Sumisibol na Gramatika sa Filipino: Ilang Obserbasyon sa mga Bagong

Kalakaran/Pagbabago sa Wika
ni Aurora E. Batnag, Ph.D.
Ipindot mo, Ihinto ko.
Anong ginagawa mo rito? Sagot: Dito kaya ako nakatira.
Masaya ako, kasi kikitain ko na bukas ang matagal ko nang ka-chat
Ipinatawag siya ni Senate Finance Committee Chair Juan Ponce Enrile.
Noon kasi, although kilala na siya, hindi raw siya tinitilian. So nagsikap siya para mas
sumikat pa.
Matatalino ang mga students ko ngayon.

Ang mga pangungusap na nakita nyo sa taas ay ilan lamang sa mga pahayag na karaniwang
naririnig ngayon. Kung ikaw gramaryan, isasama mo na ba sa iyong paglalarawan ng wikang
Filipino ang mga pangungusap na ito?

Ang sumisibol na gramatika

May mga nagsasabing may nabubuo nang mga pagbabago sa gramatika, na hindi pa
naitatala sa mga aklat ng gramatika, o hindi pa napag-uukulan ng pagsusuri. Tinawag itong
emerging gramar ng ilan, na maaaring tumbasan sa Filipino ng “sumisibol na gramatika.” May
nagtanong: hindi ba sumusupling? Mas malaki ang supling kaysa sibol. Kung baga sa tao, ang
sibol ay nasa sinapupunan pa, pinalalaki pa bago ilabas. Samantala, ang supling ay naianak na.
Ang sumisibol na gramatika ay nasa sinapupunan pa, bago pa lamang nabubuo. Kaya nga may
sub-title ang papel na ito: ilang Obserbasyon sa mga kalakaran/mga pagbabago sa wika.
Ilang Obserbasyon sa mga bagong kalakaran/pagbabago sa wika
Pumasok na kaya ang ponemang F at V kahit lamang sa mga pantanging ngalan? Batay
sa pakikinig sa mga balita at usapan sa radyo at telebisyon, at sa pakikinig sa mga usapan ng mga
tao sa paligid, lumalabas na ang mga Pilipino ay hindi conscious sa pagbigkas ng nasabing mga

Page1 Sumisibol na Gramatika sa Filipino: Ilang Obserbasyon sa mga Bagong

ponema kahit sa mga pangalan.
Narito ang ilang piling salita at kung ano ang obserbasyon kung paano binigkas ang mga
ito.
Pangalang pantangi
Vic Lima - Bik Lima
Ted Failon - Ted Paylon
Ricky Velasco - Riki Belasco
Vietnam - Byetnam
Rodolfo - Rodolpo
Vicente - Bisente
QuezonBlvd. - Bolebard
Dave - Deyb
Bayani Fernando - Bayani Pernando
Kalakaran/Pagbabago sa Wika

Samakatuwid, kung minsan ay binibigkas ang F at V sa mga pantanging ngalan ngunit

kadalasan ay hindi.
Pangalang pambalana
Housing Fair`-hawsing peyr
chief of police - tsip op polis
seven - seben
Four - por
  Batay sa mga nakalap na datos, hindi pa conscious ang mga Pilipino sa pagpapatunog ng
F. kung sakali man, hindi labio-dental ang F na nabubuo kundi bilabial.
 Lumabas noong 1972 ang Tagalog Reference Grammar nina Schachter at Otanes. Sa
nasabing libro, ang F ay nakakulong sa paretheses dahil marginalized pa lamang, ayon sa
mga sumulat ng aklat.
 Ang “pilipit” na R. may ilang kabataang tagapagbalita sa radyo at TV na kapansin-
pansing naiiba ang pagbigkas ng R? medyo nakakiling.
 Lawakan ang pagmamasid at pakikinig at mapapansin ang dumadaming kabataan na
ganito kung bumigkas ng R. ito kayay isang fad, o kaya namay isang kaartehan?

