See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/336995650

‫دراﺳﺔ اﻗﺘﺼﺎدﻳﺔ ﻹﻧﺘﺎج وﺗﺴﻮﻳﻖ اﻟﺰﻳﺘﻮن وأﺛﺮ اﻟﺴﻴﺎﺳﺔ اﻟﺴﻌﺮﻳﺔ ﻋﻠﻰ إﻧﺘﺎج زﻳﺖ اﻟﺰﻳﺘﻮن ﻓﻲ‬
‫اﻟﺠﻤﺎﻫﻴﺮﻳﺔ اﻟﻌﻈﻤﻰ‬

Article · January 2008

CITATIONS READS

0 96

2 authors, including:

Khaled Elbeydi
University of Tripoli
26 PUBLICATIONS   66 CITATIONS   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

food security View project

Forecasting food price index in libya View project

All content following this page was uploaded by Khaled Elbeydi on 03 November 2019.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 ‫خالد رمضان البيدي‬ ‫عبد احلكيم أمحد اجلدي‬

‫دراسة اقتصادية إلنتاج وتسويق الزيتون وأثر السياسة السعرية على إنتاج‬
‫زيت الزيتون في الجماهيرية العظمى‬

‫*‬ ‫*‬
‫خالد رمضان البيدي‬ ‫عبد الحكيم أحمد الجدي‬

‫الملخــص‬

‫تتح د د دددد ادلش د د ددكلف البحثي د د ددف حمل اطلم د د ددان وزي د د ددف ا ت د د ددا ا ل د د د م د د ددن ال ت د د ددون د د د ال ت د د ددون حمل‬
‫اجلزاهري ددف ع علددر الددرمم مددن معتزددف راعتددي لل ددر ا البي يددف ادلغاخيددف ع علددر الددرمم مددن اهتزددام الد لددف ت ددو ر‬
‫ق اع ال تون خعل العقد األخري ع إال أ ي مت الرتوي علر الغواح ا تاجيف مدن خدعل التو د حمل راعتدي مر دا‬
‫ع حمل العد ددد مددن ادلغدداوا الواحددا ال ددحرا ف ع ميدداا ال د امر ا رةدداد ف ا تاجيددف مغددا التيددو قيف ع حي د‬
‫اوتمد الد لددف ييا ددف سد ددد أ ددعار ةدراا زددات زل ددول ادلد ارعذ مددن ال د ع مددن هد ا ادلغ لددا ا ددت دز‬
‫الدرا ف تشخيص الوض الراهن ألثر ت بيا الييا ف اليعر ف (احلد األدىن لليعر) اليت مت إ تاج ا خدعل المدرت‬
‫)‪ (2006-1997‬ع لشراا زات إ تا ادل ارعذ ‪.‬‬
‫قد أةار تاتر الدرا ف دنن الييا دف ادل بقدف ك كدن ذلدا أثدر معغدوي حمل إحدداه تلدريا هيكليدف‬
‫ال تون مبعددل دغوي معغدوي إح داتيا مبقددار ‪ 730‬ودن حمل اليدغف‬ ‫تا ال ع حي تت ا د وزيف إ تا‬
‫ع وزددا تبددذ قيزددف معامد مر ددف العددرن اليددعر ف خددعل ادلدددو الق ددري الباللددف )‪ (0.4‬ددنن العددرن مددري مددرن حمل‬
‫ادلدو الق ري ‪ .‬األمر ال ي ت لب إعاد الغ ر حمل يا ف التيدعري القاتزدف ع مدن خدعل مدغا أ دعار تشد يعيف‬
‫وميلددف دحددداه تل دريا إغلا يددف دداد ا تددا ا ل د مددن د ال تددون ع مددن خددعل دداد أ ددعار الش دراا إىل‬
‫مي د د د ددتوو األ د د د ددعار العادلي د د د ددف ع تبد د د د د د د د د درامر إرة د د د دداد ف زعال د د د ددف حمل إو د د د ددار التكامد د د د د اخللمد د د د د مد د د د د ق د د د دداع‬
‫ادل ارعذ ‪.‬‬
‫وزا ت لب األمر ضر ر تب الد لف ل امر إرةاد ف إ تاجيدف تيدو قيف مدن خدعل تشد ي ادلد ارعذ‬
‫علدر التو د حمل راعدف األفدغاا اجليدد مدن ال تدون تا ا تاجيدف العاليدف ع إدخدال ال درا التقغيدا احلد ثددف‬

‫* وليف ال راعف ع جامعف الماتا ع ورا لس ‪ -‬ليبيا ‪.‬‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪76‬‬
 ‫ال تون‬ ‫درا ف اقت اد ف تا تيو ا ال تون أثر الييا ف اليعر ف علر إ تا‬

‫ددف حمل‬ ‫حمل سلتلددا العزليددا ال راعيددف ع التشد ي علددر تمعيد العزد التعددا ل ع دعددم إ شدداا الشددروا ادلتخ‬
‫رلددال تي ددو ا د ال ت ددون ع دلددا دلث د ه د الش ددروا مددن قدددر علددر إحددداه التكام د م د ق دداع ادل د ارعذ ع‬
‫سيدذ ومدداا سلتلددا الوادداتا التيددو قيف الغ ددام التيددو ق لل تددون ع مبددا ددغعكس علددر ت ددو ر سيددذ ادلغددتر‬
‫ال تون ع اد موقمي التغازي أمام مغت ا الد ل األخرو األ واا العادليف ‪.‬‬ ‫اللييب من‬

‫مليد ددون هكتد ددار خد ددعل عد ددام ‪2004‬م ع ست د د أ د ددبا يا‬ ‫المقدمــة‬
‫ادلرتبد ددف األ ىل غيد ددبف ‪ % 21.3‬مد ددن ادليد دداحف العادليد ددف‬ ‫تش د ددري العد د ددد م د ددن الكت د ددب الدرا د ددا‬
‫لل ت د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د ددون ع‬ ‫التارؼليددف القدؽل ددف إىل اهتز ددام سلتل ددا الش ددعواع ع د‬
‫‪15.5‬‬ ‫تلي ددا تددو س غيددبف ‪ % 20.0‬مث إ اليددا غيددبف‬ ‫الع ددور ادلختلمددف راعددف ال ت ددونع د أعت هددا الكث ددري‬
‫‪ . )3(%‬حمل اجلزاهري د د د ددف َتث د د د د ادليد د د دداحف ادل ر عد د د ددف‬ ‫م ددغ م رم د ا للزحب ددف الي ددعم ع ق ددد رد تو ددر ةد د ر‬
‫ددال تون ضل ددو ‪ %3.0‬م ددن ادلي دداحف العادلي ددف لل ت ددون ع‬ ‫ال تددون ت ددا حمل الق دران الكددرا حمل عدددد مددن ا ددا‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫القرآ يف ( التِّ ِ‬
‫حي د د اةد ددت ر ادلغ د دداوا اليد دداحليف مغد دداوا اجلب د د‬ ‫ذ)(‪ . )1‬قدد ةدبي‬ ‫ذ َالَّْدتُون َوُوِر يغ َ‬ ‫َ‬
‫الي د ددزا ا ِ‬
‫اللد د ددرب حمل ليبيد د ددا راعد د ددف ال تد د ددون ارتب د د د الثقازد د ددف‬ ‫دور َّ َ َ‬ ‫وره د ددا غ د ددور ال عد د د جد د د ( اللَّ د دديُ ُد د ُ‬
‫اٌ ِحمل‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ٍِ ِ‬
‫المعحيف الل اتيف ليكان تلك ادلغاوا مغد القدم ‪.‬‬ ‫ن َمثَ ُ ُوِر َوز ْش َكا زي َ ا م ْ دبَاٌ الْز ْ دبَ ُ‬ ‫َ ْاأل َْر ِ‬
‫هد د ا تد درتبإل راع ددف ال ت ددون حمل اجلزاهري ددف‬ ‫ي ُوقَد ُدد ِمددن َةد َ رٍ‬ ‫اجدفُ َونَدَّ َ ددا َو ْوَوددب ُد ِّر ُ‬ ‫ج ٍ‬
‫َ‬ ‫اجددف الَ َج َ‬‫َُ َ‬
‫حالي د د ددا اعتب د د ددارا اقت د د دداد ف اجتزاعي د د ددف ي ي د د ددف ع‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫داد َْدتُد َ ددا ُض د اُ‬ ‫َمبَ َارَوددف َْدتُو ددف ال َةد ْدرقيَّف ََال َم ْر يَّددف َ َكد ُ‬
‫تت لددر حمل القيزددف ادلضددازف ارتباوددي ق دداع ال ددغاعا‬ ‫َلَ ْو َكْ َتَْ َي ْييُ َار َور َعلَدر ُدوٍر َد ْ ِددي اللَّديُ لِغُدوِرِ َمدن‬
‫الل اتيدف ميدداعلتي حمل الغدداتر ال راعد الليدديب الدديت تقدددر‬ ‫داك َاللَّدديُ ِ ُك د ِّ َة د ْ ٍا‬
‫دال لِلغَّد ِ‬‫ا اللَّدديُ ْاأل َْمثَد َ‬ ‫ض د ِر ُ‬
‫َ َشدداا َ َ ْ‬
‫غح ددو ‪ 123.5‬ملي ددون د غددار خددعل عددام ‪2006‬م(‪. )4‬‬ ‫َعلِ د دديم )(‪ . )2‬ق د ددد قد د د الع د ددرا راع د ددف ال ت د ددون إىل‬
‫ددالغ ر للقيزددف الل اتيددف العاليددف مددا ددوزر ليددد ج د ا‬ ‫أملد د د ددب البلد د د دددان الد د د دديت دخلوهد د د ددا أ د د د ددان المتوحد د د ددا‬
‫ا عميف‪ .‬ه ا ترتو راعتي عادليا حمل مغ قف حدون‬
‫( ‪)3‬‬
‫البح د ددر ادلتو د ددإلع حيد د د تش د ددري ا ح د دداتيا د ددنن‬
‫‪FAOSTAT Database (Web Site ) Food‬‬
‫ادلياحف ادل ر عف ال تون حمل العاك ت د إىل ضلدو ‪7.9‬‬
‫‪and Agriculture Organization (FAO),‬‬
‫‪United Nations.‬‬
‫(‪ )4‬تعد عددن قيزددف الغدداتر مددن د ال تددون ع قدددر غددااا‬
‫علددر وزيددف ا تددا مددن د ال تددون اليددعر خددعل‬ ‫(‪ )1‬القرآن الكرا ع ور التذ ا ف ‪ 1‬ع ‪. 2‬‬
‫عام ‪. 2006‬‬ ‫(‪ )2‬القرآن الكرا ع ور الغور ا ف ‪. 35‬‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪77‬‬
 ‫خالد رمضان البيدي‬
‫ادلغت ددا العر يددف إىل األ دواا العادليددف ع مبددا ددد مددن‬
‫احلاجد د ددف إىل تب د د د الد لد د ددف ل د د د امر إرةد د دداد ف إ تاجيد د ددف‬
‫تيو قيف حمل انا داد الكمداا االقت داد ف مبختلدا‬
‫حلقا ادلغ ومف ال راعيف لل تونع ت دو ر ا مكا دا‬
‫ا تاجيف ادلتاحف مبا يد م حمل رزد القددرا التغازيديف‬
‫ل د د ال ت ددون اللي دديب داخد د األ د دواا ا لي ددف العادلي ددف‬
‫ا ددتلعل المددرع الغواز د التيددو قيف ادلتاحددف الرتوي د‬
‫عل د ددر ج د ددود ادلغ د ددتر لل د دددخول إىل األ د د دواا العادلي د ددف‬
‫تغزيددف عاتدددا الت ددد ر د داد أعليددف ه د ا األمددر إتا‬
‫م ددا اخد د ع ددذ االعتب ددار دداد ال ل ددب الع ددادل عل ددر‬
‫ال تون مشتقاتي را لمواتد ال حيف ‪.‬‬
‫المشكلة البحثية‬
‫تتحدددد ادلشددكلف البحثيددف حمل اطلمددان وزيددف‬
‫ا ت د د د ددا ا لد د د د د م د د د ددن ال ت د د د ددون د د د د د ال ت د د د ددون حمل‬
‫اجلزاهري ددفع علددر الددرمم مددن معتزددف راعتددي لل ددر ا‬
‫البي يف ادلغاخيفع علر الدرمم أ ضدا مدن اهتزدام الد لدف‬
‫رف د ددد مب د ددالم مالي د ددف ض د ددخزف لتغميد د د ع د د الد د د امر‬
‫ا تاجيف التو حمل راعتي خعل اليغوا األخدري ع‬
‫تب د يا ددا اقت دداد ف ع أعل ددا الييا ددف الي ددعر ف‬
‫ول ‪.‬‬ ‫ا‬
‫أهداف البحث‬
‫د دددا ه د د ا البح د د إىل درا د ددف‬ ‫حي د د‬
‫الوض الراهن ل راعف إ تا ال تون د ال تدون حمل‬
‫اجلزاهري دف مددن خدعل ت ددور ا تددا مدن ال تددون تددي‬
‫درا ددف أه ددم ادلي ددات التي ددو قيف ادل د د ثر عل ددر ق د دداع‬
‫عبد احلكيم أمحد اجلدي‬
‫مد ددن احتياجد ددا الي د ددكان الل اتي د ددف إمكا يد ددف تغزي د ددف‬
‫فادرا ه ا الق اع مدن ال تدون د ال تدونع وزدا‬
‫د ددوزر زد ددرع عز د د للعد د ددد مد ددن اليد ددكان ال د د راعيذع‬
‫ا ض د د ددازف إىل معامت د د ددي لل د د ددر ا البي ي د د ددف الي د د دداتد‬
‫إمكا يد د ددف ا د د ددتلعل األراض د د د الد د ددوعر ادلغحد د دددرا‬
‫األراضد د ة ددبي ال ددحرا ف ة ددبي اجلاز ددفع ف ددعحيف‬
‫ددول حمل األراض د الكليدديف األراض د‬ ‫راعددف ه د ا ا‬
‫تا ادللوح ددف ادلعتدل ددف شل ددا ددد م ددن أعليت ددي البي ي ددف حمل‬
‫ا از ددف علددر الرت ددف مددن االصل دراا احل ددد مددن عزليددف‬
‫الت ددحر‪ .‬علددر الددرمم مددن اجل ددود ادلب لددف مددن قب د‬
‫الد لددف لت ددو ر ه د ا الق دداع خددعل اليددغوا األخددري‬
‫(‪2006-2000‬م) إال ا د ددي مت الرتوي د د د عل د ددر الغ د د دواح‬
‫ا تاجي د د ددف د ن الرتويد د د د عل د د ددر الغد د د دواح الت د د ددغيعيف‬
‫التيو قيف زقدد در العد دد مدن ادلشداو ادلعوقدا‬
‫اليت ح ّد من تقدم ه ا الق اع اليت وان من أعل دا‬
‫ع د دددم القد د دددر علد د ددر الد د دددخول إىل األ د د دواا العادليد د ددف‬
‫اطلم د ددان الق د دددر التغازي د دديف م د ددن حيد د د اجل د ددود أ‬
‫األ د د د ددعارع ي د د د ددبب ارتم د د د دداع التك د د د دداليا ا تاجي د د د ددف‬
‫التي ددو قيف الغاند ددف عد ددن اطلم ددان الكمد دداا ا تاجيد ددف‬
‫التيد د د ددو قيف فد د د ددلر ح د د د ددم الوحد د د دددا ا تاجي د د د ددف‬
‫لشراا زات‬
‫ادلزار ددا اخلاو ددف الدديت قددوم ةددا مالبيددف ادلغت ددذ حمل‬
‫مراح ما قبد ا تدا مدا عدد خافدف عزليدا مدا‬
‫عد احل اد ‪.‬‬
‫وز د ددا أن ادلي د ددت دا ا لي د ددف ا قليزي د ددف‬
‫الد لي ددف وزغ ز ددف الت ددار العادلي ددف اتماقي ددف الش د دراوف‬
‫األ ر متو د يف قددد مغح د م دددا مددن زددرع فددول‬
‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬
‫‪78‬‬
 ‫ال تون‬ ‫درا ف اقت اد ف تا تيو ا ال تون أثر الييا ف اليعر ف علر إ تا‬

