Bartın Üni Fizikselmetalurji5.hafta

• Eksi (-) işareti atomların düşük yoğunluğa doğru akışından
dolayı gelmekte.
• Konsantrasyon gradyanı varsa yayınma ile bir madde akışı
olur.
• (Genellikle doğru, fakat her zaman geçerli değildir).
• D etkileyen en önemli iki faktör: a) Sıcaklık, b) Kompozisyon.
• Düzensizlik artınca D artar (Tane sınırı ve dislokasyonlar)
• Alaşımlardaki aktivasyon enerjisi saf metallerinden küçüktür.
• Çözünen atomların ve boşluğun beraber bulunması boşluk
konsantrasyon verimliliğini artırır ve çözünen atomların
ortalama sıçrama hızı artar.
METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ
Difüzyon katsayısı (D) nasıl belirlenir?

JA ve DA direkt olarak ölçülemez,
Değişik zaman dilimlerinde bileşim profili ölçülebilir.
Kütle akış yönüne dik bir difransiyel element kütle balansı kurulduğunda,
Örnek: Karbon taşınımı için;

Giren Kütle - Çıkan Kütle = Birikim dZ
Jiçeri Jdışarı
Bu iş için geçen zaman dilimi;
Giriş Hızı - Çıkış Hızı = Hız Birikimi
Tüm madde şekildeki düzlem 1 den 1 2

geçmekte, dolayısıyla madde transfer Şekil. Tek yönlü difüzyon için
hızı; difransiyel hacim elementi.
(1 'deki akış) x (1 'in alanı) 'dır. Yani; diffusion2-osmosis birikim.gif
Giriş Hızı = ( J A )1 (3.10)

27
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ
∂ (J A )
Çıkış Hızı = J A1 + dZ (3.11)
∂Z
Hız birikimi hacim yoğunluğu ile ifade edilirse;
∂[C A .dZ] ∂C (3.12)

Hız Birikimi = = AdZ
∂t ∂t
Sonuçta;
∂J ∂C (3.13)
− =
∂Z ∂t
Süreklilik eşitliği (Kullanımı tek yönlü akış ile sınırlı)
(Atom akışı, sıvı akışı, ısı akışı, elektron, nötron akışı gibi...).
Metalurjik işlemlerde genellikle tek yönlü kütle akışı,
(3.13) eşitlikteki J yerine I. Fick kanunu ile elde edilen J ifadesi yazılır ise;
28
∂[D1∂C1 / ∂Z] ∂C1

=
∂Z ∂t (3.14)
II. Fick Kanunu Fe-C sisteminde;
Yüksek C lu çelik Saf Fe
t = t1
Eşitlikte, C1 bağımlı Z Co
C ( Z, t ) =
Co Co
+ erf
Z
2 2 2 Dt
ve t bağımsız
Kons.(C) % hacim
değişkenlerdir. Co Z Co Z
erf = 1 + erf
t = t2 2 2 Dt
2 2 Dt
Denklemin çözümü Z, Co Z
Co/2 erf
t ve D1' e bağlı olarak 2 2 Dt
C1' i verir
Co Z
Mesafe, Z = 1 − erf
2 2 Dt
Şekil. Bir Fe-çelik difüzyon çiftinde kompozisyon profili.
29
Eğer D sabit kabul edilirse,
∂ 2C ∂C
D = (3.15)
∂Z 2 ∂t
lineer diferansiyel denklemi elde edilir.

Laplace dönüşümü kullanılarak
Çubuğun üzerinde sadece Z > 0 olan kısımlar için çözüm;
Sınır Şartları : C (Z = 0, t) = Co/2
: C (Z = ∞, t) = 0
Başlangıç Şartı : C (Z, 0) = 0
t bağımsız değişken olarak kabul ederek Laplace dönüşümü ile,
C ⎡ 2 Z / 2 Dt − y 2 ⎤
C( Z, t ) = o ⎢1 − ∫ e dy ⎥ (3.16)
2 ⎢⎣ π 0 ⎥⎦
30
− y 2 , fonksiyonu 1 den 0’ a hızla düşen bir fonksiyon

e
İntegral fonksiyonu = hata fonksiyonu
2 β −y2 (3.17)
Erf [β] = ∫ e dy
π0
Sonuçta;
Co ⎡ Z ⎤
C( Z, t ) = ⎢1 − erf
2 Dt ⎥⎦
2 (3.18)
⎣
Denklem (3.18) Z > 0 sınır şartı için gerçekleştirilmiş.

