Giáo Trình - Thanh Toán Quốc Tế & Tài Trợ Thương Mại - 20210718 - watermark

1
GIÁO TRÌNH
THANH TOÁN QUỐC TẾ VÀ TÀI TRỢ THƯƠNG MẠI
Mục lục
CHƯƠNG 1: TỶ GIÁ VÀ PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ TRONG NGOẠI THƯƠNG ................. 15
1. Ngoại hối và chính sách quản lý ngoại hối .................................................................................... 15
1.1. Ngoại hối .......................................................................................................................................... 15
1.2. Thị trường ngoại hối ..................................................................................................................... 15
1.3. Chính sách quản lý ngoại hối ..................................................................................................... 17
2. Những vấn đề cơ bản về tỷ giá .......................................................................................................... 17
2.1. Các khái niệm .................................................................................................................................. 17
2.2. Phân loại tỷ giá ............................................................................................................................... 19
2.3. Các phương pháp yết tỷ giá ........................................................................................................ 20
2.3.1. Yết tỷ giá trực tiếp và gián tiếp ........................................................................................... 20
2.3.2. Yết tỷ giá trong thực tế.......................................................................................................... 21
2.4. Tỷ giá chéo....................................................................................................................................... 22
2.4.1. Khái niệm .................................................................................................................................. 22
2.4.2. Tại sao phải tính tỷ giá chéo ................................................................................................ 22
2.4.3. Phương pháp xác định tỷ giá chéo .................................................................................... 22
3. Phòng ngừa rủi ro tỷ giá trong ngoại thương ............................................................................... 23
3.1. Rủi ro tỷ giá trong ngoại thương ............................................................................................... 23
3.3. Phòng ngừa rủi ro tỷ giá trong ngoại thương ........................................................................ 25
4. Các nhân tố tác động lên tỷ giá ......................................................................................................... 26
4.1. Tỷ giá và các học thuyết tiếp cận tỷ giá ................................................................................... 27
4.1.1 Lý thuyết ngang giá sức mua (Purchasing Power Parity – PPP) ................................ 27
4.1.2. Lý thuyết thương mại về sự quyết định tỷ giá................................................................ 28
4.1.3. Lý thuyết tiền tệ về sự quyết định tỷ giá .......................................................................... 28
4.2. Cán cân thanh toán (BOP) với tỷ giá ........................................................................................ 29
4.3. Những nhân tố tác động lên tỷ giá trong dài hạn ................................................................. 31
4.3.1. Cán cân thương mại và dịch vụ .......................................................................................... 31
4.3.2. Cán cân chuyển giao vãng lai một chiều ......................................................................... 33
2
4.3.3. Cán cân thu nhập .................................................................................................................... 33
4.4. Những nhân tố tác động đến tỷ giá trong ngắn hạn ............................................................ 33
4.4.1. Tương quan lại suất giữa 2 đồng tiền............................................................................... 33
4.4.2. Những dự tính về sự biến động của tỷ giá giao ngay .................................................. 34
4.4.3. Những cú sốc về chính trị, kinh tế, xã hội, thiên tai ...................................................... 34
4.4.4. Sự can thiệp của ngân hàng trung ương trên Forex .................................................... 34
4.5. Tại sao tỷ giá ngày nay lại biến động nhanh và mạnh? ...................................................... 35
4.5.1. Trạng thái tĩnh.......................................................................................................................... 35
4.5.2. Trạng thái động ....................................................................................................................... 35
5. Thị trường hối đoái giao ngay ........................................................................................................... 36
5.1. Nghiệp vụ hối đoái giao ngay và thị trường hối đoái giao ngay ....................................... 36
5.2. Yết giá trên thị trường giao ngay............................................................................................... 37
5.3. Chi phí giao dịch ............................................................................................................................ 38
5.4.Cơ chế giao dịch ............................................................................................................................. 38
5.5. Kinh doanh chênh lệch tỷ giá ..................................................................................................... 39
5.6. Sử dụng giao dịch hối đoái giao ngay ..................................................................................... 40
6. Thị trường hối đoái kỳ hạn ................................................................................................................. 40
6.1. Khái quát về thị trường hối đoái có kỳ hạn ............................................................................ 40
6.2. Các loại hợp đồng kỳ hạn ............................................................................................................ 41
6.3. Thời hạn của hợp đồng kỳ hạn .................................................................................................. 41
6.4. Yết giá có kỳ hạn ............................................................................................................................ 42
6.5. Cách xác định tỷ giá kỳ hạn ........................................................................................................ 42
6.6. Sử dụng hợp đồng mua bán ngoại tệ kỳ hạn ......................................................................... 43
6.7. Hạn chế của giao dịch hối đoái kỳ hạn .................................................................................... 44
7. Thị trường hoán đổi tiền tệ ................................................................................................................. 45
7.1. Khái niệm ......................................................................................................................................... 45
7.1.1. Sử dụng hợp đồng hoán đổi để giảm chi phí ................................................................. 45
7.1.2. Sử dụng hợp đồng hoán đổi để phòng ngừa rủi ro ...................................................... 45
7.2. Thực hành giao dịch hoán đổi tiền tệ ....................................................................................... 46
7.2.1. Thời gian giao dịch................................................................................................................. 46
7.2.2. Điều kiện thực hiện ................................................................................................................ 47
7.2.3. Ngày thanh toán ...................................................................................................................... 47
7.2.4. Xác định tỷ giá hoán đổi ....................................................................................................... 47
7.2.5. Quy trình thực hiện giao dịch hoán đổi ............................................................................ 47
3
7.3. Lợi ích của các bên trong giao dịch hoán đổi tiền tệ ........................................................... 49
7.4. Hạn chế của giao dịch hoán đổi tiền tệ .................................................................................... 49
8. Phân tích và quyết định quản lý rủi ro tỷ giá ................................................................................. 49
8.1. Phân tích rủi ro tỷ giá .................................................................................................................... 49
8.1.1. Rủi ro tỷ giá trong hoạt động đầu tư ................................................................................. 50
8.1.2. Rủi ro tỷ giá trong hoạt động xuất nhập khẩu ................................................................ 50
8.2. Tác động của rủi ro tỷ giá ............................................................................................................ 51
8.2.1. Tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ................................................. 51
8.2.2. Tác động đến sự tự chủ tài chính của doanh nghiệp ................................................... 53
8.2.3. Tác động đến giá trị doanh nghiệp .................................................................................... 53
8.3. Các quyết định liên quan đến quản lý rủi ro tỷ giá ............................................................... 53
8.3.1. Quyết định có nên phòng ngừa rủi ro tỷ giá hay không? ............................................ 53
8.3.2. Quyết định giải pháp nào để phòng ngừa rủi ro tỷ giá? .............................................. 54
CHƯƠNG 2: TẬP QUÁN THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ INCOTERMS 2020 ......................................... 55
1. Incoterms ................................................................................................................................................. 55
1.1. Các điều khoản Incoterms là gì? ............................................................................................... 55
2. Incoterms 2020 ....................................................................................................................................... 55
2.1. Incoterms điều chỉnh những nội dung nào............................................................................. 55
2.2. Incoterms không điều chỉnh những nội dung nào................................................................ 55
2.3. Cách tốt nhất để kết hợp các điều khoản Incoterms............................................................ 56
2.4. Sự khác biệt giữa Incoterms 2010 và Incoterms 2020 ......................................................... 57
3. Bố cục của Incoterms .......................................................................................................................... 57
3.1. EXW - Ex Works (Nơi giao hàng) ............................................................................................... 58
3.1.1. Phân chia về mặt chi phí ....................................................................................................... 59
3.1.2. Nghĩa vụ của các bên ............................................................................................................ 59
3.2. FCA - Free Carrier (Nơi giao hàng) ............................................................................................ 60
3.3. CPT – Cước phí đã trả (địa điểm đích) ..................................................................................... 62
3.4. CIP – Cước phí và bảo hiểm đã trả (Địa điểm đích) .............................................................. 64
4
3.5. DAP – Giao hàng đến nơi (địa điểm đích) ............................................................................... 66
3.6. DPU – Giao hàng đến nơi đã dỡ (địa điểm đích) ................................................................... 68
3.7. DDP – Giao hàng đã nộp thuế (địa điểm đích) ....................................................................... 71
3.8. FAS – Giao hàng dọc mạn tàu (cảng giao hàng) ................................................................... 72
3.9. FOB – Giao hàng lên tàu (cảng giao hàng) ............................................................................. 75
3.10. CFR – Tiền hàng và cước phí (cảng đích)............................................................................. 76
3.10.1. Phân chia về mặt chi phí..................................................................................................... 77
3.10.2. Nghĩa vụ của các bên .......................................................................................................... 77
3.11. CIF – Tiền hàng, bảo hiểm và cước phí (cảng đích)........................................................... 78
3.11.1. Phân chia về mặt chi phí..................................................................................................... 79
3.11.2. Nghĩa vụ của các bên .......................................................................................................... 79
CHƯƠNG 3: HỢP ĐỒNG NGOẠI THƯƠNG ......................................................................................... 81
1. Những kiến thức cơ bản ................................................................................................................. 81
1.1. Khái niệm...................................................................................................................................... 81
1.2. Đặc điểm của hợp đồng ngoại thương ................................................................................ 81
1.3. Hiệu lực pháp lý của hợp đồng ngoại thương ................................................................... 82
2. Đàm phán hợp đồng ngoại thương .............................................................................................. 82
2.1. Khái niệm đàm phán.................................................................................................................. 82
2.2. Nguyên tắc cơ bản của đám phán ......................................................................................... 82
2.3. Các giai đoạn trong đàm phán ............................................................................................... 83
3. Nội dung hợp đồng ngoại thương ................................................................................................ 84
1. Điều khoản tên hàng (Commodity) ........................................................................................... 84
2. Điều khoản phẩm chất – chất lượng (Quality) ....................................................................... 85
3. Điều khoản số lượng (Quantity) ................................................................................................ 86
5
4. Điều khoản giá cả (Price) ............................................................................................................ 87
5. Điều khoản giao hàng (Shipment / delivery) .......................................................................... 88
6. Điều kiện thanh toán (Payment) ................................................................................................ 90
7. Bao bì (Packing)............................................................................................................................. 90
8. Bảo hiểm (Insurance) ................................................................................................................... 92
9. Điều khoản bảo hành (Warranty)............................................................................................... 92
10. Điều khoản miễn trách nhiệm / bất khả kháng (Force majure) ....................................... 92
11. Điều khoản khiếu nại (Claim) ................................................................................................... 93
12. Điều khoản trọng tài (Arbitration) ........................................................................................... 93
13. Phạt và bồi thường thiệt hại (Penalty)................................................................................... 94
4. Tổ chức thực hiện hợp đồng ngoại thương ............................................................................ 100
4.1. Các nhân tố tác động .............................................................................................................. 100
4.1.1. Phụ thuộc vào chính sách quản lý của nhà nước ....................................................... 100
4.1.2. Phụ thuộc vào phương thức và điều kiện thanh toán quốc tế................................. 100
4.1.3. Phụ thuộc vào điều kiện thương mại (Incoterms) ....................................................... 101
4.1.4. Phụ thuộc vào đặc điểm, tính chất của hàng hóa chuyên chở ................................ 101
4.2. Quy trình tổ chức thực hiện .................................................................................................. 101
4.2.1. Quy trình tổ chức thực hiện hợp đồng xuất khẩu ....................................................... 101
4.2.2. Quy trình tổ chức thực hiện hợp đồng nhập khẩu ...................................................... 102
CHƯƠNG 4: CHỨNG TỪ THƯƠNG MẠI TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ .............................. 103
1. Chứng từ vận tải – Transport documents .................................................................................... 104
1.1. Vận đơn đường biển – Bill of Lading (B/L) ........................................................................... 104
1.1.1. Khái niệm và đặc điểm ........................................................................................................ 104
1.1.2. Chức năng và phạm vi sử dụng ....................................................................................... 104
1.1.3. Hình thức vận đơn đường biển ........................................................................................ 106
1.1.4. Nội dung của vận đơn đường biển .................................................................................. 107
1.1.5. Nhận biết vận đơn đường biển ......................................................................................... 111
1.2. Vận đơn hàng không (Air Waybill – AWB) ............................................................................ 125
1.2.1. Khái niệm, nội dung và chức năng .................................................................................. 125
1.2.2. Những lưu ý khi sử dụng vận đơn hàng không ........................................................... 128
1.3. Chứng từ vận tải đa phương thức .......................................................................................... 129
2. Chứng từ bảo hiểm hàng hóa .......................................................................................................... 131
2.1. Khái niệm và giải thích các thuật ngữ .................................................................................... 131
2.2. Tại sao phải bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu ................................................................ 132
6
2.3. Các loại chứng từ bảo hiểm hàng hóa ................................................................................... 132
2.4. Nội dung của chứng từ bảo hiểm hàng hóa ......................................................................... 133
2.4.1. Giấy yêu cầu bảo hiểm hàng hóa ..................................................................................... 133
2.4.2. Bảo hiểm đơn và giấy chứng nhận bảo hiểm ............................................................... 133
2.5. Những lưu ý khi sử dụng chứng từ bảo hiểm ..................................................................... 134
3. Các chứng từ về hàng hóa ............................................................................................................... 135
3.1. Hóa đơn thương mại – Commercial Invoice......................................................................... 135
3.1.1. Nội dung .................................................................................................................................. 135
3.1.2. Các chức năng của hóa đơn thương mại ...................................................................... 137
3.1.3. Phân loại hóa đơn thương mại ......................................................................................... 137
3.2. Giấy chứng nhận xuất xứ (Certificate of Origin) ................................................................. 138
3.2.1. Mục đích của Giấy chứng nhận xuất xứ......................................................................... 138
3.2.3. Điều kiện để được giảm thuế nhập khẩu ....................................................................... 139
3.2.4. Những người nào thường cấp C/O.................................................................................. 139
3.2.5. Mẫu giấy chứng nhận xuất xứ........................................................................................... 139
3.3. Các chứng từ hàng hóa khác ................................................................................................... 140
CHƯƠNG 5: CHỨNG TỪ TÀI CHÍNH TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ ..................................... 142
1. Hối phiếu (Bill of Exchange, Draft) ................................................................................................. 142
1.1. Quá trình hình thành và phát triển .......................................................................................... 142
1.2. Luật điều chỉnh ............................................................................................................................. 143
1.3. Định nghĩa hối phiếu ................................................................................................................... 143
1.4. Đặc điểm của hối phiếu .............................................................................................................. 144
1.4.1. Tính trừu tượng của hối phiếu .......................................................................................... 144
1.4.2. Tính bắt buộc trả tiền của hối phiếu ................................................................................ 145
1.4.3. Tính lưu thông của hối phiếu ............................................................................................ 145
1.5. Hình thức của hối phiếu ............................................................................................................. 146
1.6. Nội dung của hối phiếu .............................................................................................................. 146
1.6.1. Phải có chữ “Hối phiếu” ghi trên mặt trước chứng từ .............................................. 146
1.6.2. Lệnh thanh toán hoặc chấp nhận thanh toán vô điều kiện một số tiền nhất định
.............................................................................................................................................................. 147
1.6.3. Tên và địa chỉ của người bị ký phát ................................................................................ 147
1.6.4. Thời hạn thanh toán hối phiếu .......................................................................................... 148
1.6.5. Địa điểm thanh toán ............................................................................................................. 149
1.6.6. Tên của người thụ hưởng .................................................................................................. 149
1.6.7. Ngày tháng và nơi phát hành hối phiếu.......................................................................... 150
7
1.6.8. Tên, địa chỉ và chữ ký của người ký phát hối phiếu ................................................... 150
1.7. Các loại hối phiếu ........................................................................................................................ 150
1.7.1. Căn cứ vào thời hạn trả tiền .............................................................................................. 150
1.7.2. Căn cứ vào chứng từ kèm theo ........................................................................................ 151
1.7.3. Căn cứ vào tính chất chuyển nhượng của hối phiếu ................................................. 151
1.7.4. Căn cứ vào trạng thái chấp nhận ..................................................................................... 151
1.8. Các nghiệp vụ liên quan đến hối phiếu.................................................................................. 152
1.8.1. Phát hành hối phiếu ............................................................................................................. 152
1.8.2. Chấp nhận hối phiếu (Acceptance) .................................................................................. 152
1.8.3. Chuyển nhượng hối phiếu ................................................................................................. 153
1.8.4. Bảo lãnh hối phiếu – Aval ................................................................................................... 154
1.8.5. Cầm cố và nhờ thu hối phiếu ............................................................................................ 155
1.8.6. Kháng nghị không trả tiền – Protest for non-payment ............................................... 155
1.8.7. Giải trái – Discharge ............................................................................................................. 156
1.8.8. Chiết khấu hối phiếu (discount)........................................................................................ 156
2. Séc – Chequè, check .......................................................................................................................... 156
2.1. Khái niệm ....................................................................................................................................... 157
2.2. Nội dung tờ séc ............................................................................................................................ 157
2.2.1. Danh từ “Séc” ........................................................................................................................ 157
2.2.2. Lệnh trả tiền vô điều kiện một số tiền nhất định .......................................................... 157
2.2.3. Người trả tiền ......................................................................................................................... 157
2.2.4. Nơi trả tiền .............................................................................................................................. 158
2.2.5. Ngày tháng và nơi phát hành séc..................................................................................... 158
2.2.6. Tên, địa chỉ, số hiệu tài khoản và chữ ký của người phát hành .............................. 158
2.3. Chủ thể liên quan đến séc ......................................................................................................... 159
2.4. Điều kiện thành lập séc .............................................................................................................. 160
2.5. Quy trình thanh toán séc thương mại quốc tế ..................................................................... 160
2.6. Các loại séc ................................................................................................................................... 161
CHƯƠNG 6: TỔNG QUAN VỀ THANH TOÁN QUỐC TẾ................................................................. 164
1. Khái niệm thanh toán quốc tế .......................................................................................................... 164
1.1. Cơ sở hình thành thanh toán quốc tế .................................................................................... 164
1.2. Khái niệm thanh toán quốc tế ................................................................................................... 165
2. Vai trò của thanh toán quốc tế ......................................................................................................... 166
2.1. Thanh toán quốc tế đối với nền kinh tế ................................................................................. 166
8
2.2. Ngân hàng thương mại với thanh toán quốc tế .................................................................. 167
2.3. Thanh toán quốc tế - hoạt động sinh lời của ngân hàng thương mại ........................... 168
3. Hệ thống văn bản pháp lý điều chỉnh hoạt động thanh toán quốc tế ................................... 169
4. Điều kiện thanh toán quốc tế ........................................................................................................... 170
4.1. Điều kiện về tiền tệ ...................................................................................................................... 170
4.2. Điều kiện về địa điểm thanh toán............................................................................................. 172
4.3. Điều kiện về thời gian thanh toán............................................................................................ 172
4.4. Điều kiện về phương thức thanh toán ................................................................................... 173
5. Ngân hàng đại lý, tài khoản Nostro và Vostro ............................................................................. 175
5.1. Ngân hàng đại lý........................................................................................................................... 175
5.2. Tài khoản Nostro và Vostro....................................................................................................... 176
6. Các bên liên quan đến thanh toán quốc tế ................................................................................... 176
6.1. Các bên liên quan ........................................................................................................................ 176
6.1.1. Người mua, người bán và các đại lý ............................................................................... 176
6.1.2. Các ngân hàng....................................................................................................................... 177
6.1.3. Người chuyên chở (Carrier)............................................................................................... 178
6.1.4. Công ty bảo hiểm (Insurance Company) ........................................................................ 178
6.1.5. Chính phủ và các tổ chức thương mại ........................................................................... 178
6.2. Tên gọi khác nhau dùng cho các bên..................................................................................... 179
CHƯƠNG 7: PHƯƠNG THỨC THANH TOÁN ỨNG TRƯỚC, GHI SỔ VÀ CHUYỂN TIỀN ...... 181
1. Phương thức ứng trước – Advanced payment .......................................................................... 181
1.1. Khái niệm ....................................................................................................................................... 181
1.2. Thời điểm trả tiền trước ............................................................................................................. 181
1.3. Mục đích của việc thanh toán trước ....................................................................................... 181
1.3.1. Nhà nhập khẩu cấp tín dụng cho nhà xuất khẩu .......................................................... 181
1.3.2. Nhà nhập khẩu trả tiền trước cho nhà xuất khẩu với tính chất là tiền đặt cọc đảm
bảo thực hiện hợp đồng ................................................................................................................ 182
1.4. Ưu điểm đối với các bên ............................................................................................................ 182
1.5. Rủi ro và trách nhiệm đối với các bên ................................................................................... 183
2. Phương thức thanh toán ghi sổ - Open Account ....................................................................... 183
2.1. Khái niệm ....................................................................................................................................... 183
2.2. Quy trình thanh toán ghi sổ ...................................................................................................... 184
2.3. Ưu nhược điểm ............................................................................................................................ 185
2.4. Điều kiện áp dụng ........................................................................................................................ 185
2.5. Những điểm cần thỏa thuận...................................................................................................... 185
9
3. Phương thức chuyển tiền – Remittance ....................................................................................... 186
3.1. Khái niệm và đặc điểm................................................................................................................ 186
3.2. Quy trình nghiệp vụ thanh toán ............................................................................................... 186
3.3. Hình thức chuyển tiền ................................................................................................................ 188
3.4. Lưu ý đối với phương thức chuyển tiền ............................................................................... 190
3.5. Phí chuyển tiền ............................................................................................................................. 190
3.6. Các bút toán chuyển tiền ........................................................................................................... 191
3.6.1. Nếu chuyển tiền bằng VND ................................................................................................ 191
3.6.2. Nếu chuyển tiền bằng ngoại tệ ......................................................................................... 191
CHƯƠNG 8: PHƯƠNG THỨC THANH TOÁN NHỜ THU ................................................................ 192
1. Khái niệm và văn bản pháp lý nhờ thu .......................................................................................... 192
1.1. Khái niệm ....................................................................................................................................... 192
1.2. Văn bản pháp lý điều chỉnh nhờ thu ....................................................................................... 192
1.3. Các bên tham gia và mối quan hệ giữa chúng..................................................................... 193
1.3.1. Các bên tham gia .................................................................................................................. 193
1.3.2. Mối quan hệ giữa các bên .................................................................................................. 194
2. Các loại nhờ thu và quy trình nghiệp vụ ....................................................................................... 196
2.1. Nhờ thu phiếu trơn (clean collection) .................................................................................... 196
2.1.1. Khái niệm ................................................................................................................................ 196
3.1.2. Trình tự tiến hành ................................................................................................................. 196
2.1.3. Rủi ro trong phương thức nhờ thu trơn......................................................................... 198
2.1.4. Trường hợp áp dụng ........................................................................................................... 198
2.2. Nhờ thu kèm chứng từ (Documentary Collection).............................................................. 198
2.2.1. Nhờ thu trả ngay (Documents against payment – D/P) .............................................. 198
2.2.2. Nhờ thu trả chậm (Documents against Acceptance – D/A) ....................................... 199
2.3. Công việc của nhà xuất khẩu, nhà nhập khẩu ..................................................................... 200
2.4. Quy tắc phí nhờ thu ..................................................................................................................... 200
2.5. Đơn yêu cầu nhờ thu .................................................................................................................. 200
2.6. Lợi ích và rủi ro đối với các bên .............................................................................................. 204
2.6.1. Lợi ích ...................................................................................................................................... 204
2.6.2. Rủi ro ........................................................................................................................................ 204
2.7. Đơn yêu cầu nhờ thu (Application for Collection) .............................................................. 205
2.8. Lệnh nhờ thu (Collection Order) .............................................................................................. 206
3. Quy trình xử lý hờ thu của ngân hàng thương mại ................................................................... 207
10
3.1. Quy trình xử lý nhờ thu xuất ..................................................................................................... 207
3.2. Quy trình xử lý nhờ thu nhập ................................................................................................... 210
4. Đọc các bức điện qua SWIFT ........................................................................................................... 213
4.1. Giới thiệu ........................................................................................................................................ 213
4.2. Các trường sử dụng trong các bức điện............................................................................... 214
CHƯƠNG 9: QUY TẮC THỐNG NHẤT VỀ NHỜ THU – URC 522 .................................................. 216
A. NHỮNG ĐỊNH NGHĨA VÀ QUY ĐỊNH CHUNG .............................................................................. 216
Điều 1: Phạm vi áp dụng URC 522 .................................................................................................. 216
Điều 2: Định nghĩa nhờ thu ............................................................................................................... 216
Điều 3: Các bên tham gia trong nhờ thu ........................................................................................ 217
B. HÌNH THỨC VÀ NỘI DUNG CỦA NHỜ THU .................................................................................. 217
Điều 4: Chỉ thị nhờ thu ....................................................................................................................... 217
C. HÌNH THỨC XUẤT TRÌNH.................................................................................................................. 218
Điều 5: Xuất trình chứng từ............................................................................................................... 218
Điều 6: Trả ngay/chấp nhận .............................................................................................................. 219
Điều 7: Trao các chứng từ thương mại.......................................................................................... 219
Điều 8: Việc tạo lập chứng từ ........................................................................................................... 219
D. NGHĨA VỤ VÀ TRÁCH NHIỆM .......................................................................................................... 220
Điều 9: Sự thiện chí và sự cẩn thận hợp lý ................................................................................... 220
Điều 10: Các chứng từ đối với hàng hoá/ Dịch vụ/ Các thực hiện ......................................... 220
Điều 11: Sự miễn trách đối với hành động của một bên ra chỉ thị ......................................... 221
Ðiều 12. Miễn trách đối với chứng từ nhận được ....................................................................... 221
Điều 13: Sự miễm trách về hiệu lực của các chứng từ ............................................................. 221
Điều 14: Sự miễn trách về việc chậm trễ, mất mát trong vận chuyển và dịch thuật.......... 221
Điều 15. Trường hợp bất khả kháng ............................................................................................... 222
E. THANH TOÁN ....................................................................................................................................... 222
Điều 16: Thanh toán không chậm trễ.............................................................................................. 222
Điều 17: Thanh toán bằng tiền địa phương .................................................................................. 222
Điều 18: Thanh toán bằng ngoại tệ ................................................................................................. 222
Điều 19: Thanh toán từng phần........................................................................................................ 222
F. TIỀN LÃI, LỆ PHÍ VÀ CÁC CHI PHÍ .................................................................................................. 223
Điều 20: Tiền lãi .................................................................................................................................... 223
Ðiều 21: Lệ phí và các chi phí ........................................................................................................... 223
G. CÁC ĐIỀU KHOẢN KHÁC ................................................................................................................. 224
11
Điều 22: Chấp nhận thanh toán ........................................................................................................ 224
Điều 23: Kỳ phiếu và phương tiện khác ......................................................................................... 224
Điều 24: Kháng nghị ............................................................................................................................ 224
Điều 25: Người đại diện khi cần thiết ............................................................................................. 224
Điều 26. Thông báo .............................................................................................................................. 224
CHƯƠNG 9: PHƯƠNG THỨC TÍN DỤNG CHỨNG TỪ .................................................................... 226
1. Khái niệm và giải thích thuật ngữ ............................................................................................... 226
1.1. Khái niệm.................................................................................................................................... 226
1.2. Giải thích .................................................................................................................................... 226
2. Đặc điểm của giao dịch L/C .......................................................................................................... 227
2.1. Hợp đồng 1: Hợp đồng ngoại thương.................................................................................... 228
2.2. Hợp đồng 2: Hợp đồng mở L/C ................................................................................................ 228
2.3. Hợp đồng 3: Hợp đồng thanh toán L/C .................................................................................. 229
2.3.1. Đặc điểm 1: L/C là hợp đồng kinh tế hai bên ................................................................ 229
2.3.2. Đặc điểm 2: L/C độc lập với hợp đồng cơ sở và hàng hóa....................................... 229
2.3.3. Đặc điểm 3: L/C chỉ giao dịch bằng chứng từ và thanh toán chỉ căn cứ vào
chứng từ............................................................................................................................................. 230
2.3.4. L/C yêu cầu tuân thủ chặt chẽ của bộ chứng từ .......................................................... 230
2.3.5. L/C là công cụ thanh toán, hạn chế rủi ro hay là công cụ từ chối thanh toán và
lừa đảo? ............................................................................................................................................. 230
3. Văn bản pháp lý điều chỉnh giao dịch L/C .................................................................................... 231
4. Các định nghĩa theo UCP 600 .......................................................................................................... 232
4.1. Xuất trình phù hợp – Complying Presentation .................................................................... 232
4.2. Xuất trình – Presentation = Đòi tiền và chuyển giao chứng từ ....................................... 232
4.3. Người xuất trình – Presenter .................................................................................................... 233
4.4. Địa điểm xuất trình – Place of Presentation .......................................................................... 233
4.5. Thanh toán và cam kết thanh toán – Honour ....................................................................... 233
5. Quy trình nghiệp vụ giao dịch L/C .................................................................................................. 235
5.1. Các bên tham gia.......................................................................................................................... 235
5.3. Quy trình mở L/C .......................................................................................................................... 244
5.4. Các loại thư tín dụng ................................................................................................................... 245
5.4.1. Thư tín dụng có thể hủy ngang (Revocable Letter of Credit) ................................... 245
5.4.2. Thư tín dụng không thể huy ngang (Irrevocable Letter of Credit)........................... 246
5.4.3. Thư tín dụng có xác nhận (Confirmed Letter of Credit) ............................................. 246
12
5.4.4. Thư tín dụng không thể hủy ngang miễn truy đòi (Irrevocable without recourse
Letter of Credit) ................................................................................................................................ 246
5.4.5. Thư tín dụng chuyển nhượng (Transferable Letter of Credit) .................................. 246
5.4.6. Thư tín dụng tuần hoàn (Revolving Letter of Credit) .................................................. 247
5.4.7. Thư tín dụng đối ứng (Reciprocal Letter of Credit) ..................................................... 247
5.5. Quy trình nghiệp vụ thanh toán tín dụng chứng từ ............................................................ 247
5.6. Vận dụng thanh toán L/C ........................................................................................................... 248
5.6.1. Đối với nhà xuất khẩu .......................................................................................................... 248
5.6.2. Đối với nhà nhập khẩu ........................................................................................................ 251
5.7. Phát hành L/C và trách nhiệm của ngân hàng phát hành ................................................. 253
5.7.1. Kiểm tra đơn và phát hành L/C ......................................................................................... 253
5.7.2. Trách nhiệm của ngân hàng phát hành .......................................................................... 254
5.8. Thông báo L/C và trách nhiệm của ngân hàng thông báo ................................................ 255
5.8.1. Tại sao phải thông báo L/C qua ngân hàng ................................................................... 255
5.8.2. Quy tắc chọn ngân hàng thông báo ................................................................................ 255
5.8.3. Quy tắc thông báo L/C và sửa đổi L/C ............................................................................ 256
5.8.4. Những điều cần phòng ngừa khi thông báo L/C .......................................................... 257
5.9. Xác nhận L/C và trách nhiệm của ngân hàng xác nhận .................................................... 258
5.9.1. Xác nhận – Confirmation .................................................................................................... 258
5.9.2. Trách nhiệm của ngân hàng xác nhận ............................................................................ 259
5.9.3. Ngân hàng xác nhận cần xem xét .................................................................................... 259
5.9.4. Từ chối yêu cầu xác nhận L/C ........................................................................................... 259
13
LỜI NÓI ĐẦU
Trước xu thế kinh tế thế giới ngày càng được quốc tế hóa, Việt Nam đang phát triển
kinh tế thị trường, mở cửa, hợp tác và hội nhập; trong bối cảnh đó, hoạt động thương mại
và đầu tư quốc tế nổi lên như là chiếc cầu nối giữa kinh tế trong nước với phần còn lại của
thế giới. Để thực hiện được chức năng cầu nối này thì các nghiệp vụ ngân hàng quốc tế
như: Thanh toán quốc tế, Tài trợ ngoại thương, kinh doanh ngoại hối, bảo lãnh ngân hàng
trong ngoại thương… đóng vai trò là công cụ thiết yếu và ngày càng trở nên quan trọng.
Ngày nay, Thanh toán quốc tế và Tài trợ ngoại thương là một dịch vụ ngày càng trở
nên quan trọng đối với các ngân hàng thương mại, đồng thời hỗ trợ và đẩy mạnh hoạt
động kinh doanh xuất nhập khẩu và đầu tư nước ngoài. Thanh toán quốc tế ra đời dựa trên
nền tảng Thương mại quốc tế, nhưng Thương mại quốc tế có tồn tại và phát triển được
hay không lại còn phụ thuộc vào khâu thanh toán có thông suốt, kịp thời, an toàn và chính
xác.
Thương mại và Thanh toán quốc tế vốn dĩ là phức tạp và nhiều rủi ro hơn so với
Thương mại và Thanh toán nội địa, bởi vì nó chịu chi phối bởi không chỉ luật lệ và tập quán
địa phương mà còn cả luật lệ và tập quán quốc tế, sử dụng ngôn ngữ nước ngoài và đồng
tiền thanh toán thường là ngoại tệ. Chính vì vậy, các bên tham gia Thương mại và Thanh
toán quốc tế cần thành thạo không những về ngôn ngữ, quy trình kỹ thuật nghiệp vụ mà
còn cả các thông lệ, tập quán, luật pháp địa phương và quốc tế.
Thanh toán quốc tế và Tài trợ ngoại thương là môn học nghiệp vụ cơ bản của các
trường Đại học khối Kinh tế. Với kiến thức cơ bản, mở rộng và chuyên sâu, có tính lý luận,
nghiệp vụ và thực tiễn về một lĩnh vực phức tạp là Ngoại thương & Thanh toán quốc tế,
cuốn “Giáo trình thanh toán quốc tế và tài trợ ngoại thương” được biên soạn nhằm đáp
ứng kịp thời nhu cầu dạy và học tại các Trường Đại học trong điều kiện Việt Nam hội nhập
quốc tế một cách sâu rộng.
Điều nổi bật của lần xuất bản thứ 4 này là đã cập nhật những kiến thức mới nhất về
UCP 600 và ISBP 681. Phần cuối sách là hệ thống câu hỏi, bài tập và đề thi mẫu để sinh
viên tự kiểm tra đánh giá. Với những đổi mới như vậy, Giáo trình sẽ là công cụ hữu ích cho
giảng viên và sinh viên trong quá trình giảng dạy, tự học, tự nghiên cứu, đáp ứng tốt nhất
yêu cầu đào tạo tín chỉ hiện nay.
Giáo trình chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót, tác giả chân thành đón nhận
những góp ý của đọc giả để lần xuất bản tiếp theo được tốt hơn.
Mọi góp ý và nhu cầu tư vấn xin gửi vào họp thư tranquangvu80@gmail.com, tác
giả sẽ nghiên cứu trả lời trong thời gian sớm nhất.
Xin chân thành cảm ơn!
14
CHƯƠNG 1: TỶ GIÁ VÀ PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ TRONG NGOẠI THƯƠNG
1. Ngoại hối và chính sách quản lý ngoại hối