‫)‪ (D‬من ضدزن ادلتلدريا ادليدتقلفع الد ي نخد قديم‬ ‫ال تد د ددون حمل اجلزاهري د د ددف ع ا ضد د ددازف إىل سد د د ددد أثد د ددر‬
‫ف ددمر ف قبد د تغمي د د الييا ددف الي ددعر ف ( يا ددف احل ددد‬ ‫يا د ددف ة د دراا زد ددات زل د ددول ادل د د ارعذ علد ددر ت د ددور‬
‫األدىن للي د د د د د د د د د د د د د د د د د ددعر) ع ق د د د د د د د د د د د د د د د د د دديم احد د د د د د د د د د د د د د د د د د ددد‬ ‫ا ت ددا ا لد د م ددن ال د د تق ددد ر دال ددف ع ددرن د د‬
‫خ ددعل ز ددرت تغميد د الييا ددف الي ددعر ف ع ل ددا علي ددي‬ ‫ال تون حمل اجلزاهري ف ‪.‬‬
‫‪ (Zero-One‬ع‬ ‫‪Dummy‬‬ ‫)‪Variables‬‬ ‫األسلـوب البحثي ومصـادر البيانات‬
‫ا ضازف إىل ادلتلري )‪ (XD‬الد ي ؽلثد حافد ضدرا‬ ‫اعتز د د ددد هد د د د ا البحد د د د عل د د ددر ا د د ددتخدام‬
‫( ‪)5‬‬
‫)‪(D‬‬ ‫ادلتلدري ادليدتق األ ل )‪ (X‬حمل ادلتلدري ال دوري‬ ‫األ د د ددلوا ألوف د د ددم ادلتزثد د د د حمل الع د د ددرن أجل د د ددد‬
‫ع م اعتبار ثبا ادلعلزف التقاوعيف اخدتعا ادلعلزدف‬ ‫للبيا ددا سليل دداع ا ضددازف لا ددلوا القيا د مددن‬
‫االضلدار د د د ددف د د د ددذ ادلد د د ددرحلتذ األ ىل الثا يد د د ددف ؽلكد د د ددن‬ ‫خدعل ا ددتخدام أ ددلوا االضلدددار البيدديإل ع ادلتعدددد‬
‫( ‪)6‬‬
‫توفيا معادلف ا ضلدار علر الغحو التا ‪:‬‬ ‫مبم وم ادلتلريا ال ور ف )‪ (Dummy Variables‬حمل‬
‫‪Yt   0  1 X   2 XD  ‬‬ ‫)‪(1‬‬ ‫تقد ددد ر معد ددادال االند ددا ال د د م العد ددام تقد ددد ر دالد ددف‬
‫ؽلكددن اةددتقاا ادلعادلددف الدديت َتث د معادلددف‬ ‫عرن د ال تدون حمل اجلزاهري دف ‪ .‬وزدا مت ا دتخدام‬
‫ا ضلدددار األ ىل لمددرت مددا قب د تغمي د الييا ددف اليددعر ف‬ ‫اختب ددار )‪ (Gregory Chow‬لقي دداك أث ددر التلد دريا‬
‫من ادلعادلف (‪ )1‬علر الغحو التا ‪:‬‬ ‫اذليكلي ددف )‪ (Structural Change‬عل ددر التل د دريا‬
‫‪Yt1  0  1  ‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫االناهيددف لكزيددف ا تددا مددن د ال ت ددونع و د لك‬
‫وزا تم اةتقاا ادلعادلدف الديت َتثد معادلدف‬
‫أثد در التلد دريا الي ددعر ف عل ددر وزي ددف ا ت ددا م ددن د د‬
‫االضل دددار للم ددرت الثا ي ددف ع ددد تغميد د الييا ددف الي ددعر ف‬
‫ال ت ددونع وز ددا ا ددتخدم اختب ددار وو ددوم ‪(Cusum‬‬
‫أ ضا من ادلعادلف العامف رقم (‪ )1‬والتا ‪:‬‬
‫)‪ Test‬ع للتحقددا أ ضددا مددن أثددر ت بيددا يا ددف احلددد‬
‫‪Yt 2   0  (1   2 ) X‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫اعتبار ‪   1   2‬ؽلكن وتا ف‬ ‫األدىن لليد د ددعر مد د ددن خد د ددعل ة د د دراا زد د ددات زل د د ددول‬
‫ادلعادلف رقم (‪ )3‬علر الغحو التا ‪:‬‬ ‫ادل د ارعذ علددر إحددداه تل دريا هيكليددف مددن عدمددي ع‬
‫تل ددك خد ددعل الم ددرت (‪ )1996-1987‬وزرحلد ددف أ ىل‬
‫قب تغمي الييا دف اليدعر فع المدرت (‪)2006-1997‬‬
‫(‪ )5‬عب ددد القد ددادر زلز ددد ع ي ددف ي االقت دداد القيا د د ددذ‬
‫وزرحلف ثا يف أتغاا تغميد يا دف احلدد األدىن لليدعرع‬
‫الغ ر ف الت بيا ع وليف الغ ار ع جامعف ا كغدر ف‬
‫حي د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د عتزد د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د ددد ت بيد د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د ددا‬
‫ع م ر ‪ 2005‬ع ‪. 350‬‬
‫( ‪)6‬‬ ‫أ د د ددلوا ا ضل د د دددار ا د د ددتخدام ادلتلد د د دريا ال د د ددور ف‬
‫‪Gujarati,‬‬ ‫‪D.N‬‬ ‫‪1995.‬‬ ‫‪Basic‬‬
‫‪Econometrics, 3 Edition. New York:‬‬ ‫‪rd‬‬ ‫)‪ (Dummy Variables‬علر إدخال ادلتلري ال دوري‬
‫‪Mc Graw-Hill, pp 509-511.‬‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪79‬‬
 ‫خالد رمضان البيدي‬ ‫عبد احلكيم أمحد اجلدي‬

‫د د ددتم مقار د د ددف قيزد د ددف )‪ (F‬ا يد د ددو ف زقد د ددا‬
‫ختب ددار )‪ (Chow Test‬غ رياهت ددا اجلد لي ددف ع ز دددتا‬
‫وا أو من أ تيا ي ريهتدا اجلد ليدف ع حيغ د‬
‫ددتم رز د زددرن الع ددم ع أي مبعددش شددري إىل جددود‬
‫تددنثريا للييا ددف اليددعر ف ( يا ددف احلددد األدىن لليددعر‬
‫ادل بقف) علر ادلتلري التا موض التقد ر ‪.‬‬
‫ا ددتخدام ر ددامر احلا ددوا ا ح ددات‬
‫‪(Cusum‬‬ ‫‪ (Eviews‬مت اال ددتعا ف دختبددار‬
‫)‪ Test‬للتحقد د ددا مد د ددن جد د ددود تل د د دريا هيكليد د ددف مد د ددن‬
‫عدمددي ع تددا ال د ع أثددر تغمي د الييا ددف اليددعر ف‬
‫(احلد ددد األدىن ليد ددعر ة د دراا د د ال تد ددون) ‪ .‬حي د د‬
‫وضا االختبار زيزا إتا وان رلزوع البواق ادلرتاوزدف‬
‫ق د ضددزن ادلغ قددف احلرجددفع مبعددش أخددر إن ادلعلزددا‬
‫ادلق دددر مي ددتقر خ ددعل ز ددرت الدرا ددف عغ ددد مي ددتوو‬
‫معغو ف ‪ . %5‬أما عغدما تكون ادلعلزا ادلقددر مدري‬
‫ميد ددتقر زد ددان رلزد ددوع الب د دواق الرتاوز د د ق د د خد ددار‬
‫اخل يذ احلرجذ ‪.‬‬
‫قد ددد مت االعتزد دداد حمل ه د د الدرا د ددف علد ددر‬
‫البيا د ددا ال د د ددادر عد د ددن ادلغ ز د ددف الد ليد د ددف لام د د ددف‬
‫ال راعد ددف )‪ (FAO‬ادلغ زد ددف العر ي د ددف للتغزي د ددف ال راعيد ددف‬
‫)‪ (AOAD‬عد د د التق د ددار ر الووغي د ددف ال د ددادر ع د ددن‬
‫اذلي ددف الووغيددف للتوثيددا ادلعلومددا ع د م يددا‬
‫الق د دداع ال راعد د د حمل اجلزاهري د ددف ع د ددن ز د ددرت الدرا د ددف‬
‫ادلزتد من ‪2006 -1970‬م ‪.‬‬
‫أولا‪ -‬الوضـ ـ ـ ــإل الـ ـ ـ ــراه إلنتـ ـ ـ ــاج الزيتـ ـ ـ ــون فـ ـ ـ ــي‬
‫الجماهيرية‬
‫‪Yt 2   0   X‬‬
‫وز د د د د د د د د د د د د د د ددا اعتز د د د د د د د د د د د د د د ددد ور ق د د د د د د د د د د د د د د ددف‬
‫)‪ (Gregory Chow‬علددر عز د اضلدددار للزتل دريا‬
‫ادلقد دددر (وزيد ددف إ تد ددا ال د د وزتلد ددري تد ددا دالد ددف حمل‬
‫ال د د من) لك د د زد ددرت مغيد ددف علد ددر حد ددد و د د لك علد ددر‬
‫ميددتوو المددرت ال مغيددف واملددف مددن مث حيدداا رلزددوع‬
‫‪ (Sum‬لكد‬ ‫)‪of Squares Error‬‬ ‫مر عدا اخل ددن‬
‫)‪4.1‬‬ ‫معادلف من ادلعادال ادلقدر ع حبي ‪:‬‬
‫) ‪ (SSE1‬شري إىل رلزدوع مر عدا اخل دن‬
‫للزعادلددف األ ىل الدديت تشددز المددرت ال مغيددف األ ىل قبد‬
‫تغمي الييا ف اليعر ف ‪.‬‬
‫) ‪ (SSE2‬شري إىل رلزوع مر عا اخل دن‬
‫دلعادلد ددف االضلد دددار الثا يد ددف الد دديت تشد ددز المد ددرت ال مغيد ددف‬
‫الثا يف عغد ت بيا الييا ف اليعر ف ‪.‬‬
‫شددري إىل رلزددوع مر عددا اخل ددن‬ ‫) ‪(SSE‬‬
‫دلعادلف االضلدار لكام المرت ال مغيف ‪.‬‬
‫حي د د د ددتم حيد دداا قيزد ددف )‪ (F‬ا يد ددو ف‬
‫اال ددتعا ف دختبددار )‪ (Chow Test‬عغددد درجددا‬
‫( ‪)7‬‬
‫حر ف )‪ (K, N-2K‬علر الغحو التا ‪:‬‬
‫‪FChow ‬‬
‫‪SSE‬‬ ‫‪ ( SSE1  SSE 2 ) / K‬‬
‫) ‪( SSE1  SSE 2 ) /( N  2k‬‬
‫حي د د تشد ددري ‪ K‬إىل عد دددد ادلعد دداك ادلقد دددر‬
‫ادلعادلف ع ‪ N‬تشري إىل عدد ادلشاهدا ‪.‬‬
‫( ‪)7‬‬
‫‪Gujarati, D.N 1995, Basic Econometrics, 3 rd‬‬
‫‪Edition. New York: Mc Graw-Hill. pp 262-264.‬‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪80‬‬
 ‫ال تون‬ ‫درا ف اقت اد ف تا تيو ا ال تون أثر الييا ف اليعر ف علر إ تا‬

‫د دوليف‬ ‫حمل تل ددك ادلغد دداوا ددخالد ددي ضد ددزن الرتويبد ددي ا‬
‫مبد د ارع م ‪ .‬عل ددر ال ددرمم م ددن اطلم ددان ي ددبف وزي ددف‬
‫ال ادليتخلص من ع أفغاا ال تون ادلغداوا‬
‫ال د د ددحرا ف ادلقار د د ددف م د د د ادل د د دواون األفد د ددليف لتلد د ددك‬
‫األفددغاا دددرجا متما تددف مددن فددغا ألخددرع إال‬
‫حمل حالددف ري‬ ‫أهنددا ال لد ت ددلا ال ددتخعع ال د‬
‫( ‪)8‬‬
‫األة ار توزري احتياجاهتا ادلاتيف ‪.‬‬
‫‪ -1‬أصناف الزيتون والتوزيإل الجغرافي لزراعة‬
‫الزيتون في الجماهيرية‬
‫غتشر حمل مغاوا راعدف ال تدون العد دد مدن‬
‫أفغاا ال تون ا ليفع وضا اجلد ل رقدم (‪ )1‬أعل دا‬
‫مغد دداوا ا تشد ددارها اخل د دداتص ادلزي د د لك د د فد ددغا‬
‫مغ اع حيد تشدري البيا دا الدوارد اجلدد ل (‪ )1‬دنن‬
‫ف ددغا ود ددع دلد ددان مد ددن أزض د د أفد ددغاا ال تد ددون‬
‫تعتز ددد راع ددف ال ت ددون حمل اجلزاهري ددف ز ددا‬
‫ددامذع عل ددا الغ ددام ألبعلد د الغ ددام ادل ددر ي‪ .‬حيد د‬
‫تغتشر راعتي عليا علر امتداد داح ادلغ قدف اللر يدف‬
‫م ددن ار ح ددت م دراتي ددر ب مرتمع ددا اجلبد د‬
‫د ددان ادلغ قد ددف الو د د ر حد ددت خد ددإل‬ ‫الل ددرب ع د د‬
‫م ددري ‪ 200‬ملددم جغو ددا معتزدددا علددر ميددا األم ددار‬
‫الدديت هت د دا ددف مددن ز د اخلر ددا أحيا ددا تيددتزر‬
‫خ ددعل ز د د الش ددتاا‪ .‬وز ددا ترتود د راعت ددي حمل ادلغ ق ددف‬
‫الش د درقيف علد ددر د دداا زل د دد د حمل اجلب د د األخضد ددر‬
‫د د غل ددا ي‪ .‬حيد د تش ددك ي ددبف ال راع ددف البعلي ددف‬
‫لل ت ددون حد دوا ‪ %65‬م ددن الع دددد الكلد د لاةد د ارع‬
‫وز ددا تتوق ددا مي ددازا ال راع ددف ددذ األة د د ار ز ددا‬
‫الغ ام البعل علر معددال ه دول األم دار ود لك‬
‫وبيعددف الرت ددف مددن مغ قددف ألخددروع حددت ت د إىل ‪20‬‬

‫ا ليددف مددن حيد الكزيددف ادلغت ددف للشد ر مددن ال تددون‬ ‫× ‪ 20‬م ددرت أ أوث ددر حمل عض د د ا‪ .‬أم ددا الغ ددام ادل ددر ي‬
‫ال د ادليددتخلص‪ .‬لا ددب تلددك األفددغاا ا ليددف‬ ‫الد ي ؽلثد ‪ %35‬مددن العدددد الكلد ألةد ار ال تددون‬
‫غتشددر عدددد مددن األفددغاا ا اليددف مث د (مددار غو ع‬ ‫تغتش د د ددر راعت د د ددي حمل احلي د د ددا ا ال د د ددلري حمل ادلغ د د دداوا‬
‫مي غ ددو ع مور ول ددو) ادلغ دداوا الي دداحليف ترهو ددف ع‬ ‫الياحليف اليت تتح د زيدي أةد ار ال تدون علدر ميدا‬
‫حيد د عت د د ال ددغا م ددار غو م ددن أزض د د األف ددغاا‬ ‫الري ور مري مباةر تلك تي ف سزيد زلافدي‬
‫ا اليددف ادل ر عددف تلددك ادلغدداوا مبتو ددإل إ تددا قدددر‬ ‫أخ ددرو علي ددا و راع ددا يغي ددف مثد د زلاف ددي العل ددا‬
‫غح د ددو ‪ 93‬و م‪/‬الش د د د ر م د ددن ال ت د ددون ضل د ددو ‪20.5‬‬ ‫اخلض درا ا أة د ار الماو ددف ‪ .‬وزددا يددتعز الددري‬
‫للش ر ‪.‬‬ ‫و م‪/‬‬ ‫حمل ال راعددا احلد ثددف الدديت خ د ألفددغاا تددون‬
‫ادلات ددد ة دددا احل ددول عل ددر م ددرد د اقت ددادي م ددن‬
‫راعت د ددا ‪ .‬وزد ددا مت التو د د حمل راعد ددف ال تد ددون ادلد ددر ي‬
‫(‪ )8‬أويددادي درا ددف حددول تددنثري ال ددر ا البي يددف حمل يددبف‬ ‫خ د ددعل الي د ددغوا األخ د ددري ادلش د ددار العام د ددف ح د ددول‬
‫وزيددف ال د حمل بددار ع د أفددغاا ال تددونع ددور ا‬
‫مغ قددف ز د ان ع ا ضددازف إىل اهتزددام ادل د ارعذ األز دراد‬
‫‪. 2002‬‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪81‬‬
 ‫خالد رمضان البيدي‬ ‫عبد احلكيم أمحد اجلدي‬

‫مغ قد د ددف ادلرقد د ددب ‪ %10‬اجلمد د ددار مر د د ددان غيد د ددبف‬ ‫تعتد د مغ ق ددف ترهو ددف مي ددعتي م ددن أه ددم‬
‫‪ %8.2‬ع ‪ % 8.0‬عل د ددر التد د دوا م د ددن الع د دددد الكلد د د‬ ‫مغ دداوا راع ددف ال ت ددون حمل اجلزاهري ددف غي ددبف ‪%20.1‬‬
‫ألة ار ال تون حمل اجلزاهري ف ‪.‬‬ ‫مد ددن العد دددد الكل د د ألة د د ار ال تد ددون تلي د ددا الغقد ددا‬
‫اخلزس غيبف ‪ %15.84‬مث تاجوراا غيبف ‪%10.23‬‬