Z< 0 bölgesi için ise konsantrasyon;
C − C1 ⎡ Z ⎤ (3.19)
C( Z, t ) = C o − o ⎢1 − erf
2 ⎣ 2 Dt ⎥⎦
31
Tablo: Hata fonksiyonu değerleri tablosu

β erf(β) β erf(β) β erf(β)
32
Grube Çözümü:
Başlangıçta karbon konsantrasyonu = C1 ve C1< Co ise,
Arayüzey denge konsantrasyonu = Co-C1)/2 olacak;
C o − C1 ⎡ Z ⎤
C( Z, t ) = C1 + ⎢1 − erf
2 Dt ⎥⎦
(3.20)
2 ⎣
1,1
1
0,9
erf β = erf [Z(2 Dt)]
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
Şekil. Hata
0,1
fonksiyonun grafiksel
0
0 0,4 0,8 1,2 1,6 2 2,4 2,8
olarak tespiti.
[
β = Z/(2 Dt) ]
33
Kararsız Durum Difüzyonu
• Konsantrasyon profili,
C(x), w/ zaman ile
değişir.
• Maddenin korunumundan: • Fick‘in 1. yasası:
• Nihai denklem.:
Fick’in 2nci yasası
Örnek: kararsız difüzyon
• Bakır bir alüminyum çubuğa difüze olur.
Şek. 5.5,
Callister 6e.
• Sınır şartları:
t = 0 için, C = C0 ,x > 0 iken
t > 0 için, C = Cs ,x = 0 iken
x = ∞ ‘da C = C0 olur
Örnek: Kararsız Difüzyon
• Genel Çözüm:
“hata fonksiyonu"
değerleri Table 5.1 de verilmiştir, Callister 6e.
Proses Dizayn Örneği
• Farzedin ki örneğimizde belli bir noktada belli bir süre
sonra C1 gibi bir konsantrasyona ulaşmayı istiyoruz.
C ( x, t )  C0  x 
 1  erf  
Cs  C0  2 Dt 
olur
Difüzyon demo: ANALİZ
• Deney: C yi sabit tutan t ve x kombinasyonunu kaydedin.
C(x i , t i )  Co  x 
 1 erf  i  = (burada sabit)
Cs  Co  
2 Dt i 
• Difüzyon derinliği şu denklemele verilir:

Difüzyon demodan elde edilen veriler
• Deneysel sonuç: x ~ t0.58

• Teorik tahmin x ~ t0.50
• Makul uygunluk!
İşlem Sorusu
• 600C de 10 saat istenen C(x) değerini verir.
• D500 and D600verilmiş olduğuna göre, 500 C de yapılan işlemde aynı
C(x) konsantrasyonuna ulaşmak için kaç saat geçmesi gerekir?
anahtar 1: C(x,t500C) = C(x,t600C).
anahtar 2: her iki durumda da Co ve Cs aynıdır.
• Sonuç: Dt sabit tutulmalıdır.
Not: D değerleri
• Cevap: burada verilmiştir.
Difüzyon Prosesleri ile

Yüzey Sertleştirme
Karbürleme Nitrürleme Borlama Karbo-nitrürleme
Yüzeye C Yüzeye B Yüzeye B Yüzeye C, N

850-1000 °C 400-600 °C 750-1200 °C 900-1100 °C
700-900 Hv 800-950 Hv 900-2000 Hv 900-1250 Hv
34
Karbürleme (Sementasyon)
Grafit Demir
γ
α
Cs
700oC
Karbon Kons.
1 2 3 Cs/2
α+Fe3C
t3
t1 t2
Z
a) b) Cs Konsantrasyon
Şekil. a) Fe karbürizasyonu için kompozisyon profilleri, b) Fe-C denge diyagramı.
Karbürleme: metal yüzeyine karbon vererek yüzey altına karbon emdirme
35
Yüksek
C
Düşük karbonlu bir
Düşük çelik yüzeyinde
C yüksek karbonlu sert
ve aşınmaya dayanıklı
bir tabaka üretilir
Dişli
Aks
Dişli ve aks gibi
yüzeyleri aşınmaya
dayanıklı ve içi tok
parçalar elde edilir.
36
Yüksek yüzey sertliği + tokluk (1-1.2 mm lik sert tabaka)

Karbonlayıcı ortam = katı, sıvı, gaz.
Mesafeye bağlı karbon miktarı: (II. Fick kanunu yardımı)
Sınır koşulları:
Sınır koşulları : C(Z= 0, t) = C
C(Z= ∞, t) = 0
Başlangıç koşulu : C(Z, 0) = 0 yazılabilir.
Arayüzey denge konsantrasyonu Co/2 yerini, Cs almış.

