Republika ng Pilipinas

UNIBERSIDAD NG SILANGANING PILIPINAS

Pamantasang Bayan, Hilagang Samar
Catarman

ASIGNATURA: FILIPINO 808

DESKRIPSIYON: TRANSLATION TECHNIQUE
PROPESORA: DEARLY M. REBADULLA, PhD
PAKSA: KASAYSAYAN NG PAGSASALING-WIKA SA PILIPINAS
TAGA-ULAT: PATRICIA LUZ A. LIPATA

PANIMULA

Ang dating Dalubhasang Normal ng Pilipinas ay pumasok sa isang kasunduan isasalin sa Filipino
ang mga materyales pang-agham na inihahanda noon ng Science Education Center ng Unibersidad ng
Pilipinas. Bilang paghahanda, nagsagawa ang Language Study Center at Materials Development Unit ng
PNU ng isang sarbey upang alamin ang uri ng salin ng mga kagamitang pang-agham ng higit na maiibigan
ng mga gagamit.

PAGTALAKAY
Suliranin sa Pagsasalin
Ang isa sa malubhang suliranin na kinakaharap ng isang tagapagsalin sa Filipino ng mga katawagang
istandardisado na maitutumbas sa mga katawagang pang-agham ng Ingles. Malimit mangyari na hindi
matiyak ng nagsasalin kung alin sa mga salitang maaaring itumbas sa isang salitang teknikal ang higit na
tatanggapin ng gagamit ng salin.

Pinag-aralan ang mga Uri ng Salin

• Salitang Kastila na hindi binago ang ispeling(S-liquido)
• Salitang Ingles na hindi binago ang ispeling(E-liquid)
• Salitang Kastila na binaybay ayon sa Abakada(S-likido)
• Salitang Ingles na binaybay ayon sa Abakada(E2-likwid)
Ang isinalin na katawagang”likido” at “likwid”ay kapwa nauunawaan ng isang nakapag-aral na
Pilipino, ngunit lumalabas sa sarbey na higit na ibig ng mga tagapagsagot ang”likido” kaysa sa “likwid”.
Ang isa sa mga dahilan nito marahil ay ang higit na mahabang panahong pagkakahantad ng mga
Pilipino sa wikang Kastila kaysa sa Ingles dahil sa kahabaan ng panahong aktwal na pananakop ng Espanya
sa Pilipinas, higit na maraming salita tayong nahiram sa Kastila kaysa sa ibang wika.
 Maidaragdag pa rin na mas madaling manghiram sa Kastila kaysa Ingles sapagkat parehong
konsistent ang palabaybayan ng mga ito.
Sa kabuuan ng sarbey, masasabing:
 Paghihiram ng salita na binaybay nang ayon sa sistema ng sinusunod sa Filipino, na kung ano ang
bigkas ay siyang sulat.
 Panghihiram sa halip na paglikha
 Kung ang katawagang Ingles ay may katumbas sa Kastila, iyon ang hinihiram, sa halip na hiramin ito
ng tuwiran
 Higit na naiibigan ang mga salitang palasak na sa bibig ng bayan, maging katutubo, likha, o kahit
saang wika hiniram
 Limitadong panghihiram hangga’t maaari; lumikha lamang kung sadyang kailangang kailangan
 Patuloy na gagamitin sa mga karaniwang salita ang dalawampung(20)titik ng dating
abakada(a,b,k,d,e,g,h,i,l,m,n,ng,o,p,r,s,t,u,w,y)
 • Gagamitin ang c,f,j,q,v,x,z,ch,ll,rr,n,sa mga pangalang pantangi (ngalang tao, lugar atb)at sa mga
katawagang lubhang teknikal na hindi karaka-raka maaasimila sa Filipino dahil sa ispeling na di-
konsistent
 Kung maaaring manghiram kapwa sa Kastila at Ingles, siyang gagamitin ang salitang Kastila,
maliban kung palasak nang ginagamit ang salitang Ingles.
 Kung hindi maiiwasan ang paglikha ng salita, hangga’t maaari ay kailangan ang isa sa mga bahagi
ng salita ay buong salitang-ugat na ang kahulugan ay tumutugon sa kahulugan ng katawagang
tinutumbasan.
 Maaaring gamitin ang mga salitang galing sa ibang wika sa Pilipinas o sa ibang wikang banyaga,
bukod sa Ingles o Kastila, kung ang naunang mga tuntunin ay hindi magamit sa dahilang walang
salitang makukuha o malilikha.