‫جدول ‪ 1‬أفغاا ال تون حمل اجلزاهري ف مغاوا شنهتا ا تشارها متو إل إ تا الش ر يبف ا تخعع ال‬
‫متو إل إ تا‬
‫متو إل إ تا الش ر‬ ‫يبف ا تخعع‬
‫الش ر من ال تون‬ ‫موون مغاوا راعتي‬ ‫ال غا‬
‫من ال و م‬ ‫ال ‪%‬‬
‫و م‬
‫‪9.3‬‬ ‫‪22.0‬‬ ‫‪42.0‬‬ ‫ليد‬ ‫اخلزسع‬ ‫أ د ري (قرقاة )‬
‫فغا تو ي ميزر الشزع تغتشر‬
‫‪21.9‬‬ ‫‪23.0‬‬ ‫‪95.0‬‬ ‫دلان‬
‫راعتي حمل ل ن ع اجلزي ع ار‬
‫‪10.9‬‬ ‫‪16.0‬‬ ‫‪68.0‬‬ ‫ورا لس ع ل ن ع احلرةف‬ ‫راميان ( قباق )‬
‫‪12.0‬‬ ‫‪24.8‬‬ ‫‪48.6‬‬ ‫ليدع م راتي ع لينت‬ ‫را ل‬
‫‪5.8‬‬ ‫‪26.0‬‬ ‫‪22.3‬‬ ‫ورا لس‬ ‫ا عن‬
‫‪5.1‬‬ ‫‪25.3‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫الق با‬ ‫محودي‬
‫‪6.7‬‬ ‫‪30.3‬‬ ‫‪22.0‬‬ ‫الق با‬ ‫امبون‬
‫‪25.0‬‬ ‫‪26.2‬‬ ‫‪95.0‬‬ ‫الق با‬ ‫وع‬
‫الق با ع م راتف ميعتف ع‬
‫‪7.2‬‬ ‫‪28.6‬‬ ‫‪25.0‬‬ ‫ارا ي (جرا ي)‬
‫مر ان ع اجلب اللرب‬
‫‪6.5‬‬ ‫‪23.0‬‬ ‫‪28.0‬‬ ‫جب ميعتي‬ ‫مراري‬
‫‪4.0‬‬ ‫‪26.3‬‬ ‫‪15.0‬‬ ‫جب ميعتي‬ ‫جبوج‬
‫‪7.0‬‬ ‫‪24.0‬‬ ‫‪29.0‬‬ ‫جب ميعتي‬ ‫عمرال‬
‫ال تون‬ ‫المصدر ‪ :‬ادلغ زف العر يف للتغزيف ال راعيف )‪ (AOAD‬ع درا ف حول ت و ر إ تا ت غي تيو ا ال تون‬
‫العربع اخلرووم ع اليودان ‪ 2003‬ع ‪250 -240‬‬ ‫حمل الوون‬
‫حمل عدددد األة د ار ادلثزددر غحددو ‪ %7.0‬خددعل تلددك‬ ‫‪ -2‬تطور إنتاج الزيتون في الجماهيرية‬
‫تش د ددري ا ح د ددااا د ددنن ع د دددد أة د د د ار‬
‫ال تددون حمل اجلزاهري ددف اطلم د مددن ح دوا ‪ 7.0‬مليددون‬
‫ة د ر عددام ‪1987‬م إىل ضلددو ‪ 5.5‬ملي ددون ة د ر عددام‬
‫‪1995‬م ‪ .‬حيد د د د د د د د ق د د د د د د دددر ي د د د د د د ددبف االطلم د د د د د د ددان‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪82‬‬
 ‫ال تون‬ ‫درا ف اقت اد ف تا تيو ا ال تون أثر الييا ف اليعر ف علر إ تا‬
‫‪2006-1970‬م (ادللح د د د ددا ‪ )1‬ع تل د د د ددك ا د د د ددتخدام‬
‫ور ق د د ددف ادلر ع د د ددا ال د د ددلرو (‪ (OLS‬لتق د د ددد ر ت د د ددور‬
‫ا ت ددا ا لد د م ددن ال ت ددون عد د الد د من ال دديت وا د د‬
‫تات ا علر الغحو التا ‪:‬‬
‫‪Yt  109.244 2.286T‬‬
‫)‪t (9.021‬‬ ‫)‪( 4.006‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 32.1%‬‬ ‫‪F  16.04‬‬
‫حي د تض ددا م ددن معام د إضلدددار ادلعادل ددف‬
‫ادلقدددر دنن ح ددم ا تددا مددن ال تددون ت ا ددد مبعدددل‬
‫ددغوي معغ ددوي إح دداتيا بل ددم ‪ 2.286‬أل ددا و ددن حمل‬
‫اليددغفع مبعدددل ظلددو ددغوي قدددر غحددو ‪ % 1.5‬مددن‬
‫ادلتو د ددإل البد ددالم ‪ 151.539‬ألد ددا ود ددن خد ددعل المد ددرت‬
‫‪ 2006-1970‬م ‪.‬‬
‫ه د د د ا تعت د د د العوام د د د ادلغاخيد د ددف اليد د دداتد‬
‫(وزي د ددف األم د ددار تو ع د ددا خ د ددعل ز د ددل اخلر د ددا‬
‫الشددتاا درجددا احل درار خددعل ز د ال دديا) مددن‬
‫أهم العوام البي يف ادل ثر علر عدد األةد ار ح دم‬
‫ا تد ددا مد ددن ال تد ددون حمل اجلزاهري د ددفع حي د د يد ددبب‬
‫االرتماع الشد د حمل درجا احلرار حمل ت دول جمداا‬
‫أة ار ال تون حمل ا وزيا اذل دول ادلتد يدف خدعل‬
‫ددغوا اجلم دداا ‪ .‬ا ض ددازف للعوامد د ادلغاخي ددف تعتد د‬
‫ادداهر ادلعا مددف أ تبددادل احلز د أ ضددا مددن األ ددباا‬
‫الدديت تد دي إىل ت د ا ا تددا مددن ددغف إىل أخددرو ‪.‬‬
‫وز ددا أن ق دداع ال ت ددون حمل اجلزاهري ددف م ددا ال ق اع ددا‬
‫تقليددد ا رمددم جددود دوادر علددر دخولددي مرحلددف ا تددا‬
‫االقت ددادي خددعل اليددغوا األخددري ‪ .‬حي د تعتزددد‬
‫راعت ددي عل ددر األف ددغاا ا لي ددف م ددري ا ي ددغف دخ ددول‬
‫ي ددبف وب ددري م ددن أةد د ار ال ت ددون دلرحل ددف الش دديخوخف‪.‬‬
‫ا ضد ددازف إىل ا تشد ددار ع د د ادلزار د ددا اخلاو د ددف حمل‬
‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬
‫‪83‬‬
‫المرت (‪ . )1‬وغتي دف الهتزدام الد لدف التو د حمل راعدف‬
‫ال ت د د ددون ادل د د ددر ي د د ددبع ادلش د د ددار العام د د ددف خ د د ددعل‬
‫اليغوا ‪2006-2002‬م ‪ .‬مبا قارا من ‪ 2.5‬مليدون‬
‫ة ددتلف ت ددون مو ع ددف مع ز ددا عل ددر مش ددار مغد دداوا‬
‫اجلغد ددوا الواحد ددا ع أعل د ددا مشد ددر ع اللد ددود ال راع د د‬
‫حبوا ‪ 500‬ألا ة ر تدونع مشدر ع حد ام اجلمدر‬
‫الل ددرب غح ددو ‪ 250‬أل ددا ة د د ر ع الواح ددا غح ددو‬
‫‪ 290‬ألددا ةد ر تددونع مريهددا مددن ادلشددار العامددف‬
‫نع د ددداد متما ت د ددف شل د ددا أدو إىل د دداد ع د دددد أةد د د ار‬
‫ال ت ددون حمل اجلزاهري ددف إىل حد دوا ‪ 8.2‬ملي ددون ةد د ر‬
‫خعل عام ‪2006‬م ‪ .‬ه ا تغتشدر راعدف ال تدون علدر‬
‫ميدداحف تقدددر حبدوا ‪ 220‬ألددا هكتددارع علددر اعتبددار‬
‫‪ % 65‬مدن عدددد أةد ار ال تدون زددا الغ ددام البعلد ع‬
‫علددر أ دداك ‪ 25‬ة د ر لل كتددارع ضلددو ‪ % 35‬زددا‬
‫الغ ددام ادل ددر ي م ر ع ددف حمل ادلتو ددإل غح ددو ‪ 50‬ةد د ر‬
‫لل كتددار ‪ .‬قددد ارتمد ح ددم إ تددا ال تددون مددن ‪69.2‬‬
‫ألا ون عام ‪1970‬م إىل ضلو ‪ 180.0‬ألدا ودن عدام‬
‫‪2004‬م ‪ .‬وز ددا تش ددري البيا ددا الد دوارد اجل ددد ل (‪)2‬‬
‫نن أق ر ميدتو ا لن تدا مدن ال تدون قدد سققد‬
‫خ د د ددعل الي د د ددغوا ‪1989-1985‬م مبتو د د ددإل ‪189.2‬‬
‫ألا ون‪/‬اليغف ع خعل تلك المرت ‪.‬‬
‫مددن خ ددعل تق ددد ر معادل ددف االنددا ال د م‬
‫العددام لت ددور إ تددا ال تددون حمل اجلزاهري ددف خددعل المددرت‬
‫(‪ )1‬اذلي د ددف الووغيد ددف للزعلومد ددا التوثيد ددا ع تد دداتر ح د ددر‬
‫احلات ن ال راعيذ حيا هتم ال راعيدف ‪ 1995‬ودرا لسع‬
‫اجلزاهري ف الع زر ‪.‬‬
 ‫خالد رمضان البيدي‬ ‫عبد احلكيم أمحد اجلدي‬

‫الثزار ادلق وزف دد ا مدن أزضد أ دواع ال د خافدف‬ ‫عزلي ددا جد د ود د ال ت ددون حمل عد د ادلغ دداوا م ددن‬
‫إتا ما مت ع ر عد اجل مباةر ‪ .‬علر العكدس مدن‬ ‫اجلب د الل ددرب (مر ددان م ددرن ددالو ) حيد د تعتز ددد‬
‫تلد د ددك زد د ددنن ال د د ددرا األخد د ددرو ادليد د ددتخدمف حمل اجل د د د‬ ‫ور ق ددف ود د ال ت ددون عل ددر ت ددر الثز ددار تتي دداقإل عل ددر‬
‫وا ددتخدام األمشددا أ الضددرا الع د ت د دي إىل‬ ‫األرن سد األةد ار مث نزد نمدا علدر أ د ا‬
‫األض د درار الثز د ددار خدة د د ا شل د ددا ي د ددتدع ت د ددغيع ا‬ ‫ادلغددا ل عدداا علددر ه د ال ر قددف تعددرن الثزددار إىل‬
‫ي ددرعف الن ند د ن الثز ددار ادلتض ددرر ل ددو لم ددرت جيد د‬ ‫ارتمدداع يددبف احلزوضددف تدددهور جددود ال د الغدداتر‪.‬‬
‫د ثر علددر يددبف احلزوضددف ال د ادليددتخر مغ ددا ‪.‬‬ ‫وزد ددا د ددتم نزي د د ال تد ددون حمل ع د د مغد دداوا ترهو د ددف‬
‫أم د د ددا الق د د ددا ا ا د د ددتخدام اال احلد ث د د ددف حمل‬ ‫مي ددعتي د د لي ددد ع ددد اجلد د حمل أم دداون خاف ددف ع‬
‫عزليا اجل ز و أمدر دادر احلدد ه حمل اجلزاهري دفع‬ ‫ت د ددرت حمل عد د د األحي د ددان حمل عبد د دوا ع د ددتيكيف ع‬
‫ي د ددبب ع د د ا ادل د د ارعذ ع د ددن سز د د اال د د دتثزارا‬ ‫ع دددم قل د ددا مباة ددر للزعافد ددرع ح ددت اال ت د دداا مد ددن‬
‫الكبري ادل لو ف لشراا اال ع الرمم من صلاٌ ه‬ ‫عزلي ددف اجلد د ع شل ددا ي ددبب حمل زق ددد الثز ددار جد د اا م ددن‬
‫الت ر د د د ددف إمكا يد د د ددف تقلد د د دديص زد د د ددرت اجل د د د د تقلي د د د د‬ ‫زلتواه ددا م ددن الروو ددف عل ددر هي ددف ( م ددرجذ) ‪ .‬تي ددف‬
‫تكاليم ا(‪.)2‬‬ ‫الرتماع درجف احلرار وول زدرت التخد ن زدهندا تيدبب‬
‫أ ض د ددا حمل زي د دداد الثز د ددار ارتم د دداع احلزوض د ددف الت د ددا‬
‫تدددهور ج ددود ال د (‪ . )1‬اجلددد ر ال د ور ددنن ج د‬
‫ال تون حمل اجلزاهري دف دتم عدن ور دا الق دا اليدد أ‬
‫ا ددتخدام األمشددا الضددرا الع د ع حي د تعت د‬
‫ور قددف الق ددا اليددد مددن أزض د ال ددرا جل د ال تددون‬
‫رمد ددم ارتمد دداع تكاليم د ددا الحتياج د ددا لعد دددد وبد ددري م د ددن‬
‫العزال د د ددفع تل د د ددك لك د د ددون ه د د د ال ر ق د د ددف س د د ددد م د د ددن‬
‫احتز د دداال إف د ددا ف الثز د ددار ا ضد د درار ادليكا يكي د ددف‬
‫قااهددا حمل حالددف جيددد ‪ .‬عتد ال د ادليددتخر مددن‬

‫(‪ )1‬ادلغ زددف العر ي ددف للتغزيددف ال راعي ددف درا ددف ح ددول ت ددو ر‬
‫إ ت د ددا ت د ددغي تي د ددو ا ال ت د ددون د د د ال ت د ددون حمل‬
‫(‪ )2‬ادلغ زددف العر يددف للتغزيددف ال راعيددفع ادل دددر اليددا اع ع‬ ‫ال د د ددوون ع العد د د ددرب ع اخلرو د د ددوم ع اليد د د ددودان ‪ 2003‬ع‬
‫‪. 108،109‬‬ ‫ع ‪. 104-103‬‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪84‬‬
 ‫ال تون‬ ‫درا ف اقت اد ف تا تيو ا ال تون أثر الييا ف اليعر ف علر إ تا‬

‫جـدول ‪ 2‬متو ددإل ادليداحف ادل ر عدف ع عدددد األةد ار ح ددم ا تدا مدن ال تددون حمل اجلزاهري دف الع زددر خدعل المددرت‬
‫(‪2005 -1970‬م)‬
‫متو إل ا تاجيف‬ ‫متو إل ا تا‬ ‫متو إل ادلياحف‬ ‫متو إل عدد األة ار‬
‫متو إل المرت‬
‫(ون‪/‬هكتار)‬ ‫(ألا ون)‬ ‫(ألا هكتار)‬ ‫(مليون)‬
‫‪0.366‬‬ ‫‪91.6‬‬ ‫‪250.0‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫‪1974-1970‬‬
‫‪0.493‬‬ ‫‪118.3‬‬ ‫‪240.0‬‬ ‫‪7.6‬‬ ‫‪1979-1975‬‬
‫‪0.660‬‬ ‫‪151.8‬‬ ‫‪230.0‬‬ ‫‪7.4‬‬ ‫‪1984-1980‬‬
‫‪0.840‬‬ ‫‪189.2‬‬ ‫‪225.0‬‬ ‫‪7.0‬‬ ‫‪1989-1985‬‬
‫‪0.848‬‬ ‫‪178.1‬‬ ‫‪210.0‬‬ ‫‪5.8‬‬ ‫‪1994-1990‬‬
‫‪0.867‬‬ ‫‪164.9‬‬ ‫‪190.0‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪1999-1995‬‬
‫‪0.805‬‬ ‫‪161.0‬‬ ‫‪200.0‬‬ ‫‪6.5‬‬ ‫‪2004-2000‬‬
‫‪0.827‬‬ ‫‪182.0‬‬ ‫‪220.0‬‬ ‫‪8.2‬‬ ‫‪2006-2005‬‬
‫المصدر‬
‫‪ -‬ادلغ زف العر يدف للتغزيدف ال راعيدف )‪ (AOAD‬ع الكتداا اليدغوي لنح دااا ال راعيدف العر يدف ع أعدداد‬
‫سلتلمف ع اخلرووم ع اليود ‪.‬‬
‫‪ -‬اذلي ددف الووغي ددف للزعلوم ددا التوثي ددا ع الكتي ددب ا ح ددات ع أع ددداد سلتلم ددف ع ود درا لسع اجلزاهري ددف‬
‫الع زر ‪ .‬أن ‪.‬‬
‫‪ -‬الل غف الشعبيف العامف لل راعف الثدر احليوا يدف البحر دف ع تقدار ر مدري مغشدور ع ودرا لس ع اجلزاهري دف‬
‫الع زر ‪.‬‬
‫‪ -‬ادلغ زف الد ليف لام ف ال راعف )‪ (FAO‬الكتاا اليغوي لن تا ع ر ماع ا اليا ع أعداد سلتلمف ‪.‬‬

‫ادلقار د ددف مد د د عد د د د ل ح د ددون البح د ددر ادلتو د ددإلع‬
‫حي د د ت د د إىل ‪ 3.5‬ون‪/‬هد د د حمل أ د ددبا يا ضلد ددو ‪3.0‬‬
‫ون‪/‬ه د د د ع ‪ 2.8‬و د ددن ‪/‬ه د د د حمل إ الي د ددا اليو د ددان عل د ددر‬
‫الت د دوا ‪ .‬شلد ددا ت لد ددب األمد ددر ضد ددر ر التو د د راعد ددف‬
‫األفدغاا ا يددغف الدديت تتزيد ا تاجيددف العاليددفع الدديت‬
‫تد رع زقددا لددغ م ال راعددف الكثيمددف ع ادلغا ددبف لل ددر ا‬
‫البي يددف ادلغاخيددف لل زاهري ددفع مث د ال ددغا األ ددبال‬
‫وزددا تشددري البيا ددا ال دوارد اجلددد ل (‪)2‬‬
‫ددنن ا تاجيددف اذلكتار ددف مددن ال تددون قددد ارتمع د مددن‬
‫ضل د ددو ‪ 0.366‬ون‪/‬هكت د ددار خ د ددعل الم د ددرت ( ‪-1970‬‬
‫‪1974‬م) إىل ح د د د دوا ‪ 0.805‬ون‪/‬هكتد د د ددار وزعد د د دددل‬
‫للمد د ددرت (‪2004-2000‬م) يد د ددب التو د د د حمل ال راعد د ددف‬
‫ادلر ددف الددري التكزيلد حمل عد ادلغدداوا اليدداحليف‪.‬‬
‫إال أ ددي أل ال متو ددإل إ ت ددا اذلكت ددار عتد د م ددغخم‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪85‬‬
 ‫خالد رمضان البيدي‬ ‫عبد احلكيم أمحد اجلدي‬