Başlangıçta çelikte hiç karbon yoksa;
⎡ Z ⎤ (3.22)
C( Z, t ) = Cs ⎢1 − erf
⎣ 2 Dt ⎥⎦
Başlangıçta C1 kadar karbon varsa ve C1 < Cs ise,

⎡ Z ⎤
C( Z, t ) = C1 + (C s − C1 ) ⎢1 − erf (3.23)
⎣ 2 Dt ⎥⎦
37
Eşitliğin açılması ile;

C s − C ( Z, t ) Z
= erf veya
C s − C1 2 Dt (3.24)
C ( Z, t ) − C1 Z
= 1 − erf
C s − C1 2 Dt
C(Z,t) = Malzemenin yüzeyinden itibaren Z mesafedeki C konsantrasyonu

C1 = Malzemenin başlangıç konsantrasyonu,
Cs = Ortamın konsantrasyonu,
Z = difüzyon (karbürizasyon) mesafesi (cm),
D = difüzyon katsayısı (cm2/sn),
t = difüzyon (karbürizasyon) süresi (sn),
erf(β) = hata fonksiyonu (Tablo veya şekilden)
38
1600 C
δ, Ferrit
Sıvı
1400 C
Ötektik
1200 C
γ, L+γ L + Sementit
Ostenit
γ + Cementite
1000 C
Ötektoid Fe-F3C
Faz
800 C
Diyagramı
600 C α, Ferrit Sementit

(Fe3C)
400 C
Cs
Fe 1% C 2% C 3% C 4% C 5% C 6% C 6.70% C
39
Parça başlangıçta hiç C içermez ise,

Cs ⎡ ⎛ Z 0 .5 ⎞ ⎤ (3.25)
C( Z, t ) = = C s ⎢1 − erf ⎜ ⎟⎥
2 ⎣ ⎝ 2 Dt ⎠⎦
Buradan
1 ⎛ Z ⎞ (3.26)
= erf ⎜ 0.5 ⎟
2 ⎝ 2 Dt ⎠
Tablo veya şekilden;
erf (0.477 ) = 1 / 2 (3.27)
Ve
Z 0.5 = 0.9542 Dt (3.28)
Kısaca
Z C c = Sbt. Dt (3.29)
40
a) Karbürlenmiş
ve yağda su
verilmiş
a b
b) Karbürlenmiş
Bir 8620 ve havada
çeliğinden imal soğutulmuş
edilmiş olan
otomobil
dişlisinin makro
görüntüsü
c
41
Nitrürleme
Malzeme yüzeylerine azot (N2) emdirme

Çelik kalıplar. Yorulma ömrü yüksek
Demirdışı alaşımlara da uygulama
Azot atomu yarıçapı karbon atomundan daha düşük.
İşlem karbürlemeden daha düşük sıcaklıkta gerçekleşir.
Sıvı, Gaz ve Plazma ortamları
Plazma ortamında; Paslanmaz çelik, Ti, Al

300-350 °C de 316L CrN fazı Sertlik = 900 VN
42
a b
Şekil a) 1035 çeliğinin azot gazı ile nitrürlenmiş yapısı.

b) Sıvı siyanat banyosunda orta karbonlu çeliğini Nitrürlenmiş örnekleri.
Demir dışı metal ve alaşımlarında da nitrürleme ile yüzey sertleştirilir
43
Ti-6Al-4V alaşımında
700-900 °C de 850-2500 Hv sertlik
TiN
Ti2N
α-Ti
100 μ 10 µ
a) b)
Şekil. Plazma iyon nitrürleme prosesi ile nitrürlenen Ti-6Al-4V alaşımında, a) nitrür
tabakasının merkeze doğru değişimi ve b) yüksek büyütmede nitrür bileşik tabakaları
44
Karbonitrürleme
Yüzeyde C3N4 benzeri

