1. Pojam uvoda u pravo?

Uvod u pravo je jedna od najvaznijih pravno-naucnih disciplina koja se izucava

polaziti s svojim istrazivanjem vlastitih predmeta proucavanja od znanja utvrdjenih u
uvodu u pravo, a posebno od osnovnih pojmova – drzave i prava, koje aktivira uvod u
pravo. Uvod u pravo je objektivno, kriticko, metodski izvedeno znanje, drugim rijecima,
cilj nauke je utvrdjivanje objektivne istine o stvarnosti. Drzava i pra vo se mogu
proucavati na razne nacine i kroz brojne naucne discipline. Osnovna podela tih disciplina
jeste na apstraktne i konkretne. Apstraktna pravna nauka – uvod u pravo, proucava
drzavu i pravo kao objektivne drustvene pojave, dok, konkretna pravna nauka istrazuje
konkretnu drzavu ili pravo u cjelini ili njihov pojedini dio. Ove konkretne pravne nauke
nazivaju se pozitivno-pravnim naucnim disciplinama.

2. Predmet uvoda u pravo?

Neki autori kazu da uvod u pravo kao samostalna i kao opsta naucna disciplina
nema svoj poseban predmet, razlicit od predmeta konkretnih pravnih disciplina. No, nije
tako. Jer iako ne postoji apstrakna drzava kao takva, u svakoj konkretnoj drzavi i pravu
posotje, po dubini, razliciti slojevi kao odredjeni kvaliteti i veze koji su bitni za drzavu i
pravo, bez kojih ne postoji ni jedna konretkna drzava i pravo.
Predlaze neki autori da se u uvod u pravo, kao naucnoj discipline naziv drzave
zadrzi samo zamodernu drzavu, kao i naziv pravo samo za paravo koje stvara moderna
drzava, jer moderna drzava je nesto drugo u odnosu na drzavne oblike koji su postojali
kroz istoriju.
Treba reci da su osnovni pravni politicki pojmovi – drzava, [ravo, sloboda,
Pravda, vlast, demokratija i drugi, sustinski sporni pa zato nikada nece biti moguce
utvrditi njihovu neutralnu ili opsteprihvacenu definiciju.

3. Metoda uvoda u pravo?

Metod je integralni dio svake nauke i predstavlja nacin ili postupak na osnovu koga se
saznaje, proucava predmet nauke. Kao samostalna naucno-pravna disciplina Uvod u
pravo ima svoje posebe metode. Tri su glavna metoda:
a. Pravni – dogmatski, normativni, egzegetski, logicki, pozitivni metod je najstariji
metod za proucavanje prava. Bez upotrebe ovog metoda nije moguce naucno
objasnjenje drzave i prava, niti ostvarenje drzavnih djelatnosti. Ovaj metod
proucava pravo i drzavu onakve kakvi oni jesu. Ovim metodom ne istrazuje se
drustveni uzroci nastanka drzave i prava, vec se polazi od pretpostavke da su
drzava i pravo takvi kakvi su dati u stvarnosti id a van stvarnosti ne postoji
nikakva umna drzava ili prirodno pravo. Stoga se pravni metod naziva i
dogmatickim metodom jer nekriticki prihvata kao pravo norme propisane ili
sankcionisane od drzave. Naziva se gezegetickim jer utvrdjuje sadrzinu pravnih
normi. Sluzi se formalnom logikom pa se i naziva logickim.
b. Socioloski metod – On predstavlja primenu rezultata sociologije kao opste
drustvene nauke na izucavanje drzave i prava. Ovim metodom istrazuju se
drustveni uzroci nastanka i razvoja drzave i prava. Ovaj metod se interesuje za
dejstvo pravnih normi na drustvo, kao i za uzroke njihovog potpunog ili
delimicnog neostvarivanja u drustvu.
 c. Aksioloski metod – Znaci metod ostvarivanja odredjenog cilja. Drzava je
primarna organizacija u globalnom drustvu, koja ostvaruje odredjene politicke
ciljeve. S druge strane pravo nije samo sredstvo politike, vec i oblik ogranicavanja
drzavne vlasti i ostvarivanja odredjenih virjednosti prihvacenihh od preteznog
dela drustva.
d. Drugi metodi – Treba reci da su pravni, socioloski i aksioloski metodi glavni
metodi Uvoda u pravo, ali, pored njih koriste se u ovoj naucnoj discipline i
istorijsko-pravni, uporedno-pravni i tehnicki metod.
e.
4. Odnos uvoda u pravo prema konkretnim naukama?
Izmedju uvoda u pravo, kao apstraktne nauke i konkretnih pravnih nauka postoje
znacajni medjusobni uticaji i dodiri. Uvod u pravo utvrdjuje najvise pojmove i zakone
koji se nalaze u cjelokupnom pravu tj. u svim drzavama i pravima. Uvod u pravo je
osnovna nauka zato sto daje osnovna znanja o drzavi i pravu, o njihovoj sustini, kao i
o njihovoj povezanosti s drugim srodnim pojavama. Na pitanja konkretna pravna
nauka ne moze dati odgovore.
Uvod u pravo je glavna pravna nauka, ona je opsta pravna nauka jer daje opsta
znanja o drzavi i pravu. Do tih znanja uvod u pravo dolazi metodom generalizirajuce
apstrakcije, na temnelju materijala dobijenog od konkretnih pravnih nauka, i
predstavlja u izvesnom smislu sintezu tih konkretnih pravnih nauka. Posto je ona
osnovna i opsta pravna nauka, Uvod u pravo je samim tim i uvodna nauka u
izucavanje konkretnih pravnih nauka. Zato je prije izucavanja sadrzine konkretnih
pravnih nauka, neophodno poznavati teoriju o drzavi i pravu.

5. Drzava kao organizacija i zajednica?

Drzava kao organizacija
Podela izmedju javnog i privatnog, drzave i drustva, zbog naturalnog oblika
privredjivanja, nije postojala. Vlast je imala licni karakter. Tek sa razvojom moderne
drzave ustanovljena je jasna razlika izmedju drzave kao posebne drustvene organizacije i
potpunog drustva. Potpunim drustvom naziva se veoma siroka zajednica ljudi,
nastanjenih na odredjenoj teritoriji u kojoj ti ljudi mogu ostvariti svoje materijalne i
duhovne potrebe. Do pojave apsolutne monarhije i njenog prerastanja u modernu drzavu
jedino je crkva mogla konstruisatidrzavi u moci i vlasti nad globalnim drustvom.
Ustanovljenjem moderne drzave i njene suverene vlasti, u medjunarodnom poretku
drzava, moderna drzava je nadvaladala i svog dugogodisnjeg takmaca i postala nosilac
najvise vlasti u globalnom drustvu.
Definisati drzavu kao drustvenu organizaciju znaci utvrditi specificna obelezja
drzave u odnosu na druge drustvene organizacije. Drzava se razlikuje od drugih
drustvenih organizacija sledecim obelezjima:
a. Monopolska kontrola nad sredstvima nasilja. Veber je definisao drzavu kao “ljudsku
zajednicu koja u okviru neke odredjene teritorije sa uspehom polaze pravo na
monopol na legitimnu primenu fizickog nasilja.”
b. Teritorijalnost. Predmoderne i moderne drzave su polagale pravo na odredjenu
teritoriju. Izmedju njih posotji znacajna razlika. Tek sa ustanovljenjem moderne
drzave, precizno se utvrdjuju i kontrolisu granice drzava kao teritorijalnih zajednica.
 Po samoj svojoj prirodi, moderna drzava je deo sistema konkurentskih drzava. Stoga,
drzave nastaju i nestaju u toj medjusobnoj konkurenciji.
c. Suverenost. Ako se suverenost pojmi kao konacna i apsolutna vlast u politickoj
zajednici, nema sumnje da je odredjena vlast suverenosti postojala i u predmodernim
drzavama.
d. Bezlicna struktura vlasti. Ovo oblezeijke drzave nastalo je tek s pojavom moderne
drzave. Pretpostavka za nastanak bezlicnog i suverenog politickog poretka bilo je
razdavajanje politickih prava i obaveza od religije i tradicije . Bezlicna struktura
vlasti predstavlja povezanost drzave i prava, kao jedno od znacajnih obelezja drzave
kao drustvene organizacije.
e. Ligitimitet. Stabilna drzava predstavlja da najveci broj ljudi nastanjen u okviru
njenih fiksiranih granica u sto duzem vremenskom razdoblju prihvata i priznaje
njenu vlast. Opravdanje moderne drzave je legalno-racionalno s tim sto se postepeno
taj legitimitet sve vise zasnivao na uverenju u autonomiju coveka.

Drzava kao zajednica

Drzava nije samo poseban aparat politicke vlasti, vec predstavlja i politicku
zajednicu, koja se od drugih zajednica odvaja obelezjima.Teorija drustvenog ugovora je
utvrdila u 17. 18. veku da je nosilac najvise vlasti ljudska zajednica koja se konstituisala
u politicku zajednicu radi obezbedjenja sigurnosti i slobode. Utvrdjivanje pojma drzave
pretpostavlja ne samo opis politickih zajednica, nego i izstrazivanje koliko su te politicke
zajedniceu saglasnosti s jednim obliko politicke zajednice. Prema misljenju Jirgena
Habermasa politicka vlast u modernom drustvu ostvaruje se kroz pozitivno pravo i otud
legitimitet te vlasti proistice iz legitimnosti prava. Legitimnost prava predstavlja ne samo
dam u njegovi adresati daju priznanje, vec i da smatraju da pravi zasluzuje to priznanje.
Habermas je ukazao da se moderno pozitivno pravo moze ligitmizovati kroz narodnu
suverenost i ljudska prava. Savet ministra Evropske zajednice utvrdio je decembra 1991.
godine nacela za priznanje novih drzava u Istocnoj i Jugoistocnoj Evropi, medju kojima
je podebno mesto dato vladavini prava, demokratiji i ljudskim pravima. Drzava stice
svojstvo subjekta medjunardonog prava kad ispui odredjene uslove. Posle usvajanja od
strane Saveta ministara E3 1991. godine, pitanje deklarativnog dejstva akta riznanja u
medjunarodnom pravu postalo je krajnje sporno.

6. Drzavna (politicka) vlast?

Njenu vlast povezuju personalni i materijalni elemnt drzave u jedinstvenu
teritorijalnu zajednicu ljudi. Vlast treba razlikovati od moci. Za razliku od moci vlast je
legitimna, na normama zasnovana. Prema Veberovom misljenju, postoje3 unutrasnja
opravdanja za legitimnost neke vlasti. PRvo autoritet ono sto je vjecno, drugo autoritet
nesvakidasnjeg licnog dara milosti i poslednji vlast zasnovana na verovanju u legalna
pravila. Pored drzavne vlasti postoje i druge vlasti na drzavnoj teritoriji. OD tih drugih
vlasti, drzavna vlast se razlikuje po tome sto na drzavnoj teritoriji vrhovna, najvisa vlast.
Tri sustinska svojstva drzavne vlasti su: nezavisnot, neprekidnost i nedeljivost.
Nezavisnost znaci da drzavna vlast nije podcinjena nijednoj drugoj vlasti. Nedeljivost da
je drzavna vlast jedna i kad se vrsi posredstvom vise organa, a neprekidnost je svojstvo
da ona traje.
7,8,9,10.
11. Pojam prava?
Pravo je veoma slozena drustveno-duhovna tvorevina. Ono je poput mosta koji
spaja dve oblasti: svet stvarnosti is vet vrednosti. Povezujuci ih on o ucestvuje u tim
svetovima koji su u zuvotu i coveku izmesani, prozeti i isprepletani. Stoga ne samo da se
razlicito odredjuje vec se i izucava na vise nacina. Rijec pravo je izvedena iz latinske
rijeci “direktum”.