‫البي ف التيدو قيف ادلغا دبف تعتد ان مدن أهدم األمدور الديت‬ ‫ادل ددن (أر كيغددا) ال د ي ثب د مغا ددبتي دلختلددا أ ددوع‬
‫تضددزن إ درا القدددر التغازيدديف لل تددون الليدديب تددي حمل‬ ‫الددرتا قدرتددي علددر سزد اجلمدداا ادللوحددف ا ضددازف‬
‫مواج ددف مغت ددا ال ددد ل األخ ددروع ض ددزان دخول ددي‬ ‫لتزيد د ا ت ددا ادلبك ددرع حيد د عتد د م ددن األف ددغاا‬
‫لا د د دواا اخلارجي د ددف ع ؽلك د ددن ع د ددرن أه د ددم ادلي د ددات‬ ‫الق ميف الديت ؽلكدن راعت دا مبيدازا متقار دف ت د إىل‬
‫التي ددو قيف ادلتعلق ددف ت ددغي تي ددو ا د د ال ت ددون حمل‬ ‫‪ 4 × 2‬مد د ددرت ‪ .‬مبد د ددا ؽلكد د ددن مد د ددن راعد د ددف ‪ 1250‬ة د د د ر‬
‫اجلزاهري ف حمل التا ‪:‬‬ ‫لل كتد ددارع د تاجيد ددف ت د د إىل تر هتد ددا خد ددعل العد ددام‬
‫‪ -1‬تصنيإل زيت الزيتون في الجماهيرية‬ ‫الثامن لل راعف غحو ‪ 15.0‬ون لل كتار(‪. )1‬‬
‫عزل د د اجلزاهري د ددف علد ددر تن د دديس ةد ددروف‬ ‫ثاني ا‪ -‬تصنيإل وتسويق الزيتون وزيت الزيتون في‬
‫عامف ال تخعع تكر ر ال و الغباتيدف خدعل عقدد‬ ‫الجماهيرية‬
‫الثزا يغد ددا تبع د ددا م د ددغ و د درا لس لل د ددو الغباتيد ددف‬ ‫عت د د التي ددو ا ال راع د د الرويد د الض ددزا ف‬
‫ددا قاع م ددغ ا ددبيعف ال ددتخعع تكر ددر ال ددو‬ ‫الرتيي دديف لغ دداٌ اال ددتثزار ال راع د ع تد درتبإل وماات ددي‬
‫الغباتيددف للددرن ا ددتخعع تكر ددر ال د مددن البقا ددا‬ ‫مبدددو قدرت ددي عل ددر ت ددر ا إ ت ددا ادل د ارعذ الش ددك‬
‫ال لبف لع ر ال تون (الميتدور ) ود لك للدرن تكر در‬ ‫ال ي ضزن ذلم سقيا أق ر عاتدد رلد ي مدن راتديع‬
‫د ال تددون الد ي ػلتددوي علددر محوضددف مرتمعددف مددن‬ ‫يد ددزا ا د ددتزرارهم حمل العز د د ال راع د د ع ا ضد ددازف‬
‫زددات إ تددا ادلد ارعذ اقددف إ تاجيددف ددغو ف ‪ 12‬ألددا‬ ‫للقيزف ادلضازف ال ي ػلقق ا مدن خدعل إضدازف ادلغداز‬
‫ود ددن ل د د ال تد ددون ‪ .‬إال أن ح د ددم ا تد ددا المعل د د‬ ‫االقت د د دداد ف عل د د ددر اليد د ددلعفع جعل د د ددا أوثد د ددر قا لي د د ددف‬
‫للشروف مت ا من غف ألخرو ك ت دا ‪20-15‬‬ ‫لع ددت ع ‪ .‬إت تد د داد أعلي ددف د ر التي ددو ا ال راعد د‬
‫‪ %‬م د د ددن ال اق د د ددف الت د د ددزيزيف للز د د ددا حمل أحي د د ددن‬ ‫خاف ددف عغ دددما تعل ددا األم ددر ي ددلعف ا د درتاتي يف مثد د‬
‫ال ددر اع حي د ق ددر ح ددم ا تددا المعل د مب ددغ‬ ‫ال تددون تددي ع الددد ر الماع د ال د ي ؽلكددن أن لعبددي‬
‫و درا لس غح ددو ‪ 1173‬و ددن م ددن د ال ت ددون ادلك ددرر‬ ‫حمل ان د ددا د دداد ا ت د ددا سي د دديغي ع ز د ددا دار اجلي د ددد‬
‫خ ددعل ع ددام ‪1993‬م مث ضل ددو ‪ 532‬و ددن ع ددام‪2001‬م ‪.‬‬
‫وزدا قددر ح ددم ا تدا المعلد مب ددغ ا دبيعف غحددو‬
‫‪ 1822‬و د د ددن ع د د ددام ‪1993‬م ضل د د ددو ‪ 2400‬و د د ددن ع د د ددام‬ ‫(‪ )1‬ةد د د د د ددروف الغ د د د د د ددر ال د د د د د ددغاع الع د د د د د دديم لع ت د د د د ددعٌ‬
‫ا ش د د د د د د د د د ددااا ع درا د د د د د د د د د ددف َت يد د د د د د د د د د ددف ل راعد د د د د د د د د ددف‬
‫أةد د ار ال ت ددون مبش ددر ع أ ددو عاتش ددف ال راعد د ع م ددري‬
‫مغش د د د د د د د د ددور ع ‪ 2006‬ع و د د د د د د د د د درا لس ع اجلزاهري د د د د د د د د ددف‬
‫الع زر ‪.‬‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪86‬‬
 ‫ال تون‬ ‫درا ف اقت اد ف تا تيو ا ال تون أثر الييا ف اليعر ف علر إ تا‬
‫جدود ال د ادليدتخلص ‪ .‬وزدا تقدوم‬ ‫الثزار خم‬
‫هد د ادلعاف ددر ا ض ددازف إىل ع ددر ال ت ددون ع عزلي ددف‬
‫تيددو ا ال د ال د ي تق ددوم ع ددر إىل الش ددروف الليبيددف‬
‫ال د د ددتخعع تكر د د ددر ال د د ددو أ إىل ند د ددار اجلزلد د ددف‬
‫أفددحاا ادلعافددر خددعل‬ ‫الت تددف ‪ .‬وزددا قددوم عد‬
‫اليددغوا األخددري (‪ )2006-2000‬ش دراا ال د مددن‬
‫ادلد د ارعذ القي ددام عزلي ددف ت ددد ر ع تش ددري البيا ددا‬
‫ال د دوارد اجلد ددد ل (‪ )4‬إىل ت د ددور ح د ددم ا تد ددا مد ددن‬
‫د ال تددون مددن ‪ 21.7‬ألددا وددن‪ /‬اليددغف وزتو ددإل‬
‫للم د ددرت ‪1974-1970‬م ‪ .‬إىل ضلد د ددو ‪ 35.8‬أل د ددا ود د ددن‬
‫دلتو ددإل الم ددرت ‪2004-2000‬م ‪ .‬مث إىل حد دوا ‪38.0‬‬
‫ألا ون وزعدل للمرت ‪2006-2005‬م ‪.‬‬
‫‪ -2‬استهالك الزيتون وزيت الزيتون‬
‫تي ددت لك اجلزاهري ددف مع ددم إ تاج ددا م ددن‬
‫ال تددون ال د ولددف مددا مت ت ددد ر خددعل اليددغوا‬
‫‪2004-2001‬م ال ت د د ددا ‪ 8,5‬ألد د ددا ود د ددن مبعد د دددل‬
‫غوي قدر غحو ‪ 2,12‬ألا ون غو ا خعل تلدك‬
‫الم ددرت ‪ .‬هد د ا عح دده إقب ددال ادلي ددت لك عل ددر د د‬
‫ال تددون د ن أي ج ددود تر غليددف لتحميد ال لددبع رمددم‬
‫ارتمداع أ دعار مقار دف ن دعار ال دو الغباتيدف األخددرو‬
‫( د د د د الد د د د ر ع د د د د عب د د دداد الش د د ددزس) ادلي د د ددتورد‬
‫ادلغت ددذ معافددر ال ت دون ع خددعل موا ددم اجل د ع شلددا‬
‫ادلدعومددف مددن ادل يددف الووغيددف لليددل التزو غيددف الدديت‬
‫د د د ددتم تو ع د د د ددا ع د د د ددن ور د د د ددا اجلزعي د د د ددا التعا ي د د د ددف‬
‫أ ددام س د اددر ا ن د ن ددي فع مبددا يددبب حمل نزددر‬
‫اال د ددت عويف ع شلد ددا شد ددري إىل الوض د د اخلد دداع ال د د ي‬
‫تزي د ددي د ال ت ددون ض ددزن الي ددلف الل اتيددف دلع ددم‬
‫الليبي ددذع اجلد ددد ل (‪ )5‬وضد ددا وزي ددف ال د دواردا مد ددن‬
‫ولد د ددف ال د د ددو الغباتيد د ددف( د د د الد د دددر د د د عبد د دداد‬
‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬
‫‪87‬‬
‫‪2001‬م ‪ .‬ضلددو ‪ 612‬وددن عددام ‪2002‬م(‪ . )1‬اجلددد ر‬
‫ال د ور ددنن ح دوا ‪ %95‬مددن ح ددم ا تددا الكل د‬
‫مدا دتم نليلدي ال‬ ‫من ال تون وجي ضلدو إ تدا ال د‬
‫ددد ع ددن ‪ % 5‬زق ددإلع حيد د أ شد د الد ل ددف أر د د‬
‫م ا لتخلي ال تدون اخلضدر اقدف إ تاجيدف إواليدف‬
‫د دديدي‬ ‫تقد دددر غحد ددو ‪ 12‬ألد ددا ود ددن د ددغو ا (م د ددغ‬
‫ادل د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د ددري ع م د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د ددغ‬
‫اجلمددار ع م ددغ م دراتي م ددغ ترهو ددف) ع حي د مت‬
‫َتليك ه ادل ا للعاملذ ةا زا الغ ام التشدارو‬
‫‪ .‬هد د ا توج ددد العد ددد م ددن ادلعاف ددر التا ع ددف للق دداع‬
‫األهل د د د د د د د د ال د د د د د د د د ي بلد د د د د د د ددم عد د د د د د د ددددها ضلد د د د د د د ددو ‪211‬‬
‫مع د د ددر ع مغ د د ددا ‪ 117‬مع د د ددر حد ث د د ددفع ضل د د ددو ‪94‬‬
‫مع ددر تقليد ددف ‪ .‬مو عددف مع ز ددا علددر م دددن اجلب د‬
‫اللددرب ادلغدداوا اليدداحليف علددر الغحددو الدوارد اجلددد ل‬
‫(‪. )3‬‬
‫وزد ددا أن مالبيد ددف ادل د د ارعذ مضد ددلون ق د د‬
‫الثزار القيام عزليف ع درها ادلعافدر التا عدف للق داع‬
‫ترتا ٌ زيزدا دذ ‪-15‬‬ ‫األهل ع مقا يبف من ال‬
‫‪ % 20‬ددتم س دديل ا ل ددال ادلعاف ددر وب دددل أج ددور‬
‫للقيددام عزليددف الع ددر ع حمل ا د ميدداا التغيدديا ددذ‬
‫د دي إىل تدراوم وزيددف ال تددون الدوارد للزعافددر لعددد‬
‫(‪ )1‬رلل ددس التخ دديإل الع ددام ع تقر ددر جلغ ددف أع ددداد مش ددر ع‬
‫الييا ا ال راعيف ‪2003‬م ع اجلزاهري ف الع زر ‪.‬‬
 ‫خالد رمضان البيدي‬ ‫عبد احلكيم أمحد اجلدي‬

‫الغباتي ددف( د د ال دددر ع د د عب دداد الش ددزس) غح ددو‬
‫‪ 125,403‬ألا ون‪/‬اليغف حمل ادلتو إلع خدعل المدرت‬
‫‪ 2005-1990‬م ‪ .‬وز ددا بل ددم متو ددإل دديب الم ددرد‬
‫مد د ددن ال د د ددو الغباتيد د ددف ( د د د ال د د د ر ع د د د عبد د دداد‬
‫الش ددزس) ح د دوا ‪ 25.0‬و ددم‪ /‬الي ددغف وزع دددل ع ددن‬
‫تلد ددك المد ددرت ع تشد ددري البيا د ددا أ ضد ددا د ددنن متو د ددإل‬
‫دديب الم ددرد م ددن د د ال ت ددون د درتا ٌ م ددا ددذ ‪5.5‬‬
‫و ددم ع ددام ‪1990‬م إىل ضل ددو ‪ 8.5‬و ددم خ ددعل ع ددام‬
‫‪ 1996‬م ع مث قدر غحو ‪ 6.5‬و م عام ‪ 2005‬م ‪.‬‬
‫الشددزس) وزيددف اال ددت ع الكل د معدددل دديب‬
‫الم ددرد الي ددغوي م ددن مغ دداع ود د لك مع دددل ا ددت ع‬
‫ال تون ‪.‬‬ ‫المرد اليغوي من‬
‫اجل د ددد ر ال د د د ور د ددنن ادل ي د ددف الووغي د ددف‬
‫لليل التزو غيف عزل علر إ قاا ارداهتا مدن د‬
‫ال تد ددون مغد ددد م ل د د التيد ددعيغا ا د ددتبدالي د ددال و‬
‫الغباتيف األخرو حي تشدري البيا دا الدوارد اجلدد ل‬
‫(‪ )5‬د ددنن اجلزاهري د ددف تيد ددتورد مد ددا قد ددارا مد ددن ‪-75‬‬
‫‪ %80‬مددن ولددف احتياجاهتددا مددن ال ددو ‪ ،‬حي د بلددم‬
‫ادلتو د ددإل اليد ددغوي ل د دواردا اجلزاهري د ددف مد ددن ال د ددو‬

‫تو ع ا علر مغاوا راعف ال تون حمل اجلزاهري ف عام ‪2005‬م‬ ‫جدول ‪ 3‬عدد ادلعافر التا عف للق اع األهل‬
‫عدد ادلعافر احلد ثف‬ ‫عدد ادلعافر التقليد ف‬ ‫ادلغ قف‬
‫‪14‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ورا لسع تاجوراا الغواح األر‬
‫‪16‬‬ ‫‪22‬‬ ‫ال ا ف‬
‫‪30‬‬ ‫‪13‬‬ ‫اجلب اللرب‬
‫‪15‬‬ ‫‪5‬‬ ‫الغقا اخلزس‬
‫‪5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ف اتي فرمان‬
‫‪22‬‬ ‫‪28‬‬ ‫ترهو ف ميعتي‬
‫‪10‬‬ ‫‪-‬‬ ‫م راتي‬
‫‪2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ر‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ادلرقب‬
‫‪-‬‬ ‫‪15‬‬ ‫مغاوا أخرو‬
‫‪117‬‬ ‫‪94‬‬ ‫ا وا‬
‫ادل در ‪ :‬زر جبي ع آخر ن ي درا ف حول راعف أة ار ال تون حمل اجلزاهري ف الع زر ‪ -‬مكتب ممتش عام ق اع‬
‫ال راعف الثر احليوا يف البحر ف ع ورا لس ع اجلزاهري ف الع زر ‪2005‬م‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪88‬‬
 ‫ال تون‬ ‫درا ف اقت اد ف تا تيو ا ال تون أثر الييا ف اليعر ف علر إ تا‬

‫د ال تددون حمل اجلزاهري ددف الع زددر خددعل متو د ا المددرت ‪2006 -1970‬م‬ ‫جــدول ‪ 4‬ت ددور متو د ا إ تددا‬
‫(ألا ون)‬
‫متو إل ا تا‬ ‫متو إل المرت‬ ‫متو إل ا تا‬ ‫متو إل المرت‬
‫‪28,4‬‬ ‫‪1994 -1990‬‬ ‫‪21,7‬‬ ‫‪1974 -1970‬‬
‫‪35,5‬‬ ‫‪1999 -1995‬‬ ‫‪21,0‬‬ ‫‪1979 -1975‬‬
‫‪35,8‬‬ ‫‪2004 -2000‬‬ ‫‪30,0‬‬ ‫‪1984 -1980‬‬
‫‪38,0‬‬ ‫‪2006 -2005‬‬ ‫‪25,0‬‬ ‫‪1989 -1985‬‬
‫المصدر‬
‫ادلغ زف الد ليف لام ف ال راعف )‪ (FAO‬ع الكتاا اليغوي لن تا ع أعداد سلتلمف ع ر ما‬ ‫‪-‬‬
‫ادلغ زف العر يف للتغزيف ال راعيف )‪ (AOAD‬ع الكتاا اليغوي لنح ااا ال راعيف العر يف ع أعداد سلتلمف ع‬ ‫‪-‬‬
‫اخلرووم ع اليودان‬