1.1. Ngoại hối
Ngoại hối bao gồm các phương tiện thanh toán được sử dụng trong thanh toán quốc
tế; trong đó, phương tiện thanh toán là những thứ có sẵn để chi trả, thanh toán lẫn cho
nhau.
Đối với một quốc gia, ngoại hối bao gồm:
- Ngoại tệ: là đồng tiền nước ngoài (bao gồm cả đồng tiền chung của các nước khác
và Quyền rút rốn đặc biệt SDR). Ngoại tệ có thể là tiền kim loại, tiền giấy, tiền trên tài khoản,
séc du lịch, tiền điện tử và các phương tiện khác được xem như tiền.
- Các giấy tờ có giá ghi bằng ngoại tệ, như séc thương mại, chấp phiếu ngân hàng,
kỳ phiếu, hối phiếu, trái phiếu, cổ phiếu và các giấy tờ có giá khác.
- Vàng tiêu chuẩn quốc tế: là vàng khối, vàng thỏi có chất lượng từ 99,5% và khối
lượng từ 1 kg trở lên, có nhãn hiệu của nhà sản xuất vàng, được hiệp hội vàng, sở giao
dịch vàng quốc tế công nhận.
- Đồng tiền quốc gia do người không cưu trú nắm giữ.
Khái niệm ngoại hối thường được hiểu theo luật định và tương đối thống nhất gữa
các quốc gia.
Ngoại hối là hàng hóa mua bán trên thị trường ngoại hối, nhưng trên thực tế, người
ta chủ yếu mua bán ngoại tệ, còn các giấy tờ có giá ghi bằng ngoại tệ ít được mua bán
trực tiếp trên thị trường ngoại hối. Muốn trở thành ngoại tệ để giao dịch trên thị trường
ngoại hối, thì trước hết phải bán (chiết khấu) các giấy tờ có giá để có ngoại tệ, sau đó mới
tiến hành mua bán ngoại tệ trên thị trường ngoại hối. Do đó, theo nghĩa hẹp, ngoại hối
chính là ngoại tệ.
1.2. Thị trường ngoại hối
Trong ngoại thương cũng như các hoạt động kinh tế và phi kinh tế giữa các nước,
làm phát sinh nhu cầu trao đổi, mua bán các đồng tiền khác nhau. Việc mua bán các đồng
tiền khác nhau diễn ra trên thị trường, thị trường này gọi là thị trường ngoại hối.
Thị trường ngoại hối có các đặc điểm sau:
1. Forex không nhất thiết phải tập trung tại vị trí địa lý hữu hình nhất định, nên nó
còn được gọi là thị trường không gian (space market).
2. Do sự chênh lệch về múi giờ giữa các khu vực trên thế giới nên các giao dịch
diễn ra suốt ngày đêm. Thị trường bắt đầu hoạt động từ Australia, Nhật, Singapore,
Hongkong, Châu Âu, New York… và cứ như vậy, khi thị trường khu vực Châu Á đóng cửa
thì thị trường Châu Mỹ bắt đầu hoạt động theo một chu kỳ khép kín toàn cầu.
15
3. Trung tâm của thị trường ngoại hối là thị trường liên ngân hàng với doanh số giao
dịch chiếm khoảng 85%.
4. Phương tiện giao dịch gồm điện thoại, mạng vi tính, telex và fax. Do thông tin
được truyền đi rất nhanh và hiệu quả cho nên tuy các thành viên tham gia thị trường ở rất
xa nhau nhưng họ vẫn có cảm giác là đang cùng hoạt động dưới một mái nhà chung.
5. Do thị trường có tính toàn cầu và hoạt động hiệu quả, nên tỷ giá trên các thị
trường là thống nhất với nhau.
6. Đây là thị trường rất nhạy với các sự kiện chính trị, kinh tế, xã hội, tâm lý… nhất
là với các chính sách tiền tệ của các nước phát triển.
7. Doanh số mua bán ròng toàn cầu, tại thời điểm năm 2020 ước tính vào khoảng
3000 tỷ USD/ngày.
Thị trường ngoại hối toàn cầu có tốc độ phát triển rất nhanh trong mấy thập kỷ qua, đặc
biệt là từ cuối những năm 1980 là do có những nguyên nhân chính sau:
- Sau khi hệ thống hệ thống tiền tệ Bretton Woods bị sụp đổ vào năm 1973, tỷ giá
các đồng tiền trên thế giới được thả nổi và dao động mạnh đã buộc những nhà kinh doanh
tiền tệ, xuất nhập khẩu và đầu tư quốc tế phải tìm kiếm các biện pháp phòng chống rủi ro
thông qua thị trường ngoại hối; mặt khác, họ cũng tranh thủ thời cơ tỷ giá biến động mạnh
để đầu cơ kiếm lời. Điều đó làm tăng nhu cầu giao dịch mua bán ngoại tệ, góp phần thúc
đẩy thị trường ngoại hối phát triển nhanh chóng.
- Xu thế tự do hóa thương mại và đầu tư quốc tế diễn ra mạnh mẽ về chiều rộng lẫn
chiều sâu, bao gồm cả các nước đang phát triển cũng đã và đang tích cực tham gia tiến
trình hội nhập, là tiền đề để các nước tiến hành nới lỏng quy chế quản lý ngoại hối nhằm
tạo điều kiện cho chu chuyển honàg hóa, dịch vụ và vốn quốc tế được hiệu quả. Điều này
tạo nên một thị trường ngoại hối quốc tế ngày càng rộng lớn với doanh số giao dịch ngày
một cao.
- Tiến bộ khoa học kỹ thuật, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ thông tin đã góp
phần làm giảm chi phí giao dịch, tăng tốc độ thanh toán, góp phần tích cực thúc đẩy thị
trường ngoại hối phát triển như ngày nay.
Bên cạnh tăng doanh số giao dịch, thị trường ngoại hối quốc tế còn phát triển mạnh
về chiều sâu, đó là tạo ra nhiều loại hình nghiệp vụ kinh doanh mới, phức tạp hơn, tinh vi
hơn và cũng trở nên rủi ro hơn.
Các nghiệp vụ trên FOREX: Căn cứ tính chất và nội dung kinh doanh, các nghiệp
vụ kinh doanh ngoại hối bao gồm:
1. Nghiệp vụ giao ngay (The Spot Operations).
2. Nghiệp vụ kỳ hạn (The Forward Operations).
3. Nghiệp vụ hoán đổi (The Swaps Operations).
4. Nghiệp vụ tương lai (The Currency Futures).
5. Nghiệp vụ quyền chọn (The Currency Options).
16
1.3. Chính sách quản lý ngoại hối
Nội dung về chính sách quản lý ngoại hối của Việt Nam hiện nay được quy định tại
Pháp lệnh Ngoại hối số 28/2005/PL-UBTVQH11, ngày 13/12/2005 và Pháp lệnh số
06/2013/PL-UBTVQH13 ngày 18/3/2013 sửa đổi, bổ sung một số điều của Pháp lệnh Ngoại
hối.
Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực hiện chính sách quản lý ngoại
hối nhằm tạo điều kiện thuận lợi và bảo đảm lợi ích hợp pháp cho tổ chức, cá nhân tham
gia hoạt động ngoại hối, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế; thực hiện mục tiêu của chính
sách tiền tệ quốc gia, nâng cao tính chuyển đổi của đồng Việt Nam; thực hiện mục tiêu trên
lãnh thổ Việt Nam chỉ sử dụng đồng Việt Nam; thực hiện các cam kết của Cộng hoà xã hội
chủ nghĩa Việt Nam trong lộ trình hội nhập kinh tế quốc tế, tăng cường hiệu lực quản lý
nhà nước về ngoại hối và hoàn thiện hệ thống quản lý ngoại hối của Việt Nam.
2. Những vấn đề cơ bản về tỷ giá
2.1. Các khái niệm
a. Tỷ giá (Exchange rate)
Hầu hết các quốc gia trên thế giới đều có đồng tiền riêng. Thương mại, đầu tư và
các quan hệ tài chính quốc tế… đòi hỏi các quốc gia phải thanh toán với nhau. Thanh toán
giữa các quốc gia dẫn đến việc mua bán các đồng tiền khác nhau, đồng tiền này lấy đồng
tiền kia, hai đồng tiền được mua bán với nhau theo một tỷ lệ nhất định, tỷ lệ này gọi là tỷ
giá. Vậy, chúng ta có thể định nghĩa “Tỷ giá là giá của một đồng tiền được biểu thị qua một
đồng tiền khác”.
Ví dụ: 1 USD = 24.500 VND. Trong ví dụ này, giá của USD được biểu thị thông qua
VND và 1 USD có giá là 24.500 VND.
b. Đồng tiền yết giá, đồng tiền định giá
17
Trong tỷ giá có 2 đồng tiền, một đồng tiền đóng vai trò đồng tiền yết giá, còn đồng
tiền gia đóng vai trò đồng tiền định giá.
Đồng tiền yết giá (Commodity Currency – Ký hiệu là “C”): là đồng tiền có số đơn vị
cố định và bằng 1 đơn vị.
Đồng tiền định giá (Terms Currency – Ký hiệu là “T”): là đồng tiền có số đơn vị thay
đổi, phụ thuộc vào quan hệ cung cầu trên thị trường ngoại hối.
Ví dụ: 1 AUD = 0,7642 USD, trong đó: AUD là đồng tiền yết giá, còn USD là đồng
tiền định giá
c. Yết tỷ giá hai chiều (Two-way quotation)
Trong kinh doanh ngoại hối, các ngân hàng luôn yết tỷ giá hai chiều, bao gồm: chiều
mua vào (tức tỷ giá mua) và chiều bán ra (tức tỷ giá bán). Tỷ giá mua đứng trước, còn tỷ
giá bán đứng sau. Tỷ giá mua thấp hơn tỷ giá bán. Chênh lệch giữa chúng là thu nhập gộp
của ngân hàng, bao gồm: chi phí hoạt động và phần lợi nhuận của ngân hàng.
d. Quy ước tên đơn vị tiền tệ
Để thống nhất và tiện lợi trong các giao dịch ngoại hối, Tổ chức Tiêu chuẩn quốc tế
ISO quy ước tên đơn vị tiền tệ của một quốc gia được viết bằng 3 ký tự. Hai ký tự đầu tiên
là tên quốc gia, ký tự sau cùng là tên đồng tiền. Ví dụ, tên đơn vị tiền tệ của Mỹ USD, 2 ký
tự đầu là viết tắt của The United States, ký tự sau cùng viết tắt tên của dollar.
Ký hiệu tiền tệ của một số quốc gia thông dụng
Tên đồng tiền Ký hiệu
Bảng Anh GBP
Dollar Mỹ USD
Đồng Euro EUR
Dollar Canada CAD
Dollar Hồng Kông HKD
Dollar Singapore SGD
Dollar Úc AUD
Franc Thụy Sĩ CHF
Yên Nhật JPY
Đồng Việt Nam VND
18
2.2. Phân loại tỷ giá
a. Căn cứ nghiệp vụ kinh doanh ngoại hối:
1. Tỷ giá mua vào – Bid rate: là tỷ giá mà tại đó ngân hàng sẵn sàng mua vào đồng
tiền yết giá.
2. Tỷ giá bán ra – Ask rate (Offer rate): là tỷ giá mà tại đó ngân hàng sẵn sàng bán
ra đồng tiền yết giá.
3. Tỷ giá giao ngay (Spot rate): là tỷ giá được thỏa thuận hôm nay, nhưng việc thanh
toán xảy ra sau hai ngày làm việc tiếp theo.
4. Tỷ giá kỳ hạn (Forward rate): là tỷ giá được thỏa thuận hôm nay, nhưng việc thanh
toán xảy ra sau đó từ ba ngày làm việc trở lên.
5. Tỷ giá mở cửa (Opening rate): là tỷ giá áp dụng cho hợp đồng giao dịch đầu tiên
trong ngày.
6. Tỷ giá đóng cửa (Closing rate): là tỷ giá áp dụng cho hợp đồng cuối cùng được
giao dịch trong ngày. Thông thường, ngân hàng không công bố tỷ giá của tất các các hợp
đồng đã được ký kết trong ngày mà chỉ công bố tỷ giá đóng cửa. Tỷ giá đóng cửa là một
chỉ tiêu chủ yếu về tình hình biến động tỷ giá trong ngày. Cần chú ý là tỷ giá đóng cửa hôm
nay không nhất thiết phải là tỷ giá mở cửa ngày hôm sau.
7. Tỷ giá chéo (Cross rate): là tỷ giá giữa hai đồng tiền được suy ra từ đồng tiền thứ
ba (còn gọi là đồng tiền trung gian).
8. Tỷ giá chuyển khoản (Transfer rate): tỷ giá chuyển khoản áp dụng cho các giao
dịch mua bán ngoại tệ và các khoản tiền gửi tại ngân hàng.
9. Tỷ giá tiền mặt (Bank note rate): tỷ giá tiền mặt áp dụng cho ngoại tệ tiền kim loại,
tiền giấy, séc du lịch và thẻ tín dụng. Thông thường, tỷ giá mua tiền mặt thấp hơn và tỷ giá
bán tiền mặt cao hơn so với tỷ giá chuyển khoản.
10. Tỷ giá điện hối: là tỷ giá chuyển ngoại hối bằng điện. Ngày nay do ngoại hối
được chuyển chủ yếu bằng điện nên tỷ giá niêm yết tại các ngân hàng là tỷ giá điện hối.
11. Tỷ giá thư hối: là tỷ giá chuyển ngoại hối bằng thư (không phổ biến, hiện nay
hầu như không dùng).
b. Căn cứ cơ chế điều hành chính sách tỷ giá
1. Tỷ giá chính thức (Official rate): là tỷ giá do ngân hàng trung ương công bố, nó
phản ánh chính thức về giá trị đối ngoại của đồng nội tệ. Tỷ giá chính thức được áp dụng
để tính thuế xuất nhập khẩu và một số hoạt động khác liên quan đến tỷ giá chính thức.
Ngoài ra, ở Việt Nam tỷ giá chính thức (tỷ giá bình quân liên ngân hàng) còn là cơ sở để
các ngân hàng thương mại xác định tỷ giá kinh doanh trong biên độ cho phép.
2. Tỷ giá chợ đen (Black market rate): là tỷ giá được hình thành bên ngoài hệ thống
ngân hàng, do quan hệ cung cầu trên thị trường chợ đen quyết định.
19
3. Tỷ giá cố định (Fixed rate): là tỷ giá do ngân hàng trung ương công bố cố định
trong một biên độ dao động hẹp. Dưới áp dụng cung cầu của thị trường, để duy trì tỷ giá
cố định, buộc ngân hàng trung ương phải thường xuyên can thiệp, do đó là cho dự trữ
ngoại hối quốc gia thay đổi.
4. Tỷ giá thả nổi tự do (Free floating rate): là tỷ giá được hình thành hoàn toàn theo
quan hệ cung cầu trên thị trường ngân hàng trung ương không can thiệp.
5. Tỷ giá thả nổi có điều tiết (Managed floating rate): là tỷ giá được thả nổi, nhưng
ngân hàng trung ương tiến hành can thiệp để tỷ giá biến động theo hướng có lợi cho nền
kinh tế.
2.3. Các phương pháp yết tỷ giá
2.3.1. Yết tỷ giá trực tiếp và gián tiếp
Trên thế giới có rất nhiều tiền tệ khác nhau, chúng đều là tiền, nhưng xét từ góc độ
một quốc gia, thì chỉ có nội tệ mới đóng vai trò là tiền tệ, còn các đồng tiền khác là ngoại
tệ, đóng vai trò là hàng hóa, gọi là hàng hóa đặc biệt. Vì ngoại tệ đóng vai trò là hàng hóa
trong mối quan hệ với nội tệ là tiền tệ, do đó yết giá ngoại tệ không khác gì yết giá hàng
hóa thông thường. Chính vì vậy, xét từ góc độ quốc gia, ta có 2 phương pháp yết tỷ giá là:
a. Phương pháp yết tỷ giá trực tiếp
Đây là phương pháp yết giá ngoại tệ xét từ góc độ của quốc gia, trong đó:
- Ngoại tệ, với vai trò là hàng hóa, là đồng tiền yết giá, có số đơn vị cố định bằng 1.
- Nội tệ, với vai trò là tiền tệ, là đồng tiền định giá, có số đơn vị thay đổi phụ thuộc
vào quan hệ cung – cấp trên Forex.
Ví dụ: Xét từ gốc độ quốc gia Việt Nam
Yết giá gạo trực tiếp: 1 kg = 20.000 VND
Yết giá USD trực tiếp: 1 USD = 24.500 VND
b. Phương pháp yết giá gián tiếp
Là phương pháp yết giá ngoại tệ xét từ góc độ của quốc gia, trong đó:
- Ngoại tệ, với vai trò là hàng hóa, là đồng tiền định giá, có số đơn vị thay đổi phụ
thuộc vào quan hệ cung cầu trên thị trường.
- Nội tệ, với vai trò là tiền tệ, là đồng tiền yết giá, có số đơn vị cố định bằng 1.
Ví dụ: Xét từ góc độ quốc gia Việt Nam
Yết giá gạo gián tiếp: 1 VND = 0,00001 kg
Yết giá USD gián tiếp: 1 VND = 0,0000588 kg
20
2.3.2. Yết tỷ giá trong thực tế
Trên FX, tất cả các đồng tiền đều được yết giá với USD, và tỷ giá của bất kỳ đồng
tiền nào với USD luôn có sẵn, không phải tính toán và thống nhất ở mọi nơi. Trong đó,
USD đóng vai trò là đồng tiền định giá với 5 đồng tiền là GBP, AUD, NZD, EUR và SDR;
đối với các đồng tiền còn lại, USD đóng vai trò là đồng tiền yết giá.
Trên thế giới có 3 nước là Anh, Úc, New Zealand và 1 khu vực đồng tiền chung
EURO là dùng phương pháp yết tỷ giá gián tiếp; tất cả các nước còn lại đều dùng phương
pháp yết tỷ giá trực tiếp.
Riêng nước Mỹ, dùng phương pháp trực tiếp với GDP, AUD, NZD, EUR, SDR và
gián tiếp với tất cả các đồng tiền còn lại.
Chính vì vậy, khi niêm yết tỷ giá, ngân hàng thương mại cũng như màn hình Reuter
người ta không thể hiện USD, mà vẫn không có sự nhầm lẫn nào.
Ví dụ:
JPY = 121,23 VND = 24.500 AUD = 0,7643
EUR = 1,2485 CNY = 7,1211 NZD = 0,2515
Ký hiệu tỷ giá: Hiện nay, tồn tại đồng thời hai cách viết tỷ giá, đó là: theo học thuật
và theo tập quán kinh doanh của ngân hàng thương mại.
- Theo học thuật: Việc yết giá một đồng tiền nào đó là tương tự như yết giá bất kỳ
hàng hóa thông thường nào. Ví dụ:
Giá hàng hóa thông thường: Gạo Giá tiền tệ (tỷ giá): VND
1 kg = 20.000 VND 1 USD = 24.500 VND
20.000 VND/KG 24.500 VND/USD
Như vậy, theo học thuật, trong tỷ giá có 2 đồng tiền, thì đồng tiền đứng trước giữ
vai trò là đồng tiền định giá, còn đồng tiền đứng sau là đóng vai trò là yết giá. Cách viết tỷ
giá này thường gặp trong sách vở, giáo trình kinh tế và công trình nghiên cứu khoa học.
- Theo tập quán kinh doanh ngân hàng: Trong giao dịch, khi đọc tỷ giá, các ngân
hàng đọc đồng tiền yết giá trước và đồng tiền định giá sau, khi viết tỷ giá họ viết theo trật
tự đọc tỷ giá. Do đó, đối với các ngân hàng, trong tỷ giá có hai đồng tiền, thì đồng tiền đứng
trước là yết giá, còn đồng tiền đứng sau là định giá. Ví dụ, tại ngân hàng thương mại X:
1 USD = 24.500 VND ↔ USD/VND = 24.500
Do có hai cách viết tỷ giá cùng tồn tại, nên khi viết tỷ giá cần nói rõ đồng tiền nào là
yết giá, đồng tiền nào là định giá.
21
2.4. Tỷ giá chéo
2.4.1. Khái niệm
a. Theo nghĩa rộng, tỷ giá giữa hai đồng tiền bất kỳ được suy ra từ đồng tiền thứ ba gọi là
tỷ giá chéo. Ví dụ:
Biết: 1X = aZ và 1Y = bZ → 1Y = (a/b)X
Trong đó: Z là đồng tiền thứ ba hay đồng tiền trung gian.
b. Theo nghĩa thực tế, vì trên Forex, tất cả các đồng tiền đều được yết giá với USD, do đó,
bất kỳ tỷ giá nào trong đó không có mặt của USD thì gọi là tỷ giá chéo. Ví dụ:
1 USD = 24.500 VND
1 USD = 110,20 JPY
→ 1 JPY = 222,32 VND
Khi nói đến tỷ giá chéo thì người ta hiểu theo nghĩa thực tế.
2.4.2. Tại sao phải tính tỷ giá chéo
Trên Forex chỉ có sẵn các tỷ giá với USD, trong khi đó những nhà kinh doanh xuất
nhập khẩu lại luôn có nhu cầu chuyển đổi các đồng tiền khác nhau. Ví dụ, nhà xuất khẩu
Việt Nam xuất hàng cho Nhật và được thanh toán bằng yên Nhật, trong khi trên Forex chỉ
có sẵn tỷ giá của VND và JPY với USD. Để dịch vụ khách hàng xuất nhập khẩu, các ngân
hàng phải tính tỷ giá chéo giữa yên Nhật với đồng Việt Nam.
2.4.3. Phương pháp xác định tỷ giá chéo
Các ngân hàng kinh doanh yết tỷ giá hai chiều là tỷ giá mua và tỷ giá bán; tỷ giá mua
đứng trước còn tỷ giá bán đứng sau.
Do USD là đồng tiền trung gian, vừa đóng vai trò là đồng tiền yết giá và định giá,
nên ta có 3 tình huống thực tế để tính tỷ giá chéo là:
a. USD đóng vai trò là đồng tiền yết giá trong cả hai tỷ giá
Cho các tỷ giá có sẵn trên Forex:
1 USD = (a, b) VND
1 USD = (c, d) JPY
Xác định tỷ giá chéo: 1 JPY = (x, y) VND
Như đã nói ở trên, bất kỳ tỷ giá nào trong đó có mặt của USD là luôn có sẵn, nên
không cần phải tính. Từ tỷ giá của VND và JPY với USD ta phải xác định tỷ giá của JPY
với VND. Trong đó x là tỷ giá mua, là số nhỏ, là số Min; còn y là tỷ giá bán, là số lớn, là số
Max. Vì x và y là kết quả tính chéo nên chúng phải thỏa mãn điều kiện:
Ký hiệu tỷ giá theo tập quán ngân hàng:
22
𝐽𝑃𝑌 𝑈𝑆𝐷 𝑈𝑆𝐷
𝑥= = 𝑀𝑖𝑛 ( : ) = 𝑎/𝑑
𝑉𝑁𝐷 𝑉𝑁𝐷 𝐽𝑃𝑌
𝐽𝑃𝑌 𝑈𝑆𝐷 𝑈𝑆𝐷
𝑦= = 𝑀𝑎𝑥 ( : ) = 𝑏/𝑐
𝑉𝑁𝐷 𝑉𝑁𝐷 𝐽𝑃𝑌
b. USD vừa đóng vai trò là đồng tiền yết giá và định giá
1 USD = (a, b) VND
1 EUR = (c, d) USD
Xác định tỷ giá chéo: 1 EUR = (x, y) VND
Vì x và y là kết quả tính chéo, nên chúng phải thỏa mãn điều kiện:
𝐸𝑈𝑅 𝑈𝑆𝐷 𝐸𝑈𝑅
𝑥= = 𝑀𝑖𝑛 ( 𝑥 )=𝑎𝑥𝑐
𝑉𝑁𝐷 𝑉𝑁𝐷 𝑈𝑆𝐷
𝐸𝑈𝑅 𝑈𝑆𝐷 𝐸𝑈𝑅
𝑦= = 𝑀𝑎𝑥 ( 𝑥 )=𝑏𝑥𝑑
𝑉𝑁𝐷 𝑉𝑁𝐷 𝑈𝑆𝐷
c. USD đóng vai trò là đồng tiền định giá trong cả hai tỷ giá
1 EUR = (a, b) USD
1 GBP = (c, d) USD
Xác định tỷ giá tính chéo: 1 GBP = (x, y) EUR
Vì x và y là kết quả tính chéo, nên chúng phải thỏa mãn điều kiện:
Ký hiệu tỷ giá theo tập quán ngân hàng:
𝐺𝐵𝑃 𝐺𝐵𝑃 𝐸𝑈𝑅
𝑥= = 𝑀𝑖𝑛 ( : )=𝑐/𝑏
𝐸𝑈𝑅 𝑈𝑆𝐷 𝑈𝑆𝐷
𝐺𝐵𝑃 𝐺𝐵𝑃 𝐸𝑈𝑅
𝑦= = 𝑀𝑎𝑥 ( : )=𝑑/𝑎
𝐸𝑈𝑅 𝑈𝑆𝐷 𝑈𝑆𝐷
3. Phòng ngừa rủi ro tỷ giá trong ngoại thương
3.1. Rủi ro tỷ giá trong ngoại thương
Rủi ro dễ nhận thấy trong thương mại quốc tế so với nội địa là rủi ro thay đổi tỷ giá.
Những biến động không lường trước của tỷ giá ảnh hưởng rất lớn đến doanh số, giá cả và
lợi nhuận của nhà xuất khẩu cũng như nhà nhập khẩu. Ví dụ, một công ty xuất khẩu gạo
Việt Nam phải đối mặt với sự lên giá của VND khi tỷ giá thay đổi từ 1 USD = 24.500 VND
đến 1 USD = 23.000 VND. Hai khả năng có thể xảy ra:
23
Thứ nhất, sau khi VND lên giá, nếu công ty duy trì giá gạo không đổi tính bằng VND
là 5.000.000 VND/tấn thì công ty phải bán với giá tính bằng USD tăng lên từ 204 USD/tấn
(= 5.000.000 : 24.500) lên 217,4 USD/tấn (= 5.000.000 : 23.000). Do giá tăng nên công ty
sẽ xuất khẩu được ít gạo hơn, nghĩa là thu nhập của công ty từ xuất khẩu cũng như lợi
nhuận tính bằng VND giảm xuống.
Thứ hai, sau khi VND lên giá, nếu công ty duy trì giá gạo không đổi bằng USD là
204 USD/tấn thì thu nhập của công ty sẽ giảm từ 5.000.000 VND/tấn (204 x 24.500) xuống
4.692.000 VND (204 x 23.000).
Tương tự, giá cả, thu nhập và lợi nhuận của nhà những nhà nhập khẩu cũng chịu
ảnh hưởng bởi sự thay đổi không lường trước của tỷ giá.
Sự thay đổi của tỷ giá có ảnh hưởng đến giá cả, thu nhập và lợi nhuận của nhà xuất
khẩu và nhập khẩu hay không là phụ thuộc vào sự thay đổi tỷ giá có thực sự làm cho hàng
hóa của công ty trở nên rẻ hơn hay đắt hơn đối với người nước ngoài, nghĩa là chúng ta
phải đề cập đến tương quan trong tỷ lệ lạm phát giữa các quốc gia là như thế nào.
Ví dụ, nếu tỷ giá thay đổi từ 1 USD = 24.500 VND đến 1 USD = 23.000 VND và giá
gạo trong nước giảm từ 5.000.000 VND xuống 4.692.000 VND thì giá gạo xuất khẩu tính
bằng USD vẫn không đổi là 204 USD/tấn (4.692.000 : 23.000). Điều này có nghĩa là, cho
dù tỷ giá thay đổi, nhưng tương quan lạm phát đã làm triệt tiêu hiệu ứng rủi ro tỷ giá đối
với công ty (bằng chứng là giá gạo tính bằng USD không đổi nên không ảnh hưởng đến
phía cần từ phía nhập khẩu. Qua ví dụ này, thấy rằng để xác định ảnh hưởng của thay đổi
tỷ giá, ta phải đề cập đến yếu tố lạm phát và mối tương quan giữa lạm phát và thay đổi tỷ
giá là như thế nào.
Ngày nay, mức độ rủi ro tỷ giá đã tăng lên, thậm chí còn nhanh hơn tốc độ tăng khối
lượng thương mại và đầu tư quốc tế. Điều này xảy ra là vì sự biến động của tỷ giá ngày
càng trở nên vô lối với cường độ ngày càng mạnh hơn. Sự biến động vô lối của tỷ giá được
thể hiện ở chỗ, tại thời điểm này đồng USD lên giá tột độ, tại thời điểm khác một số đồng
tiền chính đột ngột tụt giá… Tại những thời điểm căng thẳng ở nước Nga, Trung Đông hay
những thông tin về tình trạng lành mạnh hay khó khăn về kinh tế của một nước… thì tỷ giá
thường biến động đột biến với hàm lượng lớn. Hàng tỷ USD, JPY, GBP… có thể kiếm
được hay thua lỗ chỉ trong một ngày là kết quả của sự biến động tỷ giá. Trước đây, chưa
bao giờ tỷ giá lại biến động mạnh như ngày nay và do đó rủi ro tỷ giá ngày càng trở thành
mối quan tâm hàng đầu của mỗi nhà kinh doanh xuất nhập khẩu.
Nhìn chung, chưa có sự thống nhất trong đánh giá nguyên nhân tại sao ngày nay tỷ
giá lại biến động mạnh hơn so với quá khứ. Một số phân tích cho rằng sự biến động mạnh
của tỷ giá là do áp dụng chế độ tỷ giá thả nổi vào năm 1973. Một số phân tích khác lại cho
rằng chế độ tỷ giá cố định trước đây đã không bị đối đầu với những cú sốc lớn như tăng
giảm đột biến giá dầu, các cuộc xung đột quốc tế… Ngoài ra, xu hướng toàn cầu hóa đầu
tư đã đóng một vai trò quan trọng liên quan đến “những đồng tiền nóng” di chuyển từ trung
tâm tài chính này đến trung tâm tài chính khác để tìm kiếm cơ hội sinh lời cao hơn.
Một lý do nữa có thể là do công nghệ phát triển đã làm cho tốc độ chuyển tiền và
tốc độ truyền tin trở nên nhanh như tia chớp. Cho dù là nguyên nhân nào thì cùng với sự
biến động gia tăng của tỷ giá đòi hỏi phải hiểu biết những phương pháp quản trị rủi ro tỷ
giá, là một trong những trọng tâm nghiên cứu của môn học Tài chính quốc tế.
24
3.3. Phòng ngừa rủi ro tỷ giá trong ngoại thương
Đứng trước sự biến động nhanh, mạnh và khó dự báo của tỷ giá ngày nay, trước
xu hướng mở rộng và đa dạng hóa thị trường quốc tế, đa dạng hóa cơ cấu đồng tiền trong
thanh toán thì việc tìm kiếm các giải pháp để phòng ngừa rủi ro tỷ giá là vô cùng cần thiết.
Bên cạnh công cụ truyền thống là các công cụ tài chính phái sinh thì một số biện pháp hỗ
trợ cũng cần được đặc biệt quan tâm.
Thứ nhất, nâng cao năng lực dự báo sự biến động tỷ giá: Về mặt lý thuyết, biết trước
được xu hướng biến động tỷ giá sẽ là giải pháp hữu hiệu bậc nhất trong việc phòng ngừa
rủi ro và là cơ hội kiếm lãi từ sự biến động tỷ giá. Nhà xuất khẩu sẽ ưu tiên nhận được
thanh toán bằng đồng tiền có xu hướng lên giá, còn nhà nhập khẩu sẽ ưu tiên thanh toán
bằng đồng tiền có xu hướng giảm giá.
Tuy nhiên, trong thực tế, công tác dự báo tỷ giá là một công việc phức tạp, tốn kém
và khó đạt được độ tin cậy cao. Bởi vì, nếu mọi dự báo mà chính xác, thì việc kiếm tiền từ
biến động tỷ giá hóa ra thật dễ dàng, sẽ có ít người bỏ qua. Chính vì điều đó, mà không ít
doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa đã rất thờ ơ, bất lực trong công tác dự
báo tỷ giá, mà họ thường sử dụng các giải pháp chắc chắn, đó là sử dụng các công cụ tài
chính phái sinh để phòng ngừa rủi ro tỷ giá.
Trước những diễn biến của tỷ giá vừa bất ngờ, vừa phức tạp như ngày nay, thì các
doanh nghiệp cũng cần phải nâng cao năng lực trong việc thu thập, tổng hợp và xử lý thông
tin về sự biến động tỷ giá hoặc dựa vào tư vấn của các chuyên gia tài chính tiền tệ để có
định hướng kịp thời trong kế hoạch kinh doanh của mình. Đối với các doanh nghiệp lớn và
các ngân hàng thương mại với giá trị tài sản có và tài sản nợ khổng lồ bằng ngoại tệ, có
các khoản thu chi lớn bằng ngoại tệ, có trạng thái ngoại tệ ở mức cao thì công tác dự báo
tỷ giá trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Sự biến động bất ngờ của tỷ giá với biên độ rộng
có thể khiến cho những doanh nghiệp này khuynh đảo và có thể phá sản. Chính vì vậy,
trước hết các doanh nghiệp lớn phải tự phòng ngừa bằng cách thiết lập một bộ phận
chuyên trách và chuyên nghiệp để dự báo tỷ giá.
Do thị trường ngoại hối là thị trường gần đạt đến độ hiệu quả hoàn hảo, điều này
được thể hiện ở chỗ: trên thị trường này hàng hóa là đồng nhất, thông tin cân xứng, thị
trường toàn cầu với tính thanh khoản cao, chi phí giao dịch thấp… nên sự biến động của
tỷ giá được xem là biến ngẫu nhiên, nghĩa là khó dự đoán, dự báo trước được. Việc dự
báo đúng xu hướng biến động tỷ giá thường xem là có yếu tố “may mắn”. Thực tế này
không phủ nhận hoàn toàn vai trò của công tác dự báo, mà chỉ muốn lưu ý các nhà quản
trị rằng dự báo tỷ giá chỉ là một trong số các công cụ cần được sử dụng để quản trị rủi ro,
chứ không phải duy nhất, mà bên cạnh đó cần sử dụng kết hợp với các công cụ hữu hiệu
khác.
Thứ hai, chuyển hướng tới đa dạng hóa tiền tệ trong thanh toán quốc tế. Rõ ràng
là, đa dạng hóa tiền tệ trong thanh toán quốc tế sẽ làm giảm đáng kể rủi ro tỷ giá. Nếu cơ
cấu thanh toán chỉ dựa vào một hay một số ít ngoại tệ thì rủi ro tỷ giá bộc lộ là rất lớn, bởi
vì quy mô rủi ro sẽ đúng bằng sự biến động của tỷ giá. Tuy nhiên, nếu chúng ta (một doanh
nghiệp, một ngân hàng hay một quốc gia) đa dạng hóa các ngoại tệ trong thanh toán quốc
tế thì rủi ro tỷ giá sẽ giảm đi đáng kể. Bởi vì, khi tỷ giá các đồng tiền biến động thì có thể
làm phát sinh lãi đối với đồng tiền này và lỗ đối với đồng tiền khác, nên hạn chế được rủi
ro tỷ giá vì chúng tự động bù đắp cho nhau. Ví dụ, nếu ta đồng thời duy trì trạng thái trường
25
USD và EUR thì khi USD giảm giá sẽ làm cho thu nhập bằng VND giảm, nhưng bù lại việc
EUR lên giá sẽ bù đắp cho phần thiệt hại đó.
Việc đa dạng hóa ngoại tệ mới chỉ có thể giảm thiểu được rủi ro tỷ giá, các doanh
nghiệp Việt Nam sẽ vẫn phải tiếp tục đối mặt với rủi ro tỷ giá cho dù cơ cấu đồng tiền thanh
toán đã được đa dạng hơn. Một thực tế là, trong thời gian qua, các doanh nghiệp Việt Nam
đã được bảo vệ gần như tuyệt đối trước những rủi ro biến động tỷ giá nhờ vào chính sách
ổn định tỷ giá VND với USD của Nhà nước. Tuy nhiên, tình trạng này sẽ không kéo dài, khi
mà các doanh nghiệp Việt Nam chuyển sang thanh toán bằng các đồng tiền khác với USD.
Dẫn đến vấn đề kiểm soát rủi ro tỷ giá cần được quan tâm đặc biệt, đó là cần sử dụng công
cụ tài chính phái sinh trong điều kiện đa tiền tệ.
Thứ ba, sử dụng công cụ tài chính phái sinh trong điều kiện đa ngoại tệ. Hiện nay,
các ngân hàng thương mại Việt Nam đã cung cấp hết các công cụ phái sinh nhằm phòng
ngừa rủi ro tỷ giá của VND với USD. Nhưng thật tiếc! Vì tỷ giá VND với USD được duy trì
ổn định và có thể dự báo trước được chính sách điều tiết tỷ giá của Nhà nước, nên doanh
số giao dịch các sản phẩm phái sinh hầu như không đáng kể. Một vấn đề phức tạp đặt ra
là, khi các doanh nghiệp chuyển sang thanh toán bằng các đồng tiền khác với USD, nghĩa
là các tỷ giá giữa VND với các đồng tiền này hoàn toàn được thả nổi, thì các ngân hàng
thương mại Việt Nam sẽ tạo lập các sản phẩm phái sinh tương thích như thế nào? Bản
thân ngân hàng thương mại cũng như doanh nghiệp cần có sự hiểu biết thấu đáo để chủ
động cung cấp và sử dụng các sản phẩm này thì mới mang lại hiệu quả kịp thời. Một trong
những công cụ phái sinh mà các doanh nghiệp ưa chuộc sử dụng đó là hợp đồng kỳ hạn.
Hợp đồng kỳ hạn với USD được xem là hợp đồng cơ sở và đã quen thuộc, vậy nếu doanh
nghiệp có khoản thu chi bằng EUR chẳng hạn thì ngân hàng thương mại sẽ cung cấp hợp
đồng kỳ hạn để phòng ngừa rủi ro tỷ giá VND với EUR như thế nào? Hay nói cách khác,
ngân hàng thương mại phải xác định được tỷ giá kỳ hạn VND với EUR để các doanh nghiệp
sử dụng.
4. Các nhân tố tác động lên tỷ giá
Các nước có nền kinh tế thị trường theo đuổi hệ thống tỷ giá linh hoạt, trong đó tỷ
giá được quyết định bởi sự tác động giữa cung và cầu ngoại tệ trên thị trường nhằm đáp
ứng nhu cầu giao dịch ngoại tệ phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.
26
Cầu ngoại tệ trên thị trường ngoại hối chính là tổng số ngoại tệ cần mua trên thị
trường ngoại hối. Cần ngoại tệ phát sinh từ nhu cầu mua ngoại tệ của các tổ chức, bao
gồm nhà nhập khẩu; các nhà đầu tư; các tổ chức tín dụng; và các tổ chức khác, của các
cá nhân, nhằm phục vụ cho các mục đích thanh toán, đầu cơ và phòng ngừa rủi ro tỷ giá
và của ngân hàng nhà nước, nhằm mục đích can thiệp để bình ổn tỷ giá.
Cung ngoại tệ trên thị trường ngoại hối chính là tổng doanh số ngoại tệ cần bán trên
thị trường ngoại hối. Cung ngoại tệ phát sinh từ nhu cầu bán ngoại tệ của các tổ chức, bao
gồm các nhà xuất khẩu; các nhà đầu tư; các tổ chức tín dụng và các tổ chức khác, của các
cá nhân nhằm mục đích thanh toán, đầu cơ và phòng ngừa rủi ro tỷ giá và của ngân hàng
nhà nước nhằm mục đích can thiệp để bình ổn tỷ giá.
Ở điểm E số lượng ngoại tệ cung và cầu bằng nhau, tỷ giá được xác định USD/VND
= 24.500. Ở tỷ giá cao hơn, chẳng hạn USD/VND = 26.000, sẽ có một sự dư thừa dollar
khiến cho giá dollar giảm và rồi tỷ giá có khuynh hướng giảm trở về vị trí cân bằng tại điểm
E. Ngược lại ở tỷ giá thấp hơn, chẳng hạn USD/VND = 23.000 sẽ có một sự thiếu hụt dollar
khiến dollar tăng giá và rồi tỷ giá có khuynh hướng tăng đến điểm cân bằng E. Vấn đề đặt
ra là điều gì tác động khiến cho tỷ giá luôn luôn trở về trạng thái cân bằng. Có rất nhiều lý
thuyết khác nhau lý giải điều này. Dưới đây xin giới thiệu những nội dung chính của các lý
thuyết này.
4.1. Tỷ giá và các học thuyết tiếp cận tỷ giá
Do hầu hết các quốc gia trên thế giới dùng phương pháp yết tỷ giá trực tiếp, nên tỷ
giá thường được định nghĩa là số đơn vị nội tệ trên một đơn vị ngoại tệ; ví dụ tại Việt Nam
tỷ giá 1 USD = 24.500 VND, nghĩa là một đơn vị ngoại tệ (USD) có giá tính bằng nội tệ là
24.500 VND. Theo thời gian, tỷ giá biến động tăng, giảm thất thường. Nếu tỷ giá tăng, thì
động nội tệ giảm giá; còn nếu tỷ giá giảm thì nội tệ lên giá.
Cho đến nay, có rất nhiều lý thuyết tiếp cận giải thích sự hình thành và biến động
của tỷ giá. Có thể nêu ra 4 lý thuyết cơ bản sau đây:
4.1.1 Lý thuyết ngang giá sức mua (Purchasing Power Parity – PPP)
Nghiên cứu tương quan lạm phát giữa 2 nước tác động đến tỷ giá. Bản thân lý thuyết
này cũng hình thành 2 quan điểm khác nhau bổ sung cho nhau.
Lý thuyết ngang giá sức mua tuyệt đối cho rằng tỷ giá chính là tỷ số giữa mức giá
cả chung của hai nước. Điều này được diễn tả bởi công thức: Rab = Pa/Pb, trong đó Rab là
tỷ giá giữa đồng tiền A và đồng tiền B, Pa và Pb là mức giá chung ở nước A và nước B.
Chẳng hạn, mức giá cả chung ở Mỹ cao hơn ở Anh 2 lần thì tỷ giá giữa bảng Anh và dollar
Mỹ sẽ là R = GBP/USD = 2/1 = 2, hay là 2 USD = 1 GPB.
Lý thuyết này dựa trên cơ sở các giả định đơn giản là không có chi phí vận chuyển,
không có thuế hải quan và hàng hóa được tự do lưu thông từ nước này sang nước khác.
Bởi vì các giả định trên không đúng trên thực tế nên lý thuyết ngang giá sức mua tuyệt đổi
không được thuyết phục.
Lý thuyết ngang giá sức mua tương đối cho rằng sự thay đổi tỷ giá trong một thời
kỳ nào đó tỷ lệ với sự thay đổi mức giá cả chung của thời kỳ đó. Điều này được diễn tả bởi
công thức:
27
Rab1 = [(Pa1/Pa0)/(Pb1/Pb0)]Rab0
Trong đó: Rab1 và Rab0 lần lượt là tỷ giá ở thời kỳ đang xem xét và thời kỳ gốc. Chẳng
hạn, mức giá cả chung không thay đổi ở nước B trong khi mức giá cả nước A tăng 50%
thì theo lý thuyết ngang giá sức mua tương đối, tỷ giá giữa đồng tiền A và đồng tiền B sẽ
tăng 50% hay đồng tiền A sụt giá 50% so với đồng tiền B.
4.1.2. Lý thuyết thương mại về sự quyết định tỷ giá
Theo cách tiếp cận này, tỷ giá được quyết định bởi sự cân bằng giữa giá trị xuất
khẩu và nhập khẩu. Nếu giá trị nhập khẩu của một quốc gia vượt quá giá trị xuất khẩu của
nó thì tỷ giá sẽ tăng, nghĩa là nội tệ giảm giá so với ngoại tệ.
Điều này khiến cho hàng hóa xuất khẩu của quốc gia đó trở nên rẻ hơn đối với người
ngoại quốc và hàng nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn với dân bản xứ. Kết quả là, xuất khẩu
gia tăng và nhập khẩu sụt giảm cho đến khi cán cân thương mại cân bằng. Như vậy, lý
thuyết này nhấn mạnh vai trò của ngoại thương trong việc quyết định sự cân bằng của tỷ
giá.
4.1.3. Lý thuyết tiền tệ về sự quyết định tỷ giá
Lý thuyết này cho rằng tỷ giá được quyết định trong quá trình cân bằng tổng cung
và cầu tiền tệ của quốc gia. Cung tiền tệ được giả định là không phụ thuộc vào chính sách
tiền tệ của Nhà nước nay nói cách khác là ngân hàng trung ương không can thiệp vào khối
cung tiền tệ. Cầu tiền tệ phụ thuộc vào mức thu nhập thực tế, mức giá chung và lãi suất.
Mức thu nhập và giá cả càng cao thì cầu tiền tệ càng lớn. Ngược lại, lãi suất càng cao thì
cần tiền tệ càng nhỏ do chi phí cơ hội để sử dụng tiền tệ lớn.
Sau khi tỷ giá hối đoái đạt đến sự cân bằng, giả sử ngân hàng trung ương gia tăng
khối cung tiền tệ, ví dụ 10%. Thế là trạng thái cân bằng tỷ giá bị phá vỡ. Trong một thời kỳ
dài, điều này dẫn đến sự gia tăng giá cả và sụt giảm sức mua tiền tệ, theo dữ kiến là 10%.
Tuy nhiên, bởi vì sự gia tăng khối cung tiền tệ còn làm cho lãi suất sụt giảm và điều này
ngay lập tức ảnh hưởng đến thị trường tài chính và tỷ giá hối đoái. Chẳng hạn, sự sụt giảm
lãi suất khiến cho luồng đầu tư vào tài sản tài chính di chuyển ra bên ngoài. Kết quả là tiền
tệ sụt giá không chỉ có 10% mà còn có thể cao hơn, ví dụ 16%. Nhưng sự sụt giá tiền tệ
lại khuyến khích xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu và rồi điều này làm cho nội tệ dần dần
28
lên giá để đạt tới trạng thái cân bằng mới. Quá trình này có thể diễn tả bằng hình minh họa
ở trên.
Lý thuyết tiền tệ, như đã phân tích trên đây, giải thích sự cân bằng tỷ giá với sự
nhấn mạnh vai trò của tiền tệ, xem nhẹ vai trò của thương mại và dựa trên cơ sở giả định
rằng có một sự thay thế hoàn hảo giữa tài sản tài chính trong nước và tài sản tài chính
nước ngoài. Điều này không hiện thực khiến cho lý thuyết này cần có một sự bổ sung.
Các lý thuyết này đã dựa trên các giả thiết khác nhau để giải thích sự hình thành và
biến động của tỷ giá, bao gồm: tỷ giá được hình thành như thế nào, nguyên nhân làm cho
tỷ giá biến động, xu hướng biến động của tỷ giá trong dài hạn, trong ngắn hạn và khả năng
tăng vọt của tỷ giá.
Các lý thuyết này chỉ độc lập một cách tương đối, không triệt tiêu lẫn nhau, mà cùng
song song tồn tại và hỗ trợ cho nhau trong việc giải thích sự hình thành và biến động của
tỷ giá.
Cũng giống như giá cả của bất kỳ hàng hóa nào, trong chế độ tỷ giá thả nổi, giá cả
của đồng tiền tự do chuyển đổi phụ thuộc vào quan hệ cung cầu trên thị trường ngoại hối.
Như vậy, nếu biết được những nhân tố hình thành và tác động lên cung cầu một đồng tiền,
thì đồng thời cũng biết được những nhân tố hình thành và tác động lên tỷ giá.
Với các nhân tố khác không đổi, thì mọi nhân tố làm tăng cầu một đồng tiền trên thị
trường ngoại hối đều làm cho đồng tiền này lên giá; tương tự, mọi nhân tố làm tăng cung
một đồng tiền, đều làm cho đồng tiền này giảm giá. Như vậy, việc ghi chép, thống kê, phân
tích những nhân tố đứng đằng sau cung cầu một đồng tiền trở thành mối quan tâm sâu
sắc.
Trong thực tế, những ghi chép này được duy trì và được phản ánh trên các tài khoản
của BOP, bởi vì BOP chính là bảng thống kê ghi chép thành từng khoản các nhân tố phản
ánh chung cầu ngoại tệ trên thị trường ngoại hối. Do đó, chỉ cần tiếp cận phân tích BOP là
có thể biết được một cách tương đối toàn diện các yếu tố tác động lên tỷ giá. Tuy nhiên,
điều quan trọng là phải tìm ra các nhân tố đứng đằng sau những thay đổi trong các hạng
mục thuộc BOP là như thế nào? (lạm phát, lãi suất, các cú sốc, tâm lý, kỳ vọng…)
Một thực tế là, những tài khoản trên BOP phản ánh hoạt động thương mại quốc tế,
sự di chuyển của các luồng vốn… là thước đo của tất cả các nhân tố làm phát sinh cung
cầu ngoại tệ trên thị trường ngoại hối. Điều này làm cho BOP trở thành phương tiện dễ
dàng, thuận tiện và hiệu quả trong việc tiếp cận lý thuyết xác định tỷ giá. Do đó, chúng ta
có thể xem BOP như là một bản danh sách ghi chép tất cả các khoản mục đứng đằng sau
cung cầu một đồng tiền.
Thông qua phương pháp tiếp cận BOP, chúng ta giải thích sự biến động của tỷ giá
nói chung và trả lời câu hỏi tại sao tỷ giá ngày nay lại biến động nhanh và mạnh đến thế.
4.2. Cán cân thanh toán (BOP) với tỷ giá
BOP là một bản báo cáo thống kê tổng hợp có hệ thống, ghi chép lại giá trị tất cả
các giao dịch kinh tế giữa người cư trú với người không cư trí trong thời kỳ nhất định,
thường là một năm.
29
Như vậy, tiêu chí để đưa một giao dịch kinh tế vào BOP là giao dịch đó phải được
xảy ra giữa người cư trú và người không cư trú. Bất kỳ khoản thu nào từ người không cư
trú đều được ghi “Có”, dấu (+), và bất kỳ khoản chi nào cho người không cư trú đều ghi
“Nợ”, dấu (-). Bất kỳ hạng mục nào ghi Có (+) đều làm tăng cung ngoại tệ, làm cho tỷ giá
giảm, tức là nội tệ lên giá. Bất kỳ hạng mục nào ghi Nợ (-) đều làm tăng cầu ngoại tệ, làm
cho tỷ giá tăng, tức nội tệ giảm giá.
BOP được kết cấu thành 3 cán cân bộ phận chính, cụ thể:
4.2.1. Cán cân vãng lai (Current Balance Account – CA)
Cán cân vãng lai hạch toán các giao dịch kinh tế có đặc điểm chuyển giao quyền sở hữu
về tài sản giữa người cư trú với người không cư trú. Cán cân vãng lai bao gồm 4 cán cân
bộ phận là:
- Cán cân thương mại (Trade Balance): Ghi chép các giao dịch xuất nhập khẩu hàng
hóa của quốc gia. Nếu giá trị xuất khẩu lớn hơn nhập khẩu thì cán cân thương mại thặng
dư; ngược lại, cán cân thương mại thâm hụt.
- Cán cân dịch vụ (Services Balance): Ghi chép các giao dịch xuất nhập khẩu về
dịch vụ như vận tải, du lịch, bảo hiểm, ngân hàng… Nếu giá trị xuất khẩu lớn hơn nhập
khẩu thì cán cân dịch vụ thặng dư; ngược lại, cán cân dịch vụ thâm hụt.
- Cán cân thu nhập (Incomes Balance): Ghi chép các khoản thu chi về thu nhập, bao
gồm: các khoản thu nhập của người lao động và lãi đầu tư ở nước ngoài, các khoản chi
trả cho người lao động ở nước ngoài và chi trả lãi về đầu tư nước ngoài. Nếu các khoản
thu lớn hơn các khoản chi thì cán cân thu nhập thặng dư; ngược lại, cán cân thu nhập thâm
hụt.
- Cán cân chuyển giao vãng lai một chiều (Current Transfers): Ghi chép các khoản
viện trợ không hoàn lại, kiều hối, quà tặng, quà biếu… cho mục đích tiêu dùng.
4.2.2. Cán cân vốn (Capital Balance Account – K)
Cán cân vốn hạch toán các giao dịch kinh tế có đặc điểm chuyển giao quyền sử
dụng về tài sản giữa người cư trú với người không cư trú. Thực chất đây là cán cân tín
dụng (chuyển giao quyền sử dụng) bao gồm nguồn vốn đi vay và nhận đầu tư nước ngoài
và nguồn vốn cho vay và đầu tư ra nước ngoài của quốc gia. Khi có luồng vốn chảy vào,
ta ghi “Có”, tạo ra khoản cung ngoại tệ; khi có luồng vốn chảy ra, ta ghi “Nợ”, tạo ra khoản
cầu ngoại tệ trên thị trường ngoại hối.
Căn cứ vào hình thức đầu tư, cán cân vốn bao gồm:
- Đầu tư trực tiếp (FDI): Tiêu chí để đưa một giao dịch vốn vào danh mục đầu tư
trực tiếp là mức độ kiểm soát công ty nước ngoài. Về lý thuyết, khi mức độ kiểm soát công
ty nước ngoài trên 50% vốn cổ phần thì được xem là đầu tư trực tiếp. Trong thực tế, hầu
hết các quốc gia đều coi các khoản đầu tư nước ngoài chiếm từ 30% vốn cổ phần trở lên
là đầu tư trực tiếp.
- Đầu tư gián tiếp: Bao gồm các khoản đầu tư như mua trái phiếu công ty, trái phiếu
chính phủ, đầu tư mua cổ phiếu nhưng chưa đạt tới mức độ để kiểm soát công ty nước
ngoài; các khoản vốn ngắn hạn như tín dụng thương mại, hoạt động tiền gửi, mua bán các
30
giấy tờ có giá ngắn hạn, các khoản tín dụng ngân hàng ngắn hạn, mua bán ngoại tệ…
Ngày nay, trong môi trường tự do hóa tài chính, các luồng vốn đầu cơ tăng lên nhanh
chóng, làm cho cán cân vốn ngắn hạn trở nên có ảnh hưởng đáng kể đến BOP của mỗi
quốc gia.
Nếu bỏ qua nhầm lẫn và sai sót trong quá trình lập BOP, cán cân vãng lại cộng cán
cân vốn tạo thành cán cân thanh toán tổng thể (Overall Balance – OB) của quốc gia:
Ta có: OB = CA + K
Nếu OB > 0, ta nói rằng BOP là thặng dư.
Nếu OB < 0, ta nói rằng BOP là thâm hụt.
4.2.3. Cán cân bù đắp chính thức (Official Financing Balance – OFB)
OFB ghi chép các giao dịch can thiệp của ngân hàng trung ương trên thị trường
ngoại hối. Khi cán cân tổng thể thâm hụt, ngân hàng trung ương bán ngoại tệ, làm phát
sinh cung ngoại tệ trên thị trường ngoại hối, ta ghi (+); khi cán cân tổng thể thặng dư, ngân
hàng trung ương mua ngoại tệ, làm phát sinh cầu ngoại tệ trên thị trường ngoại hối, ta ghi
(-). Như vậy, ta luôn có:
OB = - OFB hay: OB + OFB = 0
4.3. Những nhân tố tác động lên tỷ giá trong dài hạn
Khi quan sát sự biến động của tỷ giá, ta thấy rằng tỷ giá trong ngắn hạn biến động
nhanh và mạnh hơn nhiều so với trong dài hạn. Vậy, một câu hỏi được đặt ra là: những
nhân tố nào xác định xu hướng biến động của tỷ giá trong dài hạn và những nhân tố nào
khiến cho tỷ giá biến động nhanh và mạnh trong thời gian gần đây?
Trong tài chính quốc tế, người ta thường ký hiệu các đại lượng như sau:
Các thông số nội địa, bao gồm cả nội tệ, là không có dấu (*); còn các thông số nước
ngoài, bao gồm cả ngoại tệ, là có dấu (*). Để thuận tiện cho việc đọc sách nước ngoài, sau
đây ta sử dụng quy tắc này.
Những nhân tố tác động đến cán cân vãng lai, qua đó tác động đến xu hướng biến
động của tỷ giá trong dài hạn chính là các cán cân bộphận thuộc CA. Các nhân tố chính
ảnh hưởng đến từng cán cân bộ phận, qua đó tác động đến tỷ giá trong dài hạn gồm:
4.3.1. Cán cân thương mại và dịch vụ
Với các nhân tố khác không đổi, cán cân thương mại và cán cân dịch vụ chịu ảnh
hưởng bởi:
1. Tương quan lạm phát giữa hai đồng tiền: Theo lý thuyết ngang giá sức mua, tỷ
giá giữa hai đồng tiền phải biến động để phản ánh tương quan lạm phát giữa chúng theo
công thức:
𝜋 − 𝜋∗
∆𝐸 = . 100%
1 + 𝜋∗
31
Trong đó:
∆𝐸 là tỷ lệ % thay đổi tỷ giá sau một năm; 𝜋 là tỷ lệ lạm phát/năm trong nước; 𝜋 ∗ là tỷ lệ
lạm phát/năm ở nước ngoài.
Ví dụ:
Nếu tỷ lệ lạm phát của VND là 9,5%/năm, của USD là 3,0%, để VND và USD ngang
giá sức mua thì tỷ giá VND với USD phải tăng một tỷ lệ %/năm là:
0,095 − 0,03
∆𝐸 = . 100% = 6,31%
1 + 0,03
Một cách tổng quá, mức tỷ giá sau thời gian (t) được xác định theo lý thuyết ngang
giá sức mua theo công thức sau:
𝑡
𝐶𝑃𝐼𝑖
𝐸𝑡 = 𝐸0 ∏
𝐶𝑃𝐼𝑖∗
𝑖=1
Trong đó: E0 là tỷ giá kỳ cơ sở; Ei là tỷ giá kỳ t; CPIi là chỉ số giá tiêu dùng trong
nước; CPI*i là chỉ số giá tiêu dùng nước ngoài; t là thời kỳ (i = 1, 2, 3…, t)
Vì 𝜋 và 𝜋 ∗ là tỷ lệ lạm phát nên thường ít thay đổi trong ngắn hạn và chỉ thay đổi từ
từ trong dài hạn. Vì vậy, tương quan lạm phát giữa hai đồng tiền quyết định xu hướng vận
động của tỷ giá trong dài hạn.
2. Giá thế giới của hàng hóa xuất nhập khẩu: Nếu giá thế giới của hàng hóa xuất khẩu tăng
hoặc giá thế giới của hàng hóa nhập khẩu giảm đều có tác dụng cải thiện cán cân thương
mại (tăng cung, giảm cầu ngoại tệ), khiến cho tỷ giá giảm, tức nội tệ lên giá.
Ngược lại, nếu giá thế giới của hàng hóa xuất khẩu giảm hoặc giá thế giới của hàng
hóa nhập khẩu tăng đều có tác dụng xấu đến cán cân thương mại (giảm cung, tăng cầu
ngoại tệ), khiến cho tỷ giá tăng, tức nội tệ giảm giá.
3. Thu nhập (thực) của người cư trú và người không cư trú: Nếu thu nhập của người cư
trú tăng tương đối so với người không cư trú, kích thích tăng nhập khẩu ròng, làm tăng cầu
ngoại tệ, khiến cho tỷ giá tăng, tức nội tệ giảm giá.
Nếu thu nhập của người không cư trú tăng tương đối so với người cư trú, kích thích
tăng xuất khẩu ròng, làm tăng cung ngoại tệ, khiến cho tỷ giá giảm, tức nội tệ lên giá.
4. Thuế quan và hạn ngạch trong nước: Nếu một quốc gia tăng hạn ngạch thuế quan hoặc
áp dụng hạn ngạch đối với hàng nhập khẩu, làm giảm cầu ngoại tệ, có tác dụng làm cho tỷ
giá giảm, tức nội tệ lên giá.
Nếu một quốc gia giảm mức thuế quan hoặc dỡ bỏ hạn ngạch đối với hàng nhập
khẩu, làm tăng cầu ngoại tệ, có tác dụng làm cho tỷ giá tăng, tức nội tệ giảm giá. Cần chú
ý là: thuế quan và hạn ngạch tác động lên tỷ giá là cùng chiều, nhưng thuế quan tạo ra môi
trường cạnh tranh bình đẳng giữa các nhà kinh doanh xuất nhập khẩu; trong khi đó, hạn
ngạch tạo ra sự phân biệt đối xử, môi trường cạnh tranh không bình đẳng, là nguyên nhân
chính tạo ra khe hở trong quản lý và môi trường cho tiêu cực.
32
5. Thuế quan và hạn ngạch ở nước ngoài: Nếu phía nước ngoài tăng mức thuế quan hoặc
áp dụng hạn ngạch đối với hàng nhập khẩu, làm giảm cung ngoại tệ, có tác dụng làm cho
tỷ giá tăng, tức nội tệ giảm giá. Nếu phía nước ngoài giảm mức thuế quan hoặc dỡ bỏ hạn
ngạch đối với hàng nhập khẩu, làm tăng cung ngoại tệ, có tác dụng làm cho tỷ giá giảm,
tức nội tệ lên giá.
6. Năng suất lao động: Nếu năng suất lao động của một nước tăng nhanh hơn nước khác,
làm cho mức giá cả hàng hóa của nước này có xu hướng giảm, có tác dụng làm cho đồng
tiền nước này lên giá.
7. Tâm lý ưu thích hàng ngoại: Chừng nào người dân của một nước còn ưa thích hàng
ngoại hơn hàng nội, sẽ kích thích nhập khẩu, làm tăng cầu ngoại tệ, khiến cho tỷ giá tăng,
tức nội tệ giảm giá.
4.3.2. Cán cân chuyển giao vãng lai một chiều
Các nhân tố ảnh hưởng chủ yếu đến chuyển giao vãng lai một chiều gồm quan hệ,
tình hữu nghị, lòng tốt, lòng từ thiện… Các khoản thu chuyển giao một chiều từ người
không cư trú được ghi (+) và các khoản chi cho người không cưu trú được ghi (-). Nếu cán
cân chuyển giao ròng dương (thu lớn hơn chi) làm tăng cung ngoại tệ trên forex, làm cho
tỷ giá giảm, tức làm cho nội tệ lên giá; ngược lại, nếu cán cân chuyển giao ròng âm (thu
nhỏ hơn chi), làm tăng cầu ngoại tệ, làm cho tỷ giá tăng, tức làm cho nội tệ giảm giá.
4.3.3. Cán cân thu nhập
Nhân tố quyết định đến thu nhập từ người lao động ở nước ngoài đó là số lượng,
mức lương và tỷ lệ tiết kiệm của họ. Nhân tố quyết định đến thu nhập từ đầu tư nước ngoài
đó là giá trị đầu tư ở nước ngoài trước đó và tỷ lệ sinh lời của đầu tư. Nếu cán cân thu
nhập ròng dương (thu lớn hơn chi), làm tăng cung ngoại tệ trên forex, làm cho tỷ giá giảm,
tức làm cho nội tệ lên giá.
Ngược lại, nếu cán cân thu nhập ròng âm (thu nhỏ hơn chi), làm tăng cầu ngoại tệ
trên forex, làm cho tỷ giá tăng, tức làm cho nội tệ giảm giá.
4.4. Những nhân tố tác động đến tỷ giá trong ngắn hạn
4.4.1. Tương quan lại suất giữa 2 đồng tiền
Theo lý thuyết ngang giá lãi suất, tỷ giá giữa hai đồng tiền phải biến động để phản
ánh tương quan lãi suất giữa chúng, theo công thức:
𝑟 − 𝑟∗
∆𝐸 = . 100%
1 + 𝑟∗
Trong đó: ∆𝐸 là tỷ lệ % thay đổi tỷ giá sau một năm; r là mức lại suất/năm của nội
tệ; r* là mức lãi suất/năm của ngoại tệ.
Ví dụ:
Nếu mức lãi suất của VND là 8,5%/năm, của USD là 3,5%/năm, để VND và USD
ngang giá lãi suất thì tỷ giá VND với USD phải tăng một tỷ lệ %/năm là:
33
0,085 − 0,035
∆𝐸 = . 100% = 4,83%
1 + 0,035
Trong ví dụ trên, nếu tỷ giá đầu năm 1 USD = 24.500 VND, theo lý thuyết ngang giá
lãi suất, thì tỷ giá cuối năm phải là: 1 USD = 24.500 x 4,83% = 25.683 VND
Vì r và r* là mức lãi suất, nên tần số thay đổi phụ thuộc vào chính sách tiền tệ của
ngân hàng trung ương. Trong nền kinh tế tiền tệ, ngân hàng trung ương thường xuyên thay
đổi lãi suất để tác động tích cực lên nền kinh tế, tần số thay đổi lãi suất càng nhiều làm cho
tỷ giá biến động càng nhanh, chính vì vậy, tương quan lại suất giữa hai đồng tiền quyết
định xu hướng vận động của tỷ giá trong ngắn hạn.
4.4.2. Những dự tính về sự biến động của tỷ giá giao ngay
Từ viết lại công thức trên dưới dạng kỳ vọng, trong đó Ee là mức tỷ giá giao ngay
dự tính sau một năm, như sau:
𝑒
𝑟 − 𝑟∗ 𝐸 𝑒 − 𝐸0 𝑟 − 𝑟 ∗ 𝐸𝑒 𝑟 − 𝑟∗
∆𝐸 = ↔ = → = +1
1 + 𝑟∗ 𝐸0 1 + 𝑟 ∗ 𝐸0 1 + 𝑟∗
Từ phương trình trên cho thấy, với các mức lãi suất nội tệ và ngoại tệ đã cho, thì vế
phải là một hằng số, do đó khi tỷ giá dự tính là tăng trong tương lai, sẽ tạo áp lức tăng giá
giá ngay ngày hôm nay.
Điều này xảy ra là vì, khi tỷ giá dự tính tăng, tức Ee tăng, nghĩa là ngoại tệ (USD) dự
tính là lên giá, còn nội tệ VND dự tính là giảm giá, làm cho luồng vốn đầu cơ sẽ chạy khỏi
VND để đầu tư vào USD, dẫn đến cầu USD tăng trên thị trường giao ngay, làm cho tỷ giá
giao ngay đã trở thành lực lượng thị trường ảnh hưởng đến sự biến động tỷ giá ngày hôm
nay.
4.4.3. Những cú sốc về chính trị, kinh tế, xã hội, thiên tai
Ngày nay, thế giới đang sống trong một môi trường đầy biến động về chính trị, kinh
tế, xã hội, thiên tai… Mỗi cú sốc diễn ra, tác động ngay lập tức đến tỷ giá. Các cú sốc xuất
hiện với tần số càng nhanh và với cường độ càng mạnh, làm cho tỷ giá biến động cũng
càng nhanh và càng mạnh. Không ai có thể quên cuộc khủng hoảng kinh tế của Mexico,
khủng hoảng tài chính tiền tệ Đông Nam Á 1997 – 1998, Argentina và ngày nay là cuộc
khủng hoảng tài chính toàn cầu… đã làm cho một loạt các đồng tiền mất giá nghiêm trọng;
cuộc chiến tranh Iraq, sự kiện 11/9, cử tri Pháp và Hà Lan từ chối Bản Hiến pháp Châu
Âu… đều là những cú sốc tác động ngay lập tức đến tỷ giá.
4.4.4. Sự can thiệp của ngân hàng trung ương trên Forex
Sau khi ngân hàng trung ương mua ngoại tệ, làm tăng cầu ngoại tệ trên forex, khiến
cho tỷ giá tăng; ngược lại, khi ngân hàng trung ương bán ngoại tệ làm tăng cung ngoại tệ
trên forex, khiến cho tỷ giá giảm.
Ngày nay, các ngân hàng trung ương không thờ ơ trước sự biến động thất thường
của tỷ giá, nên đã thường xuyên can thiệp trên forex để tỷ giá biến động có lợi cho nền
kinh tế. Tần số và cường độ can thiệp càng mạnh, càng khiến cho tỷ giá biến động nhanh
34
và mạnh trong ngắn hạn. Hơn nữa, tín hiệu can thiệp của ngân hàng trung ương có tác
dụng tâm lý rất mạnh đến các thành viên thị trường, khiến cho tỷ giá thay đổi nhanh chóng.
4.5. Tại sao tỷ giá ngày nay lại biến động nhanh và mạnh?
Để trả lời câu hỏi này, chúng ta cần phân biệt thế nào là trạng thái tĩnh và thế nào
là trạng thái động của các biến số.
4.5.1. Trạng thái tĩnh
Là việc xem xét các biến số tài một thời điểm nhất định. Ví dụ, với các nhân tố khác
là không đổi, nếu tại một thời điểm nhất định, thì đồng tiền có lãi suất cao sẽ kỳ vọng giảm
giá; còn đồng tiền có lãi suất thấp sẽ kỳ vọng lên giá. Điều này xảy ra là vì, do các yếu tố
khác không đổi, tức mức lạm phát dự tính của hai đồng tiền cũng không đổi; theo hiệu ứng
Fisher quốc tế, thì mức lãi suất thực dự tính của các đồng tiền sẽ là như nhau, do đó đồng
tiền có lãi suất cao tiềm ẩn lạm phát cao, và theo PPP dạng kỳ vọng thì đồng tiền tiềm ẩn
lạm phát cao phải giảm giá trong tương lai.
Nghĩa là, đồng tiền có lãi suất cao phải kỳ vòng giảm giá, còn đồng tiền có lãi suất
thấp phải kỳ vọng lên giá. Điều này là logic, bởi lẽ đồng tiền có lãi suất thấp phải được kỳ
vọng lên giá trong tương lai, có như vậy mới bù đắp cho mức lãi suất thấp của nó ngày
hôm nay và thị trường mới trở nên cân bằng.
4.5.2. Trạng thái động
Là việc xem xét các biến số thay đổi theo thời gian. Ví dụ, với các nhân tố khác
không đổi, khi lãi suất một đồng tiền tăng, làm cho đồng tiền này lên giá; và khi lãi suất một
đồng tiền giảm, làm cho đồng tiền này giảm giá. Điều này xảy ra là vì:
- Trạng thái trước khi lãi suất thay đổi, thị trường cân bằng và các trạng thái ngang
giá được duy trì.
- Trạng thái sau khi lãi suất thay đổi, ví dụ r tăng, làm cho thị trường trở nên mất cân
bằng, quy luật ngang giá bị phá vỡ, làm cho các hoạt động đầu cơ vào cuộc.
Do lãi suất thực dự tính của nội tệ cao hơn ngoại tệ, nên những nhà đầu tư quốc tế
chạy khỏi ngoại tệ để đầu tư vào nội tệ, tức bán ngoại tệ để lấy nội tệ. Hoạt động đầu cơ
này làm cho nội tệ lên giá và ngoại tệ giảm giá. Trong khi lạm phát là một biến số ít thay
đổi trong ngắn hạn, cho nên mỗi khi lãi suất danh nghĩa thay đổi thường kéo theo sự thay
đổi của lãi suất thực; mức lãi suất thực thay đổi làm cho:
- Các luồng vốn bỏ chạy khỏi đồng tiền có lãi suất thực thấp, làm cho đồng tiền này
giảm giá.
- Các luồng vốn tìm đến đồng tiền nào có mức lãi suất thực cao hơn, làm cho đồng
tiền này lên giá.
Hiện nay, chúng ta đang sống trong một thế giới rất sôi động và đầy tham vọng. Các
ngân hàng trung ương sử dụng lãi suất như một công cụ hữu hiệu để điều chỉnh nền kinh
tế. Khi nền kinh tế phát triển quá nóng thì ngân hàng trung ương tăng lãi suất để hạn chế
đầu tư; khi nền kinh tế trì trệ, ngân hàng trung ương lại hạ lãi suất để kích thích đầu tư
nhằm vực dậy kinh tế.
35
Chính vì vậy, chính sách tiền tệ của các ngân hàng trung ương luôn làm cho lãi suất
thay đổi và tác động làm cho tỷ giá thay đổi theo. Lãi suất thay đổi càng nhanh và càng
mạnh thì tác động làm cho tỷ giá biến động cũng càng nhanh và càng mạnh. Đây chính là
gnuyên nhân tại sao tỷ giá lại biến động nhanh và mạnh đến thế trong những năm gần đây.
Điều cần lưu ý là, nếu mức lãi suất của một đồng tiền tăng lên chỉ để phản ánh tỷ lệ
lạm phát gia tăng, thì tỷ giá thực là không thay đổi. Do tỷ giá thực không thay đổi, nên các
hành vi đầu cơ không vào cuộc, do đó tỷ giá danh nghĩa sẽ không thay đổi. Tuy nhiên,
trong thực tế, do yếu tố tâm lý bị ảnh hưởng bởi quy luật ngang giá sức mua dạng kỳ vọng,
nên một đồng tiền có lạm phát tăng thường đi kèm mất giá trên thị trường ngoại hối cho dù
mức lãi suất có tăng tương ứng.
Chính vì vậy, việc điều chỉnh lãi suất tăng để phản ánh tỷ lệ lạm phát gia tăng được
gọi là “chính sách lãi suất bị động”. Trong khi các biến số khác không đổi, nếu ngân hàng
trung ương chủ động điều chỉnh lãi suất, thì mức lãi suất thực mới thay đổi; lãi suất thực
thay đổi mới có tác dụng thực sự lên nền kinh tế và mới làm cho tỷ giá thay đổi. Chính vì
vậy, việc điều chỉnh lãi suất để làm thay đổi mức lãi suất thực được gọi là “chính sách lãi
suất chủ động, tích cực”.
5. Thị trường hối đoái giao ngay
5.1. Nghiệp vụ hối đoái giao ngay và thị trường hối đoái giao ngay
Hối đoái giao ngay là nghiệp vụ mua hoặc bán ngoại tệ mà việc chuyển giao ngoại
tệ được thực hiện ngay hoặc chậm nhất là hai ngày làm việc kể từ khi thỏa thuận hợp đồng
mua bán. Nghiệp vụ này thực hiện trên cơ sở tỷ giá giao ngay, tức là tỷ giá được xác định
và có giá trị tại thời điểm giao dịch.
Tỷ giá giao ngay là tỷ giá do tổ chức tín dụng yết giá tại thời điểm giao dịch do hai
bên thỏa thuận nhưng phải đảm bảo trong biên độ quy định hiện hành của ngân hàng nhà
nước.
Ví dụ: Minh họa khái niệm giao dịch hối đoái giao ngay
Nội dung giao dịch Ngày Ngày Tỷ giá áp