12. Definicija prava?

Predlozeno je bezbroj definicija prava, a pojam prava ostao je i dalje sporran.
Prema misljenju izvesnih pisaca pravo proistice neposredno iz prirode ili sustine coveka i
potpuno je nezavisno dod rzave. No postepeno je odbaceno ucenje od prirodnom pravu i
zauzet je stav da je celokupno pravoljudska a ne nadljudska tvorevina.
Moglo bise zakljuciti da je pravo skup normi kojima se uredjuje zajednicki zivot ljudi,
zasticenih organizovanim sankcijama koje primenjuje. PRavo treba da ostvaruje pravdu,
mir, sigurnost, slobodu i druge najvise drustvene vrednosti. Ne mali broj pisaca predlaze
da se u definiciju prava unese pravednost is vim sistemima koji nisu pravedni porekne
pravni karakter. Naravno, to je moguce.

13. Pravo i moral?

Moral i pravo se ne slazu u potpunosti. U zakonima kojima se uredjuje brak i
porodica ne predvidja se obaveza jedne sestre da idrzava drugu. Medjutim moralne i
pravne norme imaju i puno dodirnih tacaka. Uredjuju ljudkse odnose i utemeljene sun a
istim drustvenim vrednstima. Samo totalitarne drzave su pokusavale i pokusavaju da
uspostave jedinstvo morala i prava i tim jedinstvom nametnu jednu drzavnu ideologiju
svim gradjanima. Moralne i pravne norme mogu se slagati i podrzavati, ali bez ikakvih
uzajamnih odnosa.

14. Pravo i pravda?

Nema sumnje da je Pravda moralni i nemoralni pojam: ono sto je “pravedno”
izvesno je i moralno “dobro” i obrnuto ono sto je “nepravedno” istovremeno je i
nemoralno odnosno “rdjavo”. Ipak Pravda nije sto i moralm. Pravda nalaze da svaki
pojedinac dobije ono sto zasluzuje. Jo sod Antike o pravu se govorilo kao o “vestini
dobrog i jednakog”, a o pravdi kao “stalnoj i trajnoj volji svakome dati njegovo pravo”.

15. Teorije o pravu – prirodno-pravne teorije?

16. Pravni pozitivizam?
Pravni pozitivizam se uvijek zasnivao na predpostavci poralnosti zakonodavca.
Ali kada je pojava totalitarnih drzava u Evropi u prvojpolovini 20. vijeka razvezala
predpostavku o moralnosti zakonodavca, pravni pozitivizam bio je podvrgnut zestokim
kritikama. S druge strane kada je Nemacka totalitarna drzava razorena, doslo je do
vaskrsa katolicke doctrine prirodnog prava. Tada je pozitivizam doziveo nevidjene
napade, jednim delom opravdana a vise neopravdane. Satv da je pozitivizam jedan od
uzricnika nastanka nacistickog rezima id a je obnova prirodnopravne doctrine neophodna
pretpostavka za konsituisanje demokratske drzave, javio se iznenada i zestoko, ali je i kao
zabluda veoma brzo rasprsen.
17. Drzavna organizacija i drzavni aparat?
Obe rijeci oznacavaju posebnu grupu ljudi koji vrse drzavnu vlast. Odredjni broj
ovih lica tu vlast vrse povemeno, u vreme izbroa, a ne redovno. Ta razlika izmedju
redovnog i povremenog vrsenja drzavne vlasti moze se izraziti i krz upotrebu razlcitih
termina . Uoblicavaju se dva osnovna nacela drzavne organizacije – nacelo hijerarhije i
nacelo koordinacje. Nacelo hijerarhije ukratko znaci da se neka celina, koja se satoji iz
vise delova, redjuje tako da izvesni delovi stoje vise od drugih po izvesnoj vrednosti, koja
je karakteristicna za tu celinu. Jedinstvo delatnosti drzavne organizacije proistice iz
nacela povezivanja drzavnih organa, kao i neobhodnosti koordinacije njihovog rada.
Mozemo zakljuciti da su tri osnovna nacela drzavne organizacije: nacelo hijerarhije,
nacelo centroperifernog povezivanja i nacelo koordinacije.

18. Drzavno organi i drzavno sluzbeno lice?

Drzavna organizacija se sastoji iz izvesnog broja sluzbenih lica koja vrse drzavnu
vlast. Ali nije svim sluzbenim licima to vrsenje sluzbe stalno zanimanje. Pored ove,
postoje i sluzbena lica koja drzavnu sluzbu vrse povremeno ili privremeno. Prvoj je ovo
osnovni prihod za zivot, a drugoj iz pocasti ili da nadomeste prihode manjkavosti iz
stalnih prihoda. Prvi se nazivaju uobicajeno sluzbenici a drugi nesluzbenicima.
Legitimitet drzavne organizacije zavisi od mere u kojoj uspeva da ostvaruje
dvojnu funkciju: Zastitu odredjenih interesa svih gradjana. Radi ostvarenja ovih ciljeva u
drzavnoj organizaciji mora postojati precizna podela drzavnih poslova. Neizvrsenje tih
poslova povlaci odgovornost drzavnog organa .
U pravnoj teoriji ne postoji jedinstvena definicija drzavnog organa. U svakom
slucaju, drzavni organ se ne moze svesti ni na jedno sluzbeno lice, ni na sredstva
neohodna za njegov rad, ni na utvrdjenu nadleznost drzavnog organa. Drzavni organi se
medjusobno razlikuju po svojoj nadleznosti. Dve osnovne vrste nadleznosti su stvarna i
mesna nadleznost. Stvarna nadleznost je odredjena vrstom drzavnog posla koji se
obavlja. Mesna nadleznost se vrsi na odredjenim delovima terotorije Republike Srbije
koju pokriva odredjeni sud. Stoga, jedan drzavni organ treba da bude i stvarni o mesno
nadlezan u jednoj pravnoj stvari, da bi mogao punovazno delati. Pored ove dve postoji i
funkcionalna nadleznost.
Treba razlikovati drzavni organ i drzavno sluzbeno lice. Drzavni organ je jedna
organizacija jedinica drzavne organizacije, a drzavno sluzbeno lice je fgizicko lice koje
vrsi drzavnu vlast.

19. Vrste drzavnih organa?

Svaka drzavna organizacija podeljena je na vise organa, shodno pravilima o
stvarnoj i mesnoj nadleznosti. Prema podeli opsteg teorijskog znacaja treba raqzlikovati:
a) ustavom neposredno ustanovljene organe i organe ustanovljene zakonom; b)
demokratske i nedemokratske organe; c) odlucujuce i izvrsne; d) politicke i strucne; e)
inokosne i kolegijalne; f) oruzane i civilne; g) centralne, okruzene i lokalne organe;

a) Ustavom Savezne Republike Nemacke predvidjeni su kao ustavni organi :

nemacki narod, Savezno vece, Savezni savet, Savezna skupstina, Savezni
predsednik, Savezni kancelar, Saveznia vlada i Sqavezni ustavni sud. I
 ustavi drugih drzava neposredno ustanovljavaju oredjene drzavne organe,
dajuci ovlascenja parlamentu da zakonom ustanovi.
b) Demokratski organi su izborni organi. Sluzbena lica u njihovom sastavu
bira narod. Nedemokratksi organi nisu izborni organi. NAsledni ili silom
nametnut organ uvijek je nedemokratski organ. Ako nedemokratski organ
postavlja sluzbena lica u drugom drzavnom organu, taj drugi drzavni
organ moze biti vise ili manje demokratski.
c) Svaki visi drzavni organ zapoveda nizim, te se tako prema njima
pojavljuje kao odlucujuci, a oni nizi u odnosu na njegakao izvrsni.
Odlucujuci organ je najvisi, suvereni, drzavbni organ. Izvesni pisci
ukazuju na to da se odlucujuci organi mogu smatrati i organi koji donose
bilo kakve odluke u kojima s emnjea pravna situacija nekog subjekta.
d) Politicki organi odredjuju osnovne pravce unutrasnje i spoljne politike i u
tu svrhu donose zakone i druge opste pravne akte. Za razliku od politickih
organa, strucni organi obavljaju mnogobrojne delatnosti za upravljanje
drzavnim poslovima. Iz ovave prirode politickih i strucnih organa
proizilazi sa su politicki organi sastavljeni i politickih lica, a da su strucni
organi od lica sa odgovarajucom strucnom spremom za obavljanje
odredjenih drzavnih poslova.
e) U ikonskom organu, odluke donosi samo jedno sluzbeno lice, bez obzira
na to koliko sluzbenih lica je zaposleno u tom organu. Zborni organ je
sastavljen iz vise sluzbenih lica nego koaj ravnopravno ucestvuju u
donosenju odluka. Zborni organi su: parlament, vlada, komiteti, saveti,
odbori i slicna tela. U pravnoj teoriji, sluzbena lica u drzavnom organu
koja ucestvuju u donosenju odluka nazivaju se posebnimimenom –
Organwlater. Posto se zborni organ sastoji iz vise lica koja ravnopravno
ucestvuju u donosenju odluka, veoma je vazno da ta lica budu prisutna kad
se odlucuje na sednicama zbornog organa.
f) Oruzani organi su vojska i policija, a svi ostali organi su civilni organi.
Vojska predstavlja glavni deo oruzanih snaga drzave i koristi se, pre
svega, za obezbedjenje njene spolje bezbednosti. Za osiguranje
unutrasnjeg reda i mira koristi se policija. Policija se koristi za izvrsavanje
svakodnevnih drzavnih poslova i zbog toga je ona, mnogo tesnje nego
vojska, vezana za civilni organ. Odlucivanje o upotrebi oruzane moci
pripada parlamentu.
g) Centralni organi imaju nadleznost na celokupnoj drzavnoj teritoriji,
okruzni na vecem delu , alokalni organi na manjem delu drzavne teritorije.

21. Zakonodavstvo, egzekutiva i sudstvo?

Zakonodavnu vlast cini parlament koji je najvisi drzavni organ ii ma ovlascenja
prema svim drugim drzavnim organima. On donosi najvisa politicka i pravna akta, ustav i
zakone.
Izvrsnu vlast cini vlada, odnosno mnostvo drzavnih organa sa veoma razlicitim
nadleznostima, tako da se egzekutiva moze tesko definisati, pa se kaze da je egzekutiva
ono sto nije zakonodavstvo i sudstvo.
Sudstvo obezbedjuje odrzavanje i ostvarivanje pravnog poretla i garantuje zastitu
priznatih osnovnih sloboda i prava covjeka.