‫أ مي م واا ادلباع مغي للدرن التخليد أ الد ي دتم‬ ‫‪ -3‬الخدمات والوظائف التسويقية‬
‫قلي للزعافر ع حمل ا عدم اهتزام ادل ارعذ مبعدا ري‬ ‫تك د ددون الغ د ددام التي د ددو ق زق د ددا للز د ددغ ر‬
‫الت د د ددغيا ادلوفد د ددما القيا د د دديف ع ميد د دداا الرقا د د ددف‬ ‫الددوايم عزومددا مددن ثعثددف ادداتا تيددو قيف رتييدديف‬
‫األ واا ع زا ي مالبا ما دتم خلدإل الثزدار اجليدد مد‬ ‫تبادليدف ادداتا ماد ددف أخددرو تيد يليف أ ميدداعد ع‬
‫الثزددار الدديت تيدداق س د األة د ار مبددا د ثر ددلبا‬ ‫تكتيددب اليددلعف مددن خعذلددا مغدداز ةددكليفع مغيددف ع‬
‫علر جود ادلغتر ع شلدا ت لدب األمدر التددخ د شداا‬ ‫مكا ي د ددف َتلكي د ددف ع ت د ددد م د ددن قيزت د ددا االقت د دداد ف ع‬
‫ددام للتوحي ددد القيا د مراقب ددف االلتد د ام ددي م ددن قبد د‬ ‫نعل ددا أوث ددر قا لي ددف لع ددت ع حمل ادلك ددان ال م ددان‬
‫ادلعاف ددر ادلتع دداملذ حمل سلتل ددا قغد دوا تي ددو ا د د‬ ‫ادلغا د ددبذ‪ .‬ت د ددا د ددام التبد ددادل التو د د لل تد ددون‬
‫ال تددون ع ةدددا سيددذ جددود ادلغددتر دداد الكمدداا‬ ‫ال تون البداتيف لكو ي عز مبعد ل عدن اليدوا‬
‫الي د ددعر ف حمل الي د ددوا ‪ .‬د د درا لتبعث د ددر ف د ددلر ح د ددم‬ ‫العادلي د ددف ت وراهت د ددا م د ددن احي د ددف للي د دداا ادل ي د ددا‬
‫احلي ددا ا ض ددعا العزد د التع ددا ل الق دداع ال راعد د‬ ‫الشروا ادلتخ ف حمل التيو ا من احيدف أخدرو ‪،‬‬
‫عزومد د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د ددا ال د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د ي ؼللد د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د ددو‬ ‫حيد د د متق د ددر د ددام التب د ددادل التو د د د إىل الو د د د اا‬
‫أ ضد د ددا مد د ددن أ د د ددف تغ يزد د ددا إ تاجيد د ددف أ تيد د ددو قيف حمل‬ ‫األوم دداا األ د دواا ادلغا ددبف ادلعاف ددر تا الكم دداا‬
‫رلد د د د ددال إ تد د د د ددا تيد د د د ددو ا ال تد د د د ددون تد د د د ددي ميد د د د دداا‬ ‫العاليف ع ايمف التدر ر تعال من عدم تدوزر زل دا‬
‫الد د د د امر الووغي د د ددف لنرة د د دداد التي د د ددو ق غلعد د د د م د د ددن‬ ‫التدددر ر عزليددا زددر ال تددون تددتم مددن قبد ادل د ارعذ‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪89‬‬
 ‫خالد رمضان البيدي‬ ‫عبد احلكيم أمحد اجلدي‬

‫دديب المددرد مددن ال دو الغباتيددف مددن د‬ ‫اال ددت ع الكلد مددن ال ددو الغباتيددف معددل‬ ‫جــدول ‪ 5‬وزيدف الدواردا‬
‫ال تون خعل المرت (‪2005-1990‬م)‬
‫يب المرد من‬ ‫معدل‬ ‫يب٭ المرد من‬ ‫معدل‬ ‫اال ت ع الكل ٭ من ولف‬ ‫وزيف الواردا من ولف‬
‫ال تون (و م‪ /‬غف)‬ ‫ال و الغباتيف (و م‪ /‬غف)‬ ‫ال و الغباتيف (ألا ون)‬ ‫ال و الغباتيف (ألا ون)‬ ‫اليغف‬
‫‪5.5‬‬ ‫‪20.1‬‬ ‫‪85.000‬‬ ‫‪82,615‬‬ ‫‪1990‬‬
‫‪5.8‬‬ ‫‪21.7‬‬ ‫‪98.000‬‬ ‫‪112,637‬‬ ‫‪1991‬‬
‫‪6.7‬‬ ‫‪23.7‬‬ ‫‪108.000‬‬ ‫‪156،534‬‬ ‫‪1992‬‬
‫‪7.2‬‬ ‫‪23.4‬‬ ‫‪110.000‬‬ ‫‪125,747‬‬ ‫‪1993‬‬
‫‪8.4‬‬ ‫‪25.8‬‬ ‫‪110,508‬‬ ‫‪75,853‬‬ ‫‪1994‬‬
‫‪8.3‬‬ ‫‪26.7‬‬ ‫‪117,696‬‬ ‫‪103,408‬‬ ‫‪1995‬‬
‫‪8.5‬‬ ‫‪25.4‬‬ ‫‪114,687‬‬ ‫‪112,948‬‬ ‫‪1996‬‬
‫‪8.4‬‬ ‫‪26.7‬‬ ‫‪123,987‬‬ ‫‪98,982‬‬ ‫‪1997‬‬
‫‪8.4‬‬ ‫‪30.3‬‬ ‫‪144,768‬‬ ‫‪162,696‬‬ ‫‪1998‬‬
‫‪8.1‬‬ ‫‪28.5‬‬ ‫‪140,316‬‬ ‫‪140,609‬‬ ‫‪1999‬‬
‫‪7.0‬‬ ‫‪27.2‬‬ ‫‪139,480‬‬ ‫‪174,693‬‬ ‫‪2000‬‬
‫‪6.2‬‬ ‫‪24.5‬‬ ‫‪130.000‬‬ ‫‪118,200‬‬ ‫‪2001‬‬
‫‪6.2‬‬ ‫‪24.0‬‬ ‫‪132,000‬‬ ‫‪64,100‬‬ ‫‪2002‬‬
‫‪6.5‬‬ ‫‪23.8‬‬ ‫‪135,200‬‬ ‫‪156,000‬‬ ‫‪2003‬‬
‫‪6.7‬‬ ‫‪24.3‬‬ ‫‪136,000‬‬ ‫‪159,120‬‬ ‫‪2004‬‬
‫‪6.5‬‬ ‫‪24.0‬‬ ‫‪140,000‬‬ ‫‪162,302‬‬ ‫‪2005‬‬
‫‪7.1‬‬ ‫‪25.0‬‬ ‫‪122.853‬‬ ‫‪125.403‬‬ ‫ادلتو إل‬
‫٭ اال ت ع الكل شز وزيف ادلبيعا المعليف للز يف الووغيف لليل التزو غيف من ولف ال و الغباتيف ع ال شز‬
‫ادلخ ن اال رتاتي‬
‫٭ تقدددر سل ددا المددرد اليددغو ف مددن ال ددو الغباتيددف ادلدعومددف غحددو ‪ 24‬ويلددوجرام حمل اليددغف ع خمض د خددعل عددام‬
‫‪ 2005/04‬إىل ضلو ‪ 18‬ويلو جرام حمل اليغف‬
‫المصدر‬
‫حيددب غددااا علددر يا ددا أ ليددف للز يددف الووغيددف لليددل التزو غيددف )‪ . (NASCO‬تقددار ر مددري مغشددور ع‬ ‫‪-‬‬
‫ورا لس ع اجلزاهري ف الع زر‬
‫ادلغ زف العر يف للتغزيف ال راعيف (‪ )AOAD‬ع الكتاا اليغوي لنح ااا ال راعيف العر يف ع أعداد سلتلمف ع‬ ‫‪-‬‬
‫اخلرووم ع اليودان‬

‫ددف ا ع دددام التكامد د ددذ حلق ددا ادلغ وم ددف‬ ‫ادلتخ‬ ‫ايم ددف التب ددادل عزلي ددف داتي ددف ش ددك ادلد د ارع زلوره ددا‬
‫ا تاجيف التيو قيف ‪.‬‬ ‫الرتيي د د د د د حمل ا د د د د د ميد د د د دداا الشد د د د ددروا التيد د د د ددو قيف‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪90‬‬
 ‫ال تون‬ ‫درا ف اقت اد ف تا تيو ا ال تون أثر الييا ف اليعر ف علر إ تا‬
‫الشروا ادلياعلف للرن إ شداا ادلعافدر‬ ‫للتشارويا‬
‫احلد ثددفع حي د بلددم عدددد ادلعافددر الدديت قددام م ددرا‬
‫التغزي ددف تزو د د عزلي ددف ا ددتريادها ضل ددو ‪ 117‬مع ددر‬
‫آليد د ددفع إال أ د د ددي عحد د دده ميد د دداا التزو د د د لا ش د د د ف‬
‫التي د ددو قيف األخ د ددرو‪ .‬زيز د ددا ؼل د ددص الت د ددنمذ سزد د د‬
‫ادلخدداور صلددد أن ت د ا األ ددعار مددن أهددم عغافددر‬
‫ادلخ د دداور ال د دديت تواج د ددي ادلغت د ددذ الو د د د ااع حيد د د‬
‫شدنن أ دعار تشد يعيف لشدراا‬ ‫أفدر الد لف قرارا‬
‫د ال ت ددون مددن ادل د ارعذ علددر ال ددرمم مددن اطلمددان‬
‫تلد ددك األ د ددعار عد ددن ميد ددتوو األ د ددعار العادليد ددف‪ .‬أمد ددا‬
‫الغيد د ددبف للزعلومد د ددا التيد د ددو قيف ز د د د تعت د د د ةد د ددبي‬
‫معد مد د د ددفع د د د دواا ادلتعلقد د د ددف األ د د د دواا الداخليد د د ددف أ‬
‫اخلارجيد د ددفع ميد د دداا ادل يد د ددا ا ليد د ددا ادلغا د د ددبف‬
‫لتوزريها ‪.‬‬
‫‪ -4‬قنوات تسويق الزيتون وزيت الزيتون‬
‫ددتم تيددو ا ال تددون ادلعددد للددرن التخلي د‬
‫م ددن ادلغت ددذ مباة ددر أ ع ددن ور ددا ن ددار اجلزل ددف إىل‬
‫التش ددارويا ال ددغاعيف لتخليد د ال ت ددون اخلض ددر ا ع‬
‫م ددن مث إىل ند ددار اجلزلد ددف للز د دواد الل اتيد ددف زلد ددع‬
‫الت ت ددف ف ددوال إىل ادلي ددت لك‪ .‬أم ددا الغي ددبف لل د د‬
‫زددالقغوا التيددو قيف الدديت ؽلددر مددن خعذلددا أوثددر تعقيدددا‬
‫تداخع ادلقار ف تيو ا ال تون ادلخل ع حيد قدوم‬
‫ادل د د ارع حمل مع د د دم األحي د ددان غق د د ال ت د ددون للزعاف د ددر‬
‫التا عف للق داع األهلد مدن مث القيدام تيدو قي مباةدر‬
‫إىل ن ددار اجلزل ددف أ الت ت ددف حمل عد د احل دداال إىل‬
‫ادليت لكذ مباةر ع حي مضد مع دم ادليدت لكذ‬
‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬
‫‪91‬‬
‫أمددا الوادداتا ادلاد ددف الدديت تشددز الت ددغي‬
‫التخد ن الغقد زتعددال مددن ع د الق ددورع خافددف‬
‫زيزا تعلا ت غي ن ي ال زن ي علدر الدرمم مدن‬
‫ت ددوزر ال اق ددف الت ددغيعيف الكازي ددف إال ا ددي ع ددال العد ددد‬
‫م ددن ادلش دداو مثد د ق دددم وث ددري م ددن ادلعاف ددر ازتقاره ددا‬
‫دلت لبددا اجلددود العاليددف حي د تمتقددر مالبيددف ادلعافددر‬
‫إىل الكم ددااا ا دار ددف المغي ددف الع م ددف دارهت ددا إىل‬
‫ع دددم ا دل ددام ادلع ددا ري الد لي ددف ت بي ددا مم ددوم اجل ددود‬
‫الشاملفع ا تثغاا الكزيف ا دد د الديت دتم ت دغيع ا‬
‫تكر رهددا مب ددغ ا ددبيعف التددا للشددروف العامددف لتكر ددر‬
‫ال د ددو الد دديت ت د درتا ٌ مد ددا ذ ‪ %15-10‬مد ددن إود ددا‬
‫وزي ددف ا ت ددا ع ز ددنن ويد د م ددا ددتم ع ددر ادلعاف ددر‬
‫األهلي د ددف متق د ددر إىل أ د ددلوا التعب د ددف ادلغا د ددبف ع د دددم‬
‫اال تماد من القيزف ادلضدازف للتعب دف التلليداع األمدر‬
‫ال د ي ت لددب االهتزددام اال ددتثزار حمل رلددال فددغاعف‬
‫العبوا ادلعتزف دلت لبا اليوا‪ .‬وزدا دتم التخد ن‬
‫عدداد مددن قب د ادلغت ددذ حمل م د ارع م حمل أمدداون مددري‬
‫م يددن ذل د ا اللددرن ددد ن سكددم حمل درجددا احل درار‬
‫الروو ددف ا ددتخدام عبد دوا م ددن ف ددماتا معد ي ددف أ‬
‫عب دوا ع ددتيكيف م ددري مغا ددبف شلددا د دي م د م ددر ر‬
‫الوق د إىل حددد ه ر ا ددب حمل قدداع العب دوا تيددبب‬
‫حمل تدهور جود ال ‪.‬‬
‫أمد د ددا الواد د دداتا التي د د د يليف الد د دديت تشد د ددز‬
‫التزو د التددنمذ ادلعلومددا التيددو قيفع زميزددا تعلددا‬
‫التزو د د د تعز د د د ع د د د ادل ي د ددا ادل د ددرزيف مث د د د‬
‫م د د د ددرا التغزيد د د ددف ال د د د ددغاعيف علد د د ددر مد د د ددغا قد د د ددر ن‬
 ‫خالد رمضان البيدي‬ ‫عبد احلكيم أمحد اجلدي‬

‫ادل يف الووغيف لليل التزو غيفع ادلعغيف ددعم أ دعار‬ ‫التعام د ادلباة ددر م د ادل د ارعذ لض ددزان ج ددود ادلغ ددتر‪.‬‬
‫ادلي د ددت لك القي د ددام تو ع د ددي إىل اجلزعي د ددا التعا ي د ددف‬ ‫يغزدا هغدا قلدف مدن ادلد ارعذ الد ن يدوقون إ تداج م‬
‫اال د ددت عويف ف د ددوال إىل ادلي د ددت لك الغ د ددات ‪ .‬وز د ددا‬ ‫م ددن ال ت ددون ال د د إىل الش ددروف العام ددف ددتخعع‬
‫عحدده خددعل اليددغوا األخددري اهتزددام ع د نددار‬ ‫تكر ددر ال ددو الغباتي ددفع حيد د تعتز ددد هد د الش ددروف‬
‫اجلزلددف أفددحاا ادلعافددر عزليددف الت ددد ر أل دواا‬ ‫علددر ال د ادلددورد إلي ددا عددن ور ددا ادلعافددر الد ي ددتم‬
‫الد ددد ل ا‪،‬د ددا ر ع وضد ددا الشد ددك رقد ددم (‪ )1‬قغ د دوا‬ ‫نزيعي وبدل أجور مدن ادلد ارعذ مقا د القيدام عزليدف‬
‫ال تون حمل اجلزاهري ف ‪.‬‬ ‫تيو ا‬ ‫الع ددرع حي د تق ددوم م ددا الش ددروف عزليددف التكر ددر‬
‫التعب د د ددف حمل عب د د دوا مغا د د ددبف لتي د د ددو قي ع د د ددن ور د د ددا‬

‫المنتجي‬

‫المعاصر‬ ‫الشركة العامة لتكرير الزيوت‬

‫تجار الجملة‬
‫الصناعات الغذائية‬

‫المؤسسة الوطنية للسلإل التموينية‬

‫محالت التجزئة‬

‫التصدير‬ ‫الجمعيات التعاونية الستهالكية‬

‫المستهلك‬

‫شكل (‪ )1‬قنوات تسويق زيت الزيتون في اجلزاهري ف‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪92‬‬
 ‫ال تون‬ ‫درا ف اقت اد ف تا تيو ا ال تون أثر الييا ف اليعر ف علر إ تا‬