Kontrobersiya

Noong panahon ng panunungkulan ni Lito Atienza ng Maynila, makikita sa lahat ng sulok ng

lungsod ang ganito: Maynila: Atin siya. Pansinin kung paano ginamit ang panghalip na panao na
siya, ginamit sa pagtukoy sa isang lugar.
Iba pang mga halimbawa:
“Masarap siya.”
(Mula ito sa sa isang TV komersiyal tungkol sa pamahid sa tinapay)
“akala nami’y matibay ang pader, pero sa biglang buhos ng ulan ay agad siyang bumigay.
(ito ang sinabi ng isa sa mga nabiktima nang gumuho ang isang mataas na pader at matabunan
ang ilang bahay ng iskwater)
“Bago mo siya pindutin, tiyakin mo munang nakasaksak na ang computer”
(ito ang turo ng guro sa kanyang estudyante sa computer.)

Ayon sa Balarila ng Wikang Pambansa (1939) ni Lope K. Santos, ang salitang siya ay
isahang panghalip panao sa pangatlong panauhan. Katumbas ito ng Ingles na he,she. Ito ang
gamit ng siya na alam ng lahat, maging guro o estudyante ng wikang Filipino.
Ngunit sa isang seminar sa isang prestihiyosong Unibersidad sa Maynila, isang propesora
ng Filipino ang ang paulit-ulit at konsistent na gumamit ng panghalip na siya para tukuyin, hindi

Page2 Sumisibol na Gramatika sa Filipino: Ilang Obserbasyon sa mga Bagong

lamang mga tao, kundi pati mga bagay na tulad ng libro, letra, problema sa ispeling atbp.
“Panahon na para baguhin ang dating tuntunin sa pagbabaybay; iangkop natin siya sa ating mga
tao, kundi pati mga pangangailangan sa ngayon.”
Ngunit, hindi lamang bilang panghalip panao ang gamit ng salitang siya. Maaaring hindi na
napapansin ng marami sa atin na ang salitang ito ay gamit sa pagbubuo ng ilang salita.
Ano ang pasiya mo?
Masiyahan kaya ang mga bisita natin sa ating handa?
0, kasiya ba sa iyo ang damit?
Siyanga? Baka naman binobola mo lang ako.
Siya nawa.
Mahalaga sa kulturang Pilipino ang pangatlong panauhan, ang siya, gaya ng ipinapakita
ng mga halimbawa sa itaas. Ang pasiya ay desisyon o hatol. Kapag nasiyahan, maligaya o
Kalakaran/Pagbabago sa Wika

kontento. Kung kasiya ang isang bagay, ito’y kasukat o sapat batay sa pamantayan ng siya. Ang
siyanga ay katumbas ng “Oo nga, tlaga.” ang huli, siya nawa, ay “amen, mangyari sana.”
Tlagang palasak na ngayon ang ang siya sa pagtukoy sa mga bagay na hindi tao. Bata’t matanda,
propesyonal o manggagawa, ginagamit ito.
“Tawag ako nang tawag sa iyo kanina pa, ring lang siya ng ring pero walang sumasagot.”
“Tinakpan ko na nga siya pero nabungkal parin ng pusa.”
Isang kilalang awtoridad sa gramatika ang nagsabing mismong siya ay gumagamit ng
salitang siya para tukuyin hindi lamang mga tao kundi pati mga bagay. Talagang uso na.
Marahil, ito ay dahil ginagawang malinaw o explicit ang pagtukoy sa isang bagay na implicit o
nauunawaan.
Sadyang patuloy ang na nagbabago ang isang wikang buhay. Ang mali ngayon ay
maaaring maging katanggap-tanggap bukas. Kaya walang dapat ikatakot ang mga bantay ng
wika. Kailangang maging bukas ang isip natin sa pagbabago.
Sabi ni Lope K. Santos, ang “bibig ng bayan” ang may panghuling pasiya,
Nakakahiya o nakahihiya?
Matagal nang pinagtatalunan kung alin ang dapat ulitin – ang salitang ugat ba o ang panlapi?
Nilutas ang problema noong 1987 sa tuntunin sa bagong alpabeto at tuntunin sa pagbabaybay na
ipinalabas ng noo’y Linangan ng mga Wika sa Pilipinas (KWF) sa pamamagitan ng noo’y
DECS, nilutas ang problema sa pamamagitan ng pagtanggap sa dalawang anyo: kapawa tama
ang nakakahiya at ang nakahihiya. Ngunit hindi ipinaliwanag kung bakit kapwa tama ang
dalawang anyo.
Ayon sa tuntunin sa mga aklat sa gramatika, sa pagbabanghay ng pandiwa, inuulit ang
unang pantig ng salitang ugat. Upang ipakitang mali ang tuntunin, ibinibigay na halimbawa ang
nagpaplantsa. Ang unang pantig ay plan, kung gayon, magiging nagplanplantsa – na wala
namang gumagamit. Iniwasto ito sa kalaunan: ang inuulit ay unang katinig at unang patinig ng
salitang ugat.
Balikan natin ang nakakahiya/nakahihiya
Salitang ugat : hiya
Word base : kahiya
Panlapi : ma-

