СЕПУГС Васил Антевски-Дрен

Проектна задача

по Историја

Тема: Македонија за време на Втората светска

војна

Ментор: Изработил:
Татјана Здрвиќ Владо Поповски
Вовед

Втората светска војна беше глобална војна, најголемата и најсмртоносната од сите

војни во историјата на човештвото, со над 60 милиони убиени луѓе, вклучително и
милиони цивили кои беа систематски масовно убивани. Mилиони беа повредени,
затворени, изгладнети, депортирани, бегалци, подложени на принудна работа итн. Цели
земји беа физички уништени од војната. На „позитивната“ страна, многу луѓе, од
поединци до цели народи, се соочија со предизвикот и покажаа невидена храброст,
решителност, издржливост, трудољубивост, соработка и желба да надвладеат над злото и
тешкотиите.

Целта на оваа проектна задача е да се прикаже Македонија за време на Втората

светска војна. Да се види како македонскиот народ бил третиран од окупаторите и

нивните обиди за ослободување на територијата на Македонија

Почетокот на Втората светска војна

Кон крајот на август 1939 година, Хитлер и советскиот водич Јосиф Сталин го
потпишаа германско-советскиот пакт за ненапаѓање. Хитлер долго време планирал
инвазија на Полска, земја на која Велика Британија и Франција и гарантирале воена
поддршка доколку биде нападната од Германија. Пактот со Сталин значеше дека Хитлер
нема да се соочи со војна на два фронта откако ќе ја нападне Полска и ќе има советска
помош во освојувањето и поделбата на самата земја.

На 1 септември 1939 година, Хитлер ја нападна Полска од запад; два дена подоцна,
Франција и Британија и објавија војна на Германија, со што започна Втората светска
војна.

Долгите граници на Полска направија невозможно да се брани. На 17 септември

1939 година, советските војници напредуваа од исток, ефективно стискајќи ја Полска на
сите страни. Капитулацијата на опколената земја беше неизбежна.

Падот на Југославија

Зимата 1940–1941 година, Унгарија, Романија и Бугарија станаа сојузници на

Германците. Во меѓувреме, нападот на Бенито Мусолини врз Грција од Албанија беше
многу погрешен. До почетокот на 1941 година половина од Албанија беше во грчки раце.

Во март 1941 година, југословенската влада на Цветгковиќ-Мачек го потпишала

Тројниот пакт. Таа се согласи да се приклучи на германскиот блок, но на 27 Март 1941
год. оваа влада беше соборена со државен удар. Хитлер бил бесен и им наредил на своите
сили да ја нападнат Југославија и Грција што е можно поскоро.

Нападот на Германија започна на 6 април 1941 година, со првиот од бројните

воздушни напади врз главниот град на Југославија, Белград. Сè на сè, околу 17.000
југословенски цивили загинаа во овие напади. Покрај тоа што беа целосно надминати во
воздухот, југословенските сили на теренот беа слаби и расфрлани низ целата земја. Тие не
можеа да се споредат со напаѓачките германски војници. Првото копнено напредување на
Германија во земјата дојде од Романија на 8 април, а во следните неколку дена ѝ се
придружија и други единици од Унгарија и Австрија, плус италијански сили на далечниот
север. Југословените се предадоа на 17 април. Целата земја беше освоена по цена од само
150 германски мртви

Македонија по падот на Југославија

По капитулацијата на Југославија, Македонија била поделена помеѓу окупаторите.

Бугарија го окупирала Пирот-Врање-Скопје понатаму до долината на Вардар до грчката
граница. Другиот дел од Македонија бил поделен помеѓу Германците и Италијанците.
 Подоцна кога Италијанците си заминале, Германија и дозволила на Бугарија да ја
окупира и Западна Македонија. Многу Македонци од Вардарскиот регион кои страдале
под jугословенскиот режим, топло ги пречекале бугарските освојувачи како спасители и
ослободуватели. Гледањето еуфориjа била краткотрајно, бидејки бугарите брзо почнале да
го угнетуваат и побугаруваат македонското население. Ако постоело некакво пробугарско
чувство пред тоа, тоа по окупација брзо исчезнало

Во Егејска Македонија,. грчката полиција, која го подржувала режимот на

Метаксас пред окупација, сега соработувала со германската воjcкa и повторно станала
активна во Македониjа.