22. Pojam i vrste drzavnih oblika?

Drzavna organizacija obuhvata mnostvo drzavnih organa. Ti organi mogu biti u
razlicitim medjusobnim odnosima. Vazan cinilac koji utice na organizovanje drzava jeste
nacionalni cinilac. Istorija pokazuje da su mnoge drzave organizovane na odredjen nacin
pod snaznik uticajem iz inostranstva. Taj uticaj moze se vrsiti iz plemenitih pobuna, al ii
iz ekonomskih razloga. Postoje cetiri osnovne vrste drzavnih obilka, a to su: oblici
vladavine, oblici politickog poretka, oblici drzavnog uredjenja i oblici drzavne vlasti.
Oblika vladavine ima dva – monarhija i republika. Oblik politickog poretka ima dva –
demokratija i autokratija. Oblik dravnog uredjenja ima tri: unitarna, regionalna i slozena
drzava. Oblici drzavne vlasti: jedinstvo vlasti, podela vlasti i ravnoteza vlasti.

23. Oblici vladavine?

Oblici vladavine oznacavaju nacin organizacije drzave, sastav i vezu njenih
organa, kako medju sobom tako i s narodom. Sefa drzave treba razlikovati od suverenog,
vrhovnog, organa. Sef drzave predstavlja drzavu kao posebni subject, kao jednu celinu. U
zavisnosti od toga kako je organizovan sef drzae razlikuju se dva osnovna oblika
vladavine i to: autokratija i demokratija.

24. Monarhija?
Monarhija je z republiku drugi osnovni oblik vladavine.U monarhiji je poglavar fizička
osoba koja po pravilu to postaje nasleđem i doživotno vrši svoju funkciju. 
Nazivi za takve državne poglavare su: car, kralj, sultan, šah, knez, vojvoda, poglavica i emir.
Međutim, u istoriji je bilo i izbornih monarhija.Monarsi su uglavnom svoju vlast legitimirali
"milošću Božjom." Monarh je neposredan organ;osim njega samo bi još birači bili neposredni
organi pošto sam ustav obezbeđuje biračko pravo svim građanima koji ispunjuju izvesne
uslove,ali za razliku od monarha birači ne vrše nijednu od tri funcije državne vlasti.Na osnovu
toga što se presto u monarhiji nasleđuje,ne treba zaključiti da presto pripada izvesnoj dinastiji kao
porodično imanje koje se prenosi s oca na sina.Monarhova vlast je javna služba koja ne može biti
predmet jednog privatno-pravnog nasleđivanja.Monarh je jedan državni organ koji se od ostalih
državnih organa razlikuje time što je ustavom propisano da se mora monarh uzimati iz iste
porodice. Monarh nije samo šef upravne vlasti.On ima učešća i u poslovima druge dve vlasti.U
sudskim poslovima ima utoliko učešća,što se,bar s formalnog gledišta,sudska vlast vrši u njegovo
ime;on postavlja sudske organe i pripada mu pravo pomilovanja (negde i pravo amnestije).U
zakonodavnim poslovima ima učešća utoliko što on stavlja u pokret parlament i što ima pravo
predlaganja i potvrđivanja zakona. Monarh ne odgovara ni politički ni krivično.Za svoje političke
pogreške on ne može biti uklonjen s vlasti,kao što bi mogao biti uklonjen jedan ministar čiju bi
politiku parlament smatrao pogrešnu.Ma kako lošu politiku vodio,monarh ostaje na prestolu
dokle god je živ.Isto tako monarh ne može biti tužen ni osudjen za onu radnju koja bi,ma od koga
drugoga učinjena povlačila za sobom kazneno-pravne posledice.

25. Republika?
Za razliku od monarhije,republika je takav oblik vladavine u kome sef drzave
nema nikakve licne privilegije,vec samo odredjeni (uzi ili siri) obim vlasti.Sef drzave u
republici pravno I politicki je odgovoran. Predsednik republike moze imati odredjene
pogodnosti u odnosu na pravnu odgovornost obicnih gradjana,alit u podloznost
sankcijama pravnih normi ne moze izbeci. Jedna od tih pogodnosti je da predsedniku
republike ne sudi redovan sud vec najvise predstavnicko telo ili posebna vrsta suda
(najvisi redovni sud ili posebna vrsta suda ustavni sud ).Sem toga,predsednik republike
odgovara,po pravilu,za teze oblike krivicnih dela odnosno za ocigledne povrede ustava.
Najzad,predsednik moze biti privremeno oslobodjen odgovornosti za protivpravna dela
pocinjena pre izbora na duznost predsednika republike. U savremenom
razdoblju,predsednik republike moze imati daleko veca ovlascenja od monarha. Postoje
dve osnovne vrste republika:neogranicene I ogranicene. Neogranicenim republikama se
mogu oznaciti odredjene diktature uspostavljene kako u proslosti tako I u savremenom
dobu. U ovom obliku vladavine,sef drzave dolazi na vlast nasilno I protivpravno ili protiv
pravno prisvaja vise vlasti od one koja mu po pravu pripada.

26. Oblici politickog poretka?

Oblici politickog poretka se odredjuju prema politickom nosiocu suverene vlasti.
Taj oblik moze biti vecina ili manjina naroda.Obl;ici politickog poretka predstavljaju
jedan od visekarakteristicnih oblika drzave. Imamo dva oblika politickog poretka, a to su:
autokratija i demokratija.

27. Autokratija?
Autokratija (od auto – sam i krateo – vladati) izvorno označava oblik državnog
političkog poretka u kome vlada pojedinac (monarh, tiranin, samodržac), ili na osnovu
svog ugleda (harizmatska legitimnost), ili na osnovu tradicionalnih i religijskih uvjerenja
(tradicionalna legitimnost), ili na osnovu oružane moći kojom raspolaže, ali ne i na
osnovu volje naroda.1
Shodno tome, u takvoj državi je cjelokupno stanovništvo lišeno prava da
učestvuje u političkom životu. To znači da su subjekti takve države podanici, a ne
građani, jer ne posjeduju poseban politički subjektivitet. Iako državna vlast pripada samo
pojedincu (tiraninu, diktatoru, samodršcu), on se nužno oslanja na jednu manju grupu
ljudi, posebno na grupu koja raspolaže monopolom moći, kako bi držao u pokornosti
podanike, posebno u slučaju njihove pobune. No, treba primijetiti da u otvorenoj
autokratiji ni ova manjina ne posjeduje nikakvo pravo na učešće u vlasti, jer samodržac
može svojevoljno i članove ove grupe da kazni, da ih liši imovine ili na drugi način da ih
izloži neprijatnostima, čak i životnim.
Uz poglavara države vlast je počela da pripada i jednoj manjini, i to na osnovu
njenog sopstvenog prava. Ta manjina je ekonomski predstavljala vladajuću klasu u
državi. Ipak, ni ta ekonomski vladajuća klasa nije u cjelosti učestvovala u vršenju
političke vlasti. To pravo je pripadalo samo jednom njenom dijelu, koji je na različite
načine učestvovao u vršenju vlasti. Naravno, kao i u čistoj autokratiji, najveći dio
stanovništva je lišen političkih prava. Njegov status je podanički, pojedinci ne čine
demos i ne mogu da koriste nikakav oblik prava na učešće u vršenju vlasti. Takav oblik
političkog poretka naziva se oligarhija.

28. Demokratija?
Demokratija se najčešće objašnjava po etimološkom značenju reči. To je
složenica od dve grčke reci: demos - narod i kratein – vladati, pa se demokratija
1
objašnjava kao vladavina naroda. Međutim, ako bi se demokratija shvatala u
etimološkom smislu, to bi značilo da nema ni države i njene vlasti, jer državna vlast znači
određen odnos podčinjenosti između nadređenih i podređenih, između onih koji imaju
vlast i onih prema kojima se vrši vlast. Teško je objasniti demokratiju samo vladavinom
većine, pa se govori da je demokratija vrlo složen sistem odnosa između države i građana
u pravcu ostvarivanja slobode ličnosti građana i transformacije državne vlasti.
Demokratija je oblik državnog i društvenog uređenja u kome vlast pripada većini naroda.
Demokratija je državno i društveno uređenje u kome vlast proizilazi iz naroda i pripada
narodu. U upotrebi su i neke druge definicije demokratije, ali su sve slične. Neke od njih
su: „Demokratija je vlast naroda, od naroda, za narod“, ili: „Demokratija je vladavina
naroda u njegovom sopstvenom interesu“, „Demokratije je vladavina lica koja su
slobodno izabrana i odgovorna onim koji vladaju“, ili: „Demokratija je oblik političkog
sistema u kome pored političke participacije građana postoji i njihovo konkretno učešće u
odlučivanju“ i mnoge druge.

29. Elementi demokratije?

Pojam demokratija obuhvata neke bitne elemente koji su opšti i trajni, kao što su:
narod, sloboda, vlast, država, društvo, uređenje; kao i dodatne elemente koji su
promenljivi i zavise od vremena u kome se javlja i definiše aktuelan tip demokratije. Ona
nije ista u svakom vremenu i prostoru i na tim elementima se utvrđuje njena definicija.
Bitni elementi demokratije su: formiranje političke volje naroda, predstavnička ili
posredna demokratija znači da gradjani na izborima biraju svoje predstavnike koji će u
njihovo ime da vrše vlast npr. za narodnu skupštinu; ostvarivanje te volje u praksi,
neposredna demokratija, direktno učešće gradjana u vršenju vlasti npr. preko
referenduma (odgovara se na neko pitanje sa da ili ne), preko narodne inicijative zborova
gradjana itd.
30. Vrste demokratije?
Duga istorija postojanja demokratije puna je različitih teorija i shvatanja o
demokratiji i njenoj ulozi u ostvarivanju prava i sloboda građana i vrđenju vlasti. Tako su
nastale brojne definicije i klasifikacije demokratije, koje ćemo svrstati u tri grupe.
Prva grupacija odnosi se na shvatanje pojma demokratije blisko sociološkom sistemu
podele: demokratija blisko sociološkom sistemu podele: demokratija kao oblik društva,
kao struktura vlasti, kao političko društvo, kao politički model i demokratija kao oblik
političkog sistema. Druga grupacija se odnosi na pridevnu i prisvojnu demokratiju pa se
ističe kao: parlamentarna demokratija, konzervativna, industrijska, buržoaska, radnička,
protektivna, zatvorena, progresivna, formalna, otvorena, narodna, nova, statička,
participativna, samoupravna, pluralistička, višepartijska, ustavna i neustavna demokratija,
itd. Treća grupacija se odnosi na globalnu ideološku i sistematsku podelu: liberalna
demokratija, sovjetska, evrokomunistička, evrosocijalistička, masovna, samoupravna
demokratije i dr.  Sve tri navedene grupacije, u osnovi, se mešaju, pa je zbog toga i došlo
do teorijke nepreciznosti izražene kroz oblike, vrste, modele i tipove.
31. Oblici drzavnih uredjenja - konfederacija?
Konfederacija je samo pojacani savez drzava, kojim se ne stavara nikakva
superdrzava, nego samo medjunarodno drustvo drzava. Ne postoji teritorija
konfederacije, niti njeni gradjani, niti postoji najvisa vlast. Konfederacija ne stvara
centralnu drzavu, vec predstavlja prelazni period, da li ce se udruzene drzave vratiti
potpunoj nezavisnosti I samostalnosti, ili ce se udruzene drzave integrisati u federalnu
celinu. U konfederaciji ne postoji sredisnja vlast, osim vlasti svake udruzene drzave. Ona
nema nijedan od tri vlasti, vec je ona skup nezavisnih drzava sa kojima opsti preko
njihovof zajednickog organa. Ona predstavlja ugovorni odnos izmedju nezavisnih drzava,
koje zadrzavaju svoju suverenost.