Fazlar üretilmeye çalışılır.
Çok yüksek mukavemet

ve tokluk kombinasyonu
elde edilir.
Gaz faz ortamında yüzey

sertleştirilir.
Genelde plazma yüzey

modifikasyon işlemleri
uygulanır Şekil. Bir çelik yüzeyinde karbonitrür yapısı
45
Borlama
Metal ve alaşım yüzeylerine Bor (B) emdirme,
Sıvı, katı ve gaz (plazma dahil) ortamlarında yüzey sertleştirilir.
Katı ortam ticari amaçla kullanılmakta
a b
Şekil. İki farklı çelikte elde edilmiş olan bor tabaka kesit yapısı:
a) FeB ve Fe2B fazlarının morfolojisi
46
Tabaka kalınlığı, mm
Borlanmış Ni
Sertlik, HV0.05
Ni
Sıcaklık, K
Şekil. 1073 K de yapılan Alaşım elementlerinin atomik oranı, %
borlama sonucunda üretilen
Şekil. Demir esaslı alaşımlarda
Ni-bor tabakasının sertliği
alaşım elementlerinin difüzyon
derinliğine etkileri.
47
Dekarbürizasyon
Karbon fakirleşmesi
Dekarbürizasyon;
1. Karbürlemede oksitlenmeden
2. Yüzey işlemek için
Roktahedral boşluk< rC
C atomu 800-900 °C de
oktahedral boşluktan çıkar
Şekil. 1148 çeliği; 925 °C de 8 saat

karbürleme, Yağda su verme 825 °C de 15
dakika bekletme ve dekarbürizasyon.
48
C ( Z, t ) − Cs Z (3.30)
= erfβ β=
C1 − Cs 2 D.t
C(Z,t) = İşlem sonunda yüzeyden Z mesafede dekarbürize olmuş kısım

konsantr.(%),
Cs = Dekarbürizan ortamın konsantrasyonu (%),
C1 = İşlem öncesi malzeme konsantrasyonu (%),
49
Yeralan Atomların Difüzyonu
Difüzyon çiftide atom

boyutları çok çok farklı
değil ise; Cu ve Ni çifti Çinko Bakır
Cu Ni Cu Ni
Pirinç
JNi ΔZ
JCu
a b
Şekil. Kirkendall hareketi.
50
Konsantrasyon (%)
Cu-Ni çiftinde deney
Yüzey temizleme
(Saf Cu ve Ni)
Cu-Ni birleştirme a Mesafe (μm)

250 °C 107 gün
Konsantrasyon (%)
Cu ve Ni içinde
konstr. ölçme
Sonuç:
Cu latisi b Mesafe (μm)
genleşmiş, Şekil. Ni-Cu çifti. Konsantrasyon
Ni küçülmüş mesafe profilleri: a) Düşük sıcaklıkta ve
b) 250 °C de 107 gün bekleme.
51
Kirkendall Etkisi: Bir latisin diğerinin küçülmesi pahasına genleşmesi
Bu etki ilk olarak L. Darken tarafından incelenmiş.

Kirkendall Etkisi analizi
DA ve DB = Karşılıklı yayınan A ve B atomlarının difüzyon katsayıları
A ve B atomlarının karşılıklı akışları
I. Fick Kanununa göre;
∂n A ∂nB
J A = −D A ve J B = − DB (3.31)
∂Z ∂Z
eşitlikleri ile belirlenebilir.
JA ve JB = Birim alan içinden birim zamanda geçen A ve B atomlarının sayısı

nA ve nB = Birim hacimde bulunan A ve B atomlarının sayısı
DA ve DB = Doğal (intrinsic) difüzyon katsayıları olarak adlandırılırlar.
52
Darken’ in kabulü: Birim hacimdeki atomların toplam sayısı sabit.
n A + n B = Sabit (3.32)
Kirkendall işaretinin hızı;

ν = ΔZ / dt (3.33)
İşareti geçen madde hızı ise, işaret hızı ile aynı büyüklükte fakat ters yöndedir;
ν = −Hacim / zaman (3.34)
Birim zamanda işareti geçen madde hacmi;
J net (3.35)
Hacim / zaman =
n A + nB
1/ nA + nB = bir atomun hacmi