‫لدرا د ددف سليد د د أث د ددر الييا د ددف الي د ددعر ف‬ ‫ثالث ا‪ -‬األسعار المزرعية وسياسة تدخل الدولة في‬
‫ادلغمد خددعل المددرت (‪ )2006-1997‬ع زقددا ل ددامر‬ ‫السوق‬
‫احل ددد األدىن للي ددعرع أثره ددا عل ددر وزي ددف ا ت ددا م ددن‬ ‫ترتو د الييا ددف االقت دداد ف لق دداع ال تددون‬
‫د ال تددونع مقار ت ددا مددرت شلاثلددف تشددز اليددغوا‬ ‫حمل اجلزاهري ف علدر ثعثدف زلدا ر رتييديف ولد يا دف‬
‫(‪ )1996-1987‬قبد د تغمي د د الييا ددف الي ددعر فع مد د‬ ‫دعددم ادلغت ددذ مددن خددعل ة دراا د ال تددون ن ددعار‬
‫از د د درتان أن ه د د د المد د ددرت الق د د ددري يد د ددبيا تيد د ددزا‬ ‫مضد د ددزو ف التزو د د د للا د د ددا اال د د ددتثزار حمل إ ش د د دداا‬
‫ا ددت ا ف ادل د ارعذ دداد ا تددا مددن خددعل اهتزددام‬ ‫ادلعافد ددر ا ليد ددف ع د ددن ور د ددا ا ق د درانع و د د لك ي د د‬
‫ادلد د ارعذ لزد د الثز ددارع سي ددذ مي ددتوو العزلي ددا‬ ‫ال و الغباتيف ن عار مدعومف للزيت لك عن ور دا‬
‫ا تاجيددف دداد العغا ددف نةد ار ال تددون ع م د ثبددا‬ ‫ادل ي د د ددف الووغي د د ددف للي د د ددل التزو غي د د ددفع م د د ددن خ د د ددعل‬
‫التلد دريا ال دديت ؽلك ددن أن س د د حمل العوامد د األخ ددرو‬ ‫ا تريادها من اخلار ةراا د ال تدون ادلغدتر زلليدا‬
‫مث د د التو د د حمل ادليد دداحف ادل ر عد ددف عد دددد األة د د ار‬ ‫مد د ددن الشد د ددروف العامد د ددف ال د د ددتخعع تكر د د ددر ال د د ددو‬
‫ال ددر ا ادلغاخي ددف خ ددعل وامد د الم ددرت ادلزت ددد م ددن‬ ‫تو عدي عدن ور ددا اجلزعيدا التعا يدف اال ددت عويف ‪.‬‬
‫‪2006-1987‬م غ ددااا عل ددر تل ددك أ ددتخدم مم ددوم‬ ‫مد ددن خد ددعل عد ددرن ت د ددور األ د ددعار ادل رعيد ددف ل د د‬
‫ال تون ود لك متو دإل أ دعار الشدراا المعليدف للشدروف‬
‫ادلتل د د دريا ال د د ددور ف ع زق د د ددا ل د د دديلف َتاث د د د ادلعلز د د ددف‬
‫العامددف ال ددتخعع تكر ددر ال ددو الغباتيددفع ا دددد‬
‫التقاوعيد ددف اخد ددتعا ادلعلزد ددف االضلدار د ددف ع حمل تقد ددد ر‬
‫م ددن قبد د الل غ ددف الش ددعبيف العام ددف لعقت دداد الت ددار‬
‫الععقددف االناهيددف لت ددور ظلددو وزيددف ا تددا ا لد مددن‬
‫ال تون خدعل‬ ‫لشراا زات زل ول ادل ارعذ من‬
‫د د د ال ت د ددون عد د د الد د د من ع ود د د لك أث د ددر التلد د دريا‬
‫الم ددرت ‪2006-1990‬م تض ددا نهن ددا ال لد د أقد د م ددن‬
‫اليددعر ف علددر وزيددف ا تددا ا ل د مددن د ال ت ددون‬
‫ميددتوو األ ددعار العادليددفع خددعل اليددغوا األخددري ع‬
‫خعل زرت الدرا فع للدرن اةدتقاا الدد ال االناهيدف‬
‫وزا هو موضا اجلد ل (‪ )6‬خافف عد سر در دعر‬
‫ود د لك د ال الع ددرن خ ددعل مرحل ددف م ددا قبد د تغميد د‬
‫ف ددرا ال ددد غار اللي دديبع حيد د ددغعكس تل ددك ت دددل‬
‫الييا ددف الي ددعر ف للم ددرت ‪1996-1987‬م ‪ .‬مرحل ددف‬
‫متو ددإل ا د دراد أذلكت دداري م ددن راع ددف ال ت ددونع الد د ي‬
‫تغميد د الييا ددف الي ددعر ف للم ددرت ‪2006-1997‬م ع حمل‬
‫عتزد ا ضدازف إىل دعر ال د علدر عددد األةد ار‬
‫حال ددف ثب ددو أث ددر هد د الييا ددف حمل إح ددداه تل ددريا‬ ‫اذلكت ددارع ي ددبف ا ددتخعع ال د د م ددن األف ددغاا‬
‫هيكلي د د د د د د د د د د د د د ددف ت د د د د د د د د د د د د د ددا د د د د د د د د د د د د د د د ال ت د د د د د د د د د د د د د ددون‬ ‫ادل ر عددفع حي د قدددر حمل ادلتو ددإل حب دوا ‪ 200‬دل‪/‬ه د‬
‫حمل اجلزاهري د د د ددف ع حيد د د د د أمك د د د ددن احل د د د ددول عل د د د ددر‬ ‫عام ‪1990‬م ‪ .‬ضلو ‪790‬دل‪/‬هد خعل عام ‪2006‬م‪.‬‬
‫أزضد د د د التق د د ددد را ا د د ددتخدام ر د د ددامر احلا د د ددوا‬
‫)‪ (Eviews 4.1‬علر الغحو التا ‪:‬‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪93‬‬
 ‫خالد رمضان البيدي‬ ‫عبد احلكيم أمحد اجلدي‬

‫ددول أ ددعار اليددوا ا ليددف األ ددعار العادليددف ل د ال تددون خددعل المددرت ‪-1990‬‬ ‫ا‬ ‫جــدول ‪ 6‬أ ددعار ة دراا زددات‬
‫‪2006‬م‬
‫اليعر العادل‬ ‫متو إل أ عار الشراا للشروف العامف‬
‫(د الر أمر ك ‪ /‬و م)‬ ‫اليعر ادل رع ٭ (د غار ل‪/‬و م)‬ ‫لل و (د غار لييب‪/‬و م)‬ ‫اليغوا‬
‫‪3.03‬‬ ‫‪1.30‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪1990‬‬
‫‪3.38‬‬ ‫‪1.25‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪1991‬‬
‫‪3.17‬‬ ‫‪1.40‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪1992‬‬
‫‪2.65‬‬ ‫‪1.50‬‬ ‫‪1.40‬‬ ‫‪1993‬‬
‫‪2.85‬‬ ‫‪1.50‬‬ ‫‪1.40‬‬ ‫‪1994‬‬
‫‪3.89‬‬ ‫‪1.70‬‬ ‫‪1.45‬‬ ‫‪1995‬‬
‫‪5.68‬‬ ‫‪1.7.‬‬ ‫‪1.50‬‬ ‫‪1996‬‬
‫‪3.57‬‬ ‫‪1.75‬‬ ‫‪1.65‬‬ ‫‪1997‬‬
‫‪3.10‬‬ ‫‪1.95‬‬ ‫‪1.70‬‬ ‫‪1998‬‬
‫‪3.17‬‬ ‫‪2.00‬‬ ‫‪1.72‬‬ ‫‪1999‬‬
‫‪2.68‬‬ ‫‪2.25‬‬ ‫‪1.82‬‬ ‫‪2000‬‬
‫‪2.40‬‬ ‫‪2.25‬‬ ‫‪1.84‬‬ ‫‪2001‬‬
‫‪2.68‬‬ ‫‪2.40‬‬ ‫‪2.21‬‬ ‫‪2002‬‬
‫‪3.34‬‬ ‫‪2.40‬‬ ‫‪2.40‬‬ ‫‪2003‬‬
‫‪4.00‬‬ ‫‪2.50‬‬ ‫‪2.43‬‬ ‫‪2004‬‬
‫‪4.50‬‬ ‫‪2.50‬‬ ‫‪2.43‬‬ ‫‪2005‬‬
‫‪5.00‬‬ ‫‪3.25‬‬ ‫‪2.50‬‬ ‫‪2006‬‬
‫٭ ددعر ال ددرا الري د لل ددد غار اللي دديب مقا د ال ددد الر بل ددم م ددن ‪ 0.28-0.30‬د غ ددار ل‪ .‬لل ددد الر خ ددعل الم ددرت‬
‫(‪ )1999 -1990‬مث أطلمض د قيز ددف ال ددد غار اللي دديب إىل ضل ددو ‪ 1.30-1.28‬د غ ددار ل‪ .‬لل ددد الر للم ددرت (‪-2000‬‬
‫‪ . )2006‬ادل دددر‪ :‬حيددب مددن يا ددا أ ليددف مددري مغشددور فددادر عددني ‪ -‬الل غددف الشددعبيف العامددف لعقت دداد‬
‫الت ار اال تثزار ‪.‬‬
‫‪ -‬الشروف العامف ال تخعع تكر ر ال و الغباتيف‬
‫‪-‬‬ ‫‪FAOSTAT Database (Web Site ) Food and Agriculture Organization (FAO),‬‬
‫‪United Nations‬‬

‫از د د درتان أن ه د د د المد د ددرت الق د د ددري يد د ددبيا تيد د ددزا‬
‫ا ددت ا ف ادل د ارعذ دداد ا تددا مددن خددعل اهتزددام‬
‫ادلد د ارعذ لزد د الثز ددارع سي ددذ مي ددتوو العزلي ددا‬
‫ا تاجيددف دداد العغا ددف نة د ار ال تددونع م د ثبددا‬
‫التلد دريا ال دديت ؽلك ددن أن س د د حمل العوامد د األخ ددرو‬
‫لدرا د ددف سليد د د أث د ددر الييا د ددف الي د ددعر ف‬
‫ادلغمد خددعل المددرت (‪ )2006-1997‬ع زقددا ل ددامر‬
‫احل ددد األدىن للي ددعرع أثره ددا عل ددر وزيد دف ا ت ددا م ددن‬
‫د ال تددونع مقار ت ددا مددرت شلاثلددف تشددز اليددغوا‬
‫(‪ )1996-1987‬قبد د تغمي د د الييا ددف الي ددعر فع مد د‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪94‬‬
 ‫ال تون‬ ‫درا ف اقت اد ف تا تيو ا ال تون أثر الييا ف اليعر ف علر إ تا‬
‫االقت دداد ف و د لك ا ح دداتيف للزعادلددف ادلقدددر مددن‬
‫خد ددعل ا ةد ددار اليد ددالبف للزتلد ددري ال د دوري )‪ (TD‬ع‬
‫قيزددف ‪ t‬ا يددو ف ع حي د تشددري ادلعادلددف ادلقدددر مددن‬
‫خ ددعل قيز ددف ادلعلز ددف االضلدار ددف للزتل ددري )‪ (TD‬ددنن‬
‫مع دددل ال دداد الي ددغوي لن ت ددا خ ددعل مرحل ددف تغميد د‬
‫الييا ف اليعر ف أق مبا مقدار ‪ 350‬ودن مدن ادلعددل‬
‫اليدغوي لل داد حمل إ تدا ال د خدعل مرحلدف مدا قبد‬
‫يا ددف احلددد األدىن للي ددعر ع إال أ ددي ال ؽلك ددن‬ ‫تغمي د‬
‫االعتزاد علر ه ا التقد ر يب عددم ثبدو معغو تدي‬
‫ا ح اتيف ‪.‬‬
‫‪ -2‬تقدير دالة عرض زيت الزيتون‪:‬‬
‫تشددري ادلعادلددف رقددم (‪ )2‬اجلددد ل (‪ )7‬مددن‬
‫خ ددعل تقددد ر دالددف ع ددرن د ال ت ددون علددر اعتب ددار‬
‫ال تون ) ‪ (Yt‬وزتلري تا دالدف‬ ‫وزيف ا تا من‬
‫حمل اليعر ادل رع ل ال تدون خدعل ادلو دم اليدا ا‬
‫) ‪ ( Pt 1‬وزتل ددري مي ددتق ع ود د لك ) ‪ ( DPt 1‬وزتل ددري‬
‫ميددتق ع ال د ي ؽلث د حاف د ضددرا اليددعر ) ‪( Pt 1‬‬
‫حمل ادلتل ددري ال ددوري )‪ (D‬ع تب ددذ ع دددم ثب ددو ادلعغو ددف‬
‫االقت د دداد ف ا ح د دداتيف للزتلد ددري ) ‪ ( DPt 1‬ال د د ي‬
‫ش د ددري إىل أن ارتم د دداع الي د ددعر ادل رع د د ل د د د ال ت د ددون‬
‫خعل ادلو دم اليدا ا قيزدف د غدارع دوا د دي إىل‬
‫ال تون لكن مبعددل أقد‬ ‫اد وزيف ا تا من‬
‫أتغدداا تغمي د الييا ددف الي ددعر ف ادلقار ددف م ددرت مددا قب د‬
‫تغمي الييا ف اليعر ف ‪.‬‬
‫إال أ ددي ال ؽلكددن االعتزدداد علددر تدداتر هد ا‬
‫التق د ددد ر أ ض د ددا لع د دددم ثب د ددو معغو ت د ددي ا ح د دداتيف ع‬
‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬
‫‪95‬‬
‫مث د د التو د د حمل ادليد دداحف ادل ر عد ددف عد دددد األة د د ار‬
‫ال ددر ا ادلغاخي ددف خ ددعل وامد د الم ددرت ادلزت ددد م ددن‬
‫‪2006-1987‬م غ ددااا عل ددر تل ددك أ ددتخدم مم ددوم‬
‫ادلتل د د دريا ال د د ددور ف ع زق د د ددا ل د د دديلف َتاث د د د ادلعلز د د ددف‬
‫التقاوعيد ددف اخد ددتعا ادلعلزد ددف االضلدار د ددف ع حمل تقد ددد ر‬
‫الععقددف االناهيددف لت ددور ظلددو وزيددف ا تددا ا لد مددن‬
‫د د د ال ت د ددون عد د د الد د د من ع ود د د لك أث د ددر التلد د دريا‬
‫اليددعر ف علددر وزيددف ا تددا ا ل د مددن د ال ت ددون‬
‫خ د د ددعل ز د د ددرت الدرا د د ددف ع لل د د ددرن اة د د ددتقاا ال د د ددد ال‬
‫االناهيددف ود لك د ال العددرن خددعل مرحلددف مددا قبد‬
‫تغمي د د د الييا د د ددف الي د د ددعر ف للم د د ددرت ‪1996-1987‬م ‪.‬‬
‫مرحلف تغمي الييا ف اليعر ف للمرت ‪2006-1997‬م‬
‫ع حمل حال د ددف ثب د ددو أث د ددر هد د د الييا د ددف حمل إح د ددداه‬
‫تل دريا هيكليددف تددا د ال تددون حمل اجلزاهري ددف ع‬
‫حي د د د د د د د د د د د د د د د أمكد د د د د د د د د د د د د د ددن احل د د د د د د د د د د د د د د ددول علد د د د د د د د د د د د د د ددر‬
‫أزضد د د د التق د د ددد را ا د د ددتخدام ر د د ددامر احلا د د ددوا‬
‫)‪ (Eviews 4.1‬علر الغحو التا ‪:‬‬
‫‪ -1‬تقـ ــدير معادلـ ــة التجـ ــاع العـ ــام لتطـ ــور إنتـ ــاج‬
‫الزيت‬
‫عغد ددد تقد ددد ر معادلد ددف االند ددا ال د د م العد ددام‬
‫علد ددر اعتبد ددار وزيد ددف ا تد ددا مد ددن د د ال تد ددون ) ‪(Yt‬‬
‫وزتلددري تددا دالددف حمل ال د من ) ‪ (T‬وزتلددري ميددتق ع‬
‫ا ض ددازف إىل ادلتل ددري )‪ (TD‬وزتل ددري مي ددتق أ ض ددا ع‬
‫ال د ي ؽلث د حاف د ض ددرا ادلتل ددري ال ددوري )‪ (D‬حمل‬
‫ال د من )‪ . (T‬أمك ددن احل ددول عل ددر ادلعادل ددف رق ددم (‪)1‬‬
‫اجل د د ددد ل (‪ )7‬حيد د د د تب د د ددذ ع د د دددم ثب د د ددو ادلعغو د د ددف‬
 ‫خالد رمضان البيدي‬ ‫عبد احلكيم أمحد اجلدي‬

‫ادل بق ددف ك ك ددن ذل ددا ت ددنثري معغ ددوي عل ددر ت ددور وزي ددف‬ ‫التد ددا ال د ددتم اةد ددتقاا معد ددادليت ا ضلد دددار شد ددك‬
‫إ تد ددا د د ال تد ددون خد ددعل زد ددرت الدرا د ددف ‪ .‬وزد ددا مت‬ ‫مغم د د لك د د مرحلد ددفع حي د د أن الييا د ددف اليد ددعر ف‬
‫تقددد ر قيزددف ‪ FChow‬ا يددو ف لععقددف االرتبددا ددذ‬ ‫ادلغم د د خ ددعل الم ددرت (‪ )2006-1997‬ك ت د د دي إىل‬
‫ال تون اليدعر ادل رعد لل د‬ ‫وزيف ا تا من‬ ‫حد ه تلدريا هيكليدف تدا ال د حمل اجلزاهري دف‪.‬‬
‫خددعل ادلو ددم اليددا اع ال د ي تبلددم (‪ )0.54‬ال د ي‬ ‫‪Chow‬‬ ‫للتحقا من تلدك أمكدن اال دتعا ف دختبدار‬
‫تبددذ ددنن الييا ددف اليددعر ف تنثريهددا مددري معغددوي علددر‬ ‫)‪ )Test‬م ددن خ ددعل قيز ددف ‪ FChow ‬ا ي ددو ف ال دديت‬
‫ال تون ‪.‬‬ ‫ت ور وزيف ا تا من‬ ‫تبلم (‪ )2.02‬ع حيد تضدا نهندا اقد مدن قيزدف ‪F‬‬
‫اجلد ليد ددف ع التد ددا شد ددري إىل أن الييا د ددف اليد ددعر ف‬