thỏa chuyển dụng
thuận giao
Công ty Gidomex bán 100.000 USD cho 24/01 26/01 Tỷ giá mua
ngân hàng VCB USD/VND
Công ty Import Co. mua 200.000 EUR từ 02/02 04/02 Tỷ giá bán
ngân hàng ACB EUR/VND
Tổng quát T T+2 Tỷ giá giao

ngay
Thị trường hối đoái giao ngay là thị trường thực hiện giao dịch các hợp đồng hối
đoái giao ngay. Tham gia thị trường này gồm có các thành phần như ngân hàng thương
mại, các nhà kinh doanh xuất nhập khẩu, các nhà đầu tư và cá nhân. Nói chung là những
người có nhu cầu mua hoặc bán ngoại tệ giao ngay. Trên thị trường, ngân hàng thương
mại vừa đóng vai trò nhà kinh doanh vừa đóng vai trò nhà môi giới. Ngân hàng thương mại
36
mua ngoại tệ của các nhà xuất khẩu hay của những người có nhu cầu bán ngoại tệ để bán
lại cho các nhà nhập khẩu hay cho những người có nhu cầu mua ngoại tệ.
5.2. Yết giá trên thị trường giao ngay
Ở Việt Nam, các ngân hàng thương mại sử dụng phương pháp yết giá trực tiếp, tức
là yết giá ngoại tệ qua VND, trong đó VND là đồng tiền định giá. Ngoài ra, do đặc điểm Việt
Nam còn giao dịch tiền mặt nên bên cạnh yết giá ngoại tệ chuyển khoản, các ngân hàng
thương mại còn yết giá ngoại tệ tiền mặt.
Ký hiệu Mua tiền Mua chuyển
Tên ngoại tệ Bán
ngoại tệ mặt và Séc khoản
USD Dollar Mỹ 23,365 23,365 23,545
GBP Bảng Anh 28,861 29,035 29,460
Dollar Hồng
HKD 2,969 2,990 3,062
Kông
CHF Franc Thụy Sỹ 23,949 24,094 24,620
JPY Yên Nhật 214.01 215.3 222.65
THB Baht Thái Lan 683.52 690.42 750.28
AUD Dollar Australia 14,683 14,772 15,166
CAD Dollar Canada 16,307 16,405 16,768
Dollar
SGD 16,336 16,434 16,795
Singapore
Dollar New
NZD 13,923 14,007 14,276
Zealand
KRW Won Hàn Quốc 17.15 18.94 19.99
EUR Euro 25,465 25,534 26,310
Trên bảng niêm yết giá này, ngân hàng chỉ niêm yết giá các ngoại tệ thường xuyên
giao dịch ở thị trường Việt Nam với 2 cột yết giá mua vào và bán ra, trong đó cột yết giá
mua vào ngân hàng niêm yết cả hai loại tỷ giá: tỷ giá mua ngoại tệ tiền mặt và tỷ giá mua
ngoại tệ chuyển khoản. Riêng cột tỷ giá bán ngân hàng chỉ niêm yết tỷ giá bán chuyển
khoản mà không niêm yết tỷ giá bán tiền mặt. Lý do là ngân hàng thương mại không được
phép tự do bán ngoại tệ tiền mặt cho khách hàng. Đây là điểm khác biệt lớn nhất giữa cách
yết giá của ngân hàng ở Việt Nam và cách yết giá thường thấy ở các nước khác.
37
5.3. Chi phí giao dịch
Trên thị trường hối đoái giao ngay thường diễn ra quan hệ mua bán ngoại tệ giữa
ngân hàng và khách hàng. Các ngân hàng thường không thu phí giao dịch hay hoa hồng
mà sử dụng chênh lệch giữa tỷ giá bán và tỷ giá mua để trang trải chi phí giao dịch và thu
lợi nhuận thỏa đáng. Chênh lệch giá mua và giá bán của một ngoại tệ cao hay thấp tùy
thuộc vào phạm vi giao dịch hẹp hay rộng và mức độ biến động giá trị của ngoại tệ đó trên
thị trường. Để có thể so sánh với các loại chi phí giao dịch khác, chênh lệch tỷ giá bán và
tỷ giá mua thường được xác định theo tỷ lệ phần trăm qua công thức sau:
𝑇ỷ 𝑔𝑖á 𝑏á𝑛 − 𝑡ỷ 𝑔𝑖á 𝑚𝑢𝑎
𝐶ℎê𝑛ℎ 𝑙ệ𝑐ℎ (%) = 𝑥 100%
𝑇ỷ 𝑔𝑖á 𝑏á𝑛
Ví dụ, chúng ta có cặp tỷ giá GBP/USD = 1,4229/46. Phí giao dịch khách hàng phải
chịu khi mua bán ngoại tệ này với ngân hàng là:
= [(1,4246 – 1,4229) x 100] / 1,4246 = 0,12%
Các ngoại tệ có thị trường giao dịch tương đối rộng như USD, GBP, EUR, JPY
thường có chênh lệch giá mua bán ở mức 0,1% đến 0,5%, trong khi các ngoại tệ mà thị
trường giao dịch hẹp hơn có mức chênh lệch giá cao hơn nhiều. Lý do là ngân hàng sử
dụng chênh lệch giữa tỷ giá bán và tỷ giá mua vào các mục đích như phòng ngừa rủi ro
biến động tỷ giá ngoại tệ mua vào hoặc bán ra, bù đáp chi phí giao dịch và cuối cùng là
kiếm lợi nhuận thỏa đáng.
Do vậy, các ngoại tệ có phạm vi giao dịch hẹp, hoặc vào những thời kỳ tỷ giá của
ngoại tệ nào đó biến động mạnh, thì ngân hàng duy trì chênh lệch giữa giá bán và giá mua
lớn hơn so với các ngoại tệ khác hoặc so với thời kỳ tỷ giá ổn định.
5.4.Cơ chế giao dịch
Cơ chế thực hiện giao dịch hối đoái giao ngay tương đối đơn giản hơn các giao dịch
khác. Để dễ hình dung cơ chế này, chúng ta xem xét ví dụ sau đây. Một nhà nhập khẩu
Việt Nam cần 1 triệu EUR để chi trả cho nhà xuất khẩu Pháp. Nhà nhập khẩu liên hệ một
ngân hàng và sau khi thỏa thuận tỷ giá, ngân hàng yêu cầu nhà nhập khẩu xác định rõ hai
tài khoản:
Tài khoản của nhà nhập khẩu ở ngân hàng để ghi nợ bằng VND
Tài khoản của nhà xuất khẩu ở Pháp để ghi có 1 triệu EUR.
Sau khi thỏa thuận các vấn đề liên quan đến tỷ giá và cách thức thanh toán, cùng
ngày ngân hàng gửi cho nhà nhập khẩu hợp đồng bằng văn bản trong đó ghi rõ số lượng
ngoại tệ mua, số lượng VND phải chi trả theo tỷ giá đã thỏa thuận và hình thức thanh toán.
Kế đến ngân hàng sẽ liên hệ với ngân hàng đại lý ở Pháp để yêu cầu trích tài khoản
mà ngân hàng mở ở ngân hàng đại lý để thực hiện thanh toán. Đến ngày thanh toán (sau
2 ngày làm việc) ngân hàng sẽ ghi nợ tài khoản người nhập khẩu trong khi ngân hàng đại
lý ghi có tài khoản người xuất khẩu.
Hối đoái giao ngay thường thanh toán sau 2 ngày làm việc cho nên trong thời gian
này ngân hàng chưa biết chắc rằng hợp đồng mua bán ngoại tệ có thành công hay không.
38
Để giới hạn rủi ro bội ước hợp đồng, các ngân hàng thường chỉ thực hiện các hợp đồng
mua bán ngoại tệ có số lượng lớn với các ngân hàng hoặc các công ty lớn có tên tuổi.
5.5. Kinh doanh chênh lệch tỷ giá
Trước những năm 1990, hầu hết các ngân hàng trong các hoạt động mua bán ngoại
tệ đều yết giá ngoại tệ giao dịch so với USD. Tuy nhiên, những năm gần đây có đến khoảng
40% giao dịch ngoại tệ không liên quan gì đến USD và tỷ lệ này có xu hướng ngày càng
gia tăng. Chẳng hạn, ngân hàng Thụy Sĩ có thể yết giá EUR so với CHF và ngân hàng Đức
có thể yết giá GBP so với EUR. Từ đó làm phát sinh những cơ hội kinh doanh chênh lệch
tỷ giá giữa các trung tâm tiền tệ khác nhau.
Kinh doanh chênh lệch tỷ giá liên quan đến việc mua ngoại tệ ở một thị trường và
bán lại ở một thị trường khác. Việc mua bán như vậy có khuynh hướng làm quân bình tỷ
giá giữa các thị trường khác nhau.
Ví dụ:
Giả sử có các tỷ giá sau đây trên thị trường quốc tế:
GBP/USD = 1,5809/39 ở New York
USD/EUR = 0,9419/87 ở Frankfurt
GBP/EUR = 1,4621/71 ở London
Để khai thác cơ hội kinh doanh chênh lệch tỷ giá, nhà kinh doanh sẽ thực hiện các
giao dịch sau đây:
1. Từ New York nhà kinh doanh bán 1 triệu USD ở Frankfurt được:
1.000.000 x 0,9419 = 941.900 EUR
2. Dùng số EUR này để mua GBP ở London được:
941.900/1,4621 = 644.210,38 GBP
3. Bán số GBP vừa mua được ở New York được:
644.210,38 GBP x 1,5809 = 1.018.432,19 USD
Lợi nhuận do kinh doanh chênh lệch giá: 1.018.432,19 USD – 1.000.000 =
18.432,19 USD. Tuy lợi nhuận không lớn nhưng kiếm được trong thời gian rất ngắn và hầu
như không có rủi ro nên rất hấp dẫn.
Lợi nhuận hấp dẫn này thu hút nhiều người vào cuộc. Khi có nhiều người nhảy vào
cuộc, do có nhiều người mua EUR ở Frankfurt nên EUR sẽ lên giá so với USD ở Frankfurt
và do có nhiều người bán GPB lấy EUR ở London nên EUR giảm giá so với GBP ở London
và rồi cơ hội kinh doanh chênh lệch giá cũng chấm dứt nhường chỗ cho sự quân bình tỷ
giá giữa ba khu vực thị trường.
Mặt khác, trong ví dụ trên chúng ta đã bỏ qua chi phí giao dịch và rào cản giao dịch
giữa các thị trường. Trên thực tế có chi phí giao dịch và chính chi phí giao dịch cũng như
39
rào cản giữa các thị trường khiến cho giao dịch kinh doanh chênh lệch giá không phải dễ
dàng thực hiện. Kết quả, cơ hội kinh doanh chênh lệch giá ít khi xuất hiện và nếu có cũng
chỉ tồn tại trong thời gian ngắn.
5.6. Sử dụng giao dịch hối đoái giao ngay
Giao dịch hối đoái giao ngay được ngân hàng sử dụng nhằm đáp ứng nhu cầu mua
hoặc bán ngoại tệ giao ngay cho khách hàng. Chẳng hạn một công ty xuất khẩu vừa thu
ngoại tệ từ một hợp đồng xuất khẩu nhưng cần VND để chi trả tiền lương và trang trải chi
phí thu mua nguyên liệu trong nước sẽ có nhu cầu bán ngoại tệ lấy VND. Ngân hàng
thương mại đứng ra mua số ngoại tệ này của nhà xuất khẩu, sau đó bán lại cho nhà nhập
khẩu là người có nhu cầu ngoại tệ để thanh toán hợp đồng nhập khẩu đến hạn. Bằng cách
này ngân hàng vừa đáp ứng được nhu cầu bán ngoại tệ của nhà xuất khẩu, vừa đáp ứng
được nhu cầu mua ngoại tệ của nhà nhập khẩu.
Tuy nhiên, nhược điểm của giao dịch hối đoái giao ngay là không đáp ứng được
nhu cầu mua hoặc bán ngoại tệ của những khách hàng nào cần mua hoặc cần bán ngoại
tệ nhưng việc chuyển giao ngoại tệ chưa thực hiện ngay ở hiện tại mà sẽ được thực hiện
trong tương lai. Chẳng hạn, một nhà xuất khẩu có một hợp đồng nhập khẩu trị giá 50.000
EUR ba tháng nữa sẽ đến hạn thanh toán. Lo sợ rằng ba tháng nữa EUR sẽ lên giá nên
nhà nhập khẩu muốn mua từ bây giờ, nhưng vì chưa cần EUR để thanh toán mà muốn
việc chuyển giao ngoại tệ ba tháng nữa mới thực hiện. Trong trường hợp này, giao dịch
hối đoái giao ngay không đáp ứng được yêu cầu của khách hàng.
Để đáp ứng nhu cầu này của khách hàng, ngân hàng cần phát triển thêm một loại
giao dịch khác, đó là giao dịch hối đoái kỳ hạn – một loại giao dịch mua hoặc bán ngoại tệ
giữa ngân hàng và khách hàng, theo đó hai bên thỏa thuận tỷ giá và số lượng ngoại tệ
giao dịch ở hiện tại nhưng sẽ thực hiện giao dịch và chuyển giao ngoại tệ sau một kỳ hạn
nhất định trong tương lai do hai bên thỏa thuận.
6. Thị trường hối đoái kỳ hạn
6.1. Khái quát về thị trường hối đoái có kỳ hạn
Thị trường hối đoái có kỳ hạn là thị trường giao dịch các hợp đồng mua bán ngoại
tệ có kỳ hạn, một hợp đồng mua bán ngoại tệ mà việc chuyển giao ngoại tệ được thực
hiện sau một thời hạn nhất định kể từ khi thỏa thuận hợp đồng. Lý do xuất hiện thị trường
này là để cung cấp phương tiện phòng ngừa rủi ro hối đoái, tức là rủi ro phát sinh do sự
biến động bất thường của tỷ giá. Với tư cách là công cụ phòng ngừa rủi ro, hợp đồng có
kỳ hạn được sử dụng để cố định khoản thu nhập hay chi trả theo một tỷ giá cố định đã biết
trước, bất chấp sự biến động tỷ giá trên thị trường.
Tham gia giao dịch trên thị trường này chủ yếu là các ngân hàng thương mại, các
công ty đa quốc gia, các nhà đầu tư trên thị trường tài chính quốc tế và các công ty xuất
nhập khẩu, tức là những người mà hoạt động của họ thường xuyên chịu ảnh hưởng một
cách đáng kể bởi sự biến động của tỷ giá. Khi có nhu cầu giao dịch ngoại tệ, hai bên ngân
hàng và khách hàng thỏa thuận giao dịch và ký kết hợp đồng giao dịch ngoại tệ kỳ hạn.
Thị trường hối đoái kỳ hạn chính là thị trường thực hiện giao dịch loại hợp đồng này.
40
6.2. Các loại hợp đồng kỳ hạn
Trên thị trường hối đoái quốc tế nói chung có 2 loại hợp đồng hối đoái có kỳ hạn:
hợp đồng outright và hợp đồng swap.
Hợp đồng outright là sự thỏa thuận giữa một ngân hàng và khách hàng không phải
ngân hàng nhằm mục đích phòng ngừa rủi ro hối đoái cho khách hàng. Về nguyên tắc,
trước khi hợp đồng đến hạn, chưa có việc chuyển giao tiền tệ giữa các bên tham gia hợp
đồng. Tuy nhiên, ngân hàng có thể yêu cầu khách hàng ký quỹ với một mức tối thiểu nào
đó hoặc thế chấp tài sản để đảm bảo cho việc thực hiện hợp đồng.
Ngày nay, phần lớn các hợp đồng kỳ hạn là loại hợp đồng swap. Hợp đồng swap là
loại hợp đồng có kỳ hạn giữa hai ngân hàng, theo đó hai bên đồng ý hoán đổi một số lượng
ngoại tệ nhất định vào một ngày xác định và sau đó hoán đổi ngược lại ở một ngày trong
tương lai theo một tỷ giá khác với tỷ giá hoán đổi lần đầu. Như vậy, hợp đồng swap gồm
hai lần hoán đổi ngoại tệ, trong đó phần lớn hoán đổi lần đầu là giao dịch giao ngay và hợp
đồng swap như vậy gọi là hợp đồng hoán đổi giao ngay – có kỳ hạn.
Ở Việt Nam, hợp đồng kỳ hạn mặc dù đã được chính thức đưa vào thực hiện từ
năm 1998 nhưng đến nay nhu cầu giao dịch loại hợp đồng này chưa nhiều. Lý do một mặt
là khách hàng vẫn chưa am hiểu về loại giao dịch này. Mặt khác, do cơ chế điều hành tỷ
giá của ngân hàng Nhà nước trong suốt thời gian qua khá ổn định theo hướng VND giảm
giá từ từ so với ngoại tệ để khuyến khích xuất khẩu nhưng vẫn đảm bảo ổn định đối với
hoạt động nhập khẩu.
Chính lý do này khiến các nhà xuất khẩu không cảm thấy lo ngại ngoại tệ xuống giá
khi ký kết hợp đồng xuất khẩu nên không có nhu cầu bán ngoại tệ kỳ hạn. Về phía nhà
nhập khẩu, tuy ngoại tệ có lên giá so với VND khiến nhà nhập khẩu lo ngại, nhưng sự lên
giá của ngoại tệ vẫn được ngân hàng Nhà nước giữ ở mức có thể kiểm soát được nên
nhà nhập khẩu vẫn chưa t hực sự cần giao dịch kỳ hạn để phòng ngừa rủi ro tỷ giá.
Tuy nhiên, sau khi Việt Nam gia nhập WTO và dần dần hội nhập tài chính với quốc
tế thì ngân hàng Nhà nước sẽ dần bớt can thiệp vào thị trường ngoại hối, khi ấy rủi ro tỷ
giá sẽ đáng lo ngại và nhu cầu giao dịch hối đoái kỳ hạn sẽ gia tăng. Do vậy, các ngân
hàng và công ty xuất nhập khẩu nên làm quen với loại giao dịch này càng sớm càng tốt.
6.3. Thời hạn của hợp đồng kỳ hạn
Trên thị trường hối đoái có kỳ hạn tỷ giá thường được niêm yết theo bội số của 30
ngày và năm tài chính thường 360 ngày nên, để tiện sử dụng và chính xác, thời hạn của
hợp đồng có kỳ hạn thường là một tháng, hai tháng, ba tháng…
Ở Việt Nam do thị trường hối đoái có kỳ hạn chưa phát triển mạnh nên thời hạn giao
dịch theo bội số của 30 ngày chưa được áp dụng phổ biến thay vào đó thời hạn giao dịch
thường là do thỏa thuận giữa hai bên nhưng nói chung không quá 180 ngày. Hầu hết ở
các ngân hàng hàng thương mại có giao dịch hối đoái kỳ hạn như Vietcombank, Eximbank,
ACB, Techcombank… thời hạn giao dịch hợp đồng kỳ hạn đều do ngân hàng thỏa thuận
tùy theo nhu cầu của khách hàng.
41
6.4. Yết giá có kỳ hạn
Tỷ giá có kỳ hạn thường được yết theo hai cách: yết giá theo kiểu outright và yết
giá theo kiểu swap. Tỷ giá có kỳ hạn theo kiểu outright đơn giản là giá cả của một đồng
tiền này tính bằng một số đơn vị đồng tiền kia. Nó cũng được niêm yết tương tự như tỷ giá
giao ngay, chỉ khác một điều là tỷ giá được hai bên xác định và thỏa thuận ở hiện tại nhưng
sẽ được áp dụng trong tương lai. Tỷ giá theo kiểu swap chỉ yết phần chênh lệch theo số
điểm căn bản giữa tỷ giá có kỳ hạn và tỷ giá giao ngay tương ứng.
Ví dụ, tại một ngân hàng có tỷ giá kỳ hạn 30 ngày theo kiểu outright USD/JPY =
134,36/50, có nghĩa là ngân hàng sẵn sàng mua ở mức 134,36 và bán ở mức 134,50 JPY
cho 1 USD. Giả sử tỷ giá giao ngay của ngân hàng đó là USD/JPY = 135,85/95. Dựa trên
cơ sở thông tin này chúng ta có tỷ giá kỳ hạn 30 ngày theo kiểu swap là USD/JPY: 49 – 45
(bằng tỷ giá giao ngay trừ tỷ giá kỳ hạn niêm yết kiểu outright: 49 = 85 – 36 và 45 = 95 –
50). Tức là chênh lệch tuyệt đối giữa tỷ giá có kỳ hạn theo kiểu outright và tỷ giá giao ngay
tương ứng.
Yết giá theo kiểu swap thường được sử dụng trên thị trường liên ngân hàng, tức là
trong giao dịch giữa một ngân hàng này với một ngân hàng khác. Dưới đây là minh họa
cách yết giá trên thị trường kỳ hạn. Bảng này giúp chúng ta có thể so sánh tỷ giá được yết
theo kiểu swap và theo kiểu outright để thấy rõ sự khác biệt giữa hai kiểu yết giá này.
Yết giá theo kiểu Giao ngay 1 tháng 3 tháng 6 tháng

swap
GBP/USD 1,6440/50 99/97 278/275 536/530
USD/CHF 1,7140/50 04/02 0/3 13/19
USD/CAD 1,1720/30 40/43 105/109 175/181
USD/JPY 145,80/90 22/20 48/45 136/130
Yết giá theo kiểu Giao ngay 1 tháng 3 tháng 6 tháng

outright
GBP/USD 1,6440/50 1,6341/53 1,6162/75 1,5904/20
USD/CHF 1,7140/50 1,7136/48 1,7140/53 1,7153/69
USD/CAD 1,1720/30 1,1760/73 1,1825/39 1,1895/911
USD/JPY 145,80/90 145,58/70 145,32/45 144,44/60