32. Oblici drzavnih uredjenja – federacija?

Federacija je tvorevina drzavnog prava I zasniva se na ustavnom pravu. Sredisnja
drzava ima svoj ustav koji utvrdjuje nadleznosti u oblasti zakonodavne, izvrsne I sudske
vlasti. U federaciji suverenost pripada centralnog vlasti, a ne drzavama clanicama, a
feder.ustav se menja po vecinskom nacelu, a ne kao konfeder.ugovor, jednoglasnoscu
drzava clanica. Federacija se predstavlja kao gradjevina na dva sprata, na prvom se
nalaze drzave clanice ili federalne jedinice, a na drugom se nalazi kolektivitet ili
federalna drzava. Federacija I konfederacija su razlicitog politickog roda, federacija je
jedna drzava, suverena drzava, a konfederacija je zajednica suverenih drzava. Federacija
je ustavopravni, a konfederacija ugovornopravni odnos.

33. Unitarna drzava – centralizacija i decentralizacija?

Centralizacija u političkom i administrativnom smislu - Pod centralizacijom se
podrazumeva usredsređivanje vlasti i političke moći na nacionalnom nivou, odnosno
vlasti upravljanja i odlučivanja u jednom centru. Ona ima svoj politički i administrativni
vid. Politička centralizacija označava usredsređivanje političke vlasti nad čitavom
državnom oblašću tako što se ona koncentriše u rukama najviše, suverene vlasti.
Administrativna centralizacija je usredsređivanje vlasti upravljanja javnim poslovima u
rukama državne uprave, koja je podređena državnom centru, odnosno vladi. U državi
koja je potpuno centralizovana nema, dakle, uopšte mesta za lokalnu samoupravu.
Proces centralizacije. − Može se reći da proces političke i administrativne
centralizacije traje od postanka prvih država. Centralizacija je tada bila put kojim je, u
ime državnog jedinstva i na bazi učenja o suverenosti države i njene vlasti, slaba
srednjovekovna država pretvorena u svemoćnu državu, organizaciju sa monopolom
legitimnog nasilja u svojim rukama.
Decentralizacija. − Već od sredine XIX veka otpočele su kritike na račun
preterane centralizacije. Njene loše strane bile su vidljive na svakom koraku:
birokratizovanje čitavog života zemlje, zanemarivanje specifičnih potreba lokalnih
područja, gušenje lokalnih inicijativa, gubitak interesa kod građana za učešćem u javnim
poslovima, manja demokratičnost, doprinošenje autokratskim težnjama. Ukratko, čitav
život u zemlji se odvijao po diktatu prestonice, koja je odlučivala i o najsitnijim lokalnim
stvarima. U primeni, decentralizacija je dobila realni, personalni i teritorijalni oblik.
Rasprava o prednostima i nedostacima decentralizacije, međutim, i dalje traje, a ona je u
današnje vreme postala obeležje većine sistema upravljanja javnim poslovima u svetu,
dajući pojedinim sistemima vlasti više ili manje decentralizovan.
Prema prirodi tela kome se prenose izvesni državni poslovi, decentralizacija se sprovodi
na tri različita načina: kao realna, personalna i teritorijalna. Među nedostatke
decentralizacije, odnosno decentralizovanih sistema, često se ubraja i veća opasnost od
korupcije, mada za to nema dovoljno pouzdanih dokaza.

34. Unitarna drzava – regionalna drzava?

Regionalno uređene države, predstavljaju osoben oblik institucionalne
organizacije države koju odlikuje podela vlasti između različitih nivoa državne
organizacije. Ustavne sisteme velikog broja evropskih država karakteriše proces
prenošenja nadležnosti sa centralnih organa državne vlasti na niže nivoe vlasti. Osnovni
smisao tog procesa decentralizacije i regionalizacije je da se vlast približi građanima i
omogući njihov neposredniji uticaj na vršenje vlasti, kao i da se načelo podele (i
ograničenja) vlasti primeni ne samo na horizontalnoj već i na vertikalnoj ravni. Iz ovih
razloga se proces prenošenja nadležnosti sa centralnog nivoa na niže oblike teritorijalne
organizacije smatra instrumentom i pretpostavkom demokratizacije. Regionalizacija
predstavlja »ostvarivanje demokratskih i liberalnih aksioma za ograničenom državom i
njenim represivnim i imanentno autoritarnim osobinama.

35. Oblici drzavne vlasti?

Oblik drzavne vlasti je nacin na koji je organizovano vrsenje zakonodavne,
izvrsne i sudske vlasti i ustanovljen odnos medju njima. Drzavne vlasti delimo na:
predsednicki sistem, parlamentarni sistem, mesoviti sistem i skupstinski sistem.

36. Predsednicki sistem?

Predsednički sistem je oblik sistema vlasti zasnovan na relativno striktnoj
promeni načela podele vlasti. Najtipičniji i najstabilniji primer primene ovog sistema
postoji u SAD u kojima je ovaj sistem primenjen još od Ustava donetog 1787. godine.
Pokušaji uspostavljanja predsedničkog sistema u drugim zemljama nisu se pokazali
naročito uspešnim. U većini zemalja u kojima je uveden predsednički sistem on nije
funkcionisao duže vreme već je često zamenjivan parlamentarnim sistemom. Stoga se
predsednički sistem gotovo redovno objašnjava na primeru SAD. redstavničko telo
sastavljeno je od Predstavničkog doma kao donjeg doma i Senata kao gornjeg doma.
Takva struktura predstavničkog tela u SAD uslovljena je federalnim karakterom zemlje.
Načelno gledano, predsednički sistem ne zahteva nužno postojanje dvodomog
predstavničkog tela. Oba doma biraju neposredno građani opštim, tajnim glasanjem.
Domovi su u načelu ravnopravni, mada nešto duži mandat Senata i izvesne nadležnosti
kojima raspolaže dovode do određene prevage senata u predstavničkom telu.
Izvrašna vlast poverena je predsedniku SAD. Predsednik je istovremeno šef izvršne vlasti
i šef vlade. U SAD ne postoji vlada kao poseban kolegijalni organ. Umesto nje postoje
ministri koji se nalaze na čelu pojedinih resora. S obzirom na to da je po ustavu izvršna
vlast poverena predsedniku, predsednik samostalno utvrđuje politiku. Tokom trajanja
mandata predsednik pred kongresom može odgovarati samo krivično u postupku
poznatom pod nazivom inpičment. Kao i svaki moderni predstavnički i predsednički
sistem SAD postao je režim partija. Predsednik se bira na mandat koji traje 4 godine.
37. Parlamentarni sistem?
Opsta pravila ovog sistema nije lako utvrditi, te postoje razlicite brojne varijante I
oblici ovog sistema, kroz razlicite periode istorije. On je nastao u Engleskoj, kao plod
evolucije odnosa izmedju kralja I parlamenta.
U parlamentarnom sistemu zakonodavna vlast pripada parlamentu, koji je
najcesce dvodom I ciji se clanovi biraju opsti I neposrednim glasanjem. Parlament se
obnavlja u vremenskim razmacima periodicnim glasanjem I uz ucesce svih politickih
snaga organizovanih u politicke stranke.
Vlada je efektivni I operativni deo izvrsne vlasti. Ona, iako njenog mandatara
formalno predlaze sef drzave, posle izbora ona postaje samostalni organ u odnosu na sefa
drzave, na taj nacin sto je odgovorna samo parlamentu I duzna je da se povuce cim izgubi
poverenje parlamenta. U tom smislu, vlada je nestabilni element izvrsne vlasti, na koji
parlament moze uticati.. Medjutim, vlada moze predloziti sefu drzave raspustanje
parlamenta. Uz to, ona je nosilac zakonodavne inicijative I najveci broj zakona je
proizisao iz njenih zakonskih predloga.
Odgovornost vlade moze biti kolektivna tj.vlade kao celine, sto znaci da vlada kao
celina podnosi ostavku ako joj se izglasa nepoverenje. Odgovornost moze biti I
pojedinacna, tj.pojedinih ministara, clanova vlade. Parlament izrazava svoje poverenje
vladi u momentu njenog izbora, a od tada precutno ili glasanjem. Poverenje nije
utvrdjeno na odredjeno vreme, sto znaci da se u svako doba moze povuci ili oduzeti
(inicijativom odredjenog broja poslanika ili inicijativom same vlade).
Vlada raspoloze protivsredstvima za resavanje spora sa parlamentom, I to
raspustanjem parlamenta, ali I postavljem pitanja svog poverenja u parlamentu je takodje
jedan vid pritiska na parlament. Na taj nacin ona izbegava da bude potcinjena
parlamentu. U slucaju neslaganja sa parlamentom, ona se ili mora povuci ili pokoriti volji
parlamenta, a u slucaju da smatra da je politika koju vodi u skladu sa interesima zemlje I
naroda, moze od sefa drzave da trazi da je podrzi I zatrazi raspustanje parlamenta.

