‫درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫)ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ و دﻓﺎع از آن(‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‬
‫دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﭘﻮرﻋﺰت‬
‫اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮑﺪه ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬

‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﯿﺪاﻧﭽﯽ‬
‫ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1393‬‬
 ‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪1345 ،‬؛‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﻪ‬
‫درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ )ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻋﻨﻮان و ﻧﺎم ﭘﺪﯾﺪآور‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﯽ و دﻓﺎع از آن(‪ /‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﭘﻮر ﻋﺰت؛‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﯿﺪاﻧﭽﯽ‪.1393 ،‬‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻧﺸﺮ‬
‫راﯾﮕﺎن‪ 978-600-93893-3-9 ،‬؛‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺷﺎﺑﮏ‬
‫ﻓﯿﭙﺎ‬ ‫‪:‬‬ ‫وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻬﺮﺳﺖﻧﻮﯾﺴﯽ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻨﺎﻣﻪ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﯾﺎدداﺷﺖ‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ و دﻓﺎع از آن‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻋﻨﻮان دﯾﮕﺮ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ – روش ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪﻫﺎ – ﺷﯿﻮهﻧﺎﻣﻪ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻧﮕﺎرش ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻨﯽ – آﺛﺎر ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻨﯽ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬
‫‪ 85 1393‬پ ‪9‬ر‪Q180 /55 /‬‬ ‫‪:‬‬ ‫ردهﺑﻨﺪي ﮐﻨﮕﺮه‬
‫‪001/42‬‬ ‫‪:‬‬ ‫ردهﺑﻨﺪي دﯾﻮﯾﯽ‬
‫‪3582354‬‬ ‫‪:‬‬ ‫ﺷﻤﺎره ﮐﺘﺎﺑﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﻠﯽ‬

‫درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫)ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ و دﻓﺎع از آن(‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﭘﻮرﻋﺰت‬
‫اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬

‫ﻣﺪﯾﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺮﯾﻤﯽ‬

‫ﻣﺪﯾﺮ اﺟﺮاﯾﯽ‪ :‬ﻣﺮﺿﯿﻪ ﺣﯿﺪري‬
‫ﻃﺮاح ﺟﻠﺪ و ﺻﻔﺤﺎت داﺧﻠﯽ‪:‬آﺗﻠﯿﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﯿﺪاﻧﭽﯽ‬
‫ﺣﺮوﻓﭽﯿﻨﯽ و ﺻﻔﺤﻪآراﯾﯽ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﯿﺪاﻧﭽﯽ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ :‬ﻋﺎﻃﻔﻪ ﺳﻮري‪ ،‬ﻣﻌﺼﻮﻣﻪ ﻏﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻋﻄﯿﻪ رﺳﻮﻟﯽ‬
‫ﻗﻄﻊ‪ :‬رﻗﻌﯽ‬
‫ﻧﻮﺑﺖ ﭼﺎپ‪ :‬اول‪ -‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1393‬‬
‫ﺷﻤﺎرﮔﺎن‪ 1000 :‬ﻧﺴﺨﻪ‬
‫ﺑﻬﺎء‪ :‬راﯾﮕﺎن‬
‫دﻓﺘﺮ ﻣﺮﮐﺰي‪ :‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﻬﺮوردي ﺷﻤﺎﻟﯽ‬
‫ﺷﺎﺑﮏ‪978-600-93893-3-9 :‬‬ ‫ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺧﺮﻣﺸﻬﺮ‪ ،‬ﭘﻼك ‪ ،29‬ﻃﺒﻘﻪ ‪2‬‬

‫ﺣﻖ ﭼﺎپ ﺑﺮاي ﻧﺎﺷﺮ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﯾﮕﺎه اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ‬

‫‪WWW. MEIDANCHI. IR‬‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﭙﯽﺑﺮداري و درج ﻣﻄﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب در ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻨﻮط ﺑـﻪ‬
‫اﺟﺎزه ﮐﺘﺒﯽ ﻧﺎﺷﺮ ﺑـﻮده و ﻃﺒـﻖ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﺣﻤـﺎﯾﺘﯽ وزارت ﻓﺮﻫﻨـﮓ و‬
‫ارﺷـﺎد اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺘﺨﻠﻔﯿﻦ ﺗﺤﺖ ﭘﯿﮕﺮد ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻠﻔﻦ‪88 5151 50 :‬‬

‫از ﻣﺮاﮐﺰ ﭘﺨﺶ ﮐﺘﺎب و ﮐﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﯽﻫﺎي ﺗﻬﺮان و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺸﻤﻨﺪﯾﻢ ﺟﻬﺖ درﯾﺎﻓﺖ اﻣﺘﯿﺎز ﭘﺨﺶ‬
‫ﮐﺘﺎبﻫﺎي اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﯿﺪاﻧﭽﯽ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺗﻠﻔﻦ ‪ 88515150‬ﺗﻤﺎس ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آن ﮐﻪ ﯾﮏ ﺣﺮﻓـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﯾـﮏ ﻣـﻨﺶ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻦ اﺧﻼق ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي ﻣﻘﺪم ﺑﺮ آﻣﻮﺧﺘﻦ اﺻﻮل ﺣﺮﻓﻪاي ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮي اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻮل‪ ،‬ﻣﻘﺎم ﯾﺎ ﻧﻤﺮه ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي ﮐﻪ ﻣﺘﺮﺻﺪ ﯾـﺎﻓﺘﻦ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﻮد‪ .‬از ﮔﺮوه ﻧﺨﺴﺖ ﺷﺎﯾﺪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺣﺮﻓﻪاي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻣﯿﻦ و ﺻﺎدق ﭘﺮورده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪1 .‬‬

‫ﭘﺲ از اﺧﻼق و ﺗﻌﻬﺪات اﺧﻼﻗﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔـﯽ ﯾـﮏ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ‬
‫ﺧﻮب‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻮدن اﺳﺖ! ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺒـﺎدي ﻣﻨﻄـﻖ ﭘـﮋوﻫﺶ ﺑﯿﮕﺎﻧـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﯾﮏ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ آداب ﻣﻨﻄﻘﯽ ﭘﮋوﻫﺶ ارزﯾﺎﺑﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎر دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي ﮐﻮﺷﺎ و ﺳﺎﻋﯽ‪ ،‬در ﺗﻼش ﺑﺮاي رﻋﺎﯾﺖ ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم‬
‫اﺻﻮل ﭘﮋوﻫﺶ ﻃﺒﻖ ﯾﮏ روش ﻋﻠﻤﯽ ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻮل ﻣﻨﻄﻘـﯽ در‬
‫ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻇﺎﻫﺮي‪ ،‬ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﺗﻼش ﭘﯽﮔﯿـﺮش‪،‬‬
‫ﭼﻮن آب در ﻫﺎون ﮐﻮﺑﯿﺪن ﺟﻠﻮه ﻣﯽﮐﻨﺪ و آﺛﺎرش‪ ،‬ﻋﻘﯿﻢ و اﺑﺘﺮ و ﺑﯽﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺧﻼﻗﯿﺖ‪ ،‬ﺷﺮط ﻣﻬﻢ اﺛﺮﮔﺬاري در ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي اﺳﺖ! اﮔﺮ ﻋﺮﺻﻪ آﻣـﻮزش ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺪاوﻣﺖ و ﺗﻼش ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻗﺮﯾﻦ ﻣﯽﺷـﻮد‪ ،‬ﺷـﮏ ﻧﯿﺴـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﻋﺮﺻﻪ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻣﯿﺪان ﺟﻠﻮهﮔﺮي ﺧﻼﻗﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻧﺪارد ﮐﻪ آزﻣـﺎﯾﺶ و‬
‫ﺑﺎزآزﻣﺎﯾﯽ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي آزﻣﻮده ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻼﺷﯽ ﺑﯽارزش اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ ﺑﺨـﺶ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﯽ از ﻇﺮﻓﯿﺖ ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﮐﺸﻮر را ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮدن و ﮐﺴﺐ ﺷﻬﺮت ﻧﯿﺰ آﻓﺖ دﯾﮕـﺮي اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻋﺮﺻـﻪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي ﮐﺸﻮر را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪوﯾﮋه‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫـﺎي ﮐﻨﺘـﻮر ﻋﻠﻤـﯽ ﺑـﺎ‬
‫اراﺋﻪي ﮔﺰارشﻫﺎي ادواري‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺒﻞ اﯾﻦ ﺟﻨـﮓ ﯾـﺎ رﻗﺎﺑـﺖ ﺑﺎﻃـﻞ ﺑـﯿﻦ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان‬
‫ﻣﯽﮐﻮﺑﻨﺪ؛ ﺗﺎ ﺣﺪي ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺴﯿﺎري از آﺛﺎر ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﺗـﺎﺛﯿﺮ ﻣﻬـﻢ ﺑـﺮ ﻣﺘـﻮرم‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬اﺣﻤﻖﭘﺴﻨﺪ ﺟﻠﻮه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﻞ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه ﺑﺎ اﮐﺘﻔﺎ ﯾﺎ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﯽروﯾﻪ ﺑﺮ آزﻣﻮنﻫﺎي آﻣﺎري‪ ،‬ﻣﺒﺘﺬل ﺗﺮ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﯽ رﺳﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ اﺻﯿﻞ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻈﺮي ﺑﺪﯾﻬﯽ ﯾﺎ ﻧﺎدرﺳﺘﯽ را ارزﯾﺎﺑﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗـﻼش ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‬
‫ﻫﻤــﻪ اﺻــﻮل ﭘــﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤــﯽ را در ﻣﮑﺘــﺐ "ﺷــﺒﻪ ﭘﻮزﯾﺘﯿﻮﯾﺴــﻢ" ﯾــﺎ "ﺳﺘﺎﯾﺸــﮕﺮ‬
‫اﺛﺒﺎتﮔﺮاﯾﯽ" رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬از ﭘﯽرﯾﺰي ﻓﺮﺿﯿـﻪﻫﺎ ﯾﺎ ﺗﺪوﯾﻦ ﺳﺆاﻻت ﺑﺪﯾـﻊ و ارزﺷﻤﻨـﺪ‬

‫‪ .1‬آنﮔﺎه ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺻﺎدق ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ و ﺣﺮﻣﺖ اﻣﺎﻧﺖ دﯾﮕﺮان ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸـﺪ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ‬

‫ﺑﯽ ﺻﺪاﻗﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺮان ﻧﺎم و ﻧﺎن و ﻧﻤﺮه اﺳﺖ!‬
 ‫ﻏﻔﻠﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ! ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺎر ﭼﻨﯿﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ارزش ﺑﺮرﺳﯽ ﯾﺎ اﺛﺒﺎت ﻧﺪارﻧﺪ!‬
‫در اﯾﻦ روﯾﮑﺮد‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻐﻠﻄﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺤﺮاف اذﻫﺎن ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻣﻐﻠﻄـﻪاي ﮐـﻪ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ را‬
‫ﺑﺮآن ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﭼﯿﺰي را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ارزش ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺪارد!‬
‫ﺟﺎﻟﺐ آن ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺠﻠﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﻣﻔﺘـﻮن و ﺷـﯿﻔﺘﻪ اﯾـﻦ اﺛﺒـﺎت ﺷـﺪﮔﯽ ﻫـﺎي‬
‫ﺑﯽارزش و ﺗﮑﺮاري و ﺑﯽﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن آن ﭼﻪ ﺑﯽﻣﺘﻮﻟﯽ و ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﯿﺎت واﻗﻌـﯽ‬
‫ﻣﺮدم را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه در ﺳﺎﺣﺖ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮐﻢاﻗﺒﺎل و ﻣﻐﻔﻮل ﻣﯽﻣﺎﻧﻨـﺪ؛‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﻣﺼﺪاق ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﺧﻮاﺟــــﻪ در ﺑﻨــــﺪ ﻧﻘــــﺶ اﯾــــﻮان اﺳــــﺖ‬ ‫ﺧﺎﻧــــﻪ از ﭘــــﺎي ﺑﻨــــﺪ وﯾــــﺮان اﺳــــﺖ‬
‫)ﺳﻌﺪي‪ ،‬ﮔﻠﺴﺘﺎن ـ ﺑﺎب ﺷﺸﻢ(‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺎره آن ﭼﻪ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎ و ﺑﻨﯿﺎنﻫﺎي ﺣﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯽﻣﺘـﻮﻟﯽ‬
‫ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪه؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺎ ﻣﺘﺮﺻﺪ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ در ﺷﻤﺎر ﻣﺠﻠﻪي اﯾﻨﺪﮐﺲ‬
‫ﺷﺪه ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﯾﺎ ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎي داﺧﻠﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ!‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪي ﺧﻼﺻﻪ ﮐﻼم ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ »آن ﭼﻪ ﻇﺮﻓﯿـﺖ ﻋﻠﻤـﯽ و داﻧـﺶاﻧـﺪوزي ﮐﺸـﻮر را ﺗﻬﺪﯾـﺪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و روﻧﺪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي را ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬ﺗﻘﻠﯿﺪ و ﻣﺪ راﯾﺞ ﭘﺎراداﯾﻢزده در ﺗﻮﺳﻌﻪ داﻧـﺶ ﺑـﯽﻫﻮﯾـﺖ‬
‫اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ وﯾﺮاﯾﺶ اول آن ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪﺻﻮرت اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ و اﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ آن‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪﺻﻮرت‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ و ﻫﻢ ﺑﻪﺻﻮرت ﭼﺎﭘﯽ در دﺳﺘﺮس ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺪف ﮐﺎﻫﺶ رﻧﺞ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﯽ ﻧﮕﺎرش ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﯿﺰه داﻧﺶﭘﮋوﻫـﯽ و ﺣﻘﯿﻘـﺖﯾـﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗـﺪوﯾﻦ رﺳـﺎﻟﮥ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺧﻮد ﻫﻤﺖ ﻣﯽﮔﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺴﯿﺮ و راه ﭘﮋوﻫﺶ را ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪوﯾﮋه اﻧﮕﯿﺰه ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه از ﻧﮕﺎرش‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب و اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺴﺘﺮده و راﯾﮕﺎن آن ﺑﻪﺻﻮرت اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ‪ ،‬آن ﺑﻮد ﮐﻪ از رﻧﺞ ﮔﻤﺮاﻫـﯽ ﻫﻤﻮﻃﻨـﺎن‬
‫ﺧﻮد در ﻣﺴﯿﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﮑﺎﻫﺪ‪1 .‬‬

‫اﯾﻦ ﻫﺪف و ﺗﺠﺮﺑـﻪ داﻧﺶاﻧﺪوزي در ﻣﺤﻀﺮ اﺳﺘﺎد دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ رﺿﺎﺋﯿﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻃﺮح اﯾﺪه‬
‫ﺳﻠﻮلﮔـﺮاﯾﯽ اﯾﺸﺎن )ر‪.‬ك‪ .‬رﺿﺎﺋﯿﺎن‪ (1379 ،‬در ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ رﻓـﺘﺎر ﺳﺎزﻣـﺎﻧﯽ )ر‪.‬ك‪ .‬رﺿﺎﺋﯿﺎن‪،1382 ،‬‬
‫‪-1383‬اﻟﻒ‪-1383 ،‬ب‪ 1384 ،‬و ‪ (1386‬و ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﻧﺴﺒﺘـﺎً ﻣﻮﻓـﻖ ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ و ﻣﺨﺘﺼـﺮ‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه )ر‪.‬ك‪ .‬ﭘﻮرﻋﺰت‪ 1392 ،1391 ،‬و ‪ -1393‬اﻟﻒ‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ ،‬و د(‪ ،‬او را ﺑﺮآن داﺷﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ را‬
‫ﺑﻪ ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ آﻣﻮزﺷﯽ در ﻗﻠﻤﺮو "روشﺷﻨﺎﺳﯽ و روش ﭘﮋوﻫﺶ" ﺗﺴﺮي دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻏﺎﻓﻞ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ اﻧﺘﺸﺎر راﯾﮕﺎن‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﺣﻤﻞ ﺑﺮ ﺑﯽارزﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ اﺛﺮ در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ ﻓـﺮاوان از‬
‫ﻣﺤﯿﻂ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺮ ﺧﻂ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ و ذﺧﯿﺮه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬وﻟﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد! ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ اﯾـﻦ ﮐﺘـﺎب‬
‫ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﻮرد ﻏﻔﻠﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ!‬
‫اﯾﻦ ﻣﻬﻢ در ﻣﺸﺎوره ﺑﺎ آﻗﺎي ﻋﻠﯽ ﺳﻌﺪآﺑﺎدي آراﻧﯽ ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ؛ وﻟﯽ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‬
‫ﺧﻮد را ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ آﻏﺎز اﯾﻦ راه ﻣﯽداﻧﺪ و ﺗﮑﻤﯿﻞ آن را ﺑﻪ ﻋﻬـﺪه اﯾﺸـﺎن و ﺳـﺎﯾﺮ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺟﻮان واﻣﯽﮔﺬارد‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎم ﺗﺸﮑﺮ از داﻧﺶﭘﮋوﻫﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻧﮕﯿﺰة ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﮑﻤﯿـﻞ اﯾـﻦ ﺟـﺰوه را ﺗﻘﻮﯾـﺖ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎ دارد ﮐﻪ از ﺧﺎﻧﻢ ﮔﻞآرا ﺳﺎﻟﻤﯽ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻢ ﻣﺤﺪﺛﻪ ﻋﻈﯿﻤـﯽ‪ ،‬آﻗـﺎي ﺳـﯿﺪ وﺣﯿـﺪ‬
‫ﮐﺮﯾﻤﯿﺎن‪ ،‬آﻗﺎي ﻫﺎﺷﻢ ﺳﻮداﮔﺮ‪ ،‬آﻗﺎي ﺣﺒﯿﺐ ﻣﯿﺪاﻧﭽﯽ و ﺳـﺎﯾﺮ داﻧـﺶﭘﮋوﻫـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ و دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي ﺧﻮد‪ ،‬اﻧﮕﯿﺰه ﺗﮑﻤﯿﻞ اﯾﻦ وﯾﺮاﯾﺶ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎد ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺴﺨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﺘﺎب ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺎﻧﻢ ﻫﺎ ﻣﻠﮏ ﻣﮑﺎن‪ ،‬زﯾﻨـﺐ ﺧـﻮش ﻣﺸـﺮﺑﺎن و وﺣﯿـﺪه‬
‫ﻣﻘﺼﺪﻟﻮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻏﻠﻂ ﮔﯿﺮي ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ از اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ ﻗﺪرداﻧﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺧﻮد را ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ واﻣﺪار اﺳﺘﺎدان ارﺟﻤﻨﺪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪوﯾﮋه در ﺳﻤﺖ راﻫﻨﻤـﺎﯾﯽ‬
‫و ﻣﺸﺎوره ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ و رﺳﺎﻟﻪ دﮐﺘﺮي ﻣﯽداﻧﺪ و ﺑـﺪﯾﻦ ﺟﻬـﺖ از دﮐﺘـﺮ‬
‫ﻋﻠﯽ رﺿﺎﺋﯿﺎن‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻌﯿﺪ ﺗﺴﻠﯿﻤﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‬
‫و ﻣﺸﺎوره ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ و دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي اﻟﻮاﻧﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ رﺿـﺎﺋﯿﺎن و‬
‫دﮐﺘﺮ ﺻﺎدق آﯾﯿﻨﻪوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ و ﻣﺸﺎوره رﺳﺎﻟﻪ دﮐﺘﺮي و دﮐﺘـﺮ ﻋـﺎدل آذر‪،‬‬
‫دﮐﺘﺮ وﻟﯽاﷲ ﻧﻘﯽﭘﻮر ﻓﺮد‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ ﻋﺎﺑﺪي ﺟﻌﻔﺮي‪ ،‬دﮐﺘـﺮ ﻟﻄـﻒاﷲ ﻧﺒـﻮي و دﮐﺘـﺮ‬
‫ﺣﻤﯿﺪ ﺧﺪاداد ﺣﺴﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ داوري رﺳﺎﻟﻪ دﮐﺘﺮي و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘـﺮ ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻣﯿﺮزاﯾﯽ اﻫﺮﻧﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻣﺤﺴﻨﯽ‪ ،‬دﮐﺘـﺮ ﻣﺤﻤـﺪﺟﻮاد ﻋﺎﺻـﻤﯽ ﭘـﻮر و دﮐﺘـﺮ‬
‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻓﻘﯿﻬﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻣﺤﻀـﺮ درس روش ﺗﺤﻘﯿـﻖ و روش ﺷﻨﺎﺳـﯽ‬
‫آﻧﺎن در دوره ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ و دﮐﺘﺮي و ﻫﻤﮑﺎران ﺑﺰرﮔﻮار ﺟﻨـﺎب آﻗـﺎي‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻣﻬﺮﮔﺎن‪ ،‬دﮐﺘﺮ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﺮزﮔﺮ‪ ،‬دﮐﺘﺮ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻣﻘﯿﻤﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ داﻧﺎﯾﯽ‬
‫ﻓﺮد‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻮﯾﯽ اردﮐﺎﻧﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ آرﯾﻦ ﻗﻠﯽﭘﻮر و دﮐﺘـﺮ اﺑﻮاﻟﻔﻀـﻞ ﻣﺤﻤـﺪي‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي از اﻧﺘﻘﺎدات و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽﻫﺎي اﯾﺸﺎن در دورهﻫﺎي ﺗﺤﺼﯿﻞ و ﺗـﺪرﯾﺲ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﭘﺲ از اﻧﺘﺸﺎر اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺖ اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﯿﺪاﻧﭽﯽ ﺑﻪﺻـﻮرت ﭼـﺎﭘﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ و ﺑﻪ راﯾﮕﺎن در اﺧﺘﯿﺎر داﻧﺶﭘﮋوﻫﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ؛ از اﯾﻦ رو ﺟﺎ دارد ﮐﻪ از‬
‫ﻧﺎﺷﺮ ﻣﺤﺘﺮم ﻧﯿﺰ ﺑﻪوﯾﮋه ﺑﻪ ﺟﻬﺖ رﻓﺘﺎر ﮐﺮﯾﻤﺎﻧﻪ در ﻋﺼﺮ ﺳﻮدﺟﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﭘﺮﻫﯿـﺰ از‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎﻟﯽ و اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ اﻧﺘﺸﺎر داﻧﺶ‪ ،‬ﺑﺪون دﻏﺪﻏﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺸﮑﺮ ﺷﻮد؛ ﺿـﻤﻦ اﯾـﻦ‬
‫ﮐﻪ از ﺣﺮوﻓﭽﯿﻦ و ﺻﻔﺤﻪﭘﺮداز ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺳﺮﮐﺎر ﺧﺎﻧﻢ ﻣﺮﯾﻢ ﻧﺎﺋﯿﻨﯽ و ﺳـﺎﯾﺮ ﻫﻤﮑـﺎران در‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﯿﺪاﻧﭽﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ دﻗﺖ ﻧﻈﺮ و ﺳﺮﻋﺖ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺗﺸﮑﺮ و ﻗﺪرداﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫د﹋︐︣ ︻﹚‪ ﹩‬ا︮︽︣ ︎‪﹢‬ر︻︤ت‬

‫ا︨︐︀د دا﹡︪﹊︡ه ﹞︡﹬︣﹬️ دا﹡︪﹍︀ه ︑﹧︣ان‬
‫︑﹧︣ان‪︀︎ ،‬﹬﹫︤ ‪1393‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬

‫ﻣﻘﺪﻣـﻪ ‪9 ............................. ................................ ................................ ................................‬‬

‫اﻣﺎﻧﺖداري در ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ‪11 ............................ ................................ ................................‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﺧﻼﻗﯿﺖ ﺑﺎ اﻣﺎﻧﺖداري و روشﮔﺮاﯾﯽ اﻓﺮاﻃﯽ‪19 ......................... ................................‬‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪21 ....... ................................ ................................‬‬
‫ﯾﮏ( آﻣﺎدﮔﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‪23 .............................. ................................ ................................‬‬
‫دو( اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ‪23 ..................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻪ( ﻃﺮح ﺳﺆال ﭘﮋوﻫﺸﯽ ‪25 ......................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﭼﻬﺎر( اﻧﺘﺨﺎب اﺳﺘﺎدان راﻫﻨﻤﺎ و ﻣﺸﺎور ‪27 ... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﭘﻨﺞ( ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‪28 ............................. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺶ( ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‪28 ............................. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻫﻔﺖ( ﻃﺮاﺣﯽ ﯾﺎ ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺪل اوﻟﯿﻪ ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ ﺳﺆاﻻت و ﯾﺎ ﻓﺮﺿﯿﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس آن )وﯾـﺮاﯾﺶ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺶ( ‪29 ............................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻫﺸﺖ( ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶ ‪31 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻧﻪ( ﺗﻬﯿﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ واژﮔﺎن رﻫﻨﻤﺎ ‪33 ............... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ده( ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﯾﺎ ادﺑﯿﺎت ﭘﮋوﻫﺶ ‪33 ............................. ................................ ................................‬‬
‫ﯾﺎزده( ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﺪل ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ادﺑﯿﺎت )وﯾﺮاﯾﺶ دوم ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺶ( ‪34 ................. ................................‬‬
‫دوازده( ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺪل ﯾﺎ ﻃﺮح اﻧﮕﺎره ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺶ )وﯾﺮاﯾﺶ ﺳﻮم ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺶ( ‪35 . ................................‬‬
‫ﺳﯿﺰده( ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﺳﺆاﻻت و‪ /‬ﯾﺎ ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺪل ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺶ ‪35 ................. ................................‬‬
‫ﭼﻬﺎرده( ﻃﺮح روشﺷﻨﺎﺳﯽ ﭘﮋوﻫﺶ‪36 ........ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﭘﺎﻧﺰده( ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻃﺮح ﯾﺎ ﻣﺪل ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روش ﻣﻨﺘﺨﺐ )وﯾﺮاﯾﺶ ﭼﻬﺎرم ﻣﺪل ﭘـﮋوﻫﺶ(‬
‫‪37 .... ................................ ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺎﻧﺰده( اﻧﺘﺨﺎب ﯾﺎ ﻃﺮاﺣﯽ اﺑﺰار ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت‪37 ............... ................................ ................................‬‬
‫ﻫﻔﺪه( اﻋﺘﺒﺎرﯾﺎﺑﯽ روش و اﺑﺰار ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت ‪38 ................. ................................ ................................‬‬
‫ﻫﺠﺪه( ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت ‪38 ....................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻧﻮزده( ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻃﻼﻋﺎت و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ و ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺪل ﯾﺎ ﻃﺮح ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﭘﮋوﻫﺶ )وﯾﺮاﯾﺶ ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺪل‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ( ‪39 ..................... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺑﯿﺴﺖ( ﺗﻔﺴﯿﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ و ﺑﯿﺎن آن ﻫﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺘﺪاول ‪40 .. ................................ ................................‬‬
‫ﺑﯿﺴﺖوﯾﮏ( ﺧﻼﺻﻪ و ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي ‪40 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺑﯿﺴﺖودو( ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﮐﺎرﺑﺮدي‪41 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺑﯿﺴﺖوﺳﻪ( ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻌﺪي ‪41 ...............‬‬
‫ﺑﯿﺴﺖوﭼﻬﺎر( ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﻋﺒﺮتﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﭘﮋوﻫﺸﯽ ـ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻋﺒﺮت آﯾﻨﺪﮔﺎن‪42 ..‬‬
‫ﺑﯿﺴﺖوﭘﻨﺞ( ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ذوﻗﯽ و اﯾﺪهﻫﺎي اﺑﺘﮑﺎري ‪42 ............. ................................ ................................‬‬
‫ﺑﯿﺴﺖوﺷﺶ( ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ‪42 ........................... ................................ ................................‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻟﻔﺒﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ اﺛﺮ ‪46 ............................. ................................ ................................‬‬
‫ﺑﯿﺴﺖوﻫﻔﺖ( وﯾﺮاﯾﺶ و ﻧﮕﺎرش ﻧﻬﺎﯾﯽ و آﻏﺎز ﭘﮋوﻫﺶ ﺟﺪﯾﺪ ‪50 ............................... ................................‬‬
‫آﯾﯿﻦ ﻧﮕﺎرش ‪51 ............... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫وﯾﺮاﯾﺶ ادﺑﯽ ‪52 .............. ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫وﯾﺮاﯾﺶ ﺻﻮري ‪55 .......... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫دﻓﺎع از ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ و رﺳﺎﻟﻪ ‪57 .............................. ................................ ................................‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪61 ............................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺖ‪65 ........................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺖ اﻟﻒ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ روش ﺗﺤﻘﯿﻖ و آﯾﯿﻦ ﻧﮕﺎرش ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ‪65 ................................‬‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺖ ب‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ ‪67 ............................ ................................ ................................‬‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺖ ج‪ :‬ﺗﻘﺪم و ﺗﺄﺧﺮ ﻣﺮاﺣﻞ‪ ،‬در ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ ‪68 .................. ................................‬‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺖ د‪ :‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﺎرﺑﺮگ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﺴﯿﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ‪69 .................. ................................ ................................‬‬
 ‫ﻧ ﻬ ﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ ‪:152‬‬
‫ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺑﯿﻨﺎ‪ ،‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺸـﻨﻮد و درﺑـﺎره آن‬
‫ﺑﯿﺎﻧﺪﯾﺸﺪ و ﺑﻨﮕﺮد و ﺑﺼـﯿﺮت ﯾﺎﺑـﺪ و از ﻋﺒـﺮتﻫـﺎ‬
‫ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ راﻫﯽ روﺷﻦ ﮔﺎم ﻧﻬـﺪ )ر‪.‬ك‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺘﯽ‪347 ،‬؛ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻌﻔﺮي‪.(217 ،‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣـﻪ‬