6.5. Cách xác định tỷ giá kỳ hạn
Tỷ giá kỳ hạn là tỷ giá áp dụng trong tương nhưng được xác định ở hiện tại. Tỷ giá
này áp dụng cho các giao dịch mua bán ngoại tệ có kỳ hạn và được xác định dựa trên cơ
sở tỷ giá giao ngay và lãi suất trên thị trường tiền tệ.
Gọi:
F là tỷ giá kỳ hạn
42
S là tỷ giá giao ngay
rd là lãi suất của đồng tiền định giá
ry là lãi suất của đồng tiền yết giá
Ta có tỷ giá kỳ hạn được xác định bởi công thức sau:
1+𝑟
𝐹 = 𝑆 (1+𝑟𝑑 ) (1)
𝑦
Công thức trên đây dựa trên cơ sở lý thuyết cân bằng lãi suất IRP – Interest Rate
Parity. Lý thuyết này nói rằng chênh lệch lãi giữa hai quốc gia phải được bù đắp bởi chênh
lệch tỷ giá giữa hai đồng tiền để những người kinh doanh chênh lệch giá không thể sử
dụng hợp đồng kỳ hạn kiếm lợi nhuận trên cơ sở chênh lệch lãi suất.
Chúng ta có thể sử dụng lý thuyết này để chứng minh công thức trên. Chẳng hạn
nếu lãi suất ngắn hạn ở Canada cao hơn lãi suất ngắn hạn ở Mỹ thì theo IRP, đồng đôla
Canada CAD sẽ giảm giá so với USD đủ để ngăn chặn các nhà kinh doanh chênh lệch giá
di chuyển vốn từ Mỹ sang Canada và sử dụng thị trường kỳ hạn để khóa chặt khoản thu
nhập từ kinh doanh chênh lệch lãi suất. Trong trường hợp này nhà kinh doanh chênh lệch
giá sẽ thực hiện một số giao dịch như sau:
Bỏ ra một số tiền, chẳng hạn, p USD
Đổi sang CAD theo tỷ giá giao ngay S sẽ được pS CAD
Đầu tư pS CAD trên thị trường tiền tệ với lãi suất rCAD và thu lại pS(1 + rCAD) khi đáo
hạn
Chuyển số CAD thu được sang USD theo tỷ giá kỳ hạn F được p(1 + rCAD)S/F USD
Nếu không di chuyển vốn sang Canada nhà kinh doanh sử dụng p USD đầu tư trên
thị trường tiền tệ ở Mỹ với lãi suất rUSD và thu được p(1 + rUSD) USD khi đáo hạn.
Nếu p(1 + rCAD) S/F > p(1 + rUSD) thì các nhà kinh doanh chênh lệch giá sẽ di chuyển
vốn đầu tư sang Canada. Do đó, để ngăn chặn không cho các nhà kinh doanh chênh lệch
giá thu lợi nhuận thì chênh lệch lãi suất trên thị trường tiền tệ phải được bù đắp bởi chênh
lệch tỷ giá trên thị trường hối đoái sao cho thị trường luôn ở trạng thái cân bằng, tức là:
p(1 + rCAD) S/F = p(1 + rUSD)
→ F = S(1 + rCAD)/(1 + rUSD)
Nếu tổng quát hóa cho trường hợp hai loại tiền tệ bất kỳ nào đó, thay vì cho USD
và CAD, ta sẽ được công thức (1).
6.6. Sử dụng hợp đồng mua bán ngoại tệ kỳ hạn
Hợp đồng mua bán ngoại tệ kỳ hạn giữa ngân hàng và khách hàng thường áp dụng
để đáp ứng nhu cầu ngoại tệ của khách hàng nhằm mục đích phòng ngừa rủi ro ngoại hối.
43
Chẳng hạn một nhà xuất khẩu có một hợp đồng xuất khẩu trị giá 120.000 USD ba
tháng nữa sẽ đến hạn thanh toán. Giả sử thị trường ngoại hối được thả nổi và tỷ giá
USD/VND ba tháng nữa như thế nào không ai có thể đoán được. USD có khả năng lên giá
cũng có khả năng xuống giá so với VND. Nếu USD lên giá so với VND thì tốt cho nhà xuất
khẩu, nhưng nếu USD xuống giá so với VND thì nhà xuất khẩu sẽ thị thiệt hại.
Để tránh thiệt hại do biến động tỷ giá USD/VND nhà xuất khẩu thỏa thuận bán USD
cho ngân hàng theo hợp đồng kỳ hạn. Ngân hàng mua USD của nhà xuất khẩu theo tý giá
mua kỳ hạn được thỏa thuận trước và cố định trong suốt thời gian giao dịch. Nhờ vậy nhà
xuất khẩu tránh được rủi ro biến động tỷ giá.
Ngược lại với nhà xuất khẩu, nhà nhập khẩu lo sợ USD lên giá sẽ làm cho chi phí
nhập khẩu tăng lên. Để tránh rủi ro tỷ giá, nhà nhập khẩu liên hệ và thỏa thuận mua ngoại
tệ, USD, kỳ hạn từ ngân hàng. Ngân hàng sẽ bán số ngoại tệ kỳ hạn vừa mua của nhà
xuất khẩu cho nhà nhập khẩu theo tỷ giá bán kỳ hạn. Tỷ giá này là tỷ giá xác định trước và
cố định trong suốt thời gian giao dịch. Nhờ vậy, nhà nhập khẩu tránh được rủi ro biến động
tỷ giá.
Trong giao dịch kỳ hạn giữa ngân hàng với các nhà xuất khẩu và nhập khẩu, tất cả
các bên đều có lợi ích nhất định. Lợi ích của nhà xuất khẩu là được ngân hàng cam kết
mua ngoại tệ ở tỷ giá cố định và biết trước nên nhà xuất khẩu tránh được rủi ro ngoại tệ
xuống giá. Lợi ích của nhà nhập khẩu là được ngân hàng cam kết bán ngoại tệ ở tỷ giá cố
định và biết trên nên nhà nhập khẩu tránh được rủi ro ngoại tệ lên giá. Về phía ngân hàng,
là người trung gian mua ngoại tệ kỳ hạn của nhà xuất khẩu để bán lại cho nhà nhập khẩu,
ngân hàng được hưởng lợi nhuận từ chênh lệch giữa tỷ giá bán kỳ hạn và tỷ giá mua kỳ
hạn.
6.7. Hạn chế của giao dịch hối đoái kỳ hạn
Giao dịch ngoại tệ kỳ hạn thỏa mãn được nhu cầu mua bán ngoại tệ của khách hàng
mà việc chuyển giao được thực hiện trong tương lai. Tuy nhiên, do giao dịch kỳ hạn là giao
dịch bắt buộc nên khi đến ngày đáo hạn dù bất lợi hai bên vẫn phải thực hiện hợp đồng.
Một điểm hạn chế nữa là hợp đồng kỳ hạn chỉ đáp ứng được nhu cầu khi nào khách
hàng chỉ cần mua hoặc bán ngoại tệ trong tương lai còn ở hiện tại thì không có nhu cầu
mua hoặc bán ngoại tệ. Đôi khi trên thực tế khách hàng vừa có nhu cầu mua bán ngoại tệ
ở hiện tại đồng thời vừa có nhu cầu mua bán ngoại tệ trong tương lai. Chẳng hạn, một nhà
xuất nhập khẩu hiện tại cần VND để thanh toán các khoản chi tiêu trong nước, nhưng đồng
thời cần ngoại tệ để thanh toán hợp đồng nhập khẩu ba tháng nữa sẽ đến hạn. Đáp ứng
nhu cầu này, nhà xuất nhập khẩu có thể liên hệ với ngân hàng thực hiện 2 giao dịch:
Bán ngoại tệ giao ngay để lấy VND chi tiêu trong nước.
Mua ngoại tệ kỳ hạn để ba tháng sau có ngoại tệ thanh toán hợp đồng nhập khẩu
đến hạn.
Trong hai giao dịch trên, giao dịch thứ nhất là giao dịch hối đoái giao ngay, giao dịch
thứ hai là giao dịch hối đoái kỳ hạn. Rõ ràng trong tình huống này chỉ với giao dịch hối đoái
giao ngay hay chỉ với giao dịch hối đoái kỳ hạn chưa thể đáp ứng được nhu cầu giao dịch
của khách hàng, mà phải kết hợp cả hai loại giao dịch này lại với nhau mới đáp ứng được
nhu cầu của khách hàng.
44
Sự kết hợp này hình thành nên một loại giao dịch mới, đó là giao dịch hoán đổi.
Chương tiếp theo sẽ xem xét chi tiết hơn về loại giao dịch này.
7. Thị trường hoán đổi tiền tệ
7.1. Khái niệm
Hoán đối tiền tệ là trao đổi một khoản nợ bằng một đồng tiền này cho một khoản nợ
bằng một đồng tiền khác. Bằng cách hoán đổi này các bên tham gia có thể thay thế dòng
tiền tệ phải trả từ một đồng tiền này sang một đồng tiền khác. Chẳng hạn, một công ty Mỹ
có một khoản nợ bằng JPY với lãi suất cố định, thông qua hoán đổi tiền tệ, công ty có thể
chuyển số nợ này sang nợ bằng USD, và nhờ thế mà tránh được rủi ro do biến động tỷ giá
giữa USD và JPY. Có ít nhất hai lý do cơ bản cho việc sử dụng hợp đồng hoán đổi. Thứ
nhất là sử dụng hợp đồng hoán đổi để giảm chi phí. Thứ hai là để tạo ra công cụ phòng
ngừa rủi ro.
7.1.1. Sử dụng hợp đồng hoán đổi để giảm chi phí
Sự không hoàn hảo của thị trường gây ra sự chênh lệch chi phí vay vốn ở các thị
trường khác nhau. Chẳng hạn, trên thị trường vốn nội địa các công ty trong nước thường
có ưu thế tương đối hơn các công ty nước ngoài. Do đó, có thể vay vốn với chi phí thấp
hơn các công ty nước ngoài. Hơn nữa, sự đánh giá của ngân hàng và thị trường về uy tín
trong vay vốn của các khách hàng vay cũng thường khác nhau. Điều này kích thích việc
sử dụng hợp đồng hoán đổi để tận dụng ưu thế tương đối của từng khách hàng trong quan
hệ vay vốn.
Ví dụ, nhờ có quan hệ tốt, công ty A có thể vay USD từ ngân hàng A trong khi công
ty B có thể vay JPY từ ngân hàng B thấp hơn 50 điểm so với lãi suất thị trường. Mặt khác,
công ty A đang cần JPY trong khi công ty B lại cần USD. Trong hoàn cảnh này, công ty A
nên vay từ ngân hàng A và công ty B vay từ ngân hàng B, sau đó sử dụng hợp đồng hoán
đổi để có được đồng tiền mong đợi nhưng với một chi phí thấp hơn.
7.1.2. Sử dụng hợp đồng hoán đổi để phòng ngừa rủi ro
Phòng ngừa rủi ro có thể hạ thấp chi phí vay vốn bởi vì nó cắt giảm sự không chắc
chắn của dòng tiền tệ và xác suất thay đổi bất lợi của tài sản có và tài sản nợ, và do đó
làm cho công ty uy tín hơn trong vay mượn. Hơn nữa, nhờ có phòng ngừa rủi ro và gia
tăng uy tín nên công ty có thể vay vốn với số lượng lớn. Điều này cũng góp phần hạ thấp
chi phí nhờ tận dụng ưu thế về quy mô.
Thông qua hợp đồng hoán đổi các bên tham gia có được ngoại tệ mình mong muốn
cùng tỷ giá mà không phải mua bán thông qua ngân hàng nên tránh được rủi ro do biến
động tỷ giá và chênh lệch giữa giá mua và giá bán. Có điểm khác biệt là các hợp đồng kỳ
hạn thường sử dụng để phòng ngừa rủi ro hối đoái trong ngắn hạn trong khi hợp đồng
hoán đổi tiền tệ sử dụng để phòng ngừa rủi ro hối đoái trong dài hạn, thường trên 2 năm.
Các yếu tố cạnh tranh bao gồm sự năng động, chi phí và sự quen thuộc. Hợp đồng
hoán đổi có ưu thế hơn hợp đồng kỳ hạn ở yếu tố năng động nhưng kém ưu thế hơn ở yếu
tố quen thuộc trong sử dụng. Còn về chi phí, nhìn chung hợp đồng kỳ hạn có ưu thế hơn,
tuy nhiên ưu thế này không lớn lắm.
45
Ở Việt Nam, giao dịch hoán đổi chính thức ra đời từ khi ngân hàng Nhà nước ban
hành Quy chế hoạt động giao dịch hối đoái. Theo quy chế này, giao dịch hoán đổi là giao
dịch hối đoái bao gồm cả hai giao dịch: giao dịch mua và giao dịch bán cùng một số lượng
đồng tiền này với đồng tiền khác, trong đó kỳ hạn thanh toán của hai giao dịch khác nhau
và tỷ giá của hai giao dịch được xác định tại thời điểm ký hợp đồng.
7.2. Thực hành giao dịch hoán đổi tiền tệ
Phần này sẽ trình bày cách thức thực hành giao dịch hoán đổi giữa ngân hàng và
khách hàng trên thực tế. Khách hàng có nhu cầu thực hiện giao dịch hoán đổi với ngân
hàng có thể là các công ty xuất nhập khẩu, các ngân hàng khác hoặc là một tổ chức tín
dụng phi ngân hàng. Sau đây chúng ta sẽ xem xét hai tình huống cơ bản đưa đến nhu cầu
thực hiện giao dịch hoán đổi của khách hàng.
Tình huống 1:
Công ty Saigonimex vừa thu ngoại tệ 90.000 USD từ một hợp đồng xuất khẩu. Hiện
tại công ty cần VND để chi trả tiền mua nguyên liệu và lương cho công nhân. Ngoài ra,
công ty biết rằng ba tháng nữa sẽ có một hợp đồng nhập khẩu đến hạn thanh toán. Khi ấy,
công ty cần một khoản ngoại tệ 80.000 USD. Để thỏa mãn nhu cầu VND ở hiện tại và USD
ở tương lai, ở thời điểm hiện tại Saigonimex có thể thỏa thuận với ngân hàng hai loại giao
dịch:
Bán 90.000 USD giao ngay để lấy VND chi tiêu ở thời điểm hiện tại.
Mua 80.000 USD kỳ hạn để có USD thanh toán hợp đồng nhập khẩu sẽ đến hạn
sau ba tháng nữa.
Tình huống 2:
Công ty Cholonimex đang cần ngoại tệ 90.000 USD để chi trả cho một hợp đồng
nhập khẩu đến hạn. Ngoài ra, công ty biết rằng ba tháng nữa sẽ có một hợp đồng xuất
khẩu đến hạn thanh toán. Khi ấy, công ty sẽ có một khoản ngoại tệ thu về 80.000 USD cần
bán để lấy VND. Để thỏa mãn nhu cầu USD ở hiện tại và VND ở tương lai, ở thời điểm
hiện tại Cholonimex có thể thỏa thuận với ngân hàng hai loại giao dịch:
Mua 90.000 USD giao ngay để có USD thanh toán hợp đồng nhập khẩu đến hạn.
Bán 80.000 USD kỳ hạn để có VND chi tiêu sau ba tháng nữa.
Thay vì thực hiện giao dịch giao ngay và giao dịch kỳ hạn riêng biệt, ngân hàng kết
họp hai loại giao dịch này lại trong một hợp đồng gọi là hợp đồng hoán đổi tiền tệ. Trong
hợp đồng giao dịch hoán đổi, hai bên ngân hàng và khách hàng thỏa thuận với nhau một
số nội dung chính như sau:
7.2.1. Thời gian giao dịch
Thời gian giao dịch hoán đổi có thể từ 3 ngày đến 6 tháng. Nếu ngày đáo hạn rơi
vào ngày Chủ nhật hoặc ngày lễ thì hai bên sẽ thỏa thuận chọn một ngày đáo hạn thích
hợp và thời hạn hợp đồng sẽ tính trên số ngày thực tế.
46
7.2.2. Điều kiện thực hiện
Giao dịch hoán đổi áp dụng đối với khách hàng có đủ các điều kiện sau:
- Có giấy phép kinh doanh;
- Xuất trình các chứng từ chứng minh nhu cầu sử dụng ngoại tệ;
- Mở tài khoản ngoại tệ và tài khoản VND ở ngân hàng;
- Trả phí giao dịch theo quy định;
- Duy trì một tỷ lệ đặt cọc tối đa không quá 5% giá trị hợp đồng để đảm bảo việc
thực hiện hợp đồng; và
- Ký hợp đồng giao dịch hoán đổi với ngân hàng.
7.2.3. Ngày thanh toán
Trong giao dịch hoán đổi, ngày thanh toán bao gồm hai loại ngày khác nhau: ngày
hiệu lực và ngày đáo hạn. Ngày hiệu lực là ngày thực hiện thanh toán giao dịch giao ngay
trong khi ngày đáo hạn là ngày thực hiện thanh toán giao dịch có kỳ hạn.
7.2.4. Xác định tỷ giá hoán đổi
Một hợp đồng hoán đổi liên quan đến hai loại tỷ giá: tỷ giá giao ngay và tỷ giá có kỳ
hạn. Tỷ giá giao ngay là tỷ giá do ngân hàng niêm yết tại thời điểm giao dịch do hai bên
thỏa thuận. Tỷ giá kỳ hạn được tính trên cơ sở tỷ giá giao ngay, chênh lệch lãi suất giữa
VND và ngoại tệ và số ngày thực tế của hợp đồng.
7.2.5. Quy trình thực hiện giao dịch hoán đổi
Tại ngân hàng thương mại, quy trình thực hiện giao dịch hoán đổi tiến hành qua các
bước sau đây:
Khách hàng có nhu cầu thực hiện giao dịch hoán đổi đến liên hệ với phòng kinh
doanh tiền tệ của ngân hàng.
Căn cứ nhu cầu mua bán ngoại tệ, phòng kinh doanh tiền tệ sẽ chào giá và kỳ hạn
cụ thể cho khách hàng.
Nếu khách hàng đồng ý giá cả thì hai bên sẽ ký hợp đồng hoán đổi.
Trường hợp 1: Minh họa giao dịch hoán đổi với Saigonimex
Saigonimex có nhu cầu giao dịch:
Bán 90.000 USD giao ngay để lấy VND chi tiêu ở thời điểm hiện tại.
Mua 80.000 USD kỳ hạn để có USD thanh toán hợp đồng nhập khẩu sẽ đến hạn
sau ba tháng nữa.
Giả sử Saigonimex chọn VCB để thực hiện giao dịch hoán đổi.
47
Vào ngày hiệu lực:
Ngân hàng mua giao ngay 80.000 USD của Saigonimex theo tỷ giá mua USD/VND
là 24.000 và nhận 80.000 USD
Saigonimex nhận được 80.000 x 24.000 = 1.920.000.000 VND và chi ra 80.000
USD.
Ngân hàng xác định và chào tỷ giá bán kỳ hạn cho Saigonimex là F b = 24.500
VND/USD
Vào ngày đáo hạn (3 tháng sau):
Ngân hàng giao lại 80.000 USD cho Saigonimex và nhận số VND bằng 80.000 x
24.500 = 1.960.000.000 VND
Saigonimex nhận lại 80.000 USD và chi ra số VND bằng 1.960.000.000 VND.
Trường hợp 2: Minh họa cho giao dịch hoán đổi với Cholonimex
Cholonimex có nhu cầu giao dịch:
Mua 90.000 USD giao ngay để có USD thanh toán hợp đồng nhập khẩu đến hạn.
Bán 80.000 USD kỳ hạn để có VND chi tiêu sau ba tháng nữa.
Giả sử Cholonimex chọn ACB để thực hiện giao dịch hoán đổi.
Vào ngày hiệu lực:
Ngân hàng bán giao ngay 80.000 USD cho Cholonimex theo tỷ giá giao ngay USD/VND =
24.000 và nhận được 1.920.000.000 VND
Cholonimex nhận 80.000 USD và chi ra 1.920.000.000 VND
Ngân hàng xác định và chào tỷ giá mua kỳ hạn Fm = 24.200 VND/USD
Vào ngày đáo hạn (3 tháng sau)
Ngân hàng nhận lại 80.000 USD và chi cho Cholonimex số tiền VND là: 80.000 x 24.200 =
1.936.000.000 VND
Cholonimex giao cho ngân hàng 80.000 USD và nhận lại 1.936.000.000 VND.
Qua hai tình huống minh họa trên đây chúng ta thấy rõ được tính chất kết hợp giữa
một hợp đồng giao ngay và một hợp đồng có kỳ hạn ở hai thời điểm khác nhau của hợp
đồng hoán đổi. Nhơ vậy mà đáp ứng được nhu cầu mua và bán lại hoặc bán và mua lại
cùng loại ngoại tệ ở hai thời điểm khác nhau của khách hàng.
48
7.3. Lợi ích của các bên trong giao dịch hoán đổi tiền tệ
Trong giao dịch hoán đổi, các bên tham gia gồm ngân hàng và khách hàng đều có
những lợi ích nhất định. Với khách hàng lợi ích thể hiện ở chỗ khách hàng thỏa mãn được
nhu cầu ngoại tệ hoặc nội tệ của mình ở thời điểm hiện tại, tức là vào ngày hiệu lực, đồng
thời cũng thỏa mãn nhu cầu mua hoặc bán ngoại tệ vào ngày đáo hạn. Điều này giống như
hợp đồng kỳ hạn và do đó tránh được rủi ro biến động tỷ giá.
Đối với ngân hàng lợi ích thể hiện ở chỗ một mặt ngân hàng đáp ứng được nhu cầu
của khách hàng góp phần nâng cao uy tín và gia tăng giá trị thương hiệu của mình. Mặt
khác, ngân hàng có thể kiểm được lợi nhuận từ chênh lệch giá mua và bán ngoại tệ.
7.4. Hạn chế của giao dịch hoán đổi tiền tệ
Như đã trình bày, giao dịch hoán đổi là một sự kết hợp giữa giao dịch giao ngay và
giao dịch kỳ hạn. Bản thân giao dịch hoán đổi chỉ giải quyết được nhược điểm của hợp
đồng giao ngay là có thể thỏa mãn nhu cầu ngoại tệ của khách hàng ở thời điểm tương lai,
đồng thời khắc phục nhược điểm của hợp đồng kỳ hạn ở chỗ có thể thỏa mãn nhu cầu
ngoại tệ của khách hàng ở thời điểm hiện tại. Tuy nhiên, cũng như giao dịch kỳ hạn, giao
dịch hoán đổi vẫn còn hạn chế ở hai điểm:
Nó là hợp đồng bắt buộc yêu cầu các bên phải thực hiện khi đáo hạn bất chấp tỷ
giá trên thị trường giao ngay lúc đó như thế nào. Điều này có mặt lợi là tránh được rủi ro
tỷ giá cho khách hàng, nhưng đồng thời đánh mất đi cơ hội kinh doanh nếu như tỷ giá biến
động trái với dự đoán của khách hàng.
Nó chỉ quan tâm đến tỷ giá ở hai thời điểm: thời điểm hiệu lực và thời điểm đáo hạn
mà không quan tâm đến sự biến động tỷ giá trong suốt quảng thời gian giữa hai thời điểm
đó.
Chính hạn chế này khiến cho hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng hoán đổi chỉ có thể là
công cụ phòng ngừa rủi ro tỷ giá của khách hàng hơn là nhu cầu kinh doanh hay đầu cơ
kiếm lời từ sự biến động tỷ giá.
8. Phân tích và quyết định quản lý rủi ro tỷ giá
8.1. Phân tích rủi ro tỷ giá
Rủi ro tỷ giá là rủi ro phát sinh do sự biến động tỷ giá làm ảnh hưởng đến giá trị kỳ
vọng trong tương lai. Rủi ro tỷ giá có thể phát sinh trong nhiều hoạt động khác nhau của
doanh nghiệp. Nhưng nhìn chung bất cứ hoạt động nào mà ngân lưu vào phát sinh bằng
một loại đồng tiền trong khi ngân lưu chi ra phát sinh một loại đồng tiền khác đều chứa
đựng nguy cơ rủi ro tỷ giá.
Nhìn vào bảng báo cáo ngân lưu của doanh nghiệp, chúng ta có thể thấy rằng ngân
lưu của doanh nghiệp thường đến từ 3 nguồn:
- Ngân lưu từ hoạt động kinh doanh;
- Ngân lưu từ hoạt động đầu tư;
- Ngân lưu từ hoạt động tài trợ.
49
8.1.1. Rủi ro tỷ giá trong hoạt động đầu tư
Rủi ro tỷ giá trong hoạt động đầu tư thường phát sinh đối với công ty đa quốc gia
hoặc đối với các nhà đầu tư tài chính có danh mục đầu tư đa dạng trên bình diện quốc tế.
Chẳng hạn Unilever hay P&G là những công ty đa quốc gia đã có mặt ở Việt Nam rất sớm.
Khi đầu tư vào Việt Nam, Unilever phải bỏ vốn ra bằng ngoại tệ để thiết lập nhà máy, nhập
khẩu nguyên vật liệu cho sản xuất.
Phần lớn sản phẩm sản xuất đều là sản phẩm tiêu dùng trên thị trường Việt Nam và
đương nhiên doanh thu bằng VND. Do đó, Unilever phải đối mặt với rủi ro tỷ giá. Nếu USD
lên giá so với VND thì chi phí sản xuất gia tăng tương đối so với doanh thu. Chẳng hạn,
nếu trước đây tỷ giá USD/VND = 22.000, hàng năm chi phí nhập khẩu nguyên liệu của
Unilever là 1 triệu USD, tương đương 22 tỷ VND. Bây giờ tỷ giá USD/VND = 24.000 VND
thì chi phí nhập khẩu nguyên liệu quy ra VND là 24 tỷ VND, tăng lên 2 tỷ VND so với trước.
Điều này khiến cho chi phí sản xuất tăng thêm. Sự gia tăng này trong chừng mực nào đó
làm cho lợi nhuận giảm đi nhưng nghiêm trọng hơn có thể làm đảo lộn kết quả kinh doanh.
Bên cạnh ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư trực tiếp như vừa phân tích, rủi ro tỷ giá
cũng có thể ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư gián tiếp, tức là đầu tư trên thị trường tài
chính. Chẳng hạn một nhà đầu tư HongKong vừa rút vốn đầu tư 500.000 USD khỏi thị
trường Mỹ do lãi suất USD giảm và tình hình kinh tế Mỹ không mấy khả quan. Giả sử bây
giờ do hưởng ứng lời kêu gọi và khuyến khích đầu tư của Chính phủ Việt Nam, nhà đầu
tư muốn mua cổ phiếu SAM. Giá trị trường hiện tại của SAM là 30.000 VND/cổ phiếu và tỷ
giá USD/VND = 24.000. Như vậy, với 500.000 USD nhà đầu tư có thể mua được (500.000
x 24.000)/30.000 = 400.000 cổ phiếu.
Giả sự một năm sau nhà đầu tư vì lý do nào đó muốn bán cổ phiếu SAM để rút vốn
về đầu tư nơi khác. Lúc này giá cổ phiếu SAM tăng lên 31.000 VND/cổ phiếu trong khi giá
USD cũng tăng so với VND lên 25.000 VND/USD.
Số USD nhà đầu tư rút về bây giờ sẽ là (400.000 x 31.000)/25.000 = 496.000 USD,
thấp hơn số vốn ban đầu 4.000 USD (giả sử bỏ qua cổ tức nhà đầu tư nhận được sau một
năm).
Sự tổn thất này do biến động tỷ giá gây ra vì giá cổ phiếu SAM tăng 1.000 đồng
không đủ bù đắp sự mất giá của VND. Liệu sự mất giá của VND có thu hút được vốn đầu
tư nước ngoài và làm cho thị trường chứng khoán Việt Nam sôi động hơn không?
8.1.2. Rủi ro tỷ giá trong hoạt động xuất nhập khẩu
Có thể nói, rủi ro tỷ giá trong hoạt động xuất nhập khẩu là loại rủi ro tỷ giá thường
xuyên gặp phải và đáng lo ngại nhất đối với công ty có hoạt động xuất nhập khẩu mạnh.
Sự thay đổi tỷ giá ngoại tệ so với nội tệ làm thay đổi giá trị kỳ vọng của các khoản thu hoặc
chi ngoại tệ trong tương lai khiến cho hiệu quả hoạt động xuất nhập khẩu bị ảnh hưởng
đáng kể và nghiêm trọng hơn có thể làm đảo lộn kết quả kinh doanh.
Giả sử ngày 04/8 công ty Saigonimex đang thương lượng ký kết hợp đồng xuất
khẩu trị giá 200.000 USD. Hợp đồng sẽ đến hạn thanh toán 6 tháng sau kể từ ngày ký hợp
đồng. Ở thời điểm thương lượng hợp đồng, tỷ giá USD/VND = 23.000 trong khi tỷ giá ở
thời điểm thanh toán chưa biết vì chưa đến hạn.
50
Sự không chắc chắn của tỷ giá USD/VND vào thời điểm thanh toán khiến cho hợp
đồng xuất khẩu của Saigonimex chứa đựng rủi ro tỷ giá. Nếu đến hạn thanh toán, USD tiếp
tục lên giá so với VND thì bên cạnh lợi nhuận do hoạt động xuất khẩu đem lại, công ty còn
kiếm thêm được khoản lợi nhuận tăng thêm do USD lên giá so với VND.
Ngược lại, nếu đến hạn thanh toán USD xuống giá so với VND thì doanh thu kỳ
vọng bằng VND của hợp đồng xuất khẩu trên giảm đi. Sự sụt giảm này làm cho lợi nhuận
kỳ vọng từ hợp đồng xuất khẩu giảm đi, nghiêm trọng hơn có thể khiến cho hợp đồng trở
nên lỗ nếu như sụt giá USD quá mạnh. Chẳng hạn, vào ngày thanh toán nếu USD/VND =
22.500 thì cứ mỗi USD xuất khẩu công ty tổn thất 500 VND do USD xuống giá. Toàn bộ
hợp đồng 200.000 USD, công ty bị thiệt hại 200.000 x 500 = 10.000.000 VND. Sự thiệt hại
này không lớn lắm trong phạm vi một hợp đồng, nhưng nếu tính chung trong toàn bộ hoạt
động xuất khẩu, công ty có đến hàng trăm hợp đồng. Như vậy, thiệt hại sẽ rất lớn.
8.2. Tác động của rủi ro tỷ giá
8.2.1. Tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp
Sức cạnh tranh của doanh nghiệp tập trung ở khả năng quyết định giá cả của doanh
nghiệp so với đối thủ trên thị trường. Hoạt động trong điều kiện có rủi ro tỷ giá tác động
khiến doanh nghiệp phải luôn đối phó với tổn thất ngoại hối, bằng cách nâng giá bán để
trang trải tổn thất xảy ra. Điều này làm cho giá cả của doanh nghiệp trở nên kém hấp dẫn
và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp giảm sút. Trong phần trước chúng ta đã phân
tích nguồn gốc phát sinh rủi ro tỷ giá trong các hoạt động của doanh nghiệp bao gồm hoạt
động xuất nhập khẩu, hoạt động đầu tư. Nhìn chung, rủi ro tỷ giá phát sinh trong hoạt động
doanh nghiệp có thể gây ra 2 loại tổn thất, đó là tổn thất giao dịch và tổn thất kinh tế.
a. Tổn thất giao dịch
Tổn thất giao dịch phát sinh khi có các khoản phải thu hoặc phải trả bằng ngoại tệ.
Tổn thất giao dịch bao gồm: tổn thất các khoản phải thu ngoại tệ và tổn thất các khoản phải
trả ngoại tệ.
Tổn thất các khoản phải thu ngoại tệ là tổn thất phát sinh khi giá trị quy ra nội tệ thu
về sụt giảm do ngoại tệ xuống giá so với nội tệ. Tổn thất các khoản phải thu có thể phát
sinh từ những hoạt động sau đây:
- Hoạt động xuất khẩu thu ngoại tệ.
- Cho vay ngoại tệ.
- Thu đầu tư trực tiếp và đầu tư gián tiếp bằng ngoại tệ về từ nước ngoài.
- Thu lãi vay bằng ngoại tệ.
- Nhận cổ tức đầu tư bằng ngoại tệ.
Tổn thất các khoản phải trả ngoại tệ là tổn thất phát sinh khi giá trị quy ra nội tệ chi
ra tăng lên do ngoại tệ lên giá so với nội tệ. Tổn thất các khoản phải trả có thể phát sinh từ
những hoạt động sau đây:
- Hoạt động nhập khẩu phải chi trả bằng ngoại tệ.
51
- Trả nợ vay ngoại tệ.
- Đầu tư trực tiếp và đầu tư gián tiếp ra nước ngoài bằng ngoại tệ.
- Trả lãi vay bằng ngoại tệ.
- Trả cổ tức đầu tư bằng ngoại tệ.
Tổn thất giao dịch ngoại hối lớn hay nhỏ tùy thuộc vào hai biến: (1) Giá trị tài sản
tính bằng ngoại tệ và (2) mức độ thay đổi tỷ giá. Do đó, nếu gọi:
∆V là tổn thất ngoại hối.
∆S là mức độ thay đổi tỷ giá, ∆S = St – S0, trong đó St, S0 lần lượt là tỷ giá ở thời điểm t
và thời điểm gốc
V là giá trị tài sản tính bằng ngoại tệ.
Thì chúng ta có hàm tổn thất giao dịch ngoại hối như sau:
∆V = V. ∆S
Đây là một hàm bậc nhất có dạng y = ax trong đó V chính là hệ số góc dùng để đo
lường mức độ tổn thất giao dịch ngoại hối.
b. Tổn thất kinh tế
Tổn thất kinh tế là tổn thất phát sinh do sự thay đổi của tỷ giá làm ảnh hưởng đến
ngân lưu quy ra nội tệ hoặc ngoại tệ của doanh nghiệp. Tổn thất kinh tế xảy ra tương tự
như tổn thất giao dịch, chỉ khác biệt ở chỗ nó là những khoản tổn thất không xuất phát từ
các khoản phải thu hoặc phải trả có hợp đồng rõ ràng mà từ ngân lưu hoạt động của doanh
nghiệp.
Chẳng hạn, sự lên giá của nội tệ làm sụt giảm doanh thu xuất khẩu của doanh
nghiệp, do hàng xuất khẩu bây giờ trở nên đắt đỏ hơn đối với người tiêu dùng nước ngoài.
Hoặc giả, chi phí đầu vào của doanh nghiệp gia tăng do ngoại tệ lên giá so với nội tệ khi
đại đa số nguyên vật liệu đầu vào phục vụ sản xuất từ nguồn nhập khẩu. Tổn thất kinh tế
nói chung liên quan đến vị thế cạnh tranh tương đối của doanh nghiệp. Theo đó, do ảnh
hưởng của biến động tỷ giá khiến cho khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp giảm sút và
làm ảnh hưởng đến ngân lưu hoạt động nói chung của doanh nghiệp.
Không giống như tổn thất giao dịch, tổn thất kinh tế thường không thể kế hoạch hóa
hay dự báo chính xác được.
Trở lại với hàm số xác định tổn thất giao dịch ngoại hối, chúng ta thấy rằng: đối với
tổn thất giao dịch thì V là hằng số đã được cam kết trong hợp đồng, trong khi đối với tổn
thất kinh tế thì V thay đổi, tùy theo ngân lưu hoạt động của doanh nghiệp.
Do đó, tổn thất kinh tế có thể xác định theo công thức sau:
∆V = CFt. ∆St
Trong đó:
52
∆V là tổn thất ngoại hối kinh tế
CFt là ngân lưu của doanh nghiệp ở thời điểm t
∆St là mức độ thay đổi tỷ giá, ∆St = St – S0, trong đó St, S0 lần lượt là tỷ giá ở thời
điểm t và thời điểm gốc.
Tổn thất kinh tế rõ ràng là khó xác định và ước lượng hơn tổn thất giao dịch, do nó
phụ thuộc vào cả hai biến cùng thay đổi là CFt và ∆St.
8.2.2. Tác động đến sự tự chủ tài chính của doanh nghiệp
Như đã phân tích, rủi ro tỷ giá mang đến sự tổn thất cho doanh nghiệp thông qua
tác động đến dòng tiền từ hoạt động kinh doanh, hoạt động đầu tư và hoạt động tài trợ. Sự
tổn thất này cuối cùng tác động đến khả năng chịu đựng tài chính của doanh nghiệp. Sự
chịu đựng tài chính của doanh nghiệp ở đây được xác định và đo lường bởi sự tự chủ về
tài chính. Trong tài chính công ty, chúng ta đã biết sự tự chủ tài chính được xác định bởi
tỷ số vốn chủ sở hữu trên nợ hoặc trên tổng tà sản. Khi có rủi ro tỷ giá, doanh nghiệp đối
mặt với tổn thất làm cho giá trị phần vốn chủ sở hữu trở nên bất ổn và có nguy cơ sụt giảm
nghiêm trọng đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ.
8.2.3. Tác động đến giá trị doanh nghiệp
Giá trị doanh nghiệp ở đây được đo lường bởi giá trị thị trường. Đối với các công ty
cổ phần niêm yết hoặc chưa niêm yết, giá trị thị trường của doanh nghiệp phản ảnh bởi giá
trị cổ phiếu trên thị trường. Những doanh nghiệp nào hoạt động sản xuất kinh doanh
thường xuyên chịu tác động của rủi ro tỷ giá thì giá trị của doanh nghiệp cũng bị ảnh hưởng
bởi sự biến động của tỷ giá. Điều này cũng dễ hiểu bởi sự biến động của tỷ giá có tác động
làm thay đổi dòng tiền kỳ vọng của doanh nghiệp, qua đó, làm thay đổi giá trị doanh nghiệp.
8.3. Các quyết định liên quan đến quản lý rủi ro tỷ giá
Phòng ngừa rủi ro tỷ giá là một quá trình theo đó một doanh nghiệp áp dụng các giải
pháp để bảo vệ mình khỏi sự tác động của sự biến động tỷ giá. Quyết định có nên phòng
ngừa rủi ro tỷ giá hay không thật ra là một quyết định đầu cơ. Nó phụ thuộc vào biến động
của tỷ giá và thái độ của nhà quản lý đối với rủi ro tỷ giá.
8.3.1. Quyết định có nên phòng ngừa rủi ro tỷ giá hay không?
Đứng trước sự tác động của rủi ro tỷ giá, trước tiên nhà quản lý phải ra quyết định
có nên áp dụng các giải pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá hay không, kế đến mới quyết định
nên phòng ngừa rủi ro tỷ giá bằng giải pháp nào.
Việc ra quyết định đầu tiên chủ yếu dựa vào sự kỳ vọng của nhà quản lý đối với tỷ
giá trong tương lai và thái độ của nhà quản lý đối với rủi ro tỷ giá. Tuy nhiên, bản thân kỳ
vọng còn chứa đựng rủi ro nên suy cho cùng chính thái độ của nhà quản lý đối với tỷ giá
mới là yếu tố chính tác động đến quyết định có nên áp dụng giải pháp phòng ngừa rủi ro
tỷ giá hay không.
Nếu nhà quản lý là người ngại rủi ro thì trong mọi tình huống tốt nhất là nên áp dụng
giải pháp ngừa rủi ro để có một sự chắc chắn, đồng thời loại bỏ tác động của rủi ro tỷ giá.
Nếu nhà quản lý là người thích rủi ro hay sẵn sàng chấp nhận tỷ giá thì, trước tiên, nhà
53
quản lý nên dựa vào dự báo để hình thành kỳ vọng của mình đối với sự biến động tỷ giá.
Kế toán, dựa vào kỳ vọng của mình để quyết định có nên ngừa rủi ro tỷ giá hay không.
8.3.2. Quyết định giải pháp nào để phòng ngừa rủi ro tỷ giá?
Một khi đã quyết định nên ngừa rủi ro tỷ giá, tiếp theo nhà quản lý cần ra quyết định phòng
ngừa rủi ro bằng giải pháp nào. Nhìn chung, quyết định giải pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá
là quyết định lựa chọn sử dụng một trong những giải pháp sau đây:
Hợp đồng kỳ hạn
Hợp đồng hoán đổi
Hợp đồng tương lai
Hợp đồng quyền chọn
Sử dụng kết hợp các giao dịch trên thị trường tiền tệ
Trong các giải pháp trên, bốn giải pháp đầu tiên được xem như là sử dụng các công
cụ tài chính phái sinh trên thị trường ngoại hối. Việc quyết định lựa chọn giải pháp nào
trong những giải pháp nêu trên nhiều khi không đơn giản. Nó không chỉ đơn thuần phụ
thuộc vào lợi ích và chi phí mà còn phụ thuộc vào khả năng thương lượng và khả năng
cung cấp giải pháp đó trên thị trường.
54
CHƯƠNG 2: TẬP QUÁN THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ INCOTERMS 2020
1. Incoterms
1.1. Các điều khoản Incoterms là gì?
Incoterms là một loạt các điều khoản thương mại do Phòng Thương mại Quốc tế
(ICC) công bố liên quan đến luật thương mại quốc tế. Chúng được sử dụng rộng rãi trong
giao dịch thương mại quốc tế và việc sử dụng chúng được khuyến khích bởi các hội đồng
thương mại, tòa án và luật sư quốc tế. Một loạt các điều khoản thương mại gồm ba chữ
cái liên quan đến thông lệ bán hàng theo hợp đồng thông thường, các điều khoản Incoterms
chủ yếu nhằm truyền đạt rõ ràng các nghĩa vụ, chi phí và rủi ro liên quan đến vận chuyển
và giao hàng quốc tế. Incoterms xác định nghĩa vụ, chi phí và rủi ro tương ứng trong việc
giao hàng từ người bán cho người mua.
Các điều khoản Incoterms được chấp nhận bởi các chính phủ, cơ quan pháp lý và
các học viên trên toàn thế giới để giải thích các thuật ngữ được sử dụng phổ biến nhất
trong thương mại quốc tế. Chúng được thiết kế để giảm hoặc loại bỏ hoàn toàn cách hiểu
khác nhau về các điều khoản ở các quốc gia khác nhau.
2. Incoterms 2020
2.1. Incoterms điều chỉnh những nội dung nào
• Nghĩa vụ: Ai làm gì giữa người bán và người mua, ví dụ: người tổ chức vận chuyển
hoặc bảo hiểm hàng hóa hoặc người có được chứng từ vận chuyển và giấy phép xuất khẩu
hoặc nhập khẩu;
• Rủi ro: Người bán hàng giao hàng ở đâu và khi nào; nói cách khác, nơi chuyển rủi
ro từ người bán sang người mua;
• Chi phí: Bên nào chịu trách nhiệm về chi phí nào, ví dụ: chi phí vận chuyển, đóng
gói, tải hoặc dỡ hàng và kiểm tra hoặc chi phí liên quan đến an ninh.
2.2. Incoterms không điều chỉnh những nội dung nào
Các điều khoản Incoterms không thay thế cho một hợp đồng mua bán. Chúng được tạo ra
để phản ánh thực tiễn thương mại đối với tất cả các loại hàng hóa.
Các điều khoản Incoterms không giải quyết các vấn đề sau:
• có hợp đồng mua bán nào không;
• thông số kỹ thuật của hàng hóa được bán;
• thời gian, địa điểm, phương thức hoặc loại tiền thanh toán;
• các biện pháp khắc phục khi một trong các bên vi phạm hợp đồng mua bán;
• hậu quả của các vi phạm khác trong việc thực hiện nghĩa vụ hợp đồng;
• hiệu lực của các biện pháp trừng phạt;
• áp dụng thuế quan;
55
• bất khả kháng;
• quyền sở hữu trí tuệ;
• phương pháp, địa điểm hoặc luật giải quyết tranh chấp trong trường hợp vi phạm.
Quan trọng nhất, phải nhấn mạnh rằng các điều khoản Incoterms không giải quyết
việc chuyển giao quyền sở hữu của hàng hóa được bán.
Đây là những vấn đề mà các bên cần đưa ra quy định cụ thể trong hợp đồng mua
bán của mình. Không làm như vậy có khả năng gây ra tranh chấp phát sinh. Về bản chất,
các điều khoản Incoterms 2020 không phải là một hợp đồng mua bán: chúng chỉ trở thành
một phần của hợp đồng đó khi chúng được hợp nhất thành một hợp đồng đã tồn tại. Các
điều khoản Incoterms cũng không cung cấp luật áp dụng cho hợp đồng. Có thể có các chế
độ pháp lý áp dụng cho hợp đồng, như Công ước về bán hàng hóa quốc tế (CISG).
2.3. Cách tốt nhất để kết hợp các điều khoản Incoterms
Nếu các bên muốn áp dụng điều khoản Incoterms 2020 cho hợp đồng của mình,
cách an toàn nhất để đảm bảo điều này là thể hiện ý định đó rõ ràng trong hợp đồng, thông
qua các từ như:
CIF Cát Lái Incoterms 2020
Nếu không thể hiện phiên bản của Incoterms có thể gây ra vấn đề khó giải quyết.
Các bên, thẩm phán hoặc trọng tài viên cần có khả năng xác định phiên bản nào của điều
khoản Incoterms áp dụng cho hợp đồng.
Địa điểm được đặt tên bên cạnh điều khoản Incoterms đã chọn thậm chí còn quan trọng
hơn:
• trong tất cả các điều khoản của Incoterms ngoại trừ các điều khoản C, địa điểm
được nêu tên cho biết nơi hàng hóa được giao giao hàng, tức là, nơi chuyển rủi ro từ người
bán sang người mua;
• trong điều khoản D, địa điểm được đặt tên là nơi giao hàng và cũng là nơi đến và
người bán phải tổ chức vận chuyển đến điểm đó;
• trong điều khoản C, địa điểm được chỉ định cho biết điểm đến mà người bán phải
tổ chức và thanh toán cho việc vận chuyển hàng hóa, tuy nhiên, không phải là địa điểm
hoặc cảng giao hàng.
Do đó, việc bán FOB mà không ghi rõ địa điểm tăng nghi ngờ về cảng giao hàng
khiến cả hai bên không chắc chắn về việc người mua phải xuất trình tàu cho người bán để
vận chuyển và vận chuyển hàng hóa - và nơi người bán phải giao hàng trên tàu để chuyển
rủi ro trong hàng hóa từ người bán sang người mua. Một lần nữa, hợp đồng CPT với điểm
đến được đặt tên không rõ ràng sẽ khiến cả hai bên nghi ngờ về điểm mà người bán phải
ký hợp đồng và thanh toán cho việc vận chuyển hàng hóa.
Tốt nhất là tránh các loại vấn đề này bằng cách cụ thể về mặt địa lý nhất có thể là đặt tên
địa điểm theo điều khoản Incoterms đã chọn.
56
2.4. Sự khác biệt giữa Incoterms 2010 và Incoterms 2020
Sáng kiến quan trọng nhất đằng sau các điều khoản Incoterms 2020 đã tập trung
vào cách trình bày có thể hướng người dùng theo điều khoản Incoterms đúng cho hợp
đồng mua bán của họ.
Ngoài những thay đổi chung này, còn có những thay đổi đáng kể hơn trong điều
khoản Incoterms 2020 khi so sánh với Incoterms năm 2010. Trước khi xem xét những thay
đổi đó, phải đề cập đến một sự phát triển cụ thể trong thực tiễn thương mại đã xảy ra từ
năm 2010 và ICC đã quyết định nên không dẫn đến thay đổi điều khoản Incoterms 2020,
cụ thể là Mass Gross Mass (VGM) đã được xác minh.
Sự khác biệt đáng kể giữa Incoterms 2010 và Incoterms 2020 bao gồm chủ yếu:
• vận đơn với ký hiệu trên tàu và điều khoản FCA Incoterms;
• chi phí, nơi chúng được liệt kê;
• các mức bảo hiểm khác nhau trong CIF và CIP;
• sắp xếp lại việc vận chuyển trong FCA, DAP, DPU và DDP;
• thay đổi tên viết tắt ba chữ cái cho DAT thành DPU;
• bao gồm các yêu cầu liên quan đến an ninh trong các nghĩa vụ và chi phí vận
chuyển;
• ghi chú giải thích cho người dùng;
3. Bố cục của Incoterms
Incoterms 2020 được chia thành bốn nhóm (C, D, E, F). Các điều khoản được phân
loại theo chi phí, rủi ro, trách nhiệm cho các thủ tục, cũng như các vấn đề liên quan đến
xuất nhập khẩu.
Trong nhóm C (Trả phí vận chuyển chính), người bán ký kết hợp đồng vận chuyển
với người giao nhận và chịu chi phí. Trong trường hợp này, người bán có trách nhiệm tiến
hành thông quan xuất khẩu. Rủi ro được chuyển tại thời điểm hàng hóa được giao cho
phương tiện vận tải. Tất cả vấn đề phát sinh sau khi hàng hóa lên tàu bao gồm vận chuyển
và các sự kiện khác là trách nhiệm của người mua. Nhóm C bao gồm các điều khoản
Incoterms sau: CFR, CIF, CPT và CIP.
Nhóm D (Đích đến) giả định rằng người bán có nghĩa vụ giao hàng đến một địa điểm
cụ thể hoặc cảng đến. Nhóm này bao gồm các Incoterms như DAP, DPU và DDP.
Nhóm E (Điểm khởi hành), người bán chuẩn bị hàng hóa có sẵn cho người mua tại
điểm giao hàng được chỉ định bởi người bán. Người bán không có nghĩa vụ phải làm thủ
tục hải quan hoặc xuất khẩu và không chịu rủi ro và chi phí bốc xếp. Trong nhóm E, chỉ có
Incoterms EXW.
Nhóm F (Chi phí vận chuyển chưa thanh toán) bắt buộc người bán phải thực hiện
thủ tục hải quan xuất khẩu. Người bán không trả chi phí vận chuyển và bảo hiểm. FCA,
FAS và FOB thuộc nhóm này.
57
3.1. EXW - Ex Works (Nơi giao hàng)
Ex Works có nghĩa là người bán giao hàng cho người mua:

• tại một địa điểm cụ thể như nhà máy hoặc kho, và
• địa điểm đó có thể hoặc không thể là cơ sở của người bán.
Để giao hàng, người bán không cần phải xếp hàng hóa trên bất kỳ phương tiện vận tải
nào, cũng không cần phải làm thủ tục hải quan xuất khẩu.
Điều khoản này áp dụng cho mọi phương thức vận tải.
Các bên được khuyên nên xác định rõ ràng, chính xác địa điểm giao hàng đã nêu. Nếu các
bên không nêu tên điểm giao hàng, thì họ được yêu cầu cho người bán chọn điểm phù
hợp nhất với mục đích của mình. Điều này có nghĩa là người mua có thể gặp rủi ro khi
người bán có thể chọn một điểm ngay trước thời điểm hàng hóa bị mất hoặc hư hỏng. Do
đó, tốt nhất là người mua nên chọn địa điểm chính xác về nơi sẽ diễn ra giao hàng.
EXW là điều khoản Incoterms áp đặt các nghĩa vụ ít nhất đối với người bán. Do đó, từ quan
điểm của người mua, nên sử dụng quy tắc này một cách thận trọng vì những lý do được
nêu dưới đây.
Trong Incoterms 2020, giao hàng EXW xảy ra và chuyển giao rủi ro khi hàng hóa được đặt
tại địa điểm giao hàng, không được xếp lên phương tiện tải, theo quyết định của người
mua. Tuy nhiên, rủi ro mất mát hoặc hư hỏng hàng hóa xảy ra trong khi hoạt động bốc
hàng được thực hiện bởi người bán. Trong trường hợp người mua muốn tránh mọi rủi ro
trong quá trình xếp hàng tại cơ sở của người bán, thì người mua nên cân nhắc chọn quy
tắc FCA.
Người bán không có nghĩa vụ làm thủ tục thông quan xuất khẩu ở các nước thứ ba mà
hàng hóa quá cảnh đi qua. Thật vậy, EXW có thể phù hợp với các ngành nghề trong nước,
nơi không có ý định xuất khẩu hàng hóa. Sự tham gia của người bán trong quá trình làm
thủ tục hải quan được giới hạn trong việc cung cấp tài liệu và thông tin cho người mua khi
xuất khẩu hàng hóa. Trường hợp người mua gặp khó khăn trong việc làm thủ tục thông
quan xuất khẩu, người mua sẽ được khuyên nên chọn quy tắc FCA, theo đó nghĩa vụ và
chi phí để có được thông quan xuất khẩu thuộc về người bán.
58
3.1.1. Phân chia về mặt chi phí
Người bán chịu chi phí Người mua chịu chi phí
• kiểm tra chất lượng, đo lường, cân, đếm • liên quan đến thủ tục nhập khẩu, xuất
hàng hóa; khẩu và thông quan quá cảnh;
• liên quan đến thiệt hại hàng hóa trước khi • liên quan đến hàng hóa kể từ thời điểm
giao hàng; giao hàng theo hợp đồng của người bán;
• bao bì và ghi nhãn, trừ khi chúng không • thuế hải quan, thuế và các khoản phí
được yêu cầu bởi loại vận chuyển đã khác;
chọn.
• chi phí phát sinh do không nhận giao
hàng;
• ngoài ra, người mua hoàn trả cho người
bán các chi phí phát sinh từ việc làm thủ
tục xuất khẩu, nhập khẩu hoặc quá cảnh.
3.1.2. Nghĩa vụ của các bên
Nghĩa vụ của người bán Nghĩa vụ của người mua
• Người bán giao hàng đến nơi do người • Người mua, tự chịu rủi ro và chi phí, có
mua chỉ định, vào ngày đã thỏa thuận hoặc được giấy phép xuất khẩu và thực hiện tất
trong khoảng thời gian đã thỏa thuận. cả các thủ tục xuất khẩu, nhập khẩu hoặc
thông quan quá cảnh.
• Người bán giao hàng cùng với hóa đơn
thương mại theo hợp đồng mua bán. • Tổ chức vận chuyển hàng hóa từ nơi
giao hàng.
• Cung cấp cho người mua tất cả các hỗ
trợ để có được bất kỳ tài liệu cần thiết nào • Nhận giao hàng và cung cấp cho người
để hoàn thành các thủ tục xuất khẩu, nhập bán bằng chứng về việc đã giao hàng.
khẩu hoặc thông quan quá cảnh.
• Kể từ thời điểm hàng hóa được giao theo
• Người bán cung cấp cho người mua hợp đồng, anh ta chịu mọi chi phí và rủi ro
thông tin cần thiết để mua bảo hiểm cho của hàng hóa.
hàng hóa xuất khẩu.
• Dỡ hàng và bốc hàng tại cảng xuất
nhập khẩu.
59
3.2. FCA - Free Carrier (Nơi giao hàng)
Free Carrier (Nơi giao hàng) có nghĩa là người bán giao hàng cho người mua bằng một
hoặc hai cách khác nhau.
1. Cách một:
• khi nơi giao hàng là cơ sở của người bán, hàng hóa được giao khi chúng được
chất lên các phương tiện vận tải do người mua sắp xếp.
2. Cách hai:
• khi nơi giao hàng là một nơi khác, hàng hóa được giao khi hàng đã được tải trên
phương tiện vận chuyển của người bán;
Bất cứ nơi nào trong hai cách được chọn là nơi giao hàng, địa điểm đó sẽ xác định nơi
chuyển rủi ro cho người mua.
Điều khoản này có thể được sử dụng bất kể phương thức vận chuyển nào và cũng có thể
được sử dụng khi sử dụng nhiều hơn một phương thức vận chuyển.
Việc bán hàng theo Incoterms 2020 FCA có thể được kết luận chỉ đặt tên địa điểm giao
hàng, tại cơ sở của người bán hoặc ở nơi khác, mà không chỉ định điểm giao hàng chính
xác trong địa điểm được đặt tên đó. Tuy nhiên, các bên cũng được khuyên nên xác định
rõ ràng nhất có thể về địa điểm giao hàng đã nêu.
Tuy nhiên, trong trường hợp điểm giao hàng chính xác không được xác định, điều này có
thể gây ra vấn đề cho người mua. Người bán có quyền lựa chọn điểm phù hợp nhất với
mục đích của mình: điểm đó trở thành điểm giao hàng, từ đó rủi ro và chi phí chuyển cho
người mua. Do đó, tốt nhất là người mua nên chọn điểm chính xác trong một nơi sẽ diễn
ra giao hàng.
Incoterms 2020 FCA yêu cầu người bán làm thủ tục thông quan hàng hóa để xuất khẩu.
Tuy nhiên, người bán không có nghĩa vụ thông quan hàng hóa nhập khẩu hoặc quá cảnh
60
qua nước thứ ba, phải trả bất kỳ thuế nhập khẩu nào, hoặc thực hiện bất kỳ thủ tục hải
quan nhập khẩu nào.
• thông quan xuất khẩu; • nhập khẩu và vận chuyển hàng hóa cơ
sở của người bán;
• giao hàng cho người chuyên chở;
• có được các tài liệu cần thiết cho người
• có được giấy phép xuất khẩu thuế và phí mua để nhập khẩu hoặc vận chuyển hàng
xuất khẩu; hóa;
• cung cấp tài liệu chứng minh việc giao • dỡ hàng hóa được giao từ các phương
hàng; tiện vận chuyển do người mua chỉ định;
• chuẩn bị và gửi hóa đơn thương mại;
• thông báo cho người mua rằng hàng hóa
đã được giao và ủy thác cho người vận
chuyển tại thời điểm đã thỏa thuận;
• bao bì và ký mã hiệu cần thiết cho vận
chuyển;
• kiểm soát chất lượng, đo lường, cân và
đếm.
• Người bán phải cung cấp hàng hóa, hóa • Người mua hoàn thành các thủ tục liên
đơn thương mại được yêu cầu và quy định quan đến nhập khẩu hàng hóa và vận
trong hợp đồng. chuyển kể từ thời điểm giao hàng của
người bán.
• Theo yêu cầu và với chi phí của người
mua, người bán hỗ trợ lấy chứng từ vận • Chịu rủi ro mất mát hoặc hư hỏng sản
chuyển. phẩm kể từ thời điểm giao hàng cho người
vận tải.
• Chỉ định một người chịu trách nhiệm bốc
hàng lên xe của người mua. • Làm thủ tục quá cảnh cần thiết và chuẩn
bị hàng hóa để nhập khẩu.
• Người bán có trách nhiệm chuẩn bị hàng
hóa để xếp lên phương tiện vận tải (đo • Người mua ký hợp đồng vận chuyển với
lường và đóng gói hàng hóa). hãng vận tải.
• Người mua nhận giao hàng tại địa điểm
đã thỏa thuận trong hợp đồng vận tải.
61
3.3. CPT – Cước phí đã trả (địa điểm đích)
Carriage Paid To có nghĩa là người bán giao hàng - và chuyển rủi ro - cho người mua:
• bằng cách giao chúng cho người chuyên chở;
• Người bán có thể làm như vậy bằng cách cho người vận chuyển sở hữu thực tế hàng
hóa theo cách thức và tại nơi phù hợp với phương tiện vận chuyển được sử dụng.
Khi hàng hóa đã được giao cho người mua theo cách này, người bán không đảm bảo rằng
hàng hóa sẽ đến nơi đến trong điều kiện hợp lý, với số lượng đã nêu. Điều này là do rủi ro
chuyển từ người bán sang người mua khi hàng hóa được giao cho người vận chuyển;
người bán dù sao cũng phải ký hợp đồng vận chuyển hàng hóa từ khi giao hàng đến điểm
đến đã thỏa thuận.
Điều khoản này có thể được sử dụng bất kể phương thức vận chuyển đã chọn và cũng có
thể được sử dụng khi sử dụng nhiều hơn một phương thức vận chuyển.
Trong CPT Incoterms 2020, hai địa điểm rất quan trọng: địa điểm tại đó hàng hóa được
giao (để chuyển rủi ro) và địa điểm được thỏa thuận là điểm đến của hàng hóa (là điểm mà
người bán hứa sẽ ký hợp đồng vận chuyển).
Các bên được khuyến cáo nên xác định cả hai địa điểm càng chính xác càng tốt trong hợp
đồng mua bán. Xác định địa điểm chính xác là rất quan trọng để phục vụ cho việc vận
chuyển hàng hóa, vì đây là điểm mà người bán phải ký hợp đồng vận chuyển và gánh chịu
chi phí. Khi các bên không đồng ý về một địa điểm giao hàng cụ thể, vị trí mặc định là
chuyển rủi ro khi hàng hóa được giao cho người vận chuyển đầu tiên tại một điểm hoàn
toàn do người bán lựa chọn và người mua không có quyền can thiệp. Nếu các bên mong
muốn rủi ro chuyển giao ở giai đoạn sau (ví dụ tại cảng biển hoặc cảng sông hoặc tại sân
bay), hoặc thực sự là sớm hơn (ví dụ một điểm nội địa cách cảng biển hoặc sông một
khoảng cách nào đó), họ cần phải ghi rõ điều này trong hợp đồng mua bán và suy nghĩ cẩn
thận về hậu quả của việc đó trong trường hợp hàng hóa bị mất hoặc hư hỏng.
Nếu người bán phải chịu các chi phí theo hợp đồng vận chuyển liên quan đến việc dỡ hàng
tại nơi đến được chỉ định, người bán không có quyền thu hồi các chi phí đó từ người mua
trừ khi có thỏa thuận khác giữa các bên.
Incoterms 2020 CPT yêu cầu người bán làm thủ tục thông quan xuất khẩu, nếu có. Tuy
nhiên, người bán không có nghĩa vụ thông quan hàng hóa nhập khẩu hoặc quá cảnh qua
nước thứ ba, hoặc phải trả bất kỳ thuế nhập khẩu hoặc thực hiện bất kỳ thủ tục hải quan
nhập khẩu.
62
• tất cả các chi phí liên quan đến • chi phí vận chuyển không bao gồm các nghĩa
hàng hóa cho đến khi giao hàng vụ của người bán được nêu trong hợp đồng vận
cho người vận chuyển; chuyển;
• chi phí xếp hàng và chi phí dỡ • chi phí dỡ hàng, trừ khi đó là nghĩa vụ của
hàng (nếu có); người bán được ghi trong hợp đồng vận chuyển;
• chi phí thông quan xuất khẩu; • chi phí thông quan nhập khẩu và quá cảnh;
• chi phí có thể phát sinh bởi người bán liên
quan đến thủ tục nhập khẩu.
• Người bán cung cấp hóa đơn thương mại và • Người mua đảm nhận việc nhận
các tài liệu cần thiết khác ở dạng giấy hoặc hàng.
điện tử.
• Người mua ta chịu trách nhiệm về
• Người bán có trách nhiệm giao hàng cho thiệt hại hoặc mất mát hàng hóa kể
người chuyên chở tại nơi giao hàng vào ngày từ khi chúng được bàn giao cho
đã thỏa thuận. người vận chuyển.
• Người bán chịu trách nhiệm về thiệt hại hoặc • Người mua nhận các tài liệu được
mất mát hàng hóa cho đến khi chúng được cung cấp bởi người bán.
bàn giao cho người vận chuyển tại điểm được
nêu và trong thời gian quy định. • Người mua phải thực hiện và
thanh toán chi phí nhập khẩu, cũng
• Người bán phải ký hợp đồng hoặc tổ chức như hỗ trợ người bán thông quan
vận chuyển hàng hóa đến nơi được chỉ định. xuất khẩu.
• Người bán phải thực hiện thông quan xuất • Người mua thông báo cho người
khẩu, cũng như hỗ trợ người mua thông quan bán về địa điểm và ngày giao hàng.
nhập khẩu.
Lưu ý rằng người mua không bắt
• Người bán thông báo cho người mua về việc buộc phải ký hợp đồng vận chuyển
giao hàng cho người chuyên chở và cung cấp và cũng không bắt buộc phải mua
cho người mua các tài liệu ủy quyền cho bảo hiểm.
người mua tiếp quản hàng hóa.
Người bán không bắt buộc phải mua bảo
hiểm nhưng phải cung cấp thông tin cho mục
đích này theo yêu cầu của người mua.
63
3.4. CIP – Cước phí và bảo hiểm đã trả (Địa điểm đích)
CIP – Carriage Insurance Paid - Có nghĩa là người bán giao hàng - và chuyển rủi ro - cho
người mua:
• bằng cách giao chúng cho người chuyên chở;
• hoặc bằng cách mua sắm hàng hóa được giao.
• Người bán có thể làm như vậy bằng cách cho người vận chuyển sở hữu thực tế hàng
hóa theo cách thức và tại nơi phù hợp với phương tiện vận chuyển được sử dụng.
Một khi hàng hóa đã được giao cho người mua theo cách này, người bán không đảm bảo
rằng hàng hóa sẽ đến nơi đến trong điều kiện hợp lý, với số lượng đã nêu. Điều này là do
rủi ro chuyển từ người bán sang người mua khi hàng hóa được giao cho người vận chuyển;
người bán dù sao cũng phải ký hợp đồng vận chuyển hàng hóa từ khi giao hàng đến điểm
đến đã thỏa thuận.
Điều khoản này có thể được sử dụng bất kể phương thức vận chuyển nào và cũng có thể
được sử dụng khi có nhiều hơn một phương thức vận chuyển.
Trong Incoterms 2020 CIP, hai địa điểm rất quan trọng: địa điểm mà hàng hóa được giao
(để chuyển rủi ro) và địa điểm được thỏa thuận là điểm đến của hàng hóa (là điểm mà
người bán sẽ ký hợp đồng vận chuyển).
Người bán cũng phải ký hợp đồng mua bảo hiểm đối với hàng hóa từ điểm giao hàng đến
điểm đến cuối cùng. Điều này có thể gây khó khăn khi quốc gia nhập khẩu yêu cầu mua
bảo hiểm tại nước của họ. Trong trường hợp này, các bên nên cân nhắc bán và mua theo
quy định CPT Incoterms 2020.
Xác định địa điểm giao hàng chính xác là rất quan trọng để phục vụ cho tình huống chung
khi một số hãng vận tải tham gia, mỗi hãng cho các chặng khác nhau của quá trình giao
hàng đến đích. Khi điều này xảy ra và các bên không đồng ý về một địa điểm giao hàng cụ
thể, vị trí mặc định là chuyển rủi ro khi hàng hóa được giao cho người vận chuyển đầu tiên
tại một điểm hoàn toàn do người bán lựa chọn và người mua không có quyền can thiệp.
Nếu các bên mong muốn rủi ro chuyển giao ở giai đoạn sau (ví dụ tại cảng biển hoặc cảng
sông hoặc tại sân bay), hoặc thực sự là sớm hơn (ví dụ một điểm nội địa cách cảng biển
hoặc sông một khoảng cách nào đó), họ cần phải ghi rõ điều này trong hợp đồng mua bán
và suy nghĩ cẩn thận về hậu quả của việc đó trong trường hợp hàng hóa bị mất hoặc hư
hỏng.
64
tại nơi đến được chỉ định, người bán không có quyền thu hồi các chi phí đó một cách riêng
biệt với người mua trừ khi có thỏa thuận khác giữa các bên.
Incoterms 2020 CIP yêu cầu người bán làm thủ tục thông quan xuất khẩu. Tuy nhiên, người
bán không có nghĩa vụ thông quan hàng hóa nhập khẩu hoặc quá cảnh qua nước thứ ba,
hoặc phải trả bất kỳ thuế nhập khẩu hoặc thực hiện bất kỳ thủ tục hải quan nhập khẩu.
• chi phí xuất khẩu: hải quan, thuế, giấy phép xuất • các chi phí về thủ tục nhập
khẩu và chi phí để có được tất cả các giấy phép khẩu: hải quan, thuế, giấy
chính thức; phép nhập khẩu và quá cảnh,
thủ tục an ninh nhập khẩu và
• chi phí của các hoạt động kiểm soát, như kiểm chi phí có được tất cả các giấy
soát chất lượng, đo lường, cân, đếm, giao bao bì phép chính thức;
có nhãn phù hợp;
• các chi phí liên quan đến
• các chi phí liên quan đến việc vận chuyển hàng hàng hóa kể từ thời điểm
hóa cho đến khi chúng được giao cho người mua; chúng được cho phương tiện
vận tải;
• chi phí phát hành và gửi hóa đơn thương mại;
• mọi chi phí bổ sung nếu
• các chi phí liên quan đến việc ký kết hợp đồng
người mua không thông báo
vận chuyển cũng như chi phí đóng gói và dán nhãn
cho người bán về thời gian
cho phép vận chuyển hàng hóa;
giao hàng hoặc địa điểm đến;
• chi phí bảo hiểm và thông báo cho người mua về
• chi phí bốc dỡ hàng hóa, trừ
việc giao hàng và bàn giao hàng hóa cho người
khi hợp đồng vận chuyển có
vận chuyển;
quy định khác.
• chi phí dỡ hàng tại điểm đến, nếu được nêu trong
hợp đồng vận chuyển.
• Người bán phải thực hiện tất cả các nhiệm vụ • Người mua có nghĩa vụ nhận
theo các điều khoản giao hàng được quy định trong hàng.
hợp đồng.
• Người mua phải thực hiện và
• Người bán giao hàng cho người chuyên chở vào trả chi phí cho thủ tục nhập
ngày đã thỏa thuận ghi trong hợp đồng. khẩu.
• Người bán ký hợp đồng hoặc tổ chức vận chuyển • Người mua hỗ trợ người bán
hàng hóa từ điểm giao hàng đã thỏa thuận đến địa rủi ro và chi phí trong việc có
điểm đích đã nêu. được bất kỳ tài liệu nào cần
thiết cho các thủ tục xuất khẩu.
65
• Người bán thực hiện các yêu cầu bảo mật liên • Người mua có nghĩa vụ
quan đến vận chuyển để vận chuyển đến đích. thông báo cho người bán về
địa điểm và ngày giao hàng.
• Người bán đóng gói và ký mã hiệu hàng hóa.
• Người bán phải hỗ trợ người mua trong việc có
được bất kỳ tài liệu nào cần thiết cho các thủ tục
thông quan quá cảnh và nhập khẩu.
3.5. DAP – Giao hàng đến nơi (địa điểm đích)
DAP – Deliver At Place có nghĩa là người bán giao hàng - và chuyển rủi ro - sang
người mua:
• khi hàng hóa được đặt theo ý của người mua trên phương tiện vận tải đến sẵn sàng để
dỡ hàng;
• tại nơi được chỉ định của điểm đến hoặc tại điểm đã thỏa thuận.
Người bán chịu mọi rủi ro liên quan đến việc đưa hàng hóa đến địa điểm đích.
Điều khoản này có thể được sử dụng cho mọi phương thức vận tải và cũng có thể được
sử dụng cho nhiều hơn một chế độ vận chuyển.
Các bên được khuyến cáo nên xác định điểm đến rõ ràng vì nhiều lý do.
Đầu tiên, rủi ro mất mát hoặc hư hỏng đối với việc chuyển hàng hóa cho người mua tại
điểm giao hàng và tốt nhất người bán và người mua nên quy định rõ về điểm chuyển giao
rủi ro giữa hai bên.
Thứ hai, chi phí trước khi hàng hóa đến điểm giao hàng thuộc về người bán và chi phí sau
khi hàng hóa đến điểm giao hàng thuộc về người mua.
Thứ ba, người bán phải ký hợp đồng vận chuyển hàng hóa đến địa điểm giao hàng đã thỏa
thuận. Nếu không làm như vậy, người bán vi phạm nghĩa vụ của mình theo quy tắc DAP
của Incoterms và sẽ chịu trách nhiệm cho người mua về bất kỳ tổn thất nào xảy ra.
Người bán không phải bốc dỡ hàng hóa từ phương tiện vận chuyển tại điểm đến. Tuy
nhiên, nếu người bán phải chịu các chi phí theo hợp đồng vận chuyển liên quan đến việc
66
dỡ hàng tại điểm đến, thì người bán không có quyền thu hồi các chi phí đó riêng biệt với
người mua trừ khi có thỏa thuận khác giữa các bên.
Incoterms 2020 DAP yêu cầu người bán làm thủ tục hải quan xuất khẩu. Tuy nhiên, người
bán không có nghĩa vụ thông quan hàng hóa nhập khẩu hoặc quá cảnh qua nước thứ ba,
hoặc trả bất kỳ thuế nhập khẩu nào. Do đó, nếu người mua không tổ chức thông quan nhập
khẩu, hàng hóa sẽ được giữ tại cảng hoặc nhà ga nội địa ở quốc gia đích. Ai chịu rủi ro về
bất kỳ tổn thất nào có thể xảy ra trong khi hàng hóa được giữ tại cảng nhập cảnh ở nước
đến? Câu trả lời là người mua.
Để tránh kịch bản này, các bên có ý định yêu cầu người bán làm thủ tục hải quan hàng hóa
nhập khẩu, trả tiền thuế nhập khẩu hoặc thực hiện bất kỳ thủ tục hải quan nhập khẩu nào,
các bên có thể xem xét sử dụng DDP.
• tất cả các chi phí liên quan đến hàng hóa và • bất kỳ chi phí nào liên quan đến
vận chuyển cho đến khi giao hàng; hàng hóa kể từ thời điểm giao
hàng và chi phí dỡ hàng có thể
• chi phí bốc dỡ có thể có; có;
• chi phí thông quan xuất khẩu; • chi phí thông quan nhập khẩu;
• chi phí giao tài liệu liên quan đến vận chuyển.
• Người bán cung cấp hóa đơn thương mại và các • Người mua có nghĩa vụ nhận
tài liệu cần thiết khác ở dạng giấy hoặc điện tử. hàng;
• Người bán giao hàng sẵn sàng để dỡ tại một • Người mua phải chấp nhận các
địa điểm được chỉ định và trong khoảng thời gian tài liệu do người bán cung cấp để
quy định. được lấy hàng.
• Người bán chịu trách nhiệm về thiệt hại hoặc • Người mua chịu trách nhiệm về
mất mát hàng hóa cho đến khi chúng được giao thiệt hại hoặc mất mát hàng hóa
tại thời điểm và thời gian đã thỏa thuận. kể từ khi chúng được giao.
• Nghĩa vụ của người bán là ký hợp đồng hoặc • Người mua phải thực hiện và
tổ chức vận chuyển hàng hóa tại điểm đến được thanh toán cho thủ tục nhập
chỉ định bằng chi phí của mình. Nếu một địa khẩu, cũng như hỗ trợ người bán
điểm như vậy không được chỉ định, người bán thông quan xuất khẩu.
có thể chọn điểm phù hợp nhất với mục đích
này. • Người mua thông báo cho
người bán về cảng / địa điểm
giao hàng được chỉ định, loại
67
• Người bán phải thực hiện và thanh toán cho tất phương tiện vận chuyển và ngày
cả các thủ tục xuất khẩu, cũng như hỗ trợ người giao hàng.
mua thông quan nhập khẩu.
• Người mua không bắt buộc phải
• Người bán phải đếm và cân hàng hóa, và nếu lập hợp đồng bảo hiểm nhưng
được yêu cầu, đóng gói hàng hóa. phải cung cấp thông tin cho mục
đích này theo yêu cầu của người
• Người bán cung cấp cho người mua các chứng bán
từ chuyển giao quyền sở hữu hàng hóa.
• Người bán không bắt buộc phải mua bảo hiểm.
3.6. DPU – Giao hàng đến nơi đã dỡ (địa điểm đích)
DPU – Delivered at Place Unload có nghĩa là người bán giao hàng - và chuyển rủi ro - cho
người mua:
• khi hàng hóa được dỡ từ phương tiện vận chuyển đến, được đặt tại một địa điểm đích
được chỉ định;
Người bán chịu mọi rủi ro liên quan đến việc đưa hàng hóa đến và bốc dỡ chúng tại địa
điểm đích đã nêu. Do đó, điều khoản Incoterms này, việc giao hàng và đến nơi đến là như
nhau. DPU là quy tắc Incoterms duy nhất yêu cầu người bán dỡ hàng tại điểm đến. Do đó,
người bán nên đảm bảo rằng họ có khả năng tốt nhất tổ chức dỡ hàng tại địa điểm điểm
đến. Nếu người bán không chịu rủi ro và chi phí dỡ hàng, nên tránh quy tắc DPU và thay
vào đó nên sử dụng DAP.
Điều khoản được sử dụng cho mọi phương tiện vận chuyển và cũng có thể được sử dụng
khi sử dụng nhiều hơn một chế độ vận chuyển.
Các bên được khuyến cáo nên chỉ định điểm đến càng rõ ràng càng tốt.
Incoterms 2020 DPU yêu cầu người bán làm thủ tục thông quan hàng hóa xuất khẩu. Tuy
nhiên, người bán không có nghĩa vụ thông quan hàng hóa nhập khẩu hoặc quá cảnh sau
khi giao hàng qua nước thứ ba.
Nếu người mua không làm thủ tục thông quan nhập khẩu, hàng hóa sẽ được giữ tại cảng
ở quốc gia đích. Ai chịu rủi ro về bất kỳ tổn thất nào có thể xảy ra trong khi hàng hóa được
giữ tại cảng nhập cảnh ở nước đến? Câu trả lời là người mua.
68
Để tránh kịch bản này, nếu người mua muốn muốn người bán làm thủ tục hải nhập khẩu
thì có thể xem xét sử dụng DDP.
• chi phí xuất khẩu: hải quan, thuế, giấy • các chi phí về thủ tục nhập khẩu: hải
phép xuất khẩu và chi phí để có được tất quan, thuế, giấy phép nhập khẩu và chi
cả các giấy phép chính thức; phí để có được tất cả các giấy phép
chính thức;
• chi phí của các hoạt động kiểm soát, như
kiểm soát chất lượng, đo lường, cân, đếm,
giao bao bì có nhãn phù hợp;
• các chi phí liên quan đến vận chuyển
hàng hóa cho đến khi chúng được dỡ
xuống và giao cho người mua;
• các chi phí cần thiết để có được các tài
liệu và thông tin liên quan đến xuất khẩu;
• các chi phí liên quan đến việc ký kết hợp
đồng vận chuyển.
• Người bán phải thực hiện tất cả các • Người mua hỗ trợ người bán trong việc
nhiệm vụ theo các điều khoản giao hàng có được bất kỳ tài liệu nào cần thiết cho
được quy định trong hợp đồng. Điều này các thủ tục thông quan xuất khẩu.
có nghĩa là giao hàng hóa cùng với hóa
đơn thương mại phù hợp với hợp đồng • Người mua phải chịu chi phí và làm thủ
mua bán và các tài liệu liên quan khác. tục nhập khẩu.
• Người bán có trách nhiệm bốc dỡ hàng • Người mua thông báo cho người bán tất
hóa từ phương tiện vận chuyển đến, sau cả các yêu cầu an toàn liên quan đến vận
đó giao hàng bằng cách đặt chúng theo ý chuyển, tên tàu, điểm bốc hàng và ngày
của người mua tại điểm đã thỏa thuận giao hàng có thể trong khoảng thời gian đã
trong hợp đồng. thỏa thuận trong hợp đồng.
• Người bán cung cấp cho người mua tất