53
Net akış = A ve B atomlarının akışları toplamı;
∂n A ∂n B (3.36)
J net = J A + J B = −D A − DB
∂Z ∂Z
Eşitlik işaret hızı eşitliğinde yerine konduğunda;
⎛ ∂n A ∂n B ⎞ (3.37)
⎜ A
D + D B ⎟
hacim ∂Z ∂Z
ν=− = +⎝ ⎠
zaman nA + nB
n A + n B = Sabit idi ve
nA nB (3.38)
NA = ve N B =
nA + nB nA + nB
N B = 1 − N A ve ∂N B = − ∂N A (3.39)
∂Z ∂Z
NA ve NB = A ve B atomlarının atomik oranları
54
İşaretin hızı;
∂N A (3.40)
ν = (D A − D B )
∂Z
DA ve DB nasıl hesaplanır?
~
D = N BDA + N A D B (3.49)
~
D = karşılıklı difüzyon katsayısı İşaret hızı ve
~
D ölçülürse Doğal difüzyon katsayıları DA ve DB hesaplanabilir.
~
D hesaplamada en yaygın yöntem = MATANO ARAYÜZEY YÖNTEMİ
Difüzyon katsayısı = f{konsantrasyon}
Bu durum için II. Fick Kanunu yardımıyla;
∂N A ∂ ~ ∂N A (3.50)
= D( N A )
∂t ∂z ∂z
55
2 Adım
1. Difüzyondan sonra mesafeye bağlı olarak kimyasal analiz yapmak
(Bileşimin belirlenmesi, bileşim-mesafe değişimi grafiksel olarak
çizilmek)
2. A ve B atomlarının aynı toplam akışa sahip olacak çubuğun kesitinin
belirlenmesi
Kesit = Matano Arayüzeyi (M ve N alanlarının eşit olduğu noktadaki kesit)
Matano arayüzeyinin pozisyonu grafiksel integrasyon ile belirlenir.
Deneysel olarak hassas ölçüm cihazları ile tespit edilebilir.
İkincil elektron kütle spektroskobisi ile (SIMS)
Kompozisyon
M Alanı
İşaret
Arayüzeyi
N Alanı
Matano Arayüzeyi
Şekil. Matano arayüzeyinin alanları birbirine eşit olan N ve M gibi

iki alanının tam ortasında yer alması.
56
Fick kanunun Boltzman çözümü,
~ 1 ∂z N A
D=− ∫ zdN A (3.51)
2 t ∂N A N
A1
t = difüzyon zamanı
NA = Matano arayüzeyinden z mesafede atomik konsantrasyon,
NA1 = Difüzyon çiftinin bir tarafındaki, difüzyondan etkilenmemiş

orijinal konsantrasyon.
Rasgele bazı değerler alındığında,
57
Tablo. Matano Metodu için varsayımsal difüzyon verileri

Bileşim (% atom) - Metal A Matano Arayüzeyinden Uzaklık (cm)
100.00 0.508
93.75 0.314
87.50 0.193
81.25 0.103
75.00 0.051
68.75 0.018
62.50 -0.007
56.25 -0.027
50.00 -0.039
43.75 -0.052
37.50 -0.062
31.25 -0.072
25.00 -0.087
18.75 -0.107
12.50 -0.135
6.25 -0.182
0.00 -0.292
58
~ 1⎛ 1 ⎞ (3.53)
D(0.375) = − ⎜ ⎟x( N A ) = 0
2t ⎝ 0.375' te ⋅ e ğ im ⎠
dan, NA = 0.375’ e kadar olan alan ve difüzyon zamanının 50 saat
(180.000 saniye) olduğu kabul edilirse;
2 (3.54)
~ 1⎛ 1 ⎞ 1 − 8 cm
D(0.375) = − ⎜ ⎟ x 0.0466 = 2.1x10
2 t ⎝ 18000 ⎠ 6.10 sn
bulunur.
Difüzyon Katsayısının Sıcaklıkla Değişimi
D = D o .e − Q / RT (3.55)
Do = frekans faktörü veya doğal difüzyon katsayısı

Q = difüzyon aktivasyon enerjisi
Q (3.56)
log D = log D o −
2.3RT
59
Tablo. Difüzyonun sıcaklığa bağımlılığını göstermek için varsayılan değerler.
Sıck. Dif. Kats. 1/T logD 0b

(°K) (D)
Ordinat kesişimi
700 1.9 x 10-11 1.43 x 10-3 -10.72 -2
800 5.0 x 10-10 1.25 x 10-3 -9.30
-4
Log10 D
900 6.58 x 10-9 1.11 x 10-3 -8.12 Eğim = - 8000
1000 5.0 x 10-8 1.0 x 10-3 -7.30 -6
1100 2.68 x 10-7 0.91 x 10-3 -6.57
-8
Bir doğru (y = b + ax) denklemi
m = −Q / 2.3R veya -10
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6
Q = 2.3Rm b = LogD o D o = 10 b 3
(1/T)x10
Şekilden Eğim = -8000
Şekil. Q ve Do’ ı elde etmek için
Q çizilen deneysel difüzyon verileri.
m=− = −8000 R = 2 kal/mol
2.3R
60
Q = 2.3(2)8000 = 36.000 kal./mol