‫رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ دﺳﺘﺎورد ﻋﻠﻤﯽ ﻫﺮ داﻧﺶﭘﮋوﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﯿـﺰه ﮐﺴـﺐ ﻣﻬـﺎرتﻫـﺎي‬
‫آﻣﻮزﺷﯽ و ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬وارد دورهﻫﺎي ﺗﺤﺼﯿﻼت ﺗﮑﻤﯿﻠﯽ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬اﯾـﻦ رﺳـﺎﻟﻪ ﺑﺎزﻧﻤـﺎي ﺑﺴـﯿﺎري از‬
‫ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﻫﺎ‪ ،‬ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖﻫﺎي داﻧﺶﭘﮋوه اﺳﺖ و ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺳﺘﺎدان راﻫﻨﻤـﺎ و‬
‫ﻣﺸﺎور و داور وي‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان آن را ﮐﺎري ﮔﺮوﻫﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﮐـﺮد‪ ،‬وﻟـﯽ در ﻧﻬﺎﯾـﺖ‪ ،‬اﯾـﻦ رﺳـﺎﻟﻪ ﺻـﺮﻓﺎً اﺛـﺮ‬
‫داﻧﺶﭘﮋوﻫﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ آن را ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ! ﺑﻪ وﯾﮋه آﻧﮑﻪ ﻫﻤﻮاره اﻣﮑﺎن دارد ﮐﻪ اﻋﻀﺎي‬
‫ﻫﯿﺄت ﻣﺸﺎوره و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﻘﺪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮ آن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﻋﻠﻤﯽ ﻫﺮ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬در ﮔﺮو اﻋﺘﺒﺎر ﻋﻠﻤﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﺒﻨﺎﯾﯽ آن اﺳﺖ؛ ﺿﻤﻦ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﮔﺰارهﻫﺎي اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﯾﺎ ﻣﺒﻨـﺎﯾﯽ ﺧـﻮد‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺒﻞ از ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬درﺑﺎره اﻫﻤﯿـﺖ و ﻣﺮاﺗـﺐ اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﻣﻨﻄـﻖ‬
‫زﯾﺮﺑﻨﺎﯾﯽ ﭘﮋوﻫﺶ و ارزش دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺎﻧﺪﯾﺸﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑـﻪ رﻋﺎﯾـﺖ ﻧﮑـﺎت ﻇـﺎﻫﺮي‬
‫ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻖ زﯾﺮﺑﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬درواﻗﻊ ﺟﺎنﻣﺎﯾﻪ و ﺧﻤﯿﺮة ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﻣﻼﺣﻈﺎت روﺷﯽ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ آن‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬دارﺑﻦ ﺧﻼﻗﯿﺖ و ﻧﻮآوري ﻧﯿﺰ از ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻄﻖ زﯾﺮﺑﻨﺎﯾﯽ رﯾﺸﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد؛ در اﯾـﻦ‬
‫ﺟﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﺧﻼﻗﯿﺖ و ﻧﻮآوري‪ ،‬ﻻزﻣﻪ ﺟﺬاﺑﯿﺖ ﭘﮋوﻫﺶ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﭘـﯿﺶ از‬
‫آﻏﺎز ﻣﺮاﺣﻞ اﺻﻠﯽ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺧﻮد را روﺷﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬او ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮد روﺷﻦ ﺳﺎزد‬
‫ﮐﻪ آﯾﺎ واﻗﻌﺎً ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﯾﮏ ﮐﺎر ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﺻﯿﻞ و ﻧﻮآوراﻧﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﯾﺎ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺘﺮﺻﺪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪن‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ دوران ﺗﺤﺼﯿﻞ ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ!‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎي ذﯾﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﺻﯿﻞ و ﺧﻼﻗﺎﻧﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪،‬‬

‫‪ | 10‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫ﮔﺮوه دوم ﺑﻪ راﺣﺘﯽ راه ﺧﻮد را ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﯾﺎﻓﺖ! ‪3‬‬

‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﺻﯿﻞ و ﻧﻮآوراﻧﻪ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﻧﮑﺎت ذﯾﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ (1‬اﻣﺎﻧﺖ داري در ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي و رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي دﯾﮕﺮان؛‬
‫‪4‬‬
‫‪ (2‬ﺑﯿﺎن ﺑﯽﭘﺮوا و دﻗﯿﻖ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﺗﺮك وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ "ﻗﯿّﻢ داﻧﺶ" ﺑﻮدن؛‬
‫‪ (3‬اﻧﺘﺸﺎر و ﺗﺮوﯾﺞ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ و ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ داﻧﺶ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺎﯾﺪ وﻗﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﮐـﺎر ﭘـﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎي زﻣﺎﻧﯽ در ﭘﺎﯾﺎن دوره ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﺸﻮد؛ وي ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴـﺘﻤﺮ ﺑـﻪ اﺳـﺘﺎدان راﻫﻨﻤـﺎ و‬
‫ﻣﺸﺎور ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ آن ﻫﺎ را در ﻣﯿﺎن دو ﻧﯿﻤﺴﺎل و ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻣﺎه ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣـﺪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺸﺠﻮﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎر را ﺑﺎ وﺳﻮاس ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً وﻗﺖ ﺧﻮد را ﺗﻠﻒ ﻣـﯽﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ؛ ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﮐﺎر ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺧﻮد را ﺑـﯽدﻗـﺖ و ﺑـﺎ ﻋﺠﻠـﻪ ﺟﻤـﻊ ﮐﻨﻨـﺪ و ﺷـﺮاﯾﻄﯽ ﺑﺴـﯿﺎر‬
‫ﭘُﺮاﺳﺘﺮس و ﻣﻤﻠﻮ از ﻋﻮاﻣﻞ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻨﯿﺪﮔﯽ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺗﻨﻈﯿﻢ وﻗﺖ در رﺳﯿﺪن ﺑﻪ زﻣﺎن ﺑﻨﺪي ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﻧﺸﺠﻮﺳﺖ‪ .‬وي ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ او‪ ،‬دﻏﺪﻏﻪ زﻧﺪﮔﯽ اوﺳﺖ و اﺳﺘﺎداﻧﺶ‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ دﻏﺪﻏﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ در زﻧﺪﮔﯽ ﺧـﻮد‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻈﻢ و اﻧﻀﺒﺎط و زﻣﺎن ﺑﻨﺪي ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬وﻇﯿﻔﻪ داﻧﺸﺠﻮﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ روﯾﮑﺮد ﺑﺎزاري ﺑﻪ داﻧﺶ‪ ،‬ﮐﺎر را ﺑـﻪ ﺟـﺎﯾﯽ رﺳـﺎﻧﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﭘﺎﯾـﺎنﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ و رﺳـﺎﻟﻪﻫـﺎي اﺳـﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬در ﺑﻮرسﻫﺎي ﺣﺮاﺟﯽ ﺷﻌﻮر و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑـﻪﻃـﻮري ﮐـﻪ‬
‫اﻣﺮوزه داﻧﺸﻤﻨﺪﻧﻤﺎﯾﺎن ﻧﺎدان ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﮐﻨﺎر ﺳﺎﯾﺮ رﮐﻮردﻫﺎ‪ ،‬رﮐﻮرد ﺑـﯽﺣﯿﺜﯿﺘـﯽ ﻋﻠﻤـﯽ را ﻧﯿـﺰ ﮐﺴـﺐ ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺣﺘـﯽ‬
‫ﮔﺰارش ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﺳﺘﺎدﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﯽﻫﻮﯾﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از ﭘﮋوﻫﺶ داﻧﺸﺠﻮ را در ازاي ﭼﯿﺰي ﯾﺎ ﻣﺒﻠﻐﯽ‬
‫ﺑﺮﻋﻬﺪه ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ! ﺑﺎ اﻣﯿﺪ ﺑﻪ آن ﮐﻪ ﺑﺎ اﺧﺮاج اﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪﻧﻤﺎﯾﺎن آﻟﻮدهاﻧﺪﯾﺶ‪ ،‬ﻓﻀﺎي داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ ﺳﺎﻟﻢﺗﺮ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿـﺪ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻗﺮار اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻨﯽ ﺑﯿﻦ اﺳﺘﺎد و داﻧﺸﺠﻮ‪ ،‬از ﻣﻨﻈﺮ ﺷﺮف‪ ،‬ﺷﺮع و اﺧﻼق‪ ،‬ﻣﻄﺮود اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬داﻧﺶﭘﮋوه ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺧﻮد را ﻗﯿّﻢ داﻧﺶ ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ داﻧﺸﺠﻮ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﯾﺎ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬رد آن را ﺑﺮﻧﻤﯽﺗﺎﺑﺪ و ﺑﻪ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻏﯿﺮﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ و ﺑﯽﻣﻨﻄﻖ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﻣـﯽﭘـﺮدازد؛ ﮔـﺎﻫﯽ ﻧﯿـﺰ از ﺣـﺮﯾﻢ ﻋﻠـﻢ و داﻧـﺶ‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖﺑﺎزاﻧﻪ ﺑﻪ دادهﺳﺎزي و ﺗﺤﺮﯾﻒ اﻃﻼﻋﺎت روي ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫اﻣﺎﻧﺖ داري در ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي‬

‫داﻧﺶﭘﮋوه ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﺪهﻫﺎي اﺑﺘﮑﺎري ﯾﺎ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸـﯽ دﯾﮕـﺮان‪ ،‬داراﯾـﯽ ﻣﻌﻨـﻮي و‬
‫ﮔﺎﻫﯽ ﻣﺎدي آﻧﺎن ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ اﻣﺎﻧـﺖ در اﺳـﺘﻔﺎده از آراء آﻧـﺎن‪ ،‬ﻧـﻮﻋﯽ دزدي‬
‫ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدد! ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺎﺣﺖ و ﺿﺮﯾﺐ ﺧﻄﺎﮐﺎري در دزدي ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از‬
‫دزدي ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ اﺳﺖ!‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﯿﺰ از دزدي )آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ( در ﻓﺮاﮔـﺮد ﭘـﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺗﻮﺻـﯿﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻮارد ذﯾﻞ ﺣﺴﺎس ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ذﮐﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ ﻫﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﺷﻔﺎﻫﯽ ﺑﺎ آن ﻫﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﺧﻮﯾﺶ در ﮐﻼس درس ﺑﺮﺧﯽ از اﺳﺘﺎدان ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ را از آن ﻫﺎ ﻣﯽآﻣﻮزد ﮐﻪ ﺑﯽﺑﺪﯾﻞ و ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮده‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺗﻼش ﻧﻮآوراﻧﻪ و ﺧﻼق‬
‫آن اﺳﺘﺎداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮔﺎﻫﯽ در ﻣﺤﺎورهﻫﺎي دوﺳﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺒﻮغ ﻫﻤﮑﻼﺳﯽﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻢدورهايﻫﺎ و ﻫﻤﮑـﺎراﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ آﻣﻮزش‪ ،‬ﺗﻔﮑﺮ و ﭘﮋوﻫﺶ را ﻃﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﺑـﺪﯾﻊ ﺟﻠـﻮهﮔـﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﺎدان از داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﺧﻮد ﻧﮑﺎت ﺟﺪﯾﺪ و ﺧﻼﻗﺎﻧﻪ و ﺗﺄﻣﻞﺑﺮاﻧﮕﯿﺰي ﻣﯽآﻣﻮزﻧـﺪ! در‬
‫ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ )اﺳﺘﺎد ﯾﺎ داﻧﺸﺠﻮ( ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺂﺧﺬ اﺻﻠﯽ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد را ﺛﺒﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮان از زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد و ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﻣﻬﻢ را در ﻣﺘﻦ ﯾـﺎدآوري‬
‫ﮐﺮد‪:‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬

‫‪ | 12‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫اﻟﻒ( ﺗﺬﮐﺮ در زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ‪:‬‬
‫ﻣﺘﻦ‪ ... :‬ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎخ اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ‪ 1‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻃﺮاﺣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ از اﺳـﺘﺤﮑﺎم و ﻗـﻮام‬
‫ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎخ از ﮔﺰارهﻫﺎﯾﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﺎﯾـﺪ ﭼـﻮن ﺧﺸـﺘﯽ‬
‫ﻣﺤﮑﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﮐﻞ ﺑﻨﺎ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ‪ .1 :‬اﺳﺘﻔﺎده از اﺻﻄﻼح "ﮐﺎخ اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ"‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ اﺳﺘﻔﺎده آزاد از ﮐـﻼس درس اﺳـﺘﺎد‬
‫ﻓﻘﯿﺪ و داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻓﺮزاﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ ﻣﯿﺮزاﯾﯽ اﻫﺮﻧﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان "ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺗﺌﻮريﻫﺎي‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن" در دوره دﮐﺘﺮي داﻧﺸﮑﺪه ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان )در ﺳﺎل ‪ (1378‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب( ﺗﺬﮐﺮ در ﻣﺘﻦ‪:‬‬

‫ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﻮل دﮐﺘﺮ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﺮزﮔﺮ )در ﻣﺤﻔﻞ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ ـ ﺳﺎل‬
‫‪ (1379‬آﻧﭽﻪ در ﻣﺴﯿﺮ ﮐﺴﺐ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﯾﮏ داﻧﺶﭘﮋوه را ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﺳـﺎزد و‬
‫او را در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﺮﺟﻌﯿّﺖ و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮي ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺧﻼﻗﯿﺖ و ﻧﻮآوري اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺷﻔﺎﻫﯽ اﺳﺘﻨﺎد ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻬﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺂﺧﺬ و ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ اﺧﺬ آن ﻫﺎ را ﻧﯿﺰ ذﮐﺮ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ذﮐﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ و رﯾﺸﻪﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﺧـﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻃـﻮري ﮐـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪﮐﻨﻨـﺪﮔﺎن و‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان را ﺑﻪ ﻣﺂﺧﺬ اﺻﯿﻞ ﺑﺮﺧﯽ اﯾﺪهﻫﺎ و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺮدد‪ .‬در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣـﻮارد‪،‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ )ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه( ﺑﻪ ﺣﻮادث‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﯾﺎ ﺷﻨﯿﺪهﻫﺎﯾﯽ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺮﻗﻪ اوﻟﯿﻪ ﻓﻬﻢ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﯾﺎ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم را در ذﻫﻦ او اﯾﺠﺎد ﮐﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ در اﺑﻌـﺎد ﻣﮑـﺎن و زﻣـﺎن‬ ‫راه‪1،‬‬
‫ﻣﺘﻦ‪ :‬در ﭘﺮﺗﻮ اﺳﺘﻌﺎره‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ؛ ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ راﻫﯽ ﻓﺮاروي اﻧﺴﺎن ﻗـﺮار ﻣـﯽﮔﯿـﺮد ﮐـﻪ ﮔﻮﯾـﺎ ﺑﻌـﺪ زﻣـﺎن را‬
‫ﻣﯽﺷﮑﺎﻓﺪ و وارد آﯾﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﭘﺮﺗﻮ اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ ذﻫﻨﯽ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻤﭽﻮن راﻫﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫در اﻣﺘﺪاد آﯾﻨﺪه ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ‪ .1 :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﻌﺎره راه ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﺑﺪاع اﯾﻦ اﺳﺘﻌﺎره ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ‬
‫روش ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ دﮐﺘﺮ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﺮزﮔﺮ )اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ ـ رﺷﺘﻪ ﻋﻠـﻮم ﺳﯿﺎﺳـﯽ(‬
‫ﺑﻮده‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺴﺖ آن ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬در ﭘﺮﺗﻮ ﻣﺸﺎوره ﻫﺎي ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ اﯾﺸـﺎن در ﺳـﺎلﻫـﺎي ‪ 1376‬و‬
‫ﺗﻼش ﻋﻠﻤﯽ دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ ﻫﺎﺷﻤﯿﺎن در ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷـﺪ‪ ،‬در ﺳـﺎل ‪) 1384‬ﺑـﻪ‬
‫راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ( ﻣﯿﺴﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ و ﻣﺒﺪأ ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﺪهﻫﺎ و دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ذﮐﺮ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪﮐﻨﻨﺪه را از‬
‫‪ | 13‬اﻣﺎﻧﺖ داري در ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي‬

‫ﺳﯿﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻧﺤﻮه ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي آن در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‪ ،‬آﮔﺎه ﺳﺎزد‪ .‬ﯾـﮏ ﻓﺎﯾـﺪه ﻣﻬـﻢ اﯾـﻦ دﻗـﺖ در‬
‫ﺳﻨﺪآوري‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻌﺪي ﺑﻪ اﻣﮑﺎن اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺂﺧﺬ اﺻﻠﯽ اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬در ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﺜﺎل ﻓﻮق‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﻌﺪي ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﺑـﻪ دﮐﺘـﺮ اﺑـﺮاﻫﯿﻢ ﺑﺮزﮔـﺮ ﯾـﺎ آﺛـﺎر وي‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﺒﺎﺣـﺚ‬
‫ﻋﻤﯿﻖﺗﺮي درﺑﺎره »اﺳﺘﻌﺎره راه« دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ج( ذﮐﺮ ﻣﺂﺧﺬ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻫﻤﻪ ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از آن ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﻢ‬
‫از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﯾﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺮاي ارﺟﺎع ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪:‬‬
‫در ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﻮﯾﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دوﻟﺘـﯽ )ر‪.‬ك‪ .‬ﭘـﻮرﻋﺰت‪ ،(274 ،1387 ،‬ﻣـﯽﺗـﻮان‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ‪...‬‬
‫ب( ﺑﺮاي ارﺟﺎع ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪:‬‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ از دﯾﺪﮔﺎه ﺑﺮﺧﯽ ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن در ﺷـﺄن ﻓﺎﻋـﻞ ) ‪Scott & Davis,‬‬
‫‪ (2007, 1‬و ﺷﮑﻞدﻫﻨﺪه واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷـﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧـﯽ ﺻـﺎﺣﺐﻧﻈـﺮان ﻧﯿـﺰ‬
‫ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﯿﻂ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن را ﺷﮑﻞ ﻣﯽدﻫﺪ ‪...‬‬
‫ج( ﺑﺮاي ﻧﻘﻞ ﻗﻮل دﻗﯿﻖ‪:‬‬
‫ژوزف راز ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ »ﻫﯿﭻ ﻋﺪاﻟﺘﯽ ﺑﺪون ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد« )‪(Raz, 1990, 153‬؛‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺎﯾﺪ ‪...‬‬

‫اﯾﻦ ﺷﯿﻮه اﻣﺎﻧﺖ داري در ﺳﻨﺪآوري‪ ،‬درﺑﺎرة ﺗﺼﺎوﯾﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺪاول‪ ،‬ﻣـﺪلﻫـﺎ و ﺷـﮑﻞﻫـﺎ‪ ،‬ﺗﺸـﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد! ﺑﻪﻃﻮريﮐﻪ اﮔﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ از ﺟﺪول ﯾﺎ ﻧﻤﻮدار ﯾﺎ ﻣﺪل ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه ﺗﻮﺳـﻂ دﯾﮕـﺮان اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮐﺎﻣﻞ ﺳﻨﺪ آن را دﻗﯿﻘﺎً ﺑﺎﻻي ﺟﺪول ﯾﺎ زﯾﺮ ﺷﮑﻞ ﯾﺎ ﻧﻤﻮدار ﯾﺎ ﺗﺼـﻮﯾﺮ ﯾـﺎ ﻣـﺪل‬
‫ذﮐﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺠﻮز اﺳـﺘﻔﺎده از آن را ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻨﺎد و‬
‫اﺷﺎره ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
 ‫‪ | 14‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ .1‬ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﻮﯾﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دوﻟﺘﯽ )ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪ 1387 .‬در ﮐﺘﺎب ﹞︊ـ︀﹡‪﹩‬‬
‫دا﹡︩ اداره دو﹛️ و ︝﹊‪ ،️﹞﹢‬ص ‪274‬؛ اﯾﻦ ﻧﻤﻮدار در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮ اﺳـﺎس ﻣﺠـﻮز ﺷـﻤﺎره ‪ ......‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ‪ .........‬از ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در ﺷﮑﻞ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‪ ،‬دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و آن را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪،‬‬
‫ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ اﺧﺬ ﻣﺠﻮز ﻧﯿﺴﺖ! وﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻨﺒﻊ ﯾﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻗﺘﺒﺎس ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻗﺖ ذﮐـﺮ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ دﺧـﻞ و‬
‫ﺗﺼﺮف ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺎﺳﺘﻦ از اﺑﻌﺎد ﺷﮑﻞ اﺻﻠﯽ ﯾـﺎ اﻓـﺰودن ﺑـﺮ آن‪ ،‬اﻧﺠـﺎم ﭘـﺬﯾﺮد؛ در ﻫـﺮ‬
‫ﺻﻮرت‪ ،‬ﭘﺲ از اﻋﻤﺎل ﺗﻐﯿﯿﺮ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺳﻨﺪ اﺻﻠﯽ را ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﻣﻮرد ارﺟﺎع ﻗﺮار داد و ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬از اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ ﻧﻈﯿﺮ »ﺑﺮاﺳﺎس‪ «:‬ﯾﺎ »اﻗﺘﺒﺎس از‪ «:‬ﯾﺎ »ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ «:‬و در ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪ ،‬از اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ ﻧﻈﯿﺮ "‪ "adapted:‬و "‪ "based on:‬اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ | 15‬اﻣﺎﻧﺖ داري در ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي‬
‫آﯾﻨﺪه ﺧﺪﻣﺎت دوﻟﺘﯽ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ‬

‫روﯾﮑﺮد ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ‬ ‫روﯾﮑﺮد ﺧﺪﻣﺎت دوﻟﺘﯽ ﻧﻮﯾﻦ‬

‫اداره دوﻟﺘﯽ ﻧﻮﯾﻦ‬

‫اداره دوﻟﺘﯽ ﺳﻨﺘﯽ‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ .2‬رﺻﺪ ﻫﻮﯾﺖ آﯾﻨﺪه ﺧﺪﻣﺎت دوﻟﺘﯽ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ )ﺑﺮ اﺳﺎس‪ :‬ﭘﻮرﻋﺰت‪(274 ،1387 ،‬‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﻐﯿﯿﺮات اﺑﺘﮑﺎري ﮐﺎﻫﻨـﺪه در ﻣـﺘﻦ )ﻧﻤـﻮدار‪،(1‬‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮان آن را دﻗﯿﻘﺎً ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻧﻤﻮدار اﺻﻠﯽ ارﺟﺎع داد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﮐﺴﺐ ﻣﺠـﻮز ﺑـﺮاي ﺑﺎزﺗﻮﻟﯿـﺪ آن‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﺪﯾﺪ )ﻧﻤﻮدار ‪ ،(2‬ﺿﺮورت ﻧﺪارد؛ ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺑﺮوز ﻧﻮآوري ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿـﺮ در ﻣـﺪل ﯾـﺎ‬
‫ﻃﺮح اوﻟﯿﻪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻬﻢ اﺷﺎره ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺳﻨﺪ اوﻟﯿﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات‪ ،‬ﺑﺮﻋﻬﺪه ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﯾﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺨﺸﯽ از ﯾﮏ ﻧﻤﻮدار ﻣﻬﻢ ﺿﺮورت ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ؛ در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﻣﯽﺗﻮان ﺻـﺮﻓﺎً آن‬
‫ﺑﺨﺶ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺟﺪا ﮐﺮد و ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد ﻗﺮار داد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻧﻤﻮدار ذﯾﻞ ﮐﻪ ﻫـﺮ ﯾـﮏ ﺑـﺮ‬
‫ﺑﺨﺸﯽ از ﯾﮏ ﻧﻤﻮدار اﺻﻠﯽ دﻻﻟﺖ دارد‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪:‬‬
 ‫‪ | 16‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬
‫ﻧﻤﻮدار ب‪ .‬اداره دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺪﻧﻪاي از داﻧﺶ‪:‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار اﻟﻒ‪ .‬اداره دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺪﻧﻪاي از داﻧﺶ‪:‬‬
‫ﮐﯿﺴﺘﯽ اداره ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫ﭼﯿﺴﺘﯽ اداره‬
‫)‪(adapted: Raadschelders, 1999, 292‬‬ ‫)‪(adapted: Raadshelders, 1999, 292‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ .2-4‬اداره دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺪﻧﻪاي از داﻧﺶ‪:‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ج‪ .‬اداره دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺪﻧﻪاي از داﻧﺶ‪:‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اداره‬ ‫ﭼﺮاﯾﯽ اداره‬
‫)‪(adapted: Raadschelders, 1999, 292‬‬ ‫)‪(adapted: Raadschelders, 1999, 292‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ .3‬ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه از ﯾﮏ ﻧﻤﻮدار داﯾﺮهاي در ﻗﺎﻟﺐ ﭼﻬﺎر ﻧﻤﻮدار ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﮐﺮد‪ ،‬اﺻﻞ اﯾﻦ ﻧﻤﻮدارﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت داﯾﺮهاي ﺑﺰرگ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ! وﻟﯽ‬
‫در اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻮارد اﺳﺘﻔﺎده‪ ،‬ﻫﺮ ﺑﺨﺶ ﺑﻪﺻـﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ارﺟﺎع‪ ،‬از اﺻﻄﻼح "ﺑﺮ اﺳﺎس‪ ":‬ﯾﺎ "‪"Adapted:‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﭼﻬﺎر ﻧﻤﻮدار ﻓﻮق‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺠﺰا و ﺟﺪا از ﺳـﺎﯾﺮ ﻧﻤﻮدارﻫـﺎ ﻣـﻮرد‬
‫‪ | 17‬اﻣﺎﻧﺖ داري در ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي‬

‫اﺷﺎره و اﺳﺘﻨﺎد ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐـﻪ ﮐـﻞ ﻧﻤـﻮدار ﻣـﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و اﮐﺘﻔﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺨﺶ از ﻧﻤﻮدار اﺻﻠﯽ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﻤﻮدار ‪ 4‬ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺻﻮرت ﺳﻨﺪآوري ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ در ﭼﻬﺎر ﻧﻤﻮدار ﻗﺒﻠﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از ﺳﻨﺪ اﺻﻠﯽ ﺣﺬف ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐـﻪ در ﻧﻤـﻮدار ‪ ،4‬ﺑﺨـﺶﻫـﺎﯾﯽ ﺑـﻪ آن اﻓـﺰوده‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻤﻮدار اﺻﻠﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ژوز رادﺷﻠﺪرز ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻓﻘـﻂ ﺑـﻪ ﺑﺨـﺶﻫـﺎي دال ﺑـﺮ‬
‫»ﭼﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﮐﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﭼﺮاﯾﯽ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ« اداره اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ؛ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ در ﻧﻤـﻮدار ‪ 4‬ﺑـﺮ »ﻋﺮﺻـﻪ‪،‬‬
‫ﺳﻄﺢ‪ ،‬وﺳﯿﻠﻪ و زﻣﺎن« اداره ﻧﯿﺰ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻤﻮدار ‪ 4‬ﻧﻤﻮداري ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘـﻪ و اﻗﺘﺒـﺎس‬
‫ﺷﺪه از ﻧﻤﻮدار رادﺷﻠﺪرز اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ .4‬اداره دوﻟﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺪﻧﻪاي از داﻧﺶ‬

‫)‪(adapted: Raadschelders, 1999, 292‬‬
‫در ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد ﻓﻮق‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎت اﺻﻞ اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك و ﻣﺂﺧﺬ ﻣﻮرد ارﺟﺎع‪ ،‬در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ ﻧﯿﺰ‬