cả các tài liệu cần thiết để cho phép người
mua tiếp quản và sở hữu hàng hóa.
• Người bán đóng gói và ghi ký mã hiệu
hàng hóa.
• Người bán thông báo cho người mua về
các vấn đề liên quan đến việc nhận hàng.
69
• Người bán dỡ hàng tại nơi giao hàng.
70
3.7. DDP – Giao hàng đã nộp thuế (địa điểm đích)
DDP – Delivered Duty Paid có nghĩa là người bán giao hàng cho người mua:
• khi hàng hóa được đặt theo ý của người mua, được thông quan để nhập khẩu, trên
phương tiện vận chuyển đến, sẵn sàng để dỡ hàng, tại địa điểm đích.
Người bán chịu mọi rủi ro liên quan đến việc đưa hàng hóa đến điểm đã thỏa thuận. Do
đó, theo điều khoản Incoterms này, việc giao hàng và đến nơi đến là như nhau.
Điều khoản này có thể được sử dụng cho bất cứ phương thức vận tải nào và cũng có thể
được sử dụng khi sử dụng nhiều hơn một chế độ vận chuyển.
Incoterms 2020 DDP, với việc giao hàng diễn ra tại điểm đến và với người bán chịu trách
nhiệm thanh toán thuế nhập khẩu thì đây là điều khoản áp đặt cho người bán mức nghĩa
vụ tối đa của tất cả mười một quy tắc Incoterms.
Các bên được khuyến cáo nên xác định địa điểm hoặc điểm đến càng rõ ràng càng tốt vì
nhiều lý do.
tại điểm đến, thì người bán không có quyền thu hồi các chi phí đó riêng biệt với người mua
trừ khi có thỏa thuận khác giữa các bên.
DDP yêu cầu người bán làm thủ tục hải quan xuất khẩu, cũng như thủ tục hải quan nhập
khẩu và phải trả bất kỳ thuế nhập khẩu nào.
• tất cả các chi phí của hoạt động kiểm • chi phí liên quan đến hàng hóa sau khi
soát chất lượng, đo lường, cân hàng hóa; giao hàng;
• chi phí cho tất cả các thủ tục liên quan • chi phí dỡ hàng (trừ khi các chi phí này
đến thủ tục hải quan, xuất khẩu, nhập đã được người bán tính đến theo hợp
khẩu và quá cảnh. Nếu người bán không đồng vận chuyển);
thể làm thủ tục nhập khẩu và muốn để
người mua thực hiện, thì người bán nên • bất kỳ chi phí phát sinh thêm nào của
xem xét chọn Incoterms DAP hoặc DPU; người bán nếu người mua không tuân
thủ nghĩa vụ hỗ trợ lấy các tài liệu cần
thiết hoặc nếu người mua không thông
71
• chi phí cho việc dỡ hàng tại điểm đến, báo cho nhà xuất khẩu về thời gian và địa
nếu nó được bao gồm trong hợp đồng vận điểm giao hàng.
chuyển;
• chi phí giao hàng;
• chi phí được trả bởi người mua liên quan
đến hỗ trợ trong việc cung cấp các tài liệu
liên quan đến việc vận chuyển.
• Người bán có nghĩa vụ giao hàng hóa và • Người mua có nghĩa vụ nhận hàng hóa.
tất cả các tài liệu cần thiết được hai bên
thỏa thuận và vào một ngày nhất định (các • Người mua có nghĩa vụ hỗ trợ người bán
tài liệu có thể ở dạng giấy hoặc dạng điện trong việc có được tất cả các tài liệu liên
tử). quan đến nhập khẩu, xuất khẩu và vận
chuyển.
• Người bán phải đóng gói và dán nhãn
đúng cách phù hợp với mục đích vận • Nếu cả hai bên đồng ý rằng người mua
chuyển (trừ khi các bên có thỏa thuận có nghĩa vụ xác định thời gian và địa điểm
khác). giao hàng, anh ta cũng phải thông báo
trước cho người bán.
• Người bán phải cung cấp cho người mua
tất cả các thông tin / tài liệu cần thiết để • Người mua không bắt buộc phải ký kết
cho phép người mua nhận hàng. hợp đồng bảo hiểm, nhưng phải cung
cấp cho người bán thông tin cần để có
được bảo hiểm.
3.8. FAS – Giao hàng dọc mạn tàu (cảng giao hàng)
FAS – Free Alongside Ship, giao hàng dọc mạn tàu có nghĩa là người bán giao hàng cho
người mua:
• khi hàng hóa được đặt dọc mạn tàu, được chỉ định bởi người mua, tại cảng giao hàng
được nước xuất khẩu.
72
Rủi ro mất mát hoặc thiệt hại cho việc chuyển hàng hóa khi hàng hóa được đặt dọc mạn
tàu và người mua chịu mọi chi phí kể từ thời điểm đó trở đi.
Điều khoản này chỉ được sử dụng cho vận tải đường biển hoặc đường thủy nội địa nơi các
bên có ý định giao hàng bằng cách đặt hàng hóa dọc mạn tàu.
Các bên nên xác định rõ ràng nhất có thể điểm giao hàng dọc mạn tàu, vì đây là điểm phân
chia ranh giới giữa người bán và người mua.
Incoterms 2020 FAS yêu cầu người bán làm thủ tục hải quan xuất khẩu. Tuy nhiên, người
bán không có nghĩa vụ làm thủ tục thông quan nhập khẩu hoặc quá cảnh qua nước thứ
ba.
• chi phí về thủ tục xuất khẩu: hải quan, thuế, ủy • chi phí về thủ tục nhập khẩu
quyền xuất khẩu, thông quan an ninh xuất khẩu và và quá cảnh: hải quan, thuế,
chi phí để có được tất cả các giấy phép chính thức; giấy phép nhập khẩu, thủ tục
an ninh nhập khẩu và chi phí
• chi phí cung cấp cho người mua bằng chứng để có được tất cả các giấy
hàng hóa đã được giao theo hợp đồng; phép chính thức;
• các chi phí liên quan đến việc vận chuyển hàng • chi phí để có được hợp đồng
hóa cho đến khi chúng được giao; vận chuyển;
• chi phí của các hoạt động kiểm soát, như kiểm • chi phí liên quan đến việc ký
soát chất lượng, đo lường, cân, đếm, giao bao bì kết hợp đồng vận chuyển.
có nhãn phù hợp.
• Người bán phải thực hiện tất cả các nhiệm vụ • Người mua ký kết hợp đồng
theo các điều khoản giao hàng được quy định trong vận chuyển.
hợp đồng. Điều này có nghĩa là giao hàng hóa cùng
với hóa đơn thương mại phù hợp với hợp đồng • Người mua hỗ trợ người bán
mua bán và các tài liệu liên quan khác. trong việc có được bất kỳ tài
liệu nào cần thiết cho các thủ
• Người bán giao hàng bằng cách đặt dọc mạn tàu tục thông quan xuất khẩu.
trong khoảng thời gian quy định trước và tại cảng
được chỉ định bởi người mua. • Người mua phải thông báo
trước cho người bán về bất kỳ
• Người bán thông báo cho người mua trước khi yêu cầu an toàn nào liên quan
giao hàng. đến vận chuyển, tên tàu, điểm
bốc hàng và ngày giao hàng
• Người bán cung cấp tài liệu xác nhận việc giao trong khoảng thời gian đã thỏa
hàng cho người mua. thuận trong hợp đồng.
73
• Người bán hỗ trợ người mua bất kỳ tài liệu nào
cần thiết cho các thủ tục thông quan quá cảnh và
nhập khẩu.
• Người bán đóng gói và ghi ký mã hiệu hàng hóa.
74
3.9. FOB – Giao hàng lên tàu (cảng giao hàng)
FOB – Free On Board, giao hàng lên tàu có nghĩa người bán giao hàng cho người mua:
• lên trên tàu, được chỉ định bởi người mua, tại cảng giao hàng nước xuất khẩu.
Rủi ro mất mát hoặc thiệt hại cho việc chuyển hàng hóa khi hàng hóa được đưa lên tàu và
người mua chịu mọi chi phí kể từ thời điểm đó trở đi.
Điều khoản này chỉ được sử dụng cho vận tải đường biển hoặc đường thủy nội địa nơi các
bên có ý định giao hàng bằng cách đặt hàng hóa lên tàu. Nếu các bên không thể giao hàng
hóa lên tàu thì nên cân nhắc sử dụng quy tắc FCA thay vì quy tắc FOB.
FOB yêu cầu người bán làm thủ tục hải quan xuất khẩu. Tuy nhiên, người bán không có
nghĩa vụ phải thông quan hàng hóa nhập khẩu hoặc quá cảnh qua nước thứ ba.
• thông quan xuất khẩu; • ký kết hợp đồng vận tải;

• giao hàng lên tàu; • thông quan nhập khẩu;
• liên quan đến thiệt hại cho hàng hóa • liên quan đến hư hỏng hoặc trộm cắp
trước khi xếp hàng lên tàu. hàng hóa sau khi hàng được giao lên tàu.
• Người bán phải giao hàng cho tàu tại địa • Người mua chịu trách nhiệm cho bất kỳ
điểm do người mua chỉ định. thiệt hại nào đối với hàng hóa và trộm cắp
sau khi hàng hóa đã được đưa lên tàu.
• Người bán phải chịu trách nhiệm hoàn
toàn cho bất kỳ thiệt hại nào đối với hàng • Người mua chịu chi phí liên quan đến
hóa trước khi xếp lên tàu. việc ký kết hợp đồng vận tải và các vấn đề
nhập khẩu.
• Người bán thông báo cho người mua
rằng hàng hóa đã được chuyển đến tàu.
75
• Người bán cung cấp các ghi chú bán • Người mua thông báo cho người bán về
hàng. cảng được chỉ định, tên của tàu và ngày
giao hàng.
• Người bán chịu trách nhiệm thông quan
xuất khẩu và các chi phí liên quan. • Người mua chức thông quan nhập khẩu
và chịu các chi phí liên quan.
3.10. CFR – Tiền hàng và cước phí (cảng đích)
CFR – Cost and Freight, tiền hàng và cước phí có nghĩa là người bán giao hàng cho người
mua lên tàu
Rủi ro mất mát hoặc hư hỏng khi hàng hóa được đưa lên tàu được chuyển cho người mua.
Trong CFR, người bán không có nghĩa mua bảo hiểm: người mua sẽ được khuyên nên
mua bảo hiểm cho chính mình.
Điều khoản CFR của Incoterms 2020 chỉ được sử dụng cho vận tải đường biển hoặc đường
thủy nội địa. Khi sử dụng nhiều hơn một phương thức vận tải, thường sẽ là trường hợp
hàng hóa được bàn giao cho một hãng vận chuyển tại nhà ga container, quy tắc thích hợp
để sử dụng là CPT thay vì CFR.
Trong CFR, hai cảng rất quan trọng: cảng nơi hàng hóa được giao trên tàu và cảng được
thỏa thuận là điểm đến của hàng hóa. Rủi ro chuyển từ người bán sang người mua khi
hàng hóa được giao cho người mua bằng cách đặt chúng lên tàu tại cảng giao hàng. Tuy
nhiên, người bán phải ký hợp đồng vận chuyển hàng hóa từ khi giao hàng đến điểm đến
đã thỏa thuận.
Các bên được khuyến cáo nên xác định chính xác nhất có thể điểm tại cảng đích được đặt
tên, vì chi phí từ điểm đó về sau là thuộc về người mua. Người bán phải lập một hợp đồng
vận chuyển hàng hóa từ cảng giao hàng hoặc đến điểm đích đã thỏa thuận trong hợp đồng
mua bán.
Ví dụ, có thể việc vận chuyển được thực hiện thông qua một số hãng vận tải cho các chặng
khác nhau của vận tải biển, ví dụ, đầu tiên bởi một hãng vận chuyển một tàu trung chuyển
từ Hồng Kông đến Thượng Hải, sau đó lên một tàu biển từ Thượng Hải đến Southampton.
Câu hỏi đặt ra ở đây là liệu rủi ro chuyển từ người bán sang người mua tại Hồng Kông hay
tại Thượng Hải: việc giao hàng diễn ra ở đâu? Các bên có thể đã đồng ý điều này trong
chính hợp đồng mua bán. Tuy nhiên, trong trường hợp không có thỏa thuận như vậy, vị trí
mặc định là chuyển rủi ro khi hàng hóa đã được giao cho nhà vận chuyển đầu tiên, tức là
76
Hồng Kông, do đó làm tăng thời gian mà người mua phải chịu rủi ro mất mát hoặc thiệt hại.
Nếu các bên muốn rủi ro chuyển nhượng ở giai đoạn sau (Thượng Hải), họ cần xác định
rõ điều này trong hợp đồng mua bán.
Nếu người bán chịu chi phí theo hợp đồng vận chuyển liên quan đến việc dỡ hàng tại điểm
quy định tại cảng đích, thì người bán không có quyền thu hồi các chi phí đó riêng biệt với
CFR yêu cầu người bán làm thủ tục hải quan xuất khẩu. Tuy nhiên, người bán không có
nghĩa vụ thông quan hàng hóa nhập khẩu hoặc quá cảnh qua nước thứ ba.
• phí dịch vụ cảng tại cảng • chi phí thuế ở nước nhập khẩu;
khởi hành;
• chi phí bảo hiểm trong quá trình vận chuyển;
• chi phí vận chuyển hàng hóa
đến cảng; • chi phí vận chuyển từ cảng nhà đến văn phòng
chính;
• chi phí để có được giấy phép
xuất khẩu, thuế hải quan; • chi phí để có được giấy phép nhập khẩu cần thiết
cho giao dịch và các chi phí liên quan đến thông
• chi phí kiểm soát chất lượng quan nhập khẩu;
hàng hóa, cân, đo và đếm
hàng hóa cần thiết trước khi • phí hải quan ở các quốc gia quá cảnh và tại quốc
xếp hàng lên tàu; gia đích đến;
• chi phí cung cấp các chứng • tất cả các chi phí liên quan đến quá cảnh, trừ khi
từ vận tải được cấp cho cảng có quy định khác trong hợp đồng vận chuyển;
đích và bản sao điện tử của
• chi phí dỡ hàng, trừ khi có quy định khác trong
nó;
hợp đồng vận chuyển.
• Người bán có trách nhiệm xếp hàng tại điểm bắt đầu • Người mua nhận giao
vận chuyển. hàng tại thời điểm và địa
điểm quy định trong hợp
• Người bán phải ký hợp đồng vận chuyển. đồng.
• Người bán giao hàng trên tàu cùng với hóa đơn • Người mua vận chuyển
thương mại ở nơi được chỉ định bởi người mua, cũng hàng hóa từ cảng đích đến
như chịu các chi phí liên quan. văn phòng chính và dỡ
hàng tại cảng.
• Người bán kiểm soát chất lượng hàng hóa, cân, đo và
đếm hàng hóa - cần thiết trước khi xếp hàng lên tàu. • Người mua thông báo cho
người bán về cảng đến và
ngày giao hàng.
77
• Người bán chịu trách nhiệm đóng gói an toàn hàng • Người mua có được giấy
hóa cần thiết cho việc vận chuyển để tránh rủi ro không phép nhập khẩu cần thiết
cần thiết. cho giao dịch và chịu chi
phí thực hiện thủ tục hải
• Người bán cung cấp chứng từ vận tải được của hàng hóa. quan.
• Người bán cung cấp thông tin cho người mua bằng
chi phí và rủi ro cần thiết để có được bảo hiểm.
3.11. CIF – Tiền hàng, bảo hiểm và cước phí (cảng đích)
CIF – Cost, Insurance and Freight có nghĩa là người bán giao hàng cho người mua trên
tàu. Rủi ro mất mát hoặc hư hỏng được chuyển giao từ người bán sang người mua khi
hàng hóa được giao lên tàu.
Điều khoản này chỉ được sử dụng cho vận tải đường biển hoặc đường thủy nội địa. Khi sử
dụng nhiều hơn một phương thức vận tải, thường sẽ là trường hợp hàng hóa được bàn
giao cho một hãng vận chuyển tại nhà ga container, quy tắc thích hợp để sử dụng là CIP
thay vì CIF.
Trong Incoterms 2020 CIF, hai cảng rất quan trọng: cảng nơi hàng hóa được giao trên tàu
và cảng được xác định là điểm đến của hàng hóa. Rủi ro chuyển từ người bán sang người
mua khi hàng hóa được giao cho người mua bằng cách đặt chúng lên tàu tại cảng giao
hàng. Tuy nhiên, người bán phải ký hợp đồng vận chuyển hàng hóa từ khi giao hàng đến
điểm đến đã thỏa thuận.
Các bên được khuyến cáo nên xác định chính xác nhất điểm tại cảng đích được đặt tên.
Người bán phải lập một hợp đồng vận chuyển hàng hóa đến cảng giao hàng đã được thỏa
thuận trong hợp đồng mua bán.
Ví dụ, vận chuyển được thực hiện thông qua một số phương tiện cho các chặng khác nhau
của vận tải đường biển, ví dụ, đầu tiên bởi một hãng vận tải một tàu trung chuyển từ Hồng
Kông đến Thượng Hải, sau đó lên một tàu biển từ Thượng Hải đến Southampton. Câu hỏi
đặt ra ở đây là liệu rủi ro chuyển từ người bán sang người mua tại Hồng Kông hay tại
Thượng Hải: việc giao hàng diễn ra ở đâu? Các bên có thể đã đồng ý điều này trong chính
hợp đồng mua bán. Tuy nhiên, nếu không có thỏa thuận như vậy, vị trí mặc định là chuyển
rủi ro khi hàng hóa đã được giao cho nhà vận chuyển đầu tiên, tức là Hồng Kông, do đó
làm tăng thời gian mà người mua phải chịu rủi ro mất mát hoặc thiệt hại. Nếu các bên muốn
rủi ro chuyển nhượng ở giai đoạn sau (Thượng Hải), các bên cần xác định rõ điều này
trong hợp đồng mua bán.
78
Người bán cũng phải ký hợp đồng mua bảo hiểm cho hàng hóa từ cảng giao hàng đến
cảng đích. Điều này có thể gây khó khăn khi quốc gia đích yêu cầu mua bảo hiểm tại nước
sở tại: trong trường hợp này, các bên nên xem xét mua bán theo CFR.
Nếu người bán chịu chi phí theo hợp đồng vận chuyển liên quan đến việc dỡ hàng tại điểm
quy định tại cảng đích, thì người bán không có quyền thu hồi các chi phí đó riêng biệt với
CIF yêu cầu người bán làm thủ tục hải quan xuất khẩu. Tuy nhiên, người bán không có
nghĩa vụ thông quan hàng hóa nhập khẩu hoặc quá cảnh qua nước thứ ba.
• thông quan xuất khẩu; có được giấy phép xuất • thông báo cho người bán về
khẩu hoặc ủy quyền khác; ngày gửi hàng và cảng đến;
• giao hàng cho tàu; • giấy phép nhập khẩu, thông
quan nhập khẩu và ủy quyền
• phát hành và gửi hóa đơn thương mại; khác;
• ký kết hợp đồng vận chuyển; • chi phí có được các tài liệu
cần thiết để nhập khẩu hoặc
• bảo hiểm;
vận chuyển hàng hóa;
• bao bì và ký mã hiệu sản phẩm;
• cung cấp thông tin cho người mua;
• kiểm soát chất lượng (đo lường, cân, đếm).
• Người bán có nghĩa vụ ký kết hợp • Người mua chịu trách nhiệm cho bất kỳ thiệt
đồng vận chuyển đến một cảng hại hoặc trộm cắp hàng hóa sau khi hàng hóa
giao hàng được chỉ định bằng chi đã được chất lên tàu.
phí của mình.
• Người mua có nghĩa vụ phải chịu mọi chi phí
• Người bán chịu trách nhiệm bốc cần thiết để có được giấy chứng nhận xuất xứ,
hàng lên tàu. chứng từ lãnh sự và thuế nhập khẩu.
• Người bán có nghĩa vụ ký kết hợp • Người mua ta phải thông báo cho người bán
đồng bảo hiểm (với bảo hiểm tối thông tin về cảng dỡ hàng, tên tàu và ngày
thiểu) và giao cho người mua. giao hàng.
• Người bán chịu trách nhiệm về thủ • Người mua tổ chức thông quan nhập khẩu
tục xuất khẩu và các chi phí liên và chịu mọi chi phí liên quan.
quan.
• Người mua phải có được tất cả các tài liệu
cần thiết để nhập khẩu hoặc quá cảnh.
79
80
CHƯƠNG 3: HỢP ĐỒNG NGOẠI THƯƠNG
1. Những kiến thức cơ bản
1.1. Khái niệm
Theo Luật Thương mại Việt Nam: “Hợp đồng mua bán hàng hóa là hoạt động
thương mại, theo đó bên bán có nghĩa vụ giao hàng, chuyển quyền sở hữu hàng hóa cho
bên mua; còn bên mua có nghĩa vụ thanh toán cho bên bán, nhận hàng và quyền sở hữu
hàng hóa theo thỏa thuận”.
Hợp đồng ngoại thương là sự thỏa thuận giữa các bên có trụ sở kinh doanh đặt tại
các nước khác nhau, theo đó, một bên gọi là bên xuất khẩu chuyển quyền sở hữu cho bên
nhập khẩu một tài sản nhất định, gọi là hàng hóa. Bên nhập khẩu có nghĩa vụ nhận hàng
và thanh toán tiền hàng. Điều này thể hiện tính chất quốc tế của hợp đồng ngoại thương
và phân biệt với hợp đồng mua bán hàng hóa trong nước.
Như vậy, hợp đồng ngoại thương có giá trị pháp lý phải thỏa mãn 2 đặc điểm: Một
là, thỏa mãn điều kiện của một hợp đồng mua bán hàng hóa và hai là, mang tính chất quốc
tế.
1.2. Đặc điểm của hợp đồng ngoại thương
Hợp đồng ngoại thương có các đặc điểm sau:
Một là, chủ thể của hợp đồng là các bên có trụ sở kinh doanh đặt ở các nước khác
nhau. Ở đây chúng ta quan tâm đến trụ sở kinh doanh của các bên và trụ sở này phải ở
các nước khác nhau, không phải quốc tịch của các bên tham gia ký kết hợp đồng.
Hai là, hợp đồng ngoại thương được ký kết dựa trên sự tự nguyện của các bên. Một
trong những nguyên tắc cơ bản của kinh tế thị trường là giao dịch mua bán phải được thực
hiện trên cơ sở tự nguyện giữa các bên, tức là khi cung và cầu gặp nhau.
Ba là, đối tượng của hợp đồng ngoại thương là hàng hóa được di qua biên giới lãnh
thổ quốc gia hoặc biên giới hải quan của một nước. Biên giới lãnh thổ quốc gia thì các bạn
đã biết rồi. Nhưng còn biên giới hải quan là gì? Có thể hiểu, biên giới hải quan là những
nơi mà Luật Hải quan của một nước có hiệu lực và điều chỉnh hoạt động xuất nhập khẩu.
Bốn là, đồng tiền thanh toán là ngoại tệ đối với một trong hai bên, hoặc đối với cả
hai bên. Thông thường, trong quá trình giao dịch, các bên sẽ lựa chọn đồng tiền thanh toán
tự do chuyển đổi được, phổ biến và có tỷ lệ lạm phát thấp.
Năm là, cơ quan giải quyết tranh chấp hợp đồng là tòa án hay trọng tài thương mại.
Ở đây chúng ta phân biệt tòa án với trọng tài thương mại. Tòa án là một cơ quan quyền
lực của nhà nước, phán quyết của tòa án mang tính pháp lý và bắt buộc các bên phải thực
hiện. Trong khi đó, trọng tài thương mại là một tổ chức phi chính phủ, phán quyết của trọng
tài thương mại không mang tính pháp lý và bắt buộc phải thực hiện.
Cuối cùng, nguồn luật điều chỉnh hợp đồng phức tạp, đa dạng, gồm luật quốc gia và
luật quốc tế. Ở góc độ luật quốc tế, chúng ta có các tập quán thương mại quốc tế Incoterms,
các văn bản điều chỉnh phương thức thanh toán quốc tế của Phòng Thương mại Quốc tế
ICC như UCP 600 – Quy tắc thống nhất về thực hành tín dụng chứng từ, URC 522 – Quy
81
tắc thống nhất về thực hành nhờ thu… Ngoài ra còn có Công ước Vienna 1980 về hợp
đồng mua bán hàng hóa quốc tế. Ở góc độ luật quốc gia, chúng ta có Luật Thương mại
2005 và Luật sửa đổi, bổ sung Luật Thương mại 2017.
1.3. Hiệu lực pháp lý của hợp đồng ngoại thương
Nguyên tắc hợp đồng bằng văn bản mặc nhiên có hiệu lực kể từ thời điểm bên sau
cùng ký vào hợp đồng, nếu các bên không có thỏa thuận hiệu lực vào thời điểm khác.
Chỉ khi hợp đồng ký kết giữa các bên có hiệu lực thì quyền lợi và nghĩa vụ của các
bên mới được đảm bảo và nếu có tranh chấp xảy ra thì mới bảo đảm việc khiếu nại hay tố
tụng.
2. Đàm phán hợp đồng ngoại thương
2.1. Khái niệm đàm phán
Đàm phán thương mại là quá trình trao đổi ý kiến của các chủ thể trong một xung
đột nhằm đi tới thống nhất cách nhận định, thống nhất quan niệm, thống nhất cách xử lý
những vấn đề nảy sinh trong quan hệ mua bán giữa các bên.
Trong giao dịch ngoại thương, cùng với rất nhiều rào cảng về pháp luật, tập quán,
ngôn ngữ văn hóa hay tư duy truyền thống, không phải lúc nào các bên cũng tiến tới một
sự nhất trí chung ngay từ ban đầu.
Để giải quyết mâu thuẫn, tạo sự tin tưởng và thiết lập mối quan hệ làm ăn với đối
tác, người bán và người mua luôn phải trao đổi ý kiến qua lại và thể hiện lập trường của
bản thân. Sự trao đổi qua lại ý kiến để đạt được mục đích giao dịch đó gọi là đàm phán
thương mại.
2.2. Nguyên tắc cơ bản của đám phán
Muốn thành công, hoạt động đàm phán phải dựa trên những tiêu chuẩn và áp dụng
đúng nguyên tắc. Đàm phán là một hoạt động tự nguyện, mục đích của đàm phán là thỏa
thuận. Đàm phán xảy ra khi ít nhất một bên muốn thay đổi tình hình hiện tại và tin rằng
mình có thể làm được. Trong quá trình thương lượng rất có thể có đấu tranh, nhượng bộ
và không phải mọi cuộc đàm phán đều kết thúc bằng thỏa thuận. Kết quả một cuộc đàm
phán thành công là cải thiện được tình hình của cả hai bên và các bên đều hài lòng với lợi
ích đạt được. Sau đây là 3 nguyên tắc cơ bản của một cuộc đàm phán.
Nguyên tắc thứ nhất: Phải am tường đối tác giao dịch đàm phán, phải nghiên cứu
kỹ đối tác để hiểu tiềm lực, sức ép, môi trường, điều kiện, sở thích, sức mạnh tiềm ẩn…
Nguyên tắc thứ hai: Xây dựng niềm tin, thu hút chú ý, khêu gợi sự quan tâm hứng
thú của đối tác. Phát triển kinh doanh, thiết lập quan hệ lâu dài phải dựa trên cơ sở niềm
tin. Có niềm tin là có tất cả. Thu hút, hấp dẫn đối tác là tiền đề quan trọng để giao dịch đàm
phán thành công, không khí hòa hợp tin cậy lẫn nhau.
Nguyên tắc thứ ba: Đôi bên cùng có lợi. Nghĩa là người đàm phán cần bảo vệ lợi
ích của mình trong phạm vi đã xác định có thể tìm được lợi ích càng nhiều càng tốt. Mặc
khác, bất cứ nhà đàm phán nào cũng phải thỏa mãn nhu cầu thấp nhất của đối phương.
Nếu không làm được điều đó, thì cuộc đám phán sẽ thất bại.
82
2.3. Các giai đoạn trong đàm phán
2.3.1. Chuẩn bị đàm phán
Đây được coi là giai đoạn quan trọng nhất, quyết định 80% kết quả của đàm phán.
Giai đoạn này cần thực hiện các việc sau:
a. Đánh giá tình hình
Đánh giá tình hình giúp doanh nghiệp có nhiều thông tin về đối tác.
Thứ nhất, thông tin về thị trường của đối tác: luật pháp, tập quán buôn bán, nhu cầu
thị trường, thuế, chi phí, các yếu tố chính trị xã hội…
Thứ hai, thông tin về đối tác: Mục tiêu, lĩnh vực hoạt động kinh doanh, tổ chức nhân
sự và quyền hạn, xác định nhu cầu và mong muốn của đối tác.
Thứ ba, thông tin về đối thủ cạnh tranh: Nhận biết về đối thủ cạnh tranh và biện pháp
khắc phục từ đó đánh giá được điểm mạnh, điểm yếu của mình so với đối thủ.
b. Đề ra mục tiêu
Mục tiêu đàm phán càng cụ thể càng tốt và cần tính đến các yếu tố như: tính thực
tế, mối quan hệ làm ăn, mức độ chấp nhận… Doanh nghiệp có thể mục tiêu cao nhất, mục
tiêu thấp nhất và mục tiêu trọng tâm cần đạt được sau đàm phán.
c. Chuẩn bị nhân sự
Dù là đàm phán dưới hình thức nào thì việc chuẩn bị người đàm phán là rất cần
thiết. Người đàm phán phải có trình độ chuyên môn và ngoại ngữ cao, khả năng giao tiếp
linh hoạt, đủ sức thuyết phục để việc đàm phán đạt hiệu quả nhanh nhất.
d. Lựa chọn chiến lược
Mỗi nhà đàm phán đều có những tư duy chiến lược riêng của mình. Sự tiếp cận của
nhà đàm phán đối với xung đột là giải quyết nó nhưng vẫn giữ được những mối quan hệ
làm ăn và đảm bảo lợi ích cho các bên trên nguyên tắc đôi bên cùng có lợi.
2.3.2. Giai đoạn đàm phán
a. Mở đầu đám phán
Trong gặp gỡ trực tiếp, nhà đàm phán có thể nhanh chóng đi thẳng vào nội dung
đàm phán sau vài câu chuyện xã giao. Trong đàm phán qua thư từ, mở đầu đàm phán là
cách người bán gửi thư chào hàng; hoặc người mua viết thư hỏi hàng.
b. Hiểu biết đối tác
Hai bên trao đổi qua lại bằng cách đặt những câu hỏi để xác minh những điểm nhất
định cần có trong hợp đồng và khai thác những ý kiến của đối tác. Nhà đàm phán bài tỏ
quan điểm của mình, sẵn sàng lắng nghe và trả lời những thắc mắc của đối phương.
c. Thương lượng
83
Là quá trình các bên đưa ra những điều kiện để chấp nhận thỏa thuận và bày tỏ
nhận định của doanh nghiệp mình với vấn đề quan tâm chính nhằm đạt được thỏa thuận.
Quá trình thương lượng đòi hỏi cả sự nhượng bộ và suy xét kỹ càng, lý lẽ doanh nghiệp
đưa ra cần thuyết phục đối phương để nhanh chóng ký kết hợp đồng.
2.3.3. Kết thúc đàm phán
Hoàn tất thương lượng, doanh nghiệp tỏ rõ thiện chí hài lòng về những gì hai bên
đã đạt được sau đàm phán, bày tỏ ý định sẵn sàng thực hiện nghĩa vụ của những điều
khoản đã thỏa thuận.
2.3.4. Soạn thảo hợp đồng ngoại thương
Soạn thảo hợp đồng ngoại thương thường chia thành 2 bước.
a. Bước 1 là soạn dự thảo hợp đồng.
Bước này giống như lập một bản kế hoạch cho việc đàm phán. Khi có một dự thảo
tốt coi như đã đạt 50% công việc đàm phán và ký kết hợp đồng.
b. Bước 2 là sửa đổi bổ sung dự thảo sau khi đàm phán, thương lượng.
Sau khi có kết quả đàm phán, kết quả này sẽ được thể hiện trên hợp đồng ngoại
thương bằng việc sửa đổi, bổ sung dự thảo trước đó của hợp đồng.
Trên thực tế, một bên sẽ giành quyền soạn thảo hợp đồng và gửi bản dự thảo cho
bên kia kiểm tra trước khi ký kết. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam mới thành lập, bước đầu
giao thương với đối tác nước ngoài, không chủ động giành quyền soạn thảo hợp đồng mà
nhường quyền đó cho đối tác. Nhiều trường hợp sau khi hợp đồng được ký kết, doanh
nghiệp mới phát hiện ra sai sót, nhưng không thể tự mình đơn phương sửa đổi hợp đồng
nên phải nhượng bộ, thuyết phục đối tác để chấp nhận sửa đổi.
3. Nội dung hợp đồng ngoại thương
1. Điều khoản tên hàng (Commodity)
Nhằm mục đích các bên xác định được loại hàng cần mua bán, do đó phải diễn tả
thật chính xác. Ðể làm việc đó người ta dùng các cách ghi sau:
 Ghi tên hàng bao gồm tên thông thường, tên thương mại, tên khoa học (áp dụng
cho các loại hóa chất, giống cây).
 Ghi tên hàng kèm tên địa phương sản xuất ra nó, nếu nơi đó ảnh hưởng đến
chất lượng sản phẩm. Ví dụ: nước mắm Phú Quốc.
 Ghi tên hàng kèm với qui cách chính của hàng đó.
 Ghi tên hàng kèm với tên nhà sản xuất ra nó. Hình thức này áp dụng với những
sản phẩm nổi tiếng của những hãng có uy tín.
 Ghi tên hàng kèm với công dụng của hàng. Theo cách này người ta ghi thêm
công dụng chủ yếu của sản phẩm, theo tập quán nếu hợp đồng ghi kèm theo
84
công dụng thì người bán phải giao hàng đáp ứng được công dụng đó mặc dù giá
cả nó cao.
 Tên hàng kèm với mã HS của hàng hóa đó.
Kết hợp nhiều cách:
 Commodity: Vietnamese white rice long grain, crop 2010, 10% broken.
 Commodity: Frozen black Tiger shrimps (Pennnues Monodon).
 Commodity: Urea Fertilizer. Origin: Indonesia Specification: Nitrogen 46% min.
2. Điều khoản phẩm chất – chất lượng (Quality)
“Phẩm chất” là điều khoản nói lên mặt “chất” của hàng hóa mua bán như tính năng,
tác dụng, công suất, hiệu suất . . . của hàng hóa đó.
Xác định cụ thể phẩm chất của sản phẩm, là cơ sở để xác định giá cả. Do vậy: xác
định điều kiện phẩm chất tốt, dẫn đến xác định giá cả tốt, đúng, và mua được hàng hóa
đúng yêu cầu của mình.
Có nhiều phương pháp để xác định phẩm chất hàng hóa, dưới đây là một số phương
pháp chủ yếu:
Xác định phẩm chất dựa vào tiêu chuẩn
Ðối với những sản phẩm đã có tiêu chuẩn thì dựa vào tiêu chuẩn để xác định phẩm
chất của sản phẩm.
Lưu ý:
 Trước khi đưa vào hợp đồng cần hiểu rõ về nội dung của tiêu chuẩn (tiêu
chuẩn có thể do nhà nước, ngành hoặc cơ quan sản xuất ban hành nên phải ghi
rõ người, nơi, năm ban hành tiêu chuẩn).
 Có thể sửa đổi một số chỉ tiêu trong tiêu chuẩn nếu cần thiết.
 Ðã theo tiêu chuẩn nào thì cần ghi rõ không nên mập mờ.
Phương pháp xác định phẩm chất dựa vào nhãn hiệu hàng hóa
Nhãn hiệu là những ký hiệu, hình chữ . . . để phân biệt hàng hóa của nơi sản xuất
này với nơi sản xuất khác. Lưu ý:
 Nhãn hiệu đã đăng ký chưa ?
 Ðược đăng ký ở thị trường nào ? Hãng sản xuất đó có đăng ký tại thị trường mua
sản phẩm chưa?
 Cần ghi năm sản xuất, đợt sản xuất của sản phẩm vì những sản phẩm được sản
xuất ở những thời điểm khác nhau có thể có chất lượng khác nhau nên giá cả
cũng khác nhau.
85
 Cần chú ý đến những nhãn hiệu tương tự.
Xác định phẩm chất dựa vào tài liệu kỹ thuật
Bảng thuyết minh, hướng dẫn vận hành, lắp ráp, catalog . . .
Phải biến các tài liệu kỹ thuật thành một phụ kiện của hợp đồng tức gắn nó với hợp
đồng.
Xác định phẩm chất dựa vào hàm lượng của một chất nào đó trong sản phẩm
Chia làm hai loại hàm lượng của chất trong hàng hóa:
 Hàm lượng chất có ích: qui định hàm lượng (%)min.
 Hàm lượng chất không có ích: qui định hàm lượng (%) max.
3. Điều khoản số lượng (Quantity)
Nhằm nói lên mặt “lượng” của hàng hóa được giao dịch, điều khoản này bao gồm
các vấn đề về đơn vị tính số lượng (hoặc trọng lượng) của hàng hóa, phương pháp qui
định số lượng và phương pháp xác định trọng lượng.
Ðơn vị tính số lượng
 Lưu ý về hệ thống đo lường, vì bên cạnh hệ mét, nhiều nước còn sử dụng hệ
thống đo lường khác. Ví dụ: Hệ thống đo lường của Anh, Mỹ . . . do đó để tránh
hiểu lầm nên thống nhất dùng hệ mét hoặc qui định lượng tương đương của
chúng tính bằng mét.
Một số đơn vị đo lường thông dụng:
1 tấn (T) = 1 Mectric Ton (MT) = 1.000 kg 1 thùng (Bushel) ngũ cốc = 36 lít
1 tấn = 2.204,6 pound (Lb) 1 ounce = lạng = 28,35 gram
1 pound (Lb) = 0,454 kg 1 troy ounce = 31,1 gram
1 gallon (dầu mỏ) Anh= 4,546 lít 1 Inch = 2,54 cm (1m = 39,37 inch)
1 gallon (dầu mỏ) Mỹ = 3,785 lít 1 foot = 12 inches = 0,3048 m (1m =
3,281 ft.)
1 thùng (barrel) dầu mỏ = 159 lít
2. Phương pháp quy định số lượng
Trong các hợp đồng ngoại thương, người ta sử dụng hai phương pháp qui định số lượng
hàng hóa
1. Phương pháp qui định dứt khoát số lượng:
Ví dụ: 1.000 cái máy kéo; 10.000 xe máy
Thường dùng trong buôn bán hàng công nghiệp, hàng bách hóa.
86
1. Phương pháp qui định phỏng chừng:
Ví dụ: Khoảng 1.000.000 tấn than, xấp xỉ 5.000 tấn quặng thiếc.
Phương pháp này thường được dùng khi mua bán hàng hóa có khối lượng lớn như: phân
bón, quặng, ngũ cốc …
* Ví dụ: 1.000 MT more or less 5%.
Hoặc from 950 MT to 1.050 MT about 1.000 MT.
Lưu ý: Khi dùng about hoặc approximately thì trong phương thức thanh toán bằng L/C
thường dung sai cho phép là 10%.
Phương pháp qui định trọng lượng
 Trọng lượng cả bì (Gross weight): trọng lượng của bản thân hàng hóa cộng trọng
lượng mọi thứ bao bì
Gross weight = Net weight + tare
– Trọng lượng tịnh (Net Weight) chỉ tính trọng lượng của bản thân hàng hóa
4. Điều khoản giá cả (Price)
Trong điều kiện này cần xác định: Ðơn vị tiền tệ của giá cả, mức giá, phương pháp
qui định giá cả, giảm giá, điều kiện cơ sở giao hàng tương ứng.
Đồng tiền ghi giá
Ðồng tiền ghi giá có thể là đồng tiền của nước người bán hoặc nước người mua, cũng có
thể của nước thứ ba.
Xác định mức giá
Giá cả trong các hợp đồng ngoại thương là giá quốc tế.
Giá cố định: (fixed) giá được khẳng định lúc ký kết hợp đồng và không thay đổi trong quá
trình thực hiện hợp đồng.
Giá qui định sau: được xác định sau khi ký hợp đồng hoặc bằng cách đàm phán, thỏa thuận
trong một thời gian nào đó, hoặc bằng cách dựa vào giá thế giới ở một ngày nào đó trước
hay trong khi giao hàng.
Giá có thể xét lại: (rivesable price), giá đã được xác định trong lúc ký hợp đồng, nhưng có
thể được xem xét lại nếu sau này, vào lúc giao hàng, giá thị trường của hàng hóa đó có sự
biến động với một mức nhất định.
Giá di động: (sliding scale price): là giá cả được tính toán dứt khoát vào lúc thực hiện hợp
đồng trên cơ sở giá cả qui định ban đầu, có đề cập tới những biến động về chi phí sản xuất
trong thời kỳ thực hiện hợp đồng. Giá di động thường được vận dụng trong các giao dịch
cho những mặt hàng có thời hạn chế tạo lâu dài như thiết bị toàn bộ tàu biển, các thiết bị
lớn trong công nghiệp . . . Trong trường hợp này, khi ký kết hợp đồng người ta quy định
87
một giá ban đầu (basis price) và qui định cơ cấu của giá đó đồng thời qui định phương pháp
tính toán giá di động sẽ vận dụng.
Phương pháp qui định giá
Thường dùng các phương pháp sau:
Ðiều kiện cơ sở giao hàng tương ứng
Trong việc xác định giá cả, người ta luôn định rõ điều kiện cơ sở giao hàng có liên
quan đến giá cả đó. Vì vậy, trong các hợp đồng mua bán, mức giá bao giờ cũng được ghi
bên cạnh một điều kiện cơ sở giao hàng nhất định.
Ví dụ: Hợp đồng mua bán gạo có thể ghi giá:
Unit price: USD 222/ MT FOB (Incoterms 2000) Saigon port, Hochiminh city, Viet
Nam.
Total amount: 2.220.000 USD.
5. Điều khoản giao hàng (Shipment / delivery)
Nội dung cơ bản của điều khoản giao hàng là sự xác định thời hạn, địa điểm giao
hàng, phương thức giao hàng và thông báo giao hàng.
1. Thời gian giao hàng
Là thời hạn mà người bán phải hoàn thành nghĩa vụ giao hàng.
Trong buôn bán quốc tế, có 3 kiểu qui định thời hạn giao hàng
1. Thời hạn giao hàng có định kỳ:
Xác định thời hạn giao hàng:
 Hoặc vào một ngày cố định: ví dụ: 31/12/2019.
 Hoặc một ngày được coi là ngày cuối cùng của thời hạn giao hàng: không chậm
quá ngày 31/12/2019.
 Hoặc bằng một khoảng thời gian: quý 3/ 2019.
 Hoặc bằng một khoảng thời gian nhất định tùy theo sự lựa chọn của người mua.
Ví dụ: Tháng 1 ký hợp đồng, thời hạn giao hàng quy định từ tháng 2 đến tháng 7
tùy người mua chọn.
1. c) Thời hạn giao hàng ngay:
– Giao nhanh (prompt)
 Giao ngay lập tức (Immediately).
 Giao càng sớm càng tốt (as soon as possible)
88
2. Ðịa điểm giao hàng
Các phương pháp qui định địa điểm giao hàng trong buôn bán quốc tế.
 Qui định rõ cảng (ga) giao hàng, cảng (ga) đến và cảng (ga) thông qua.
 Qui định một cảng (ga) và nhiều cảng (ga).
3. Phương thức giao hàng
Quy định việc giao nhận được tiến hành ở một nơi nào đó là giao nhận sơ bộ hoặc
là giao nhận cuối cùng.
 Giao nhận sơ bộ: bước đầu xem xét hàng hóa xác định sự phù hợp về số lượng,
chất lượng hàng so với hợp đồng. Thường được tiến hành ở ngay địa điểm sản
xuất hàng hóa hoặc ở nơi gửi hàng. Trong giao nhận sơ bộ, nếu có điều gì thì
người mua yêu cầu khắc phục ngay.
 Giao nhận cuối cùng: xác nhận việc người bán hoàn thành nghĩa vụ giao hàng.
Quy định việc giao nhận về số lượng và chất lượng.
 Giao nhận về số lượng – Xác định số lượng thực tế hàng hóa được giao, bằng
các phương pháp cân, đo, đong, đếm.
 Giao nhận về chất lượng là việc kiểm tra hàng hóa về tính năng, công dụng, hiệu
suất, kích thước, hình dáng …
 Tiến hành bằng phương pháp cảm quan hoặc phương pháp phân tích
 Có thể tiến hành kiểm tra trên toàn bộ hàng hóa hoặc chỉ kiểm tra điển hình.
4. Thông báo giao hàng
Tùy điều kiện cơ sở giao hàng đã qui định, nhưng trong hợp đồng người ta vẫn quy định
rõ thêm về lần thông báo giao hàng và những nội dung cần được thông báo.
 Thông thường trước khi giao hàng người bán thông báo: hàng sẳn sàng để giao
hoặc ngày đem hàng ra cảng để giao. Người mua thông báo cho người bán
những điều cần thiết để gửi hàng hoặc về chi tiết của tàu đến nhận hàng.
 Sau khi giao hàng người bán phải thông báo tình hình hàng đã giao, kết quả giao
hàng.
Nội dung thông báo do mục đích của chúng quyết định.
5. Một số qui định khác về việc giao hàng
Ðối với hàng hóa có khối lượng lớn có thể qui định: cho phép giao từng đợt – partial
shipment allowed, hoặc giao một lần – total shipment.
. Nếu dọc đường cần thay đổi phương tiện vận chuyển, có thể qui định: cho phép
chuyển tải – transhipment allowed.
89
. Nếu hàng hóa có thể đến trước giấy tờ, thì qui định “vận đơn đến chậm được chấp
nhận” – Stale bill of lading acceptable.
6. Điều kiện thanh toán (Payment)
Trong mục này của hợp đồng qui định đồng tiền thanh toán, thời hạn trả tiền, hình
thức trả tiền, các chứng từ làm căn cứ để trả tiền.
Thời hạn thanh toán (time of payment)
Có thể trả ngay, trả trước hay trả sau:
 Trả ngay: Trong buôn bán quốc tế: “trả ngay” có tính chất quy ước. Ðó là việc trả
tiền được thực hiện trong thời gian hợp lý cho phép người mua xem xét chứng
từ giao hàng.
 Trả trước: là việc người mua cung cấp tín dụng cho người bán dưới hình thức
tiền hoặc ứng trước hiện vật (máy móc, nguyên vật liệu .v.v..). Trả trước cũng
còn có nghĩa là người mua đặt cọc hoặc cam kết thực hiện hợp đồng.
 Trả sau: là việc người bán cung cấp tín dụng cho người mua
Người ta có thể áp dụng kết hợp việc trả ngay, trả trước và trả sau trong một hợp đồng.
Hình thức thanh toán
Có nhiều phương thức thanh toán khác nhau
L/C, Clean collection, D/A, D/P, T/T, M/T, CAD, Tiền mặt, cheque … mỗi phương
thức có những ưu nhược điểm khác nhau. Cần nghiên cứu kỹ để chọn phương thức thanh
toán thích hợp.
7. Bao bì (Packing)
Trong điều khoản này các bên giao dịch thường thỏa thuận với nhau về:
 Yêu cầu chất lượng bao bì
 Phương thức cung cấp bao bì
 Giá cả bao bì
1. Phương pháp qui định chất lượng bao bì:
. Qui định chung:
Chất lượng bao bì phù hợp với một phương tiện vận tải nào đó.
Ví dụ: Bao bì phù hợp với vận chuyển đường sắt; Bao bì phù hợp với vận chuyển đường
biển
Bao bì phù hợp với vận chuyển đường hàng không.
90
Phương pháp này có nhược điểm là có thể dẫn đến tranh chấp vì hai bên không hiểu giống
nhau.
. Qui định cụ thể:
 Yêu cầu vật liệu làm bao bì
 Yêu cầu về hình thức của bao bì: Hộp (case), bao (bales), thùng (drums), cuộn
(rolls), bao tải (gunng bags) …
 Yêu cầu về kích thước bao bì
 Yêu cầu về số lớp bao bì và cách thức cấu tạo của mỗi lớp đó
 Yêu cầu về đai nẹp bao bì . . .
2. Phương pháp cung cấp bao bì:
 Phương pháp phổ biến nhất: bên bán cung cấp bao bì cùng với việc giao hàng
cho bên mua.
 Bên bán ứng trước bao bì để đóng gói hàng hóa, nhưng sau khi nhận hàng bên
mua phải trả lại bao bì. Phương pháp này dùng với các loại bao bì có giá trị cao.
 Bên mua gởi bao bì đến trước để đóng gói: Phương pháp này áp dụng khi bao
bì khan hiếm và thị trường thuộc về người bán.
3. Phương pháp xác định giá cả bao bì:
 Ðược tính vào giá hàng (Packing charges included).