Ordinat kesişim noktası=0.7
Doğal difüzyon katsayısı değeri Do
2
cm
D o = 10 b = 10 0.7 = 5 Sonuçta difüzyon katsayısı değeri
sec
2
− 36.000 / RT cm
D = 5e
sn Sıvı
Tm Sıvı Tm
D ∼10-4 - 10-5 D ∼10-4 - 10-5
D ∼10-8 - 10-9 D ∼10-5 - 10-6
Tm : Ergime sıcaklığı
Katı To : Oda sıcaklığı Katı
To D ∼10-20 - 10-50 To D ∼10-10 - 10-30
Yeralan katı çözeltileri Arayer katı çözeltileri
Şekil. Yeralan ve arayer çözeltilerinde farklı sıcaklıklarda difüzyon.

Prof. Dr. Hatem AKBULUT 30.10.2006
30.10.2006 61
Yüzey ve Arayüzey
Difüzyonu Tane içi Tane sınırı Yüzey
Çok kristalli malzemelerde

atom hareketi (Difüzyon)
DYüzey > DTane sınırı > Dtane içi (latis)
D s = D s o .e − Q s / RT
(3.55)
D b = D b o .e − Q b / RT
Ds ve Db = yüzey ve tane sınırı yayınabilirliği, Dso ve Dbo = sabitler

62
A metali B metali
Qs ve Qb = yüzey ve
tane sınırı difüzyonu için
deneysel aktivasyon
değerleri.
Kaynak
arayüzeyi dz
Şekil. Hacimsel ve tane sınırı difüzyonunun birleşik etkisi.
Ag de sıcaklığa bağlı tane sınırı ve (tane içi), latis difüzyonu verileri.
Tane sınırı difüzyonu çizgisinde
D b = 0.025.e − 20.200 / RT Latiste (tane içinde) D l = 0.895.e − 45.950 / RT
63
350 450 550 650 750 850
LogD -8
-10
-12
-14
Sıcaklık o C
Şekil. Gümüşte tane sınırı ve tane içi (latis) difüzyonunun sıcaklıkla değişimi.
64
ÖZET:
YAPI & DİFÜZYON
Difuzyonun HIZLI Difüzyonun YAVAŞ
Olduğu şartlar Olduğu Şartlar
• Düşük atom yoğunluklu yapılar • Sıkı paket yapılar
• Düşük ergime dereceli • Yüksek ergime dereceli

malzemeler malzemeler
• İkincil bağ yoğun malzemeler • Ana bağların yoğun olduğu

(Van deer Waals) malzemeler (Kovalent bağ)
• Difüze olan atomların • Difüze atomların boyutunun

boyutunun küçük olması büyük olması
• Düşük yoğunluklu malzemeler • Düşük yoğunluklu malzemeler

65
Z ekseni
Snoek Etkisi
Arayer element difüzyonu iç sürtünmeler
kullanılarak ölçülebilir.
İlk kez Snoek, 1939 yılında açıklamış.
W
Fe gibi HMK bir metalde N ve C Y ekseni
b
gibi arayer atomları: Z X
a) Küb kenarlarının ortasında
a
b) Küb yüzeylerinin merkezinde
Y
X veya W de bir C atomu <100> yönünde X ekseni
iki Fe atomu arasında bir yer bulur.
Fe-Fe atomları arası mesafe belli. Şekil. HMK bir Fe latisinde arayer
karbon atomlarının işgal ettikleri
rc>rarayer
yerleri gösteren yapı.
a ve b demir atomları X atomu tarafından dışarı doğru itilir ve birbirinden

uzaklaştırılır ( iç sürtünme olur) Latis boyu uzar
66
Homojenleştirme Tavlaması
Katılaşma sonunda alaşım elementleri dağılımı,(segregasyon)
Fick denkleminin özel bir çözümü;
⎛ Dtπ 2 ⎞
C = C o exp⎜ − ⎟ (3.49)
⎜ 2 ⎟
⎝ l ⎠
C = Homojenleştirme tavlaması öncesi konsantrasyon,

Co = Homojenleştirme tavlaması sonrası konsantrasyon,
D = Difüzyon katsayısı,
t = Difüzyon süresi,
l = Difüzyon mesafesi
67

Bartın Üni Fizikselmetalurji5.hafta

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bartın Üni Fizikselmetalurji5.hafta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

• Eksi (-) işareti atomların düşük yoğunluğa doğru akışından

Difüzyon katsayısı (D) nasıl belirlenir?