‫جــدول ‪ 10‬معادلددف االنددا ال د م العددام دالددف عددرن د ال تددون ا ددتخدام مم ددوم ادلتل دريا ال ددور ف خددعل المددرت‬
‫(‪ )2006-1987‬حمل اجلزاهري ف الع زر‬
‫‪Chow‬‬ ‫‪F‬‬ ‫معام التحد د‬
‫‪Yt  0  1 X  2 XD  ‬‬ ‫ادلتلري ادليتق‬
‫‪Test‬‬ ‫‪Test‬‬ ‫‪R2 %‬‬

‫‪2.02‬‬ ‫‪7.44‬‬ ‫‪46.67‬‬ ‫‪Yt  22.937  1.1388T  0.350DT‬‬ ‫‪ -1‬ال من‬

‫‪t‬‬ ‫)‪(7.218‬‬ ‫)‪( 2.188‬‬ ‫)‪( 0.847‬‬

‫‪Yt  15.217  10.547 Pt 1  1.739DPt 1‬‬ ‫‪ -2‬اليعر ادل رع‬

‫‪0.54‬‬ ‫‪7.42‬‬ ‫‪46.63‬‬ ‫‪t‬‬ ‫)‪( 2.319‬‬ ‫)‪( 2.157‬‬ ‫)‪( 0.726‬‬ ‫لل‬
‫حي ‪ Yt :‬تشري إىل الكزيف التقد ر ف تا ال خعل اليغف ‪ – t‬ألا ون ‪.‬‬
‫‪ T -‬تشري متلري ال منع حي ‪ 1 = t‬ع ‪ 2‬ع ‪ 3‬ع‪......‬ع ‪ . 20‬ع ‪ D‬تشري إىل ادلتلري ال دوري الد ي‬
‫نخ قيم فمر ف خدعل المدرت (‪ )1996-1987‬ع قديم احدد خدعل المدرت الثا يدف (‪)2006-1997‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ TD‬تشري إىل حاف ضرا ادلتلري ال وري ‪ D‬حمل متلري ال من ‪. T‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ Pt 1‬تشري إىل اليعر ادل رع ل ال تون خعل ادلو م اليا ا‪ -‬د غار لييب‪ /‬و م ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ DPt 1‬تشري إىل حاف ضرا ادلتلري ال وري ‪ D‬حمل اليعر ‪Pt 1‬‬ ‫‪-‬‬
‫القيم ذ األقواك تشري إىل قيم ‪ t‬ا يو ف ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫غددااا علددر يا ددا ادلغ زددف العر يددف للتغزيددف‬ ‫(‪(Eviews 4.1‬‬ ‫ا ددتخدام ر ددامر احلا ددوا‬ ‫المصــدر ‪ :‬حيددب‬
‫التوثياع الشروف العامف ال تخعع تكر ر ال و الغباتيف ‪.‬‬ ‫ال راعيف ع اذلي ف الووغيف للزعلوما‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪96‬‬
 ‫ال تون‬ ‫درا ف اقت اد ف تا تيو ا ال تون أثر الييا ف اليعر ف علر إ تا‬

‫ادلتل دريا ال ددور فع حمل عزلي ددف التغب د كزي ددف ا ت ددا‬ ‫‪(Cusum‬‬ ‫هد د ا ش ددري اختب ددار وو ددوم‬
‫تق ددد ر دال ددف ع ددرن د د ال ت ددون ع حيد د ال ؽلك ددن‬ ‫)‪ Test‬حمل الشكد د )‪ (2-a‬لت ددور إ ت ددا د ال ت ددون‬
‫تقيدديم زددرت الدرا ددف إىل مددرحلتذ لعدددم ثبددو معغو ددف‬ ‫ع د ال د من و د لك الشددك )‪ (2-b‬لععقددف ا تددا‬
‫أث ددر يا ددف احل ددد األدىن للي ددعر ادل بق ددف حمل إح ددداه‬ ‫اليد د د ددعر أ ضد د د ددا ع د د د ددنن رلزد د د ددوع الب د د د دواق ادلرتاوزد د د ددف‬
‫د د ال تد ددون خد ددعل تلد ددك‬ ‫تل د دريا هيكليد ددف تد ددا‬ ‫)‪ )CUSUM‬اقعد د ددي ضد د ددزن ادلغ قد د ددف احلرجد د ددف مبعد د ددش‬
‫الم ددرت ع الت ددا ددتم تق ددد ر مع ددادال ا ضل دددار عل ددر‬ ‫إن ادلعلزد ددا ادلقد دددر ميد ددتقر عغد ددد ميد ددتوو معغو د ددف‬
‫أ دداك المددرت الكاملددف (‪2006-1987‬م) علددر الغح ددو‬ ‫‪ . %5‬أي ا ي ال جود لتلدريا هيكليدف يدوا د‬
‫تات دا مقبولدف علدر‬ ‫الوارد اجلدد ل (‪ )8‬الديت وا د‬ ‫ال ت ددون ع أث ددر تغميد د الييا ددف الي ددعر ف خ ددعل الم ددرت‬
‫الغحو التا ‪:‬‬ ‫‪2006-1997‬م ‪.‬‬
‫التددا ال ددتم اعتز دداد ادلع ددادال ال دوارد‬
‫اجل ددد ل (‪ )7‬ادلق دددر ز ددا أ ددلوا ا ضل دددار مبم ددوم‬

‫)‪(2-b‬‬ ‫)‪(2-a‬‬
‫‪Cesium Breakpoint Test 2‬‬ ‫شكل‬

‫ال ت د ددون حمل اجلزاهري د ددف ت ا د ددد مبع د دددل د ددغوي‬ ‫‪ -1‬تطـ ـ ـور إنت ـ ــاج زي ـ ــت الزيت ـ ــون خ ـ ــالل ال ت ـ ــرة‬
‫معغوي إح اتيا قدر غحو ‪ 730‬ون غو ا ع‬ ‫(‪2006-1987‬م) ‪ :‬تضا من ادلعادلف ادلقددر‬
‫مبعدددل ظلددو ددغوي بلددم ‪ %2.25‬مددن ادلتو ددإل‬ ‫رقد د ددم (‪ )1‬اجلد د ددد ل (‪ )8‬ع د د ددنن إ تد د ددا د د د‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪97‬‬
 ‫خالد رمضان البيدي‬ ‫عبد احلكيم أمحد اجلدي‬

‫دال د ددف حمل الي د ددعر ادل رعد د د‬ ‫) ‪(Yt‬‬ ‫وزتل د ددري ت د ددا‬ ‫البددالم ‪ 32,435‬ألددا وددن خددعل تلدك المددرت ‪.‬‬
‫ل ال تون خعل ادلو دم اليدا ا ( ‪ ) Pt 1‬ع‬ ‫وزددا شددري معام د التحد ددد ددنن ‪ %44.4‬مددن‬
‫وزتلد د د د د ددري مي د د د د د ددتق ع إىل ثب د د د د د ددو ادلعغو د د د د د ددف‬ ‫التل د دريا حمل وزيد ددف ا تد ددا مد ددن د د ال تد ددون‬
‫االقت د دداد ف ا ح د دداتيف للزعادل د ددف ادلق د دددر ع‬ ‫ترج إىل عام ال من ‪.‬‬
‫حي د تبددذ قيزددف معام د التحد ددد ‪ R2‬إىل أن‬ ‫‪ -2‬تقدير دالة عرض زيت الزيتـون خـالل ال تـرة‬
‫ح د د دوا ‪ %45.0‬مد د ددن التل د د دريا احلافد د ددلف حمل‬ ‫(‪2006-1987‬م) ‪ :‬تشد د ددري ادلعادلد د ددف رقد د ددم (‪)2‬‬
‫وزيد د ددف ا تد د ددا مد د ددن د د د ال تد د ددون ع كد د ددون‬ ‫ادلقدر اجلد ل (‪ )8‬مدن خدعل اعتبدار وزيدف‬
‫ا ت ددا م ددن د د ال ت ددون خ ددعل د دغف معيغ ددف‬

‫(‪-1987‬‬ ‫ج ــدول ‪ 8‬معادل ددف االن ددا الد د م الع ددام دال ددف الع ددرن ل د د ال ت ددون حمل اجلزاهري ددف الع ز ددر خ ددعل الم ددرت‬
‫‪2006‬م)‬
‫‪F‬‬ ‫معام التحد د ‪R2‬‬ ‫معادلف االضلدار‬ ‫ادلتلري ادليتق‬
‫‪D.W Test‬‬
‫‪Test‬‬
‫‪2.80‬‬ ‫‪14.38‬‬ ‫‪44.42‬‬ ‫‪Yt  24.775 0.730T‬‬ ‫‪ -1‬ال من (‪)T‬‬
‫)‪(5.273‬‬ ‫)‪(3.793‬‬

‫‪Yt  19.159 7.285Pt 1‬‬ ‫‪ -2‬اليد ددعر ادل رع د د لل د د‬

‫‪2.68‬‬ ‫‪14.71‬‬ ‫‪45.00‬‬ ‫)‪(5.273‬‬ ‫)‪(3.835‬‬
‫‪Pt 1‬‬
‫ال تون خعل اليغف ‪ - t‬ألا ون ‪.‬‬ ‫‪ Yt‬تشري إىل الكزيف التقد ر ف تا‬ ‫‪-‬‬
‫‪ T‬تشري إىل متلري ال من ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ Pt 1‬تشري إىل اليعر ادل رع ل ال تون خعل ادلو م اليا ا‪ -‬د غار لييب ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫القيم ذ األقواك تشري إىل قيم ‪ t‬ا يو ف ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫غااا علر يا ا اجلد ل (‪ )6‬ادللحا (‪)1‬‬ ‫‪Eviews‬‬ ‫ا تخدام ر امر احلا وا‬ ‫المصدر ‪ :‬حيب‬

‫اليددا ا مبقدددار د غددار احددد حمل مددس االنددا ‪.‬‬ ‫ميد د وال ع ددن ة ددرح ا التلد دريا ال دديت س د د حمل‬
‫وزددا تشددري قيزددف معامد مر ددف العددرن اليددعر ف‬ ‫ال تون خعل ادلو م اليدا ا ‪ .‬وزدا‬ ‫عر‬
‫( ‪)1‬‬
‫خدعل ادلددو الق دري الد ي تبلددم (‪)0.409‬‬ ‫تبددذ ددنن وزيددف ا تددا مددن د ال تددون تتلددري‬
‫مبق دددار ‪ 7.285‬أل ددا و ددن خ ددعل ددغف معيغ ددفع‬
‫‪1.8225‬‬ ‫(‪ )1‬ادلر ف‬
‫حمل حال ددف تلد ددري اليد ددعر ادل رع د د خد ددعل ادلو د ددم‬
‫‪0.409  7.285 ‬‬ ‫‪ S .R.E ‬‬
‫‪32.435‬‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪98‬‬
 ‫ال تون‬ ‫درا ف اقت اد ف تا تيو ا ال تون أثر الييا ف اليعر ف علر إ تا‬

‫ددد ل حددون البحددر ادلتو ددإلع إمكا يددف تغزيددف قيزددف‬ ‫نن وزيف ا تا من د ال تدون تتلدري غيدبف‬
‫العات ددد ال ددوو ا ق ددا م ددن راعت ددي ال د ديت تق دددر غحد ددو‬ ‫‪ %4.0‬خد ددعل د ددغف معيغد ددف عغد ددد تلد ددري اليد ددعر‬
‫‪ 123.5‬ملي ددون د غ ددار ع ددام ‪2006‬م ع َتثد د م ددا ي ددبتي‬ ‫ادل رعد د ل د د ال ت ددون خ ددعل ادلو ددم الي ددا ا‬
‫‪ %15‬مد ددن قيزد ددف الغد دداتر الغبد ددان ع ضلد ددو ‪ %8.5‬مد ددن‬ ‫غي د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د ددبف ‪ % 10‬حمل م د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د ددس‬
‫قيزدف الغداتر ال راعد الليديب ع خدعل تلدك اليدغف‪ .‬هد ا‬ ‫ش ددري ددنن الع ددرن م ددري م ددرن‬ ‫االن ددا ‪ .‬حيد د‬
‫تشددري تدداتر ه د الدرا ددف مددن خددعل تقددد ر معادلددف‬ ‫خدعل المددرت ال مغيددف الق ددريع هد ا األمددر عتد‬
‫االند ددا ال د د م العد ددام د ددنن وزيد ددف ا تد ددا ا ل د د مد ددن‬
‫مغ ق د علددر اعتبددار أن المددرت ال مغيددف الق ددري‬
‫ال ت ددون تت ا ددد مبع دددل معغ ددوي إح دداتيا بل ددم ‪2,286‬‬
‫د ددوا سم د د ادل د د ارعذ علد ددر االهتزد ددام لز د د‬
‫ألددا وددن حمل اليددغف مبعدددل ظلددو ددغوي بلددم ‪%1.5‬‬
‫الثز د ددار العغا د ددف األة د د ار زقد ددإل وا د ددت ا ف‬
‫مددن متو ددإل ا تددا البددالم ‪ 151,5‬ألددا وددن خددعل‬
‫للتلريا اليعر ف خعل ادلو م اليا ا لن تا‬
‫المددرت (‪ )2006-1970‬مبددا أ عكددس علددر ت ددور وزيددف‬
‫ع يغز ددا تلد دريا ا ت ددا الع ددرن الغاو ددف ع ددن‬
‫ال تدون مدن ‪ 21.7‬ألدا ودن‬ ‫ا تا اليغوي من‬
‫ع دددد األةد د ار التو د د حمل ادلي دداحف ادل ر ع ددف‬
‫وزعدددل للمددرت (‪ )1974-1970‬إىل ضلددو ‪ 38,0‬ألددا‬
‫وددن خددعل متو ددإل المددرت (‪ )2006-2005‬ع علددر‬ ‫د ددال تون ت د ددنثر ا د ددت ا ف ادلد د د ارعذ للتلد د دريا‬
‫الد ددرمم مد ددن اهتزد ددام الييا د ددا االقت د دداد ف ال راعيد ددف‬ ‫اليعر ف خلزس غوا ا قف علدر أقد تقدد ر‬
‫للد لف ت و ر ق اع ال تون خعل العقد األخدري ع إال‬ ‫الت د ددا توق د د د أن تك د ددون مر د ددف اال د ددت ا ف‬
‫أ د ددي مت الرتوي د د علد ددر الغ د دواح ا تاجيد ددف مد ددن خد ددعل‬ ‫ادلد دددو ال و د د أو د د مد ددن ريهتد ددا حمل ادلد دددو‬
‫التو د د حمل راعت د ددي مر د ددا ع حمل العد د ددد م د ددن ادلغ د دداوا‬ ‫الق ري ‪.‬‬
‫الواحد ددا ال د ددحرا ف ع ميد دداا ال د د امر ا رةد دداد ف‬ ‫الخالصة و التوصيات‬
‫ا تاجي ددف مغ ددا التي ددو قيف ع خاف ددف ادلتعلق ددف ددرا‬ ‫ت د د د د درتبإل راعد د د د ددف ال تد د د د ددون حمل اجلزاهري د د د د ددف‬
‫اجل د د د و د د د ا د د ددول الت د دددر ر التعب د د ددف ع تد د ددوزري‬ ‫اعتبددارا ي يددف اقت دداد ف اجتزاعيددف هامددفع تت لددر‬
‫ادلعلومددا التيددو قيف ع الدديت مددن ةددنهنا سيددذ القدددر‬ ‫حمل معامت ددي لل ددر ا البي ي ددف ادلغاخي ددفع مب ددا ددد م ددن‬
‫التغازيدديف لل تددون الليدديب تدديع حي د أوتم د الد لددف‬ ‫أعليت ددي دلواج ددف عوامد د التعر ددف االصلد دراا ال دديت هت دددد‬
‫ييا ددف سد ددد أ ددعار ة دراا زددات زل ددول ادل د ارعذ‬ ‫الرت ددف احلددد مددن عزليددف الت ددحر ع ا ضددازف لاعليددف‬
‫من ال ‪.‬‬ ‫االقت دداد ف االجتزاعي ددف ال دديت َتيد د اجلزاهري ددف أ ددو‬
‫مددن ه د ا ادلغ لددا قددد ا ددت دز الدرا ددف‬
‫تشخيص الوض الراهن ألثر ت بيدا الييا دف اليدعر ف‬ ‫‪dYt P t 1‬‬
‫‪‬‬
‫‪dPt 1 Y t‬‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪99‬‬
 ‫خالد رمضان البيدي‬
‫الي دداتد حمل الي ددوا لل ددرن التكر ددر التعلي ددبع وز ددا‬
‫بد ا تلك اضحا مدن ح دم وزيدف ا تدا ا دد د‬
‫ادل د ددورد م د ددن قبد د د ادلد د د ارعذ أف د ددحاا ادلعاف د ددر إىل‬
‫الش ددروف العام ددف ال ددتخعع تكر ددر ال ددو الغباتي ددف‬
‫الدديت وا د ‪ 1.5‬ألددا وددن ع تقدددر مبددا يددبتي ‪%5.5‬‬
‫من ا تا الكل لل عام ‪1997‬م ضلو ‪ 5.4‬ألا‬
‫وددن غيددبف ‪ %14.5‬مددن إوددا وزيددف ا تددا الليدديب‬
‫لل د د خد ددعل عد ددام ‪2005‬م ‪ .‬األمد ددر ال د د ي ت لد ددب‬
‫إعدداد الغ ددر حمل يا ددف التيددعري القاتزددف ع مددن خددعل‬
‫م د ددغا أ د ددعار تشد د د يعيف ع وميل د ددف دح د ددداه تلد د دريا‬
‫إغلا يددف دداد ا تددا ا ل د مددن د ال تددون ع مددن‬
‫خ د ددعل د دداد مي د ددتوو أ د ددعار الشد د دراا إىل مي د ددتوو‬
‫األ عار العادليف ع تن يس آليف مغا بف للشدروف العامدف‬
‫ال ددتخعع تكر د ددر ال د ددو ع خاف ددف زيزد ددا تعلد ددا‬
‫د ش د دداا مراود د د للت زيد د د ةد د دراا زل د ددول ادلد د د ارعذ‬
‫مبغدداوا ال تددون ادلختلمددفع تب د درامر إرةدداد ف زعالددف‬
‫حمل إوار التكام اخللم م ق اع ادل ارعذ ‪.‬‬
‫وزد ددا ت لد ددب األمد ددر ضد ددر ر تب د د الد لد ددف‬
‫لد امر إرةدداد ف إ تاجيددف تيدو قيف مددن خددعل تشد ي‬
‫ادلد ارعذ علددر التو د حمل راعددف األفددغاا اجليددد مددن‬
‫ال تد ددون تا ا تاجيد ددف العاليد ددفع الد دديت ؽلكد ددن راعت د ددا‬
‫مر ددا زقددا لددغ م ال راعددف الكثيمددف ادلغدداوا ادليددت دا‬
‫راعت دا مبيدا الغ در ال دغاع الع ديمع إدخدال ال درا‬
‫التقغي د ددا احلد ث د ددف حمل سلتل د ددا العزلي د ددا ال راعي د ددفع‬
‫خافددف زيزددا تعلددا دداجل ا ع مبددا ضددزن خم د‬
‫تكلمف اجل ادلرتمعدف الديت تقددر غحدو ‪ %50‬مدن إ دراد‬
‫ادلد د ارع م ددن ال د د ‪ .‬التش د د ي عل ددر تمعي د د العز د د‬
‫‪100‬‬
‫عبد احلكيم أمحد اجلدي‬
‫(احلددد األدىن لليددعر) ال دديت مت ا ت اج ددا خددعل الم ددرت‬
‫(‪ )2006-1997‬ع لش د د دراا زد د ددات إ تد د ددا ادل د د د ارعذع‬
‫حي ا تخدم عد ورا قيا ديف حمل التحليد ع مدن‬
‫خ ددعل ا ددتخدم أ ددلوا االضل دددار مبم ددوم ادلتلد دريا‬
‫ال ددور ف ع وز ددا مت اال ددتعا ف اختب ددار ‪(Chow‬‬
‫)‪ Test‬اختبددار وو ددوم )‪ (Cusum Test‬دلعرزددف أث ددر‬
‫ت بيد د ددا الييا د د ددف اليد د ددعر ف ش د د دراا زد د ددات زل د د ددول‬
‫ادل ارعذ علر إحداه تلريا هيكليف من عدمي علر‬
‫إ تد ددا د د ال تد ددون حمل اجلزاهري د ددف ‪ .‬لقد ددد أةد ددار‬
‫تدداتر الدرا ددف ددنن الييا ددف ادل بقددف ك كددن ذل دا أثددر‬
‫معغ ددوي حمل إح ددداه تل دريا هيكلي ددف تددا ال د ع‬
‫ال ؽلك ددن تقي دديم ز ددرت الدرا ددف إىل زرتت ددذ الة ددتقاا‬
‫ادلع ددادلف االناهي ددف دال ددف ع ددرن د ال ت ددون لل ددرن‬
‫التغدب تقد ر وزيف ا تدا ع حيد مت االعتزداد علدر‬
‫درا ددف سلي د المددرت الكام ددلف (‪ )2006-1987‬الدديت‬
‫أةددار ددنن وزي دف إ تددا د ال تددون تت ا ددد مبعدددل‬
‫ددغوي معغددوي إح دداتيا مبقدددار ‪ 730‬وددن حمل اليددغف ع‬
‫وزا تبذ مدن دالدف عدرن د ال تدون ادلقددر خدعل‬
‫تلك المرت قيزف معام مر ف العرن اليعر ف خدعل‬
‫ادل دددو الق ددري ددنن وزي ددف ا ت ددا م ددن د د ال ت ددون‬
‫خد ددعل د ددغف معيغد ددف تتلد ددري غيد ددبف ‪ % 4.0‬عغد ددد تل د دري‬
‫الي ددعر ادل رع د ل د ال ت ددون خ ددعل ادلو ددم الي ددا ا‬
‫غيد ددبف ‪ % 10‬حمل مد ددس االند ددا ع شلد ددا ش د ددري إىل أن‬
‫العددرن مددري مددرن حمل ادلدددو الق ددري ‪ .‬التددا تضددا‬
‫ددنن الييا د ددف اليد ددعر ف ادلتعلق ددف ن د ددعار ة د دراا د د‬
‫ال تون ال تعد ا عن ووهنا أ دعار ةدراا للشدروف العامدف‬
‫لل د ددو الغباتي د ددفع تتح د دددد زق د ددا لت د ددورا األ د ددعار‬
‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬
 ‫ال تون‬ ‫درا ف اقت اد ف تا تيو ا ال تون أثر الييا ف اليعر ف علر إ تا‬