 Bao bì tính riêng.
 Tính theo lượng chi thực tế hoặc tính theo phần trăm so với giá hàng.
2. Ký mã hiệu
Là những ký hiệu bằng chữ hoặc hình vẽ dùng để hướng dẫn trong giao nhận, vận chuyển,
bảo quản hàng hóa.
Yêu cầu của mã ký hiệu:
 Ðược viết bằng sơn hoặc mực không phai, không nhòe
 Phải dễ đọc, dễ thấy.
 Có kích thước lớn hoặc bằng 2cm
 Không làm ảnh hưởng đến phẩm chất hàng hóa
 Phải dùng màu đen hoặc màu tím với hàng hóa thông thường, màu đỏ với hàng
hóa nguy hiểm, màu cam với hàng hóa độc hại. Bề mặt viết ký mã hiệu phải bào
nhẵn.
91
 Phải được viết theo thứ tự nhất định.
 Ký hiệu mã hiệu phải được kẻ ít nhất trên hai mặt giáp nhau.
PACKING 50 kgs net in new white double polypropylene woven bag with good
quality. Export standard method of packing is applied. Tare weight of empty bag is about
240 grams each. 2% of total bag as empty bags to be supplies free of charge.
8. Bảo hiểm (Insurance)
Trong điều khoản này cần thỏa thuận ai là người mua bảo hiểm và điều kiện bảo
hiểm cần mua.
 Người mua bảo hiểm.
 Điều kiện bảo hiểm.
 Loại chứng thư bảo hiểm.
Insurance to be effected by the seller for 110% of CIF invoice value against Free
Particular Average as per Ocean Marine Cargo Clause of the People’s Insurance Company
of Vietnam.
9. Điều khoản bảo hành (Warranty)
Trong điều khoản này, cần phải thể hiện được hai yếu tố:
 Thời gian bảo hành: cần phải qui định hết sức rõ ràng.
 Nội dung bảo hành: người bán hàng cam kết trong thời hạn bảo hành hàng hóa
sẽ bảo đảm các tiêu chuẩn chất lượng, đặc điểm kỹ thuật, phù hợp với qui định
của hợp đồng, với điều kiện người mua phải nghiêm chỉnh thi hành sự hướng
dẫn của người bán về sử dụng và bảo dưỡng. Nếu trong giai đoạn đó, người
mua phát hiện thấy khuyết tật của hàng hóa, thì người bán phải sửa chữa miễn
phí hoặc giao hàng thay thế.
10. Điều khoản miễn trách nhiệm / bất khả kháng (Force majure)
Bất khả kháng là sự kiện khi xảy ra làm cho hợp đồng trở thành không thể thực hiện
được, mà không ai bị coi là chịu trách nhiệm. Các sự kiện bất khả kháng mang 3 đặc điểm
sau:
 Không thể lường trước được
 Không thể vượt qua
 Xảy ra từ bên ngoài.
Tuy nhiên, vẫn có thể quy định trong hợp đồng coi là bất khả kháng các sự kiện mà
bình thường ra thì không có đủ 3 đặc điểm trên, ví dụ: đình công, hỏng máy, mất điện,
chậm được cung cấp vật tư . . . Cũng có thể quy định thêm rằng: các sự kiện đó chỉ tạm
ngưng việc thực hiện hợp đồng chứ không làm hợp đồng mất hiệu lực.
92
Quy định các sự kiện tạo nên bất khả kháng: Quy định các tiêu chí để xác định một
sự kiện có phải là trường hợp bất khả kháng. Liệt kê các sự kiện khi xảy ra được coi là bất
khả kháng. Dẫn chiếu đến văn bản của ICC (xuất bản phẩm số 421).
Thủ tục ghi nhận sự kiện bất khả kháng: Quy định trách nhiệm của bên gặp sự kiện
bất khả kháng: thông báo cho các bên liên quan bằng văn bản, cung cấp chứng nhận sự
kiện của cơ quan chức năng…
Hệ quả của bất khả kháng
– Thời hạn hiệu lực hợp đồng được kéo dài trong một thời gian tương ứng với thời
gian xảy ra bất khả kháng, cộng với thời gian khắc phục hậu quả.
– Nếu bất khả kháng kéo dài quá lâu thì có thể hủy hợp đồng mà không phải bồi
thường.
11. Điều khoản khiếu nại (Claim)
Khiếu nại là các đề nghị do một bên đưa ra đối với bên kia do số lượng, chất lượng
giao hàng, hoặc một số vấn đề khác không phù hợp với các điều khoản đã được qui định
trong hợp đồng.
Về điều khoản này các bên qui định trình tự tiến hành khiếu nại, thời hạn có thể nộp
đơn khiếu nại, quyền hạn và nghĩa vụ của các bên liên quan đến việc phát đơn khiếu nại,
các phương pháp điều chỉnh khiếu nại.
Khiếu nại được đưa ra dưới dạng văn bản và gồm các số liệu sau: Tên hàng, số
lượng, và xuất xứ hàng hóa, cơ sở để khiếu nại kèm theo chỉ dẫn chính về những thiếu xót
mà đơn khiếu nại được phát ra, các yêu cầu về điều chỉnh khiếu nại.
Ðơn khiếu nại được gởi đi kèm theo các chứng từ cần thiết như: biên bản giám định,
biên bản chứng nhận tổn thất, mất mát, vận đơn đường biển, bản liệt kê chi tiết, giấy chứng
nhận chất lượng.
 Thời hạn khiếu nại.
 Bộ hồ sơ khiếu nại.
 Cách thức giải quyết khiếu nại.
12. Điều khoản trọng tài (Arbitration)
Trong điều khoản này cần quy định các nội dung sau:
 Ai là người đứng ra phân xử? Tòa án Quốc gia hay Tòa án trọng tài, trọng tài
nào, thành lập ra sao? Ðể giải quyết tranh chấp giữa các bên giao dịch, khi những
tranh chấp này không thể giải quyết bằng con đường thương lượng.
 Luật áp dụng vào việc xét xử.
 Ðịa điểm tiến hành xét xử.
 Phân định chi phí trọng tài.
93
13. Phạt và bồi thường thiệt hại (Penalty)
Ðiều khoản này qui định những biện pháp khi hợp đồng không được thực hiện (toàn
bộ hay một phần). Ðiều khoản này cùng lúc nhằm hai mục tiêu:
 Ngăn ngừa đối phương có ý định không thực hiện hay thực hiện không tốt hợp
đồng.
 Xác định số tiền phải trả nhằm bồi thường thiệt hại gây ra.
Các trường hợp phạt:
 Phạt chậm giao hàng: Ví dụ: Nếu Người bán giao hàng chậm thì các khoản phạt
sẽ áp dụng như sau: tuần đầu chậm giao, không tính phạt. Tuần thứ hai đến tuần
thứ năm phạt 1% tuần giao chậm; từ tuần thứ sáu: 2 % tuần, nhưng tổng số tiền
phạt giao chậm không quá 10% tổng giá trị hàng giao chậm.
Một ví dụ khác: “Trường hợp hàng giao chậm quá 30 ngày, hợp đồng này được hủy bỏ
hoàn toàn hợp pháp, bên bán sẽ phải trả cho bên mua tiền bồi thường thiệt hại là 5% tổng
giá trị hợp đồng.
 Phạt giao hàng không phù hợp về số lượng và chất lượng: Các biện pháp giải
quyết:
– Hủy ngay đơn hàng, không thanh toán tiền bồi thường. – Yêu cầu thay thế ngay lô hàng
bị từ chối.
 Yêu cầu nhà cung cấp khác thay thế lô hàng, chi phí do nhà cung cấp vi phạm
chịu.
Các biện pháp trên áp dụng kèm theo tỷ lệ tiền phạt
+ Phạt do chậm thanh toán:
 Phạt 1 tỷ lệ phần trăm của số tiền đến thời hạn thanh toán, tính theo thời hạn
chậm thanh toán. Ví dụ: 1% của số tiền chậm thanh toán/ tháng.
 Phân bố lãi suất chậm thanh toán, thường vận dụng tỷ lệ chiết khấu chính thức
hay lãi suất hợp pháp được công bố hay lãi suất nợ quá hạn của các ngân hàng,
có lúc còn cộng thêm vài %. Ví dụ: “Trường hợp chậm thanh toán, kể từ ngày
đến hạn, số tiền chưa trả được tính lãi. Lãi suất tính theo lãi suất nợ quá hạn của
các ngân hàng cộng thêm 2%.
CONTRACT1
No2: 04/19/VT-CH
Date3: January 18, 2011
1
Tiêu đề hợp đồng: thường là “Contract”, “Sale Contract” hoặc “Sales Confirmation”.
2
Số và ký hiệu hợp đồng: Số và ký hiệu do bên lập hợp đồng cho.
3
Thời gian ký kết hợp đồng: là ngày hợp đồng có đủ chữ ký của các bên mua và bán và được cho số, ký hiệu đầu đủ.
94
BETWEEN: BINH DIEN CO.4
Address5: C12/21 Tan Kien, Binh Chanh District, Hochiminh city, Vietnam
Tel6: 84-8-3756011 Fax: 84-8-39560799
Email: phanbon@binhdien.com Website: www.binhdien.com
Presented by7: Mr. LE QUOC PHONG, Director
Hereinafter called “THE BUYER”.
AND: KOLON INTERNATIONAL CORP.
Address: KOLON TOWER. Annex 1-22, Byeolyang-Dong Kwacheon City Kyonggi-
Do 427-040, Korea
Tel: 822.3677.8114 Fax: 822.3677.7561
Website: www.kolomintl.com
Account8: 052.30.000112 at KOREA FIRST BANK, Seoul
Presented by: Mr. YOUNG HO RIM, President
Hereinafter called “THE SELLER”.
Both parties have agreed to sign this contract under the following terms and
conditions:
Article 1: Commodity and Specification9
1. Commodity: Urea Fertilizer
2. Origin: Indonesia
3. Specification: - Nitrogen: 46% min.
- Moisture: 0,5% max.
- Biuret: 1,0% max.
- Color: White.
4
Tên đơn vị: Nêu cả tên đầy đủ và tên viết tắt (nếu có).
5
Địa chỉ đơn vị: Số, tên đường, tên thành phố, tên quốc gia.
6
Các số máy fax, telex, điện thoại và địa chỉ email nếu có.
7
Người đại diện ký kết hợp đồng.
8
Số tài khoản và tên ngân hàng.
9
Điều khoản về tên hàng: Tên hàng phải được mô tả chính xác vì đây là cơ sở để người bán giao hàng đúng theo yêu
cầu của người mua. Để mô tả hàng hóa chính xác, có những cách thức sau:
- Ghi tên hàng: tên thông thường, tên thương mại, tên khoa học, đặc biệt đối với hàng hóa là hóa chất, giống cây trồng.
- Ghi tên hàng kèm theo tên địa phương sản xuất ra nó nếu điều đó có ảnh hưởng đến chất lượng hàng hóa;
- Ghi tên hàng kèm theo quy cách của hãng sản xuất. Ví dụ: xe tải 25 tấn, xe Toyota 12 chỗ ngồi.
- Ghi tên hàng kèm theo công dụng của hàng hóa.
95
- Free Flowing: Treated with anti-caking.
4. Packing: - 50kg net in polypropylene woven bag with polyethylene inner liner.
- 2% of total bag as empty spare bags to be supplied free of charges.
Article 2: Unit price – Quantity and Total Amount10
1. Unit price : USD 360/MT C.I.F HCM Port, VN (Incoterms 2010)
2. Quantity : 10.000 MTS (plus or minus 10% at seller’s option)
3. Total Amount : USD 3,600,000 (±10% at seller’s option)

(Say: US Dollars three million six hundred thousand only).
Article 3: Shipment – Delivery11

1. Time of shipment : Not later than July 2011.
2. Port of loading : Indonesia main Port.
3. Destination port : New Port, Hochiminh city, Vietnam.
4. Partial shipment : Not Allowed.
5. Transhipment : Not Allowed.
10
Điều khoản về đơn giá, số lượng, tổng trị giá hàng hóa:
1. Đơn giá, tổng trị giá hàng hóa: Trong hợp đồng cần quy định rõ đơn vị tiền tệ, mức giá, phương pháp quy định
giá, điều kiện giảm giá, điều kiện thương mại quốc tế tương ứng.
2. Số lượng, trọng lượng: Điều khoản này nói lên mặt lượng của hàng hóa giao dịch, bao gồm đơn vị tính, số lượng,
trọng lượng hàng hóa.
a. Đơn vị tính: Hệ mét quốc tế:
1 MT (Metric-ton) = 1.000 kg
1 tấn Mỹ - 1 ST (short-ton) = 907,187 kg
1 tấn Anh – 1 LT (long-ton) = 1.016,047 kg
1 pound = 0,454 kg
1 ounce (đối với hàng hóa thông thường) = 31,1035 gram
1 ounce (đối với vàng) = 28,35 gram
Khi mua bán hàng hóa là phân bón, cà phê, người ta dùng đơn vị là bao (bag):
1 bag Columbia = 72 kg
1 bag Anh = 60 kg
1 bag Singapore = 69 kg
1 bag quốc tế = 50 kg
b. Quy định số lượng:
- Quy định chính xác số lượng hàng hóa. Ví dụ: 5 chiếc ôtô, 1 tàu thủy.
- Quy định phỏng chừng số lượng, thường áp dụng đối với những loại hàng hóa có đơn vị tính là mét, M3, M2, tấn, kg,
lít… Trong cách quy định phỏng chừng, người ta thường dùng các từ như: “about” (khoảng), “more or less”, “plus and
minus” (hơn kém)…
11
Điều khoản về giao hàng: Nội dung cơ bản của điều khoản này là sự xác định thời hạn, địa điểm giao hàng, phương
thức giao hàng và thông báo giao hàng.
96
6. Notice of shipment: Within 2 days after the sailing date of carrying vessel to S.R.
Vietnam, the Seller shall notify by cable to the Buyer the following information:
- L/C number;
- Amount of payment;
- Name and nationally of the vessel;
- Bill of Lading number/date;
- Port of loading;
- Date of shipment;
- Expected date of arrival at discharging port.
7. Shipping mark: UREA
46% NITROGEN MINIMUM
1% BIURET MAXIMUM
0,5% MOISTURE MAXIMUM
50 KGS NET
USE NO HOOKS
MADE IN INDONESIA
One side printed in green color.
7. Discharging:
- When Notice of Readiness tendered before noon. Laytime shall be commenced
from 13:00 on the same date.
- When Notice of Readiness tendered before afternoon. Laytime shall be
commenced from 08:00 on next date.
8. Discharging term : 1200 MTS/day WWDSHEX EIU
: USD 2,000/Half
Article 4: Payment12
1. By Irrevocable Letter of Credit at sight from B/L date for the full amount of the contract
value.
12
Điều khoản thanh toán: Quy định phương thức thanh toán, người thanh toán, người thụ hưởng; ngân hàng phục vụ
người xuất khẩu/người nhập khẩu; thời hạn thanh toán; các chứng từ xuất trình để được thanh toán.
97
2.L/C beneficiary: KOLON INTERNATIONAL CORP.
KOLON TOWER. Annex 1-22,
Byeolyang-Dong Kwacheon City
Kyonggi-Do 427-040, Korea
3. L/C Advising Bank: KOREA FISRT BANK, Seoul City, Korea
4. Bank of Opening L/C: VIETCOMBANK/EXIMBANK
5. Time of Opening L/C: Within July 5, 2011
6. Payment documents:
Payment shall be made upon receipt of the following document:
- 3/3 of clean on board Bill of Lading marked “FREIGHT PREPAID”.
- Commercial invoice in triplicate.
- Packing list in triplicate.
- Certificate of origin issued by manufacturer.
- SUCOFINDO’s Certificate on quality/weight.
- One copy of sailing telex/shipping advice.
- Remark: third party’s shipping document acceptable.
- 1/3 B/L and transport documents sent by DHL.
Article 5: Insurance13
- Covered by the seller.
- Covering: ALL RISKS; 110% of Invoice value.
- Insurance policy/certificate showing claim payable at Hochiminh city, Vietnam by
the Vietnam Insurance Company, Hochiminh city branch.
Article 6: Force Majeure14
13
Điều khoản bảo hiểm: Điều khoản này nêu lên các nội dung ai sẽ chịu chi phí mua bảo hiểm; phạm vi bảo hiểm và
giá trị hàng hóa cần được bảo hiểm (thông thường bảo hiểm 110 trị giá hóa đơn). Nơi khiếu nại đòi bồi thường bảo
hiểm: thường quy định ở nước người mua để tiện cho người mua khiếu nại đòi bồi thường khi có rủi ro xảy ra.
14
Điều khoản bất khả kháng: Bất khả kháng là trường hợp những nhân tốt khách quan tác động làm cho hợp đồng
không thể thực hiện được và trong những trường hợp này không ai bị coi là phải trách nhiệm bồi thường thiệt hại.
Sự kiện bất khả kháng mang 3 đặc điểm:
- Sự kiện không thể lường trước được, mang tính bất ngờ;
- Những sự kiện mà người mua và người bán không thể vượt qua được;
- Những sự kiện đó xảy ra bên ngoài, mang tính khách quan.
98
1. Should any circumstances arise preventing either party from full or partial
carrying out its obligations under the contract (namely: acts of gods, acts of the elements,
fire, war, military operations of any nature, blockade or prohibition of export, import), the
period stipulated for performance of the contract shall be extended accordingly.
2. In the event of these circumstances prevailing for more than fulfill its obligations
under the contract, and in this case, neither party shall be entitled to indemnity of any
looses it may sustain.
3. The party unable to carry out its obligations under the contract shall advise the
other party of the commencement and termination of the circumstances preventing
performance of the contract within 5 days.
4. A certificate issued by the Chamber of Commerce of the sellers’ or buyers’
country shall be sufficient proof of the operation and the duration of such circumstances.
Article 7: Claim15
All claim by Buyer shall be made by telex or fax within 7 days after cargo arrived
at destination port and shall be confirmed in written form sent to the Seller within 21 days
after receipt of Survey Report of Vinacontrol Hochiminh city.
Article 8: Arbitration16
1. In the execution course of this contract, all dispute not reaching at amicable
agreement shall be settled by the Economic Arbitration Board of Hochiminh city under
the rules of The International Chamber of Commerce whose awards shall be final and
binding both parties.
2. Arbitration fee and other related charges shall be borne by the loosing party,
unless otherwise agreed.
Article 9: Penalty17
Trong thực tế, sự kiện bất khả kháng thường là: thiên tai hỏa hoạn, động đất, lũ lụt, đắm tàu, sóng thần; thảm họa do
con người gây ra như chiến tranh, cấm vận kinh tế, đình công, bãi công; những quy định cấm xuất nhập khẩu của
Chính phủ.
15
Điều khoản khiếu nại: Khiếu nại là đề nghị do một bên đưa ra đối với bên kia vì số lượng, chất lượng hàng giao
hoặc một số vấn đề khác không phù hợp với các điều khoản đã được quy định trong hợp đồng.
16
Điều khoản trọng tài: Các nội dung quy định trong điều khoản này là: ai sẽ là người phân xử, tòa án quốc gia hay
tòa án trọng tài, trọng tài nào, thành lập ra sao để giải quyết tranh chấp giữa các bên giao dịch khi những tranh chấp
này không thể giải quyết bằng con đường thương lượng:
- Luật nào được áp dụng xét xử;
- Địa điểm tiến hành trọng tài;
- Cam kết chấp hành quyết định của trọng tài;
- Phân định chi phí trọng tài.
17
Điều khoản phạt: Điều khoản này quy định những biện pháp khi hợp đồng không được thực hiện, toàn bộ hay một
phần. Điều khoản này có 2 mục tiêu:
- Ràng buộc đối tác nghiêm túc thực hiện các điều khoản hợp đồng;
- Xác định số tiền phải trả nhằm bồi thường thiệt hại gây ra: phạt chậm giao hàng; phạt hủy hợp đồng.
99
1. To delay shipment/delay payment: In case delay shipment/delay payment
happens, the penalty for delay interest will be based on annual rate 15 percent.
2. To delay opening L/C: In case delay opening L/C happens, the Seller has the
right to delay shipment.
3. To cancellation of Contract: If Buyer or Seller wanted to cancel the contract, 5%
of total contract value would be charged as penalty to that party.
Article 10: General Condition
1. By signing this Contract, previous correspondences and negotiations connected
herewith shall be null and void.
2. This contract comes into effect from signing date, any amendment and
additional clause to these conditions shall be valid only if made in written form and duty
confirmed by both sides.
3. This contract is made in 6 English originals, each side keeps 3.
FOR THE SELLER FOR THE BUYER
4. Tổ chức thực hiện hợp đồng ngoại thương

4.1. Các nhân tố tác động
Sau khi ký kết hợp đồng ngoại thương, nhà xuất khẩu hoặc nhà nhập khẩu phải làm
một số công việc để tổ chức thực hiện hợp đồng xuất khẩu hoặc nhập khẩu đã ký. Số
lượng và nội dung công việc mà doanh nghiệp cần làm phụ thuộc vào các nhân tố sau:
4.1.1. Phụ thuộc vào chính sách quản lý của nhà nước
Đối với những mặt hàng mà doanh nghiệp đã ký hợp đồng xuất khẩu hoặc nhập
khẩu, có những mặt hàng phải xin giấy phép xuất khẩu hoặc nhập khẩu của cơ quan quản
lý nhà nước. Hàng năm, Bộ Công Thương có ban hành cơ chế quản lý xuất nhập khẩu,
trong đó có quy định những mặt hàng cấm xuất khẩu, nhập khẩu và những mặt hàng phải
xin giấy phép khi xuất nhập khẩu.
Cùng với tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, danh mục các mặt hàng phải xin giấy
phép trước khi xuất khẩu, nhập khẩu giảm dần.
4.1.2. Phụ thuộc vào phương thức và điều kiện thanh toán quốc tế
Trong hoạt động ngoại thương, các doanh nghiệp thường sử dụng các phương
pháp thanh toán quốc tế như: nhờ thu, chuyển tiền, đổi chứng từ trả tiền hoặc tín dụng
chứng từ. Mỗi phương thức thanh toán đòi hỏi nhà xuất khẩu, nhà nhập khẩu phải thực
hiện các công việc khác nhau ở các giai đoạn khác nhau liên quan đến lô hàng xuất nhập
khẩu.
100
4.1.3. Phụ thuộc vào điều kiện thương mại (Incoterms)
Nếu doanh nghiệp xuất khẩu theo điều kiện nhóm E và F, người bán không phải
thuê phương tiện vận tải (trừ trường hợp được người mua ủy quyền) và không phải trả
cước phí vận tải chính, các nghĩa vụ này người mua thực hiện.
Trong khi đó, nếu xuất khẩu theo điều kiện CIF, người bán phải thực hiện thuê
phương tiện vận tải và phải trả cước phí vận tải chính. Ngoài ra, người bán còn phải mua
bảo hiểm cho hàng hóa chuyên chở.
4.1.4. Phụ thuộc vào đặc điểm, tính chất của hàng hóa chuyên chở
Hàng chuyên chở bằng container hay hàng rời, hàng lỏng… Việc này quyết định
thuê tàu chuyến hay tàu chợ; có phải thực hiện đóng gói bao bì hay không; hàng nông sản
thực phẩm phải qua khâu giám định chất lượng bắt buộc; phải thực hiện khử trùng; phải
lấy giấy kiểm dịch động vật, thực vật…
4.2. Quy trình tổ chức thực hiện
4.2.1. Quy trình tổ chức thực hiện hợp đồng xuất khẩu
101
4.2.2. Quy trình tổ chức thực hiện hợp đồng nhập khẩu
102
CHƯƠNG 4: CHỨNG TỪ THƯƠNG MẠI TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ
Xuất phát từ đặc điểm của thương mại quốc tế là các bên mua bán thường ở các
quốc gia khác nhau; do đó, các giao dịch mua bán, thực hiện hợp đồng, vận tải, bảo hiểm,
thanh toán… thường dựa trên cơ sở các chứng từ. Chứng từ trong thương mại quốc tế là
những văn bản chứa đựng các thông tin về hàng hóa, vận tải, bảo hiểm và thanh toán để
chứng minh một sự việc, để nhận hàng, để thanh toán, để khiếu nại đòi bồi thường… Các
chứng từ này là những bằng chứng có giá trị pháp lý, làm cơ sở cho việc giải quyết mọi
vấn đề liên quan tới quan hệ thương mại, cũng như quan hệ thanh toán quốc tế.
Những chứng từ sử dụng trong thương mại và thanh toán quốc tế bao gồm nhiều
loại, mỗi loại có nội dung và hình thức khác nhau. Tùy theo đặc điểm, nội dung và mối quan
hệ giữa các bên trong hợp đồng thương mại và tùy theo phương thức thanh toán mà bộ
chứng từ được lập với nội dung, số lượng, số loại và tính chất khác nhau. Căn cứ vào chức
năng, ta có thể phân chia các chứng từ sử dụng trong thương mại và thanh toán quốc tế
thành hai nhóm chính, đó là:
- Các chứng từ thương mại;
- Các chứng từ tài chính;
Để có cái nhìn tổng quan về cấu trúc của các chứng từ, ta quan sát sơ đồ sau đây:
103
1. Chứng từ vận tải – Transport documents
1.1. Vận đơn đường biển – Bill of Lading (B/L)
Từ sơ đồ cho thấy, có rất nhiều chứng từ được sử dụng trong thương mại và thanh
toán quốc tế, trong đó vận đơn đường biển là một trong số chứng từ đó, tuy nhiện, vận
đơn đường biển là chứng từ quan trọng, bởi vì nó là chứng từ đại diện cho hàng hóa.
Trước đây và cũng như ngày nay, vận tải bằng đường biển luôn đóng vai trò quan
trọng trong vận chuyển hàng hóa quốc tế. Hiện nay, chuyên chở bằng đường biển chiếm
80% về khối lượng và 65% về giá trị hàng hóa; ngược lại, vận tải hàng không chỉ chiếm
một số lượng hàng hóa vận chuyển quốc tế khoảng 13%, nhưng lại chiếm từ 20 đến 30%
giá trị hàng hóa trong ngoại thương. Các phương tiện vận tải khác nhu đường sắt, đường
bộ, đường sông, đường ống chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ đối với vận chuyển quốc tế. Qua đó
cho thấy, vận tải đường biển chiếm ưu thế cả về khối lượng và giá trị. Từ đó cho thấy vai
trò nổi bật của vận đơn đường biển so với các chứng từ vận tải khác.
1.1.1. Khái niệm và đặc điểm
Vận đơn đường biển (Ocean Bill of Lading hay Marine Bill of Lading – B/L) là chứng
từ chuyên chở hàng hóa bằng đường biển do người có chức năng ký phát cho người gửi
hàng sau khi hàng hóa đã được bốc lên tàu hoặc được nhận để chở.
Từ khái niệm trên rút ra một số đặc điểm sau:
Thứ nhất, khi nói đến vận đơn đường biển thì việc chuyên chở hàng hóa bằng
đường biển bắt buộc phải xảy ra.
Thứ hai, do có nhiều phương thức vận tải khác nhau, làm cho chứng từ vận tải có
nhiều loại và chức năng của chúng cũng khác nhau, trong đó, khi nói đến vận đơn đường
biển ta hiểu đây là loại chứng từ sở hữu hàng hóa và có tên gọi Bill of Lading.
Thứ ba, người ký phát vận đơn phải là người có chức năng chuyên chở, thường là
người có phương tiện chuyên chở, hoặc kinh doanh chuyên chở.
Thứ tư, thời điểm cấp vận đơn có thể là:
- Sau khi hàng hóa đã được bốc xong lên tàu (shipped on board);
- Sau khi hàng hóa được nhận để chở (Received for shipment).
Thời điểm phát hành vận đơn có ý nghĩa quan trọng trong thương mại và thanh toán
quốc tế. Một mặt, nó thể hiện trách nhiệm về chuyên chở hàng hóa và trách nhiệm về hàng
hóa đối với người chuyên chở; mặt khác, nó là bằng chứng việc giao hàng của người bán
cho người mua và là thời điểm hoàn thành nghĩa vụ giao hàng của người bán.
1.1.2. Chức năng và phạm vi sử dụng
a. Chức năng của vận đơn đường biển
Thứ nhất, vận đơn đường biển là biên lai nhận hàng của người chuyên chở phát
hành cho người gửi hàng làm bằng chứng là đã nhận hàng từ người gửi hàng với chủng
loại, số lượng và tình trạng hàng hóa ghi trên vận đơn.
104
Vì là bằng chứng đã nhận hàng, nên khi đã phát hành vận đơn, người chuyên chở
phải có trách nhiệm đối với hàng hóa trong suốt quá trình chuyên chở về số lượng cũng
như tình trạng của hàng hóa. Đồng thời, tại cảng đích người chuyên chở có nghĩa vụ giao
hàng cho người nào xuất trình vận đơn gốc đầu tiên hợp pháp do mình phát hành tại cảng
đi. Nếu không có phê chú xấu trên vận đơn, thì nhận hàng như thế nào ở cảng đi, người
chuyên chở có trách nhiệm giao hàng như thế tại cảng đích, trừ khi trong quá trình chuyên
chở, hàng hóa bị hư hỏng, mất mát do những nguyên nhân không thuộc phạm vi trách
nhiệm của người chuyên chở.
Người chuyên chở được xem là đã hoàn thành nghĩa vụ chuyên chở khi thu hồi được
một vận đơn gốc do mình phát hành. Tuy nhiên, để thu hồi được vận đơn gốc, về logic buộc
người chuyên chở phải giao hàng hóa cho người xuất trình vận đơn gốc tại cảng đích.
Thứ hai, vận đơn đường biển là bằng chứng về hợp đồng chuyên chở hàng hóa
giữa người gửi hàng và người chuyên chở. Tại sao vận đơn đường biển không phải là hợp
đồng chuyên chở mà chỉ là bằng chứng của hợp đồng? Điều này là do thông lệ, vì trên vận
đơn chỉ có một chữ ký của người chuyên chở, trong khi đó nếu là hợp đồng thì phải có hai
chữ ký của hai bên đối tác. Tuy không phải là hợp đồng đích thực, nhưng vận đơn đường
biển có giá trị đầy đủ như một hợp đồng, do đó, toàn bộ nội dung ghi ở mặt trước và mặt
sau của tờ vận đơn là cơ sở pháp lý để giải quyết mọi tranh chấp phát sinh giữa người
chuyên chở với người sở hữu vận đơn. Ngoài ra, giữa người gửi hàng và người chuyên
chở có thể ký kết với nhau một hợp đồng chuyên chở, nhưng khi vận đơn đã được phát
hành thi nó hoàn toàn độc lập với hợp đồng chuyên chở, ngay cả khi nó được phát hành
trên cơ sở hợp đồng chuyên chở.
Thứ ba, vận đơn đường biển là chứng từ sở hữu hàng hóa ghi trên vận đơn. Chức
năng sở hữu hàng hóa được thể hiện ở chỗ, người nào nắm giữa vận đơn gốc hợp pháp
là người có quyền sở hữu hàng hóa ghi trên vận đơn; vì là người sở hữu hàng hóa, nên
anh ta có quyền yêu cầu người chuyên chở phải giao hàng cho mình tại cảng đích khi xuất
trình một vận đơn gốc. Ngược lại, người chuyên chở chỉ giao hàng cho ai là người xuất
trình vận đơn gốc đầu tiên hợp pháp.
Người nắm giữ vận đơn hợp pháp có thể là một người đích danh (đối với B/L đích
danh); người được chuyển nhượng bằng thủ tục ký hậu (đối với B/L theo lệnh); hoặc bất
cứ ai cầm vận đơn trong tay (đối với B/L vô danh).
Vì vậy, vận đơn đường biển là chứng từ sở hữu hàng hóa, mà hàng hóa lại có giá
trị mua bán, nên trong thực tế người ta có thể tiến hành mua bán hàng hóa ngay cả khi
hàng hóa chưa cập cảng đích bằng cách chuyển nhượng vận đơn. Trong thực tế, vận đơn
có thể được chuyển nhượng, mua bán nhiều lần từ người này qua người khác trước khi
hàng cập cảng đích.
Điểm cần lưu ý là, vì chỉ cần xuất trình một vận đơn gốc hợp pháp là có quyền nhận
được hàng hóa tại cảng đích, trong khi đó vận đơn lại thường được phát hành thành bộ gồm
ba bản gốc, chính vì vậy, khi mua bán vận đơn, người mua phải bảo đảm tuyệt đối là được
chuyển nhượng trọn bộ vận đơn gốc như đã phát hành (tương tư như vậy, khi phát hành L/C,
ngân hàng phát hành cũng phải quy định xuất trình trọn bộ vận đơn gốc, nếu không trọn bộ
thì vận đơn phải được giao hàng theo lệnh của ngân hàng nhằm kiểm soát được hàng hóa.
b. Phạm vi sử dụng của vận đơn đường biển
105
Vì có 3 chức năng rất cơ bản nêu trên, nên trong thương mại và thanh toán quốc tế,
vận đơn được sử dụng rất rộng rãi với các mục đích khác nhau, cụ thể như sau:
Thứ nhất, đối với người gửi hàng (nhà xuất khẩu): Vận đơn là bằng chứng đã giao
hàng cho người mua, chứng minh rằng người bán đã hoàn thành trách nhiệm của mình
theo hợp đồng ngoại thương và theo yêu cầu của phương thức thanh toán kèm chứng từ
(đặc biệt là theo L/C). Sau khi giao hàng, nhận được vận đơn, người bán có thể fax cho
người mua để thông báo là đã giao hàng xong, đồng thời tiến hành lập bộ chứng từ thanh
toán, trong đó vận đơn là chứng từ quan trọng không thể thiếu.
Thứ hai, đối với người nhận hàng (nhà nhập khẩu): Vì vận đơn gốc được dùng làm
chứng từ để nhận hàng, nên người mua phải có vận đơn gốc và là người xuất trình đầu
tiên cho người chuyên chở thì mới nhận được hàng. Khi một vận đơn gốc đã được xuất
trình để nhận hàng thì các vận đơn gốc còn lại không có giá trị nhận hàng nữa. Khi nhận
hàng, người mua căn cứ vào chủng loại, số lượng và điều kiện hàng hóa ghi trên vận đơn
để đối chiếu việc giao hàng của người chuyên chở, đồng thời dùng vận đơn để đối chiếu,
theo dõi việc thực hiện hợp đồng thương mại của người bán. Vì là chứng từ sở hữu hàng
hóa, do đó vận đơn có giá trị như một giấy tờ có giá, được chuyển nhượng, mua bán, cầm
cố, thế chấp rất phổ biến trong thực tế.
Thứ ba, đối với người chuyên chở: Người chuyên chở chỉ có trách nhiệm giao hàng
khi nhận được vận đơn gốc đầu tiên, và chỉ phải giao hàng như ghi trên vận đơn. Sau khi
giao hàng và thu hồi được vận đơn gốc, người chuyên chở được chứng minh là đã hoàn
thành trách nhiệm về chuyên chở hàng hóa. Ngoài ra, khi có tranh chấp với người chuyên
chở về hàng hóa, thì vận đơn được dùng làm chứng từ xác định giá trị hàng hóa hoặc xác
minh số liệu, đơn vị hàng hóa để yêu cầu người chuyên chở bồi thường.
Thứ tư, tùy theo từng trường hợp mà vận đơn còn được sử dụng vào các mục đích
khác như:
- Là một chứng từ quan trọng để các bên có liên quan đến vận đơn tiến hành khiếu
nại, kiện tụng lẫn nhau khi phát sinh các tranh chấp.
- Khi có khiếu nại về bảo hiểm hàng hóa, thì vận đơn gốc nhất thiết phải được xuất
trình. Vì giữa bảo hiểm đơn và vận đơn có chung các thông số như tên con tàu, hành trình
chuyên chở, cảng đi, cảng đích, hàng hóa… nên khi có khiếu nại về bảo hiểm, thì rõ ràng vận
đơn là chứng cứ rất quan trọng, phải xuất trình cho công ty bảo hiểm để được bồi thường.
- Ngoài ra, vận đơn còn là chứng từ được dùng để làm các thủ tục cho hàng hóa
xuất nhập khẩu, khai báo hải quan.
1.1.3. Hình thức vận đơn đường biển
Như đã trình bày, vận đơn đường biển được sử dụng trong rất nhiều lĩnh vực, có
tính lưu thông và liên quan đến nhiều bên, nhưng cho đến nay, trên phạm vi quốc tế cũng
như phạm vi quốc gia, chưa có một mẫu vận đơn thống nhất dùng chung trong vận tải hàng
hóa bằng đường biển.
Trên thực tế, vận đơn đường biển do người chuyên chở tự in ấn và phát hành cho
người gửi hàng, do đó, hiển nhiên là mỗi hãng tàu thường có mẫu vận đơn riêng của mình,
cách bố trí, màu sắc và nội dung là không thống nhất với nhau.
106
Do được in ấn và phát hành, nên các hãng tàu thường thiết kế và in sẵn mẫu vận
đơn cho mình. Ngoài mục đích làm chứng từ vận tải, hình thức vận đơn còn thường được
thiết kế và in ấn sao cho nó phản ánh được thương hiệu của hãng tàu trên thị trường kinh
doanh. Chính vì sự đa dạng và phong phú về nội dung và hình thức, nên khi sử dụng vận
đơn cần chú ý đến những đặc điểm về hình thức khác nhau của vận đơn, cụ thể như sau:
Thứ nhất, về kích thước và màu sắc của vận đơn: Vận đơn thường có kích thước
khổ giấy A4 và được in sẵn các nội dung cần thiết. Đối với vận đơn gốc, thường được in
màu cả mặt trước và mặt sau, còn bản sao vận đơn thường in bằng chữ đen và chỉ ở mặt
trước, còn mặt sau để trống.
Thứ hai, về hình thức ở mặt trước của vận đơn: Nhìn chung các vận đơn của các
hãng tàu khác nhau là không giống nhau về hình thức ở mặt trước. Cách bố trí sắp xếp
các nội dung ở mặt trước là tùy theo từng hãng tàu. Có vận đơn có rất nhiều ô, có vận đơn
lại ít ô; có vận đơn in tên, địa chỉ hãng tàu ở góc trên bên trái, có vận đơn lại in ở góc trên
bên phải, thậm chí có vận đơn không in sẵn tên hãng tàu; có vận đơn có biểu tượng hãng
tàu, có vận đơn lại không; các nội dung trên vận đơn cũng được bố trí rất khác nhau.
Thứ ba, về tiêu đề của vận đơn. Vì tiêu đề của vận đơn không quyết định tính chất
và nội dung của vận đơn, do đó trong thực tế ta gặp rất nhiều loại vận đơn đường biển có
tiêu đề khác nhau, ví dụ:
a. Vận đơn đường biển phổ biến, thường có các tiêu đề sau: Bill of Lading; Ocean
Bill of Lading; Marine Bill of Lading; Sea Bill of Lading; Liner Bill of Lading, Port to Port Bill
of Lading; Through Bill of Lading.
b. Vận đơn dùng chung cho vận tải đa phương thức hoặc liên hợp và vận tải biển
từ càng tới cảng: Bill of Lading for Combined Transport Shipment or Port to Port Shipment;
Bill of Lading for Multimodal Transport Shipment or Port to Port Shipment.
c. Vận đơn đa dụng: Bill of Lading or Sea Waybill for Combined Transport Shipment
or Port to Port Shipment; Bill of Lading – Not negotiable unless consigned to order.
d. Vận đơn của FIATA: Negotiable FIATA Combined Transport Bill of Lading.
Vì vận đơn FIATA phát hành kèm theo điều khoản: “Issued subject to ICC Uniform
Rules for a Combined Transport Document (ICC publication 298) nên được chấp nhận như
là vận đơn đường biển.
Từ phân tích trên cho thấy, trong vận tải đường biển, vận đơn được phát hành có
tiêu đề đa dạng và phong phú, và tiêu đề vận đơn không quyết định đến loại vận đơn cũng
như phương thức vận chuyển; do đó, để xác định được loại vận đơn cũng như phương
thức vận chuyển ta phải căn cứ vào nội dung cụ thể được ghi trên vận đơn là như thế nào,
từ đó phân biệt được vận đơn là loại từ cảng tới cảng, vận đơn theo hợp đồng thuê tàu,
vận đơn vận tải liên hợp…
1.1.4. Nội dung của vận đơn đường biển
Vận đơn đường biển là một tờ giấy gồm hai mặt. Mặt trước của vận đơn bao gồm
các ô, cột in sẵn các tiêu đề để trống, khi lập vận đơn người ta điền vào cho tiện dụng;
ngoài ra, trên mặt trước còn có một số nội dung mang tính điều khoản của hợp đồng chuyên
chở, chẳng hạn điều khoản chứng nhận của người chuyên chở là đã nhận hàng, điều kiện
nhận hàng tại cảng đích…
107
Mặt sau của vận đơn in các điều khoản và điều kinệ chuyên chở của hãng tàu và có
thể là để trống.
Nhìn chung những điều khoản và điều kiện chuyên chở quy định ở mặt sau đã được
chuẩn hóa và được điều chỉnh bởi các Công ước Quốc tế về vận tải biển, do đó các bên
tham gia thường không quan tâm tới. Chính vì vậy, sau đây ta chỉ nghiên cứu chi tiết các
nội dung ghi ở mặt trước vận đơn là như thế nào.
a. Mẫu vận đơn đường biển
Thông thường, một vận đơn đường biển bao gồm những ô, cột với tiêu mục in sẵn,
để trống như thể hiển trên mẫu mô phỏng dưới đây:
108
109
Chú thích: Ứng với các chữ số ký hiệu trên mẫu vận đơn, ta có:
- Tiêu đề vận đơn: Trong trường hợp này, vận đơn có tiêu đề thuộc loại “Vận đơn hỗn hợp”
hoặc “Từ cảng đến cảng”.
- Số vận đơn: Mỗi vận đơn đều phải có số riêng của nó để phân biệt với các vận đơn khác,
đồng thời để ghi trên các chứng từ khác có tác dụng là số tham chiếu.
- Tên công ty vận tải biển: Ngoài tên công ty, trên một số vận đơn còn in sẵn logo, địa chỉ
kinh doanh, điện thoại, fax… của công ty.
- Người gửi hàng: Người gửi hàng thường là nhà xuất khẩu. Ô này ghi đầy đủ tên và địa
chỉ kinh doanh của người gửi hàng; ngoài ra, còn có thể ghi thêm số điện thoại, fax, telex,
số hiệu tài khoản…
- Người nhận hàng: Tùy theo loại vận đơn là đích danh, theo lệnh hay vô danh mà ghi cho
thích hợp. Nếu là đích danh hay theo lệnh một người đích danh thì ghi đầy đủ tên, địa chỉ
kinh doanh của người nhận hàng đích danh hoặc tên của người mà hàng hóa được giao
theo lệnh của họ. Nếu là vô danh thì ghi “to the Bearer” hoặc “to the Holder”.
- Bên được thông báo: Ghi đầy đủ tên, địa chỉ của người được thuyền trưởng hay người
chuyên chở thông báo về chuyến tàu và ngày giờ tàu cập cảng đích. Ngoài tên và địa chỉ,
có thể ghi thêm số điện thoại, fax, telex… Thông thường, trong ô này có một ghi chú về
điều khoản miễn trách nhiệm đối với thuyền trưởng hay người chuyên chở nếu việc thông
báo không thực hiện được. Việc ghi chú này bằng các câu như: “No claim shall attach for
failure to notify” hoặc “It is agreed that no responsibility shall attach to the Carrier or his
Agents for failure to notify”.
- Nơi nhận hàng để chở: Ghi địa điểm hàng được nhận để chở. Địa điểm này có thể ở ngay
cảng bốc hàng hoặc ở sâu trong đất liền.
- Tên cảng bốc hàng
- Tên cảng dỡ hàng
- Nơi trả hàng cho người nhận hàng: Địa điểm này có thể ở ngay cảng đích hoặc ở sâu
trong đất liền.
- Tên con tàu chở hàng và số hiệu chuyến tàu. Chú ý, trên chứng từ, tên con tàu thường
được thể hiện bằng ký hiệu viết tắt M/V (Marine Vessel).
- Số bản vận đơn gốc được phát hành: Thông thường được ghi bằng số và bằng chữ.
- Ký mã hiệu và số hiệu hàng hóa. Ký mã hiệu hàng hóa còn được viết là “Shipping Marks”.
- Số lượng và mô tả hàng hóa
- Trọng lượng cả bì
- Thể tích
- Tổng số containers hoặc kiện hàng được ghi bằng chữ.
110
- Phần khai hàng hóa ở trên do người gửi hàng thực hiện: Thực chất đây là điều khoản
quy định việc kê khai hàng hóa trên vận đơn phải do người gửi hàng thực hiện và tự chịu
trách nhiệm, nếu có sai sót gì thì người chuyên chở không chịu trách nhiệm, cho dù ngay
cả khi người chuyên chở có ghi hộ.
- Ghi chi tiết về cước phí vận chuyển và các phụ phí: Nếu cước phí là trả trước thì ghi
“Freight Prepaid/Freight Paid”, còn nếu trả sau thì ghi “Freight to Collect/Freight to be paid
at destination”.
- Nội dung phần này phản ánh cam kết của người chuyên chở về việc đã nhận hàng và
trách nhiệm chở hàng đến nơi quy định, đồng thời cũng nêu lên các trường hợp miễn trách
đối với người chuyên chở.
- Nơi và ngày tháng phát hành vận đơn.
- Trên một số loại vận đơn, ô này được in sẵn để tiện điền vào. Vì người chuyên chở có
thể nhận hàng và phát hành vận đơn vào một ngày nào đó, nhưng hàng hóa chỉ được bốc
lên tàu sau đó, để phù hợp với điều kiện trong hợp đồng thương mại hay điều kiện thanh
toán là vận đơn phải ghi hàng hóa đã được bốc xong lên tàu, thì sau khi bốc hàng lên tàu,
người chuyên chở ghi chú thêm vào ô này. Nếu ô này không được in sẵn thì phải có ghi
chú riêng trên vận đơn.
- Người phát hành vận đơn ký tên.
Tóm lại, vận đơn đường biển là một chứng từ quan trọng, được sử dụng trong nhiều
lĩnh vực, liên quan đến nhiều người, chính vì vậy việc hiểu biết những nội dung căn bản về
vận đơn đường biển là rất thiết thực đối với những người có liên quan, đặc biệt là những
người làm công tác xuất nhập khẩu và thanh toán quốc tế tại các ngân hàng thương mại.
1.1.5. Nhận biết vận đơn đường biển
Vận đơn đường biển rất đa dạng, phong phú về nội dung và hình thức, và được sử
dụng nhiều vào công việc khác nhau, đặc biệt là trong thanh toán quốc tế bằng L/C. Chính
vì vậy, việc nhận biết các loại vận đơn và ý nghĩa của chúng là vấn đề hết sức quan trọng
đối với những người có liên quan, đặc biệt là đối với nhà xuất nhập khẩu, các ngân hàng…
Có thể dựa vào tình trạng hàng hóa, đặc điểm hành trình, ghi chú trên vận đơn, khả năng
lưu thông… để nhận biết các loại vận đơn. Cụ thể như sau:
a. Căn cứ vào tình trạng bốc xếp hàng hóa
Căn cứ vào tình trạng bốc xếp hàng hóa, tất cả các vận đơn đường biển được phân
thành 2 loại: Vận đơn đã bốc hàng lên tàu và vận đơn nhận hàng để chở.
a1. Vận đơn đã bốc hàng lên tàu (Shipped on board B/L)
Trong thương mại quốc tế, các điều kiện cơ sở giao hàng FOB, CIF và CFR được
sử dụng phổ biến; do đó, nhà nhập khẩu cũng như ngân hàng phát hành L/C thường yêu
cầu xuất trình vận đơn đường biển loại “Đã bốc hàng lên tàu” thì mới được thanh toán tiền
hàng.
Cụm từ “Đã bốc hàng lên tàu” có thể được in sẵn hoặc không được in sẵn trên vận
đơn. Nếu chưa được in sẵn, để trở thành vận đơn “đã bốc hàng lên tàu”, người phát hành
111
sẽ ghi thêm hay đóng dấu các chữ sau đây lên mặt trước của vận đơn: “Shipped on Board”,
“On Board”, “Shipped”, “Laden on Board” hoặc “Laden”.
Như vậy, cầm vận đơn trên tay nếu có in sẵn hoặc có ghi hay đóng dấu thêm các
chữ như trên thì vận đơn đó thuộc loại “vận đơn đã bốc hàng lên tàu”.
Khi giao hàng bằng đường biển, vận đơn “đã bốc” có giá trị chứng cứ rất lớn, nó là
bằng chứng chứng minh hàng hóa đã được bốc lên tàu để chở và người bán đã hoàn
thành trách nhiệm giao hàng cho người mua theo đúng hợp đồng thương mại. Chính vì
vậy, trong thanh toán bằng L/C, nếu không có quy định gì khác thì ngân hàng chỉ chấp
nhận thanh toán bộ chứng từ, trong đó vận đơn phải thuộc loại đã bốc hàng lên tàu.
Vận đơn đã bốc hàng lên tàu được phát hành sau khi hàng hóa đã được bốc xong
lên tàu. Tuy nhiên, việc thể hiện “đã bốc hàng lên tàu” còn phụ thuộc vào mẫu vận đơn là
thuộc loại nào. Hiện nay, căn cứ vào trạng thái hàng hóa, các hãng tàu sử dụng hai loại
mẫu vận đơn in sẵn như sau:
a1.1. Mẫu vận đơn đã bốc hàng lên tàu, có cụm từ in sẵn như: “Shipped on Board the
above named ship in apparent…” hoặc “Shipped at the port of loading in apparent good
order…”.
Đối với các mẫu vận đơn in sẵn các câu như trên, chỉ được người chuyên
chở/thuyền trưởng/đại lý cấp khi hàng hóa thực sự đã được bốc xong lên tàu. Như vậy,
người phát hành không cần ghi chú gì thêm trên vận đơn để chứng minh là hàng đã được
bốc lên tàu. Loại vận đơn này, ngày phát hành (Issuance date) cũng chính là ngày bốc
hàng lên tàu (On board date), tức ngày giao hàng (Shipment date).
Tuy nhiên, trên thực tế, theo thói quen, khi sử dụng mẫu vận đơn loại này, dù được
phát hành sau khi hàng hóa đã được bốc lên tàu, nhưng người phát hành vẫn thường ghi
chú thêm “Shipped on Board” trên vận đơn và chỉ ra ngày tháng. Tuy vận đơn không bị từ
chối, nhưng điều này là không cần thiết vì lặp lại nội dung “Shipped on Board” là thừa, còn
ngày bốc hàng (tức ngày giao hàng) đã trùng với ngày ký vận đơn.
Hiện nay, mẫu vận đơn in sẵn “Shipped on Board” ít được sử dụng, bởi vì nó chỉ
được phát hành sau khi hàng hóa đã bốc xong lên tàu, trong khi đó hàng hóa thường được
nhận và phải chờ một thời gian nhất định để được bốc lên tàu, do đó, loại vận đơn này
không linh hoạt và không đa dạng trong thực hiện giao nhận và vận tải quốc tế. Mẫu vận
đơn thứ hai, loại “nhận hàng để bốc” rất thông dụng hiện nay.
a1.2. Mẫu vận đơn nhận hàng để bốc, có cụm từ in sẵn như: “Received by the carrier the
goods…” hoặc “Accepted for carriage by the carrier the goods…”.
Bản thân các vận đơn in sẵn nội dung “nhận hàng để bốc” không đáp ứng được hợp
đồng thương mại hay L/C có yêu cầu vận đơn xuất trình phải là vận đơn đã bốc hàng lên
tàu. Người bán chưa hoàn thành nghĩa vụ của mình, vì hàng mới được “nhận để bốc” mà
chưa được bốc lên tàu. Muốn trở thành vận đơn đã bốc hàng lên tàu, phải được người
phát hành ghi chú thêm trên vận đơn là “đã bốc” và chỉ ra ngày tháng. Như vậy, ngày ghi
chú trên vận đơn là ngày “bốc hàng” và cũng là ngày giao hàng.
Cách ghi chú “lên tàu”:
112
Hiện nay, các mẫu vận đơn thường in sẵn cụm thừ “nhận hàng để bốc” và trên vận
đơn in sẵn các ô về hành trình chuyên chở để tiện sử dụng đối với các phương án chuyên
chở khác nhau. Nội dung này được thể hiện trên vận đơn như sau:
“RECEIVED by the Carrier the Goods as specified above in apparent good order
and condition unless otherwise stated, to be transported to such place as agreed authorised
or permitted herein and subject to all the terms and conditions appearing on the front and
reverse of this Bill of Lading to which the Merchant agrees by accepting this Bill of Lading,
any local privileges and customs notwithstading”.
Đối với các vận đơn thuộc loại in sẵn “nhận hàng để bốc”, thì việc ghi chú thêm “đã
bốc hàng lên tàu” là cần thiết. Cụ thể như sau:
- Nếu vận đơn được phát hành sau khi hàng hóa được bốc lên tàu, thì ghi chú “lên
tàu” phải chỉ ra ngày tháng. Ngày “lên tàu” được xem là ngày giao hàng và ngày này có thể
trùng hoặc khác với ngày phát hành vận đơn. Ví dụ: Shipped on Board, date May 15, 2021.
- Nếu vận đơn được phát hành khi “nhận hàng để bốc”, thì khi hàng hóa đã được
bốc xong lên tàu nhất thiết phải có ghi chú “lên tàu” trên vận đơn và chỉ ra ngày tháng.
Ngoài ra, tùy thuộc vào nơi nhận hàng để bốc là nơi nào? Trùng với cảng bốc hàng hay ở
một nơi khác với cảng bốc hàng để ghi chú cho thích hợp. Ví dụ, nơi nhận hàng trùng với
cảng bốc hàng.
Place of receipt: HAI PHONG
Place of loading: HAI PHONG
Shipped on Board M/V Maersk Trieste, date May 15, 2021.
Trường hợp này, ghi chú “lên tàu” ngoài việc chỉ ra ngày tháng, tên con tàu mà hàng
hóa được bốc lên, còn phải chỉ ra tên cảng bốc hàng mà tại đó hàng hóa thực sự được
bốc lên tàu. Điều này là cần thiết, bởi vì hàng hóa được nhận ở một nơi khác với cảng bốc
hàng ghi trên vận đơn, do đó, về nguyên tắc, sau khi nhận, hàng hóa có thể được chở đến
một cảng khác để được bốc lên một con tàu khác. Để biết được chắc chắn hàng hóa thực
sự được bốc lên con tàu nào và tại cảng nào thì khi ghi chú “lên tàu” cần phải chị ra tên
cảng và tên con tàu mà hàng hóa đã thực sự được bốc lên, ngay cả khi chúng trùng với
tên cảng và tên con tàu đã được ghi sẵn (dự kiến) trước đó khi phát hành vận đơn.
Ngày nay, tuy ít dùng song trên thực tế ta vẫn gặp một số vận đơn có ghi sẵn các ô
dự kiến về con tàu và cảng bốc dỡ hàng, thì việc ghi chú “lên tàu” cũng phải chỉ ra tên con
tàu, cảng bốc và cảng dỡ hàng theo quy định. Ví dụ:
INTENDED Ocean vessel & voyage: MAERSK TRIESTE/409
INTENDED Port of Loading: HAI PHONG
INTENDED Port of Discharge: SINGAPORE
Shipped on Board, M/V Maersk Trieste at HAI PHONG PORT, for discharge at:
SINGAPORE; date May 15, 2021
113
Quy tắc ghi chú này nhắm tránh những trường hợp đã xảy ra là một số hãng vận tải
đã không bốc và dỡ hàng lên con tàu và tại cảng bốc và dỡ hàng ở các cảng theo như hợp
đồng đã ký kết, bằng cách nêu ra “các cảng dự định”, “con tàu dự định” mà không phải là
con tàu, cảng bốc, cảng dỡ thực sự. Do vậy, vận đơn với các nội dung “dự định” như trên
sẽ không đáp ứng được điều kiện vận tải “Từ cảng đến cảng” nếu không ghi rõ cảng bốc
và cảng dỡ hàng thực tế.
Điểm cần chú ý là, quy tắc ghi chú “lên tàu” như trình bày ở trên là rất phổ biến và
trở thành thông lệ, do đó, đối với những vận đơn cho dù đã được in sẵn cùm từ “Shipped
on Board”, nhưng khi cấp vận đơn họ vẫn ghi chú thêm “lên tàu”, chỉ ra ngày tháng và một
số nội dung khác họ cho là cần thiết.
Về lý thuyết, đối với vận đơn “đã bốc hàng lên tàu” thì không cần ghi chú “Shipped
on Board” vì nó đã được in sẵn và ngày phát hành vận đơn chính là ngày bốc hàng. Nếu
“lên tàu” được ghi thêm thì không ghi ngày tháng, nhưng nếu có ghi ngày tháng thì không
được ghi ngày bốc hàng khác với ngày phát hành, vì hai ngày bốc hàng của cùng một lô
hàng thể hiện trên một vận đơn là không logic. Tuy nhiên, trong thực tế, theo thói quen,
người phát hành vận đơn vẫn thường ghi chú “lên tàu”, chỉ ra ngày tháng và các nội dung
như nói ở trên. Trong trường hợp này, ngày ghi chú “lên tàu” được xem là ngày giao hàng
cho dù nó có thể trước hoặc sau ngày phát hành vận đơn.
Như vậy, nếu không có thể hiện nào khác về thời gian, thì ngày phát hành vận đơn
được xem là ngày giao hàng. Nếu trên vận đơn thể hiện ngày tháng “lên tàu” khác với ngày
phát hành vận đơn thì ngày lên tàu được xem là ngày giao hàng, cho dù nó có thể trước
hoặc sau ngày phát hành vận đơn.
Điểm cần lưu ý là, theo quy định của ICC, thì khi ghi chú “Onboard” không cần phải
ký, ký tắt hay xác thực. Điều này được lý giải là vì ý nghĩa của việc ghi chú “On Board” là
tương tự việc ghi chú về cước phí như “Freight Prepaid”, “Freight to Collect”, “Freight to be
paid at destination”, nhưng các ghi chú này lại không cần phải ký, ký tắt hay xác thực nào.
Tuy nhiên, người giao hàng thường vẫn yêu cầu người phát hành vận đơn phải ký, ký tắt
hay xác nhận, điều này là không cần thiết. Nếu có ký hay xác nhận thì ngân hàng phát
hành L/C cũng không xem xét.
a2. Vận đơn nhận hàng để chở (Received for Shipment B/L)
Vận đơn nhận hàng để chở là loại vận đơn được phát hành sau khi người chuyên
chở nhận hàng để chở và cam kết:
- Sẽ bốc hàng lên tàu tại cảng quy định như đã ghi trên vận đơn.
- Hàng hóa được vận chuyển bằng con tàu như đã ghi trên vận đơn.
Trong trường hợp nếu người chuyên chở đã nhận hàng nhưng lại chưa bốc hàng
lên tàu do chưa có tàu hay chưa làm xong thủ tục để xếp hàng, hoặc chưa đủ hàng để xếp
đầy lên tàu thì người chuyên chở chỉ có thể cấp cho người gửi hàng một vận đơn nhận
hàng để chở.
Khác với vận đơn đã bốc hàng, vận đơn nhận hàng để chở có nghĩa là hàng hóa
chưa được bốc lên tàu mà có thể còn đang nằm ở cầu cảng, kho bãi hay ở đâu đấy. Ở đây
người chuyên chở mới chỉ nhận hàng để chở, chứ chưa bốc hàng lên tàu. Về mặt nguyên
114
tắc, người mua và ngân hàng phát hành L/C cầm vận đơn nhận hàng để chở không chắc
chắn bằng vận đơn đã bốc hàng lên tàu vì không biết hàng hóa có thực sự được bốc lên
tàu để vận chuyển hay không. Do đó, trong hợp đồng thương mại cũng như trong L/C,
thường có điều khoản yêu cầu vận đơn là đã bốc hàng lên tàu;
Do đó, nếu người xuất khẩu xuất trình vận đơn nhận hàng để chở sẽ bị người mua
và ngân hàng phát hành L/C từ chối thanh toán. Lý do để ngân hàng từ chối thanh toán là
vì theo các điều kiện cơ sở giao hàng thông thường bằng đường biển như FOB, CIF hay
CFR trách nhiệm của người bán là phải đưa hàng qua lan can tàu, ở đây hàng còn đang
nằm ở cầu cảng hoặc kho bãi hay đâu đó chưa được đưa qua lan can tàu, nghĩa là người
bán chưa hoàn thành trách nhiệm giao hàng theo đúng cam kết.
Hơn nữa, khi hàng nằm ở cầu cảng hoặc kho bãi vẫn có thể chịu rủi ro tổn thất,
trách nhiệm đối với tổn thất này chưa được chuyển sang tay người mua, mà vẫn thuộc
người bán. Vì vậy, nếu chấp nhận thanh toán loại vận đơn này thì có nghĩa là người mua
và ngân hàng tự chấp nhận một phần rủi ro về mình.
b. Căn cứ vào phê chú trên vận đơn
Khi nhận hàng, thuyền trưởng có thể có những phê chú (dự kháng) về tình trạng
hàng hóa và/hoặc bao bì. Phê chú là căn cứ quan trọng để quy trách nhiệm cho các bên.
Phê chú có thể làm cho vận đơn trở nên hoàn hảo và có thể trở nên không hoàn hảo. Trong
thương mại và thanh toán quốc tế, do vai trò quan trọng của vận đơn, nên các bên tham
gia bao gồm người gửi hàng, người nhận hàng, người chuyên chở, người bảo hiểm và
ngân hàng phát hành L/C rất quan tâm đnế những phê chú này.
Dự kháng là việc thuyền trưởng phê chú trên vận đơn khi thấy tình trạng bên ngoài
của hàng hóa và/hoặc bao bì có khiếm khuyết khi bốc hàng lên tàu. Như vậy, nếu hàng
hóa và bao bì được giao trong tình trạng tốt thì không cần có ghi chú gì; hay nói cách khác,
nếu không có ghi chú gì về hàng hóa và/hoặc bao bì thì phải được xem là hàng hóa được
giao trong tình trạng tốt, do đó, nếu có hư hỏng, tổn thất về hàng hóa trong quá trình chuyên
chở, thì trách nhiệm trước hết thuộc về người chuyên chở, còn người gửi hàng được miễn
trách.
Khi thuyền trưởng đã có phê chú xấu trên vận đơn về tình trạng hàng hóa và/hoặc
bao bì, thì mọi hư hỏng, tổn thất về hàng hóa trong quá trình chuyên chở do các nguyên
nhân được phê chú gây ra, trước hết thuộc về người gửi hàng, còn người chuyên chở
được miễn trách.
Trên thực tế, có những phê chú làm mất tính hoàn hảo của vận đơn, nhưng cũng
có những phê chú không làm cho vận đơn trở nên không hoàn hảo. Cụ thể, Vận đơn hoàn
hảo là vận đơn không có phê chú xấu về hàng hóa và/hoặc bao bì. Vận đơn không hoàn
hảo là vận đơn có phê chú xấu về hàng hóa và/hoặc bao bì.
Chỉ những phê chú thể hiện rõ ràng về tình trạng khiếm khuyết của hàng hóa và/hoặc
bao bì mới làm cho vận đơn trở nên không hoàn hảo; ví dụ, các phê chú xấu rõ ràng sau
đây sẽ làm cho một vận đơn trở nên không hoàn hảo: Bao bì không đáp ứng cho vận tải
biển; Một thùng bị vỡ; hàng bị ướt; hàng có mùi hôi; ký mã hiệu không rõ ràng…
Những phê chú không rõ ràng về tình trạng khiếm khuyết của hàng hóa và/hoặc bao
bì không làm cho vận đơn trở nên không hoàn hảo, ví dụ: Bao bì có thể không bảo đảm
115
cho chuyên chở bằng đường biển; bao bì dùng lại; thùng được đóng đinh lại; hàng hóa
hình như bị ẩm; hàng hóa có vẻ cồng kềnh…
Vận đơn hoàn hảo không cần phải ghi từ “Hoàn hảo – Clean”. Ngay cả khi trên vận
đơn có ghi chữ hoàn hảo, thì vận đơn vẫn thuộc loại không hoàn hảo, nếu trên vận đơn có
phê chú xấu rõ ràng về hàng hóa và/hoặc bao bì. Tương tự, nếu từ hoàn hảo đã được ghi
trên vận đơn, nhưng sau đó lại gạch bỏ, nhưng trên vận đơn không có phê chú xấu về
hàng hóa và/hoặc bao bì thì vận đơn vẫn được xem là hoàn hảo. Thậm chí, ngay cả khi
vận đơn có ghi là không hoàn hảo (unclean), nhưng trên vận đơn không có phê chú xấu
thì cũng không bị xem là không hoàn hảo.
Như vậy, để phân biệt vận đơn hoàn hảo và không hoàn hảo ta phải căn cứ vào phê
chú về hàng hóa và/hoặc bao bì trên vận đơn, chứ không căn cứ vào việc có ghi hay không
ghi từ hoàn hảo (không hoàn hảo) trên vận đơn.
Ngoài những ghi chú thêm, trên vận đơn thường có in sẵn các câu như: “Quality,
weight, content unknown” hay các câu có nội dung tương tự. Điều khoản này được in sẵn
trên tất cả các vận đơn, nên không có giá trị pháp lý để quy trách nhiệm.
Đôi khi, hàng hóa và/hoặc bao bì có khiếm khuyết, nhưng người gửi hàng muốn
thuyền trưởng không có ghi chú xấu trên vận đơn để người nhập khẩu và ngân hàng phát
hành L/C chấp nhận vận đơn và nhận hàng, trong trường hợp này người gửi hàng phát
hành một thư bảo đảm cho thuyền trưởng.
Trong thư bảo đảm, người gửi hàng cam kết sẽ bồi thường cho người chuyên chở
khi hàng hóa bị tổn thất do những nguyên nhân mà người chuyên chở định ghi bảo lưu
trên vận đơn, nhưng lại không ghi. Mục đích cam kết bồi thường của người gửi hàng là để
người chuyên chở không ghi chú xấu trên vận đơn, mà cấp vận đơn hoàn hảo. Khi chấp
nhận thư bảo đảm của người gửi hàng, trách nhiệm của người chuyên chở vẫn không thay
đổi đối với người nhận hàng, người thứ ba mà chỉ có giá trị nội bộ giữa người chuyên chở
với người gửi hàng.
Có nghĩa là, nếu hàng hóa bị tổn thất do những nguyên nhân mà người chuyên chở
định ghi chú xấu trên vận đơn, nhưng rồi không ghi vì có thư bảo đảm, thì người chuyên
chở vẫn phải bồi thường cho người nhận hàng, dù sau này người chuyên chở có đòi được
người gửi hàng bồi thường hay không. Nếu người chuyên chở lại cố đình nhận thư bảo
đảm nhằm mục đích lừa gạt một người thứ ba, nếu phát hiện ra thì họ không được hưởng
bất kỳ giới hạn trách nhiệm bồi thường nào theo thông lệ quốc tế.
c. Căn cứ tính chất pháp lý về sở hữu hàng hóa
Căn cứ vào tính chất pháp lý về sở hữu hàng hóa, vận đơn được chia thành: Vận
đơn gốc và bản sao vận đơn (vận đơn copy).
Theo điều 17 UCP 600, chứng từ gốc bao gồm:
- Bất kỳ chứng từ nào trên bề mặt có thể hiện chữ ký, ghi chú, đóng dấu hoặc nhãn
hiệu gốc (original) của người phát hành chứng từ, trừ khi bản thân chứng từ chi ra nó không
phải là chứng từ gốc.
116
- Trừ khi chứng từ quy định ngược lại, ngân hàng sẽ chấp nhận chứng từ như là
chứng từ gốc, nếu chứng từ:
(i) thể hiện là được viết, đánh máy, đục lỗ hoặc dán tem bởi người phát hành;
hoặc
(ii) thể hiện là giấy văn thư gốc của người phát hành chứng từ; hoặc
(iii) ghi là chứng từ gốc, trừ khi có tuyên bố không áp dụng đối với chứng từ
xuất trình.
Hiện nay, các hãng tàu đều in sẵn mẫu vận đơn, trên đó có thể in sẵn từ “Original”
hoặc “Copy” để phân biệt vận đơn gốc và bản sao vận đơn. Trong trường hợp in sẵn, vận
đơn gốc và bản sao vận đơn đều giống nhau về nội dung ở mặt trước; mặt sau của vận
đơn gốc in các điều khoản về chuyên chở, còn mặt sau của bản sao vận đơn thường để
trống; ngoài ra, vận đơn gốc thường được in bằng chữ màu, còn bản sao vận đơn được
in đen trắng. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, bản gốc và bản sao vận đơn của một
hãng tàu là hoàn toàn giống nhau về hình thức và nội dung. Trong trường hợp này, để
phân biệt đâu là bản gốc và đâu là bản sao ta phải căn cứ vào dấu hiệu trên vận đơn. Dấu
hiệu bản gốc và bản sao trên vận đơn cũng có nhiều cách thể hiện, sau đây là các trường
hợp:
Bản sao (copy) là các chứng từ có dấu “Copy” hoặc các chứng từ không thể hiện là
bản gốc. Bản sao không cần phải ký. Do hiện nay, vận đơn là chứng từ được in sẵn và
một bộ vận đơn gồm nhiều bản, trong đó thường có 3 bản gốc và nhiều bản sao, do đó,
việc thể hiện bản gốc và bản sao vận đơn như sau:
Cách 1: Nếu là bản gốc thì in sẵn chữ “Original”, còn nếu là bản sao thì in sẵn chữ
“Copy” lên mặt trước tờ vận đơn.
Cách 2: Vận đơn được in hoàn toàn giống nhau, khi phát hành, nếu là bản gốc thì
đóng thêm dấu “Original”, còn nếu là bản sao thì đóng thêm dấu “Copy” lên mặt trước tờ
vận đơn.
Cách 3: Nếu là bản gốc thì in “Negotiable Origin”, nếu là bản sao thì in “Copy Non-
Negotiable”.
Cách 4: Ghi thứ tự các bản vận đơn gốc như sau: “First Original” – bản gốc thứ nhất;
“Second Original” – bản gốc thứ hai; “Triplicate” – Bản gốc thứ ba.
Cách 5: Thể hiện vận đơn gốc theo thông lệ vận tải quốc tế: “Original” – Bản gốc
thứ nhất; “Duplicate” – Bản gốc thứ hai; “Triplicate” – Bản gốc thứ ba.
Hai cách thể hiện sau cùng, tuy không có chữ “Original”, nhưng vẫn được xem là
bản gốc, vì đây là thông lệ quốc tế trong vận tải biển.
Ở đây cần lưu ý, đối với vận đơn gốc có thể là vận đơn lưu thông (Negotiable) và
cũng là có thể không lưu thông được (Non-Negotiable). Những vận đơn gốc mà trên đó
quy định hàng hóa được giao theo lệnh hay vô danh là những vận đơn chuyển nhượng
được. Tuy nhiên, nếu vận đơn gốc quy định giao hàng đích danh thì không thể chuyển
117
nhượng. Còn đối với tất cả các bản sao vận đơn đều không thể chuyển nhượng (Copy
Non-Negotiable).
d. Căn cứ vào tính lưu thông của vận đơn
Căn cứ vào tính lưu thông, vận đơn đường biển được chia thành:
- Vận đơn đích danh (Straight B/L hay B/L to a named person);
- Vận đơn theo lệnh (B/L to order of…);
- Vận đơn vô danh (To bearer B/L).
d1. Vận đơn đích danh
Là vận đơn mà trên đó người ta ghi rõ tên và địa chỉ người nhận hàng, người chuyên
chở chỉ giao hàng cho ai là người có tên trên vận đơn. Loại vận đơn này ít dùng vì nó
không chuyển nhượng, mua bán bằng phương pháp ký hậu thông thường.
Nhìn chung, vận đơn đích danh được sử dụng trong những trường hợp hàng hóa
là phi mậu dịch như: các cá nhân gửi cho nhau, hàng là quà biếu, hàng triển lãm hay hàng
của công ty mẹ gửi cho công ty con. Trong thực tế, việc chuyển nhượng vận đơn đích danh
có thể thực hiện thông qua thủ tục của pháp luật nơi diễn ra hành động chuyển nhượng
(thông qua công chứng, qua xác nhận của chính quyền địa phương). Như vậy, vận đơn
đích danh không thể chuyển thành vận đơn theo lệnh hay vận đơn vô danh.
d2. Vận đơn theo lệnh
Là vận đơn mà trên đó ghi giao hàng theo lệnh một người nào đó. Trong thực tế, vận đơn
theo lệnh thường là:
- Theo lệnh của một người đích danh (To order of a named person). Người đích
danh này có thể là một cá nhân, một tổ chức hay một công ty.
- Theo lệnh của ngân hàng phát hành L/C (To order of a Issuing Bank). Để kiểm soát
được hàng hóa, các ngân hàng phát hành L/C thường quy định hàng hóa được giao theo
lệnh của mình.
- Theo lệnh của người gửi hàng (To order of the Shipper). Theo tập quán, nếu vận
đơn chỉ ghi “To order of” thì cũng được hiểu là giao hàng theo lệnh của người gửi hàng.
Vận đơn theo lệnh được dùng phổ biến trong thương mại, vận tải và thanh toán
quốc tế, vì nó được chuyển nhượng dễ dàng bằng phương pháp ký hậu thông thường.
Vì vận đơn có chức năng là chứng từ xác nhận quyền sở hữu đối với hàng hóa ghi
trên vận đơn, do đó, nó là chứng từ có giá trị, ai sở hữu hợp pháp vận đơn thì có quyền sở
hữu hàng hóa ghi trên vận đơn. Chính vì vậy, người ta có thể mua bán hàng hóa bằng
cách mua bán tờ vận đơn rất linh hoạt.
Ký hậu là thủ tục chuyển nhượng quyền sở hữu hàng hóa ghi trên vận đơn từ người
hưởng lợi này sang người hưởng lợi khác. Người chuyển nhượng ký tên vào mặt sau tờ
vận đơn (gọi là ký hậu) và trao cho người được chuyển nhượng (người hưởng lợi).
118
Về mặt pháp lý, hành vi ký hậu của người ký tên trên vận đơn là thừa nhận việc từ
bỏ quyền sở hữu của mình về hàng hóa ghi trên vận đơn cho người khác hưởng. Hành vi
ký hậu mang tính chất trừu tượng và vô điều kiện, nghĩa là người ký hậu vận đơn không
phải nêu ra lý do phải chuyển nhượng, không phải thông báo cho người chuyển nhượng
trước đó và người chuyên chở biết về việc chuyển nhượng quyền sở hữu đối với hàng hóa
ghi trên vận đơn; đồng thời người ký hậu không được nêu ra bất cứ điều kiện nào kèm
theo khi ký hậu vận đơn. Mặt khác, hành vi ký hậu trên vận đơn là sự cam kết chấm dứt
quyền sở hữu hàng hóa ghi trên vận đơn của người ký hậu, đồng thời xác nhận trách
nhiệm của người ký hậu trước đó đối với việc giao hàng ghi trên vận đơn cho người cầm
vận đơn.
* Các loại ký hậu vận đơn bao gồm:
Thứ nhất, ký hậu đích danh: Người chuyển nhượng ký tên vào mặt sau vận đơn và
ghi rõ tên (và địa chỉ nếu cần) của người hưởng lợi tờ vận đơn. Như vậy, sau khi ký hậu,
vận đơn trở thành vận đơn đích danh. Đã là vận đơn đích dành thì chỉ có người hưởng lợi
có tên trên vận đơn mới có quyền sở hữu hàng hóa và được nhận hàng khi tớ cảng đích.
Ví dụ:
Deliver to the Mr. Dox Cook