‫‪ | 18‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫آورده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻼش ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺘﯽاﻟﻤﻘﺪور‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ را ﺑﻪﺻﻮرت دﻗﯿﻖ و ﺑﺎ اﻣﺎﻧﺖ‬
‫داري‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت اﻟﻔﺒﺎﯾﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در ﻣﻮاردي ﮐﻪ در ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ‪ ،‬از ﺟـﺰوهاي ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﻧﺸـﺪه‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺲ از ذﮐﺮ ﻧﺎم ﺳﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﯿﺰ در داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫اﻟﻒ( در ﻣﺘﻦ اﺛﺮ‪) :‬ﻣﯿﺮزاﯾﯽ اﻫﺮﻧﺠﺎﻧﯽ‪.(1363 ،‬‬
‫ب( در ﭘﺎﯾﺎن اﺛﺮ‪ :‬ﻣﯿﺮزاﯾﯽ اﻫﺮﻧﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪︡﹞ .1363 .‬﹬︣﹬️ ︑‪ ﹤︺︨﹢‬و ︻﹝︣ان رو︨︐︀﹬‪﹩‬‬
‫)︗︤وه ﹞﹠︐︪︣ ﹡︪︡ه( ‪ .‬داﻧﺸﮑﺪه ﻋﻠﻮم اداري و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻣﻮرد اﯾﻦ اﺛﺮ‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﺎﺷﺮ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﯾﺎﻓﺘـﻪ و اﮐﻨـﻮن )ﺳـﺎل ‪" (1393‬داﻧﺸـﮑﺪه ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ"‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬در ﻣﻮرد اﯾﻦ اﺛﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧـﺎم ﻗـﺪﯾﻤﯽ )داﻧﺸـﮑﺪه ﻋﻠـﻮم اداري و ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ( ارﺟﺎع ﺷﻮد‪.‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﺧﻼﻗﯿﺖ ﺑﺎ اﻣﺎﻧﺖداري و‬
‫روشﮔﺮاﯾﯽ اﻓﺮاﻃﯽ‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ درﺑﺎره ﺧﻼﻗﯿﺖ و اﻣﺎﻧﺖداري و ﻣﻨﺶ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ "اﻣﺎﻧﺖداري ﺑﺮ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺧﻼﻗﯿﺖ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ"؛ زﯾﺮا آدﻣﯽ را ﻣﻨﯿﻊاﻟﻄﺒﻊ ﺑﺎر ﻣﯽآورد و از دﺳﺖاﻧﺪازي ﺑﻪ داراﯾـﯽ ﻋﻠﻤـﯽ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ دﯾﮕﺮان ﺑﺎزﻣﯽدارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﻓﺮاد اﻣﺎﻧﺖدار‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﻋﺘﻤﺎدﺑﻪﻧﻔﺲ را ﭘﯿﺸﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﮐﻞ ﺑﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﯾﮑﺘﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺑﺮاز دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ و ﺧﻼق ﺧﻮد ﺗـﻼش ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ .‬از اﯾـﻦ رو‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ادﻋﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ اﻣﺎﻧﺖداري ﺑﻪ ﺧﻼﻗﯿﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺗـﺮ اﺳـﺖ و ﻋـﺪم ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ آن‪ ،‬ﺻـﺮﻓﺎً ﻧـﻮﻋﯽ‬
‫ﺻﺪرﻧﺸﯿﻨﯽ ﻣﻮﻗﺖ و ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار را ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺘﺨﻠﻒ ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ اﻓﺮاﻃﯽ ﺑﺮ روش ﻧﯿﺰ ازﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺧﻼﻗﯿﺖ ﻣﯽﮐﺎﻫـﺪ؛ ﺣﺘـﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ادﻋﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﺄﮐﯿـﺪ ﺑـﯿﺶ از ﺣـﺪ ﺑـﺮ روش‪ ،‬ﻧﺎﺷـﯽ از ﺳـﻠﻄﻪ ﺗﻤـﺎﯾﻼت ﻣﺤﺎﻓﻈـﻪﮐﺎراﻧـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪ از ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﮐﺎري‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﺟﻬـﺖ‪ ،‬ﻣـﻮرد‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﺑﺴﯿﺎري از داﻧﺸﻤﻨﺪان واﻗﻊ ﻣﯽﮔﺮدد؛ زﯾﺮا اﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑـﺮ ﻋﻮاﻗـﺐ وﺧـﯿﻢ ﺗﻘﻠﯿـﺪ در ﺳـﺎﺣﺖ‬
‫داﻧﺶاﻧﺪوزي وﻗﻮف دارﻧﺪ و ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﺑﻪ رﮐﻮد ﻋﻠﻤﯽ ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ!‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎ ﻋﺰم راﺳﺦ‪ ،‬وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﯽﺷـﻮد‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﺑﺘـﺪا درﺑـﺎرة‬
‫رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻄﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺎﻧﺪﯾﺸﺪ و اﻫﻤﯿﺖ ﮐﺎر ﺧﻮد را در ﻧﻈﺮ آورد‪.‬‬
‫او ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺎﻧﺪﯾﺸﺪ ﮐﻪ آﺛﺎر ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺣﺎﺿﺮ را آنﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﺷﮑﻞ دادهاﻧﺪ! اﺣﺘﻤﺎﻻً اﺛﺮ ﯾﺎ آﺛﺎر او ﻧﯿﺰ ﺗﺎ دورهﻫﺎﯾﯽ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم از دوران آﯾﻨﺪه‪ ،‬اﺛﺮﮔﺬار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد! آﺛﺎري‬
‫ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺿﻤﻦ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷـﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳـﻂ‪ ،‬ﺿـﻌﯿﻒ ﯾـﺎ ﺧﻨﺜـﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از اﺛﺮ ﺧﻨﺜﯽ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻮد و ﻧﺒﻮد ﯾﮏ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺗﺄﺛﯿﺮي ﺑـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻋﻠﻤـﯽ و‬
‫ﺣﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ! ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﺛﺮ ﺧﻨﺜﯽ‪ ،‬اﺛﺮ ﺑﯽاﺛﺮي اﺳﺖ! اﺛﺮ اﺗﻼف ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﺳﺖ!‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺧﻮد‪ ،‬دﻗﺖ ﮐﻨـﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﺣﺘﯽاﻟﻤﻘﺪور ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺟﺬاب و اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ را اﻧﺘﺨﺎب و ﺻﻮرتﺑﻨﺪي ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ‪ 5‬ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﮐﻪ در آن ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ از ﺷﺶ ﻫـﺰار ﭘﺎﯾـﺎنﻧﺎﻣـﻪ و‬
‫رﺳﺎﻟﻪ دﻓﺎع ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﺎﻟﯽ ﺷﺶ ﻫﺰار ﻣﺴﺄﻟﻪ و ﻣﺸﮑﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎزد ﯾﺎ از ﺷﺪت آن‬
‫ﻫﺎ ﺑﮑﺎﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﺛﺎر ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺧﻮب ﯾﺎ ﺑﺪ ﯾﺎ ﺧﻨﺜﯽ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﺤﺖ ﺗـﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ؛ ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﯿﺰ از آﺛﺎر ﺧﻮب‪ ،‬اﺛﺮ ﺧﻮب ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و از آﺛﺎر ﺑﺪ ﯾﺎ ﺧﻨﺜﯽ‪ ،‬اﺛﺮ‬
‫ﺑﺪ؛ ﺑﻪ وﯾﮋه از آن ﺣﯿﺚ ﮐﻪ آﺛﺎر ﺧﻨﺜﯽ ﻧﯿﺰ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺨﺮب دارﻧﺪ و ﺣﻤﺎﯾﺖ از آن ﻫـﺎ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻀﯿﯿﻊ و ﻫﺪررﻓﺖ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .5‬دﮐﺘﺮ ﻓﺮﻫﺎد رﻫﺒﺮ‪ ،‬رﺋﯿﺲ ﺳﺎﺑﻖ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان در ﺳﺎلﻫﺎي ‪.1386-92‬‬

 ‫ﻣﺮاﺣﻞ اﺻﻠﯽ ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪ | 22‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫ﯾﮏ( ﮐﺴﺐ آﻣﺎدﮔﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ؛‬
‫دو( اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ؛‬
‫ﺳﻪ ( ﻃﺮح ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ﭘﮋوﻫﺸﯽ؛‬
‫ﭼﻬﺎر( اﻧﺘﺨﺎب اﺳﺘﺎدان راﻫﻨﻤﺎ و ﻣﺸﺎور؛‬
‫ﭘﻨﺞ( ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ؛‬
‫ﺷﺶ( ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ؛‬
‫ﻫﻔﺖ( ﻃﺮاﺣﯽ ﯾﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺮح ﯾﺎ ﻣﺪل اوﻟﯿﻪ ﭘﮋوﻫﺶ )وﯾﺮاﯾﺶ ﻧﺨﺴﺖ( و ﺗـﺪوﯾﻦ ﺳـﺆاﻻت و ﯾـﺎ‬
‫ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس آن؛‬
‫ﻫﺸﺖ( ﺗﻬﯿﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ واژﮔﺎن راﻫﻨﻤﺎ؛‬
‫ﻧﻪ( ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶ؛‬
‫ده( ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﯾﺎ ادﺑﯿﺎت ﭘﮋوﻫﺶ؛‬
‫ﯾﺎزده( ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﺪل ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ادﺑﯿﺎت )وﯾﺮاﯾﺶ دوم ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺶ(؛‬
‫دوازده( ﺳﺎدهﺳﺎزي ﻣﺪل ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ادﺑﯿﺎت و ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺪل ﺧـﺎم ﭘـﮋوﻫﺶ )وﯾـﺮاﯾﺶ ﺳـﻮم ﻣـﺪل‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ(؛‬
‫ﺳﯿﺰده( ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﺳﺆاﻻت و‪ /‬ﯾﺎ ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺪل ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺶ؛‬
‫ﭼﻬﺎرده( ﺗﺪوﯾﻦ ﻃﺮح روشﺷﻨﺎﺳﯽ ﭘﮋوﻫﺶ؛‬
‫ﭘﺎﻧﺰده( ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻃﺮح ﯾﺎ ﻣﺪل ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ روش ﻣﻨﺘﺨـﺐ )وﯾـﺮاﯾﺶ ﭼﻬـﺎرم ﻣـﺪل‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ(؛‬
‫ﺷﺎﻧﺰده( اﻧﺘﺨﺎب ﯾﺎ ﻃﺮاﺣﯽ اﺑﺰار ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت؛‬
‫ﻫﻔﺪه( اﻋﺘﺒﺎرﯾﺎﺑﯽ اﺑﺰار ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت؛‬
‫ﻫﺠﺪه( ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت؛‬
‫ﻧﻮزده( ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻃﻼﻋﺎت و ﺗﺪوﯾﻦ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ؛‬
‫ﺑﯿﺴﺖ( ﺗﻔﺴﯿﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ و ﺑﯿﺎن آن ﻫﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺘﺪاول؛‬
‫ﺑﯿﺴﺖوﯾﮏ( ﺗﺪوﯾﻦ ﺧﻼﺻﻪ و ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي؛‬
‫ﺑﯿﺴﺖودو( اراﺋﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﮐﺎرﺑﺮدي؛‬
‫ﺑﯿﺴﺖوﺳﻪ( ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺑـﺮاي اراﺋـﻪ ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻋﻠﻤـﯽ ﺑـﻪ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان ﺑﻌـﺪي‬
‫)وﯾﺮاﯾﺶ ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺶ(؛‬
‫ﺑﯿﺴﺖوﭼﻬﺎر( ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﻋﺒﺮتﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﭘﮋوﻫﺸﯽ )ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻋﺒﺮت آﯾﻨﺪﮔﺎن(؛‬
‫ﺑﯿﺴﺖوﭘﻨﺞ( ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ذوﻗﯽ و اﯾﺪهﻫﺎي اﺑﺘﮑﺎري؛‬
‫ﺑﯿﺴﺖوﺷﺶ( ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ؛‬
‫ﺑﯿﺴﺖوﻫﻔﺖ( ﺗﺪوﯾﻦ ﮔﺰارش ﻗﺎﺑﻞ اراﺋﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻠﻤﯽ‪.‬‬
 ‫ﯾﮏ( آﻣﺎدﮔﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬
‫‪ | 23‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫ﻫﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬داﺳﺘﺎﻧﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﯽ از زﻧﺪﮔﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ را رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ داﺳﺘﺎﻧﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در ﺟﺮﯾﺎن ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد‪ ،‬آن را ﻣﯽﺳﺎزد و ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ‬
‫اﯾﻦ رواﯾﺖ اﺧﻼﻗﯽﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺴﺎزد؛ ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻮل اﺧﻼﻗـﯽ در‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻗﻮام و اﻋﺘﺒﺎر آن ﺷﺪه‪ ،‬اﺻﺎﻟﺖ ﭘﮋوﻫﺶ را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﭘﯿﺶ از ورود ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎزد ﮐﻪ در ﮐﻞ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﺳﻌﻪ روﺣﯿـﻪ ﺗﻮﮐـﻞ‪ ،‬اﻓـﺰاﯾﺶ ﺳـﻄﺢ‬
‫اﻋﺘﻤﺎدﺑﻪﻧﻔﺲ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻄﺢ ﺧﻼﻗﯿﺖ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺮاودات اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ داﻧﺸﻤﻨﺪان را ﺑﻬﺒﻮد‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و ﺳﺎﺧﺖ و زﻣﯿﻨﻪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ اﺧﻼﻗﯽﺗﺮي را ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑـﺮ ﺳـﺎﺧﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‬
‫‪8‬‬
‫واﻗﻌﯿﺖ ‪ 6‬و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮي ﺳﺎﺧﺖ واﻗﻌﯿﺖ آﯾﻨﺪه ‪ 7‬اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﮔﻔﺘﻤﺎنﺳـﺎزي‬
‫و ﻣﻌﻨﺎﺑﺨﺸﯽ ‪ 9‬دارد و واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺳﻤﺖ و ﺳﻮ ﻣﯽدﻫﺪ؛ ﺿﻤﻦ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻤﺮار ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﺑـﺮ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬آﯾﻨﺪه را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫دو( اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ‬

‫داﻧﺶﭘﮋوه ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد را از ﻣﯿﺎن ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻋﻼﯾﻖ ﺧﻮد‪ ،‬در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ﺧﻮد و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺣﺮﻓﻪاي ﺧـﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﻨـﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾـﺪ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫داﺷﺖ ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از اﻧﺘﺨﺎبﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻓﺮد را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣـﯽدﻫـﺪ و‬
‫ﺑﻪوﯾﮋه ﺣﺮﯾﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﺆاﻻت ﭘﮋوﻫﺸﯽ او را ﻣﺤﺪود ﻣﯽﺳﺎزد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳـﺖ ﺑﻌـﺪ از ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و‬
‫ﻣﺸﺎوره ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎ و ﻣﺼﺎﻟﺢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪﻃﻮر ﺟﺪي ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻗﺮار‬
‫ﮔﯿﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺎرة آن‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫـﺎﯾﯽ از ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﭘﮋوﻫﺸـﯽ ﺧـﻮب‪ ،‬در رﺷـﺘﻪﻫـﺎي ﺧـﻂﻣﺸـﯽ ﻋﻠـﻢ‪ ،‬ﻓـﻦﺷﻨﺎﺳـﯽ‪،‬‬
‫آﯾﻨﺪهﭘﮋوﻫﯽ‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ و ﻣﻮارد ذﯾﻞ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار داد‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻋﻠﻢ و ﻓﻦﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺳﺎﺧﺖ؛‬
‫ب( ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺤﻄﺎط ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ؛‬

‫‪6‬‬
‫)‪. Social Construction of reality (SCR‬‬
‫‪7‬‬
‫)‪. Construction of Future reality (CFR‬‬
‫‪8‬‬
‫‪. Discourse making‬‬
‫‪9‬‬
‫‪. Sense making‬‬
 ‫ج( ﻧﻘﺶ ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري در ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ؛‬

‫‪ | 24‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫د( ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺠﺎرت ﺳﺎﻟﻢ؛‬
‫ﻫ( ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺷﮑﻞ دﻫﻨﺪه ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن اﺳﺘﺮاﺗﮋي ‪ 10‬ﯾﺎ راﻫﺒـﺮد‪ ،‬در ﻣﺘـﻮن‬
‫ادب ﻓﺎرﺳﯽ؛ ﻧﻈﯿﺮ آﺛﺎر ﻓﺮدوﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي‪ ،‬ﻋﻄﺎر‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﺳﻌﺪي‪ ،‬اﻋﺘﺼﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺷﻬﺮﯾﺎر‪ ،‬رودﮐﯽ ‪ 11‬و‬
‫ﺣﮑﻤﺖﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ و اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ذﯾﻞ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻫﺮ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ورودي‪ ،‬ﻓﺮاﮔﺮد‪ ،‬ﺧﺮوﺟﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺪ و اﺛـﺮ ﻧﻬـﺎﯾﯽ ﺧـﺎص ﺧـﻮد را دارد‪ .‬ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﻣﻮاردياﻧﺪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل دارد اﺛﺮ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﻬﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ!‬

‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي راﻫﺒﺮدي ﺑﺮاي ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ رﺳﺎﻧﻪ ﻣﻠﯽ‪.‬‬
‫اﺛﺮ ﻧﻬﺎﯾﯽ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎ‬ ‫ﺧﺮوﺟﯽ‬ ‫ﻓﺮاﮔﺮد‬ ‫ورودي‬
‫‪impact‬‬ ‫‪outcome‬‬ ‫‪Out put‬‬ ‫‪process‬‬ ‫‪Input‬‬
‫اﻓــﺰاﯾﺶ ﺳــﻄﺢ‬ ‫ﻣﺜﺒـــﺖ‪ :‬ﺷـــﯿﻮع‬ ‫ﻓﻨــﺎوري ﺳــﺎﺧﺖ‬ ‫ﭘـــــﮋوﻫﺶ‬ ‫داﻧﺶ ﻓﻨﯽ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ‬ ‫رﻓﺘــﺎر ﻣﻌﻘــﻮل و‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ /‬آﻣـﻮزش‬ ‫درﺑﺎره ﻧﺤـﻮه‬ ‫داﻧﺶ ﭘﺰﺷﮑﯽ‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧــــﻪ در‬ ‫اﺻــﻮل ﺳــﻼﻣﺖ‬ ‫ﺳــــﺎﺧﺖ و‬ ‫داﻧﺶ روانﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﯿﺎن آﺣﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم‬ ‫ﭘﺨﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﮐــﺎﻫﺶ ﺳــﻄﺢ‬ ‫ﻣﻨﻔــﯽ‪ :‬اﻓــﺰاﯾﺶ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﯽ‬ ‫ﻧﺎاﻣﯿﺪي و ﺗﺮس‬

‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﯿﺮ ﺗﺴﻠﺴﻠﯽ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﻮاره در اﻧﺪﯾﺸﻪ آن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ زﺣﻤﺎت‬
‫و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﯽ او‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭘﺎﯾﺪار و ﻣﻔﯿﺪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺪف ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮﻧﺪ!‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎ‪ ،‬دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎ‪ ،‬ﺷﮑﻞﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻻت و ﮐﺘﺎبﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﯿﺪ و اﺛﺮﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ‪ 3‬و ‪ 4‬ﮐﻪ از ﻣﻘﺎﻟﻪ رادﺷﻠﺪرز )‪ (1999‬اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪهاﻧﺪ اﺷﺎره ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﻤﻮدار ‪ 3‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت رﺷـﺘﻪ ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ‬
‫دوﻟﺘﯽ را ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ رادﺷﻠﺪرز‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺣﻮزه ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﭼﯿﺴـﺘﯽ‪ ،‬ﭼﺮاﯾـﯽ‪ ،‬ﮐﯿﺴـﺘﯽ و ﭼﮕـﻮﻧﮕﯽ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﻦ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻌﺎدي ﭼﻮن ﺳﻄﺢ اﻗﺪام‪ ،‬ﻋﺮﺻﻪ اﻗﺪام‪ ،‬زﻣﺎن اﻗﺪام و اﺑﺰار اﻗﺪام‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﭼﻬﺎر ﺣﻮزه ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﻮزهﻫﺎي ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدي رادﺷﻠﺪرز اﺿﺎﻓﻪ ﺷـﻮﻧﺪ )ﭘـﻮرﻋﺰت‪،1390 ،‬‬
‫‪.(44‬‬

‫‪10‬‬
‫)‪. Strategy support system (3S‬‬

‫‪ .11‬ﻧﻈﯿﺮ ﮐﻠﯿﻠﻪ و دﻣﻨﻪ‬

 ‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻤﻮدار ‪ ،4‬داﻧﺶﭘﮋوه ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دوﻟﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮑﯽ از ﻫﺸﺖ ﺣﻮزه ﻣﻮرد اﺷﺎره‬
‫‪ | 25‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫در آن را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ آرﻣﺎنﮔﺮاﯾﯽ در اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ دو روﯾﮑـﺮد ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﺤﻠﯿـﻞ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ واﻗﻊﺑﯿﻦ ﺑﻮده و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي ﻋﯿﻨﯽ و آﻓﺎﻗﯽ و ﺳﺎده ﭘﺮداﺧـﺖ؛‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ادﻋﺎ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺮرﺳﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﮋوﻫﯿﺪه ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ و ﻣـﯽﺗـﻮان از‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺎرة آنﻫﺎ دﻓﺎع ﮐﺮد؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي ذﻫﻨﯽ و اﻧﻔﺴـﯽ و ﭘﯿﭽﯿـﺪه‪،‬‬
‫دﺷﻮار اﺳﺖ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ را اﺳﯿﺮ ﺧﻮد ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫در ﺗﺤﻠﯿﻞ اﯾﻦ ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ آرﻣﺎنﮔﺮاﯾﯽ در ذات ﺧﻮد ﻧﻪ ﺧﻮب اﺳـﺖ و ﻧـﻪ ﺑـﺪ! درواﻗـﻊ‪،‬‬
‫ﻧﺤﻮه ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ آرﻣﺎنﮔﺮاﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎ و ﮔﺎﻫﯽ ﮐﮋﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي آن را ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎم ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از آرﻣﺎنﮔﺮاﯾﯽ ﭘﺮﻫﯿﺰ ﺷﻮد؛ وﻟﯽ در ﻣﻘﺎم ﮐﺸﻒ و ﺗﺮﺳﯿﻢ اﻫﺪاف ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬
‫ﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮان از ﻓﻮاﺋﺪ آرﻣﺎنﮔﺮاﯾﯽ دﻓﺎع ﮐﺮد؛ ﯾﻌﻨﯽ در ﻣﻘﺎم ﮐﺸﻒ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ و ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫آرﻣﺎنﮔﺮا ﺑﺎﺷﺪ! وﻟﯽ در ﻣﻘﺎم ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻌﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼً دﻗﯿﻖ‪ ،‬ﺻﺎدق و واﻗﻊﮔﺮا ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﻒ دوﺑﺎره و ﻣﮑﺮر ﮐﺸﻒ ﺷﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ واﻗﻊﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺎﯾﺪهاي در ﺑﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺗﺤﻘﯿﺮآﻣﯿﺰ اﺳﺖ! ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري ﯾﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﯾـﺎ‬
‫روش ﺗﺤﻠﯿﻞ آﻣﺎري‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎً ﺑﻪ داﻧﺶاﻓﺰاﯾﯽ ﻧﻤﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻً در اﻣﺘـﺪاد ﺗﻤـﺎﯾﻼت ﻓﺮﯾـﺐﮐﺎراﻧـﻪ در‬
‫ﺳﺎﺣﺖ داﻧﺶ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﻬﻢ ﺧﻼﻗﯿﺖ در داﻧﺶاﻓﺰاﯾﯽ ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻬـﻢ اﺳـﺖ و‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ را ﺑﺮﮔﺰﯾﻨـﺪ ﮐـﻪ او را دﻏﺪﻏـﻪﻣﻨـﺪ ﺳـﺎﺧﺘﻪ و ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﯿـﺮي‬
‫"ﺑﯽﺧﻮاب" و "ﻣﺸﺘﺎق" ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ دﻏﺪﻏﻪاي ﺑﺮاي او اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺷـﻮﻗﯽ را در‬
‫او ﺑﺮﻧﻤﯽاﻧﮕﯿﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي او ارزش ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﺪارﻧﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺎ ﺑﯽﺣﻮﺻﻠﮕﯽ ﭘﮋوﻫﯿﺪه ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ؛‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺣﺪ ﮐﺎﻓﯽ ﭼﺎﻟﺶﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ را ﺑﻪ ﻫﯿﺠﺎن آورد و ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻼش ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬از ﻋﻬﺪه ﻣﻬﺎر ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﭘﯿﺶروي ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮآﯾﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ اﯾﻦﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ‪ ،‬ﻫـﯿﭻ‬
‫ﭼﺎﻟﺶ و ﻫﯿﺠﺎن و ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﯾﺠﺎد ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً درﺧﻮر ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫و ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ رﻫﺎ ﺷﻮد ﯾﺎ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﯽ ﺳﭙﺮده ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺪان ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻪ( ﻃﺮح ﺳﺆال ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫ﺳﺆاﻻت ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺧﻮب‪ ،‬ازﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻫﺮ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ وﯾـﮋه ﭘـﺲ از ﻃـﯽ دوره‬
‫آﻣﻮزﺷﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﺿﻤﻦ اﯾﻦﮐﻪ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﺆال ﺧﻮب‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﯽ از ﻣﺴﯿﺮ ﭘﮋوﻫﺶ را‬
‫روﺷﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ اﻇﻬﺎر ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺆال ﺧـﻮب دﺳـﺖ ﯾﺎﺑـﺪ‪،‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﯽ از راه ﭘﮋوﻫﺶ را ﻃﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ! اﯾﻦ ﺳﺆاﻻت در اﯾﺪهﻫﺎﯾﯽ رﯾﺸﻪ دارﻧﺪ ﮐـﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً در‬

‫‪ | 26‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫ﺣﯿﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ادﺑﯿﺎت و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ در ﺟﺮﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ اﻓﺮاد ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﯾﺎ ﺑـﻪﻃـﻮر‬
‫ﺗﺼﺎدﻓﯽ در ﺣﻀﻮر آن ﻫﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺪهﻫﺎ ﺑﺮ واﻗﻌﯿﺖﻫﺎ ﺗـﺄﺛﯿﺮ دارﻧـﺪ و‬
‫واﻗﻌﯿﺖﻫﺎ ﻧﯿﺰ اﯾﺪهﻫﺎ را ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ )‪ .(Scott & Davis, 2007, X‬ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎم اﯾﺪهﭘﺮدازي درﺑﺎرة‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ دﻗﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﺪهﻫﺎي اﻣﺮوز ﻣﺎ‪ ،‬واﻗﻌﯿﺖﻫـﺎي ﻓﺮداﯾﻤـﺎن را ﺷـﮑﻞ ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ‬
‫)‪ .(Pourezzat, 2010‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ ﻣﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻬﺘﺮي را ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ ﺧـﻮد ﺑﺮﮔـﺰﯾﻨﻢ‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎﻻً‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻦ‪ ،‬در آﯾﻨﺪه زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺘﺮي را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد؛ از اﯾﻦ رو ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﺳﺆاﻻت ﺧﻮد را ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪﺗﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺆال ﺧﻮب ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي زﯾﺮ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( روﺷﻦ‪ ،‬واﺿﺢ و ﺻﺮﯾﺢ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ب( ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ج( ﭼﺎﻟﺶﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫د( ﻣﺴﺄﻟﻪ ﯾﺎ ﻣﺸﮑﻠﯽ را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛‬
‫ﻫ( ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﯾﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﯽ )ﺳﻨﺠﺶﭘﺬﯾﺮ( ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺸﮑﻞ وﺟﻮد ﯾﮏ ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ در ﺟﺮﯾﺎن واﻗﻌﯽ زﻧﺪﮔﯽ و اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ؛ در ﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ ،‬وﺟﻮد اﺑﻬﺎم ﯾﺎ ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﺆال ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ! ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺎه‬
‫در ﺳﺎﺣﺖ ﯾﮏ داﻧﺶ ﯾﺎ ﺣﻮزه ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻘﻮﻟﻪاي "ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ" ﯾﺎ "ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻠﯿﻞ" ﯾﺎ "ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ"‬
‫ﯾﺎ "ﺣﻞ ﻧﺸﺪه" وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺴﺄﻟﻪ وﺟﻮد دارد! ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗـﻼش ﺑـﺮاي ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺳﺎﺣﺖ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎدي اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪" ،‬ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ" ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ "ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎدي" و "ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت" ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ "ﻣﺮزﻫﺎي داﻧﺶﻫﺎي ﮐﺎرﺑﺮدي" ﮐﻤﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﻫﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺆاﻻﺗﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ او‬
‫ﻣﺘﺮﺻﺪ ﺣﻞ آن ﻫﺎﺳﺖ ﯾﺎ دﻏﺪﻏﻪ ﺣﻞ آنﻫﺎ را دارد‪ ،‬ﻧﻪ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪ آن ﻫـﺎ رﺳـﯿﺪه اﺳـﺖ! زﯾـﺮا‬
‫ﺳﺆاﻻت اﻣﺮوز او‪ ،‬داﻧﺶ آﯾﻨﺪه و واﻗﻌﯿﺖ آﯾﻨﺪه ﺟﻬﺎن را ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﭘﺎﺳـﺦﻫـﺎي اﻣـﺮوز او‪،‬‬
‫واﮐﻨﺸﯽ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﮔﺬﺷﺘﻪ اوﯾﻨﺪ ﮐﻪ داﻧﺶ اﻣـﺮوز و واﻗﻌﯿـﺖ ﻋﻠﻤـﯽ اﻣـﺮوز را ﺳـﺎﺧﺘﻪاﻧـﺪ! ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺳﺆاﻻت اﻣﺮوز ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺎ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢﺗﺮي در ﺳﺎﺧﺖ آﯾﻨﺪه ﻣﺎ دارﻧﺪ!‬

‫در اﯾﻦ اﻣﺘﺪاد‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﺘﺎدان داﻧﺸـﮕﺎه و داﻧﺸـﺠﻮﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ ﺳـﻨﮕﯿﻨﯽ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬
‫آﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮﻋﻬﺪه دارﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﻓﺮاﮔﺮد ﺳﺎﺧﺖ واﻗﻌﯿﺖ آﯾﻨﺪه )‪ ،(Pourezzat, 2010‬ﺑﻪ ﺷـﺪت ﺗﺤـﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﺆاﻻت‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ و داﻧﺶ و ﻣﻬﺎرت اﻧﺪوﺧﺘﻪ اﻣﺮوز آنﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
 ‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺳﺆاﻻت ﺧﻮب‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﻣﻮارد را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار داد‪:‬‬
‫‪ | 27‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫اﻟﻒ( ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻋﻠﻢ و ﻓﻨﺎوري و ﺳﺎﺧﺖ ﮐﺪاﻣﻨﺪ؟‬
‫ب( ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺤﻄﺎط ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﮐﺪاﻣﻨﺪ؟‬
‫ج( ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري ﻫﺮ ﮐﺸﻮر ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﺑﺮ ﻣﺮاﺗﺐ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ آن ﮐﺸﻮر ﺗﺄﺛﯿﺮ دارد؟‬
‫د( ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺠﺎرت ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﮐﺮد؟‬
‫ﻫ( ﺳﺎﺧﺖ ﻏﺎﻟﺐ ادﺑﯿﺎت راﯾﺞ در ﻣﯿﺎن آﺣﺎد ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﺑﺮ روﻧـﺪ ﺷـﮑﻞﮔﯿـﺮي ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬
‫اداري آن ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺛﺮﮔﺬار اﺳﺖ؟‬

‫ﭼﻬﺎر( اﻧﺘﺨﺎب اﺳﺘﺎدان راﻫﻨﻤﺎ و ﻣﺸﺎور‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎهﻫﺎ و داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ واﺣﺪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧـﻮاع ﺗـﻨﺶﻫـﺎ و ارﺗﺒﺎﻃـﺎت‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ! ﺗﻨﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي آﻣﻮزﺷﯽ و ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻧﯿﺰ ﺳﺮاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ‪ ،‬ﻃﺮﯾﻖ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب اﺳﺘﺎدان راﻫﻨﻤﺎ و ﻣﺸﺎور‪ ،‬رﺟﻮع ﺑﻪ ﺳـﯿﺮه ﻋﻠﻤـﯽ و‬
‫ﻋﻤﻠﯽ آنﻫﺎﺳﺖ؛ ﺳﯿﺮهاي ﮐﻪ ﺑﻪ دور از دﻋﺎوي و ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت‪ ،‬از دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺘﺎدان ﺣﮑﺎﯾﺖ دارد‪.‬‬
‫ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮي ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ اﺧﻼق و داﻧﺶ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻼش ﮐﻨﺪ ﺗﺎ اﺳﺘﺎدي را ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( در ﺳﯿﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ داﻧﺶ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺒﺎدي اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ب( ﺑﻪ ﺗﺒﻊ ﺷﺮط اول‪ ،‬در ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮ و ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ج( از وﻗﺖ و ﻓﺮﺻﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاي ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫د( ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدي داﻧﺸﺠﻮ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼً ﺟﺪﯾﺪ و ﺑـﯿﻦرﺷـﺘﻪاي ﯾـﺎ ﭼﻨﺪرﺷـﺘﻪاي اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﺎدان راﻫﻨﻤﺎ و ﻣﺸﺎور ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ‪ ،‬دﺳـﺖﮐـﻢ ﺑـﺎ ﯾﮑـﯽ از‬
‫رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي ﮐﻤﮏ ﺑﻪ داﻧﺸﺠﻮ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺴﺒﯽ آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﺎدآوري ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﻬﺎن واﻗﻌﯽ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺤﺪودهﻫﺎ و ﻣﺮزﻫﺎي داﻧﺸـﯽ ﻣـﺎ ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ‬
‫)‪(Scott & Davis, 2007, 15‬؛ از اﯾﻦ رو‪ ،‬در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد‪ ،‬اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫و ﻣﺸﮑﻼت واﻗﻌﯽ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ‪ ،‬در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﻣﯿﺎنرﺷﺘﻪاي ﯾﺎ ﭼﻨﺪرﺷﺘﻪاي اﺛﺮﺑﺨﺶ ﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮ آنﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در آﻏﺎز دوره ﺗﺤﺼﯿﻼت ﺗﮑﻤﯿﻠﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺎد راﻫﻨﻤـﺎي ﺧـﻮد را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﯿﺎﺑﺪ ﮐﻪ در ﻃﯽ دوره آﻣﻮزﺷﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري وي‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﭘﺮوﭘـﻮزال‬
‫و ﻣﺮور ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﭙﺮدازد و ﺣﺘﯽ ﺗﯿﻢ ﻣﺸﺎوران و داوران را ﻧﯿﺰ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ داﻧﺸﺠﻮ‬
‫در زﻣﯿﻨﻪاي ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻮزه ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﯾﺎ ﺣﻮزه ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازي اﺳﺘﺎدي ﻣﻌـﯿﻦ ارﺗﺒـﺎط دارد‪،‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺎ ﺧﻮد او ﯾﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﺎداﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً داﻧﺸﺠﻮي ﻣﺤﻀﺮ او ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي‬