Mga Paraan ng Panghihiram sa Ingles

Paraan 1
Pagkuha sa katumbas sa Kastila ng hiniram na salitang Ingles at pagbaybay dito nang ayon sa
palabaybayang Filipino. Kung hihiramin, halimbawa, ang salitang”electricity,” kunin ang
katumbas nito sa Kastila-”electricidad” at pagkatapos ay baybayin ito nang ”elektrisidad”
Paraan II
Paghiram sa katawagaang Ingles at pagbaybay dito nang ayon sa palabaybayang Filipino.
Ang paraang ito ay karaniwang isinasagawa:
A. kung hindi maaari ang Paraan I
B. kung walang katutubong salita na magagamit bilang salin ng katawagang Ingles.
 Halimbawa:
Ingles Filipino
Christmas Tree Krismas Tri
Pansinin na mayroon tayong”Pasko” at “puno” ngunit hindi maaari ang”Pamaskong Puno”.

Tricycle Traysikel
Ang katumbas ng”bicycle” ay”bisikleta”. Ang ginamit na paraan I. Subalit ang”tricycle”ay hindi
na nagiging”trisikleta”.

Paraan III
Paghiram sa katawagang Ingles nang walang pagbabago sa ispeling. Ginagamit lamang ang paraang
ito kapag ang hinihiram na salita ay malayo ang bigkas sa ispeling o kaya ay sa pangngalang pantangi,
gayundin sa mga salitang hiram sa iba’t ibang katutubong wika sa Pilipinas na may unikong katangian. Dito
rin sa paraang ito magagamit ang mga letrang wala sa 20 letra ng dating Abakada.
Ilang halimbawa:
• Lingua franca
• Manila Zoo
• Chess
• Golf
• Juan dela Cruz
• Coke
• Visa
Quezon City
Kung gagamitin ang mga letrang c,f,j,n,q,v,x,z,ch,ll,rr sa mga karaniwang salita, ang palabaybayang
Filipino ay magugulo sapagkat maraming mga salita ang magkakaroon ng iba’t iba ng ispeling. Ang
salitang”coche”, halimbawa, ay tinutumbasan natin sa Filipino ng kotse. Subalit kung hindi magkakaroon ng
kontrol sa paggamit ng “c” at “ch”, maaari ring tanggapin ang sumusunod na mga baybay:coche-cotse-
koche. Kapag ganito ang nagyari, magiging napakagulo ng sistema ng pagbaybay na ituturo ng paaralan.
Samakatwid, sapagkat konsistent ang palabaybayang Filipino, hangga’t maaari ay dapat manatili ang isa-
sa-isang pagtutumbasan ng ponema o makahulugang tunog at ng letra o titik. Ang mga letrang c,f,j,n,q,r,x,z
ay hindi dapat mapasama sa pagbaybay ng mga karaniwang salita sapagkat hindi pa nagrereprisinta ang
alinman sa mga ito ng makahulugang tunog (ponema) sa Filipino.

Uganayang Filipino
Ang “Maugnaying Filipino” ng NSDB (National Science Development Board) Dr. Rogelio Relova at
Engr. Gonsalo del Rosario tinangka ng Lupon na bumuo ng mga katawagan o terminolohiyang pang-agham
sa Filipino na may ”internal consistency” o pagiging maugnayin. Lansakan ang ginawang paglikha ng
Lupon ng mga terminolohiyang pang-agham, isang paraang maituturing na salungat sa normal na
pagpapaunlad ng wika.
Mga Kahinaan ng”Maugnayin”
1. Ang paglikha ng mga terminolohiya buhat sa Filipino at sa ibang katutubong wika sa Pilipinas ay
walang sistema.
2. Lumikha pa ng mga katawagan gayong may mga salita para sa mga ito na palasak na sa bibig ng
bayan.
3. Ang paghiram ng mga sauta at panlapi sa ¡bang katutubong wika at pagkatapos ay pagkakarga sa
mga ito ng ibang kahulugan.
4. Maraming likhang salita ang lubhang mahaba,walang kahulugan kahit sa mga napakahusay sa
Filipino at nakapipilipit ng dila.
5. Ang pagbuhay ng mga patay nang salita. Namamatay ang isang salita kung wala nang gumagamit
nito; kung hindi na ito kailangan sapagkat may kapalit nang ¡bang salita na higit na mabisa, lalo na
kung hiram sa wika ng dating mananakop.

Kalakasan ng “Maugnayin”
• May mga likhang salita ang “Maugnayin” na tumatama sa pangangailangan ng inilunsad ng
pamahalaan na pagpaplano ng pamilya.
• Ang”Maugnayin”ay nakapipigil sa labis na panghihiram sa ibang wika, lalo na sa Ingles na labis na
nakakaimpluwensya sa wikang Filipino sa ngayon.
• Ang panghihiram ng ”Maugnayin” sa iba’t ibang wikang katutubo ay ikinatutuwa ng mga di-
tagalog, lalo na ng mga nagsasabing ang wikang binabansagan nating Filipino, ay wikang tagalog
lamang.