For Bank xxx
(Authorized signature)
Trưởng phòng thanh toán quốc tế (Nguyễn Văn A)
Thứ hai, ký hậu theo lệnh của một người đích danh: Người chuyển nhượng ký tên
vào mặt sau vận đơn và ghi câu “giao hàng theo lệnh của (một người đích danh)”. Ví dụ:
Deliver to the order of Mr. Dox Cook

For Bank xxx
Như vậy, nếu ghi giao hàng theo lệnh của Mr. Dox Cook, thì chỉ Mr. Dox Cook mới
là người có quyền sở hữu vận đơn nhưng chưa chắc đã là người hưởng lợi cuối cùng hàng
hóa ghi trên vận đơn đó. Mr. Dox Cook có quyền ra lệnh giao hàng cho người khác bằng
cách ký hậu. Người được Mr. Dox Cook ký hậu chuyển nhượng lúc này lại là người hưởng
lợi vận đơn. Quá trình ký hậu lại có thể tiếp tục xảy ra như trên cho đến người hưởng lợi
cuối cùng. Nếu Mr. Dox Cook không muốn chuyển nhượng hàng hóa cho ai mà muốn mình
là người nhận hàng thì chỉ việc ký hậu và ghi câu “Deliver to myself”.
Thứ ba, ký hậu theo lệnh để trống hay theo lệnh của người cầm: Người chuyển
nhượng ký tên vào mặt sau vận đơn và ghi câu “giao hàng theo lệnh của…” hay “giao hàng
theo lệnh của người cầm vận đơn”. Ví dụ:
Deliver to order of (hoặc Deliver to order of bearer)
119
For Bank xxx
Vì là theo lệnh, nhưng không nói rõ là theo lệnh của ai hay theo lệnh của người cầm
vận đơn, do đó bất kỳ người nào có vận đơn trong tay đều là người sở hữu vận đơn hợp
pháp, anh ta có quyền chuyển nhượng vận đơn cho người khác bằng cách trao tay hoặc
nếu muốn mình là người nhận hàng thì ký hậu và ghi tên mình vào mặt sau vận đơn. Chính
vì vậy, ký hậu để trống và ký hậu theo lệnh của người cầm được gọi là ký hậu vô danh,
nghĩa là bất kỳ ai cầm vận đơn cũng có quyền yêu cầu người chuyên chở giao hàng cho
mình.
Thứ tư, ký hậu truy đòi và miễn truy đòi: Nếu không có thể hiện khác, những người
ký hậu B/L phải có trách nhiệm về việc giao hàng cho người cầm B/L cuối cùng. Tuy nhiên,
để không bị ràng buộc trách nhiệm với những người cầm vận đơn sau này, khi ký hậu,
người chuyển nhượng phải ghi thêm câu “miễn truy đòi” bên cạnh chữ ký của mình. Ví dụ:
Deliver to order of Mr. Dox Cook