‫‪ | 28‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ را درﺑﺎره ﻣﻘﻮﻟﻪ "ﺳﻪ ﺷﺎﺧﮕﯽ در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺳﺎزﻣﺎن" اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ را ﺑﻪ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ ﻣﯿﺮزاﯾﯽ اﻫﺮﻧﺠﺎﻧﯽ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻨﺞ( ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‬

‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬داﻧﺶﭘﮋوه ﺿﻤﻦ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺧﺒﺮﮔـﺎن‬
‫در دﺳﺘﺮس‪ ،‬ﻣﺪل اوﻟﯿﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد را ﺷﮑﻞ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺧﻄﻮط ﺳﯿﺮ اوﻟﯿﻪ ﭘﮋوﻫﺶ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻘﺸـﻪ‬
‫ادﺑﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻮﺿـﻮع و ﺳـﺆال‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ را ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻨﯿﺪن اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﺗﺎ داﻧﺶﭘﮋوه ﺑﺘﻮاﻧﺪ راهﻫﺎي اﺻﻠﯽ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺻﺤﯿﺢﺗﺮﯾﻦ و ﺳﺮﯾﻊﺗﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ‪ ،‬از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان در دﺳـﺘﺮس‪ ،‬ﻓﺮاﮔﯿـﺮد و‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺘﻮن اﺻﻠﯽ و ﻓﺮﻋﯽ آﻣﺎده ﺷﻮد و ﺿﻤﻦ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺮاوده ﺑﺎ ﺧﺒﺮﮔﺎن‪ ،‬دﺳﺖﮐـﻢ ﺑﺮﺧـﯽ از‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع را ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺗـﺎ ﺣـﺪ زﯾـﺎدي در ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ اﮐﺘﺸـﺎﻓﯽ ﯾـﺎ "ﺧﻮاﻧـﺪن"‬
‫ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدﻧﺪ و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ آن ﻫـﺎ ﻣﻤﮑـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺳﺮدرﮔﻤﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺷﻮد!‬

‫ﺷﺶ( ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‬

‫ﭘﺲ از ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺧﺒﺮﮔﺎن ﻋﻠﻤـﯽ‪ ،‬ﺗﺼـﻮﯾﺮ ﻧﺴـﺒﺘﺎً واﺿـﺢﺗـﺮي از ﻣﺒﺤـﺚ ﻣـﻮرد ﭘـﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻣـﺪ ﻧﻈـﺮ‬
‫داﻧﺶﭘﮋوﻫﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻦ اﻣﺘﺪاد‪ ،‬داﻧﺶﭘﮋوﻫﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻠﻤﯽ در دﺳﺘﺮس ﺧـﻮﯾﺶ را‬
‫اوﻟﻮﯾﺖﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻓﯿﺶﺑﺮداري از آن ﻫﺎ ﺑﭙﺮدازﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘـﺮ آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪاي ﮐﻠﯽ و ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺳﺆاﻻت اﺳﺎﺳﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻧـﺪن و ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬
‫اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﻣﺪﻟﯽ اوﻟﯿﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻨﻄﻖ ﭘﮋوﻫﺶ و روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ و آزﻣﻮن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي اﺻﻠﯽ و ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در‬
‫ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ زﻣﯿﻨﻪ درك ﺑﻬﺘﺮي از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ آﯾﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان‪ ،‬ﺑﻪ اﺳـﻨﺎد‪ ،‬ﮔـﺰارشﻫـﺎ و ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻋﻠﻤـﯽ‬
‫ﻣﮑﺘﻮب ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮد ﮐﻪ ﺳﺆال ﺧﻮد را اﺻـﻼح‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﺎ درﺑﺎره اﻋﻀﺎي ﮔﺮوه راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ و ﻣﺸﺎوره ﺧﻮد ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي آﻣﻮزﺷﯽ ﺧﺮدﻣﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢﻫﺎﯾﯽ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﺎدر راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ و ﻣﺸﺎوره ﻧﺎآﺷﻨﺎ ﺑﺎ ﻣﻮﺿـﻮع‬
 ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﯽﭘﺮﻫﯿﺰﻧﺪ؛ ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ اﺳﺘﺎدان ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑـﻪ داﻧـﺶ ﻧﯿـﺰ از ﺗﺤﻤﯿـﻞ ﺧـﻮد ﺑـﻪ داﻧﺸـﺠﻮ‬
‫‪ | 29‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫ﻣﯽﭘﺮﻫﯿﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻠﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻪ داﻧﺸﺠﻮ ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﺳﺘﺎدان و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺶ ﺧـﻮد را ﺑﺸﻨﺎﺳـﺪ‪ .‬ﻧﮑﺘـﻪ دﯾﮕـﺮ آن ﮐـﻪ ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪاي ﺳﺎده و اوﻟﯿﻪ درﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ "ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻘﺶ ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري در ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺟﻮاﻣﻊ" ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗـﻮان از ﭘﺮﺳﺸـﻨﺎﻣﻪ زﯾـﺮ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪:‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯾﮏ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺧﻮب ﺑﺮاي ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‬

‫ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري ﻫﺮ ﮐﺸﻮر ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ در ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آن ﻧﻘﺶ دارد؟‬ ‫‪.1‬‬

‫ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري ﻫﺮ ﮐﺸﻮر ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﯿﺮ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ آن را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ؟‬ ‫‪.2‬‬
‫ﮐﺪام ﻋﻮاﻣﻞ ﯾﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري‪ ،‬در ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻧﺪ؟‬ ‫‪.3‬‬
‫ﮐﺪام ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻠﻤﯽ )ﮐﺘﺎبﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻻت‪ ،‬ﮔﺰارشﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﯾﺎ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽﻫﺎ( ﺑﻬﺘﺮ ﻣـﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬ ‫‪.4‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﻬﻢ راﺑﻄﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪ؟‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﯾﺎ ﺳﺆال ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺸﺪه در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮐﺪام اﺳﺖ؟‬ ‫‪.5‬‬

‫ﻫﻔﺖ( ﻃﺮاﺣﯽ ﯾﺎ ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺪل اوﻟﯿﻪ ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ ﺳﺆاﻻت و ﯾـﺎ ﻓﺮﺿـﯿﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس آن )وﯾﺮاﯾﺶ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺶ(‬
‫ﭘﺲ از اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ و ﮔﺰارهﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪﻫﺎي اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي اوﻟﯿﻪ ﺧﻮد را ﺗﺪوﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﮔﺰارهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺪل اوﻟﯿـﻪ ﭘـﮋوﻫﺶ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺴﺎزد ﯾﺎ آن را از ﻣﯿﺎن ﻣﺪلﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﮔﺴﺘﺮه ادﺑﯿﺎت ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﻫﺮ ﮔﺰاره را در ﻗﺎﻟﺐ ﯾﮏ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﯾﺎ ﺳﺆال ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﻄﺮح ﮐﺮد ﮐـﻪ ﻣـﺪل‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬رواﺑﻂ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺆاﻻت و ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﯾﮏ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ را در ﻗﺎﻟـﺐ‬
‫ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﯾﺎ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﺪل ﺑﺮ دﺳﺘﮕﺎﻫﯽ از ﮔﺰاره ﻫﺎ دﻻﻟـﺖ دارد‬
‫ﮐﻪ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺮ اﺳـﺎس ﻧﻈﺮﯾـﻪ ﻣـﺎزﻟﻮ‪ ،‬ﻣـﯽﺗـﻮان‬
‫"ﻣﺪل رواﺑﻂ ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺒﯽ ﻧﯿﺎزﻫﺎ" را ﺑﺮاي ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﺮاﺗﺐ اﻧﮕﯿﺰش اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺮح ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ( اﻧﺴﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛‬
‫ب( ﺑﺎ ارﺿﺎي ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﮏ‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎي اﯾﻤﻨﯽ ﺑﺮاي او اوﻟﻮﯾﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ؛‬
‫ج( ﺑﺎ ارﺿﺎي ﻧﯿﺎزﻫﺎي اﯾﻤﻨﯽ‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻣﺤﺒﺖ و ﺗﻌﻠﻖ ﺑﺮاي او اوﻟﻮﯾﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ؛‬
‫د( ﺑﺎ ارﺿﺎي ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻣﺤﺒﺖ و ﺗﻌﻠﻖ‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﺣﺘﺮام ﺑﺮاي او اوﻟﻮﯾﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ؛‬
‫ﻫ ( ﺑﺎ ارﺿﺎي ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﺣﺘﺮام‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺧﻮدﺷـﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﺑـﺮاي او اوﻟﻮﯾـﺖ ﻣـﯽﯾﺎﺑـﺪ ) ‪Maslow,‬‬

‫‪ | 30‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫‪.(1943‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺪل را ﻣﯽﺗﻮان در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻤﻮدار ذﯾﻞ ﻧﺸﺎن داد؛ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﻄﺮح‬
‫ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎزﻟﻮ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺪل ﯾﺎ دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻈﺮي را ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و ﻣﯽﺗﻮان از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آن‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان "ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺐ ﻧﯿﺎزﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ" ﯾﺎد ﮐﺮد‪12 .‬‬

‫ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ‬
‫ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﺣﺘﺮام‬ ‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي‬
‫ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﺤﺒﺖ‬ ‫ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ‬
‫ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﻣﻨﯿﺖ‬ ‫ارﺿﺎي ﻧﯿﺎز‬

‫ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﮏ‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ .5‬رواﺑﻂ ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺒﯽ ﻧﯿﺎزﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ )‪(adapted: Maslow, 1954‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺴﺒﯽ‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮو ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻗﯿﻖﺗﺮ ﻣﻌﯿﻦ و ﻣﺤﺪود ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ و ژرﻓﺎﻧﮕﺮﺗﺮ ﺑﺪان ﺑﭙﺮدازد؛ ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ درﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه‬
‫ﺳﯿﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ و ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎﯾﺪ در ﭼﻪ زﻣﯿﻨﻪاي و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﯾﮏ ﻣﺜﺎل دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ درﺑـﺎرة ﻧﻘـﺶ ﺳﯿﺴـﺘﻢ اداري ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸـﯿﺎن ﯾـﺎ‬
‫ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻫﯿﺎن در ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان آن روزﮔﺎر‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺆاﻻت زﯾﺮ را‬
‫ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ‪:‬‬

‫ﺳﺆاﻻت اﺻﻠﯽ ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺎره ﻧﻘﺶ ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري در ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺟﻮاﻣﻊ )ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‪:‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻫﯿﺎن(‬

‫اﻟﻒ( ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري دوران ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻫﯿﺎن‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ در ﻣﻮﻓﻘﯿﺖﻫﺎي آن ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد؟‬
‫ب( ﮐﺪام وﯾﮋﮔﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻫﯿﺎن‪ ،‬در ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت آﻧﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد؟‬
‫ج( ﮐﺪام وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺮاﺗﺐ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﯾﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﺗﺄﺛﯿﺮ دارد؟‬
‫د( ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري‪ ،‬ﻣﺴﯿﺮ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ و ﭘﯿﺸـﺮﻓﺖ ﺟﻮاﻣـﻊ‬
‫را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮد؟ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﯾﺎ ﺳﺆال ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺸﺪه در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮐﺪام اﺳﺖ؟‬

‫‪ .12‬ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺰاره‪ ،‬ﻣﺪل ﯾﺎ دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻈﺮي و ﻧﻈﺮﯾﻪ واﺿﺢﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﻫﺸﺖ( ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫‪ | 31‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺪل اوﻟﯿﻪ ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﺤﻮه دﻻﻟﺖ ﺳﺆاﻻت و ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻘﺸـﻪ ادﺑـﯽ ﭘـﮋوﻫﺶ را‬
‫‪13‬‬

‫ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣـﯽدﻫـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪﻃـﻮر ﺗﻘﺮﯾﺒـﯽ‪،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ ﻣﺘﻮن در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺣﻮل "ﭼﻪ واژﮔﺎﻧﯽ" آﻏﺎز ﺷﻮد و در‬
‫"ﭼﻪ ﻣﺴﯿﺮي" اﻣﺘﺪاد ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺮﺳﯿﻢ اﯾﻦ ﻧﻘﺸﻪ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺮ "ﻧﺤـﻮه دﻻﻟـﺖ‬
‫ﻫﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮ دﯾﮕﺮ"‪ ،‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮔﺮدد؛ در اﯾﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﻣﺜﺎلﻫﺎي زﯾﺮ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺎره ﻓﺮاﮔﺮد اﻧﮕﯿﺰش آدﻣﯽ‪ ،‬از ﻣﻔﻬﻮم ﻧﯿﺎز آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﺎ ﻃﺮح ﺑﺤـﺚ از‬
‫اﻧﻮاع اﻧﮕﯿﺰش و آﺛﺎر ﻫﺮ ﯾﮏ‪ ،‬اﻣﺘﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ب( ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺎره ﻧﻘﺶ ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري در ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬از ﻣﻔﻬﻮم اداره و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آﻏـﺎز‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﺎ اﺛﺮ اداره ﺑﺮ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬اداﻣﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻤﻮدار ‪ ،6‬ﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ »ﻓﺮاﮔﺮد اﻧﮕﯿﺰش آدﻣﯽ«‬
‫ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه‪ ،‬از ﻣﻔﻬﻮم ﻧﯿﺎز ﺗﺎ ﺑﺮرﺳﯽ اﻧﻮاع ﻣﺪلﻫﺎي اﻧﮕﯿﺰش اﻣﺘﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ‪ ،‬ﺗـﻼش‬
‫ﺑﺮاي ﻃﯽ ﻣﺴﯿﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ‪ ،‬اﻣﮑـﺎن ﺗﺄﻣـﻞ ﺑـﺮ اﺑﻌـﺎد و وﯾﮋﮔـﯽﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن »اﻧـﻮاع‬
‫ﻣﺪلﻫﺎي اﻧﮕﯿﺰﺷﯽ« را اﯾﺠﺎد ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻃﺮاﺣﯽ ﯾﮏ »ﻣﺪل اﻧﮕﯿﺰﺷﯽ ﺟﺎﻣﻊ« را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآورد‪.‬‬

‫‪ .13‬اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم و ﺿﺮورت آن‪ ،‬در ﻣﺮاوده و ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺎ آﻗﺎي دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ داﻧـﺎﯾﯽ ﻓـﺮد ﻣـﺪ ﻧﻈـﺮ ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪه‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ | 32‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬
‫اﻧﻮاع اﻧﮕﯿﺰه‬
‫دﻓﺎﻋﯿﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻧﯿﺎز‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم‬
‫اﻗﺎﻣﻪﺷﺪه‬ ‫ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﯾﻦ‬
‫اﻧﮕﯿﺰش‬
‫اﻧﻮاع‬ ‫ﻣﺪلﻫﺎي‬
‫ﻣﺪلﻫﺎي‬ ‫ﻧﻘﺪﻫﺎي‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد‬
‫اﻧﮕﯿﺰش‬ ‫ﻣﻄﺮحﺷﺪه‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ .6‬ﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺎره ﻓﺮاﮔﺮد اﻧﮕﯿﺰش آدﻣﯽ‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ 7‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ درﺑﺎره اﻧﮕـﺎره "ﺳـﺎﻣﺎﻧﻪ ﯾـﺎ ﺳﯿﺴـﺘﻢ اداري‬
‫ﺧﻮب" ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ و از ﻣﻔﻬﻮم "ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري" ﺗﺎ ﺑﺮرﺳﯽ "آﺛﺎر اﻧﻮاع ﺳﯿﺴـﺘﻢﻫـﺎي اداري" و‬
‫"ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﯾﻦ ﻣﺪلﻫﺎي اداري ﻣﻮﺟﻮد" اﻣﺘﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺶ اداره در‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫اﻧﻮاع‬ ‫آﺛﺎر و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي‬ ‫اداره‬
‫اداري‬ ‫اداري‬ ‫ﺧﻮب‬
‫اداري در ﺟﻮاﻣﻊ‬ ‫ﻧﻘﺶ اداره در‬
‫ﺣﻔﻆ وﺿﻊ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺟﺎﻣﻌﻪ‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ .7‬ﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺎره ﻧﻘﺶ ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري ﺧﻮب در ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬

‫ﺷﺎﯾﺎن ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮان ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ ﺧـﻮب ﻃﺮاﺣـﯽ ﮐـﺮد!‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺎﯾﺪ اﻣﮑﺎن ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ ﻣﻮﺟﻮد را ﻣﺪ ﻧﻈـﺮ ﻗـﺮار داد! ﯾﻌﻨـﯽ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي اﺻﻼح‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد آﻣﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬درﺑـﺎره اﯾـﻦ ﻧﻘﺸـﻪ‬
‫ادﺑﯽ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﺪﻫﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﻄﺮح ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺳﯿﺴـﺘﻢﻫـﺎي اداري ﻧﯿـﺰ‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺄﻣﻞ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﯾﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي اداري ﮐﻬﻦ‪ ،‬از ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي اداري ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﮔﺮدﻧﺪ!‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺪوﯾﻦ ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺻﺒﻮر ﺑﻮد و آن را ﺑﺎ ﺣﻮﺻﻠﻪ ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺮد‪ .‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در‬
‫ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ‪ ،‬ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ و دﻗﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا اﯾﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﺗـﺎ اﻣﮑﺎﻧـﺎت ﻣﺤـﺪود‬
‫ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺛﺮﺑﺨﺶﺗﺮ و ﮐﺎرآﻣﺪﺗﺮي ﺑﻪ ﮐﺎوش ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻧﺎﻣﺤﺪود ادﺑﯿﺎت ﻋﻠﻤﯽ‪،‬‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺄﻣﻞﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوزه اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺻﺮﻓﺎً ﻧﺎم و ﻋﻨﻮان آﺛﺎر‬
‫ادﺑﯽ و ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻮﺟﻮد را درﺑﺎره ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮور ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺎلﻫﺎ وﻗﺖ ﺧﻮد را ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻣﺮور ﻋﻨـﺎوﯾﻦ‬
 ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ ‪14‬؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﻧﻘﺸﻪ راﻫﻨﻤﺎ و ﺑﻠﺪ راه‪ ،‬ﺿﺮورﺗﯽ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘـﺬﯾﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫‪ | 33‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫ﻧﻘﺸﻪ راﻫﻨﻤﺎي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﯽ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ و در ﺟﺮﯾﺎن‬
‫ﻣﺮاوده ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺧﺒﺮه )ﺑﻠﺪ راه( ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻧﻪ( ﺗﻬﯿﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ واژﮔﺎن رﻫﻨﻤﺎ‬

‫ﺑﺎ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﮑﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ واژﮔﺎن رﻫﻨﻤـﺎ و ﮐﻠﯿـﺪي ﺑـﺮاي ﭘـﮋوﻫﺶ‬
‫ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﭘﺎﯾﮕﺎهﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺪوﯾﻦ ﮔﺮدد‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖﻫﺎي واژﮔﺎن‪،‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻫﺪاﯾﺘﮕﺮﻫﺎي ﺳﯿﺮ ﭘﮋوﻫﺶ در ادﺑﯿﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﻓﻬﺮﺳـﺖ واژﮔـﺎن‬
‫ﺧﻮب‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺨﺼـﯿﺺ ﺑﻬﺘـﺮ وﻗـﺖ و ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ »واژهﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد ‪ «15‬را ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻫﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از واژﮔﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺘﺮادف ﯾﺎ ﻣﺘﻀﺎد ﻧﯿﺰ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎم ﭘـﮋوﻫﺶ درﺑـﺎره ﻧﻘـﺶ ﺳﯿﺴـﺘﻢ اداري ﺧـﻮب در ﭘﯿﺸـﺮﻓﺖ ﺟﻮاﻣـﻊ‪ ،‬واژﮔـﺎن و‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ ﻣﺜﻞ "ﻣﻔﻬﻮم ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري"‪" ،‬ﻧﻮعﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي اداري"‪" ،‬ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧـﻪ‬
‫اداره ﮐﻼن ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ :‬اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ"‪" ،‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدي و رﻓـﺎه"‪" ،‬ﭘﯿﺸـﺮﻓﺖ ﺳﯿﺎﺳـﯽ و‬
‫اﻣﻨﯿﺖ"‪" ،‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و آﮔﺎﻫﯽ" و "ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ اﻧﻮاع ﺳﯿﺴـﺘﻢﻫـﺎ و ﺳـﺒﮏﻫـﺎي اداري"‪،‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻫﺪاﯾﺘﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ده( ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﯾﺎ ادﺑﯿﺎت ﭘﮋوﻫﺶ‬

‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻓﺼﻞ ادﺑﯿﺎت ﯾﺎ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻓﺼﻞ را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎزﻧﻮﯾﺴﯽ آﻧﭽﻪ در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي دﯾﮕﺮ وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﻫﻮﯾـﺖ وﯾـﮋه‬

‫‪ .14‬ﺻﻤﺪ ﺑﻬﺮﻧﮕﯽ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1344‬در ﮐﺘﺎب ﮐﻨﺪوﮐﺎو در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﯾﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐـﻪ‬
‫اﻣﺮوزه )دﻫﻪ ‪ (1350‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫـﺎي ﻋﻤـﻮﻣﯽ را ﺻـﺮﻓﺎً ورق ﺑﺰﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻤﺮش ﮐﻔﺎف ﻧﻤﯽدﻫﺪ )ﺑﻬﺮﻧﮕﯽ‪ .(1344 ،‬اﯾـﻦ ادﻋـﺎي او ﮐـﻪ ﺑـﺮاي ﭘـﯿﺶ از ﺳـﺎل ‪) 1370‬دوران ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬
‫ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ( ﻧﯿﺰ ﮐﺎﻣﻼً ﺻﺤﯿﺢ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺮوزه ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﮔﺮدد‪ .‬زﯾﺮا اﮐﻨﻮن )ﺳـﺎل ‪ (1393‬ﻣـﯽﺗـﻮان‬
‫ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﺮاي ﻣﺮور ﻋﻨﺎوﯾﻦ اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﻋﻠﻤـﯽ ﻣﻮﺟـﻮد درﺑـﺎره ﯾـﮏ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع )در ﺷﺒﮑﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ( ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ دﻗﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﻮرت‪ ،‬دﻗـﺖ و‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪلﻫﺎ و ﻧﺮماﻓﺰارﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد را ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻤﯿﻖ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .15‬ﻣﻨﻈﻮر از واژه ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد‪ ،‬واژه ﻧﺎﻣﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﮕﺎرش ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟـﯽ در ﺿـﻤﯿﺮ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه و ﻣﻔﻬﻮم ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﺳﺎس‪ ،‬داﻧﺶ ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻤﯿﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ واژﮔﺎن ﻓﻬﻢ ﺷﺪه‬
‫او ﻗﺎﺑﻞ ﺳﻨﺠﺶ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ي »ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻓﻬﻢ« ﻣﻘﻮﻟﻪ اي ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻤﯿﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﻃﯽ ﻧﻈﺎم ﺑﺨﺸﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اش از ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬آن ﻫﺎ‬

‫‪ | 34‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ و ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ ﺑﺮاي "دﻻﻟﺖ وﺛﯿﻖﺗـﺮ ﺑـﺮ ادﻋـﺎي ﭘـﮋوﻫﺶ"ﯾـﺎ "ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﺑﻬﺘـﺮ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ" ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪﮐﺎر ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻼش ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺘﯽاﻟﻤﻘﺪور از ﺑـﺎزﮔﻮﯾﯽ و زﯾـﺎدهﻧﻮﯾﺴـﯽ اﺟﺘﻨـﺎب ﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﻓﻘـﻂ‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﻢ و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺶ و ادﻋﺎﻫﺎي ﺻﺮﯾﺢ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻄـﺮح‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺷﮑﻞدﻫﻨﺪه ﻣﺘﻦ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭘﯿﺎم واﺣﺪي را رواﯾﺖ ﮐﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﻮد ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﻫﺮ ﻣﺒﺤﺚ ﺟﺪﯾﺪ در‬
‫آن‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻣﺒﺤﺚ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ‪ 16‬و ﺳﺆاﻟﯽ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﺒﺤﺚ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑـﻪ‬
‫آن ﺳﺆال ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﻮد‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻓﺮازﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﻧﻈـﺮي ﺑﺎﯾـﺪ ﻫﻤﻨـﻮا و ﻣـﺮﺗﺒﻂ و‬
‫ﻫﺪاﯾﺘﮕﺮ ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي‪ ،‬در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺪﻟﯽ ﺟﺎﻣﻊ ﺑﺎ‬
‫ﻋﻨﻮان "ﻣﺪل ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ادﺑﯿﺎت" ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫در ﻣﺜﺎل "ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﺸﻮر" ﻣﯽﺗﻮان ﻋﻨﺎوﯾﻦ زﯾﺮ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺒﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﻈﺮي ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار داد‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ :‬اﻫﻤﯿﺖ ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري؛‬
‫ب( ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري در ﺟﻬﺎن و اﯾﺮان؛‬
‫ج( اﺑﻌﺎد ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري؛‬
‫د( ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎ و ﮐﮋﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري؛‬
‫ﻫ( ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن؛‬
‫و( ﺗﺮازﯾﺎﺑﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري ﺧﻮب ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ؛‬
‫ز( ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري ﺧﻮب‪.‬‬

‫ﯾﺎزده( ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﺪل ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ادﺑﯿﺎت )وﯾﺮاﯾﺶ دوم ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺶ(‬

‫ﻻ ﻣﺪلﻫﺎي اوﻟﯿﻪ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي اﯾﺪهﻫﺎي اوﻟﯿﻪ و ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫اﮔﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺠﺎز ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺪل اوﻟﯿﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد را ﻣﻮرد ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻗﺮار دﻫـﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﮔـﺮد ﭘـﮋوﻫﺶ‬
‫ﭼﻨﺪان ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻃﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪل ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ادﺑﯿﺎت‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﺎﯾﯽ ﻣﺮزﻫـﺎي داﻧـﺶ ﮐﻤـﮏ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ اﺟﺘﻨﺎب از دوﺑﺎرهﮐﺎري را ﺗﺴﻬﯿﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ درواﻗـﻊ اﯾـﻦ ﻣـﺪل‪ ،‬ﺣﺎﺻـﻞ ﺗﻠﻔﯿـﻖ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﺎ ﻣﺪل ذﻫﻨﯽ اوﻟﯿﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿـﺮي ﻣـﯽﺗـﻮان‬
‫ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﮔﺰارش ﺧﻼﺻﻪاي اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در ﮔﺸﺖوﮔﺬار ادﺑﯽ ﺧﻮد ﺑـﻪدﺳـﺖ آورده اﺳـﺖ؛‬

‫‪ .16‬اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ درﺑﺎره ﻧﺤﻮه ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﺸﺎوره ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﯿﻨﺎ ددهﺑﯿﮕﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﭘﺲ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺪل ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ادﺑﯿﺎت‪ ،‬ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ اوﻟﯿﻪ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ در ﺳـﯿﺎﺣﺖ ﻋﻠﻤـﯽ وي ﻣﺤﺴـﻮب‬
‫‪ | 35‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫دوازده( ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺪل ﯾﺎ ﻃﺮح اﻧﮕﺎره ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺶ )وﯾﺮاﯾﺶ ﺳﻮم ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺶ(‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ‪ ،‬از ﻣﯿﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه و ﻣﺪون ﺷﺪه در ﻣﺪل‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ادﺑﯿﺎت‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺪف ﭘﮋوﻫﺶ دﻗﯿﻖﺗﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ راﺑﻄﻪ آن ﻫﺎ ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد؛‬
‫اﯾﻦ ﻣﺪل ﻣﻨﺘﺨﺐ‪ ،‬ﻣﺪل ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ‪ .17‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺤـﺪودﯾﺖ‬
‫زﻣﺎن و ﻫﺰﯾﻨﻪ‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ و آزﻣﻮن ﻫﻤﻪ رواﺑﻂ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه در ﻣﺪل ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ادﺑﯿﺎت ﻣﯿﺴـﺮ ﻧﯿﺴـﺖ! از‬
‫اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺪل ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺪل ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻗﺼﺪ دارد ﺗﺎ رواﺑﻂ آن ﻫﺎ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺪل ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺪﻟﯽ ﺧﻼﺻـﻪ اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ رواﺑﻄﯽ ﺻﺮﯾﺢ ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺪل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﺒﻨـﺎي‬
‫ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ﺗﺪوﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺆاﻻت و ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﺗﻮﺳـﻌﻪ و‬
‫ﻃﺮاﺣﯽ "ﻣﺪل ﺗﻔﻀﯿﻠﯽ" ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﯽ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬

‫ﺳﯿﺰده( ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﺳﺆاﻻت و‪ /‬ﯾﺎ ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺪل ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﭘﺲ از ﺑﺎزﭘﺮدازي ﻣﺪل ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ادﺑﯿﺎت و ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺪل ﺧﺎم ﭘـﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ زﻣﯿﻨـﻪ ﺗﺠﺪﯾـﺪ ﻧﻈـﺮ در‬
‫ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎ ﯾﺎ ﺳﺆاﻻت ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ آورده ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺳﺘﺎد ﻓﻘﯿﺪ دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ ﻣﯿﺮزاﯾﯽ اﻫﺮﻧﺠﺎﻧﯽ )در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ ،(1365-6‬در اﯾﻦ ﺑﺎره از اﺻﻄﻼح ﺑﺎزﺳـﺎزي‬
‫ﯾﺎ ﺑﺎزﭘﺮدازي ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦﺟﺎ ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﺎزﭘﺮدازي ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎ و ﺳﺆاﻻت‪،‬‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ در ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺮ ﮔﺰاره و ﻧﯿﺰ ﺗﺠﺪﯾـﺪ ﻧﻈـﺮ در ﻧﺤـﻮه ﺑﯿـﺎن رواﺑـﻂ ﻣﻔـﺮوض ﻣﯿـﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪﯾﺖ در اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ )از ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺪل ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ادﺑﯿﺎت ﺗﺎ ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺪل ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺶ و ﺑـﺎزﭘﺮدازي‬
‫ﮔﺰارهﻫﺎي ﺗﺤﻘﯿﻖ(‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي را ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ ﺟﻠﻮه ﻣﯽدﻫﺪ! ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻏﯿﺮ اﯾـﻦ‬
‫ﺻﻮرت‪ ،‬ﺣﺬف ﺑﺨﺶ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺴﺎرت ﺟﺪياي ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ درﺑﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ‪ 18‬و‬
‫ﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ اﺗﻼف وﻗﺖ و ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ‬
‫اﺳﺖ!‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﻫﻢ در ﺑﺎﻓﺖ ﻫﺮ ﮔﺰاره )ﻓﺮﺿﯿﻪ ﯾﺎ ﺳﺆال( ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﮐـﺮد و‬
‫ﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﯾﻦ ﮔﺰارهﻫﺎ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺪل ﺧـﺎم‪ ،‬ﻣـﻮرد ﺑـﺎزﺑﯿﻨﯽ ﻗـﺮار داد‪ .‬ﺑـﺪﯾﻦ‬

‫‪ .17‬اﯾﻦ ﻣﺪل ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺼﻄﻠﺢ و ﺑﻪ ﻃﻮر اﺷﺘﺒﺎه‪ ،‬ﺑﻪ »ﻣﺪل ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ« ﺷﻬﺮت ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .18‬ﺑﻪ ﻗﻮل دﮐﺘﺮ ﻋﺒـﺎس ﻣﻨﻮرﯾـﺎن‪ ،‬در اﯾـﻦ ﺻـﻮرت ﻣـﯽﺗـﻮان ﺑـﻪ راﺣﺘـﯽ از ﺑﺨـﺶ ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﻧﻈـﺮي ﭘـﮋوﻫﺶ‬
‫ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﮐﺮد!‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﯽ و ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎ و ﺳﺆاﻻت آن‪ ،‬ﺑﺎزﺳﺎزي ﯾﺎ ﺑﺎزﭘﺮدازي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و زﻣﯿﻨﻪ ﻃﺮح ﺑﺤـﺚ‬

‫‪ | 36‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫از ﻧﺤﻮه آزﻣﻮن ﮔﺰارهﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬در ﻣﺜﺎل "ﺗﺄﺛﯿﺮ اداره ﺑﺮ ﭘﯿﺸـﺮﻓﺖ ﻣﻠـﯽ"‪ ،‬ﻣـﯽﺗـﻮان‬
‫ﺳﺆاﻻت ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ را ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ادﺑﯿﺎت‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎزﭘﺮدازي ﮐﺮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ در ﮐﺸﻮر ﮐﺪاﻣﻨﺪ؟‬
‫ب( ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﺸﻮر را ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺖ؟‬
‫ج( وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ اداري ﺧﻮب و اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﻣﺮاﺗﺐ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﺸﻮر ﮐﺪاﻣﻨﺪ؟‬

‫ﭼﻬﺎرده( ﻃﺮح روشﺷﻨﺎﺳﯽ ﭘﮋوﻫﺶ‬

‫ﭘﺲ از ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺪل ﺧﺎم و ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺷﺪن ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﺒﻨﺎﯾﯽ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷـﻮد‬
‫ﮐﻪ ﻫﺪف از ﭘﮋوﻫﺶ ﭼﯿﺴﺖ! ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‪ ،‬ﺳـﺨﻦ ﮔﻔـﺘﻦ از روش ﻧﻬـﺎﯾﯽ ﭘـﮋوﻫﺶ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪان ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﻧﯿﺴﺖ! زﯾﺮا ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‪ ،‬ﻃـﺮح ﮐﻠـﯽ ﭘـﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺻـﺮﻓﺎ از ذﻫـﻦ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﯾﺎ ﻣﺸﺎوران وي ﺑﺮآﻣﺪه و ﻫﻨﻮز ﻗﻮام ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ!‬
‫ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﻪﻃﻮر دﻗﯿﻖﺗﺮي ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اي ﺑﻬﺘﺮ و دﻗﯿﻖﺗﺮ ﻣﯽﺗﻮان از آدرس دﻗﯿﻖ و ﻣﺨﺘﺼﺎت راه ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي رﺳـﯿﺪن ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻘﺼﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ!‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﺪل اوﻟﯿﻪ )ﻣﻘﺼﺪ اوﻟﯿﻪ و ذﻫﻨﯽ(‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺧﻂ ﺳﯿﺮﻫﺎي ﮐﻠﯽ )آدرس ﮐﻠﯽ ﻣﻘﺼـﺪ‬
‫اوﻟﯿﻪ( را ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻃﺮحﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺧﻮب‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً روش‬
‫اوﻟﯿﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺟﺰﺋﯿﺎت روش‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻮﮐﻮل ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻃﺮحﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﯽ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﺎرب اﺳﺘﺎدان راﻫﻨﻤﺎ و ﻣﺸـﺎور‪،‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً روشﻫﺎي ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه ﺑﻪ روش ﻧﻬﺎﯾﯽ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺰدﯾﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ روش دﻗﯿﻖ ﻫﺮ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﭘﺲ از اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬در ﻓﺮاﮔﺮد وﯾﮋهﺳﺎزي روشﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﯿﺎزﻫﺎي‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬روﺷﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﯾﺎ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از آن ﺑﺘـﻮان‬
‫ﺿﻤﻦ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﺸﮑﻼت ﻫﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﻘﺘﻀﯽ‪ ،‬ﺑﻪ آزﻣﻮن ﻣﺪل ﺧﺎم ﻣﻨﺘﺨﺐ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ از ﺑﺖ ﺷﺪن روش ﭘﺮﻫﯿﺰ ﮐﺮد و در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ »روش ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﺟـﺰ ﻣﺴﺘﻨﺪﺳـﺎزي‬
‫راه ﻃﯽ ﺷﺪه در ﯾﮏ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ«‪19 .‬‬

‫‪ .19‬ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت اﻓﺮاﻃﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬وﻟﯽ راه ﻣﻌﺘـﺪﻟﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﯿﻦ ﻧﻔـﯽ روش و ﺿـﺪﯾﺖ ﺑـﺎ آن و‬
‫ﻫﻮﯾﺖ ﻋﻤﻞ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ آن و ﺣﺘﯽ ﻣﻄﻠﻖ اﻧﮕﺎري آن‪ ،‬ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
 ‫ﭘﺎﻧﺰده( ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻃﺮح ﯾﺎ ﻣﺪل ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ روش ﻣﻨﺘﺨـﺐ )وﯾـﺮاﯾﺶ‬
‫‪ | 37‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫ﭼﻬﺎرم ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺶ(‬

‫ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب روش‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﺸـﺨﺺ ﻣـﯽﺷـﻮد؛ از اﯾـﻦ رو‪ ،‬در اﯾـﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻮرد ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﺗﺎ زﻣﯿﻨﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ در‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮاﻫﻢ آﯾﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫـﺮ ﻣـﺪل ﭘﮋوﻫﺸـﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي از ﮔـﺰارهﻫـﺎ )ﺳـﺆاﻻت ﯾـﺎ‬
‫ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎ( ﺑﻪﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽﺗﻮان ﻗﻀﺎوت ﮐﺮد ﮐﻪ آﯾﺎ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﮐﺎﻓﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺸﯽ و‬
‫روش ارزﯾﺎﺑﯽ آن وﺟﻮد دارد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ!‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﯽ از ﮔﺰارهﻫﺎي ﺷﮑﻞدﻫﻨـﺪة ﻣـﺪل ﺧـﺎم ﭘـﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت و روشﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ! در اﯾﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ ﺑﺎﯾـﺪ ﺗﺼـﻤﯿﻢ‬
‫ﺑﮕﯿﺮد ﮐﻪ ﯾﺎ "ﻣﺪل ﺧﻮد را ﺑﺮﺣﺴﺐ روش ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ" ﯾـﺎ "ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي از روشﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﻪﮐﺎر ﮔﯿﺮد" ﯾﺎ "روش ﺧﻮد را ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﺪل‪ ،‬اﺻﻼح ﮐﻨﺪ"!‬
‫اﮔﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺒﺘﺪي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از روشﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻬﺮه ﺑﮕﯿﺮد و ﻣﺪل ﺧﻮد را ﺗﻌﺪﯾﻞ ﮐﻨﺪ؛ اﮔﺮ‬
‫از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺴﺒﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از روشﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ و آﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ و اﮔﺮ از ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
‫و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻃﺮاﺣﯽ روش ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪﯾﻞ روش ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ اﺑـﺪاع ﯾـﮏ روش‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎرد! ‪20‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ در ﺻﻮرت اﺑﺪاع روش‪ ،‬او ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮد را ﻣﻠﺘﺰم ﺳﺎزد ﺗﺎ اﻋﺘﺒﺎر‪ ،‬رواﯾﯽ و ﭘﺎﯾﺎﯾﯽ روش ﺟﺪﯾﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﻧﺤﻮ ﻣﻘﺘﻀﯽ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺣﻖ دارد و ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺿﺮورت و ﺑﺎ دﻟﯿﻞ ﻣﻨﻄﻘﯽ‪ ،‬روشﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد را‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺣﺘﯽ روش ﺟﺪﯾﺪي را اﺑﺪاع و ﻃﺮاﺣـﯽ ﮐﻨـﺪ؛ وﻟـﯽ ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺪون دﻟﯿـﻞ ﺑـﻪ ﺗﻐﯿﯿـﺮ‬
‫روشﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﭙﺮدازد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﺗﻐﯿﯿﺮ در روشﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﯽ و ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﻋﺘﺒﺎر و رواﯾﯽ روشﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬آزﻣﻮده ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﺎﻧﺰده( اﻧﺘﺨﺎب ﯾﺎ ﻃﺮاﺣﯽ اﺑﺰار ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت‬

‫ﻣﻄﻠﻮب آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺑـﺰار ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺮاي ﮔـﺮدآوري اﻃﻼﻋـﺎت‪ ،‬در اﻣﺘـﺪاد ﺗﮑﻤﯿـﻞ ﻃـﺮح‬
‫روشﺷﻨﺎﺳﯽ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﯽ ﯾﺎ ﺑﺎزﭘﺮدازي ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺸـﺘﻤﻞ ﺑـﺮ ﭘﺮﺳﺸـﻨﺎﻣﻪ‪،‬‬
‫ﺷﺮح ﺳﺆاﻻت ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ‪ ،‬ﯾﺎ اﺑﺰارﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺛﺒﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺎﯾﺪ‬
‫از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺛﺒﺖ دادهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ‬

‫‪ .20‬ﻃﺮاﺣﯽ روش ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻓﻮق دﮐﺘﺮي و ﮔﺎﻫﯽ در دورهﻫﺎي دﮐﺘـﺮي و ﺑـﻪ ﻧـﺪرت‬
‫در دورهﻫﺎي ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل در ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﻣـﻮارد‪ ،‬ﺻـﺮﻓﺎً ﯾﮑـﯽ از روشﻫـﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب و ﺑﻪﮐﺎر ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﻪ ﻃﺮاﺣـﯽ روش ﻣـﯽ اﻧﺪﯾﺸـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎت آن را ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻣﺒﺎدي ﻣﻨﻄﻘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ ﮐﺎﻓﯽ را ﺑﺮاي ﻗﻀﺎوت درﺑﺎرة ادﻋﺎﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ وي‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ و ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي از‬

‫‪ | 38‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫اﻃﻼﻋﺎت و ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﮐﺎرآﻣﺪ و اﺛﺮﺑﺨﺶ را در اﺧﺘﯿﺎر او ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﻫﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﮐﻪ اﻣﮑـﺎن اﺳـﺘﻔﺎده از اﺑﺰارﻫـﺎي‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻧﮕﺮي‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ و ﺗﻠﻔﯿﻖ ﻋﻤﻠﮑﺮد و ﺑﺎزده اﺑﺰار ﻣﻮﺟـﻮد‪ ،‬ﻣﻔﯿـﺪ و ﺑﻠﮑـﻪ اﻟﺰاﻣـﯽ‬
‫اﺳﺖ! ‪ 21‬در ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺘﺪاد‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﺮدن اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد و ﮔـﺎﻫﯽ از ﻃﺮﯾـﻖ ﻃﺮاﺣـﯽ‬
‫اﺑﺰارﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ از اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد و ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﺗـﺎ‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ روش اﺑﺰار‪ ،‬دﻗﯿﻖﺗﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ و ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐ اﻃﻼﻋـﺎت ﻣـﻮرد ﻧﯿـﺎز‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻔﺪه( اﻋﺘﺒﺎرﯾﺎﺑﯽ روش و اﺑﺰار ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت‬

‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ آﯾﺎ روش ﻫﺎ و اﺑﺰارﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب ﺷـﺪه‪ ،‬از رواﯾـﯽ و ﭘﺎﯾـﺎﯾﯽ ﮐـﺎﻓﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ!‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از آزﻣﻮن رواﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﻣﻬﻢ اﺳـﺖ ﮐـﻪ "آﯾـﺎ اﯾـﻦ روش ﻫـﺎ و اﺑﺰارﻫـﺎ ﻫﻤـﺎن ﭼﯿـﺰي را‬
‫ﻣﯽﺳﻨﺠﻨﺪ ﮐﻪ در ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ؟" و ﻣﻨﻈﻮر از آزﻣﻮن ﭘﺎﯾﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮرﺳﯽ آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ "اﯾـﻦ‬
‫روش ﻫﺎ و اﺑﺰارﻫﺎ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ‪ ،‬در ﺷﺮاﯾﻂ ﯾﺎ دورهﻫﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت ﺳـﻨﺠﺶ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﯾﮑﺴـﺎﻧﯽ را ﮔـﺰارش‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟"‪.‬‬
‫ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﺮاي آزﻣﻮن "اﻋﺘﺒﺎر ﯾﺎ رواﯾﯽ " و "اﻋﺘﻤﺎد ﯾﺎ ﭘﺎﯾﺎﯾﯽ " روش ﻫﺎ و ﺳﺎزهﻫﺎ و اﺑﺰارﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ روشﻫﺎي ﻣﻔﯿﺪي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ روش ﭘـﮋوﻫﺶ و اﺑـﺰار اﻧﺘﺨـﺎﺑﯽ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان از آن ﻫﺎ ﺳﻮد ﺟﺴﺖ ﯾﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﯿﺎز‪ ،‬روش آزﻣﻮن ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮي را ﻃﺮاﺣﯽ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون آزﻣﻮن رواﯾﯽ و ﭘﺎﯾﺎﯾﯽ‪ ،‬روش ﻫﺎ و اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ‬
‫وﺟﺎﻫﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻮده‪ ،‬ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪24 .‬‬

‫ﻫﺠﺪه( ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت‬

‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻼش ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ روشﻫﺎ و اﺑﺰارﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً اﻋﺘﺒﺎرﺷﺎن ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺄﯾﯿـﺪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺷﯿﻮه ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋـﺎت ﺑﺮﺣﺴـﺐ ﻧـﻮع ﭘـﮋوﻫﺶ و اﺑـﺰار‬

‫‪ .21‬ﺑﺤﺚ از آزﻣﻮن رواﯾﯽ و ﭘﺎﯾﺎﯾﯽ روش‪ ،‬وﯾﮋه روش ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﯾﺎ روش ﻫـﺎي اﺑـﺪاﻋﯽ ﺧـﻮد ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪22‬‬
‫‪. Validity‬‬
‫‪23‬‬
‫‪. Reliability‬‬

‫‪ .24‬ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﺤﻮه آزﻣﻮن رواﯾﯽ و ﭘﺎﯾﺎﯾﯽ اﺑﺰار ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي روش ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ر‪.‬ك‪ .‬ﻫﻮﻣﻦ‪ 1385 ،‬و ‪.1386‬‬
 ‫اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ از اﺑﺰار ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ ﻗـﺒﻼً ﺗﻤﺎﯾـﻞ ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮ ﺑـﻪ‬
‫‪ | 39‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫ﻫﻤﮑﺎري ﺟﻠﺐ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ از اﺑﺰار ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﯾﺪ اﻓـﺮاد ﮐـﺎردان و ﺑﺎﺗﺠﺮﺑـﻪاي ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﮐﻨﻨﺪه اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﺷﻮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﮔﺮد ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ را ﺟﺪي ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ! ﺿـﻤﻦ اﯾـﻦ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮ و ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً در ﻓﺮاﮔﺮد ﮔـﺮدآوري اﻃﻼﻋـﺎت ﻣﺸـﺎرﮐﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺣﺘﯽ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪهﮔﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﺎﺟﺮاي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﮔﺮدآوري دادهﻫﺎ‪ ،‬اﮔﺮ رﻣﺰﮔﺸﺎﯾﯽ از دادهﻫﺎ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺪﻫﺎ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺿﺮورت دارد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻬﻢ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ و ﺣﻮﺻﻠﻪ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد ﺗﺎ زﻣﯿﻨﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﺪﺑﺮاﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻓﺮاﻫﻢ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﯽ اوﻗﺎت‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﯾﮏ اﺷﺘﺒﺎه ﮐﻮﭼﮏ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺪﻫﺎ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑـﻪ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺮاﯾﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺑﺰرگﺗﺮي را ﺳـﺒﺐ ﮔـﺮدد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﮐﺪﮔﺬاري و ﺧﺮوج از ﮐﺪ ﯾﺎ رﻣﺰ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺪﺑﺮاﻧﻪ و ﺑﺎ ﺗﺄﻧﯽ و ﺗﺄﻣﻞ ﺻـﻮرت ﭘـﺬﯾﺮد ﺗـﺎ از اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎت‬
‫ﺑﻌﺪي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻮزده( ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻃﻼﻋﺎت و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ و ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺪل ﯾﺎ ﻃـﺮح ﺗﻔﺼـﯿﻠﯽ ﭘـﮋوﻫﺶ‬
‫)وﯾﺮاﯾﺶ ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺶ(‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان اﻃﻼﻋﺎت رﻣﺰﮔﺸﺎﯾﯽ ﺷﺪه را ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﮐﺮد ﺗﺎ اﻣﮑﺎن ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﻬﺘﺮ آن ﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آﯾﺪ‪ .‬در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﯿـﻞ آن ﻫﺎﺳـﺖ؛ ﺑـﻪوﯾـﮋه‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮔﺴﺘﺮه و ﺗﻨﻮع اﻃﻼﻋﺎت زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﯿﺰ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺿـﻤﻦ‬
‫ﻣﺸﺎوره ﺑﺎ اﺳﺘﺎدان راﻫﻨﻤﺎ و ﻣﺸﺎور و در ﺻﻮرت ﻟﺰوم‪ ،‬ﻣﺬاﮐﺮه ﺑﺎ ﻣﺸﺎور آﻣﺎري‪ ،‬از روشﻫﺎ و اﺑﺰارﻫـﺎي‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﮐﻤﯽ‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ دادهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ اﮐﺘﻔﺎ ﻧﻤـﻮد و ﮔـﺎﻫﯽ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺿﺮورت‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺨﻤﯿﻦ و ﺑﺮآورد ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﺤﺚ از اﺣﺘﻤﺎﻻت و ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آورد‪.‬‬
‫در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً از روشﻫـﺎي ﺗﻮﺻـﯿﻒ آﻣـﺎري‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد و در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ آﻣﺎري ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪ ،‬روشﻫـﺎي ﺗﺤﻠﯿـﻞ‬
‫آﻣﺎري ﺑﻪﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪25 .‬‬

‫در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﮐﯿﻔﯽ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺰارهﻫـﺎي زﺑـﺎﻧﯽ ﺧﺒـﺮي دال ﺑـﺮ "ﯾـﮏ راﺑﻄـﻪ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﯽ" ﯾﺎ "ﯾﮏ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ" ﯾﺎ "ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ"‪ ،‬ﯾﺎ "ﯾﮏ ﺷﺮط" ﯾﺎ ﻧﻈﺎﯾﺮ آن‪ ،‬اراﺋﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻮارد‪ ،‬ﮐﺎر ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن آوردن اﯾﻦ ﮔﺰارهﻫﺎ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﮐﺸﻒ رواﺑﻂ ﺟﺪﯾﺪ ﯾـﺎ اﺧـﺬ‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺪﯾﻊ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﮐﯿﻔﯽ‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﺸﺎوره ﺑﺎ ﺧﺒﺮﮔـﺎن‪ ،‬اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ "ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻨﻄﻘﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻘﻮل و اﻗﺘﻀﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪﻃﻮري ﮐﻪ ﺑﺎ رﻋﺎﯾـﺖ اﻟﺰاﻣـﺎت‬

‫‪ .25‬ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ روشﻫﺎي ﺗﻮﺻﯿﻒ و ﺗﺤﻠﯿﻞ آﻣﺎري‪ ،‬رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬آذر و ﻣﺆﻣﻨﯽ‪ 1390 ،‬و ‪.1392‬‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪي‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺣﺎﻻت و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺼﻤﯿﻢ و ﺗﺤﻠﯿﻞ را درﯾﺎﺑﺪ"؛ ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﮔـﺎﻫﯽ ﺣﺎﺻـﻞ‬

‫‪ | 40‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫ﭘﮋوﻫﺶ ﮐﯿﻔﯽ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً در ﺗﺪوﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﮔﺰاره ﻣﮑﻤﻞ و ﺧﺒﺮي ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﯿﺴﺖ( ﺗﻔﺴﯿﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ و ﺑﯿﺎن آن ﻫﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺘﺪاول‬

‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬آن ﭼﻪ از ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺘﺪاول ﻋﻠﻤﯽ ﺑﯿـﺎن ﺷـﻮد؛‬
‫ﯾﻌﻨﯽ آن ﭼﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن آﻣﺎري در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﮐﻤﯽ ﯾﺎ ﺑﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺘـﺪاول در روشﻫـﺎي ﭘـﮋوﻫﺶ‬
‫ﮐﯿﻔﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺎدي و ﻣﺘـﺪاول داﻧﺸـﻤﻨﺪان ﻋﻠـﻢ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ )ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل ﻋﻠـﻢ‬
‫ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ(‪ ،‬ﺑﺎزﮔﻮﯾﯽ ﮔﺮدد؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ اﺳﺘﺎدان و داﻧﺶﭘﮋوﻫﺎن رﺷﺘﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ "ﻧﺘﺎﯾﺞ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از ﭘﮋوﻫﺶ را درﯾﺎﺑﻨﺪ و ﺑﺮآﯾﻨﺪ ﻧﻈﺮي آن ﻧﺘﺎﯾﺞ را در ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ رﺷﺘﻪ ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﺗﻠﻔﯿﻖ ﮐﻨﻨﺪ"‪.‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد را ﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﺎده ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﺮ ﻓﺮاﮔﺮد ﭘـﮋوﻫﺶ ﻣﺴـﻠﻂ‬
‫ﻧﺸﺪهاﻧﺪ! درواﻗﻊ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻤﯽ را ﺑﻪ زﺑﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺧـﻮد آن‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ را ﺑﻪ درﺳﺘﯽ درك ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ و ﻣﻔﻬﻮم آن ﻫﺎ را درﻧﯿﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ 26 .‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔـﺎه ﺷﺨﺼـﯽ ﺑـﻪ زﺑـﺎن‬
‫ﮔﻨﮓ و دﺷﻮار ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬دﺳﺖﮐﻢ‪ ،‬ﯾﮏ اﺣﺘﻤﺎل آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺪان ﺳﺨﻨﺎن ﺧـﻮد را ﻓﻬـﻢ‬
‫ﻧﮑﺮده و در ﭘﯿﭽﯿـﺪﮔﯽﻫـﺎي ﺑـﯽﻣﻌﻨـﺎﯾﯽ ﺳـﺨﻨﺎن ﺧـﻮﯾﺶ‪ ،‬اﺳـﯿﺮ ﺷـﺪه اﺳـﺖ؛ در اﯾـﻦﮔﻮﻧـﻪ ﻣـﻮارد‪،‬‬
‫ﺗﻨﺎﻗﺾﮔﻮﯾﯽﻫﺎي ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ و ﮔﻔﺘـﻪﻫـﺎي ﺧـﻮد‪ ،‬ﺑﺴـﯿﺎر درﺧـﻮر‬
‫ﺗﺄﻣﻠﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﯿﺴﺖوﯾﮏ( ﺧﻼﺻﻪ و ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬

‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘـﮋوﻫﺶ ﻣـﺮور ﻣـﯽﺷـﻮد و ﻣﻬـﻢﺗـﺮﯾﻦ ﻧﺘـﺎﯾﺞ و اﺻـﻠﯽﺗـﺮﯾﻦ‬
‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎي آن‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﺻﺮﯾﺢ و ﻣﺴﺘﺪل اﻇﻬﺎر ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎرش اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻬـﻢ اﺳـﺖ؛ زﯾـﺮا ﺑﺴـﯿﺎري از اﻓـﺮاد‪ ،‬اﺑﺘـﺪا ﺑﺨـﺶ ﺧﻼﺻـﻪ و‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺳﭙﺲ در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻘﯿﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ! ﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ‬
‫از داوران و ارزﯾﺎﺑﺎن ﻧﯿﺰ اﺑﺘﺪا ﻓﻬﺮﺳﺖ و ﺧﻼﺻﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﺛﺮ را ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ و ﺑﻌـﺪ‪ ،‬ﻓﺮازﻫـﺎﯾﯽ از آن را ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ارزﯾﺎﺑﯽ دﻗﯿﻖﺗﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﺤـﻮه ﻧﮕـﺎرش اﯾـﻦ ﺑﺨـﺶ از اﺛـﺮ‪،‬‬
‫ﻗﻀﺎوت ﻧﺎﻇﺮان و داوران را درﺑﺎره ﮐﻞ اﺛﺮ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ! از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻮﺻﻠﻪ و دراﯾﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش درآﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ارزﺷﻤﻨﺪي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬـﺖ‬
‫ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎري در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺿﻌﯿﻒ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ!‬

‫‪ .26‬ﺑﻪ ﻗﻮل اﺳﺘﺎد دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي اﻟﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺮدي ﮐﻪ دﺷﻮار و ﮔﻨﮓ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﺪ ﮐـﻪ ﭼـﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﺑﯿﺴﺖودو( ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﮐﺎرﺑﺮدي‬
‫‪ | 41‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﮐﺎرﺑﺮدي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ وي ﺑﺎﺷﻨﺪ! ﻣﻨﻈﻮر از ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎدﻫﺎي‬
‫ﮐﺎرﺑﺮدي‪ ،‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ در ﻣﻘـﺎم ﻣﺸـﺎور ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣـﺪﯾﺮان و ﻣﺠﺮﯾـﺎن در‬
‫ﺑﻮروﮐﺮاﺳﯽﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﯾﺎ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﺪ؛ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﺑـﻪ آن‬
‫ﻫﺎ ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد ﺗﺎ اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ و ﮐﺎرآﯾﯽ واﺣﺪ ﺗﺤﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺧﻮد را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﮐﺮده‪ ،‬ﺣﺘﯽاﻟﻤﻘﺪور از ﺳﻄﻮح ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺐ آن ﺑﮑﺎﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ زﯾﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﻓﻨﺎوري اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﻋﻤﻠﮑﺮد واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺸﺘﺮﯾﺎن‬
‫ﯾﺎ ارﺑﺎب رﺟﻮع را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫ج( ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ واﺣﺪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺧﻮد را ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫د( ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻂ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮد را ﻣﺘﻨﻮع ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و از روشﻫـﺎي ﺳـﻨﺘﯽ و ﻓﻨـﺎوري روز‪ ،‬ﺑـﻪﻃـﻮر ﺗﺮﮐﯿﺒـﯽ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻫ( ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان را در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﻂﻣﺸﯽﮔﺬاري ﺷﻬﺮداري‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫و( ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮق و دﺳﺘﻤﺰد ﺧﻮد را ﺑﺎزﭘﺮدازي ﮐﻨﯿﺪ و در ﻃﺮح ﻃﺒﻘـﻪ ﺑﻨـﺪي ﻣﺸـﺎﻏﻞ ﺧـﻮد‪،‬‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ز( ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﺧﻮد ﻋﺎدﻻﻧﻪﺗﺮ و ﺷﻔﺎفﺗﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ح( ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻏﯿﺮﻣﺘﻤﺮﮐﺰﺗﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ط( ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ از ﻃﺮح ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ادﻫﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺣﺮﻓﻪاي اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ي( ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻋﺘﻤﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺑﯿﺴﺖوﺳﻪ( ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬

‫ﺑﻌﺪي‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در ﻣﻘﺎم ﻣﺸﺎور ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬
‫و ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﻌﺪي اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﺪ؛ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ آن ﻫﺎ ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﻫـﺪ ﮐـﺮد ﺗـﺎ در ﻓﺮاﮔـﺮد‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﯾﺎ ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎ و ﺳﺆاﻻت ﻣﻬﻢﺗﺮ و ﻣﻔﯿـﺪﺗﺮي را ﻣـﺪ ﻧﻈـﺮ ﻗـﺮار دﻫﻨـﺪ؛‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﯽ ﯾﮏ ﻣﺪل ﺧﺎم ﺟﺪﯾﺪ )وﯾﺮاﯾﺶ ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺪل ﻧﺨﺴﺖ( ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ!‬
‫ﯾﺎ روشﻫﺎ و اﺑﺰار ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﭘﮋوﻫﺶ را ﻣﻮرد ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ!‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﺗﻌﺪاد ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﯽ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ب( ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﮐﻤﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‪ ،‬از روشﻫﺎي ﮐﯿﻔﯽ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ‬
‫ﺑﺮ ﻧﻈﺮﺳﻨﺠﯽ از ﺧﺒﺮﮔﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ج( ﺗﺮﮐﯿﺐ روشﻫﺎي آﻣﺎري ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‬