38. Mesoviti sistem?

Prema svojim obelezjima, ovaj sistem, se nalazi izmedju parlamentarnog I
predsednickog sistema. On je kombinacija pravila pozajmljenih iz navedena dva sistema I
to iz predsednickog pozajmljuje ustanovu predsednika republike izabranog na
neposrednim izborima ili od strane posebnog izbornog kolegijuma, a od parlamentarnog
pozajmljuje vladu, kao kolegijalni organ solidarno politicki odgovoran parlamentu.
Mesevite sisteme karakterise organska nezavisnost sefa drzave koji raspolaze
vaznim ovlascenjima, kao sto su pravo raspustanja parlamenta, vanredna ovlascenja u
slucaju nuzde I sl. Vlada je odgovorna parlamentu, ona moze preko sefa drzave
ucestvovati u raspustanju parlamenta, ukljucena je u zakonodavni rad paralmenta. Vlada
je u senci sefa drzave, koji imenuje I razresava njene clanove I na taj nacin je
funkcionalno I organizaciono nadredjen vladi.
Mesoviti sistemi nose potencijalnu slabost I to u toj meri sto preuzimanjem vlade
parlamentarnog sistema I predsednika republike predsednickog sistema na predvidjaju
odnosno sta vise povecavaju rizik sukoba, posebno ako obe vlasti zele raspolagati sa
svom vlascu kojom raspolazu.
39. Skuprstinski sistem?
Zasniva se na nacelu jedinstva tj.preplitanja vlasti u korist skupstine. On postoji
kada skupstina na osnovu ustava ima I u praksi politicku prevlast nad vladom. Ovaj
sistem obuhvata sisteme u kojima egzekutiva mora biti potcinjena volji skupstine, pri
cemu, buduci da samo izvrsava njenu volju, nema pravo da podnese ostavku. Drugo
njeno obelezje su povecane nadleznosti skupstine.
Po ovom sistemu, odnosno nacelu iz kog proizilazi, u drzavi ne mogu postojati tri
jednake vlasti. Samo jedna od njih poizilazi iz naroda, zakonodavna vlast, olicena u
parlamentu. Medjutim, u praksi ne moze jedna takva skupstina na sebe preuzeti sve
funkcije , ta ona za sebe zadrzava osnovnu, donosenje zakona, a na druge prenosi njihovo
izvrsavanje I sudjenje.
Skupstinski sistem je posledica Rusoovog shvatanja drustvenog ugovora po kome
kako narod ne moze sam vrsiti vlast, ona tu vlast poveri skupstini koju sam bira I koja iz
njega proizilazi.
U skupstinskom sistemu postoji samo jedna vlast, zakonodavna skupstina, dok
egzekutiva ne poseduje ni sopstvenu ni autonomnu volju. Ona sprovodi politiku koju je
utvrdila skupstina I moze od nje biti otpustena u svakom trenutku, a da sama nikada ne
moze raspustiti skupstinu. Kriterijumi za razlikovanje ovog sistema I parlamentarnog su u
nemogucnosti egzekutive da postavi pitanje svog poverenja, kao I da raspusti skupstinu.

40. Pojam i elementi pravnog poretka?

Pravni poredak je jedinstvo pravnih normi, ljudskog ponasanja po tim normama i

pravnih vrednostii, u konkretnom drustvu, u odredjenom istorijskom trenutku. Iz samog
pravnog poretka proizilaze i njegova dva osnovna elementa a to su: normativni, fakticki i
vrednosni. Normativne cine : Pravne norme i Pravni akti. Pravne norme se u stvari nalaze
u odredjenim pravnim aktima. Fakticki dio pravnog poretka, fakticki poradak cine
ponasanja ljudi po pravnim normama. To se ponasanje izrazava u materijalnim radnjama
subjekata.Pravne norme regulisu pravne odnose i takvi odnosi nazivaju se pravni
odnosi.Oni sa stvaraju izmedju subjekata, sto znaci da nema odnosa bez subjekata. U tim
odnosima su su pravni subjekti nosioci prava i obaveza koji proisticu iz tih odnosa
.Subjekti u ponasanju mogu ali nemoraju postovati pravne norme koji regulisu drustvene
odnose. Moze doci do saglasnosti odnosno nesaglasnosti izmedju pravnih normi i
ponasanja ljudi po njima.

41. Pojam i elemnti pravne norme?

Radi neposredne primjene prava treba protumaciti pravne norme.Cilj svakog

pravnog poretka je njegova primjena. Prema tome bitan dio pravnog poretka i njegovog
ostvarenja je tumacenje prava. Takodje moram reci da su pravne norme pravila ponasanja
koje donosi drzava i svojim aparatom obezbjedjuje njihovu primjenu. Pravne norme su
dio prava, medjutim pravo se ne sastoji samo od pravnih normi vec i iz drugih djelova. Za
pravnu normu kao dio prava i u odnosu na druge dijelove karakteristicno je to da je to u
osnovi elemenat prava. Pravo se dalje nemoze podijeliti i razclaniti. Pravna norma je
osnovni i najmanji dio prava. Bez pravne norme nema prava. Zbog toga se pravo i
definise kao skup pravnih normi sankcionisanih od drzave. Kod pravne norme
razlikujemo sledece dijelove a to su : pretpostavku( hipotezu) dispozicije, dispoziciju,
pretpostavku sankcije i sankciju. Ove elemente susrecemo i kod drugih drustvenih normi
jer su i pravne norme drustvene.Svaka pravna norma ne sadrzi sve elemente. Kod
pojedinih pravnih normi susrecemo sve elemente dok kod drugih izvjesnih elemenata
nema. Dobro izucavanje i saznanje elemenata pravne norme omogucuje nam dalja
uspjesna izucavanja u pravu.

42. Vrste pravnih normi – uslovne i bezuslovne?

Uslovne (apstraktne) norme jesu one norme koje se donose za situacije koje
trebaju tek da nastupe.

Bezuslovne (konkretne) norme jesu one norme koje se donose za situacije koje su
vec date, koje su nastale tj. koje postoje.

43. Vrste pravnih normi – opste i pojedinacne norme?

Opste norme su one koje se odnose na neodredjen broj slucajeva osnosno

neidredjen broj lica koja se nalaze u istoj situaciji ili mogu doci u istu situaciju.

Pojedinacne norme su one norme koje se odnose samo na jedan stalno odredjen
slucaj, i taj slucaj se u samoj nosrmi mijenja.

44. Pojam dispozicije?

Dispozicija je onaj dio pravne norme u kome je sadržano pravilo ponašanja. Njom
se naređuje šta treba činiti u datoj situaciji. Dispozicija je normativni dio pravne norme,
ali sama dispozicija još nije pravna norma. Biće to tek kad joj se doda sankcija.
Zapovijest o ponašanju, željno pravilo ponašanja koje sadrži dispozicija, može biti
različito izražena kao: naređenje,zabrana i ovlašćenje. Neki autori dijele dispozicije po
kriterijima po kojima se dijele pravne norme. Takve podjele takođe imaju opravdanje, jer
je dispozicija suštinski dio pravne norme, ona je primarno pravilo ponašanja. Po toj
podjeli dispozicije mogu biti određene i relativno neodređene. Definicija je svake od ovih
dispozicija jednaka definiciji odgovarajuće pravne norme.

45. Pretpostavka sankcije – prekrsaj (delikt)

Preksrsaj dispozicije je uvijek uslov primene sankcije. On se naziva prekrsajem ili
deliktom. Prekrsaj je nuzan uslov za primenu sankcije. Ali mogu bit ii drugi uslovi. Npr,
sankcija moze biti uslovljena neizvrsenjem kog drugog prekrsaja ili rokom. PRekrsaj
mora biti voljna i svesna radnja.
Delikt je nuzna stvar u pravu i tesko je zamisliti pravni poredak u kome se ne bi vrsili
delikti. Delikti proizilaze iz same sustine prava. Tezina delikta se odredjuje tezinom
povrede interesa. U modernom pravu postoje dvije vrste delikta: krivicno-pravni i
krivicna dela i gradjanskopravni-nanosenje stete. Prvi se sastoje u ostecenju bitnih dobara
i predstavljaju najteze prekrsaje, a drugi u ostecenju manje bitnih delikti.
46. Pojam sankcije (pravna odgovornost)
Termin sankcija ima dva znacenja. Ona najpre znaci onaj deo pravne norme koji
joj daje sprecifican pravni karakter tj. sadrzi propis o ponasanju koji je prekrsio
dispoziciju. Sankcija se odnosi na pravilo ponsanja in a drzavni organ za prinudu. Pored
sankcije koja predstavlja pravnu posledicu prekrsaja predvidja se jos jedna sankcija, koja
ce se primeni na drzavni organ koji je bio duzan da primeni prvobitnu sankciju, pa to nije
ucinio i tim izvrsio prekrsajprve sankcije.
Odnos izmedju vrhovnog organa, drzavnog suverena i vodeceg dela drustva jeste
politicki odnos, za cije regulisanje upotrebljavaju politicke sankcije, koje su jedino
moguce. I sankcije mogu biti vise ili manje odredjene mada je pravilo da budu sto
odredjenije. One isto tako budi alternativne. Ona takodje moze biti dispozitivna kao
dispozicija, ali to je redak slucaj. One se mogu naci u slucaju ugovorne kazne.
Podloznost prekrsioca dispozocije sankcije naziva se pravnom odgovornoscu. U
zavisnosti od vrste preksraja i sankcije postoje i razn vrste odgovornosti: krivicna,
gradjanska, disciplinska.

47. Vrtse sankcije?

Postoje dvije glavne vrste sankcija prema licima, koja odgovaraju ovim deliktima.
Sankcije za krivicna dela su kazne, dok se gradjansko-pravne sankcije sastoje u naknadi
stete. Kaze se da krivicne sankcije imaju za ciolj dad a izvsre odmazdu prema krivcu ili
da preduprede dalje vrsenje krivicni dela, dok gradjanske sankcije imaju za cilj da
naknade stetu koja je odgovarajucem subjektu pricinjena izvrsenjem gradjanskog delikta.
Za disciplinske prekrsaje postoje posebne sankcije – disciplinske kazne. A za
administrativne prekrsaje – administrativne kazne.
Ove se sankcije primenjuju neposredno prema licima. Da bi se izbegla zloupotreba
prirode, sankcije moraju biti ogranicene i tacno odredjene i specificirane.

48. Vrste pravnih akata?

U pravnoj teoriji postoje razne klasifikacije pravnih akata, najčešće prema
njihovom sadržaju, formi ili subjektu koji ih je donio (pisani, nepisani, javni, privatni,
opšti i pojedinačni). Međutim, najčešće se koristi klasifikacija pravnih akata na opšte i
pojedinačne.
Opšti pravni akti predstavljaju izvore prava u formalnom smislu, a sadrže opšte
pravne norme. Pojedinačni pravni akti sadrže pojedinačne pravne norme ili pojedine od
njihovih elemenata (dispozicije ili sankcije).

49. Vrste apstraktnih (opstih) pravnih akata?

50. Vrste konkretnih (pojedinacnih) pravnih akata?
51. Izvori prava?
Izvore prava možemo posmatrati u materijalnom, idejnom i formalnom
smislu. Pod izvorima prava u materijalnom smislu možemo smatrati realne uzroke koji
doprinose do nastanka prava, odnosno, one kulturne, društvene i ekonomsko-socijalne
činioce koji uslovljavaju:
- koji će društveni odnosi i pravila biti od pravne važnosti i
- kakav će biti sadržaj formalnih pravnih izvora.
 Materijalni pravni izvori su predmet izučavanja ne samo pravnih nauka, već, u
velikoj mjeri, i filozofije i sociologije prava, te ostalih društvenih i humanističkih
disciplina (u prvom redu sociologije, političke ekonomije, ekonomske politike, filozofije,
antropologije, političkih nauka i dr.). Uzrok nastanka prava se nalazi u brojnim, složenim
i protivrječnim društvenim odnosima, u kojima dolazi do snažnih sukoba interesa, koje
pravo ima zadatak da riješi.
Pod idejnim izvorima prava možemo smatrati vrijednosti koje se stvaranjem i
primjenjivanjem prava žele postići, a najvažnije vrijednosti (opšte i pravne) u pravu su:
pravičnost, pravda, red, mir, bezbjednost, ljudsko dostojanstvo i sloboda. Idejnim
izvorima prava bave se opšta filozofija i pravna filozofija.
U formalnom smislu pod izvorom prava se podrazumeva onaj oblik forma u kojoj
se izrazava pravo i koja sluzi kao izvor prava.