1941

Во 1941 година,
Покраинскиот комитет на

Комунистичката партија на Југославија (ПК на КПЈ) за Вардарска Македонија го

раководел Методи Шаторов од Прилеп. Кога била издадена директивата за организирање
на движење на вооружен отпор во сите региони на окупирана Југославија, Шарло не ја
послушал наредбата. На Централниот комитет (ЦК) на КПЈ, Шарло му одговорил дека
ситуацијата во Македонија не дозволува итен ангажман со воени дејствија, туку прво
треба да дојде до пропагандна активност, а потоа да се формираат воени единици.
Македонскиот покраински комитет одби да остане во контакт со КПЈ и се поврза со ГП.
Шарло одби да дистрибуира проглас на ПК во кој се бараше воена акција против Бугарите

Во тоа време, Коминтерната имаше друга агенда за решавање на судбината на

Македонија – независна македонска држава управувана од мнозинско население етнички
Македонци. Оваа идеја беше потврдена со Резолуцијата на Коминтерната од 1934 година,
а беше поддржана од БКП, Комунистичката партија на Грција (КПГ) и КПЈ. Во 1939
година КПЈ започна да ја промовира идејата за формирање на македонска држава, но во
рамките на југословенска федерација. Шаторов беше против втората опција и беше верен
на агендата на Коминтерната, која предлагаше создавање „Советска Македонија. Додека
бугарските комунисти избегнуваа да организираат масовно вооружено востание против
бугарските власти, југословенските комунисти инсистираа дека ниедно ослободување не
може да се постигне без вооружен бунт. Со помош на Коминтерната и на самиот Јосиф
Сталин беше донесена одлука и македонските комунисти беа приклучени на КПЈ.

ПК, на чело со Шаторов, веднаш наредил да се формираат партизански единици, од

кои првата била формирана во Скопско на 22 август 1941 година, а на 8 септември 1941
година ги нападнала бугарските гардисти во Богомила, во близина на Скопје. Набргу
потоа Шаторов ја загуби популарноста во КПЈ и беше сменет. Бил избран нов ПК на КПЈ
на чело со Лазар Колишевски

Новото раководство започна со формирање на нови партизански одреди. На 30

август беа формирани кумановските и прилепските единици. Вооружени востаници од
Прилепскиот партизански одред ги нападнале окупираните зони на Оската во градот
Прилеп, особено бугарската полициска станица, на 11 октомври 1941 година. Овој датум
се смета за симболичен почеток на македонскиот отпор. Прилепскиот одред бил активен
до декември 1941 година, кога се разделил во три групи – првата во Скопје, втората во
Тиквеш и третата во Битола. Скопскиот партизански одред бил активен до средината на
октомври 1941 година, кога беше уништен во битка против бугарската полиција кај
Водно. Тој беше повторно составена во 1942 година.

Оваа прва партизанска активност доведе до создавање на партизански одреди и во

другите региони на Македонија во текот на 1942 година, вклучително и една слободна
територија во Преспа.

1942
Почетокот на 1942 година, со макотрпната работа на ПК на КПЈ за Македонија и
регионалниот воен штаб, беа формирани неколку нови партизански одреди. Во мај 1942
година во селото Лисец бил формиран Велешкиот партизански одред Пере Тошев. Во јули
оваа чета се спои со новоформираната 2. Прилепска чета под името Димитар Влахов. Во
ноември 1942 година во Црвени Стени кај Прилеп бил формиран 3. Прилепски одред
Ѓорче Петров.

На 22 април 1942 година во селото Лавци, битолско, бил формиран Пелистерскиот

одред. Тој бил вклучен во неколку борби против Бугарите, но во ноември беше растурен
како резултат на битката против многу посилната бугарска војска и полиција кај Ореово,
кога беа убиени 2/3 од нејзините сили. На 6 јуни 1942 година во селото Златари на
планината Бигла бил формиран Битолско-преспанскиот партизански одред Даме Груев.
Оваа единица се вклучи во многу успешна политичка агитација и имаше неколку воени
успеси, како што е нападот врз војниците во селото Смилево на 2 август 1942 година и
нападот на полициската станица во Кажани. Во ноември 1942 година, одредот се подели
во три групи – првата остана на Бигла, втората отиде во северна Преспа, а третата замина
во јужна Преспа. Третата група од одредот Даме Груев мобилизираше мажи од етничките
македонски села во Мала Преспа и успеа да ослободи територија во Мала Преспа и дел од
грчка Преспа. Ова беше првата територија што ја ослободија македонските партизани за
време на војната.