‫‪ | 42‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪلﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﺎﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ‪ ،‬ﻣﻔﯿﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫د( ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﺑﺪ ﯾﺎ در اﻧﺪازه ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫ( ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از روش ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫و( ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آﻏﺎز اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﻮﺟﯿﻬﯽ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي ﻣﺪﯾﺮان و ﮐﺎرﮐﻨـﺎن‬
‫ﺑﺮﮔﺰار ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ز( ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﺑﺘﺪا ﻧﻬﺎدﻫﺎي درﮔﯿﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺪف ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺗﻮﺟﯿﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽﻫﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮي اﻋﻤﺎل‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﯿﺴﺖوﭼﻬﺎر( ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﻋﺒﺮتﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﭘﮋوﻫﺸﯽ ـ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺑﻪ ﺧـﻮد ﺑـﺮاي‬

‫ﻋﺒﺮت آﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬درﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي ﻃﯽ ﺷﺪه اﺷﺘﺒﺎه ﺑـﻮده‪،‬‬
‫ﯾﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﺻﻼحاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت را ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل و ﻫـﻮاي اﯾـﻦ‬
‫ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ اﻋﺘﺮاف ﯾﺎ ﺧﻮداﻇﻬﺎري ﺷﺒﯿﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﻮﻋﯽ درد دل ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‬
‫را ﺗﺪاﻋﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻣﯿﻦ و ﺻﺎدق اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺴﺮت ﺧﻮد از ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﯾﻐﻤﺎ رﻓﺘﻪ را‬
‫ﺑﺎزﮔﻮﯾﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﻢ ﻋﺒﺮت ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﺷﻮد و ﻫﻢ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺷﺪه ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﯿﺴﺖوﭘﻨﺞ( ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ذوﻗﯽ و اﯾﺪهﻫﺎي اﺑﺘﮑﺎري‬

‫ﻧﮑﺎت و اﯾﺪهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﺮد در ﻣﺴﯿﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد ﺑﻪﺻﻮرت ﺷﻬﻮدي درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﺘـﯽ اﺑﺘﮑﺎرﻫـﺎ و ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎدﻫﺎي ذوﻗـﯽ ﺣﺎﺻـﻞ از‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﺷﻬﻮدي ﯾﺎ اﺣﺴﺎﺳﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﮔﺮدﻧﺪ؛ ﺷﺎﯾﺪ زﻣﯿﻨﻪاي را ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫـﺎي‬
‫ﺑﻌﺪي‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﻼﻗﯿﺖ در ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي و ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬
‫داﻧﺶ‪ ،‬اﻓﺰوده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﯿﺴﺖوﺷﺶ( ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ‬

‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ و ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ زﯾﺎد‪ ،‬ﮐﻠﯿﻪ اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﻣﺪارك و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮد‬
‫را ذﮐﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﺳﺘﻨﺎدﻫﺎي دﻗﯿﻖ در ﻣﺘﻦ اﺛﺮ و ﭘﺎﯾﺎن آن‪ ،‬ﻣـﯽﺗـﻮان از روشﻫـﺎي ﻣﺘﻌـﺪدي ﺳـﻮد‬
‫ﺟﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آن ﻫﺎ از ﺗﺮﺟﯿﺢ اﻃﻼعرﺳﺎﻧﯽ وﯾﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﻼﯾﻖ‬
‫و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺧﺎص ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﺎ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺷﯿﻮهﻫﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﻟﻒ( در ﻣﻮرد ﺷﯿﻮه اﺳﺘﻨﺎد در داﺧﻞ ﻣﺘﻦ اﺛﺮ‬

‫در ﻣﺘﻦ ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﺳﺘﻨﺎدﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ و ﺑﺎ ذﮐﺮ ﺳﺎل و ﺻﻔﺤﻪ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ | 43‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫)اﻟﻮاﻧﯽ‪.(70 ،1390 ،‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ از ﺻﻔﺤﻪ ‪ 70‬ﮐﺘﺎب دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي اﻟﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در ﺳـﺎل ‪ 1390‬ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﺧﺬ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺳﻨﺪ در ﯾﮏ ﺳﺎل ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ‬
‫در ﮐﻨﺎر ﺳﺎل‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺳﻨﺪ اول‪:‬‬
‫)اﻟﻮاﻧﯽ‪ 1389 ،‬اﻟﻒ‪.(24 ،‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺳﻨﺪ دوم‪:‬‬
‫)اﻟﻮاﻧﯽ‪ 1389 ،‬ب‪.(36 ،‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺳﻨﺪ ﺳﻮم و ﭘﺲ از آن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪:‬‬
‫)اﻟﻮاﻧﯽ‪ 1389 ،‬ج‪ (67 ،‬و‪...‬‬

‫در ﻣﻮرد دو ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ ،‬ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻧﻔﺮ اول و دوم ﺑﺎ ﺣﺮف رﺑﻂ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳـﺮ ﻫـﻢ آورده ﻣـﯽﺷـﻮد و در‬
‫ﻣﻮرد ﺳﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه و ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬از ﻧﺎم ﻧﻔﺮ اول و ﻋﺒﺎرت "ﻫﻤﮑﺎران" ﯾﺎ "دﯾﮕﺮان" اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬

‫‪ | 44‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫در ﻣﻮرد دو ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪) :‬ﭘﻮرﻋﺰت و ﺳﻌﺪآﺑﺎدي‪.(26 ،1391 ،‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺳﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪) :‬ﻣﯿﺮزاﯾﯽ اﻫﺮﻧﺠﺎﻧﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‪.(33 ،1392 ،‬‬

‫در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﺳﻨﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ )ﯾﺎ زﺑﺎن دﯾﮕﺮي( اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎم ﺻﺎﺣﺐ ﺳﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن اﺻﻠﯽ ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫)‪.(Scott, 2003, 39‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ از ﺻﻔﺤﻪ ‪ 39‬از ﮐﺘﺎب اﺳﮑﺎت در ﺳﺎل ‪ 2003‬اﺧﺬ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪.(Scott, 2005 a, 69‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ از ﺻﻔﺤﻪ ‪ 69‬از ﮐﺘﺎب اول اﺳﮑﺎت در ﺳﺎل ‪ 2005‬اﺧﺬ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪.(Scott, 2005 b, 124‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ از ﺻﻔﺤﻪ ‪ 124‬ﮐﺘﺎب دوم اﺳﮑﺎت در ﺳﺎل ‪ 2005‬اﺧﺬ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ در اﻧﺘﻬﺎي ﮔﺰارش‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻟﻔﺒﺎﯾﯽ ﻧﺎم ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﯾﺎ ﻣﺆﺳﺴﻪﻫﺎي ﮔﺮدآوريﮐﻨﻨﺪه و ﺗﺪوﯾﻦﮐﻨﻨﺪه اﺳﻨﺎد )ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﻨﯿﺎد داﯾﺮهاﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ ﻓﺎرﺳـﯽ(‪ ،‬ﺗﻨﻈـﯿﻢ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫ب( در ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد در ﭘﺎﯾﺎن اﺛﺮ‬

‫ب‪ (1 .‬ﺷﯿﻮه اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﯾﮏ ﻣﺠﻠﻪ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر‪:‬‬

‫ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‪ ،‬ﻧﺎم )ﺻﺎﺣﺐ اﺛﺮ(‪ .‬ﺳﺎل اﻧﺘﺸﺎر‪" .‬ﻧﺎم ﻣﻘﺎﻟﻪ داﺧﻞ ﮔﯿﻮﻣﻪ"‪︀﹡ .‬م ﹞︖﹚﹤ ︋﹤ ︮ـ‪﹢‬رت ا﹬︐︀﹛﹫ـ﹈‬
‫︨﹫︀ه‪ .‬ﺷﻤﺎره و زﻣﺎن ﭼﺎپ‪ .‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻧﺎﺷﺮ‪ .‬ﺻﻔﺤﻪﻫﺎي ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﻣﺠﻠﻪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪" .1380 .‬ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ دوﻟﺘـﯽ و ﻋـﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ"‪ .‬دا﹡ـ︩ ﹞ـ︡﹬︣﹬️ ‪-‬‬
‫و﹬︥ه﹡︀﹞﹤ ﹞︡﹬︣﹬️ دو﹛︐‪ .﹩‬ﺷـﻤﺎره ‪ .55‬ﭘـﺎﯾﯿﺰ ‪ .1380‬داﻧﺸـﮑﺪه ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ داﻧﺸـﮕﺎه ﺗﻬـﺮان‪.‬‬
‫‪. 83-117‬‬
 ‫ب‪ (2.‬ﺷﯿﻮه اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﯾﮏ ﮐﺘﺎب وﯾﺮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫‪ | 45‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر‪:‬‬
‫ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‪ ،‬ﻧﺎم )ﺻﺎﺣﺐ اﺛﺮ(‪ .‬ﺳﺎل اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ‪" .‬ﻧﺎم ﻣﻘﺎﻟﻪ داﺧـﻞ ﮔﯿﻮﻣـﻪ"‪ .‬ﻧـﺎم و ﻧـﺎم ﺧـﺎﻧﻮادﮔﯽ‬
‫وﯾﺮاﺳﺘﺎر‪ .‬ﺳﺎل اﻧﺘﺸﺎر ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪︀﹡ .‬م ﹞︖﹝‪︻﹢‬ـ﹤ و﹬︣ا︨ـ︐﹤ ︋ـ﹤ ︮ـ‪﹢‬رت ا﹬︐︀﹛﹫ـ﹈ ︨ـ﹫︀ه‪ .‬ﻣﺆﺳﺴـﻪ ﻧﺎﺷـﺮ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪﻫﺎي ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪" .1387 .‬ﺗﺒﯿﯿﻦ اﻟﮕﻮي ﻣﺮاودهاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ادﺑﯿﺎت و ﻣﻠﺖﺳﺎزي ﺑﺮاي آﯾﻨـﺪه‬
‫)ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ ﻣــﻮردي‪ :‬ﺷــﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳــﯽ("‪ .‬ﺑﻬﻤــﻦ ﻧــﺎﻣﻮر ﻣﻄﻠــﻖ‪ .1387 .‬ا︨ــ︴‪﹢‬ره ﹞ــ︐‪﹟‬‬
‫﹨‪﹢‬﹬️︨︀ز‪ .‬ﺷﺮﮐﺖ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.189-209 .‬‬

‫ب‪ (3 .‬ﺷﯿﻮه اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﺘﺎب‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر‪:‬‬

‫ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‪ ،‬ﻧﺎم )ﺻﺎﺣﺐ اﺛﺮ(‪ .‬ﺳﺎل اﻧﺘﺸﺎر‪︀﹡ .‬م ﹋︐︀ب ︋﹤ ︮‪﹢‬رت ا﹬︐︀﹛﹫﹉ ︨﹫︀ه‪ .‬ﻧﺎم ﻧﺎﺷﺮ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪ 1387 .‬اﻟﻒ‪︀︭︐︟﹞ .‬ت ︝﹊‪﹞﹅︝ ️﹞﹢‬ـ︡ار‪ ،‬در ︎︣︑ـ‪﹧﹡ ﹢‬ـ︕ا﹛︊﹑︾ـ﹤‬
‫ا﹞︀م ︻﹚‪﹤﹫﹚︻" ﹩‬ا﹛︧﹑م"‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﺮﮐﺖ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.‬‬
‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪1387 .‬ب‪ ﹩﹡︀︊﹞ .‬دا﹡︩ اداره دو﹛️ و ︝﹊‪﹞﹢‬ـ️ ‪ .‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و‬
‫ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬

‫در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﮐﺘﺎب دو ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﻔﺮ دوم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺎم و ﻧـﺎم‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻣﻮرد رﯾﭽﺎرد دﺑﻠﯿﻮ‪ .‬اﺳﮑﺎت و ﺟﺮاﻟﺪ اف‪ .‬دﯾﻮﯾﺲ‪:‬‬

‫‪Scott, W. Richard & Gerald F. Davis. 2007. Organization and‬‬
‫‪Organizing; Rational, Natural and Open system perspectives.‬‬
‫‪Pearson Education International.‬‬

‫اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻨﻄﻘﯽ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﯽ ﻧﺎم و ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻧﻔﺮ اول‪ ،‬ﻓﻘـﻂ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ ﺳـﻬﻮﻟﺖ‬
‫ﺟﺴﺖوﺟﻮي اﻟﻔﺒﺎﯾﯽ ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ وي در اﻧﺘﻬﺎي اﺛﺮ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد؛ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐـﻪ در اﻧﺘﻬـﺎي‬
‫اﺛﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ ﺑﻪﺻﻮرت اﻟﻔﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻧﻔﺮ اول‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﺑﻪ وﯾﺮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﯾﮏ ﮐﺘﺎب در ﺳﺎلﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ارﺟﺎع ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﭘﺎﯾﺎن اﺛﺮ‪،‬‬

‫‪ | 46‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫ﻫﻤﻪ وﯾﺮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﺎل اﻧﺘﺸﺎر ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺲ از ﻧـﺎم ﮐﺘـﺎب‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬
‫ﺷﻤﺎره وﯾﺮاﯾﺶ ﻧﯿﺰ ذﮐﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪ second etition‬و ‪ Third edition‬در‪:‬‬
‫‪a)Hughes, Owen E. 1998. Public Management & Administration:‬‬
‫‪An Introduction. Second edition. McMillan Press LTD.‬‬
‫‪b) Hughes, Owen E. 2003. Public Management & Administration:‬‬
‫‪An Introduction. Third edition. Palgrave.‬‬
‫وﯾﺮاﯾﺶ دوم در‪:‬‬
‫ﻗﻠﯽﭘﻮر‪ ،‬آرﯾﻦ‪︀︨ ﹩︨︀﹠︫﹤︺﹞︀︗ .1380 .‬ز﹞︀ن﹨︀ ـ رو﹬﹊︣د ︗︀﹞︺﹤︫﹠︀︨‪︨ ﹤︋ ﹩‬ـ︀ز﹞︀ن‬
‫و ﹞︡﹬︣﹬️‪ ،‬وﯾﺮاﯾﺶ اول‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬
‫ﻗﻠﯽﭘﻮر‪ ،‬آرﯾﻦ‪︀︨ ﹩︨︀﹠︫﹤︺﹞︀︗ .1388 .‬ز﹞︀ن﹨︀ ـ رو﹬﹊︣د ︗︀﹞︺﹤︫﹠︀︨‪︨ ﹤︋ ﹩‬ـ︀ز﹞︀ن‬
‫و ﹞︡﹬︣﹬️‪ ،‬وﯾﺮاﯾﺶ دوم ﺑﺎ اﺿﺎﻓﺎت‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬

‫ب‪ (4 .‬ﺷﯿﻮه اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﺘﺎب ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﯾﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺄﻟﯿﻒ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر‪:‬‬
‫ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‪ ،‬ﻧﺎم‪ .‬ﺳﺎل اﻧﺘﺸﺎر‪︀﹡ .‬م ﹋︐︀ب ︋﹤︮‪﹢‬رت ا﹬︐︀﹛﹫﹉ ︨﹫︀ه‪ .‬ﻧﺎم ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ .‬ﻧﺎم ﻧﺎﺷﺮ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫رﺷﺮ‪ ،‬ﻧﯿﮑﻮﻻس‪︨ ﹅︴﹠﹞ .1381 .‬ـ﹫﹠‪﹢‬ی ︋ـ﹤ روا﹬ـ️ ﹡﹫﹊ـ‪﹐﹢‬س ر︫ـ︣ ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ و ﺗـﺄﻟﯿﻒ‬
‫ﻟﻄﻒاﷲ ﻧﺒﻮي‪ .‬ﺷﺮﮐﺖ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.‬‬

‫ج( ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻟﻔﺒﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ اﺛﺮ‬

‫ﻫﺮآن ﭼﻪ در ﻣﺘﻦ اﺛﺮ آورده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ در اﻧﺘﻬﺎي اﺛﺮ ﺑﻪﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدد‪ .‬در ذﯾﻞ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻟﻔﺒﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫‪ | 47‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫﹇︣آن ﹋︣﹬﹜‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻮه‪ .‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن اوﻗﺎف و اﻣﻮر ﺧﯿﺮﯾﻪ‪ .‬ﭼﺎپ ‪.1365‬‬
‫ا﹛﹝﹫︤ان‪ ︣﹫︧﹀︑ ﹤﹝︗︣︑ ،‬ا﹛﹝﹫︤ان‪ .‬ﻋﻼﻣـﻪ ﺳـﯿﺪ ﻣﺤﻤـﺪ ﺣﺴـﯿﻦ ﻃﺒﺎﻃﺒـﺎﯾﯽ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺳـﯿﺪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﻣﻮﺳﻮي ﻫﻤﺪاﻧﯽ‪ .‬دوره ﺑﯿﺴﺖ ﺟﻠﺪي‪ .‬دﻓﺘﺮ اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻼﻣﯽ ـ واﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﻣﺪرﺳﯿﻦ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻗﻢ‪ .‬ﭼﺎپ ﻫﺠﺪﻫﻢ‪ .‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪.1383‬‬
‫اﻟﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي و ﺣﺴﻦ داﻧﺎﯾﯽ ﻓﺮد‪" .1380 .‬ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دوﻟﺘﯽ و اﻋﺘﻤﺎد ﻋﻤـﻮﻣﯽ"‪ .‬دا﹡ـ︩‬
‫﹞︡﹬︣﹬️‪ ،‬و﹬︥ه﹡︀﹞﹤ ﹞︡﹬︣﹬️ دو﹛︐‪ .﹩‬ﺷﻤﺎره ‪ .55‬داﻧﺸﮑﺪه ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫اﻟﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي‪︡﹞ .1366 .‬﹬︣﹬️ ︻﹝‪ .﹩﹞﹢‬وﯾﺮاﯾﺶ اول‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﯽ‪.‬‬
‫اﻟﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي‪︡﹞ .1374 .‬﹬︣﹬️ ︻﹝‪ .﹩﹞﹢‬وﯾﺮاﯾﺶ دوم‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﯽ‪.‬‬
‫اﻣﯿﺮﺧﺎﻧﯽ‪ ،‬رﺿﺎ‪︀︐︧︗ -︀︪﹡ ️︪﹡ .1383 .‬ری در ︎︡﹬︡ه ﹁︣ار ﹞︽︤﹨ـ︀‪ .‬ﻣﺆﺳﺴـﻪ اﻧﺘﺸـﺎراﺗﯽ‬
‫ﻗﺪﯾﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫ﺑﺮزﮔﺮ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ .1388 .‬روان︫﹠︀︨‪ .﹩︨︀﹫︨ ﹩‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ‬
‫داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬
‫ﺑﺮزﮔﺮ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ .‬ﻣﺮداد ‪" .1382‬روانﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻈﻔﺮاﻟﺪﯾﻦﺷﺎه ـ ﺑﺨﺶ اول"‪ .‬ا︵﹑︻︀ت‬
‫︨﹫︀︨‪ ﹩‬ـ ا﹇︐︭︀دی‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪ .203-204‬ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻃﻼﻋﺎت‪.‬‬
‫ﺑﺮزﮔﺮ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ .‬ﻣﻬﺮ ‪" .1382‬روانﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻈﻔﺮاﻟﺪﯾﻦﺷﺎه ـ ﺑﺨﺶ دوم"‪ .‬ا︵﹑︻ـ︀ت‬
‫︨﹫︀︨‪ ﹩‬ـ ا﹇︐︭︀دی‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪ .205-206‬ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻃﻼﻋﺎت‪.‬‬
‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ و آرﯾﻦ ﻗﻠﯽﭘﻮر‪" .1388 .‬ﺗﻮﺳـﻌﻪ روﯾﮑـﺮد ﻣﺴـﺄﻟﻪﻣﺤـﻮري در ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬
‫ﻣﯿﺎنرﺷﺘﻪاي"‪︀︺﹛︀︴﹞ .‬ت ﹞﹫︀نر︫︐﹤ای در ︻﹚‪﹢‬م ا﹡︧ـ︀﹡‪ .﹩‬ﺷـﻤﺎره ‪ .3‬ﭘﮋوﻫﺸـﮑﺪه ﻋﻠـﻮم‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.‬‬
‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ و اﺑﺎذر ﻫﺎدي ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‪" .1388 .‬ﺑﺮرﺳﯽ دﻻﯾﻞ ﺑﻘﺎ و ﻓﺮوﭘﺎﺷـﯽ ﺣﮑﻮﻣـﺖ‬
‫اﯾﺮان در ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮﯾﻪ"‪︭﹁ .‬ـ﹚﹠︀﹞﹤ ︻﹚﹝ـ‪︭︭︟︑ ﹩‬ـ‪︣﹞ ﹩‬ز︋︀﹡ـ︀ن‪︫ ،‬ـ﹝︀ره ‪ .7‬ﻣﺮزﺑـﺎﻧﯽ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪.‬‬
‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ و ﻏﺰاﻟﻪ ﻃﺎﻫﺮي ﻋﻄﺎر‪ .‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪" .1385‬ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺳـﺘﻘﺮار و ﺗﻮﺳـﻌﻪ دوﻟـﺖ‬
‫ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ"‪︡﹞ ﹌﹠﹨︣﹁ .‬﹬︣﹬️‪︀﹝︫ .‬ره ‪ .13‬ﭘﺮدﯾﺲ ﻗﻢ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ و ﻏﺰاﻟﻪ ﻃﺎﻫﺮي ﻋﻄﺎر‪ .‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪" .1385‬ﺑﺮرﺳﯽ دﻻﯾﻞ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ و‬
‫ﺗﻤﺪن ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸـﯿﺎن"‪︥︎ ﹤﹚︖﹞ .‬و﹨︩ ︝﹆‪﹢‬ق و ︨﹫︀︨ـ️ ـ و﹬ـ︥ه ︨﹫︀︨ـ️ و‬
‫روا︋︳ ︋﹫‪﹟‬ا﹛﹝﹚﹏‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪ .21‬داﻧﺸﮑﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ .‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪" .1389 .‬ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻫﻮﻟﻮﮔﺮاﻓﯿﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺳﻠﻮﻟﯽ ﻋﺼﺮﻣﺪار ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺎرت ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ‪﹐︀﹆﹞ ﹤︻﹢﹝︖﹞ ".‬ت ﹨﹝︀﹬︩ ﹞﹚‪︀︷﹡ ﹩‬رت ﹨﹝﹍︀﹡‪) ﹩‬را﹨︊︣د﹨ـ︀ و‬
‫را﹨﹊︀ر﹨︀(‪ .‬ﺟﻠﺪ دوم‪ .‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﻈﺎرت ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﺷﻬﺮداري ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﺣﺴﯿﻦ داﻣـﺎدي‪ ،‬ﺷـﻬﺮزاد ﻣﺼـﻄﻔﻮي‪ ،‬ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻣﺘﺤـﺪﯾﻦ و ﻋﻠـﯽ‬
‫ "ﻃﺮاﺣﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺴﯿﺞ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﻠﯽ ﺑﺮاي ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺑﺤﺮانﻫﺎي‬.1382 .‫ﺻﯿﺎديزاده‬

‫ | درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬48

‫ داﻧﺸﮑﺪه‬.5 ‫ و‬4 ‫ ﺷﻤﺎره‬.‫ ﹋﹝︀ل ﹞︡﹬︣﹬️ ـ و﹬︥ه﹡︀﹞﹤ ﹞︡﹬︣﹬️ ︋︜︣ان‬."‫ﻃﺒﯿﻌﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
.‫ﺣﺴﺎﺑﺪاري و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﻬﺸﺘﯽ‬
﹤‫ ﹡﹧ـ︕ا﹛︊﹑︾ـ‬﹢‫ در ︎︣︑ـ‬،‫﹞️ ︝﹅﹞ـ︡ار‬﹢﹊︝ ‫ ﹞︟︐︭︀ت‬.‫ اﻟﻒ‬1387 .‫ ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‬،‫ﭘﻮرﻋﺰت‬
.‫ ﺷﺮﮐﺖ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬. "‫ "︻﹚﹫﹤ا﹛︧﹑م‬﹩﹚︻ ‫ا﹞︀م‬
‫ ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و‬. ️‫﹞ـ‬﹢﹊︝ ‫ دا﹡︩ اداره دو﹛️ و‬﹩﹡︀︊﹞ .‫ ب‬1387 .‫ ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‬،‫ﭘﻮرﻋﺰت‬
.‫ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‬
‫ ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬،‫ ﮔـﺮدآوري ﺳـﯿﺪ ﺷـﺮﯾﻒ رﺿـﯽ‬. "‫ "︻﹚﹫﹤ا﹛︧﹑م‬﹩﹚︻ ﹟﹫﹠﹞﹣﹝﹛‫﹡﹧︕ا﹛︊﹑︾﹤ ا﹞﹫︣ا‬
.‫ دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﻨﯿﺎد ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‬.‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤﺪ آﯾﺘﯽ‬
،︉‫︵︀﹛ـ‬﹩︋‫ ا‬﹟︋ ﹩﹚︻ ﹟﹫﹠﹞﹣﹝﹛‫ ﹡︀﹞﹤﹨︀ و ︝﹊﹝️﹨︀ی ا﹞﹫︣ا‬،‫ ﹎︤﹬︡ه ︨︟﹠︀ن‬.﹤︾﹑︊﹛‫﹡﹧︕ا‬
.‫ ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺳـﯿﺪ ﻣﺤﻤـﺪ ﻣﻬـﺪي ﺟﻌﻔـﺮي‬.‫ﮔﺮدآوري اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﺳـﯿﺪ رﺿـﯽ‬
.‫ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻧﺸﺮ و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ذﮐﺮ‬
‫ ﻣﺆﺳﺴـﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘـﺎﺗﯽ‬.‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ دﺷـﺘﯽ‬.﹟﹫﹠﹞﹣﹝﹛‫﹡﹧︕ا﹛︊﹑︾﹤ ︝︱︣ت ا﹞﹫︣ا‬
.«‫اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ »ﻋﻠﯿﻪاﻟﺴﻼم‬

:‫ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‬:‫ﺑﺨﺶ دوم‬

The Glorious Quran.

Adams, Guy, B. & Danny L. Balfour. 1998. “Ethics in the public
service”. In Jay M. Shafritz and Albert C. Hyde (Eds). 2007. Classics
of Public Administration. Sixth edition. Thomson & Wadsworth.
pp. 566-76.
Addams, Jane. 1904. “Problems of Municipal Administration. “In
Jay M. Shafritz and Albert C. Hyde and Sandra J. Parkes, (Eds).
2004. Classics of Public Administration. Fifth edition. Thomson &
Wadsworth, PP. 38-42.
Allison, Graham T., 1979. "Public and Private Management, Are
they Fundamentally Alike in All Unimportant Respects?". in Jay M.
Shafritz & Albert C. Hyde (Eds). 1997. Classics of Public
Administration. Fourth edition. Harcourt. pp. 383-400.
Anderson, James E. 1975. Public Policy Making, Basic Concepts in
Political Science. Praeger Publishers.

Appleby, Paul. 1945. "Government is Different". In Jay M. Shafritz

& Albert C. Hyde (Eds). 1997. Classics of Public Administration.
Fourth edition. Harcourt. PP. 122-126.
Barnard, Chester. 1938. "Informal Organizations and Their Relation
to Formal Organizations". In Jay M. Shafritz & Albert C. Hyde (Eds).
1997. Classics of Public Administration. Fourth edition. Harcourt.
 PP. 95-99.
‫ | ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬49

Barzelay, Michael & Babak J. Armajani. 1992. "Breaking through

Bureaucracy". In Jay M. Shafritz & Albert C. Hyde (Eds). 1997.
Classics of Public Administration. Fourth edition. Harcourt. PP.
491-513.
Bennis, Warren. 1967. "Organizations of the Future". In Jay M.
Shafritz & Albert C. Hyde (Eds). 1997. Classics of public
Administration. Fourth edition. Harcourt. PP. 242-253.
Borownlow, Louis, Charles E. Merriam & Luther Gulick. 1973.
"Report of the President's Committee on Administration
Management". In Jay M. Shafritz & Albert C. Hyde (Eds). 1997.
Classics of Public Administration. Fourth edition. Harcourt. PP. 90-
94.
Boulding, Kenneth. E., 1951. "General Systems Theory – the
Skeleton of Science". In Peter P. Schoderbek (Ed). 1971.
Management Systems. Second edition. John Wiley & Sons, Inc.
Bovens, Mark. 2005. "Accountability", in Oxford Handbook of
public Management. Oxford University press.
Bryson, John M. & William D. Roering. 1996. "Strategic Planning
Options for the Public Sector". In James L. Perry (Ed.). Handbook of
Public Administration. Jossey-Bass.
Caiden, Naomi. 1981. "Public Budgetting Amidst Uncertainty and
Instability". In Jay M. Shafritz & Albert C. Hyde (Eds). 1997. Classics
of Public Administration. Fourth edition. Harcourt. PP. 409-429.
Calvert, Peter and Susan Calvert. 2007. Politics and Society in the
Developing World. Third edition, Pearson & Longman.
Churton, Mel. 2000. Theory and Method. Macmillan Press. L.T.D.
Davison, Robert M., Christian Wagner & Louis C. K. Ma. 2005.
"From Government to E-Government". Information Technology &
People. 18(3). pp. 280-99. Emerald Group publishing Limited.
Denhardt, Robert B. & Janet V. Denhardt. 2000. "The New Public
Service: Serving Rather than Steering". Public Administration
Review. 60(6). pp. 549-60.
Denhardt, Robert B. 1999. "The Future of public Administration".
Public Administration & Management. PP. 279-92.
Denhardt, Robert B. 2000. Theories of Public Organization.
Harcourt Brace.
Downs, Anthony. 1967. "The Life Cycle of Bureaus". In Jay M.
Shafritz & Albert C. Hyde (Eds). 1997. Classics of Public
Administration. Fourth edition. Harcourt. PP. 262-274.
Dror, Yehezkel. 1967. "Policy Analyst, A New Professional Role in
Government Service". In Jay M. Shafritz & Albert C. Hyde (Eds).
1997. Classics of Public Administration. Fourth edition. Harcourt.
PP. 254-261.
 Eaton, Dorman B. 1880. "Civil Service Reform in Great Britain". In

‫ | درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬50

Jay M. Shafritz & Albert C. & Sandra J. Parkes. 2004. Classics of
Public Administration. Fifth edition. Thomson & Wadsworth. PP.
16-21.
Farazmand, Ali. 2004- a. "Preface". In Ali Farazmand (Ed.), Sound
Governance; Policy and Administrative Innovations. Praeger
publishers. pp vi-ix.
Farazmand, Ali. 2004- b. "Sound Governance in the Age of
Globalization: A Conceptual framework". In Ali Farazmand (Ed).
Sound Governance: Policy and Administrative Innovations.
Praeger publishers. PP. 1-25.
Finer, S.E. 1999. The History of Government. Oxford University
press.
Follett, Mary Parker. 1926. "The Giving of Orders". In Jay M.
Shafritz & Albert C. Hyde (Eds). 1997. Classics of Public
Administration. Fourth edition. Harcourt. PP. 53-60.
Frederickon, H, George. 2000. "Can Bureaucracy Be Beautiful?"
Public Administration Review. 60(1). pp. 47-53.
Frederickson, H, George & David G. Frederickson. 1995. "Public
perceptions of Ethics in Government: The Problems of Distance
and Role Differentiation". The Annals of American Academy of
Political and Social Science. Spring 1995.
Frederickson, H, George. 1971-b. "Toward a New public
Administration". Jay M. Shafritz & Albert C. Hyde (Eds). 1997.
Classics of Public Administration. Fourth edition. Harcourt. PP.
329-341.
Frederickson, H. George. 1999. "Ethics and new Managerialism".
Public Administration & Management. An Interactive Journal. 4
(2). pp. 299-324.
Pourezzat, Ali Asghar. 2012. Truth-Oriented Justice: Awareness,
Welfare, Security. Translated by Mohsen Shaojakhani. Tehran:
Elmi-Farhangi Publications.