52. Pravni odnos?

Pod pravnim odnosom podrazumijevamo društveni odnos koji je regulisan
pravom, odnosno odnos u kojem su subjekti prava obavezni da se ponašaju po pravnim
normama. Pravni odnos je društveni odnos između najmanje dva subjekta prava koji
jedan prema drugom imaju pravnu obavezu i pravno ovlašćenje, a s obzirom na neki
pravni objekt.
Zbog dinamičnosti društvenog života (ljudske svijesti i volje) i raznolikih dejstava
spoljašnih uzroka, pravni odnosi imaju karakter dinamičnih društvenih odnosa, u njima
stalno dolazi do promjena, jedni odnosi nastaju, drugi odnosi se mijenjaju, a treći
prestaju.
Pravni odnosi mogu biti uređeni uslovnim ili bezuslovnim pravnim normama (ili jednom
opštom i jednom pojedinačnom normom). Osnovni značenjski elementi koji pravne
norme pretvaraju u pravne odnose su: pravni subjekti, pravna obaveza, pravno ovlaštenje
i pravni objekt.

53. Subjekti prava?

Pravni odnosi nastaju među ljudima i društvenim organizacijama, koji
zajedničkim imenom, nazivamo licima (fizičkim i pravnim) koja imaju svojstva subjekata
prava. Da bi određeno lice moglo biti subjekat prava, potrebno je: da mu pravni poredak
dodijeli određeni obim prava i obaveza, nezavisno od njegove volje, odnosno svijesti i da
je sposobno da bude nosilac prava i obaveza.
Subjekti prava mogu biti fizička i pravna lica. Ljudi kao pojedinci, fizička lica,
kao subjekti prava, stiču prava i obaveze na dva načina: nezavisno od svoje volje i svijesti
i realizacijom svoje volje. Ljudi međusobnim udruživanjem obrazuju različite društvene
tvorevine, a u cilju ostvarivanja na pravu zasnovanih individualnih i zajedničkih
( društvenih) interesa. Tim društvenim tvorevinama (asocijacijama) pravni poredak
priznaje svojstva subjekata prava. Fizička i pravna lica, kao subjekti prava, imaju pravnu
sposobnost koja, u stvari, predstavlja sposobnost određenog subjekta da bude nosilac
prava i obaveza (svojstvo subjekta prava).

54. Fizicko lice?

Pod fizičkim licima u pravu podrazumevaju se ljudi koji rođenjem postaju pravni
subjekti i kao takvi ostaju sve do smrti. Pored toga u pravu je zaštićeno i začeto dete koje
još nije rođeno u pogledu prava nasleđivanja pod uslovom da se rodi živo i u ljudskom
obliku. Osnovni atributi fizičkih lica su: Lično ime fizičkog lica je oznaka pomoću koje
se jedno lice razlikuje od drugog. Ono se sastoji od imena i prezimena. Lično ime je
pravo građanina ali i dužnost jer je svako dužan da se služi svojim ličnim imenom.
Građaninu je po zakonu dato pravo da može da promeni svoje lično ime. Evidencija
statusnih podataka za fizička lica vodi se u matičnim knjigama; Prebivalište i boravište-
Svako fizičko lice mora da bude vezano za jedno mesto gde je stalno nastanjeno;
Državljanstvo- predstavlja pripadnost određenoj državnoj zajednici.
Od pravne sposobnosti fizičkog lica, treba razlikovati njegovu poslovnu
sposobnost, što podrazumijeva sposobnost da se svojim vlastitim izjavama volje
(svjesno) preuzimaju obaveze i ostvaruju prava (zasnivaju, mijenjaju ili prekidaju pravni
odnosi). Poslovna sposobnost može biti potpuna i djelimična (nepotpuna). Potpuna
poslovna sposobnost se stiče punoljetstvom (određenim uzrastom), a djelimična
(nepotpuna) prije punoljetstva (sklapanje braka, zasnivanje radnog odnosa).
Poslovna sposobnost određenom licu se može, u sudskom postupku, oduzeti
potpuno ili djelimično, ako je zbog bolesti nesposobno za rasuđivanje ili svojim
postupcima ugrožava svoja prava i interese, odnosno prava i interese drugih lica.
Pored pravne i poslovne sposobnosti, u teoriji se navode i politička (vezana za
aktivno i pasivno biračko pravo) i deliktna sposobnost (sposobnost za izvršenje delikta i
odgovornost za deliktne radnje). Politička sposobnost se stiče punoljetsvom, a deliktna
sposovnost takođe punoljetstvom, s tim da djelimična deliktna sposobnost se može steći i
ranije.

55. Pravno lice?

Pojam pravnog lica se u savremenom obliku, javlja sredinom devetnaestog vijeka
i u pravnoj teoriji do danas je predmet stalnih polemika i osporavanja. Danas je pravno
lice opšteprihvaćen pojam u pravu, razlikuje se od fizičkog lica koje ima tjelesnu i
duhovnu individualnost, a pravna lica nemaju ta svojstva. Ta svojstva subjekta prava
pravna lica „pozajmljuju“ od svojih članova, fizičkih lica.
Iako među teoretičarima potoje različiti stavovi o elementima pravnih lica,
preovladavaju shvatanja da su glavni elementi pravnih lica: cilj, sredstva, članstvo,
organi, statut, jedinstvenost i identitet. Kao pravna lica u pravu pojavljuju se lica iz
oblasti javnog i privatnog prava. U pravna lica javnog prava spadaju država i njeni
organizacioni oblici.U privatno pravno lice spadaju korporacije, društva,ustanove. Pravna
lica odgovaraju za radnje svojih organa (deliktna sposobnost) ako su te radnje izvršene u
okviru ovlašćenja tih organa.

56. Zastupnik?
Zastupnik je poslovno sposobno lice koje preduzima pravne radnje za drugo lice,
pravno ili fizičko. S obzirom na to da li ovlašćenje za zastupanje proizilazi iz zakona ili
ugovora razlikujemo: zakonsko zastupanje i ugovorno zastupanje.
Zakonsko zastupanje (zakonski zastupnici maloletnika su roditelji, zakonski
zastupnici poslovnih nesposobnih su staratelji, i zakonski zastupnici preduzeća su
direktori. Ugovorno zastupanje, punomoćstvo – nastaje na osnovu ugovora izmedju
zastupnika (punomoćnika) i zastupanog lica (vlastodavca). Ovlašćenje za zastupanje
naziva se punomoć. Zastupnik je dužan da zastupanje obavi lično. Može da angažuje
zamenika (substituta), samo ako je prinudjen okolnostima slučaja ili ima odobrenje
vlastodavca. Za sve radnje zamenika odgovara zastupnik. Po završetku posla zastupnik
mora da položi račun zastupanom licu, da mu preda sve što je primio vršeći posao za
njega (dokumentacija, dokazi, novac) i da mu podnese izveštaj o tanju izvršenih poslova.
Zastupnik ima pravo na naknadu troškova i na naknadu za trud čak i ako nije bilo
rezultata bez njegove krivice. Zastupanje prestaje: izvršenjem posla, smrću,
gubitkom poslovne sposobnosti, otkazom.

57. Pravno ovlascenje?

Pravna ovlašćenja (subjektivno pravo) postoje da bi se vršila, odnosno,
ostvarivala. Nesaglasnost između pravnog poretka i društvene stvarnosti nastaje ako
subjekti prava ne koriste svoje subjektivno pravo u određenom vremenu, kada ono, usljed
proteka dužeg vremena, zastarjeva, gubi se ovlašćenje primjene ili zaštite nekog prava.
Zastarjela prava se gube uvijek iz pravnog poretka, ona mogu preći na drugog subjekta
prava (sticanje prava svojine od strane subjekta prava koji je to pravo vršio u vrijeme
dok njegov titular nije vršio svoje subjektivno pravo). Održajem, koji podrazumijeva
sticanje ovlašćenja na osnovu dugog vršenja, pravo se prilagođava društvenoj stvarnosti.
Postoje ovlašćenja koja se ne mogu steći održajem. Zastarjelost teče samo onda ako
određeni subjekt prava ima mogućnost da svoja subjektivna prava vrši, ali to ne čini, a ne
teče kada nije u objektivnoj mogućnosti da ih vrši.
58. Pravna obaveza?
Pod pravnom obavezom se podrazumijeva pravom propisana dužnost određenog
subjekta prava da se ponaša na određeni način, da nešto čini ili ne čini. Ona predstavlja
položaj jednog subjekta prava određen pravnom normom da mora nešto dati, činiti ili ne
činiti drugom subjektu prava (ovlašteniku), te da ga ovlaštenik može tužiti pred
nadležnim državnim organom, odnosno može biti prisiljen ili kažnjen ako ne izvrši
pravnu obavezu. U pravnom odnosu ne može postojati ovlašćenje bez obaveze, ova dva
elementa su dio istog pravnog odnosa, dva međuzavisna normativna značenja. Pravne
obaveze se mogu, kao i pravna ovlašćenja, dijeliti na: apstraktne pravne obaveze,
konkretne pravne obaveze, jednostrane pravne obaveze, dvostrane pravne obaveze,
prenosive pravne obaveze…

59. Pravno stanje?

Svaki subject prava u svakom datm trenutku ima izvestan broj ovlascenja i
obaveza. Skup ovih sacinjava njegovu pravnu situaciju, ili stanje, ili status. Svaka od ovih
stuacija sadrzi ista ovlasenja i duznosti, koji su tipicni za nju. Ova ovlascenja mogu biti
stvarno vrseni ili ne, to je sporedno, bitno je da postoje.

60. Objekat prava?

Sve ono na šta je usmereno, povodom čega ili na čemu se ostvarjuje neko
subjektivno pravo. To su, u širem smislu sve ono što može da zadovolji neku ljudsku
potrebu, a nije čovek, u užem smislu to su materijalni delovi prirode koji se nalaze u
vlasti čoveka i koji se nalaze u pravnom prometu (ne čovek). Stvari se mogu podeliti na
pokretne i nepokretne. Potrošne (obrtna  sredstva, lekovi) i nepotrošne (troše se dužom
upotrebom, osnovna sredstva). Zamenjive i nezamenjive.ljudske radnje, različite usluge
(zanatske, ugostiteljske) koje se preduzimaju u skladu sa pravom i moralom i za koje se
dobija novčana naknada. Krivična dela, ako isu u skladu sa pravom i moralom.Proizvodi
ljudskog uma ili duha, rezultati umnog rada. Naučna i umetnička dela, kao i dela iz
oblasti tehnike i tehnologije primenjiva u proizvodnji za koja se takodje može dobiti
novčana naknada. Da bi bili objekti prava treba da su objavljeni.Lična dobra, svojstva
ljudskog bića koja se pravno uvažavaju ali se ne mogu izraziti u novcu. Povrede ličnih
dobara mogu biti fizičke i moralne. Uvreda, kleveta. Čast, ugled. Sankcije nisu klasične
za povredu ličnih dobara već su predvidjene:– materijalna satisfakcija (u novcu)–
moralna satisfakcija. Lično dobro može biti objekat prava ako od njega neko drugi ima
koristi.