‫سلتلدا الوادداتا التيدو قيف الغ ددام التيدو ق لل تددون‬ ‫التع ددا ل تن دديس وعي ددا تعا يد دف دلغت د د ال ت ددونع‬
‫ع مبددا ددغعكس علددر ت ددو ر سيددذ ادلغددتر الليدديب مددن‬ ‫دع ددم إ ش دداا الش ددروا ادلتخ ددف حمل رل ددال تي ددو ا‬
‫د ال تدون ع دداد موقمددي التغازيد أمددام مغت ددا‬ ‫د ال تددونع دلددا دلث د ه د الشددروا مددن قدددر علددر‬
‫ال د د د د د د د د د ددد ل األخ د د د د د د د د د ددرو األ د د د د د د د د د د دواا العادلي د د د د د د د د د ددف ‪.‬‬ ‫أحددداه التكامد مد ق دداع ادلد ارعذع سيددذ ومدداا‬
‫ال تون خعل اليغوا (‪ )2006-1970‬ألا ون‬ ‫ت ور ح م ا تا من ال تون‬ ‫‪1‬‬ ‫الملحق‬
‫ال تون‬ ‫إ تا‬ ‫إ تا ال تون‬ ‫اليغف‬
‫‪16.00‬‬ ‫‪69.20‬‬ ‫‪1970‬‬
‫‪18.00‬‬ ‫‪50.00‬‬ ‫‪1971‬‬
‫‪17.00‬‬ ‫‪94.60‬‬ ‫‪1972‬‬
‫‪20.00‬‬ ‫‪149.30‬‬ ‫‪1973‬‬
‫‪16.00‬‬ ‫‪95.00‬‬ ‫‪1974‬‬
‫‪23.00‬‬ ‫‪151.00‬‬ ‫‪1975‬‬
‫‪24.00‬‬ ‫‪155.10‬‬ ‫‪1976‬‬
‫‪12.00‬‬ ‫‪42.00‬‬ ‫‪1977‬‬
‫‪23.00‬‬ ‫‪143.40‬‬ ‫‪1978‬‬
‫‪23.00‬‬ ‫‪100.00‬‬ ‫‪1979‬‬
‫‪31.00‬‬ ‫‪161.00‬‬ ‫‪1980‬‬
‫‪30.00‬‬ ‫‪155.10‬‬ ‫‪1981‬‬
‫‪28.00‬‬ ‫‪144.00‬‬ ‫‪1982‬‬
‫‪31.00‬‬ ‫‪147.00‬‬ ‫‪1983‬‬
‫‪29.00‬‬ ‫‪152.00‬‬ ‫‪1984‬‬
‫‪26.00‬‬ ‫‪145.00‬‬ ‫‪1985‬‬
‫‪23.00‬‬ ‫‪185.00‬‬ ‫‪1986‬‬
‫‪25.00‬‬ ‫‪193.30‬‬ ‫‪1987‬‬
‫‪22.00‬‬ ‫‪206.00‬‬ ‫‪1988‬‬
‫‪28.00‬‬ ‫‪216.70‬‬ ‫‪1989‬‬
‫‪30.00‬‬ ‫‪226.70‬‬ ‫‪1990‬‬
‫‪32.00‬‬ ‫‪168.80‬‬ ‫‪1991‬‬
‫‪16.00‬‬ ‫‪168.80‬‬ ‫‪1992‬‬
‫‪36.70‬‬ ‫‪158.00‬‬ ‫‪1993‬‬
‫‪27.10‬‬ ‫‪168.80‬‬ ‫‪1994‬‬
‫‪36.70‬‬ ‫‪168.80‬‬ ‫‪1995‬‬
‫‪36.70‬‬ ‫‪100.00‬‬ ‫‪1996‬‬
‫‪26.00‬‬ ‫‪195.00‬‬ ‫‪1997‬‬
‫‪40.00‬‬ ‫‪185.80‬‬ ‫‪1998‬‬
‫‪38.00‬‬ ‫‪175.00‬‬ ‫‪1999‬‬
‫‪37.00‬‬ ‫‪165.00‬‬ ‫‪2000‬‬
‫‪36.00‬‬ ‫‪150.00‬‬ ‫‪2001‬‬
‫‪33.00‬‬ ‫‪157.00‬‬ ‫‪2002‬‬
‫‪36.00‬‬ ‫‪158.00‬‬ ‫‪2003‬‬
‫‪37.00‬‬ ‫‪175.00‬‬ ‫‪2004‬‬
‫‪37.50‬‬ ‫‪180.00‬‬ ‫‪2005‬‬
‫‪38.00‬‬ ‫‪180.00‬‬ ‫‪2006‬‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪101‬‬
 ‫خالد رمضان البيدي‬ ‫عبد احلكيم أمحد اجلدي‬

: ‫غااا علر يا ا فادر عن‬ ‫ حيب‬: ‫المصدر‬

. ‫( ع الكتاا اليغوي لن تا ع أعداد سلتلمفع ر ما‬FAO) ‫ادلغ زف الد ليف لام ف ال راعف‬ -
‫( ع الكتاا اليغوي لنح ااا ال راعيف العر يف ع أعداد سلتلمف ع‬AOAD) ‫ادلغ زف العر يف للتغزيف ال راعيف‬ -
. ‫اخلروومع اليودان‬
‫اذلي ف الووغيف للزعلوما التوثيا ع الكتيب ا ح ات ع أعداد سلتلمف ع ورا لسع اجلزاهري ف الع زر‬ -

An Economic Study for the Olive Oil Production, Marketing and the
Impact of the Price Policy on Olive Oil Production in the Great
Jamahiriya
* *
Abdul-Hakim Ahmed Eljadi Khaled Ramadan Elbeydi

Abstract

Olive trees has traditionally been a major crop in the Libyan culture, an
average annual production in the period 1970-2006 was 151.5 thousands tones, which
represents almost 8.5% of the total agricultural production.
Olive oil is relatively expensive oil compared to other kinds of oil since it
needs a special production treatment, olive crop is a long process (olives are produced
only after the maturity of the tree, which means after five years). Prices paid to
producers are quite unstable, mainly due to the change in the quantities produced from
one year to another and to the level of stocks. However, it is difficult to assess the price
formation mechanism.
This study examines the characteristics of the olive oil market for the period
1970-2006. The main objective of the study is to investigate the impact of the price
policy on the olive oil production. The study depends on using descriptive and statistical
analysis and using econometric estimation, also the concept of dummy variable was
added to capture the effect of olive oil price policy. The dummy variable takes the value
of 0 in years before 1997 and a value of 1 after the price policy was applied.
The results indicate that the short run elasticity is significantly less than unity
(0.40), indicating that olive oil supply is inelastic with respect to the olive oil price in
Libya, implying that Libyan olive farmers are relatively unresponsive to price changes.
Specifically, a 10 percent increase in the price of olive oil will lead to an increase in
olive oil output of 4.0 percent in the short-run. The coefficient of the dummy variable is

*
Plant Protection Dept., Faculty of Science, Omar El-Mukhtar University.

‫م‬2008 ‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر‬

102
 ‫ال تون‬ ‫درا ف اقت اد ف تا تيو ا ال تون أثر الييا ف اليعر ف علر إ تا‬

‫‪negative and insignificant at 5 percent level. This finding indicates that farmers don't‬‬
‫‪response to the oil olive price policy in Libya. Additionally, the CUSUM test is‬‬
‫‪consistently in the center of their 5% bounds.‬‬
‫‪Finally, the study recommends the following‬‬
‫‪1- Reinvestigate the price policy mechanism.‬‬
‫‪2- Adopt extension and marketing programs to provide farmers with an advanced‬‬
‫‪technology.‬‬
‫‪3- Subsidies the olive oil refinery company.‬‬

‫المراجــإل‬

‫تعز ددري‬ ‫الل غددف الش ددعبيف العام ددف لع ت ددعٌ ال راع د‬
‫األراض د د د ع درا د د ددف حد د ددول إ تد د ددا زلافد د ددي‬
‫القز ددا الش ددعري د ال ت ددون ع ود درا لس ع‬
‫اجلزاهري ف الع زر ع ‪1993‬م ‪.‬‬
‫الل غ ددف الش ددعبيف العام ددف لعقت دداد الت ددار ع قد درارا‬
‫ش د د د د ددنن سد د د د د ددد أ د د د د ددعار د د د د د د ال ت د د د د ددون‬
‫ادلغ د د د د ددتر زللي د د د د ددا ‪ 2000 .‬ع ‪ 2004‬ع ‪2006‬م‬
‫ورا لس ع اجلزاهري ف الع زر ‪.‬‬
‫ادلغ ز ددف العر ي ددف للتغزي ددف ال راعي ددف ع الكت دداا الي ددغوي‬
‫لنح ددااا ال راعيددف العر يددف ع أعددداد سلتلمددف‬
‫ع اخلرووم ع اليودان ‪.‬‬
‫ادلغ ز ددف العر ي ددف للتغزي ددف ال راعي ددف )‪ (AOAD‬ع درا ددف‬
‫حددول ت ددو ر إ تددا ت ددغي تيددو ا ال تددون‬
‫د ال تددون حمل الددوون العددرب ع اخلروددوم ع‬
‫اليودان ‪2003‬م ‪.‬‬
‫ادل ي د ددف الووغي د ددف للي د ددل التزو غي د ددف ع يا د ددا م د ددري‬
‫مغش ددور ع ود درا لس ع اجلزاهري ددف الع ز ددر ع‬
‫‪2006‬م ‪.‬‬
‫عب ددد الق ددادر زلز ددد ع ي ددف ي االقت دداد القيا د د ددذ‬
‫الغ ر ددف الت بي ددا ع ولي ددف الت ددار ‪ -‬جامع ددف‬
‫ا كغدر ف ع م ر ع ‪2005‬م ‪.‬‬
‫ليد د ددد اليد د دديمو ي مد د دددخ إىل االقت د د دداد القيا د د د ع‬
‫جامعف ادلوف ع العراا ‪1988‬م ‪.‬‬
‫ز ددر أجبيد د ع آخ ددر ني درا ددف ح ددول راع ددف أةد د ار‬
‫ال ت د ددون حمل اجلزاهري د د ددف الع زد د ددر ع مكتد د ددب‬
‫مم ددتش ع ددام ق دداع ال راع ددف الث ددر احليوا ي ددف‬
‫البحر د ددف ع ورا لسعاجلزاهري د ددف الع ز د ددر ع‬
‫‪2005‬م ‪.‬‬
‫زلز د د ددد احلز د د ددادي ي عب د د ددد البا د د ددإل مح د د ددود ي ادلغد د د د ر‬
‫أ ومغي دف ي درا ددف سليليددف القت دداد ا إ تددا‬
‫ال تددون حمل العدداك اجلزاهري ددف ع ادل َت ددر األ ل‬
‫لل تدون ع رلددلس التخ ديإل شدعبدديف د ليدد‬
‫اجلزاهري ف الع زر ‪2006‬م ‪.‬‬
‫الشد د د د ددروف العامد د د د ددف ال د د د د ددتخعع تكر د د د د ددر ال د د د د ددو‬
‫الغباتي ددف ع يا ددا م ددري مغش ددور ع ود درا لس ع‬
‫اجلزاهري ف الع زر ‪2006‬م ‪.‬‬

‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر ‪2008‬م‬

‫‪103‬‬
 ‫خالد رمضان البيدي‬
Maddala, G.S. 2001. Introduction to
Econometrics, 3rd Edition, John
Wiely & Sons LTD.
Pindyck,R.S. and D.L. Rubinfeld. 1998.
Econometric Models and
Economic Forecasts, New York:
McGraw – Hill.
Food and Agriculture Organization
(FAO), Production Yearbook,
United Nations, Roma, Different
Volumes.
104
View publication stats
‫عبد احلكيم أمحد اجلدي‬
‫التوثي د د د ددا ع الكتي د د د ددب‬ ‫اذلي د د د ددف الووغي د د د ددف للزعلومد د د ددا‬
‫ا ح د د ددات ع أعد د ددداد سلتلمد د ددف ع و د د درا لس ع‬
. ‫اجلزاهري ف الع زر‬
‫رلل ددس التخ دديإل الع ددام ع تقر ددر جلغ ددف أع ددداد مش ددر ع‬
‫الييا د د د د د د د ددا ال راعيد د د د د د د ددف ع اجلزاهري د د د د د د د ددف ع‬
. ‫م‬2003 ‫ورا لس ع‬
Gujarati, D.N. 1995. Basic Econometrics,
3rd Edition. New York: McGraw-
Hill.
‫م‬2008 ‫ادلختار للعلوم العدد الثامن عشر‬