‫ ﻃﺒـﻖ‬،‫ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ ﻋﺮﺑﯽ و ﻓﺎرﺳـﯽ و اﻧﮕﻠﯿﺴـﯽ‬:‫ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ‬
‫ ﺗﺮﺗﯿـﺐ اﻟﻔﺒـﺎﯾﯽ در‬،‫ ﻫﻤﻮاره اول ﻣﯽآﯾﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ در ﻣـﻮرد اﯾـﻦ ﮐﺘـﺎب ﺷـﺮﯾﻒ‬،‫ﻋﺮف ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ اﯾﺮان‬
.‫ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎً ﻧﻘﺾ ﻣﯽﺷﻮد‬،‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫ﺑﯿﺴﺖوﻫﻔﺖ( وﯾﺮاﯾﺶ و ﻧﮕﺎرش ﻧﻬﺎﯾﯽ و آﻏﺎز ﭘﮋوﻫﺶ ﺟﺪﯾﺪ‬

‫ ﭼـﻪ ﺑﺴـﺎ ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎي‬.‫دﻗﺖ در ﺗﺪوﯾﻦ ﻧﻬﺎﯾﯽ رﺳﺎﻟﻪ ﯾﺎ ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿـﺖ اﺳـﺖ‬
.‫ارزﻧﺪهاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎري در وﯾﺮاﯾﺶ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﺘﺮوك ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ و ﻣﻮرد ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‬
 ‫آﯾﯿﻦ ﻧﮕﺎرش‬
‫‪ | 51‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫ﺑﺮاي ﻧﮕﺎرش ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرداري از ده ﻣﻬﺎرت ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﯾﮏ( ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ادﺑﯿﺎت ﻣﺒﺪأ ﯾﺎ زﺑﺎﻧﯽ ﮐﻪ در رﺷﺘﻪ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬زﺑﺎن ﻋﻠﻢ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷـﻮد؛ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﺴﻠﻂ ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺑﺮاي داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﯾﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﻪ زﺑـﺎن ﻋﺮﺑـﯽ ﺑـﺮاي داﻧﺸـﺠﻮﯾﺎن‬
‫ﻋﻠﻮم دﯾﻨﯽ‪.‬‬
‫دو( ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﻘﺼﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻘﺼﻮد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳـﺖ؛ ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﮐـﻪ ﺑﺴـﯿﺎري از‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن آﺛﺎر و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻓﺎرﺳﯽ زﺑﺎن‪ ،‬ﺗﺴﻠﻂ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ زﺑﺎن ﻧﺪارﻧﺪ و ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﭘﺮﻏﻠﻂ و ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﺳﺘﻨﺎدي را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻪ( ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻋﻠﻢ ﯾﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎت و اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ رﺷﺘﻪ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﺴـﻠﻂ‬
‫ﺑﺮ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ و ﺧﻂﻣﺸﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دوﻟﺘـﯽ‬
‫ﯾﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي‪ ،‬آﯾﻨﺪهﭘﮋوﻫﯽ‪ ،‬راﻫﺒﺮد ﯾﺎ اﺳـﺘﺮاﺗﮋي‪ ،‬ﺑـﺮاي داﻧﺸـﺠﻮﯾﺎن ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ‬
‫راﻫﺒﺮدي ﯾﺎ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎر( ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻋﻼﺋﻢ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي وﯾﺮاﯾﺸﯽ و ﻧﮕﺎرﺷﯽ؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﺤـﻮه و ﻣـﻮارد‬
‫ﮐﺎرﺑﺮد ‪ .‬و‪ ،‬و؛ و! و ـ و‪ /‬و‪ :‬و " " و » « و ) ( و ؟‪ ،‬در ﻣﺘﻮن و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺞ( آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻏﻠﻂ ﻧﻮﯾﺴﯽ ﻫﺎي ﻣﺘﺪاول در ﮐﺎرﺑﺮد ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎ و ﮔﻔﺖوﮔﻮﻫﺎي روزﻣﺮه‪.‬‬
‫ﺷﺶ( آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺰارشﻧﻮﯾﺴﯽ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻤـﯽ ﺳـﻨﮕﯿﻦ‪ ،‬ﺑـﺎ رواﻟـﯽ ﻣﻨﻄﻘـﯽ و‬
‫ﺳﻨﺠﯿﺪه‪.‬‬
‫ﻫﻔﺖ( آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت و ﮐﻠﻤﻪ‪.‬‬
‫ﻫﺸﺖ( آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺶﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬درآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ و ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‪.‬‬
‫ﻧﻪ( ﻣﻬﺎرت اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪاول و ﻧﻤﻮدارﻫﺎ و ﺷﮑﻞﻫﺎ؛ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺄﻣﻞ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ »ﯾـﮏ ﻧﻤـﻮدار ﺧـﻮب‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﻫﺰار ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺘﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻗﺪرت اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻄﻠﺐ دارد ‪«27‬؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮب از ﺟﺪول و ﻧﻤﻮدار‬
‫و ﺷﮑﻞ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ در ﺣﺠﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ده( ﻣﻬﺎرت ﺧﻼﺻﻪﻧﻮﯾﺴﯽ؛ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﺪف ﮐﻪ ﺑﺎ واژﮔﺎن و ﺟﻤﻠﻪﻫﺎي ﮐﻤﺘﺮ و ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﻣﺒﺎﺣـﺚ‬
‫ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ و ﻋﻤﯿﻖﺗﺮي ﻣﻄﺮح ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد در اﻣﺘﺪاد ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺮوف "ﮐﻢ ﮔﻮي و ﮔﺰﯾـﺪه ﮔـﻮي‪،‬‬
‫ﭼﻮن دُرّ‪ ،‬ﺗﺎ ز اﻧﺪك ﺗﻮ ﺟﻬﺎن ﺷﻮد ﭘُﺮ )ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺧﻤﺴﻪ‪ ،‬ﻟﯿﻠـﯽ و ﻣﺠﻨـﻮن ـ ﺑﺨـﺶ ‪ (9‬ﻣـﺪ ﻧﻈـﺮ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺧﻮب و ﮔﺰارﺷﮕﺮ ﻣﺠﺮب‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺸﺮده ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ ‪ 28‬و‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻣﻄﻠﺐ و دﯾﺪﮔﺎه و اﻧﺪﯾﺸﻪ را در ﻗﺎﻟﺐ ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت ﻣﺤـﺪود و ﮐﻮﺗـﺎه‬

‫‪ .27‬ﻧﻘﻞ ﻗﻮل از دﮐﺘﺮ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﻣﺤﻤﺪي در ﺟﻠﺴﻪ دﻓﺎﻋﯿﻪ ‪.1392/12/3‬‬

‫‪ .28‬اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ آﻗﺎي دﮐﺘﺮ ﺑﺮزﮔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺧﻮب‪ ،‬ﻗﻠـﻢ ﻓﺸـﺮده دارد و ﻣﻌـﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي را ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ ﮐﻤﺘﺮي‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﯽﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻧﻮﻗﻠﻢ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺒﺎﺣﺚ را ﺑـﻪ ﻫـﻢ ﻣـﯽﺑﺎﻓـﺪ و ﺣﻮﺻـﻠﻪ‬

‫‪ | 52‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ "ﮔﺰﯾﺪهﻧﻮﯾﺴﯽ و ﮔﺰﯾﺪهﮔﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻼش ﺑﺮاي اﺣﺘـﺮام‬
‫ﺑﻪ ﺷﻌﻮر ﺷﻨﻮﻧﺪه و ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺖ"‪.‬‬

‫وﯾﺮاﯾﺶ ادﺑﯽ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻼش ﮐﺮد ﺗﺎ از ﮐﻠﻤﺎت‪ ،‬واژﮔﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎت درﺳـﺖ و ﯾﮑﺴـﺎن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﺮﺧﯽ از اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت راﯾﺞ در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻋﻄﻒ ﺗﻮﺟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﮐﺎﻣﻞﺗﺮ ﻏﻠـﻂ ﻧﻮﯾﺴـﯽ ﻫـﺎي ﻣﺘـﺪاول‪ ،‬ﺑـﻪوﯾـﮋه ر‪.‬ك‪.‬‬
‫ﻧﺠﻔﯽ‪.(1370 ،‬‬
 ‫اﺻﻄﻼح درﺳﺖ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدي‬ ‫اﺻﻄﻼح ﻣﺘﺪاول‬ ‫ردﯾﻒ‬
‫‪ | 53‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫ﻫﺪف ﻋﯿﻨﯽ‪ /‬ﻫﺪف آﻓﺎﻗﯽ‬ ‫اﺑﮋه‬ ‫‪-1‬‬

‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺑﺤﺚ‪ /‬ﭼﺎرﭼﻮب ﺑﺤﺚ‬ ‫اﺑﻌﺎد ﺑﺤﺚ‬ ‫‪-2‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻧﻈﺮ‬ ‫اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ‬ ‫‪-3‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي‪ /‬ادﺑﯿﺎت‬ ‫ادﺑﯿﺎت‬ ‫‪-4‬‬
‫از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‬ ‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‬ ‫‪-5‬‬
‫راﻫﺒﺮد‪ /‬اﺳﺘﺮاﺗﮋي‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﮋي‬ ‫‪-6‬‬
‫ﮐﺎرﺑﺴﺖ‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎل‬ ‫‪-7‬‬
‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‬ ‫اَﺷﮑﺎل‬ ‫‪-8‬‬
‫ﻋﯿﺐ ‪ /‬ﻧﻘﺺ‬ ‫اِﺷﮑﺎل‬ ‫‪-9‬‬
‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻗﻠﻪ دﻣﺎوﻧﺪ‬ ‫اﻃﺮاف ﻗﻠﻪ دﻣﺎوﻧﺪ‬ ‫‪-10‬‬
‫اﻗﻮام ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ /‬اﻗﻮام ﻣﺘﻔﺎوت‬ ‫اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫‪-11‬‬
‫اوﻟﯽ ‪ /‬ﺳﺰاوارﺗﺮ‬ ‫اوﻟﯽﺗﺮ‬ ‫‪-12‬‬
‫ﺳﺰاوارﺗﺮﯾﻦ‬ ‫اوﻟﯽﺗﺮﯾﻦ‬ ‫‪-13‬‬
‫اﻫﺪاف اﻧﻔﺴﯽ ‪ /‬اﻫﺪاف ذﻫﻨﯽ‬ ‫اﻫﺪاف ﺳﺎﺑﺠﮑﺘﯿﻮ‬ ‫‪-14‬‬
‫اﻫﺪاف آﻓﺎﻗﯽ‪ /‬اﻫﺪاف ﻗﺎﺑﻞ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ‪ /‬اﻫﺪاف ﻋﯿﻨﯽ‬ ‫اﻫﺪاف آﺑﺠﮑﺘﯿﻮ‬ ‫‪-15‬‬
‫ﻫﻢاﮐﻨﻮن‬ ‫اﻵن‬ ‫‪-16‬‬
‫آن ﻫﺎ ﻣﺪﯾﺮﻧﺪ‬ ‫آن ﻫﺎ ﻣﺪﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫‪-17‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد‬ ‫‪-18‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ‬ ‫‪-19‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫ﺑﺎﻻﺧﺮه‬ ‫‪-20‬‬
‫ﺑﺮﮔﺰاري‬ ‫ﺑﺮﮔﺬاري‬ ‫‪-21‬‬
‫ﺑﯽدرﻧﮓ‬ ‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ /‬ﻓﻮر ًا‬ ‫‪-22‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل‬ ‫‪-23‬‬
‫ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪ‪ /‬ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان = ‪as‬‬ ‫‪-24‬‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان رﺋﯿﺲ داﻧﺸﮑﺪه‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان = در ﻣﻘﺎم‬ ‫‪-25‬‬
‫ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻟﻘﻮه‬ ‫ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ‬ ‫‪-26‬‬
‫ﮐﺎرﮐﻨﺎن‬ ‫ﭘﺮﺳﻨﻞ‬ ‫‪-27‬‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد ‪ /‬ﻓﺮاﯾﻨﺪ‬ ‫ﭘﺮوﺳﻪ‬ ‫‪-28‬‬
‫درﺑﺎره اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫‪-29‬‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ‬ ‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدات‬ ‫‪-30‬‬
 ‫وﯾﺮاﯾﺶ ﺻﻮري‬
‫‪ | 55‬ﻓﺮاﮔﺮد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از وﯾﺮاﯾﺶ ﺻﻮري‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻮل ﻧﻘﻄﻪﮔﺬاري و اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻼﺋﻢ ﻧﮕﺎرﺷـﯽ در ﻣـﺘﻦ اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫ﺟﺪول زﯾﺮ ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻼﺋﻢ وﯾﺮاﯾﺸﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي آن ﻫﺎ و ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ‪ ،‬آورده ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل‬ ‫ﻣﻮارد ﮐﺎرﺑﺮد‬ ‫ﻧﺎم‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ‬ ‫ردﯾﻒ‬

‫ﻫﺮ ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻘﺸﻪ راه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﺻﯿﻞ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐـﻪ در‬

‫ﭘﺮﺗﻮ ﯾﮏ ﺳﺆال واﺿﺢ‪ ،‬روﺷﻦ و ﺑﺪﯾﻊ‬ ‫ﻣﮑﺚ در ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫وﯾﺮﮔﻮل‬ ‫‪،‬‬ ‫‪2‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭘﮋوﻫﺶ اﺻـﯿﻞ‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً در ﭘﺮﺗـﻮ‬
‫ﯾﮏ ﺳﺆال ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﻧﺠﺎم ﻣـﯽﺷـﻮد؛‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﻧﺎﺗﻤﺎم‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ وﯾﺮﮔﻮل‬ ‫؛‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﯾﮏ ﭘﺮﺳـﺶ آﻏـﺎزﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼـــﺮا ﺑﺎﯾـــﺪ ﻣﺮاﺣـــﻞ ﭘـــﮋوﻫﺶ را‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﺳﺆال‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ ﺳﺆال‬ ‫؟‬ ‫‪4‬‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﮐﺮد؟‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﯾـﮏ ﭘـﮋوﻫﺶ‬
‫اﺻﯿﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﭘﯿﺶ از‬
‫اﻟﻒ( ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮدن؛‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ ﺗﻮﺿﯿﺢ‬ ‫‪:‬‬ ‫‪5‬‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫ب( ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻮدن؛‬
‫ج( ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻮدن‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﻣﺪﯾﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺪﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ! ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي اﻣﻮر ﺑﻨﮕﺮد‪.‬‬
‫ب( ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪاي اﺧﺬ ﺷـﺪه‬ ‫در ﻣﻮارد ﺗﻌﺠﺐ ﯾﺎ ﺗﺄﻣﻞ‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ ﺗﻌﺠﺐ‬ ‫!‬ ‫‪6‬‬
‫اﺳﺖ؟ ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ ﺣﺘﯽ از ادﺑﯿﺎت اوﻟﯿﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻏﻔﻠﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ!‬
‫ﻣﻼﺣﻈﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ـ ﺳﯿﺎﺳﯽ دال‬
‫ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ‬ ‫ﺧﻂ ﺗﯿﺮه‬
‫ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﯾﻦ‬ ‫ـ‬ ‫‪7‬‬
‫دوﺑﺨﺸﯽ‬ ‫ﮐﻮﭼﮏ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺎزاﻧﺪﯾﺸﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺎرآﻣﺪ اﺳﺖ ــ‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑـﯿﻦ دو‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ؛ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺣﺎﻟﺘﯽ‬ ‫ﺧﻂ ﺗﯿﺮه ﺑﺰرگ‬
‫ــ‬ ‫‪8‬‬
‫ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ را ﺑﻪﻃﻮر ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪاي‬ ‫ﮐﻪ ﺟﻤﻠـﻪ دوم ﺗﻮﺿـﯿﺢ‬ ‫ﯾﺎ دﺷﺖ‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﯾﺎ ﻣﺜﺎل ﺟﻤﻠﻪ اول اﺳﺖ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ ﺑﻪﺻـﻮرت ‪7/24‬‬

‫‪ | 56‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫ﺟﺪاﺳﺎزي دو ﮐﻠﻤﻪ‬
‫در ﺧــﺪﻣﺖ ﺷــﻬﺮوﻧﺪان اﺳــﺖ )ﯾﻌﻨــﯽ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﯾﺎ ﻣﮑﻤﻞ ﯾﺎ‬ ‫ﯾﺎ‪ ،‬در‪ ،‬ﺑﺮ‬ ‫‪/‬‬ ‫‪9‬‬
‫ﺑــﻪﺻــﻮرت ‪ 24‬ﺳــﺎﻋﺖ در ﻫﻔﺘــﻪ ﺑــﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ(‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺿﺎﻓﯽ ﯾﮏ‬
‫اﯾــﻦ روﯾﮑــﺮد ﺑــﻪ آﯾﻨــﺪهﭘﮋوﻫــﯽ‪،‬‬ ‫ﻣﺘﻦ دﻗﯿﻖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﮐﺮوﺷﻪ‬ ‫][‬ ‫‪10‬‬
‫روﯾﮑﺮدي اﺑﺰاري ]وﺟﺎهﻃﻠﺒﺎﻧﻪ[ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺘﺮﺟﻢ ﯾﺎ ﻣﺼﺤﺢ ﯾﺎ‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‬
‫وﺟـﻮه آرﻣــﺎﻧﯽ ﻣــﻮرد ادﻋــﺎ در "ﻣــﺘﻦ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﯾﮏ‬
‫اﺳﺎﺳـــﻨﺎﻣﻪ"‪ ،‬از ﺗﻤـــﺎﯾﻼت دﯾﺮﭘـــﺎي‬ ‫ﮔﯿﻮﻣﻪ ﺑﺎﻻ‬ ‫""‬ ‫‪11‬‬
‫ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ اﺻﻼح ﻣﻌﯿﻦ‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺣﮑﺎﯾﺖ دارد‪.‬‬
‫آن ﭼﻨــﺎن ﮐــﻪ ژوزف راز ﻣــﯽﮔﻮﯾــﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺸــﺨﺺ ﮐــﺮدن ﯾــﮏ‬
‫»ﻫﯿﭻ ﻋﺪاﻟﺘﯽ ﺑـﺪون ﺣﻘﯿﻘـﺖ وﺟـﻮد‬ ‫ﮔﯿﻮﻣﻪ‬ ‫»«‬ ‫‪12‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﯾﺎ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل دﻗﯿﻖ‬
‫ﻧﺪارد« )‪.(Raz, 1999, 153‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻇﻠﻢ )ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﮐﻪ ﻫﯿﭻﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﻇﺮﻓﯿﺘﯽ را ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي از ﺣﻤﺎﯾﺖ‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ‬
‫ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﯾﺎ ﮐﻤﺎﻧﮏ‬ ‫)(‬ ‫‪13‬‬
‫ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﮔﺬارد(‪ ،‬ﻣﺤﮑـﻮم‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻓﻨﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫)← ‪ (Sterba, 1999‬ﯾﻌﻨــــﯽ‬
‫ارﺟﺎع ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﻨﺪ‬ ‫رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‬ ‫←‬ ‫‪14‬‬
‫رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﺮﺑﺎ‪.1999 ،‬‬
‫)ر‪.‬ك‪ .‬ﺧﺮﻣﺸﺎﻫﯽ‪ (1392 ،‬ﯾﻌﻨﯽ رﺟﻮع‬
‫ارﺟﺎع ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﻨﺪ‬ ‫رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‬ ‫ر‪.‬ك‪.‬‬ ‫‪15‬‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺧﺮﻣﺸﺎﻫﯽ‪.1392 ،‬‬
‫دﻓﺎع از ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ و رﺳﺎﻟﻪ‬

‫ﻫﺮ ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ادﻋﺎﻫﺎ ﯾﺎ دﻋﺎوي اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻄﺮح‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ؛ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ دﻋﺎوي‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻮآوري ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻫﯿﺄت داوران از دﻋﺎوي و ﻧﻮآوريﻫﺎي ﺧﻮد دﻓﺎع ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺑﺎزآزﻣﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻫﻤﺖ ﻣﯽﮔﻤﺎرﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ از اﻋﺘﺒﺎر و ﺻﺤﺖ ﻣﺴﯿﺮ ﻃﯽ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد دﻓﺎع ﮐﻨﻨﺪ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان دﮐﺘﺮا ﮐﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮏ ﮔﺰاره ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داﻧﺶ ﺑﺸﺮي ﺑﯿﻔﺰاﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﻣﺴﯿﺮ ﻃﯽ ﺷﺪه‪،‬‬
‫از اﻋﺘﺒﺎر ﻓﺮﺿﯿﻪ ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﯾﺎ روش ﭘﮋوﻫﺶ اﺑﺪاﻋﯽ ﯾﺎ ﮔﺰاره ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ‪ ،‬اﻋﺘﺒـﺎر و درﺳـﺘﯽ روش‬
‫اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻧﺤﻮه ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺑﺮآﻣﺪه از ﭘﮋوﻫﺶ و وﺟﺎﻫﺖ ﻋﻠﻤﯽ روﯾﮑـﺮد اﺗﺨـﺎذ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺗﻔﺴﯿﺮ آن ﻫﺎ‪ ،‬دﻓﺎع ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﺟﺎي ﺗﺄﻣﻞ دارد ﮐﻪ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷـﮑﻞ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﺗﺪوﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺟﻠﺴﻪ دﻓﺎﻋﯿﻪ را ﺑﻪ درﺳﺘﯽ اداره ﮐﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻋﻠﻤـﯽ وي ﮐﻤﺘـﺮ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﺣﺘﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﺎﯾـﺪ و‬
‫از آن ﻫﺎ دﻓﺎع ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ آرام ﺑﺎﺷﺪ و آداب ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻫﻤـﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒـﺎن ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﮐﻨﺪ و ﺑﻪوﯾﮋه از ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺷﺪن ﺑﺪون دﻟﯿﻞ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﮑﺮاري ﺑﭙﺮﻫﯿﺰد؛ ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﮑﺎت ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ )ﭘﺎورﭘﻮﯾﻨﺖﻫﺎ(‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮارد ذﯾﻞ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮد‪:‬‬
‫ﯾﮏ( از زﯾﺎدهﮔﻮﯾﯽ اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﮑﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪﻫﺎ و ﭘﺎراﮔﺮافﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ؛‬
‫دو( ﺗﺼﺎوﯾﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ زﻣﯿﻨﻪ و ﻣﺘﻦ‪ ،‬از وﻗﺎر‪ ،‬ﻣﺘﺎﻧﺖ و ﺗﻨﺎﺳﺐ ﮐﺎﻓﯽ ﺑـﺮاي ﻃـﺮح در ﯾـﮏ ﺟﻠﺴـﻪ ﻋﻠﻤـﯽ‬

‫‪ | 58‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ؛‬
‫ﺳﻪ( رﻧﮓﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺧﺴﺘﻪﮐﻨﻨﺪه ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ؛‬
‫ﭼﻬﺎر( ﺑﺎ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺻﺮف وﻗﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺟﻠﺴﻪ دﻓﺎﻋﯿﻪ اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺞ( ﺗﻌﺪاد ﺻﻔﺤﺎت ﻧﮑﺎت ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ )‪ ،(Power Piont‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ زﻣﺎن اراﺋـﻪ او ﺣـﺪاﮐﺜﺮ ﯾـﮏ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ دﻗﯿﻘﻪ ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﻫﺮ دو دﻗﯿﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ ‪ 20‬دﻗﯿﻘﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﮐﻨﺪ )ﻃﺒﻖ‬
‫ﻋﺮف دﻓﺎﻋﯿﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ(‪ ،‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 20‬ﺻﻔﺤﻪ ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ )ﭘﺎور ﭘﻮﯾﻨﺖ( ﮐـﺎﻓﯽ اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫ﻣﻮاردي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺸﺠﻮي ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺪود ﯾﮑﺼﺪ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻤﻠﻮ از ﺟﻤﻼت رﯾـﺰ‬
‫را ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن اراﺋﻪ اﯾﻦ ﺻﺪ ﺻـﻔﺤﻪ در ‪ 20‬دﻗﯿﻘـﻪ وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺸﺎر زﻣﺎﻧﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و داﻧﺸﺠﻮ را دﭼﺎر اﺳﺘﺮس ﻣـﯽﺳـﺎزد و زﺣﻤـﺎت او را ﺑـﻪ ﺑـﺎد‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ‪ :‬داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﺎ داوران و ﯾـﺎ ﺷـﺮﮐﺖﮐﻨﻨـﺪﮔﺎن ﺑﭙﺮﻫﯿـﺰد و آن ﻫـﺎ را ﻣﺸـﺎوران‬
‫ﺧﯿﺮﺧﻮاه ﺧﻮد ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ ﺑﻪﺳﺎن ﻣﺸﺎوراﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ آرا و اﻧﺘﻘﺎدات ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﻫﺪﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ او‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد را ﺑﻬﺘﺮ اﺻﻼح ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬داﻧﺸـﺠﻮ و اﺳـﺘﺎدان‬
‫راﻫﻨﻤﺎ و ﻣﺸﺎور ﺑﺎﯾﺪ از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﺶ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ اﺣﺴﺎﺳﯽ در ﻓﺮاﮔﺮد دﻓﺎع از رﺳﺎﻟﻪ ﯾﺎ ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ اﺟﺘﻨﺎب‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺘﻘﺎد اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺻﻼح اﺛﺮ ﺧﻮد در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ در ﺻﻮرت وارد ﻧﺒﻮدن ﻧﻘﺪ‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﯾﺪﮔﺎه ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻧﻬﺎﯾﺖ اﺣﺘﺮام‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺗﻮﺿـﯿﺢ‬
‫دﻫﺪ و از آراء ﺧﻮد دﻓﺎع ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫داور ﻧﯿﺰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ داﻧﺸﺠﻮ ﺣﻤﻠـﻪ ﻧﻤﺎﯾـﺪ؛ ﺑﻠﮑـﻪ ﻣﻮﻇـﻒ اﺳـﺖ ﺑـﺎ رﻋﺎﯾـﺖ اﺧـﻼق ﻋﻠﻤـﯽ و‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي او ﺑﭙﺮدازد‪ .‬داور ﺣﻖ ﻧﺪارد داﻧﺸﺠﻮ را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﮐﻢﺳﻮادي ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬او ﺻﺮﻓ ًﺎ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ "رﺳﺎﻟﻪ" ﯾﺎ "ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ" را ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻗﺮار دﻫﺪ و ﻧﺤﻮه اﺻﻼح آن ﻫـﺎ را ﯾـﺎدآوري‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺣﻀﻮر در ﺟﻠﺴﻪﻫﺎي داوري و ارزﯾﺎﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﯾﺎدآوري ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در‬
‫ﻧﻈﺮ داوران ﺧﺒﺮه و ﺣﺮﻓﻪ اي‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ!‬
‫ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﻈﺮ داور ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﻪ‪ ،‬آن »ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي ﮐﻪ در ﺟﺴﺖوﺟﻮي اﺛﺒﺎت ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ﮐﺸﻒ ﺣﻘﯿﻘﺖ«‪ ،‬ﺣﺘﯽ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻓﺮاﮔـﺮد ﭘـﮋوﻫﺶ را ﺑـﻪ درﺳـﺘﯽ ﻃـﯽ ﮐـﺮده ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻗـﺪ‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ و ﺑﻬﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزﯾﮕﺮي و ﻧﻤﺎﯾﺶ در ﺻﺤﻨﻪﻫـﺎي ﺷـﺒﻪ ﻋﻠﻤـﯽ‬
‫ﺑﭙﺮدازد! وﻟﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي ﮐﻪ در ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳـﺖ«‪ ،‬ﺣﺘـﯽ اﮔـﺮ ﺑﭙـﺬﯾﺮد ﮐـﻪ ﻫﻤـﻪ ﻣﺴـﯿﺮ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ را اﺷﺘﺒﺎه رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ و ﺻﺪاﻗﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺘـﻪﻫـﺎي ﺧـﻮد را اﺻـﻼح ﮐﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮدي ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻋﻠﻢ در داﻧﺸﮕﺎه ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ارزﯾـﺎﺑﯽ داوران ﺑـﺎ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬از ﺛﻤﺮه ﮐﺎرﻫﺎ و ﺗﻼشﻫﺎي ﻓﺮد دوم ﺑﻬﺘﺮ از ﻓﺮد اول ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺎﯾﺪ ﻓﺮاﮔﺮد داﻧﺶاﻧﺪوزي را ﻓﺮاﮔﺮدي ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﺪ؛‬
‫‪ | 59‬دﻓﺎع از ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ و رﺳﺎﻟﻪ‬

‫آن ﭼﻨﺎن ﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم »ﺻﻠﯽاﷲﻋﻠﯿﻪوآﻟﻪ« ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬از ﮔﻬـﻮاره ﺗـﺎ ﮔﻮرﺳـﺘﺎن‪،‬‬
‫ﻫﻤﻮاره در ﺟﺴﺖوﺟﻮي داﻧﺶ ﺑﺎش )ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ـ ﺗﺮﺟﻤﻪ ج ‪ 67‬و ‪ ،68‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ج ‪ ،2‬ص ‪29 .(2‬‬