На 16 април 1942 година бил формиран Крушевскиот одред Питу Гули кој водел
неколку борби против бугарската војска и полиција, од кои најважни биле борбите во
Прибилци, Кочиште и Цер. Во септември 1942 година бил формиран 2-та битолска чета
Јане Сандански. Овој одред имаше успех во промовирањето на братството и единството
меѓу народот во Тетово. Во 1942 година во село Маврово бил формиран Мавровскиот
партизански одред.

Во 1942 година на планината Плачковица се собрала група млади штипјани

комунисти за да формираат одред, но групата била лоцирана и уништена од бугарската
полиција пред да го добијат оружјето. Групите комунисти кои планирале да формираат
партизански одреди биле уапсени поради доушници во Струмица и Кочани. Успешната
акција на бугарската тајна полиција спречила создавање партизански единици во источна
Македонија во 1942 година.

Партизанската активност ја координираше Штабот на Народноослободителните

партизански одреди на Македонија (Штаб на НЛПДМ), кој беше формиран во јули 1942
година од македонските комунисти на КПЈ, а на чело беше Михаило Апостолски.

1943
На почетокот на 1943 година Црногорецот Светозар Вукмановиќ-Темпо бил
испратен како помошник во штабот на македонските партизански сили. Тој помогна да се
организира енергична борба против окупаторските сили. Темпо служел во Врховниот
штаб на КПЈ и станал личен претставник на Јосип Броз Тито во Вардарска Македонија.

Раководството на ПК на КПЈ за Македонија одлучи да формира посебна

Македонска комунистичка партија која ќе биде репрезент на волјата на македонскиот
народ во антифашистичката борба за национално ослободување. Комунистичката партија
на Македонија (КПМ) е формирана на 19 март 1943 година во Тетово. За секретар на КПМ
бил избран Лазар Колишевски кој бил во затвор во Бугарија.

Дополнително на постојните единаесет, во летото 1943 година беа формирани осум

нови македонски партизански одреди кога сè повеќе луѓе влегуваа во редовите на
партизаните. Тие успеаја да создадат упоришта во регионот на Дебарца, Преспа,
Куманово, Тиквешијата и Гевгелија. Ова овозможи проширување на
Народноослободителните комитети и создавање на поголеми воени единици, како што
беше одлучено на конференцијата во Преспа на 2 август 1943 година. Започнаа
подготовките за формирање на Антифашистичкото собрание за народно ослободување на
Македонија (АСНОМ), кое управуваше со Македонија од август 1944 година до крајот на
Втората светска војна.

Создавањето на поголеми македонски воени единици започна веднаш по

конференцијата во Преспа. Првиот што беше создаден е баталјонот Мирче Ацев, кој беше
формиран на 18 август 1943 година на планината Славеј. На 24 септември 1943 година на
планината Кожуф бил формиран баталјонот Страшо Пинџур, на 30 септември баталјонот
Дебарска младина, на 11 ноември кај Битола баталјонот Стив Наумов и на 1 декември
Кумановскиот баталјон Орце Николов.

На 8 септември Италија капитулираше. Италијанските гарнизони разоружани од

МНОВ. По разоружувањето на Италијанците, ослободена е огромна територија која се
протегала од Гостивар до северно од Струга и Охрид. Ослободената територија ги
опфаќала градовите Дебар и Кичево.

Во октомври 1943 година Штабот на Народноослободителната војска на

Македонија издаде манифест до македонскиот народ и сите други националности во
Македонија (како што е наведено во манифестот: Власи, Албанци и Турци) да се
приклучат во борбата на Македонската НОВ слобода и создавање на слободна
Социјалистичка Република Македонија. Во манифестот се повикува и на борба против
реакционерните српски, албански и бугарски елементи (четници, Балисти и ВМОРО на
Ванчо Михајлов).
 Во текот на летото 1943 година се одржаа средби меѓу претставниците на
Народноослободителниот фронт (Грција) и албанскиот отпор. Светозар Вукмановиќ-
Темпо ја изнесе идејата за заеднички балкански штаб кој ќе врши врвна контрола врз
партизанските движења во Југославија, Албанија, Бугарија и Грција. Темпо побара
признавање на правото на самоопределување на етничкиот македонски народ, како и
дозвола партизаните од Вардарска Македонија да ја прошират својата активност меѓу
Македонското население во Егејска Македонија. Како резултат на тоа, во 1943 година во
грчка Македонија беше формиран Словенско-македонскиот националноослободителен
фронт (СНОФ) од етнички македонски комунисти, членови на Комунистичката партија на
Грција (ККЕ).

