ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC VĂN HỌC

TÊN ĐỀ TÀI:

NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG CỐT

TRUYỆN TRONG TRUYỆN NGẮN
CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

Họ và tên: NGUYỄN HƯƠNG TRÀ

Khoa: Ngữ văn

Lớp: Ngữ Văn K55

Năm 2021
 1

BÁO CÁO TỔNG KẾT

Trang

DANH MỤC CÁC BẢNG...........................................................................................1

MỤC LỤC.................................................................................................................... 1

MỞ ĐẦU....................................................................................................................... 3

1. Lý do chọn đề tài.......................................................................................................3

2. Lịch sử vấn đề ...........................................................................................................4

3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu..................................................................................5

4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.............................................................................5

5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................................5

6. Dự kiến những đóng góp............................................................................................6

7. Bố cục của đề tài........................................................................................................6

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN.....................................................7

1.1. Khái niệm về truyện ngắn....................................................................................7

1.2. Nghệ thuật xây dựng cốt truyện.........................................................................10

1.2.1. Quan điểm nghệ thuật........................................................................................10

1.2.2. Khái niệm cốt truyện..........................................................................................11

1.3. Khái quát về cốt truyện......................................................................................11

1.3.1. Tầm quan trọng của cốt truyện...........................................................................11

1.3.2. Các yếu tố ảnh hưởng.........................................................................................12

1.3.3. Vấn đề nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn.................................12

1.4. Tiểu kết chương 1...............................................................................................13

CHƯƠNG 2. ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG CỐT TRUYỆN TRONG
TRUYỆN NGẮN CỦA NGUYỄN MINH CHÂU...................................................13

2.1. Đặc điểm, tính nghệ thuật xây dựng cốt truyện................................................15
 2

2.2. Các thành phần cốt truyện ................................................................................17

2.2.1. Phần trình bày....................................................................................................17
2.2.2. Phần nút thắt......................................................................................................19
2.2.3. Phần phát triển...................................................................................................19
2.2.4. Phần đỉnh điểm..................................................................................................19
2.2.5. Phần kết thúc......................................................................................................19
2.3. Kết cấu của cốt truyện........................................................................................20
2.3.1. Chức năng..........................................................................................................20
2.3.2. Một số hình thức kết..........................................................................................21
2.3.2.1. Kết cấu theo trình tự thời gian.........................................................................22
2.3.2.2. Kết cấu theo hai tuyến nhân vật đối lập...........................................................22
2.3.2.3. Kết cấu đa tuyến..............................................................................................22
2.3.2.4. Kết cấu tâm lí..................................................................................................22
2.4. Tiểu kết................................................................................................................26
CHƯƠNG 3. THỦ PHÁP NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG CỐT TRUYỆN TRONG
TRUYỆN NGẮN CỦA NGUYỄN MINH CHÂU...................................................27
3.1. Cơ sở hiện thực của cốt truyện..............................................................................29

3.2. Cốt truyện với các yếu tố thuộc về nội dung.........................................................33

3.2.1. Cốt truyện với đề tài và chủ đề...........................................................................34

3.2.2. Cốt truyện với tư tưởng......................................................................................35

3.3. Cốt truyện với các yếu tố thuộc về hình thức........................................................35

3.3.1. Cốt truyện với kết cấu........................................................................................36

3.3.2. Cốt truyện với các biện pháp nghệ thuật............................................................37

3.3.2. Cốt truyện với lời văn nghệ thuật.......................................................................38

3.4. Cốt truyện với nhân vật.........................................................................................38

3.5. Tiểu kết chương 3................................................................................................39

KẾT LUẬN................................................................................................................. 39

TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................39

PHỤ LỤC
 3

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Truyện ngắn là một thể loại của văn xuôi nghệ thuật và được xem là một thể
loại có sức khái quát lớn giúp khám phá và cải tạo hiện thực cuộc sống. Trước những
biến cố trọng đại trong lịch sử, truyện ngắn đã góp phần đắc lực vào việc cổ vũ động
viên cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc đi đến thắng lợi. Nhưng cũng chính vì cái
hoàn cảnh đặc biệt đất nước có chiến tranh, nên nghệ thuật xây dựng tình huống
truyện với việc thể hiện số phận và tính cách nhân vật đã trở thành một trong những
vấn đề cốt lõi trong truyện ngắn ở giai đoạn này, tạo nên những dấu ấn, sự độc đáo
riêng biệt.
Đặc trưng của truyện ngắn là cốt truyện và thông thường cốt truyện bắt đầu từ
những sự kiện có vấn đề, đó là tình huống. Chính ở đó, nhà văn bộc lộ tài năng của
mình. Nói cách khác, tình huống chính là một lát cắt của cuộc sống, là vực xoáy trên
dòng sông, tình huống gắn liền với cốt truyện và chủ đề tư tưởng tác phẩm.
Nguyễn Minh Châu là nhà văn lớn điển hình của Văn học cách mạng Việt
Nam. Đối với sự nghiệp văn học nước nhà, ông là cây bút chuyên viết về cuộc sống
thường nhật của con người và gửi gắm trong đó nhiều thông điệp ý nghĩa, cốt truyện
và nhân vật dưới ngòi bút Nguyễn Minh Châu trở nên hết sức đặc biệt. Điều này đã
khiến ông trở thành một nhà văn có tên tuổi luôn được đón nhận sự quan tâm hàng
đầu từ độc giả cả trước và sau năm 1975. Tìm hiểu truyện ngắn của nhà văn Nguyễn
Minh Châu, chúng ta sẽ thấy rõ những đặc trưng nghệ thuật tài tình, đặc sắc của ông
trên nền tảng xây dựng tình huống truyện.
Ông là người đạt được những thành tựu lớn trong sáng tác, một số truyện ngắn của
Nguyễn Minh Châu được chọn đưa vào giảng dạy trong chương trình phổ thông. Vì
vậy, khi lựa chọn đề tài “Nghệ thuật xây dựng tình huống truyện trong truyện ngắn
của Nguyễn Minh Châu”, chúng tôi mong muốn được góp một phần hiểu biết về đề
tài để bổ sung vào việc phân tích các tác phẩm văn xuôi của ông trong chương trình
phổ thông một hướng tiếp cận mới từ góc độ văn học, giúp cho việc tìm hiểu văn
bản, phân tích đi sâu vào văn một cách hiệu quả.
 2. Lịch sử vấn đề
- Luận văn Sư phạm Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong tập truyện ngắn
“Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành” của Nguyễn Minh Châu
- Một số cốt truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu - Trịnh Thu Tuyết
- Vấn đề tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu - Bùi Việt
Thắng
- Nguyễn Minh Châu và sáng tác của anh - N.I.Niculin
3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu về đặc điểm nghệ thuật xây dựng cốt truyện của Nguyễn Minh Châu
trong truyện ngắn, đồng thời tìm hiểu cách thức của nhà văn trong việc xây dựng tình
huống trong tác phẩm của mình.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Tuyển tập truyện ngắn của tác giả Nguyễn Minh Châu ở hai giai đoạn sáng tác
trước và sau năm 1975.
Một số truyện ngắn tiêu biểu của tác giả.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích nghiên cứu
Tìm ra những đặc trưng nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của
Nguyễn Minh Châu. Làm rõ những phương diện của nghệ thuật đóng vai trò quan
trọng tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt cho các tác phẩm truyện trước và sau năm 1945.
Đưa ra những kết quả đáng tin cậy về tình huống truyện ngắn của Nguyễn Minh
Châu trong mối liên hệ với chủ đề và cốt truyện của tác phẩm. Từ đó, làm nổi bật cách
thức sáng tác cốt truyện độc đáo của nhà văn Nguyễn Minh Châu.
Đồng thời khẳng định những đóng góp quý giá của Nguyễn Minh Châu
đối với nền văn học Việt Nam. Tác phẩm của ông mang những cái hay, cái đẹp, gắn
liền với yêu cầu cải cách giáo dục và xu hướng thay đổi phương thức tiếp cận văn học
ở nước ta.
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Tổng quan tình hình nghiên cứu và xây dựng khung lý thuyết phục vụ cho
nghiên cứu về ngôn ngữ kể chuyện nói chung và ngôn ngữ kể chuyện trong truyện
ngắn của Nguyễn Minh Châu nói riêng.
 Miêu tả và phân tích đặc điểm ngôn ngữ kể chuyện của Nguyễn Minh Châu.
Nêu nên phong cách kể chuyện của Nguyễn Minh Châu, ngôn ngữ kể chuyện, ngôn
ngữ nhân vật và tình thái trong ngôn ngữ kể chuyện.
Trình bày một số lý luận chung liên quan đến đề tài, đánh giá ngôn ngữ kể
chuyện trong tác phẩm truyện ngắn, phong cách nhà văn.
5. Phương pháp nghiên cứu

5.1. Phương pháp phân tích, tổng hợp

Phương pháp này đi từ việc khảo sát, phân tích từng tác phẩm. Chú ý đến những
yếu tố, hình thức xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu. Qua
việc phân tích đó, đem đến những kết luận mang tính tổng hợp nhất, khái quát nhất
làm nên một ngòi bút Nguyễn Minh Châu với cái tài xây dựng cốt truyện.

5.2. Phương pháp thu thập ngữ liệu

Phương pháp này được sử dụng để thu thập những dữ liệu về lời văn, giọng
điệu trần thuật qua các tác phẩm truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu.

6. Dự kiến những đóng góp

Cung cấp một cái nhìn hệ thống và sâu sắc về nghệ thuật xây dựng cốt truyện từ
nhiều khía cạnh khác nhau.
Là cơ sở để nhìn nhận, đánh giá phong cách xây dựng cốt truyện tài tình của
Nguyễn Minh Châu trong lĩnh vực văn học, những đóng góp của nhà văn cho nền văn
học Việt Nam.
Tạo tiền đề cho việc nghiên cứu về các phương diện khác của văn học cũng như
đi sâu vào tìm hiểu cách thức nghệ thuật, xây dựng nhân vật, xây dựng tình huống
truyện trong truyện ngắn của tác giả Nguyễn Minh Châu và các tác giả khác.
7. Bố cục của đề tài
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, và Phụ lục, đề tài gồm ba chương:

Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn

Chương 2. Đặc điểm của nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của
Nguyễn Minh Châu.
Chương 3. Thủ pháp nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của
Nguyễn Minh Châu

KẾT LUẬN