‫ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺎﺷﯿﺪ‬

‫ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﭘﻮرﻋﺰت‬

‫اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮑﺪه ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬
‫ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1393‬‬

‫‪ .29‬اﻃﻠﺒﻮاﻟﻌﻠﻢ ﻣﻦ اﻟﻤﻬﺪ اﻟﯽ اﻟﻠﺤﺪ‪ .‬ﻓﺮدوﺳﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺮوده اﺳﺖ‪:‬‬
‫زﮔﻬﻮاره ﺗﺎ ﮔﻮر داﻧﺶ ﺑﺠﻮي )ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳﯽ(‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ راﺳﺘﮕﻮي‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫‪ 1‬آذر‪ ،‬ﻋﺎدل و ﻣﻨﺼﻮر ﻣﺆﻣﻨﯽ‪ .1390 .‬آ﹞ـ︀ر و ﹋ـ︀ر︋︣د آن در ﹞ـ︡﹬︣﹬️‪ .‬ﺟﻠـﺪ اول‪ .‬اﻧﺘﺸـﺎرات ﺳـﺎزﻣﺎن‬ ‫‪.1‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬
‫آذر‪ ،‬ﻋﺎدل و ﻣﻨﺼﻮر ﻣﺆﻣﻨﯽ‪ .1392 .‬آ﹞ـ︀ر و ﹋ـ︀ر︋︣د آن در ﹞ـ︡﹬︣﹬️ )︑︜﹚﹫ـ﹏ آ﹞ـ︀ری(‪ .‬ﺟﻠـﺪ دوم ـ‬ ‫‪.2‬‬
‫وﯾﺮاﺳﺖ ‪ .3‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬
‫︋︜︀را‪﹢﹡﹐‬ار ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﻣﺠﻠﺴﯽ ‪ 1110‬ﻫ ‪ .‬ﻗﻤﺮي‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮاﻟﺤﺴـﻦ ﻣﻮﺳـﻮي ﻫﻤـﺪاﻧﯽ‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺴﺠﺪ وﻟﯽ ﻋﺼﺮ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺮﻧﮕﯽ‪ ،‬ﺻﻤﺪ‪︡﹠﹋ .1344 .‬و﹋︀و در ﹞︧︀﹯﹏ ︑︣︋﹫︐‪ ﹩‬ا﹬︣ان ‪) .‬ﭼﺎپ دوم ‪ .(1379‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﺪاي ﻣﻌﺎﺻﺮ‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪ ﹩﹡︀︊﹞ .1387 .‬دا﹡︩ اداره دو﹛️ و ︝﹊‪ .️﹞﹢‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و ﺗـﺪوﯾﻦ‬ ‫‪.5‬‬
‫ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬
‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪ .1390 .‬آ﹬﹫‪︡︑ ﹟‬و﹬‪ ﹟‬ر︨︀﹛﹤ ︎︥و﹨︪‪ ﹩‬و د﹁︀ع از آن ـ وﯾـﺮاﯾﺶ ﻧﺨﺴـﺖ‪ .‬ﭘﺎﯾﮕـﺎه‬ ‫‪.6‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ داﻧﺸﮑﺪه ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪︡﹞ ﹩﹡︀︊﹞ .1390 .‬﹬︣﹬️ دو﹛︐‪ .﹩‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و ﺗـﺪوﯾﻦ ﮐﺘـﺐ ﻋﻠـﻮم‬ ‫‪.7‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬
‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪︡︻ .1391 .‬ا﹛️ ز︋︀﹡‪ ︿︴︻ ﹤︴﹆﹡ ،﹩‬روا﹬️ ︻︡ا﹛️ ا︗︐﹝︀︻‪ ﹩‬در ﹡﹧ـ︕ا﹛︊﹑︾ـ﹤ ‪.‬‬ ‫‪.8‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﻨﯿﺎد ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪.‬‬
‫ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪︡﹞ .1392 .‬﹬︣﹬️ ﹞︀؛ ﹞︡﹬︣﹬️ ا︨ـ﹑﹞‪ ﹩‬در ︎︣︑ـ‪﹧﹡ ﹢‬ـ︕ا﹛︊﹑︾ـ﹤ ‪﹆﹞ -‬ـ︡﹞︀ت و‬ ‫‪.9‬‬
‫روش︫﹠︀︨‪ .﹩‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﻨﯿﺎد ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪.‬‬
‫‪ .10‬ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪ 1393 .‬اﻟﻒ‪︡﹞ .‬﹬︣﹬️ ﹞︀؛ ﹞︡﹬︣﹬️ ا︨﹑﹞‪ ﹩‬در ︎︣︑‪﹧﹡ ﹢‬ـ︕ا﹛︊﹑︾ـ﹤ ـ ا︮ـ‪﹢‬ل و‬

‫‪ | 62‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫︗﹚‪﹢‬ه﹨︀‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﻨﯿﺎد ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪.‬‬
‫‪ .11‬ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪ 1393 .‬ب‪︡﹞ .‬﹬︣﹬️ ﹞︀؛ ﹞︡﹬︣﹬️ ا︨﹑﹞‪ ﹩‬در ︎︣︑‪︕﹧﹡ ﹢‬ا﹛︊﹑︾ـ﹤ ـ در ︚ـ︀﹛︩‬
‫ا︵﹝﹫﹠︀ن و ا︲︴︣ار ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﻨﯿﺎد ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪.‬‬
‫‪ .12‬ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪ 1393 .‬ج‪︡﹞ .‬﹬︣﹬️ ﹞︀؛ ﹞︡﹬︣﹬️ ا︨﹑﹞‪ ﹩‬در ︎︣︑‪︕﹧﹡ ﹢‬ا﹛︊﹑︾﹤ ـ دا﹡︩ ﹁﹠ـ‪ ﹩‬و‬
‫﹬︀﹁︐﹤﹨︀ی ︻﹚﹝‪ .﹩‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﻨﯿﺎد ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪.‬‬
‫‪ .13‬ﭘﻮرﻋﺰت‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪ 1393 .‬د‪︡﹞ .‬﹬︣﹬️ ﹞︀؛ ﹞︡﹬︣﹬️ ا︨﹑﹞‪ ﹩‬در ︎︣︑‪﹧﹡ ﹢‬ـ︕ا﹛︊﹑︾ـ﹤ ـ در ︻︣︮ـ﹤‬
‫︻﹝﹏ و ا﹇︡ام‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﻨﯿﺎد ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪.‬‬
‫‪ .14‬رﺿﺎﺋﯿﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ .1379 .‬ﺳﻠﻮلﮔﺮاﯾﯽ‪︡﹞ .‬﹬︣﹬️ و ︑‪ ،﹤︺︨﹢‬ﺷﻤﺎره ‪) 6‬ﭘﯿﺎﭘﯽ ‪.(38‬‬
‫‪ .15‬رﺿﺎﺋﯿﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪︡﹞ .1382 .‬﹬︣﹬️ ︑︺︀رض و ﹞︢ا﹋︣ه )﹞︡﹬︣﹬️ ر﹁︐︀ر ︨ـ︀ز﹞︀﹡‪︪﹫︎ ﹩‬ـ︣﹁︐﹤(‪ .‬ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬
‫‪ .16‬رﺿﺎﺋﯿﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ 1383 .‬اﻟﻒ‪︡﹞ .‬﹬︣﹬️ ر﹁︐︀ر ︨﹫︀︨‪︡﹞) ﹩‬﹬︣﹬️ ر﹁︐︀ر ︨︀ز﹞︀﹡‪︪﹫︎ ﹩‬ـ︣﹁︐﹤(‪ .‬ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬
‫‪ .17‬رﺿﺎﺋﯿﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ 1383 .‬ب‪︡﹞ .‬﹬︣﹬️ ﹁︪︀ر روا﹡‪﹞) ﹩‬ـ︡﹬︣﹬️ ر﹁︐ـ︀ر ︨ـ︀ز﹞︀﹡‪︪﹫︎ ﹩‬ـ︣﹁︐﹤(‪ .‬ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬
‫‪ .18‬رﺿﺎﺋﯿﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ .1384 .‬ا﹡︐︷︀ر ︻︡ا﹛️ و ︻︡ا﹛️ در ︨︀ز﹞︀ن )﹞︡﹬︣﹬️ ر﹁︐︀ر ︨ـ︀ز﹞︀﹡‪︪﹫︎ ﹩‬ـ︣﹁︐﹤(‪.‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬
‫‪ .19‬رﺿﺎﺋﯿﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪︀︨ ﹜﹫︑ .1386 .‬زی در ﹇︣ن ︋﹫︧️و﹬﹊ـ﹜ )﹞ـ︡﹬︣﹬️ ر﹁︐ـ︀ر ︨ـ︀ز﹞︀﹡‪︪﹫︎ ﹩‬ـ︣﹁︐﹤(‪.‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬
‫‪ .20‬ﺳﻌﺪي‪ ،‬ﻣﺼﻠﺢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‪︀︐︧﹚﹎ ،‬ن ﺳﻌﺪي‪ ،‬ﺗﺼـﺤﯿﺢ و ﺗﻮﺿـﯿﺢ ﻏﻼﻣﺤﺴـﯿﻦ ﯾﻮﺳـﻔﯽ‪ .‬ﺷـﺮﮐﺖ ﺳـﻬﺎﻣﯽ‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﻮارزﻣﯽ‪.‬‬
‫‪ .21‬ﻧﺠﻔﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ‪﹢﹠﹡ ︳﹚︾ .1370 .‬﹬︧﹫﹜‪ .‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫‪ .22‬ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮔﻨﺠﻮي‪ ،‬اﻟﯿﺎس ﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ‪ 537-608 .‬ﻫ ‪ .‬ق‪ ﹤︧﹝︠ .‬ـ ﹛﹫﹚‪ ﹩‬و ﹞︖﹠‪﹢‬ن‪ .‬ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﮕـﺎه‬
‫ـ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻢ )ﭼﺎپ ‪.(1376‬‬
‫‪︕﹧﹡ .23‬ا﹛︊﹑︾﹤ ا﹞﹫︣ا﹛﹝‪﹤﹫﹚︻» ﹩﹚︻ ،﹟﹫﹠﹞﹣‬ا﹛︧﹑م« ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤﺪ آﯾﺘـﯽ‪ .1379 .‬ﭼـﺎپ دﻫـﻢ‪ .‬دﻓﺘـﺮ‬
‫ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﻨﯿﺎد ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪.‬‬
‫‪ .24‬ﻫﻮﻣﻦ‪ ،‬ﺣﯿﺪرﻋﻠﯽ‪ .1385 .‬را﹨﹠﹝︀ی ︻﹚﹝‪︥︎ ﹩‬و﹨︩ ﹋﹫﹀‪ . ﹩‬اﻧﺘﺸـﺎرات ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و ﺗـﺪوﯾﻦ ﮐﺘـﺐ‬
‫ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬
‫‪ .25‬ﻫﻮﻣﻦ‪ ،‬ﺣﯿﺪرﻋﻠﯽ‪ ️︠︀﹠︫ .1386 .‬روش ︻﹚﹝‪ ﹩‬در ︻﹚‪﹢‬م ر﹁︐︀ری ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و ﺗـﺪوﯾﻦ‬
‫ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬
‫ | ﻣﻨﺎﺑﻊ‬63
26. Maslow, A, H. 1943. "A Theory of Human Motivation". In Jay M. Shafritz & Albert
C. Hyde (Eds.). 1997. Classics of Public Administration. Fourth edition. Harcourt. PP.
114-121.
27. Pourezzat, Ali asghar. 2010. "Construction Future Reality in Light of Imagination of
Social Justice in Public Opinion". 2010. Social Equity leadership conference (NAPA
2010). National Academy of public Administration (USA). Baltimore.
28. Raadschelders, Jos C.N. 1999. “A Coherent framework for the study of public
Administration”. Journal of public Administration Research and theory. Apr. 1999:
9, 20. PP. 281-303.
29. Raz, Joseph, 1996. “Justice and truth”. In James P. sterba (Ed.). 1999. Justice;
Alternative political perspectives. Third edition. Wadsworth publishing company. PP.
150-153.
30. Scott, Richard & Gerald F. Davis. 2007. Organization and organizing: Rational,
natural and open system perspectives, pearson Education International.
‫ﭘﯿﻮﺳﺖ‬

‫ﭘﯿﻮﺳﺖ اﻟﻒ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ روش ﺗﺤﻘﯿﻖ و آﯾﯿﻦ ﻧﮕﺎرش ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬

‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻔﯿﺪ روش ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﻣﻌﺮﻓـﺖﺷﻨﺎﺳـﯽ ﻋﻠـﻢ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻣﺮاﺟﻌـﻪ داﻧـﺶﭘﮋوﻫـﺎن ارﺟﻤﻨـﺪ ﻣﻌﺮﻓـﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ اول( ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺎرﺳﯽ‪:‬‬
‫اﺣﻤﺪي‪ ،‬اﺣﻤﺪ‪﹐﹟︋ .1388 .‬﹬﹤﹨︀ی ︫﹠︀︠️‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬

‫اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﺑﺎﺑﮏ‪︀︐︠︀︨ .1386 .‬ر و ︑︃و﹬﹏ ﹞︐‪ . ﹟‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﮐﺰ‪.‬‬

‫ﺑﺎزرﮔﺎن‪ ،‬ﻋﺒـﺎس‪﹤﹞︡﹆﹞ .1389 .‬ای ︋︣ روش﹨︀ی ︑︜﹆﹫﹅ ﹋﹫﹀‪ ﹩‬و آ﹞﹫︟︐﹤‪ :‬رو﹬﹊︣د﹨︀ی ﹞︐ـ︡اول در ︻﹚ـ‪﹢‬م و‬
‫﹁﹠︀وری‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات دﯾﺪار‪.‬‬

‫داﻧﺎﯾﯽ ﻓﺮد‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﺳﯿﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﮐـﺎﻇﻤﯽ‪︎ .1389 .‬ـ︥و﹨︩﹨ـ︀ی ︑﹀︧ـ﹫︣ی در ︨ـ︀ز﹞︀ن ـ ا︨ـ︐︣ا︑︥ی﹨ـ︀ی‬
‫︎︡﹬︡ار︫﹠︀︨‪ ﹩‬و ︎︡﹬︡ار﹡﹍︀ری‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه اﻣﺎم ﺻﺎدق "ﻋﻠﯿﻪاﻟﺴﻼم"‪.‬‬

‫داﻧﺎﯾﯽﻓﺮد‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي اﻟﻮاﻧﯽ و ﻋﺎدل آذر‪ .1383 .‬روش︫﹠︀︨‪︥︎ ﹩‬و﹨︩ ﹋﹝‪ ﹩‬در ﹞︡﹬︣﹬️ ـ رو﹬﹊ـ︣دی‬
‫︗︀﹞︹‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﻔﺎر‪.‬‬

‫داﻧﺎﯾﯽﻓﺮد‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي اﻟﻮاﻧﯽ و ﻋـﺎدل آذر‪ .1383 .‬روش︫﹠︀︨‪︥︎ ﹩‬و﹨︩ ﹋﹫﹀‪ ﹩‬در ﹞︡﹬︣﹬️ ـ رو﹬﹊ـ︣دی‬
‫︗︀﹞︹‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﻔﺎر‪.‬‬

‫داﻧﺎﯾﯽ ﻓﺮد‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ -1389 .‬اﻟﻒ‪ .‬ا︨︐︣ا︑︥ی﹨︀ی ﹡︷︣﹬﹤︎︣دازی ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬

‫داﻧﺎﯾﯽ ﻓﺮد‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ -1389 .‬ب‪︣︷﹡ .‬﹬﹤︎︣دازی‪ ﹩﹡︀︊﹞ :‬و روش︫﹠︀︨‪ . ︀﹨﹩‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و ﺗـﺪوﯾﻦ ﻋﻠـﻮم اﻧﺴـﺎﻧﯽ‬
‫داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬
 ‫دﻻور‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ .1379 .‬روش ︑︜﹆﹫﹅ در روان︫﹠︀︨‪ ﹩‬و ︻﹚‪﹢‬م ︑︣︋﹫︐‪ .﹩‬ﻧﺸﺮ وﯾﺮاﯾﺶ‪.‬‬

‫‪ | 66‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫ﺳﺎروﺧﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻗﺮ‪ .1382 .‬روش﹨︀ی ︑︜﹆﹫﹅ در ︻﹚‪﹢‬م ا︗︐﹝︀︻‪ ،﹩‬ﺟﻠﺪ اول ـ اﺻـﻮل و ﻣﺒـﺎﻧﯽ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺎه ﻋﻠـﻮم‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.‬‬

‫ﺳﺎروﺧﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻗﺮ‪ .1382 .‬روش﹨︀ی ︑︜﹆﹫﹅ در ︻﹚‪﹢‬م ا︗︐﹝︀︻‪ ،﹩‬ﺟﻠﺪ دوم ـ ﺑﯿﻨﺶﻫﺎ و ﻓﻨـﻮن‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺎه ﻋﻠـﻮم‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.‬‬

‫ﺳﺎروﺧﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑـﺎﻗﺮ‪ .1382 .‬روش﹨︀ی ︑︜﹆﹫﹅ در ︻﹚‪﹢‬م ا︗︐﹝︀︻‪ ،﹩‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ـ روشﻫﺎي ﮐﻤﯽ‪ :‬ﻓﻨـﻮن و اﺑـﺰار‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﭘﮋوﻫﺶ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.‬‬

‫ﺳﯿﺪ اﻣﺎﻣﯽ‪ ،‬ﮐﺎووس‪︥︎ .1386 .‬و﹨︩ در ︻﹚‪﹢‬م ︨﹫︀︨‪ ﹩‬ـ رو﹬﹊︣د﹨ـ︀ی ا︔︊ـ︀ت﹎ـ︣ا‪︧﹀︑ ،‬ـ﹫︣ی و ا﹡︐﹆ـ︀دی‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه اﻣﺎم ﺻﺎدق »ﻋﻠﯿﻪاﻟﺴﻼم«‪.‬‬

‫ﻓﺎﺧﺮ‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ .1387 .‬ا︋︤ار ︻﹝‪ .﹅﹫﹆︜︑ ﹩﹞﹢‬ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎرات و ﭼﺎپ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬

‫ﮐــﺎﻇﻤﯽ‪ ،‬ﺳــﯿﺪ ﻋﺒــﺎس‪﹡﹢﹍︚ .1379 .‬ــ﹤ ︑︜﹆﹫ــ﹅ ﹋﹠ــ﹫﹜ ـ را﹨﹠﹝ــ︀ی ︗ــ︀﹞︹ ︑︜﹆﹫ــ﹅‪﹍﹡ ،‬ــ︀رش و د﹁ــ︀ع از‬
‫︎︀﹬︀ن﹡︀﹞﹤﹨︀ی ﹋︀ر︫﹠︀︨‪ ﹩‬ار︫︡ و د﹋︐︣ا ‪ .‬داﻧﺸﮕﺎه اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ »ﻋﻠﯿﻪاﻟﺴﻼم«‪.‬‬

‫ﻟﺴﺎﻧﯽ ﻓﺸﺎرﮐﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ و ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺮادي زﻧﺠﺎﻧﯽ‪ .1386 .‬روش ︑︜﹆﹫﹅ ﹞‪ ﹩︻﹢︲﹢‬در ﹇︣آن ﹋︣﹬﹜ ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻗﻠـﻢ‬
‫ﻣﻬﺮ‪.‬‬

‫ﻣﯿﺮزاﯾﯽ اﻫﺮﻧﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ .1385 .‬ز﹞﹫﹠﹤﹨︀ی روش︫﹠︀︠︐‪︑ ﹩‬﹮‪﹢‬ری ︨︀ز﹞︀ن ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘـﺐ ﻋﻠـﻮم‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬

‫واﻋﻈﯽ‪ ،‬اﺣﻤﺪ‪ .1385 .‬درآ﹞︡ی ︋︣ ﹨︣﹞﹠‪ . ﹈﹫︑﹢‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬

‫‪Dubin, Robert. 1969. Theory building. The Free Press.‬‬

‫‪Kuhn, Thomas S. 1996. The Structure of Scientific Revolutions. Third edition.‬‬
‫‪University of Chicago Press.‬‬
‫‪Neuman, W. Lawrence. 2000. Social Research Methods: Quantitative‬‬
‫‪Approaches. London: Allyn and Bacon.‬‬
‫)ﻧﺎﺷﺮ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم( ‪Neuman, W. Lawrence. 2008. Understanding Research.‬‬

‫‪Neuman, W. Lawrence. 2011. Basics of Social Research: Qualitative and‬‬

‫)ﻧﺎﺷﺮ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم( ‪Quantitative Approaches. Third edition.‬‬

‫‪Sekaran, Uma & Roger Bougie. 2009. Research Methods for Business: A skill‬‬
‫)ﻧﺎﺷﺮ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم( ‪Building Approach. Fifth edition.‬‬

‫‪McNabb, David E. 2008. Research Methods in Public Administration and‬‬

‫‪Nonprofit Management: Quantitative and Qualitative Approaches, 2nd‬‬
‫‪edition. M. E. Sharpe, Inc.‬‬
 ‫ﭘﯿﻮﺳﺖ ب‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬
‫‪ | 67‬ﭘﯿﻮﺳﺖ‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺖ ج‪ :‬ﺗﻘﺪم و ﺗﺄﺧﺮ ﻣﺮاﺣﻞ‪ ،‬در ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﺪوﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫‪ | 68‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

 ‫ﭘﯿﻮﺳﺖ د‪ :‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﺎرﺑﺮگ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﺴﯿﺮ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫‪ | 69‬ﭘﯿﻮﺳﺖ‬

‫اﻣﺘﯿﺎز‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ‪ /‬ﺗﺼﻤﯿﻢ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﯾﻞ‬ ‫ارزﯾﺎﺑﯽ اﺳﺘﺎد‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫اداﻣﻪ‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺖ‬ ‫ﻧﺎم ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬

‫ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل‬
‫واﻗﻌﯽ‬ ‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ‬

‫ﺧﻮب‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬

‫ﮐﺴﺐ آﻣﺎدﮔﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ‬

‫‪20‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1392/12/1‬‬ ‫‪1392/12/1‬‬ ‫√‬ ‫‪1‬‬
‫ﻋﻠﻤﯽ‬
‫‪19‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1392/12/20‬‬ ‫‪1392/12/15‬‬ ‫√‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫‪2‬‬

‫‪19‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1392/12/25‬‬ ‫‪1392/12/25‬‬ ‫√‬ ‫ﻃﺮح ﯾﮏ ﺳﺆال ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬ ‫‪3‬‬

‫‪--‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1393/1/25‬‬ ‫‪1393/1/20‬‬ ‫√‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب اﺳﺘﺎدان راﻫﻨﻤﺎ و ﻣﺸﺎور‬ ‫‪4‬‬

‫‪20‬‬ ‫√‬ ‫√‬ ‫‪1393/2/20‬‬ ‫‪1393/3/15‬‬ ‫√‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‬ ‫‪5‬‬

‫‪12‬‬ ‫‪--‬‬ ‫√ )‪(5‬‬ ‫‪1393/3/15‬‬ ‫‪1393/2/25‬‬ ‫√‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‬ ‫‪6‬‬

‫ﻃﺮاﺣﯽ ﯾﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺪل ﭘﮋوﻫﺸﯽ اوﻟﯿﻪ‬
‫‪18‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1390/3/30‬‬ ‫‪1393/3/1‬‬ ‫√‬ ‫‪7‬‬
‫)وﯾﺮاﯾﺶ ﻧﺨﺴﺖ(‬
‫‪18‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1393/3/25‬‬ ‫‪1393/3/10‬‬ ‫√‬ ‫ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻘﺸﻪ ادﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫‪8‬‬

‫‪18‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1393/3/25‬‬ ‫‪1390/3/10‬‬ ‫√‬ ‫ﺗﻬﯿﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ واژﮔﺎن رﻫﻨﻤﺎ‬ ‫‪9‬‬

‫‪20‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1393/5/1‬‬ ‫‪1393/5/1‬‬ ‫√‬ ‫ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﯾﺎ ادﺑﯿﺎت ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫‪10‬‬
‫ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﺪل ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ادﺑﯿﺎت‬
‫‪20‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1393/5/5‬‬ ‫‪1393/5/10‬‬ ‫√‬ ‫‪11‬‬
‫)وﯾﺮاﯾﺶ دوم(‬
‫ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺪل ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫‪19‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1393/5/10‬‬ ‫‪1393/5/15‬‬ ‫√‬ ‫‪12‬‬
‫)وﯾﺮاﯾﺶ ﺳﻮم(‬
‫ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﺳﺆاﻻت و ﯾﺎ ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫‪18‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1393/5/20‬‬ ‫‪1393/5/20‬‬ ‫√‬ ‫‪13‬‬
‫ﻣﺪل ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫‪17‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1393/5/30‬‬ ‫‪1393/5/30‬‬ ‫√‬ ‫ﺗﺪوﯾﻦ ﻃﺮح روشﺷﻨﺎﺳﯽ ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫‪14‬‬
‫ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻃﺮح ﯾﺎ ﻣﺪل ﺧﺎم ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ‬
‫‪18‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1393/6/5‬‬ ‫‪1393/6/5‬‬ ‫√‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روش ﻣﻨﺘﺨﺐ‬ ‫‪15‬‬
‫)وﯾﺮاﯾﺶ ﭼﻬﺎرم(‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﯾﺎ ﻃﺮاﺣﯽ اﺑﺰار ﮔﺮدآوري‬
‫‪15‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1393/6/30‬‬ ‫‪1393/6/10‬‬ ‫√‬ ‫‪16‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت‬
‫‪-7-‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1393/7/30‬‬ ‫‪1393/6/30‬‬ ‫√‬ ‫اﻋﺘﺒﺎرﯾﺎﺑﯽ اﺑﺰار ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت‬ ‫‪17‬‬

‫‪19‬‬ ‫√‬ ‫‪--‬‬ ‫‪1393/8/25‬‬ ‫‪1393/7/15‬‬ ‫√‬ ‫ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت‬ ‫‪18‬‬

‫‪19‬‬ ‫√‬ ‫‪1393/8/30‬‬ ‫‪1393/7/20‬‬ ‫√‬ ‫ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻃﻼﻋﺎت و ﺗﺪوﯾﻦ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ‬ ‫‪19‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ و ﺑﯿﺎن آن ﻫﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن‬
‫‪18‬‬ ‫√‬ ‫‪1393/9/5‬‬ ‫‪1393/7/25‬‬ ‫√‬ ‫‪20‬‬
‫ﻋﻠﻤﯽ‬
‫‪20‬‬ ‫√‬ ‫‪1393/9/10‬‬ ‫‪1393/7/30‬‬ ‫√‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ و ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬ ‫‪21‬‬

‫‪20‬‬ ‫√‬ ‫‪1393/9/10‬‬ ‫‪1393/7/30‬‬ ‫√‬ ‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدات ﮐﺎرﺑﺮدي‬ ‫‪22‬‬

‫ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺑﺮاي اراﺋﻪ‬
‫‪20‬‬ ‫√‬ ‫‪1393/9/10‬‬ ‫‪1393/7/30‬‬ ‫√‬ ‫‪23‬‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ )وﯾﺮاﯾﺶ ﭘﻨﺠﻢ(‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﻋﺒﺮتﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و‬
‫‪20‬‬ ‫√‬ ‫‪1393/9/11‬‬ ‫‪1393/8/10‬‬ ‫√‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﯽ )ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻋﺒﺮت‬ ‫‪24‬‬
‫آﯾﻨﺪﮔﺎن(‬
‫‪20‬‬ ‫√‬ ‫‪1393/9/11‬‬ ‫‪1393/8/10‬‬ ‫√‬ ‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ذوﻗﯽ و اﯾﺪهﻫﺎي اﺑﺘﮑﺎري‬ ‫‪25‬‬

‫‪20‬‬ ‫√‬ ‫‪1393/9/13‬‬ ‫‪1393/7/30‬‬ ‫√‬ ‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ‬ ‫‪26‬‬
‫وﯾﺮاﯾﺶ و ﻧﮕﺎرش ﻧﻬﺎﯾﯽ و آﻏﺎز ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫‪20‬‬ ‫√‬ ‫‪1394/9/20‬‬ ‫‪1393/8/15‬‬ ‫√‬ ‫‪27‬‬
‫ﺟﺪﯾﺪ‬
‫‪18‬‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ اﻣﺘﯿﺎزات ﺣﺎﺻﻠﻪ‬

‫آﺧﺮﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺠﺎز ﺑﺮاي دﻓﺎع‪1397/11/30 :‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ دﻓﺎع ﻣﺠﺎز‪1393/6/1 :‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ ورود‪1391/7/1 :‬‬ ‫ﻧﺎم داﻧﺸﺠﻮ‪ :‬ﻫﻮﺷﻨﮓ ﺑﺮزﮔﺮ اروﻣﯽ‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺮار ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ آﻗﺎي ﻫﻮﺷﻨﮓ ﺑﺮزﮔﺮ اروﻣﯽ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺧـﻮد را ﺗـﺎ‬

‫‪ | 70‬درآﻣﺪي ﺑﺮ روش ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫ﭘﺎﯾﺎن ‪ 1393/6/1‬ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 1393/11/30‬ﻣﺠﺎز ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗـﺄﺧﯿﺮ او ﺗـﺎ‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 1393/9/20‬ﻗﺎﺑـﻞ اﻏﻤـﺎض اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻫﺮﭼﻨـﺪ در ﻣﺮاﺣـﻞ ‪ 6‬و ‪ 17‬ﻣﺠﺒـﻮر ﺑـﻪ ﺗﮑـﺮار‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻗﺒﻠﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰيﻫﺎي دﻗﯿﻖ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ و دﻗﯿﻘﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﺟـﺮا ﻧﺒﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻤـﮏ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﺪهﺗﺮي ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﺗﺤﺼﯿﻞ و ﭘﮋوﻫﺶ در دوره ﺗﺤﺼـﯿﻠﯽ داﻧﺸـﮕﺎﻫﯽ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﺿﻤﻦ ﭘﺮﻫﯿﺰ از ﺷﺘﺎب زدﮔـﯽ و ﺳـﻄﺤﯽ ﻧﮕـﺮي‪ ،‬از وﺳـﻮاس و ﺗـﺄﺧﯿﺮﻫـﺎي اﻓﺮاﻃـﯽ‬
‫ﺑﯽﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﯿﺰ اﺟﺘﻨﺎب ﺷﻮد‪.‬‬