На 11 ноември 1943 година во селото Сливово била формирана Првата македонско-

косовска ударна бригада од три македонски баталјони и еден баталјон од Косово и
Метохија. Регионите контролирани од партизаните сега ги опфаќаа Дебарца, Маврово и
Ростуша, во рамките на окупираната територија на Италија.

Високата команда на Народноослободителната војска на Македонија заедно со

Централниот комитет на КПМ одлучија да преземат заобиколни маневари за да се избегне
целосно уништување на македонските сили поради огромниот број ангажирани
непријателски војници. По повеќе од два месеци постојани битки, во декември 1943
година македонскиот НОВ и ПОМ заедно со ЦК на КПМ започна масовно повлекување
низ Преспа.

1944

Февруарски поход

На 20 декември 1943 година во селото Фустани во областа Пела во Егејска

Македонија, од 3-те баталјони од 3-та оперативна зона била формирана Втората
македонска ударна бригада. Останатите борци кои не беа вклучени во Првата македонско-
косовска ударна бригада и втората македонска ударна бригада беа организирани во т.н.
„Трета група баталјони. “. Привремениот штаб на реорганизираниот МНОВ беше
стациониран во селото Фуштани во областа Пела. Поради масовната концентрација на
војниците на МНОВ во Могленскиот округ ја загрозуваше комуникацијата на Оската кон
Солун, бугарските и германските сили започнаа упад против НОВ и ПОМ во Моглена и на
планината Кожув. Борбите траеја од 26 декември до 18 јануари. Сите напади на Оската беа
одбиени, а планината Кожуф остана слободна територија што ја држеше НОВ и ПОМ.

По борбата за планината Кожуф, Штабот на МНОВ одлучи да започне трифазна

офанзива во централна и источна Вардарска Македонија против фашистичките
окупаторски сили - позната како „Февруарски марш“. Согласно февруаровскиот план, на
31 јануари 1944 година Првата македонско-косовска ударна бригада започнала да
маршира кон велешкиот и поречкиот регион, но веднаш по преминувањето на границата,
Бригадата била нападната од две бугарски дивизии. По постојани борби на студено време,
на 14 февруари бригадата се вратила во грчка Македонија.

Втората македонска ударна бригада извршила упади од 31 јануари до средината на

1944 година од Кожуф кон Гевгелиско и Демиркаписко, при што била нарушена
бугарската власт во селата и затворање на бугарските училишта. На 31 јануари Третата
група бригади заедно со штабот на НОВ, ПОМ и ЦК на КПМ започнаа да маршираат од
селото Зборско кон источна Вардарска Македонија. 23 дена подоцна, по 400 километри
патување низ пет планински масиви во страшно време и постојани ангажмани со
единиците на бугарската армија, Третата група баталјони се наоѓа на партизанска
територија кај Куманово. Таму оствари контакти со силите во Пчинскиот округ и со
Бугарскиот отпор. Баталјонот Христо Ботев, кој дотогаш бил под команда на НОВ и ПОМ
на Македонија, бил префрлен во командата на бугарскиот отпор.

Третата баталјонска група се споила со двата постојни македонски баталјони во

Кумановско и ја формирала познатата Трета македонска ударна бригада во кумановското
село Жегљане на 26 февруари 1944 година. По формирањето, Третата македонска ударна
бригада стана најголемата партизанска формација во Македонија.
Пролетна офанзива

Поради зголемената партизанска активност, главните линии за снабдување на

германската армиска група „Е“ стационирана во Грција и Албанија беа постојано
напаѓани и загрозени. Со цел да се добие контрола над линиите за снабдување и
пошироките области околу нив, бугарската и германската војска организираа офанзива во
Македонија и југоисточна Србија, како дел од Седмата антипартизанска офанзива, позната
и како Десант на Дрвар.

Во исто време, штабот на МНОВ правеше планови за ослободување на Западна

Македонија и таму ја испрати 1-та македонско-косовска ударна бригада. Првата
македонско-косовска ударна бригада имала судири со Бугарите и Германците во Завој и
Велмеј. Германците добија засилување и на 8 мај 1944 година извршија контранапад.
Борбите завршија на 20 мај 1944 година со истиснување на Германците од регионот. По
повторното заземање на областа Дебарца, станало достапно повеќе засилувања, па
бригадата била поделена на две бригади - 1-ва македонска и 1-ва косовска ударна бригада.