Ang Alpabetong Filipino at Pagsasaling-Wika

Sapagkat ang pinag-uusapan nating pagsasaling wika sa aklat na ito ay ang pasulat, nararapat
lamang na magkaroon ang magsasagawa ng pagsasaling-wika ng mga batayang kaalaman sa anyong
pasulat ng Filipino, ayon sa kasalukuyang Alpabetong Filipino. Gaya ng nabanggit na, walang
problema kung ang panghihiram ay pasalita, subalit sa sandaling tangkaing isulat ang mga salitang
hinihiram, doon na lilitaw ang problema sa ispeling.

Bilang ng mga letra

Ang alpabetong Filipino ay binubuo ng 28 letra sa ayos ng sumusunod:
A, B, C, D, E, F, G, H, l, J, K, L, M, N, N, NG, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z.
Sa 28 letrang ito ng alpabeto, ang 20 letra lamang ng dating Abakada ang gagamitin sa mga
karaniwang salita. Samakatwid, mananatili ang tuntuning ”kung ano ang bigkas ay slyang sulat, at
kung ano ang sulat ay slyang basa.”
Gamit ng 8 dagdag na mga letra
Ang walong dagdag na mga Ietra(C, F, J, N, Q, V, X,Z)ay gagamitin lamang sa mga:
1.Pantanging ngalan ng tao, lugar, produkto, pangyayari, gusali
2.Mga salitang teknikal na hindi karaka-rakang maaasimila dahil kapag binaybay nang ayon sa ating
sinusunod na sistema ng pagbaybay ay malalayo na ang orihinal na anyo sa Ingles, kaya’t
nagkakaroon ng tinatawag na visual repulsion sa mambabasa
3. Mga salitang may unikong katangiang kultural mula sa iba’t ibang katutubong wika.

MGA HAKBANG SA PANGHIHIRAM

1. Ang unang pinagkukunan ng mga salitang maaaring itumbas ay ang leksikon ng kasalukuyang
Filipino, kung mayroon.
Halimbawa:
Hiram na salita Filipino
Rule tuntun
Ability kakayahan
Skill kasanayan
East silangan
2. Sa panghihiram ng salita na may katumbas sa Ingles at sa Kastila, unang preperensya ang hiram sa
Kastila. Iniaayon sa bigkas ng salitang Kastila ang pagbaybay sa Filipino.
Halimbawa:
Ingles Kastila Filipino
Check cheque tseke
Liter litro litro
Liquid liquid likido
Education educacion edukasyon
3. Kung walang katumbas sa Kastila o kung mayroon man ay maaaring hindi mauunawaan ng
nakakaraming tagagamit ng wika, hiramin nang tuwiran ang katawagang Ingles at baybayin ito ayon
sa mga sumusunod na paraan:
Kung konsistent ang ispeling ng sauta, hiramin ito nang walang pagba bago.
Halimbawa:
◦ Ingles Filipino
◦ Reporter reporter
◦ Editor editor
◦ Soprano soprano
 ◦ Alto alto
◦ Memorandum memorandum
4. Kung hindi konsistent ang ispeling ng sauta, hiramin ito at baybayin nang konsistent sa
pamamagitan ng paggamit ng 20 letra ng dating Abakada.
Halimbawa:
Ingles Filipino
Control kontrol
Meeting miting
Leader lider
Teacher titser
5. Gayunpaman, may hang salitang hiram na maaring baybayin sa dalawang kaanyuan, ngunit
kailangan ang konsistensi sa paggamit.
Halimbawa:
◦ Barangay baranggay
◦ Kongreso konggreso
◦ Tango tanggo(sayaw)
◦ Kongresista konggresista
◦ Bingo binggo

KONKLUSYON
Kailangang isaalang-alang ang tamang paraan ng panghihiram ng mga salita sa Ingles o
Kastila gayundin ang hakbangin sa pagsasalin upang maibigay ang kahulugan na iyong nais ipabatid. Bilang
isang tagasalin, maging maingat sa tamang baybay sapagkat sumasalamin ito sa iyong kredibilidad. Tunay
ngang mahirap hanapin at tukuyin ang tamang tumbas ng mga salita sa agham kaya masmainam na bago
piliin ang salita ay pakasiguraduhing munang iyon ay akma at pinakamalapit sa iyong salitang isinasalin.

SANGGUNIAN
https://www.slideshare.net/GinalynRed/pagsasaling-wikareportmaed