61. Pravna cinjenica?

Pravne činjenice možemo definisati kao sve činjenice što ih pravne norme
postavljaju kao uslov za nastanak, promjenu ili prestanak pravnih odnosa. Za razliku od
običnih činjenica, koje nisu pravne pojave, pravne činjenice su određene pravom i
spadaju u specifične pravne pojave. Pravne činjenice se mogu podijeliti na pravne akte i
ostale radnje, te na radnje saglasne pravu i radnje suprotne pravnom poretku (delikti).
Ljudske radnje su činjenice koje se zasnivaju na ljudskoj volji i svijesti, a u pravnoj
normi predstavljaju uslove za nastanak, promjenu ili prestanak pravnog odnosa. Ljudske
radnje mogu biti pravno dozvoljene i one predstavljaju sadržaj određenja delikta.

62. Vladavina prava i pravna drzava?

Pojmovi ''vladavina prava'' i ''pravna država'' suštinski izražavaju istu političko-
filozofsku ideju o tome da moć države, kao najvažnija u pojedinom društvu, mora biti
ograničena. Oba ova pojma obuhvataju ograničenje državne arbitrarnosti putem pravnog
poretka i njegove zakonite primjene.
Kod pitanja da li postoje sadržajne razlike između značenja pojmova "vladavine prava" i
"pravne države", treba istaći da bez prava u nekom obliku nema društvenog života. Stoga
sintagma ''vladavina prava'' može da bude pogrešno interpetirana, budući da se pod tim terminom
može obuhvatiti i stanje u državama koje formalno imaju razvijen pravni sistem, ali koji je
međutim nedemokratski, zasniva se na nepoštivanju ljudskih prava, ili na rasnoj, spolnoj ili
vjerskoj segregaciji. Kao primjer možemo navesti nacističku Njemačku ili Sovjetski Savez u
doba Staljina, dakle države koje su imale razvijene pravne sisteme, koji su na žalost bili potpuno
u službi zločinačke ideologije. Stoga bi pojam ''vladavina prava'' valjalo shvatati u suštinskom,
materijalnom smislu, a ne bukvalno i formalistički. Također bi bilo svrsihodnije koristiti termin
''pravna država'', koji u teoriji nije indentičan ''vladavini prava'', ali izražava iste vrijednosti i
principe kojima teži pravni poredak svake savremene države.
Osnovni princip ''pravne države '' bi značio da sva pravna pravila koja su donešena i koja
su na snazi, imaju podjednako dejstvo na sve građane. Idealna ''pravna država'' u stvarnosti ne
postoji, jer se radi samo o idealnoj državi čije sve principe nijedna država u istoriji nije ispunila u
potpunosti u praktičnom životu. Shvatanje ''pravne države'' u kontinentalnom evropskom pravu
obuhvata formalne i materijalne aspekte.
 Formalno, pravna država se odnosi na oblike državnog djelovanja, u kojoj vlada podjela
vlasti i za koju važi princip da ljudska prava i slobode mogu biti ograničeni jedino zakonom.
Materijalne (tj. sadržajne) komponente pravne države čine materijalni principi, prije
svega, princip obaveze da se poštuju ljudska prava i slobode. Država u kojoj se ova prava poštuju
predstavlja suprotnost policijskoj državi.

63. Pojam i vrste zakonitosti?

64.Pravna snaga?
65. Pravno srodstvo?
Svaki pravni sistem utvrđuje i pravna sredstva za ostvarivanje i zaštitu zakonitosti.
Zato se predviđaju i posebni organi i posebni postupci. Kao što smo istakli, za dosledno
poštovanje principa zakonitosti pravnih akata, predviđen je princip dvostepenosti postupka.
Taj princip označava, da prvostepeni državni organ, odnosno organ uprave ceni da li pravni
akt koji on donosi je u skladu sa zakonom i da li se sa njim ostvaruje princip zakonitosti,
dok u drugom stepenu - to čini drugi, viši organ - za to nadležan.
66. Sankcije zbog nezakonitosti?
67. Pravosnaznost?
68. Primjena prava – pojam?
Prijena prava je pretvaranje prava u stvarnost, odnosno stvarno ponašanje ljudi po
pravnim normama. Posmatrana kao praktična djelatnost ljudi, kao dio ljudske i društvene
prakse, primjena prava sadrži niz ljudskih postupaka koji se smatraju metodama ove
primjene, te metode obrađuje tehnika primjene prava.
Zadatak primjene prava je da pronađe najpogodnija sredstva da se donesene
pravne norme zaista ostvare u ponašanju subjekata prava, da pronađe sredstva koja će
obezbijediti da se ciljevi utvrđeni pravnim normama, prava i obaveze sadržane u
normama najefikasnije i sa što manje otpora i napora ostvare.
Primjenu prava možemo posmatrati u širem, užem i najužem smislu.
Pod primjenom prava u širem smislu, podrazumijevamo psihičke i materijalne radnje kojim se
utvrđuje da se opšta pravna norma odnosi na određeni pojedinačni slučaj, donošenje pojedinačne
pravne norme i konkretno ponašanje po pravnoj normi. Pod primjenom prava u užem smislu
podrazumijevamo samo psihičke radnje kojim se utvrđuje da se opšta pravna norma odnosi na
konkretan pojedinačni slučaj. U najužem smislu, pod primjenom prava se podrazumijeva samo
izvršenje sankcija.

69. Radnje iz kojih se sastoji primjena pava?

70. Dokazi, pretpostavke i fikcije?
Dokazi. - Tipična.primena pravne norme je moguća u pravu samo pod uslovom da se
znaju sve činjenice koje ona reguliše, na primer, kod prouzrokovanja štete da bi se primenila
norma o naknadi štete, treba utvrditi da je šteta prouzrokovana, kako je prouzrokovana i druge
okolnosti u vezi sa tim. Utvrđivanje činjenica vrši se pomoću dokaza.
Glavna svrha određenog postupka primene prava je utvrđivanje relevantnih čijenica na
bazi koje treba doneti odgovarajuću odluku u pravu. Te činjenice se utvrđuju, u pravu, dokazima.
Dokazima se u pravu smatraju ona sredstva pomoću kojih se utvrđuje da li je neka činjenica
itinita ili nije. Činjenice koje su opštepoznate, tzv. norome činjenice ne treba ni dokazivai, na
primer, rat u nekoj zemlji, zemljotres kao razlog koji dovodi da se neko lice oslobodi od plaćanja
određenih dadžbina i sl. Takođe, ne treba dokazivati ni činjenice koje zakon postavi kao tačne,
na primer, dete rođeno u braku smatra se zakonitm.
 Pretpostavke. - Kao što smo napred izneli, pretpostavke ili prezumpcije smatraju se
jednim od tehničkih sredstava da se izbegnu dokazi. Pretpostavka je pravni propis koji naređuje
da se izvesne činjenice koje su posebno za pravo značajne, smatraju tačnim i bez dokazivanja.

Postoji, kao što smo napred izneli, dve vrste pretpostavki: oborive i neoborive
pretpostavke. Oborive pretpostavke daju mogućnost suprotnog dokazivanja. Naime,
može se dokazivati da one nisu tačne. Pravilo je da teret dokazivanja u tom slučaju snosi
ono lice koje tvrdi da ta činjenica nije tačna, odnosno da ista ne postoji. Lice u čiju je
korist određena pretpostavka nije dužno da dokazuje da je ista tačna. Naprotiv, obavezno
je da ono lice koje tvrdi da ona nije tačna dokazuje da je ista netačna. Pretpostavka je da
je muž majke otac njenog deteta. To je pretpostavka koja je oboriva i koja se može
pobijati. Dokaže li se suprotno, onda pretpostavka o bračnosti deteta otpada. FIKCIJE.
-Pod fikcijama se podrazumevaju pojmovi kod kojih se uzima da nešto postoji iako
stvarno ne postoji, kao na primer, začeto dete smatra se rodenim kad je to u
njegovom interesu (u vezi sa nasleđivanjem), brod se smatra i u stranim vodama,
teritori- jom države čiju zastavu vije i sl

71. Vazenje pravnih normi u prostoru i vremenu?

72. Pravna snaga pravne norme?
73. Pozitivno pravo?
Pravo koje se primenjuje naziva se pozitivno pravo. Pravo koje je ranije važilo a koje više
nije u primeni, nije pozitivno. Predmet primene je odredeno pravo, pravo koje važi – pozitivno
pravo. Medutim, sve pravne norme , celokupno pravo, ne može se stalno, uvek primenjivati.
Tada možemo govoriti o tome koliko se taj pravni poredak ostvaruje, koliko je efikasan, a ne da
to nije pozitivno pravo. Pozitivno pravo je ono koje važi, koje je na snazi i dužnost svakog
subjekta je da ga primjenjuje. Pozitivno pravo terba razlikovati od pravnog poretka. Pravni
poredak cine normativni i fakticki elemenat, pravne norme i ponašanje po njima. Pozitivno pravo
je normativnog karaktera to je normativni elemenat važeceg pravnog poretka. U pozitivno pravo
ne ulazi njegova primena.

74. Tumacenje prava – pojam, predmet i znacaj?

Tumačenje prava označava postupak kojim se nešto želi učiniti jasnim,
shvatljivim, razumljivim, vještina razmijevanja ili tumačenja riječi, rečenica, tekstova.
Vremenom, hermeneutika je od praktične vještine tumačenja prerasla u teorijsku
disciplinu koja u velikoj mjeri prevazilazi okvire praktičnog tumačenja proizvoda jezika i
doseže u suštinu pravnih odnosa.
Tumačenju određene pojave prethodi njeno razumijevanje, da bi se nešto
tumačilo, potrebno ga je prethodno razumjeti, pa se u teriji često hermeneutika
poistovjećuje sa teorijom razumijevanja.
Tumačenje prava je staro koliko i pravo. Potreba za tumačenjem prava proističe iz
činjenice da pravne norme predstavljaju psihičke tvorevine njihovih stvaraoca, te da bi
proizvele dejstvo, da bi bile primijenjene, moraju biti saopštene ostalim subjektima prava
korištenjem nekog sredstva, koje, kao nosilac značenja, povezuju svijest stvaraoca pravne
norme i svijest ostalih subjekata prava. Stvaralac pravne norme normu pretvara u znak, a
ostali subjekti prava tumačenjem tih znakova saznaju sadržaj pravne norme.
Tumačenje prava, kao jedna od vrsta tumačenja znakova uopšte, predstavlja
utvrđivanje pravog (tačnog) značenja pravnih normi. Pravne norme se mogu izražavati
raznim znakovima, ali po pravilu se izražavaju jezikom, ili, ako se izražavaju drugim
znacima oni se opet svode na jezik, a time se i drugi oblici tumačenja svode na jezičko
tumačenje.
Bez tumačenja pravo se, kao psihička tvorevina njegovog stvaraoca, ne može
saznati, tumačenje pretvara pravnu normu u materijalno pravo. Tumačenje prava je
svakodnevna djelatnost lica koja rade sa pravnim normama, posebno pravnika, i najčešće
se svodi na neprimjetne aktivnosti, sve dok se ne pojave problemi koji su posljedica same
prirode pravne norme i nemogućnosti svijesti različitih subjekata prava (stvaraoca pravne
norme i drugih subjekata prava) da direktno komuniciraju.