Од 25 април до 22 јуни 1944 година, Втората македонска ударна бригада ги

нападна непријателските сили, позиции и гарнизони кај Градешница, Тиквеш, Конопиште,
Демир Капија, Стрмашево, Кавадарци и Неготино.
 Во двомесечните борби за време на пролетната офанзива, силите на Оската
претрпеа многу жртви. Во западна Македонија имало 672 убиени и 76 заробени војници
на Оската, во централна Македонија (Повардарие) имало 180 убиени и 88 заробени, во
источна Македонија и југоисточна Србија имало над 1.060 убиени и 498 заробени

АСНОМ

На 2 август 1944 година, на 41-годишнината од Илинденско востание, во

манастирот Св. Прохор Пчињски се одржа првото заседание на новосоздаденото
антифашистичко собрание на Народното ослободување на Македонија (АСНОМ).

По ослободувањето, Президиумот на Антифашистичкото собрание за Народно

ослободување на Македонија (АСНОМ), кој беше управен орган на Македонија, даде
неколку изјави и дејствија кои беа контрадикторни на одлуките на Антифашистичкиот
совет на народното ослободување. на Југославија (АВНОЈ), југословенската извршна
власт. Главниот штаб на Тито испратил наредба со која се бара од силите на МНОВ да
учествуваат во борбите во областа Срем за конечно ослободување на Југославија.
Претседателот Методија Андонов-Ченто и неговите соработници дебатираа дали да ги
испратат војниците во Срем и да помогнат во ослободувањето на Југославија или да ги
унапредат 100.000-те војници под негова команда кон грчка Македонија за да го
„обединат македонскиот народ“ во една земја. Андонов-Ченто и неговите блиски
соработници се обидувале што повеќе да ги минимизираат врските со Југославија и
промовирале обединување на македонскиот народ во една држава, што било спротивно на
одлуките на АВНОЈ. Андонов-Ченто дури зборуваше и за можноста за создавање
независна Македонија поддржана од САД.

Југословенската тајна полиција во решителна акција ги уапси Андонов-Ченто и

неговите најблиски соработници. На местото на Андонов-Ченто дојде Лазар Колишевски,
кој целосно почна да ја спроведува пројугословенската линија. Новото раководство на НР
Македонија на чело со Лазар Колишевски ги потврди одлуките на АВНОЈ, а Македонија
се приклучи кон Југославија. Босна и Херцеговина, Хрватска, Македонија, Црна Гора,
Србија и Словенија на крајот станаа дел од Социјалистичка Федеративна Република
Југославија.

Заклучок:

Македонија ја стекна почитта од своите сојузници преку својот придонес во

победата над фашизмот. Тие се здобија со признавање на новоформираната Македонска
Република од страна на сојузниците, иако во рамките на Југословенската Федерација. И
преку НОБ на Македонија, за прв пат во современата историја, македонскиот народ успеа
да ја добие својата државност.
Литература

1. https://www.history.com/topics/world-war-ii/world-war-ii-history
2. World War II: The Definitive Visual History by Dorling Kindersley
3. Историја на Македонскиот народ од антички времиња до денес од Ристо Стефов
4. По врвулиците на македонската историја" Иван Катарџиев. Скопје, 1986
5. Зборник докумената и података о народоослободплачком рату jугословенских
народа", т. VII, кн. 1, Борбе у Македониjи. Београд, 1952
6. НОБ на Македонија" Јован Поповски. Скопје, 1962
7. Кои беа партизаните во Македонија Никола Петров, Скопје, 1998
8. Историја на Македонскиот Народ" Александар Стојановски, Иван Катарџиев,
Данчо Зографски. Скопје, 1988
9. Партизанските одреди на Народноослободителната војска на Македонија во
ослободителната војна и револуцијата 1941–1944" Миле Тодоровски. Скопје, 1972
10. Историја на Македонскиот народ" том.3
11. "Документи за борбата на Македонскиот народ за независност", том II.
Универзитетска Библиотека "Св. Кирил и Методиј", Скопје, 1985
12. Мегленската област во народноослоодителното движење на Егејска Македонија",
Христо Андоновски. Скопје, 1960
13. Зимските операции на Македонска војска 1943/44 – Раде Гогов, носител на
"Партизанска споменица 1941
14. Ослободителната војна на Македонскиот народ (1941–1944)" Михајло Апостолски.
Скопје, 1965

15.  World Investment News Macedonia, Historical Events