Sa ganitong pagsusuri, ano ang inuulit? Di ba hindi ang salitang ugat kundi ang unang
katinig at unang patinig (ung K at unang P) ng base (tinatawag ding word stem), hindi salitang
ugat.
Itinuro noon sa mga lumang aklat ng balarila na ang mga panlapi ay ma-, mag-,
maka-,maki-, makapag-, at iba pa. sa makabagong pananaw hinahati-hati ang mga ito: ma-+ ka-+
pag-+ at ang pinakahuling pantig lamang ang itinuturing na panalaping makadiwa.

Page3 Sumisibol na Gramatika sa Filipino: Ilang Obserbasyon sa mga Bagong

Kapag ganito ang pagsusuri, mas magiging malawak ang saklaw ng tuntunin at makikita
nating pumapasok sa tuntunin ang iba pang mga halimbawa.
Nakikipaglaban, at hindi nakipaglalaban
Nakikigamit, at hindi nakigagamit
Nagsisipag-alisan, hindi nagsipag-alisan

Gayon man, malawakan nang ginagamit lalo na sa pasulat na komunikasyon ang pag-
uulit ng unang K at unang P ng salitang ugat. Ganito ang obserbasyon sa mga salitang
kinakabitan ng ma-+ka-+:
Kapwa ginagamit ang dalawang anyo:
Nakakahiya nakahihiya
Nakakalungkot``nakalulungkot
Nakakadismaya nakadidismaya
Kalakaran/Pagbabago sa Wika

Nakakatanda nakatatanda

Ngunit dahil sa siguro bihira at di gamitin, iisa lamang ang anyo ang naobserbahan;
nakasusulasok(walang nakakasulasok at nakaririmarim (walang nakakarimarim)
Kapag naman may pa-, ganito ang naobserbahan
Naipapadala naipadadala
Naipapaliwanag naipaliliwanag
Naipapahayag naipahahayag
 May dalawang anyo, kung gayon, kapag may pa- sa word base. Sa kaso ng
“ipinapalagay” at “ipinalalagay.” masasabing may pagkakaiba sa kahulugan ang dalawang salita:
ipinapalagay (opinyon); ipinalalagay (dalhin sa isang lugar ang isang bagay. Ngunit sa
nakararaming tagagamit, walang distinksyon and dalawa. Ganito naman tlaga ang sa isang
maodernisadong wika – nagiging mas malawak ang kahulugang saklaw ng iisang salita.

Kongklusyon:
Ang anyo ng salita na unang K at unang P ng salitang ugat ang inuulit ay karaniwang
nakikita sa pasulat na anyo, lalo na sa mga teksbuk at iba pang porml na sulatin. Samantala, sa
pagsasalita mas gamitin ang anyo ng salita na ang inuulit ay ang unang pantig ng word base.
Masasabing talagang may divided usage sa pag-uulit ng mga panlapi at salita ugat. Kung ang ang
kabataan ang tatanungin, mas pabor silang ulitin ang ka-
 Kakakain ko pa lamang nang dumating siya.
 Kakabili ko ng damit para sa parti na di na pala matutuloy.
 Kakakitakits lang namin kanina.
Ito na ba ay aspektong kakatapos?

Page4 Sumisibol na Gramatika sa Filipino: Ilang Obserbasyon sa mga Bagong

Kalakaran/Pagbabago sa Wika
Page5 Sumisibol na Gramatika sa Filipino: Ilang Obserbasyon sa mga Bagong
Kalakaran/Pagbabago sa Wika