Örnek: Karbon taşınımı için;

Tüm madde şekildeki düzlem 1 den 1 2

Giriş Hızı = ( J A )1 (3.10)

Hız birikimi hacim yoğunluğu ile ifade edilirse;

∂[C A .dZ] ∂C (3.12)

∂[D1∂C1 / ∂Z] ∂C1

II. Fick Kanunu Fe-C sisteminde;

Yüksek C lu çelik Saf Fe

Eğer D sabit kabul edilirse,

lineer diferansiyel denklemi elde edilir.

− y 2 , fonksiyonu 1 den 0’ a hızla düşen bir fonksiyon

Denklem (3.18) Z > 0 sınır şartı için gerçekleştirilmiş.

Tablo: Hata fonksiyonu değerleri tablosu

• Maddenin korunumundan: • Fick‘in 1. yasası:

• Difüzyon derinliği şu denklemele verilir:

• Deneysel sonuç: x ~ t0.58

Difüzyon Prosesleri ile

Karbürleme Nitrürleme Borlama Karbo-nitrürleme

Yüzeye C Yüzeye B Yüzeye B Yüzeye C, N

Şekil. a) Fe karbürizasyonu için kompozisyon profilleri, b) Fe-C denge diyagramı.

Karbürleme: metal yüzeyine karbon vererek yüzey altına karbon emdirme

Yüksek yüzey sertliği + tokluk (1-1.2 mm lik sert tabaka)

Arayüzey denge konsantrasyonu Co/2 yerini, Cs almış.

Başlangıçta C1 kadar karbon varsa ve C1 < Cs ise,

Eşitliğin açılması ile;

C(Z,t) = Malzemenin yüzeyinden itibaren Z mesafedeki C konsantrasyonu

600 C α, Ferrit Sementit

Parça başlangıçta hiç C içermez ise,

Malzeme yüzeylerine azot (N2) emdirme

Sıvı, Gaz ve Plazma ortamları

Plazma ortamında; Paslanmaz çelik, Ti, Al

Şekil a) 1035 çeliğinin azot gazı ile nitrürlenmiş yapısı.

Demir dışı metal ve alaşımlarında da nitrürleme ile yüzey sertleştirilir

Yüzeyde C3N4 benzeri

Çok yüksek mukavemet

Gaz faz ortamında yüzey

Genelde plazma yüzey

Şekil. 1148 çeliği; 925 °C de 8 saat

C(Z,t) = İşlem sonunda yüzeyden Z mesafede dekarbürize olmuş kısım

Yeralan Atomların Difüzyonu

Difüzyon çiftide atom

Şekil. Kirkendall hareketi.

Cu-Ni birleştirme a Mesafe (μm)

Kirkendall Etkisi: Bir latisin diğerinin küçülmesi pahasına genleşmesi

Bu etki ilk olarak L. Darken tarafından incelenmiş.

I. Fick Kanununa göre;

JA ve JB = Birim alan içinden birim zamanda geçen A ve B atomlarının sayısı

Darken’ in kabulü: Birim hacimdeki atomların toplam sayısı sabit.

Kirkendall işaretinin hızı;

ν = −Hacim / zaman (3.34)

Birim zamanda işareti geçen madde hacmi;

1/ nA + nB = bir atomun hacmi

Net akış = A ve B atomlarının akışları toplamı;

Şekil. Matano arayüzeyinin alanları birbirine eşit olan N ve M gibi

Fick kanunun Boltzman çözümü,

NA1 = Difüzyon çiftinin bir tarafındaki, difüzyondan etkilenmemiş

Tablo. Matano Metodu için varsayımsal difüzyon verileri

Difüzyon Katsayısının Sıcaklıkla Değişimi

Do = frekans faktörü veya doğal difüzyon katsayısı

Tablo. Difüzyonun sıcaklığa bağımlılığını göstermek için varsayılan değerler.

Sıck. Dif. Kats. 1/T logD 0b