74. Tumacenje drzavnih i nedrzavnih organa?

Rijetko se sva tri značenja poklapaju, rijetko su istovjetna, mnogo češće su
različita. Do pravog (tačnog, ispravnog) značenja dolazi se tumačenjem prava.
Razni subjekti prava mogu tumačiti pravo. Polazeći od dejstva i posljedica
tumačenja, razlikujemo državne i nedržavne tumače prava. Ako tumači prava vrše
tumačenje kao svoju nadležnost (ovlašćenje), tada to tumačenje ima i određenu
obaveznost (tumačenje sudskih i upravnih organa) prema drugim subjektima prava.
Državni tumači – tvorci normi mogu vršiti i autentično (interpretativno) tumačenje koje
se, od strane nekih teoretičara prava, i ne smatra tumačenjem u pravom značenju, već se
radi o stvaranju prava (interpretativne norme).
Pravo mogu tumačiti i nedržavni subjekti, i to u postupku primjene pravnih normi.
Takvo tumačenje nema karakter obaveznog, kao tumačenje državnog organa. U ovu
grupu tumačenja poseban značaj ima naučno tumačenje (tumačenje pravne nauke) zbog
autoriteta samog tumača.
Proces tumačenja prava prolazi kroz više faza. U prvoj fazi, utvrđuje se jezičko
značenje pravne norme (s obzirom da su pravne norme u pravilu pisane) na osnovu
pravila jezika. Nakon jezičkog tumačenja pristupa se primjeni drugih oblika tumačenja
(logička, istorijska, sistematska i ciljna). Ako se korištena tumačenja podudaraju,
tumačenje je završeno, a ako se razlikuju, vrši se ispitivanje jezičkog tumačenja ako je
ono nejasno, čime se dobija ispravno (istinito) značenje određene pravne norme.

75. Naucno tumacenje?

76. Sredstva tumacenja pravne norme?
77. Jezicko tumacenje?
Jezičko tumačenje prava predstavlja utvrđivanje značenja (sadržaja) pravne norme
upotrebom pravila jezika zasnovanih na nauci o jeziku. Jezičko tumačenje može biti
leksičko (tumačenje riječi), gramatičko (tumačenje skupova riječi), sintaksičko
(tumačenje rečenica i dijelova rečenica) i interpunkcijsko. Rezultat jezičkog tumačenja
pravne norme može biti: njeno jasno i precizno jezičko značenje, da norma ima više
mogućih značenja, da norma ima besmislen značaj. Jezičko tumačenje zasniva se na
pravilima nauke o jeziku uz uvažavanje posebnih pravila: svaki jezički znak ima svoje
sopstveno značenje i ulogu u tekstu, ako određeni znak ima više značenja, polazi se
prvenstveno od uobičajenog i normalnog značenja.
Kod tumačenja pravnih pojmova (riječi iz stručnog pravničkog jezika), važe
posebna pravila: posebno pravno značenje pojmovima treba davati samo ako postoje za
to opravdani razlozi, pravo značenje je uvijek opšte pravno značenje koje se primjenjuje
u svim granama prava, posebno pravno značenje (važno samo za jednu granu prava)
koristi se izuzetno, dosljednost u tumačenju.
Ako se jezičkim tumačenjem ustanovi samo jedno značenje pravne norme,
precizno i jasno, smatra se da je tumačenje završeno.

78. Logicno tumacenje pravne norme – analogija i argumentum a contrario?

Logičko tumačenje pravne norme sastoji se u utvrđivanju smisla teksta uz
upotrebu logičkog mišljenja, odnosno, predstavlja utvrđivanje značenja pravne norme
primjenom logike na značenja dobijena drugim oblicima tumačenja (jezičkim,
sistematskim, istorijskim i ciljnim). Pod pravilima logike podrazumijevamo uputstva za
ispravno (tačno) zaključivanje koje utvrđuje nauka o logici, naučna disciplina koja
proučava način i postupak zaključivanja.
Prvo pravilo logičkog tumačenja prava je veoma pouzdano i zasniva se na
logičkom pravilu o neprotivrječnosti iskaza, utvrđuje se da je pravna norma logički
ispravna, da je njen iskaz neprotivrječan i logički moguć. Logičko tumačenje u ovom
slučaju je završeno.
Logičkim tumačenjem se može utvrditi protivrječnost pravne norme, i to: da je
pravna norma protivrječna unutar sebe, da je protivrječna sa drugom pravnom normom iz
istog pravnog akta, da je protivrječna sa pravnom normom iz odvojenog (drugog)
pravnog akta.
Logičkim tumačenjem prava, značenje pravne norme se obogaćuje, upotpunjuje i
proširuje upotrebom znakova logičke nauke. Logičko tumačenje se izvlači iz jezičkog
sadržaja pravne norme, koji nije u njoj izričito naveden, ali se podrazumijeva i ne
protivrječi tom sadržaju.
Analgoija je tumacenje koje se pojavljuje u slucaju pravne praznine, u procesu
tumacenja putem analogije neiphodno je utvrditi slicnost dva slucaja.
U tesnoj vezi sa analogijom stoji i tkz. Argumentum a contrario ili razlog
suprotnosti. Ovaj razlog sluzi da se pravne praznine popunjavaju na nacin koji j suprotan
analogiji.

79. Sistemsko tumacenje pravne norme?

Sistematsko tumačenje prava zasnovano je na sistemu prava, njime se
utvrđuje istinito (pravo) značenje pravne norme pomoću njenog povezivanja sa drugim
pravnim normama u pravnom poretku, odnosno, sistemu prava. Navedeno povezivanje
pravnih normi se može vršiti upotrebom tri kriterijuma:
- na osnovu mjesta donošenja,
- na osnovu vremena donošenja i
- na osnovu smisla pravne norme.
Pod sistemom prava podrazumijevamo jednu sinhronizovanu (harmoničnu) cjelinu u
kojoj su pravne norme međusobno povezane, u kojoj one dobijaju cjelovit smisao kroz
povezivanje sa ostalim pravnim normama u pravnom poretku.
Sistematsko tumačenje prava možemo posmatrati u užem i širem smislu.
Sistematskom tumačenju pravne norme u užem smislu pristupa se kada ni jezičko ni
logičko tumačenje ne dovedu do zaključaka koji bi poslužili za tumačenje pravne norme,
traži se smisao jezičnog znaka u njegovoj povezanosti sa drugim znacima u istoj normi ili
sa onima koji su sadržani u drugim pravnim aktima ili se nastoje ukloniti protivrječja
između pravnih odredaba. Pod sistematskim tumačenjem prava u širem smislu
podrazumijeva se i upotreba analogije za popunjavanje pravnih praznina, te pozivanje na
opšta pravna načela.

80. Istorijsko tumacenje pravne norme?

Istorijsko tumačenje prava se može posmatrati i kao pomoćno sredstvo ciljnog
(subjektivnog) tumačenja prava, a sastoji se u poređenju određene pravne norme sa
prethodnim pravnim normama o istom odnosu ili u ispitivanju radnih (pripremnih)
materijala (prednacrta, nacrta, prijedloga) za donošenje tumačene pravne norme.
Istorijsko tumačenje prava se može posmatrati u užem i širem značenju. U užem
značenju, istorijsko tumačenje prava podrazumijeva genetičko ili razvojno tumačenje
pravne norme koje se ograničava na materijale koji su korišteni u postupku donošenja
pravne norme, odnosno na motive koji su potakli stvaraoca prava da usvoji pravnu normu
u određenom tekstu. U žirem značenju, ovaj oblik tumačenja prava uključuje i širi
društveni kontekst – razvoj društvenih organizacija i odnosa koji stvaraju potrebu
pravnog regulisanja u određenoj oblasti.

81. Ciljno tumacenje pravne norme?

Ciljnim (teološkim, objektivnim, funkcionalnim) tumačenjem prava utvrđuje se
cilj pravne norme (grči: telos znači cilj), traži se odgovor na pitanje: čemu pravna norma
služi, a ne šta je njime stvaralac prava želio postići. Ovo tumačenje ima zadatak da
podrobnije ispita krajnji cilj pravne norme i njenu povezanost sa opštim ciljevima
pravnog poretka, pri čemu se polazi od principa da ciljevi konkretnih pravnih normi
moraju služiti ostvarivanju ciljeva pravnog poretka. Ciljnim tumačenjem prava konačno
se dolazi do zaključka o najboljem značenju pravnih normi, svi ostali oblici tumačenja
prava trebaju mu biti podređeni. Ovo tumačenje polazi od principa da je od svih mogućih
značenja pravne norme, najbolje ono značenje koje najpotpunije ostvaruje njen cilj, svrhu
njenog postojanja.

82. Elemnti pravnog sistema – pravna grana?

83. Elementi pravnog sistema – pravna oblast?
84. Kontinetalni pravni sistem?
Kontinentalno pravo ili civilno pravo je zajednički naziv za pravne sisteme koji
svoj temelj imaju na institucijama nekadašnjeg rimskog prava, a čija je glavna
karakteristika da svoj izvor imaju u pisanimzakonima i kodifikacijama nauštrb sudske
prakse i presedana. Njegovi glavni koncepti potiču od Corpus iuris civilis,
odnosno Justinijanove kodifikacije tadašnjeg rimskog prava na koju su se u sljedećih
1500 godina nadovezale institucije crkvenog prava, lokalnih običaja i pravnih teorija
u zapadnoj Evropi.
U materijalnom smislu kontinentalno pravo se temelji na apstraktnim institutima i općim
načelima, od kojih se tek posredno izvode pojedinačna pravila i odluka. U procesnom
smislu kontinentalno pravo inzistira na inkvizitornom postupku, odnosno odlučivanje
daje u ruke profesionalnih sudija kojima je dano malo ili nimalo slobode da na svoj način
tumače zakonski tekst; kontinentalno pravo također ograničava korištenje porote osim u
rijetkim slučajevima ili kroz alternativni sistem sudaca prisjednika.

85. Anglosaksonski pravni sistem?

Anglosaksonski pravni sistem počiva na precedentnom pravu, na pravilima koja
su stvorili engleski i američki sudovi u dugom vremenskom periodu, bez uticaja rimskog
prava. U poslednje vrijeme u anglosaksonskom pravu jača uloga zakona, a u
evropskokontinentalnom sistemu jača uloga sudskog precedenta. Karakteristika običajnih
pravnih sistema jeste temeljenje prava na običajima, odnosno presudama sudova kao
presedanima, pa se ti sistemi također temelje na precedentnom pravu. Najkarakterističniji
i najrašireniji takav sistem je Common Law ili anglosaksonski pravni sistem.