For Bank xxx
(Authorized signature)… without recourse
Nếu sau này có tranh chấp kiện tụng liên quan đến vận đơn, thì những người có ghi
câu “miễn truy đòi” đều được miễn trách nhiệm. Tuy nhiên, người chủ hàng thì không, cho
dù anh ta có ghi câu “miễn truy đòi” khi ký hậu vận đơn.
Tất cả những người ký hậu mà không ghi thêm câu “miễn truy đòi” đều phải có trách
nhiệm về việc giao hàng cho người cầm vận đơn. Về trật tự, người ký hậu trước phải có
trách nhiệm với người ký hậu sau, tuy nhiên, người cầm vận đơn có thể buộc trách nhiệm
cho bất cứ người nào ký hậu trước đó mà không ghi câu “miễn truy đòi”.
d3. Vận đơn vô danh
Vận đơn vô danh là vận đơn không ghi tên người nhận hàng đích danh và cũng
không ghi giao hàng theo lệnh đích danh của ai. Như vậy, tất cả các vận đơn thuộc loại ký
hậu để trống, ký hậu theo lệnh để trống, ký hậu cho người cầm đều thuộc loại vận đơn vô
danh. Vận đơn vô danh được chuyển nhượng đơn giản bằng cách trao tay, ai cầm vận
đơn trong tay người đó là chủ sở hữu vận đơn và có quyền yêu cầu người chuyên chở
giao hàng cho mình.
Cần chú ý là, vận đơn vô danh có thể chuyển thành vận đơn đích danh hay vận đơn
theo lệnh bằng thủ tục ký hậu. Ngoài ra, nếu một vận đơn mà trong ô Consignee không ghi
tên người nhận hàng hoặc ghi giao hàng theo lệnh để trống, thì phải hiểu là giao hàng theo
lệnh của người gửi hàng, do đó không được xem loại vận đơn này là vận đơn vô danh.
e. Căn cứ vào phương thức thuê tàu
120
Bao gồm vận đơn tàu chợ (Liner B/L) và vận đơn tàu chuyến hay vận đơn theo hợp
đồng thuê tàu (Congenbill).
e1. Vận đơn tàu chợ
Tàu chợ (Liner) là tàu chở hàng chạy thường xuyên trên một tuyến đường nhất định,
ghé vào các cảng quy định và theo một lịch trình đã định trước. Như vậy, khi hàng hóa
được gửi theo tàu chợ, người chuyên chở sẽ cấp cho người gửi hàng một vận đơn, gọi là
vận đơn tàu chợ. Khác với vận đơn theo hợp đồng thuê tàu, trên mặt sau vận đơn tàu chợ
in sẵn các điều khoản và điều kiện về chuyên chở hàng hóa, còn ở mặt trước vận đơn có
chữ ký của người chuyên chở. Khi có tranh chấp xảy ra, người ta dùng vận đơn (các điều
khoản ghi ở mặt sau) hoặc công ước quốc tế để giải quyết. Như vậy, vận đơn tàu chợ có
giá trị không những là chứng từ sở hữu hàng hóa, mà còn có giá trị pháp lý đầy đủ như
một hợp đồng chuyên chở.
e2. Vận đơn tàu chuyến
Tàu chuyến (Voyage Charter) là tàu được thuê theo chuyến để chuyên chở hàng
hóa giữa các cảng theo yêu cầu của chủ hàng mà không theo một tuyến đường nhất định.
Khi hàng hóa được chuynê chở theo hợp đồng thuê tàu chuyến, thì chủ tàu hay thuyền
trưởng sẽ phát hành một vận đơn tàu chuyến và trên vận đơn có ghi câu “sử dụng với hợp
đồng thuê tàu – To be used with Charter Party” hoặc câu “phụ thuộc vào hợp đồng thuê
tàu – Issued pursuant to charter party dated…”, nghĩa là biểu hiện sự phụ thuộc của vận
đơn vào hợp đồng thuê tàu.
Thông thường, trên vận đơn theo hợp đồng thuê tàu chỉ dẫn chiếu đến một số điều
khoản nhất định ghi ở mặt trước, các điều khoản khác được dẫn chiếu đến hợp đồng thuê
tàu. Do có tính ràng buộc như vậy, nên vận đơn theo hợp đồng thuê tàu không có tính độc
lập mà phụ thuộc vào một văn bản khác, đó là hợp đồng thuê tàu; trong khi đó, các nội
dung của hợp đồng thuê tàu lại do các bên ký kết thỏa thuận. Chính vì vậy, chuyển nhượng
vận đơn theo hợp đồng thuê tàu phức tạp hơn so với vận đơn thông thường, vì việc chuyển
nhượng phải phụ thuộc vào các nội dung quy định trong hợp đồng thuê tàu. Hơn nữa, khi
có tranh chấp về chuyên chở hàng hóa, thì người ta dùng hợp đồng thuê tàu làm căn cứ
để giải quyết, vì hợp đồng này điều chỉnh mối quan hệ giữa chủ tàu và người thuê tàu.
Về nguyên tắc, vận đơn theo hợp đồng thuê tàu muốn có tác dụng phải được đính
kèm với hợp đồng thuê tàu. Vậy, nếu một L/C cho phép xuất trình một vận đơn theo hợp
đồng thuê tàu thì ngân hàng có phải kiểm tra chính bản thân hợp đồng thuê tàu hay không?
Theo tập quán và thông lệ quốc tế, các ngân hàng được phép không liên quan đến việc
thực hiện các loại hợp đồng dẫn chiếu trong L/C. Hơn nữa, nội dung các điều khoản trong
hợp đồng thuê tàu cho chủ tàu và người thuê tàu thỏa thuận, ngoài sự kiểm soát của ngân
hàng. Chính vì vậy, ICC đã quyết định là: trong trường hợp L/C yêu cầu xuất trình hợp
đồng thuê tàu liên quan đến vận đơn theo hợp đồng thuê tàu thì ngân hàng không cần
kiểm tra hợp đồng thuê tàu, nhưng sẽ chuyển nó theo bộ chứng từ mà không chịu trách
nhiệm gì.
f. Căn cứ vào hành trình chuyên chở
f1. Vận đơn đi thẳng (Direct B/L)
121
Là vận đơn được cấp trong trường hợp hàng hóa được chuyên chở thẳng từ cảng
bốc hàng đến cảng dỡ hàng mà không có chuyển tải dọc đường.
Chuyển tải có nghĩa là việc dỡ hàng xuống rồi lại bốc hàng lên từ một con tàu này
sang một con tàu khác trong hành trình vận tải biển từ cảng bốc hàng đến cảng dỡ hàng.
Vì không có chuyển tải, nên nếu trên vận đơn có sẵn ô “Transhipment” thì phải để
trống, không ghi gì; do đó, khi hợp đồng thương mại hay L/C yêu cầu vận đơn đi thẳng
được thể hiện bằng câu “Transhipment not allowed”, mà trên vận đơn lại thể hiện cảng
chuyển tải, thì vận đơn đó coi như không đáp ứng được yêu cầu của hợp đồng hay L/C.
Trong trường hợp này, người bán có thể bị từ chối thanh toán giá trị hàng hóa ghi trên vận
đơn.
f2. Vận đơn chở suốt (Throught B/L)
Là loại vận đơn được sử dụng trong trường hợp hàng hóa được chuyên chở từ
cảng bốc hàng đến cảng dỡ hàng cuối cùng bằng nhiều con tàu, bởi một hay nhiều người
chuyên chở, nghĩa là hàng hóa phải chuyển tải dọc đường. Vì được chuyển tải, nên trên
vận đơn chở suốt phải thể hiện là được phép chuyển tải (Transhipment Allowed) và phải
thể hiện rõ cảng bốc, cảng dỡ và cảng chuyển tải và tên con tàu chuyển tải. Vì có nhiều
người chuyên chở cùng tham gia, nên thường có một người đứng ra tổ chức và chịu trách
nhiệm về toàn bộ hành trình chuyên chở; người này được quyền cấp vận đơn chở suốt.
Nếu hàng hóa được chuyên chở bởi một hãng tàu, thì khi chuyển tải các đại lý của
người chuyên chở sẽ làm thủ tục giao nhận với nhau bằng chứng từ cùng với danh mục
hàng hóa (manifest). Nếu hàng hóa được chuyên chở bởi nhiều hãng tàu khác nhau, thì
khi chuyển tải, mỗi người chuyên chở cấp một vận đơn chặng (hay vận đơn địa hạt – Local
B/L). Cả hai loại chứng từ này (Manifest và Local B/L) chỉ có giá trị như là biên lai giao
nhận hàng hóa giữa các đại lý hay giữa những người chuyên chở với nhau, không phải là
chứng từ sở hữu hàng hóa như vận đơn giao cho người gửi hàng (vận đơn chở suốt).
Người gửi hàng không cần biết đến các chứng từ này vì chúng thuộc nội bộ của
nghiệp vụ vận tải biển. Khi có tổn thất hàng hóa, người chủ hàng chỉ cần kiện người cấp
vận đơn chở suốt. Sau đó những người chuyên chở giải quyết với nhau xem hàng bị hư
hỏng ở chặng nào và ai là người phải chịu trách nhiệm về tình trạng hư hỏng, mất mát của
hàng hóa. Như vậy, vận đơn chở suốt dùng để điều chỉnh mối quan hệ pháp lý giữa chủ
hàng và người chuyên chở cấp vận đơn chở suốt; còn vận đơn địa hạt dùng để điều chỉnh
quan hệ nội bộ giữa những người chuyên chở với nhau.
Một thực tế là, hàng hóa có thể được chuyên chở từ cảng A đến cảng B, trong đó
hàng hóa được dỡ từ tàu lớn sang tàu bé để có thể cập được cảng chính hay cảng nằm
sâu trong đất liền. Trường hợp này thường xảy ra đối với tàu container, tàu lash… quá to,
không cập cảng nông được, khiến cho việc chuyển tải là bắt buộc. chính vì vậy, nếu hợp
đồng ngoại thương hay L/C không quy định cấm chuyển tải, thì người bán vẫn được thanh
toán tiền hàng khi xuất trình vận đơn thể hiện là chuyển tải đã xảy ra, miễn là toàn bộ quá
trình chuyên chở chỉ dùng một vận đơn duy nhất (vận đơn chở suốt). Hơn nữa, cho dù hợp
đồng thương mại hay L/C cấm chuyển tải, nhưng nếu hàng hóa liên quan được chuyên
chở bằng container, móc hay sà lan lash, thì người bán vẫn được thanh toán tiền hàng
ngay cả khi trên vận đơn có ghi là chuyển tải sẽ xảy ra, miễn là toàn bộ quá trình chuyên
chở chỉ dùng một vận đơn duy nhất.
122
g. Một số loại vận đơn khác
g1. Vận đơn rút gọn (Short B/L)
Là vận đơn chỉ có nội dung ở mặt trước, mặt sau để trống. Ở mặt trước, ngoài
những điều khoản có trên tờ vận đơn bình thường, còn có nguồn dẫn chiếu để giải quyết
khi có tranh chấp phát sinh. Vận đơn rút gọn thường được sử dụng khi thuê tàu chuyến vì
ngoài vận đơn còn có hợp đồng thuê tàu chuyến như đã trình bày ở trên.
g2. Vận đơn hải quan (Customs’ B/L)
Khi hàng chưa được bốc lên tàu mà phải nhập kho hải quan để làm thủ tục, thì hải
quan chấp nhận cấp cho chủ hàng một loại vận đơn gọi là vận đơn hải quan. Vận đơn hải
quan chỉ dùng để giải quyết thủ tục hải quan.
g3. Vận đơn của người giao nhận (Forwarder B/L)
Theo truyền thống thì vận đơn phải do người chuyên chở hay người đại diện cho
họ cấp; tuy nhiên, ngày nay người giao nhận không chỉ làm đại lý, ủy thác giao nhận hàng
hóa đơn thuần, mà họ còn có thể cung cấp dịch vụ vận tải, nghĩa là họ có thêm chức năng
vận tải (với vai trò là người chuyên chở). Khi cấp vận đơn, người giao nhận sử dụng thống
nhất mẫu vận đơn do FIATA phát hành.
FIATA là tên viết tắt của Liên đoàn Quốc tế các nhà giao nhận hàng hóa.
Vận đơn của FIATA (FBL) đã được ICC và các ngân hàng chấp nhận. FBL tạo nên
một hợp đồng chuyên chở do người giao nhận cấp với tư cách là một pháp nhân có chức
năng chuyên chở, chứ không phải là đại lý giao nhận hàng hóa đơn thuần. Vì các công ty
giao nhận hàng hóa có thể có chức năng là người chuyên chở, nhưng cũng có thể chỉ là
đại lý giao nhận của người chuyên chở.
Khi người giao nhận chỉ là đại lý giao nhận hàng hóa đơn thuần, tức không có chức
năng chuyên chở và không được người chuyên chở ủy quyền cấp vận đơn thì khi giao
nhận hàng hóa, người giao nhận cấp cho chủ hàng một biên lai nhận hàng (Forwarding
Agents Certificate of Receipt – FCR, hay Forwarding Agents Certificate of Transport –
FCT). FCR và FCT không phải là chứng từ vận tải, mà chỉ là biên lai nhận hàng của đại lý
giao nhận. Do đó, người mua cũng như ngân hàng phát hành L/C sẽ từ chối loại chứng từ
này.
g4. Vận đơn của bên thứ ba (third party Bill of Lading)
Là vận đơn, trên đó người gửi hàng không phải là người hưởng lợi L/C, mà là người
khác. Theo phương thức tínd ụng chứng từ, người hưởng lợi L/C thường là người bán,
tức người giao hàng, và được thể hiện trên vận đơn là Consignor hay Shipper. Tuy nhiên,
trường hợp L/C chuyển nhượng, người thụ hưởng xuất trình chứng từ, trong đó vận đơn
thể hiện người giao hàng là người khác (người thứ ba hay người được chuyển nhượng).
g5. Vận đơn Container
Tùy theo tính chất hàng gửi bằng container là nguyên hay lẻ, mà vận đơn có thể là
vận đơn nguyên container hay vận đơn container lẻ.
123
- Vận đơn nguyên Container (Full Container Load – FCL)
Khi người chuyên chở nhận hàng trực tiếp từ người gửi hàng là những container
nguyên đã được niêm phong kẹp chì, thì người chuyên chở sẽ cấp cho người gửi hàng
một vận đơn gọi là Container Bill of Lading. Thông thường, vận đơn container được cấp
trước khi container được bốc lên tàu, do đó, nó thuộc loại vận đơn nhận hàng để chở
(Received for Shipment).
Vì mới nhận hàng để chở, nên theo phương thức thanh toán L/C các ngân hàng
thường không chấp nhận thanh toán các vận đơn loại này, do đó, để được thanh toán thì
trong L/C phải có quy định “chấp nhận vận đơn nhận hàng để chở - Received for Shipment
Bill of Lading Acceptable.
Nếu không quy định như vậy, thì sau khi container đã được bốc lên tàu, người gửi
hàng phải yêu cầu người chuyên chở thay thế vận đơn “nhận hàng để chở” bằng vận đơn
“đã bốc hàng lên tàu”; hoặc ghi chú thêm trên vận đơn là “Đã bốc hàng lên tàu – Shipped
on Board”. Khi đã trở thành vận đơn “Đã bốc hàng lên tàu” thì các ngân hàng sẽ chấp nhận
và thanh toán.
- Vận đơn container hàng lẻ (Less than Container Load – LCL)
Trong nhiều trường hợp, người gửi hàng không có đủ hàng để gửi nguyên container,
do đó, phải gửi chung hàng với những người khác trong cùng một container thì:
a. Nếu người chuyên chở tiếp nhận hàng hóa để chở thì họ sẽ ký phát cho người
gửi hàng một vận đơn container hàng lẻ (LCL/LCL), nó có chức năng tương tự như các
loại vận đơn khác.
b. Nếu người đại lý giao nhận đứng ra kinh doanh chuyên chở hàng lẻ, gom hàng
từ các chủ hàng lẻ và thu xếp tổ chức vận chuyển, thì sẽ có 2 loại vận đơn được ký phát.
Thứ nhất, vận đơn của người chuyên chở cấp cho nhà đại lý gom hàng (Master
Ocean B/L). Sau khi nhận container, người chuyên chở sẽ ký phát cho người gom hàng
một vận đơn nguyên (FCL/FCL). Trên vận đơn nguyên sẽ ghi người gửi hàng là đại lý giao
nhận tại cảng gửi và người nhận hàng là đại lý của người gom hàng tại cảng đích. Loại
vận đơn này chỉ được dùng vào vận chuyển giao nhận hàng và điều chỉnh quan hệ pháp
lý giữa người chuyên chở và người đại lý giao nhận mà không có chức năng thanh toán
theo L/C.
Thứ hai, vận đơn của người giao nhận hay người gom hàng (Forwarder’s or House
B/L). Người giao nhận đứng trên danh nghĩa người thầu chuyên chở ký phát cho người
chủ hàng lẻ vận đơn của mình hoặc vận đơn theo mẫu của FIATA (nếu người nhận là
thành viên của FIATA). Vận đơn bao gồm đủ các thông tin chi tiết cần thiết, trong đó người
gửi hàng là chủ hàng lẻ (người xuất khẩu) và người nhận hàng là người nhập khẩu. Người
này sẽ xuất trình vận đơn cho đại diện hay đại lý người giao nhận để nhận hàng ở cảng
đích. Thông thường, loại vận đơn này dùng trong thanh toán mua bán và giao dịch, nhưng
để tránh trường hợp ngân hàng có thể từ chối chấp nhận vận đơn của người giao nhận,
người xuất khẩu yêu cầu người nhập khẩu quy định trong L/C: “Vận đơn của người giao
nhận hoặc vận đơn FIATA được chấp nhận – House or Forwarder’s or FIATA B/L
Acceptable”.
124
g6. Surrendered B/L
Trong vận tải đường biển, Surrendered B/L xảy ra trong trường hợp giao hàng không
cần xuất trình B/L gốc tại cảng đến. Thông thường, hàng hóa sẽ được giao khi chủ hàng
xuất trình một B/L gốc sau khi đã thanh toán các chi phí liên quan cho hãng tàu tại điểm
đến. Vì một số lý do như thời gian hành trình vận chuyển ngắn nên việc chuẩn bị chứng từ
không kịp hoặc do thỏa thuận giữa người mua và người bán về việc nhận hàng tại cảng
đến không cần xuất trình B/L gốc, chủ hàng có thể yêu cầu hãng tàu giao hàng tại cảng
đến không cần B/L sau khi đã xuất trình bộ B/L gốc tại bất kỳ văn phòng nào của hãng tàu
ngoài cảng đến (thường là cảng xếp hàng) và thanh toán mọi chi phí liên quan.
Văn phòng của hãng tàu tại nơi nhận B/L gốc sẽ gửi bức điện xác nhận việc thực
hiện này cùng với chi tiết lô hàng cho văn phòng của hãng tàu cảng cảng đến.
Như vậy, B/L gốc đã được Surrendered. Trong trường hợp B/L gốc chưa được phát
hành, chủ hàng sẽ ghi chú “Surrendered B/L” khi làm thủ tục vận đơn với hãng tàu tại cảng
đi và việc thông báo từ hãng tàu cho văn phòng tại cảng đến là giống như nói ở trên.
1.2. Vận đơn hàng không (Air Waybill – AWB)
1.2.1. Khái niệm, nội dung và chức năng
a. Khái niệm
Theo luận hàng không dân dụng Việt Nam thì Vận đơn hàng không là một chứng từ
vận chuyển hàng hóa và là bằng chứng của việc ký kết hợp đồng vận chuyển hàng hóa
bằng máy bay, về điều kiện của hợp đồng và việc đã tiếp nhận hàng hóa để vận chuyển.
b. Về tên gọi
Chứng từ vận tải hàng không có thể có các tiêu đề khác nhau, miễn là chúng đáp
ứng được những nội dung của một chứng từ vận tải hàng không.
Trong thực tế, ta có thể gặp một số chứng từ vận tải hàng không có tiêu đề như: Air
Waybill, Air Consignment Note, House Air Waybill hay Air Transport Document…
Bằng tiếng Việt, hiện nay cũng có nhiều cách gọi khác nhau như: Không vận đơn,
vận đơn hàng không, chứng từ vận tải hàng không, biên lai gửi hàng hàng không, giấy gửi
hàng hàng không, phiếu vận tải hàng không…
Cho dù cách gọi có khác nhau, nhưng chúng đều có dùng bản chất là chứng từ vận
tải hàng không, do đó, ta có thể dùng đan xen với nhau, tuy nhiên, thuật ngữ “Vận đơn
hàng không” được ưu tiên sử dụng trong cuốn sách này.
c. Nội dung của vận đơn hàng không
125
126
Các ký hiệu chữ số trên mẫu Air Waybill thể hiện:
(0) Từ “Non-negotiable” thể hiện đây không phải là chứng từ sở hữu hàng hóa, nên không
lưu thông được. Khi hàng hóa tới sân bay đích, hãng hàng không sẽ thông báo cho người
nhận hàng, người nhận hàng chỉ cần chứng minh mình là người đích thực có tên trên vận
đơn hàng không là nhận được hàng, mà không cần xuất trình vận đơn hàng không.
(1) Tên và địa chỉ của hãng hàng không vận chuyển hàng hóa.
(2) Tên, địa chỉ và số tài khoản (nếu có) của người gửi hàng (thường là người bán, người
xuất khẩu).
(3) Tên, địa chỉ và số tài khoản (nếu có) của người nhận hàng (thường là người mua, người
nhập khẩu).
(4) Tên sây bay khởi hành và những chi tiết về lịch trình của chuyến bay (nếu cần).
(5) Tên sân bay đích.
(6) Declared Value for Carriage: Giá trị khai báo vận chuyển. Nếu không khai báo thì ghi
N.V.D (Not Value Declared). Declared Value for Customs: thể hiện giá trị khai báo hải quan
để tính thuế. Nếu không khai báo hải quan thì ghi N.V.D (Not Value Declared).
(7) “Handling Information” có nội dung giống như “Shipping Marks” đối với vận đơn đường
biển, nghĩa là “Ký mã hiệu hàng hóa”. Ký mã hiệu hàng hóa được ghi trên tất cả các bao,
kiện của hàng hóa và trên tất cả các chứng từ khác có liên quan đến lô hàng gửi đi.
(8) Chỉ ra chi tiết về tính cước phí vận chuyển.
(9) Mô tả khái quát về hàng hóa.
(10) Chỉ ra cước phí đã trả trước (Prepaid hay còn được ghi là PPD) hay phải thu tại sân
bay đến (Collect hay còn được ghi COLL).
(11) Người gửi hàng (người xuất khẩu hay đại lý của anh ta) ký tên để xác nhận các thông
tin đã khai như thể hiện trên vận đơn.
(12) Thể hiện ngày tháng và nơi nhận hàng để chở, tức là ngày tháng và nơi giao hàng
(Date and Place of Shipment).
(13) Chữ ký của người đại diện cho hãng hàng không, tức chữ ký của người chuyên chở.
Khi ký vận đơn, phải ghi rõ tên, chức vụ của người ký.
(14) Vị trí ghi số vận đơn: Vị trí ghi số vận đơn có thể vừa ở góc trên bên trái, vừa ở góc
trên bên phải; hay vừa ghi ở góc trên vừa ghi ở góc dưới đều được.
d. Chức năng của vận đơn hàng không
Một thực tế là, hàng hóa được vận chuyển bằng máy bay thường đến trước chứng
từ phải xử lý qua ngân hàng (ngân hàng gửi đi và ngân hàng nhận) và gửi qua đường bưu
điện.
Do đó, về bản chất, vận đơn hàng không chỉ có 2 chức năng:
127
Thứ nhất, là biên lai nhận hàng của hàng hàng không phát hành cho người gửi hàng;
Thứ hai, là bằng chứng về hợp đồng chuyên chở hàng hóa giữa hãng hàng không
và người chuyên chở.
Như vậy, chức năng thứ ba là chứng từ sở hữu hàng hóa thì vận đơn hàng không
không có. Vì không phải là chứng từ sở hữu hàng hóa nên vận đơn hàng không không thể
chuyển nhượng bằng thủ tục ký hậu thông thường và không thể dùng vận đơn hàng không
để nhận hàng tại sân bay đến.
Như vậy, vận đơn hàng không được sử dụng trước hết như là chứng từ xác nhận
việc nhận hàng của người chuyên chở và là bằng chứng về hợp đồng chuyên chở giữa
hãng hàng không và chủ hàng.
Hàng hóa sẽ được giao cho người nhận hàng khi người này chứng minh được rằng
mình là người nhận hàng hợp pháp theo chỉ thị của chủ hàng như ghi trên vận đơn hàng
không.
1.2.2. Những lưu ý khi sử dụng vận đơn hàng không
a. Ghi chú “đã bốc”
Thông thường, đối với vận đơn đường biển thi ghi chú “đã bốc” (On board) là cần
thiết để được chấp nhận thanh toán; còn đối với vận đơn hàng không thì chỉ cần ghi “đã
nhận hàng để chở” (Accepted for carriage/goods have been accepted for carriage) là đủ.
Điều này là do đặc điểm trong vận tải hàng không nên không thể yêu cầu trên vận
đơn hàng không phải thể hiện “On board” được.
b. Ngày giao hàng hay ngày gửi hàng (Shipment Date)
Vì trong vận tải hàng không đòi hỏi phải mất một thời gian để làm thủ tục khi đưa
hàng lên máy bay, nên “ngày nhận hàng để chở” có thể là ngày hàng hóa thực sự được
gửi đi, nhưng cũng có thể là một ngày khác sau đó. Do đó, nếu không có thể hiện nào khác
trên vận đơn, thì ngày phát hành vận đơn vừa là ngày nhận hàng để chở, vừa là ngày giao
hàng (hay ngày gửi hàng). Tuy nhiên, nếu người nhập khẩu hay ngân hàng mở L/C yêu
cầu ngày gửi hàng thực tế phải được thể hiện trên vận đơn, thì người gửi hàng phải yêu
cầu người chuyên chở ghi chú thêm trên vận đơn ngày gửi hàng thực tế như vậy.
Như vậy, việc xác định ngày giao hàng của AWB theo quy tắc:
* Nếu trên AWB có ghi chú về “ngày giao hàng thực tế - actual date of dispatch”, thì
ngày này luôn được xem là ngày giao hàng, cho dù L/C có yêu cầu hay không yêu cầu thể
hiện.
* Nếu L/C không yêu cầu ngày giao hàng thực tế phải thể hiện trên AWB và trên
AWB cũng không thể hiện ghi chú riêng về ngày giao hàng thực tế, thì ngày ghi chú riêng
trên AWB được xem là ngày giao hàng.
c. Số bản gốc và phân phối vận đơn gốc
128
Thông thường, một bộ vận đơn hàn gkhông gồm ít nhất ba bản gốc. Bản thứ nhất
được lưu giữ tại đại lý phát hành (Issuing Agent), bản thứ hai được gửi cùng hàng hóa cho
người nhận hàng (Consignee), bản thứ ba giao cho người gửi hàng (Shipper or Consignor),
các bản gốc còn lại nếu có được dùng bổ sung cho các bên liên quan, gọi là Extra Copy.
d. Trọn bộ vận đơn gốc
Trong phương thức L/C, người xuất khẩu sau khi giao hàng, nhận bản gốc số 3 xuất
trình cùng với các chứng từ khác để thanh toán theo L/C. Do đó, trong L/C không thể có
điều khoản yêu cầu “trọn bộ vận đơn hàng không” (Full set of Air Waybills) giống như đối
với vận đơn đường biển. Hơn nữa, vì vận đơn hàng không không phải là chứng từ sở hữu
hàng hóa, nên việc kiểm soát “trọn bộ” là không cần thiết đối với ngân hàng mở L/C. Nếu
L/C yêu cầu xuất trình “trọn bộ”, thì chỉ cần xuất trình bản gốc số 3 là đủ.
e. Vấn đề chuyển tải trong vận tải hàng không
Ngày nay, cùng với sự tiến bộ của kỹ thuật nói chung, ngành hàng không để phát
triển mạnh mẽ, có những chuyến bay dài, bay ngắn, nội địa, quốc tế… làm cho việc đi lại
và chuyên chở hàng hóa bằng máy bay rất thuận tiện, nhưng cũng làm nảy sinh một vấn
đề hiển nhiên là chuyển tài trong vận tải hàng không (hành khách và hàng hóa). Chính vì
vậy, khi trên vận đơn hàng không có thể hiện “chuyển tải sẽ hoặc có thể xảy ra” thì các bên
liên quan phải chấp nhận tập quán này, miễn là toàn bộ hành trình chuyên chở chỉ dùng
cùng một vận đơn duy nhất.
f. Khác với vận đơn đường biển
Trên vận đơn hàng không có một số ô dành riêng cho người chuyên chở sử dụng,
ghi những dữ liệu kiểm soát và điều hành có tính nội bộ giữa các hãng hàng không hay đại
lý với nhau. Các ô này thường có tiêu đề “Chỉ dành cho người chuyên chở” (For carrier use
only), ví dụ, ghi số chuyến bay (Flight number), ngày bay (Flight date). Người gửi hàng,
người nhận hàng và ngân hàng mở L/C không cần biết đến những nội dung ghi ở các ô
này.
1.3. Chứng từ vận tải đa phương thức
Vận tải đa phương thức là việc chuyên chở hàng hóa từ nơi này đến nơi khác bằng
ít nhất từ 2 phương thức vận tải trở lên.
Vận tải đa phương thức có thể có nhiều tên gọi khác nhau, ví dụ:
- Vận tải đa phương thức (Multimodel Transport);
- Vận tải liên hợp (Combined Transport);
- Vận tải hỗn hợp (Inter – Modal Transport).
Trong vận tải đa phương thức, hàng hóa được vận chuyển từ nơi đi đầu tiên đến
nơi đến cuối cùng bằng nhiều phương tiện, nhiều loại hình vận tải qua nhiều chặnt đường
khác nhau với sự tham gia của nhiều người chuyên chở; do đó, thường có một người đứng
ra tổ chức và chịu trách nhiệm toàn bộ quá trình vận tải, đó là người kinh doanh vận tải đa
phương thức MTO (Multimodal Transport Operator) hay CTO (Combined Transport
Operator).
129
Người kinh doanh vận tải đa phương thức là người ký kết hợp đồng vận tải và chịu
trách nhiệm về việc chuyên chở hàng hóa như người chuyên chở duy nhất. Khi hàng hóa
được nhận để chở, chủ hàng được người kinh doanh vận tải đa phương thức cấp cho một
vận đơn, gọi là vận đơn vận tải đa phương thức.
Vận đơn vận tải đa phương thức có các chức năng giống như vận đơn đường biển
thông thường, bao gồm: là biên lai nhận hàng để chở, là chứng từ sở hữu hàng hóa và là
bằng chứng của hợp đồng vận tải.
Vận tải đa phương thức có nhiều chặng chuyên chở với nhiều phương tiện vận tải
khác nhau, ở chặng có chứng từ chặng (local document) dùng để giải quyết mối quan hệ
giữa những người vận tải với nhau theo nguyên tắc vận tải liên hợp mà chủ hàng không
cần biết.
Vì có nhiều cách gọi khác nhau, nên trong thực tế một chứng từ vận tải được xem
là chứng từ vận tải đa phương thức cho dù có tên gọi như thế nào, miễn là nó thể hiện
được ít nhất từ hai phương thức vận tải trở lên.
Tiêu đề chứng từ vận tải đa phương thức thường gặp là:
- Multimodal Transport B/L.
- Multimodal Transport or Port to Port Shipment B/L.
- Negotiable FIATA Combined Transport B/L.
- Combined Transport B/L.
- B/L for Combined Transport Shipment or Port to Port Shipment.
Tùy theo trường hợp mà người phát hành chứng từ vận tải đa phương thức có thể
là:
- Người chuyên chở đa phương thức: Do MTO có thể sử dụng các phương tiện vận
tải của chính mình để thực hiện toàn bộ quá trình chuyên chở từ nơi đi đầu tiên tới nơi đến
cuối cùng, nên trong trường hợp này người chuyên chở đa phương thức chính là MTO, và
chứng từ vận tải đa phương thức do người chuyên chở đa phương thức phát hành.
- Người MTO: Do MTO thường không có đủ các phương tiện vận tải đa phương
thức ở tất cả các chặng, nên phải đi thuê phương tiện và những người chuyên chở khác
cùng tham gia; tuy có nhiều người chuyên chở cùng tham gia, nhưng MTO là người được
quyền và chịu trách nhiệm phát hành chứng từ vận tải đa phương thức.
- Thuyền trưởng: Theo thông lệ, nếu vận tải đa phương thức được bắt đầu bằng
chặng đường biển thì thuyền trưởng thường là người ký phát chứng từ vận tải đa phương
thức.
- Người giao nhận hàng hóa (Freight Forwarder): Trong vận tải đa phương thức,
hàng hóa thường được giao cho người giao nhận trước khi được chở đi bằng vận tải đa
phương thức, do đó, người chuyên chở hay người MTO thường ủy quyền cho người giao
nhận với tư cách là đại lý của mình ký phát vận đơn đa phương thức. Bản thân người
chuyên chở hay MTO có thể kiêm cả chức năng là người giao nhận.
130
- Các đại lý của người chuyên chở, của người MTO và của thuyền trưởng được ký
phát vận tải đa phương thức.
Về chuyển tải trong vận tải đa phương thức: Vì là vận tải đa phương thức, nên hàng
hóa đương nhiên phải được chuyển tải. Do đó, khi hợp đồng thương mại hay L/C yêu cầu
xuất trình vận đơn vận tải đa phương thức có điều khoản cấm chuyển tải, thì người bán
vẫn được thanh toán tiền hàng ngay cả khi trên vận đơn ghi rõ là có chuyển tải dọc đường.
Chính vì vậy, khi ký hợp đồng thương mại hay phát hành L/C có yêu cầu vận đơn vận tải
đa phương thức thì tránh một điều khoản nào đó quy định cấm chuyển tải dọc đường.
Ngày nay, do xu hướng toàn cầu hóa thương mại diễn ra nhanh chóng, nên vận tải
đa phương thức ngày càng phát triển, nó giúp đơn giản hóa thủ tục cho chủ hàng, cho
người nhận hàng, tránh những ách tắc, chậm trễ trong chuyên chở hàng hóa giữa các quốc
gia, đặc biệt các quốc gia ở các châu lục khác nhau.
2. Chứng từ bảo hiểm hàng hóa
2.1. Khái niệm và giải thích các thuật ngữ
Bảo hiểm là cam kết bồi thường của người bảo hiểm cho người được bảo hiểm về
những tổn thất, hư hỏng của đối tượng được bảo hiểm do một rủi ro đã thỏa thuận gây ra,
với điều kiện là người được bảo hiểm phải trả phí bảo hiểm cho người bảo hiểm.
Từ khái niệm trên, cần giải thích một số thuật ngữ:
- Người bảo hiểm (Insurer, Underwriter, Insurance Company): là người thu phí bảo
hiểm, nhận trách nhiệm về rủi ro và phải bồi thường cho người được bảo hiểm khi có tổn
thất xảy ra trong phạm vi giá trị đã thỏa thuận. Trong thực tế, người bảo hiểm thường là
các công ty bảo hiểm, ví dụ ở Anh có công ty Lloyd’s, ở Việt Nam có các công ty như Bảo
Việt, Bảo Minh, Bảo Long, PJICO, PV Insurance…
- Người được bảo hiểm (Insured or Assured): là người trả phí bảo hiểm (nên còn
gọi là người mua bảo hiểm), là người chịu tổn thất khi có rủi ro xảy ra và là người được
người bảo hiểm bồi thường. Trong thương mại quốc tế, người được bảo hiểm thường là
nhà kinh doanh xuất nhập khẩu hàng hóa.
- Đối tượng bảo hiểm (Subject matter insured): là tài sản hoặc lợi ích mang ra bảo
hiểm. Trong hoạt động xuất nhập khẩu, đối tượng được bảo hiểm là hàng hóa xuất nhập
khẩu trong quá trình chuyên chở.
- Rủi ro được bảo hiểm (Risk insured against): là rủi ro đã thỏa thuận trong hợp đồng
bảo hiểm. Người bảo hiểm chỉ bồi thường những tổn thất do những rủi ro đã thỏa thuận
gây ra. Thực tế, các rủi ro này không được thể hiện trực tiếp trên hợp đồng mà được thể
hiện gián tiếp qua các điều khoản tham chiếu đến nguồn điều chỉnh.
Ví dụ: tại Viện các nhà bảo hiểm London (Institute of London Underwriters), có ba
điều khoản chính liên quan đến rủi ro trong vận tải là Điều kiện A, Điều kiện B và Điều kiện
C. Điều kiện A bao gồm tất cả các rủi ro, ngoài trừ các rủi ro đặc biệt như chiến tranh, đình
công… Điều kiện B ít rủi ro hơn, còn Điều kiện C ít rủi ro nhất. Thông thường những nhà
xuất nhập khẩu luôn tham gia bảo hiểm với Điều kiện A, vì nó bảo hiểm rủi ro tốt hơn.
131
- Phí bảo hiểm (Insurance Premium): là khoản tiền người được bảo hiểm trả cho
người bảo hiểm để có quyền lợi bảo hiểm. Đây là khoản tiền không truy đòi, nghĩa là cho
dù tổn thất không xảy ra, thì người được bảo hiểm cũng không có quyền đòi lại khoản tiền
này. Vì trong số những người tham gia mua bảo hiểm, chỉ có một số ít người gặp rủi ro và
chịu tổn thất được người bảo hiểm bồi thường, do đó phí bảo hiểm thường là một số tiền
rất nhỏ so với số tiền được bảo hiểm.
- Giá trị bảo hiểm (Insured value): là giá trị của đối tượng được bảo hiểm. Ví dụ,
tổng giá trị lô hàng, tài sản…
- Số tiền bảo hiểm (Insured amount): là số tiền bảo hiểm. Trong trường hợp giá trị
bảo hiểm lớn thì phí bảo hiểm có thể vượt quá khả năng tài chính của khách hàng. Do đó,
khách hàng có thể quyết định số tiền bảo hiểm chỉ một phần của giá trị bảo hiểm.
2.2. Tại sao phải bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu
Trong quá trình vận tải hàng hóa xuất nhập khẩu (chủ yếu bằng đường biển), người
kinh doanh xuất nhập khẩu phải mua bảo hiểm cho hàng hóa vì các lý do sau đây:
- Hàng hóa vận chuyển bằng đường biển thường gặp rủi ro có thể gây ra tổn thất,
hư hỏng, mất mát về hàng hóa như tàu bị mắc cạn, đắm, đâm va nhau, cháy, nổ, mất tích,
không giao hàng…
- Theo tập quán vận tải quốc tế, trách nhiệm của người vận tải là rất hạn chế, hơn
nữa việc khiếu nại đòi người vận tải bồi thường rất phức tạp, khó khăn và kéo dài.
- Bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu là biện pháp phòng ngừa rủi ro hiệu quả, bảo
vệ và tạo tâm lý an toàn đối với nhà kinh doanh.
Chính vì vậy, trong hợp đồng ngoại thương, một nội dung cần được quy định giữa
người xuất khẩu và người nhập khẩu là: “Ai là người chịu trách nhiệm mua bảo hiểm hàng
hóa?” trong quá trình chuyên chở từ nơi nhà xuất khẩu đến nơi nhà nhập khẩu.
Trong thực tế, theo thỏa thuận nhà xuất khẩu hoặc nhà nhập khẩu phải chịu trách
nhiệm mua bảo hiểm hàng hóa cho toàn bộ hành trình chuyên chở. Ví dụ, nếu thỏa thuận
điều kiện giao hàng là FOB hay CRF, thì nhà nhập khẩu phải chịu trách nhiệm mua bảo
hiểm cho hàng hóa kể từ thời điểm nhà xuất khẩu giao hàng lên tàu cho tới nơi đến cuối
cùng của hàng hóa; hoặc nếu thỏa thuận điều kiện giao hàng là CIF, thì nhà xuất khẩu phải
chịu trách nhiệm mua bảo hiểm hàng hóa từ khi giao hàng cho tới nơi đến cuối cùng của
hàng hóa.
Tuy nhiên, nhà xuất khẩu và nhà nhập khẩu cũng có thể thỏa thuận điều kiện giao
hàng là CIP (Carriage and Insurance Paid), nghĩa là nhà xuất khẩu chỉ chịu chi phí vận
chuyển và bảo hiểm hàng hóa đến một nơi nhất định theo thỏa thuận, trách nhiệm còn lại
do nhà nhập khẩu chịu.
2.3. Các loại chứng từ bảo hiểm hàng hóa
Cho dù nhà xuất khẩu hay nhà nhập khẩu chịu trách nhiệm mua bảo hiểm, thì quy
tắc và nội dung bảo hiểm là không thay đổi. Sau đây, ta xét trường hợp nhà xuất khẩu chịu
trách nhiệm mua bảo hiểm là như thế nào?
132
Khi nhà xuất khẩu bán hàng một cách thường xuyên, anh ta thường ký một hợp
đồng bảo hiểm bao (Open policy, floating policy, open cover) để bảo hiểm cho tất cả các lô
hàng xuất khẩu tại bất cứ thời điểm nào trong một thời hạn nhất định (thường là một năm)
theo các điều kiện và điều khoản như đã thỏa thuận trước.
Mỗi lần giao hàng, nhà xuất khẩu lập tờ khai về các chi tiết liên quan đến lô hàng và
trả phí bảo hiểm. Trên cơ sở tờ khai, công ty bảo hiểm sẽ phát hành một Giấy chứng nhận
bảo hiểm (Insurance Certificate) hoặc công ty bảo hiểm ký xác nhận vào tờ khai
(Declaration under an open cover) và trao cho khách hàng.
Ưu điểm của hệ thống bảo hiểm bao là tránh được việc phải thỏa thuận lại các điều
kiện về bảo hiểm đối với mỗi lần giao hàng, và tránh được việc phải phát hành một hợp
đồng bảo hiểm riêng biệt cho từng chuyến hàng có chi phí rất cao.
Nếu nhà xuất khẩu bán hàng không thường xuyên, từng lần riêng biệt, thì mỗi lần
giao hàng phải thỏa thuận với công ty bảo hiểm về các điều kiện bảo hiểm cho lô hàng đó
để được công ty bảo hiểm phát hành một Bảo hiểm đơn (Insurance policy). Bảo hiểm đơn
gồm hai mặt, mặt trước ghi những điều khoản cơ bản và thông tin về hàng hóa tham gia
bảo hiểm, mặt sau ghi đầy đủ các điều kiện và điều khoản của một hợp đồng bảo hiểm, do
đó, nếu có kiện tụng, tòa án chỉ cần căn cứ vào Bảo hiểm đơn để xét xử chứ không cần
đến hợp đồng bảo hiểm.
Điều chú ý là, phiếu bảo hiểm (Cover Note) không phải là chứng từ bảo hiểm, vì nó
không phải là hợp đồng hay giấy chứng nhận bảo hiểm do công ty bảo hiểm phát hành,
mà chỉ đơn thuần là một tờ giấy xác nhận bảo hiểm do người môi giới bảo hiểm phát hành;
do đó, không thể dùng phiếu bảo hiểm để khiếu nại đòi tiền bồi thường người bảo hiểm
được.
2.4. Nội dung của chứng từ bảo hiểm hàng hóa
2.4.1. Giấy yêu cầu bảo hiểm hàng hóa
Khi mua bảo hiểm, trước tiên người mua phải điền vào Giấy yêu cầu bảo hiểm hàng
hóa với những nội dung được in sẵn.
Sau khi ký tên, đóng dấu vào Giấy yêu cầu bảo hiểm hàng hóa, người được bảo
hiểm chuyển giấy này cho công ty bảo hiểm. Căn cứ giấy yêu cầu bảo hiểm, công ty bảo
hiểm sẽ cấp một Bảo hiểm đơn hoặc Giấy chứng nhận bảo hiểm cho người được bảo
hiểm. Đơn bảo hiểm và Giấy chứng nhận bảo hiểm là bằng chứng của hợp đồng bảo hiểm
đã được ký kết.
2.4.2. Bảo hiểm đơn và giấy chứng nhận bảo hiểm
Trên cơ sở giấy yêu cầu bảo hiểm hàng hóa, công ty bảo hiểm sẽ phát hành một
chứng từ bảo hiểm, có thể là bảo hiểm đơn hay giấy chứng nhận bảo hiểm. Về hình thức,
thường mỗi công ty bảo hiểm thiết kế riêng cho mình mẫu chứng từ bảo hiểm, với màu
sắc, cách bố trí và thể hiện các nội dung theo cách riêng của mình.
133
2.5. Những lưu ý khi sử dụng chứng từ bảo hiểm
1. Trong thương mại quốc tế, người mua bảo hiểm có thể là một người, còn người
thụ hưởng bảo hiểm lại là người khác; để làm được điều này, chứng từ bảo hiểm phải yêu
cầu được lập là chuyển nhượng được.
Ví dụ, với điều kiện giao hàng là CIF hay CIP, nhà xuất khẩu là người chịu trách
nhiệm mua bảo hiểm; để bảo đảm quyền đòi bồi thường tổn thất, nhà xuất khẩu sau khi
mua bảo hiểm phải ký hậu chuyển nhượng chứng từ bảo hiểm cho người nhập khẩu. Từ
thực tế này, trong hợp đồng thương mại và trong cả L/C, các bên phải có điều khoản quy
định chuyển nhượng chứng từ bảo hiểm.
Với điều kiện giao hàng là CIF và CIP mà không quy định như vậy, người xuất khẩu
mua bảo hiểm và được công ty bảo hiểm cấp cho một chứng từ bảo hiểm dạng không
chuyển nhượng được, khi có tổn thất xảy ra người nhập khẩu không thể khiếu nại đòi bồi
thường được, mà phải nhờ đến người xuất khẩu (là người được bảo hiểm) là người có
quyền đòi bồi thường.
Nếu nhà xuất khẩu ở xa, khác nhau về ngôn ngữ, tập quán, việc chuyển tải các
thông tin gặp khó khăn, đặc biệt là nếu nhà xuất khẩu không thiện chí thì khả năng nhà
nhập khẩu đòi được bồi thường là rất khó khăn và tốn kém.
2. Khi chứng từ bảo hiểm thuộc loại chuyển nhượng được thì người mua bảo hiểm
nhất thiết phải ký hậu, có như vậy thì mới đủ cơ sở pháp lý để người được chuyển nhượng
đòi tiền bồi thường. Cần chú ý là, khi điều kiện giao hàng là FOB hay CFR, thì người chịu
trách nhiệm mua bảo hiểm là nhà nhập khẩu. Để được ngân hàng mở L/C, nhà nhập khẩu
phải cam kết mua bảo hiểm và chuyển nhượng cho ngân hàng mở L/C, có như vậy, ngân
hàng mở L/C mới được bảo đảm an toàn khi hàng hóa có tổn thất, trong khi vẫn phải thanh
toán do bộ chứng từ nhận được là hoàn hảo, lúc này ngân hàng mở L/C là người hưởng
lợi bảo hiểm.
3. Cũng giống như vận đơn đường biển, chứng từ bảo hiểm cũng có thể đích danh,
theo lệnh, hay vô danh. Loại đích danh không thể chuyển nhượng được, nên không linh
hoạt, do đó, nó được dùng hạn chế. Loại theo lệnh rất linh hoạt, phù hợp với tính chất
thương mại quốc tế, nên được dùng phổ biến. Loại vô danh là loại linh hoạt nhất, nghĩa là
bất cứ người nào nắm giữ nó đều trở thành người hưởng lợi bảo hiểm, do đó nó dễ bị lạm
dụng; chính vì vậy trong thực tế rất ít dùng, nếu dùng thì phải có biện pháp kiểm soát chặt
chẽ tất cả các chứng từ bảo hiểm gốc.
4. Theo quy tắc của UCP, số tiền được bảo hiểm tối thiểu là 110% của giá trị CIF,
CIP hay giá trị hóa đơn. Tuy nhiên, số tiền bảo hiểm có thể lớn hơn, do các bên thỏa thuận,
số tiền bảo hiểm càng cao thì phí bảo hiểm cũng càng cao. Ở đây cần giải thích: Tại sao
số tiền bảo hiểm tối thiểu lại là một số cố định 110% giá trị của hóa đơn? Điều này là vì,
nếu bộ chứng từ thanh toán là hoàn hảo, thì nhà nhập khẩu hay ngân hàng mở L/C phải
thanh toán cho người xuất khẩu là 100% giá trị hóa đơn, 10% phụ trội bao gồm hai thành
phần: thứ nhất, trang trải các chi phí và phí đã bỏ ra để chuẩn bị nhập khẩu hàng hóa; thứ
hai, phần còn lại bù đắp phần lợi nhuận dự tính cho nhà nhập khẩu.
5. Khi hợp đồng thương mại hay L/C yêu cầu Giấy chứng nhận bảo hiểm hay tờ
khai bảo hiểm theo một bảo hiểm bao (Declaration under an open cover), thì nhà xuất khẩu
134
có thể xuất trình một Bảo hiểm đơn mà vẫn được chấp nhận thanh toán (vì bảo hiểm đơn
có giá trị pháp lý cao hơn).
6. Khi hợp đồng thương mại hoặc L/C yêu cầu chứng từ bảo hiểm phải được ký hậu
để trống, nhưng người hưởng lợi L/C lại xuất trình chứng từ bảo hiểm cho người cầm (to
Bearer), tức vô danh, thì chứng từ này vẫn được chấp nhận thanh toán. Điều này xuất phát
từ bản chất của chứng từ cho người cầm là tương đương với ký hậu để trống “endorsed
in blank”. Khi người nhập khẩu hay ngân hàng mở L/C nhận được chứng từ loại này vẫn
bảo đảm được quyền đòi bồi thường khi có tổn thất xảy ra, do đó nó cần phải được chấp
nhận thanh toán.
7. Tất cả các bản gốc chứng từ bảo hiểm phải được xuất trình: về cơ bản, bản gốc
chứng từ bảo hiểm cũng giống như bản gốc vận đơn đường biển là có tính lưu thông, có
giá trị chuyển nhượng và được phát hành thành nhiều bản có giá trị như nhau. Cách thức
thể hiện bản gốc trên chứng từ bảo hiểm là tương tự như trên vận đơn đường biển. Đối
với vận đơn đường biển có thể gửi một bản gốc theo hàng hóa cho người nhận hàng, trong
khi đó chứng từ bảo hiểm phải được xuất trình trọn bộ. Chứng từ bảo hiểm không cần phải
gửi theo hàng hóa vì nó không liên quan đến việc nhận hàng mà chỉ cần thiết cho việc lập
hồ sơ đòi bồi thường. Do vậy, người được bảo hiểm và người chuyển nhượng phải nắm
giữ trọn bộ bản gốc nhằm tránh sự lạm dụng.
8. Ngày hiệu lực của chứng từ bảo hiểm: Về nguyên tắc, ngày hiệu lực của chứng
từ bảo hiểm không được muộn hơn ngày giao hàng. Vì nếu muộn hơn ngày giao hàng
nghĩa là hàng hóa đã không được bảo hiểm trong khoảng thời gian từ khi giao hàng đến
ngày bảo hiểm có hiệu lực, do đó, các bên có quyền lợi bảo hiểm có thể từ chối bộ chứng
từ thanh toán. Tuy nhiên, trong thực tế kinh doanh bảo hiểm, hàng hóa có thể được mua
bảo hiểm ngay cả sau khi đã được giao, miễn là trên chứng từ bảo hiểm có thể hiện “hiệu
lực bảo hiểm không muộn hơn ngày giao hàng”.
9. Bảo hiểm mọi rủi ro: Cho dù chứng từ bảo hiểm có điều khoản quy định “All risks
insurance cover”, hay được thể hiện bằng “Condition A” có phạm vi bảo hiểm rộng rãi nhất,
bảo đảm cao nhất quyền lợi của người được bảo hiểm. Tuy nhiên, về thực chất, “mọi rủi
ro” ở đây chỉ bao gồm các rủi ro bắt nguồn từ bên ngoài như: thiên tại, sự cố bất ngờ, tổn
thất trong bốc dỡ, chuyển tải... Người bảo hiểm không bồi thường những khuyết tật vốn có
của hàng hóa, hay tính chất tự nhiên của hàng hóa. Những rủi ro về chiến tranh, đình
công... cũng không được bồi thường ví có điều kiện bảo hiểm riêng.
3. Các chứng từ về hàng hóa
3.1. Hóa đơn thương mại – Commercial Invoice
3.1.1. Nội dung
Các chứng từ tài chính (hối phiếu, kỳ phiếu, séc) là các chứng từ có tính chất pháp
lý, là bằng chứng đòi một số tiền nhất định của người bán đối với người mua; trong khi đó,
hóa đơn thương mại là chứng từ do người bán lập ra, chỉ ra chi tiết về số tiền đó.
Thông thường, hóa đơn thương mại gồm các nội dung chi tiết sau:
1. Các bên: Tên và địa chỉ đầy đủ của người mua và người bán, số tham chiếu của
mỗi bên và ngày tháng phát hành.
135
2. Hàng hóa: Chỉ ra chi tiết về hàng hóa, bao gồm: trọng lượng, khối lượng, đơn giá
và tổng giá trị.
3. Cơ sở điều kiện giao hàng: Chỉ ra chi phí về bảo hiểm, vận tải phải được trả bởi
người bán hay người mua; và trách nhiệm thanh toán đó có hiệu lực đến địa điểm cụ thể
nào trong quá trình chuyên chở hàng hóa.
4. Điều kiện thanh toán và trao chứng từ: Tùy thuộc vào phương thức thanh toán
ghi sổ, ứng trước, nhờ thu hay tín dụng chứng từ, ví dụ: thanh toán sau 60 ngày xuất trình
chứng từ, mà quy định cho thích hợp.
5. Chi tiết về vận tải: Chỉ ra phương tiện chuyên chở, người chuyên chở, cảng bốc
hàng, cảng dỡ hàng...
Chi tiết về nội dung thể hiện trên hóa đơn thương mại do người bán và người mua
thỏa thuận. Một bên hay cả hai bên, vì lý do bí mật thương mại, chỉ yêu cầu mô tả hàng
hóa một cách đơn giản, chẳng hạn: “hàng hóa theo đơn đặt hàng...”. Như vậy, nội dung
của hóa đơn thương mại không được tiêu chuẩn hóa, nó phụ thuộc chủ yếu vào thỏa thuận
giữa người mua và người bán.
6. Ngoài ra, tùy theo yêu cầu của từng nước, mà trên hóa đơn thương mại còn phải
thể hiện một số nội dung như:
- Thông tin về xuất xứ hàng hóa;
- Thể hiện chi phí bảo hiểm và vận tải một cách độc lập.
- Chữ ký bằng tay của người xuất khẩu.
- Mã số phân loại thuế quan.
Trong bộ chứng từ thanh toán, hóa đơn thương mại được xem là chứng từ trung
tâm, nó là yêu cầu của người bán đòi người mua trả số tiền ghi trên hóa đơn. Hóa đơn
thường được lập nhiều bản và được sử dụng trong các việc khác nhau, chủ yếu là gửi cho
người mua để thông báo kết quả giao hàng, để người mua chuẩn bị nhập hàng và thanh
toán; là chứng từ trong bộ chứng từ gửi đến ngân hàng mở L/C để đòi tiền; gửi cho công
ty bảo hiểm để tính phí bảo hiểm hàng hóa; gửi cho cơ quan hải quan để tính thuế xuất
nhập khẩu...
Điểm chú ý là, theo quy tắc thanh toán quốc tế của ICC, thì hóa đơn thương mại
không nhất thiết phải được ký, trừ khi có yêu cầu cụ thể. Điều này đã gây thắc mắc cho
nhiều người, nên đã được ICC giải thích như sau:
Lâu nay, việc mua bán hàng hóa theo phương thức “truyền thống” rất phổ biến là:
khi mua hàng, người bán hàng thường cấp cho người mua một hóa đơn trên đó có chữ ký
của người bán hàng. Tuy nhiên, ngày nay nhờ có khoa học và công nghệ phát triển, nhiều
hình thức bán hàng hiện đại ra đời, ví dụ mua hàng tại các siêu thị, mua hàng tại các máy
bán hàng tự động, hơn nữa nhiều mặt hàng được bán theo phương thức tự động hóa và
bộ chứng từ hàng hóa (trong đó có hóa đơn) cũng được lập một cách tự động hóa, do đó,
việc yêu cầu nhất phải có chữ ký trên hóa đơn là không thực tế. Chính từ lý do này mà ICC
đã quyết định là hóa đơn thương mại không nhất thiết phải được ký.
136
3.1.2. Các chức năng của hóa đơn thương mại
- Trong khai báo hải quan và mua bảo hiểm, hóa đơn thương mại thể hiện giá trị
hàng hóa mua bán, làm cơ sở cho việc tính thuế xuất nhập khẩu và tính số tiền bảo hiểm.
- Khi hóa đơn đã được chấp nhận trả tiền bởi người mua hay ngân hàng, nó trở
thành công cụ tài trợ cho hoạt động xuất nhập khẩu.
- Những chi tiết thể hiện trên hóa đơn như về hàng hóa, điều kiện thanh toán và giao
hàng, về vận tải... là những căn cứ để đối chiếu và theo dõi việc thực hiện hợp đồng thương
mại.
- Nếu trong bộ chứng từ thanh toán có hối phiếu, thì hóa đơn là căn cứ để kiểm tra
nội dung đòi tiền của hối phiếu; nếu trong bộ chứng từ không có hối phiếu, thì hóa đơn có
tác dụng thay thế cho hối phiếu, làm căn cứ đòi tiền và trả tiền.
3.1.3. Phân loại hóa đơn thương mại
Tùy theo chức năng, mà hóa đơn được phân thành các loại sau:
(1) Hóa đơn tạm thời (Provisional Invoice) và hóa đơn chính thức (Final Invoice)
Hóa đơn tạm thời là hóa đơn dùng trong việc thanh toán sơ bộ tiền hàng trong các
trường hợp như: giao hàng như giá hàng hóa mới là giá tạm tính, số lượng và chất lượng
hàng được quyết định tại cảng đích, hàng hóa giao làm nhiều lần mà mỗi lần chỉ thanh toán
một phần nhất định, cho đến khi bên bán giao xong mới thanh toán dứt khóa... Hóa đơn
chính thức là hóa đơn dùng để thanh toán cuối cùng tiền hàng.
(2) Hóa đơn chiếu lệ (Pro Forma Invoice)
Hóa đơn chiếu lệ có hình thức rất giống với hóa đơn thông thường, ngoại trừ nó
không bao gồm ký mã hiệu hàng hóa và được ghi rõ ràng là “hóa đơn chiếu lệ”. Hóa đơn
thương mại là một yêu cầu đòi tiền hàng hóa, trong khi đó, hóa đơn chiếu lệ chí là một thư
chào hàng đối với những khách hàng tiềm năng. Khi một đơn đặt hàng chính thức có hiệu
lực và khi hàng hóa đã được gửi đi, thì một hóa đơn thương mại thông thường sẽ được
lập và gửi đi đòi tiền.
Như vậy, hóa đơn chiếu lệ không được dùng để thanh toán bởi vì nó không phải là
yêu cầu đòi tiền. Tuy nhiên, điểm giống nhau trong chức năng của nó với hóa đơn thông
thường là: nó nói rõ giá cả và đặc điểm của hàng hóa. Ngoài ra, hóa đơn chiếu lệ còn được
dùng trong các trường hợp hàng hóa gửi đi triển lãm, để gửi bán hoặc để làm thủ tục xin
nhập khẩu, mua ngoại hối...
(3) Hóa đơn xác nhận (Certified Invoice)
Là hóa đơn có chữ ký của cơ quan chức năng, thường là Phòng Thương mại và
Công nghiệp, xác nhận về xuất xứ của hàng hóa. Khi đã có xác nhận xuất xứ của cơ quan
chức năng, hóa đơn này có thêm chức năng là giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa.
(4) Hóa đơn lãnh sự (Consular Invoice)
137
Nhằm mục đích đánh thuế hàng nhập khẩu, một số nước nhập khẩu yêu cầu hóa
đơn thương mại phải có xác nhận củ lãnh sự quán nước đó tại nước xuất khẩu. Mục đích
xác nhận của lãnh sự là nhằm:
- Chứng nhận nhà xuất khẩu đã không bán phá giá hàng hóa;
- Cung cấp thông tin về nhóm hàng phải chịu thuế là như thế nào;
- Có tác dụng thay thế cho giấy chứng nhận xuất xứ.
(5) Hóa đơn chi tiết (Detailed Invoice)
Có tác dụng phân tích chi tiết các bộ phận của giá hàng.
(6) Hóa đơn hải quan (Customs’ Invoice)
Là hóa đơn tính toán trị giá hàng theo giá tính thuế của hải quan và tính toán các
khoản lệ phí của hải quan. Hóa đơn này chủ yếu được dùng trong khâu tính thuế mà không
có giá trị là một yêu cầu đòi tiền, nên nhìn chung không được lưu thông.
3.2. Giấy chứng nhận xuất xứ (Certificate of Origin)
Giấy chứng nhận xuất xứ là chứng từ do nhà sản xuất hoặc do cơ quan thẩm quyền,
thường là Phòng Thương mại/Bộ Thương mại cấp để xác nhận nơi sản xuất hoặc khai
thác ra hàng hóa.
3.2.1. Mục đích của Giấy chứng nhận xuất xứ
Thứ nhất, xác nhận nơi sản xuất hoặc khai thác ra hàng hóa.
Thứ hai, xác định mức thuế xuất nhập khẩu giữa các nước có dành cho nhau những
quy chế ưu đãi về thương mại, thuế quan.
Thứ ba, nhằm mục đích xã hội và chính trị. Những nước viện trợ thường yêu cầu
các nước nhận viện trợ phải nhập khẩu hàng hóa từ nước mình thay vì nhận trực tiếp bằng
tiền. Ngoài ra, một số nước cấm nhập khẩu hàng hóa từ một nước nhất định vì lý do chính
trị. Để đáp ứng được các yêu cầu này, thì giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa phải được
xuất trình cho hải quan.
Thứ tư, nhằm mục đích thị trường. Người nhập khẩu thường ưu tiên mua hàng hóa
có xuất xứ từ nước có truyền thống sản xuất hàng hóa uy tín và chất lượng; để đáp ứng
được yêu cầu này, nhà nhập khẩu yêu cầu giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa để chứng
minh nguồn gốc của hàng hóa theo yêu cầu.
3.2.2. Các loại giấy chứng nhận xuất xứ C/O
C/O có nhiều loại: Form A, Form B, Form O, Form X, Form T, Form D…
1. Form A: Dùng để thực hiện chế độ ưu đãi phổ cập (GSP – Generalised system of
Preferences). Các quốc gia thuộc hệ thống ưu đãi phổ cập bao gồm: Mỹ, Nhật, Canada,
Thụy Điển, Thụy Sĩ, Phần Lan, Úc, Áo… và các nước thuộc Liên minh Châu Âu thỏa thuận
một chính sách ưu đãi miễn thuế nhập khẩu đối với một số mặt hàng có xuất xứ từ một
nước mà hàng hóa này sử dụng 65% nguyên liệu trong nước. Mẫu C/O Form A được lập
138
theo hình thức thống nhất và được dùng cho toàn bộ các nước thuộc hệ thống GSP. Nếu
C/O được lập không theo mẫu quy định thì sẽ không được hưởng chế độ ưu đãi thuế quan
này.
2. Form B: Được lập cho các hàng hóa xuất khẩu theo yêu cầu của người mua.
3. Form O: Dùng cho hàng cà phê xuất khẩu sang những nước thuộc Hiệp hội cà phê thế
giới (ICO). Mục đích của C/O này là để nhận được những chính sách ưu đãi do Hiệp hội
Cà phê thế giới ban hành.
4. Form X: Được lập riêng cho mặt hàng cà phê xuất khẩu qua các nước không thuộc Hiệp
hội Cà phê thế giới (ICO).
5. Form T: Dùng cho hàng may mặc và dệt xuất khẩu sang thị trường EU.
6. Form D: Dùng cho hàng hóa của Việt Nam xuất khẩu sang các nước thành viên thuộc
Asean để hưởng các ưu đãi theo “Hiệp định về chương trình ưu đãi thuế quan có hiệu lực
chung (CEPT) để thành lập khu vực thương mại tự do AFTA”.
3.2.3. Điều kiện để được giảm thuế nhập khẩu
Để được giảm thuế, C/O phải hội đủ những điều kiện sau:
Thứ nhất, mặt hàng phải nằm trong danh mục cắt giảm thuế cả ở nước xuất khẩu
và nước nhập khẩu.
Thứ hai, C/O phải theo mẫu chuẩn.
Thứ ba, C/O phải do cơ quan có thẩm quyền nước xuất khẩu cấp, không phải bất
kỳ cơ quan nào cấp cũng được. Ví dụ, ở Việt Nam, Form D phải do Bộ Công Thương hoặc
Phòng Thương mại Công nghiệp Việt Nam cấp.
3.2.4. Những người nào thường cấp C/O
Tùy theo yêu cầu, mà giấy chứng nhận xuất xứ có thể do người xuất khẩu hoặc
người sản xuất hoặc phòng thương mại của nước xuất khẩu ký. Khi người xuất khẩu ký
giấy chứng nhận xuất xứ, thường thì phòng thương mại được yêu cầu ký xác nhận. Ngoài
ra, thương vụ thuộc đại sứ quán của nước nhập khẩu đặt tại nước xuất khẩu cũng có thể
được yêu cầu xác nhận giấy chứng nhận xuất xứ.
3.2.5. Mẫu giấy chứng nhận xuất xứ
Những nội dung chính của giấy chứng nhận xuất xứ bao gồm: Tên và địa chỉ của
người mua, tên và địa chỉ của người bán, tên hàng, số lượng, ký mã hiệu, lời khai của chủ
hàng về nơi sản xuất hoặc khai thác hàng, xác nhận của cơ quan có thẩm quyền. Những
nội dung này được thể hiện như mẫu dưới đây:
139
3.3. Các chứng từ hàng hóa khác
Phiếu đóng gói: Thông thường chỉ ra các chi tiết về:
140
1. Số hàng hóa được đóng gói trong một bao, kiện, thùng, hộp hay container nhất
định.
2. Trọng lượng tịnh và cả bì của mỗi bao, kiện, thùng hay hộp.
3. Số lượng bao, kiện, thùng, hộp, container.
Phiếu đóng gói được đặt trong bao bì sao cho người mua có thể dễ dàng tìm thấy,
cũng có khi được để trong một túi gần ở bên ngoài bao bì. Ngoài ra, phiếu đóng gói còn
được gửi cùng với bộ chứng từ thanh toán theo quy định của hợp đồng thương mại hay
L/C. Phiếu đóng gói ngoài dạng thông thường, có thể là phiếu đóng gói chi tiết nếu nội
dung tương đối chi tiết về hàng hóa.
Ngoài ra, tùy từng trường hợp mà một số chứng từ khác cũng được yêu cầu, bao gồm:
- Giấy chứng nhận phẩm chất (Certificate of Quality)
- Giấy kiểm định (Certificate of Inspection)
- Bảng kê chi tiết (Specification)
- Giấy chứng nhận số lượng (Certificate of Quantity)
- Giấy chứng nhận trọng lượng (Certificate of Weight)
- Giấy chứng nhận kiểm dịch động vật (Veterinary Certificate)
- Giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật (Phytosanitary Certificate)
- Giấy chứng nhận vệ sinh (Sanitary Certificate)
Một số cơ quan phụ trách việc giám định và cấp các loại chứng từ này như:
VinaControl, Café Control… Nếu hợp đồng thương mại không quy định cụ thể người cấp
là ai thì bản thân người xuất khẩu có thể tự cấp các chứng từ này.
141
CHƯƠNG 5: CHỨNG TỪ TÀI CHÍNH TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ
Chứng từ tài chính bao gồm các phương tiện thanh toán, là thứ có sẵn để chi trả,
thanh toán lẫn nhau trong lưu thông. Hiện nay, các phương tiện thanh toán nói chung đang
được sử dụng chủ yếu bao gồm: tiền mặt, hối phiếu, kỳ phiếu, séc và thẻ ngân hàng. Trong
thanh toán quốc tế, các phương tiện được sử dụng chủ yếu bao gồm: hối phiếu, kỳ phiếu,
séc.
Tuy nhiên, việc sử dụng công cụ nào còn phụ thuộc vào đặc điểm của giao dịch
thương mại, phương thức thanh toán, thỏa thuận giữa người mua và người bán và pháp
luật của từng nước.
1. Hối phiếu (Bill of Exchange, Draft)
1.1. Quá trình hình thành và phát triển
Cùng với kinh tế hàng hóa, thương mại nội địa và quốc tế ngày càng phát triển mạnh
mẽ, các thương nhân thường gặp khó khăn trong việc thanh toán ngay tiền hàng với giá
trị lớn. Để tăng doanh số bán hàng, tạo điều kiện thuận lợi cho người mua, mở rộng thị
phần và đứng vững trong cạnh tranh, vào thế kỷ 12, người ta bắt đầu bán hàng trả chậm,
từ đó hình thành hình thức tín dụng thương mại giữa các thương nhân với nhau.
Trong giai đoạn đầu, tín dụng thương mại được biểu hiện dưới hình thức văn bản
nhận nợ, trong đó, người mua tự nhận nợ và cam kết thanh toán cho người bán một số
tiền nhất định, tại một địa điểm nhất định và tại một thời điểm xác định trong tương lai. Văn
bản nhận nợ của người mua thực chất là một lời hứa trả tiền, nên người ta gọi là “hứa
phiếu” (Prossisory note), trong đó con nợ là người mua, chủ nợ là người bán. Đến lượt
người bán (chủ nợ), cần vốn để kinh doanh, anh ta có hai phương thức xử lý:
(i) Phát hành một hứa phiếu để mua chịu,
(ii) Dùng hứa phiếu đang sở hữu để thanh toán cho người khác.
Trong thực tế, phương pháp thứ hai được sử dụng chủ yếu, điều này là tiền đề để
hứa phiếu trở thành công cụ có tính lưu thông.
Tuy nhiên, những người thụ hưởng hối phiếu vẫn lo lắng cho rằng “hứa phiếu là do
con nợ viết ra”, nên mức độ tin cậy trong thanh toán là không cao, điều này làm cho khả
năng lưu thông của hứa phiếu bị hạn chế, làm giảm vai trò của tín dụng thương mại như
là công cụ thúc đẩy sản xuất và lưu thông hàng hóa.
Để khắc phục hạn chế tính lưu thông của hứa phiếu, người ta đã thay đổi phương
thức nhận nợ trong mua bán chịu, đó là: người bán (chủ nợ) chủ động phát hành một hối
phiếu, trên cơ sở đó, người mua (con nợ) ký chấp nhận trả nợ.
Do hối phiếu được chủ nợ ký phát, nên được bảo đảm thanh toán hai lần: trước hết
là “con nợ” và sau đó là “chủ nợ”. Do được bảo đảm thanh toán hai lần, đặc biệt là có bảo
đảm thanh toán, lưu thông chủ yếu trong thanh toán nội địa và trong thanh toán quốc tế.
Sau này, từ thế kỷ 16, người ta sử dụng hối phiếu là chủ yếu.
142
Cơ sở kinh tế đầu tiên của hối phiếu chính là hình thức tín dụng thương mại nhằm
đáp ứng nhu cầu mua bán chịu hàng hóa giữa các bên tham gia. Ngày nay, hối phiếu được
hình thành chủ yếu vẫn trên cơ sở tín dụng thương mại, tuy nhiên, hối phiếu còn được sử
dụng trong quan hệ vay mượn, cho tặng và thanh toán.
Cùng với sự phát triển kinh tế, thương mại và công nghệ, hối phiếu ngày càng hoàn
thiện hơn về hình thức và nội dung, dần thoát ly khỏi cơ sở kinh tế ban đầu của nó là tín
dụng thương mại, nghĩa là, sau khi được ký phát, hối phiếu trở thành một loại giấy tờ có
giá độc lập hoàn toàn với giao dịch kinh tế sản sinh ra nó. Vì là chứng từ có giá, lại chuyển
nhượng được nên hối phiếu không chỉ dừng lại trong quan hệ tín dụng thương mại mà còn
được sử dụng trong quan hệ tín dụng ngân hàng, chiết khấu, cầm cố, thế chấp và là
phương tiện thnah toán trong các giao dịch khác. Hơn nữa, ngày nay hối phiếu còn trở
thành một loại hàng hóa để mua bán trên thị trường tiền tệ, đặc biệt ở một số nước, việc
mua bán hối phiếu đã phát triển mạnh thành thị trường riêng biệt.
1.2. Luật điều chỉnh
Để hối phiếu trở thành phương tiện thanh toán trong lưu thông và hạn chế những
mặt trái của hối phiếu, ngoài việc cần thiết phải chứng chỉ hóa hối phiếu, thì một loạt các
quốc gia đã ban hành đạo luật về hối phiếu. Tuy nhiên, do thương mại quốc tế ngày càng
phát triển làm phát sinh nhu cầu sử dụng hối phiếu là phương tiện thanh toán quốc tế gia
tăng, đòi hỏi phải xd một Luật quốc tế thống nhất về hối phiếu. Những nỗ lực đầu tiên trên
phạm vi quốc tế về xây dựng Luật hối phiếu quốc tế đã được triển khai ngay từ đầu thế kỷ
20.
Hội nghị trọng thể về Luật hối phiếu được tổ chức tại Haag năm 1912 đã ra kiến
nghị về việc cần ký kết một hiệp định giữa các nước, trong đó, các nước thành viên cam
kết sẽ soạn thảo và thi hành pháp lệnh hối phiếu ở nước mình. Ngay trong thời gian đó,
Mỹ và Khối liên hiệp Anh, do những lý do riêng, đã tự tách khỏi cam kết thống nhất này.
Tuy nhiên, do xảy ra thế chiến lần thứ nhất nên các nước dự hội nghị không thể đi tới việc
ký hiệp định về Luật hối phiếu.
Mãi tới năm 1930, hội nghị về Luật hối phiếu được tổ chức tại Geneve, các nước
thành viên đã phê chuẩn Công ước về Luật hối phiếu, gọi là Công ước Geneve 1930 về
Luật hối phiếu thống nhất (Uniform Law for Bills of Exchange – Geneve Convention 1930,
ULB 1930).
Việt Nam mặc dù không là thành viên tham gia Công ước Geneva 1930 nhưng trong
quan hệ với các nước chúng ta vẫn sử dụng hối phiếu trong khuôn khổ của ULB 1930 vì
ULB được nhiều nước trên thế giới sử dụng. Đứng trước tình hình kinh tế hàng hóa phát
triển mạnh mẽ, nhằm tăng cường lưu thông và thúc đẩy sản xuất, ngày 29/12/2005 Quốc
hội Việt Nam đã ban hành Luật các công cụ chuyển nhượng, có hiệu lực từ ngày 01/7/2006.
1.3. Định nghĩa hối phiếu
Hối phiếu là một tờ mệnh lệnh trả tiền vô điều kiện do một người ký phát cho một
người khác, yêu cầu người này khi nhìn thấy hối phiếu phải trả một số tiền nhất định cho
một người nào đó, hoặc theo lệnh của người này trả cho một người khác, hoặc trả cho
người cầm phiếu.
143
Trên cơ sở này, hối phiếu thương mại có thể định nghĩa đơn giản và ngắn gọn như
sau:
Hối phiếu thương mại là một tờ lệnh lệnh trả tiền vô điều kiện do người xuất khẩu
ký phát đòi tiền người nhập khẩu, yêu cầu người này phải trả một số tiền nhất định cho
người hưởng lợi quy định trên hối phiếu, tại một địa điểm nhất định và trong một thời gian
nhất định.
Các chủ thể:
- Người ký phát hối phiếu (drawer): là người bán hàng, người xuất khẩu hàng hóa,
người cung ứng dịch vụ. Trong ngoại thương, người ký phát hối phiếu chính là người xuất
khẩu.
- Người trả tiền hối phiếu (drawee): là người mà hối phiếu gửi đến cho họ và đòi tiền
họ, đó là người mua, người nhập khẩu, người nhận cung ứng dịch vụ hoặc ngân hàng như
ngân hàng mở thư tín dụng, ngân hàng xác nhận, ngân hàng thanh toán. Trong ngoại
thương, tùy theo loại phương thức thanh toán, người nhận ký phát có thể là nhà nhập khẩu
hoặc ngân hàng phát hành tín dụng như theo yêu cầu của người nhập khẩu.
- Người chấp nhận (acceptor): người bị ký phát sau khi ký chấp nhận hối phiếu.
Người chấp nhận có trách nhiệm thanh toán hối phiếu khi đến hạn. Như vậy, người chấp
nhận luôn là người bị ký phát, ngược lại thì không.
- Người hưởng lợi hối phiếu (beneficiary): là người được thụ hưởng số tiền ghi trên
hối phiếu. Trước tiên là người ký phát hối phiếu, sau là người nào đó do người ký phát chỉ
định. Theo Luật quản lý ngoại hối của Việt Nam, người hưởng lợi là các ngân hàng được
cấp phép kinh doanh ngoại hối.
- Người chuyển nhượng (endorser): là người chuyển quyền hưởng lợi hối phiếu cho
người khác bằng cách trao tay hay bằng thủ tục ký hậu (nên còn gọi là người ký hậu).
- Người bảo lãnh (avaliseur): là bất cứ người nào ký tên vào hối phiếu, ngoại trừ
người ký phát và người bị ký phát. Nếu hối phiếu đến hạn mà không được người chấp
nhận thanh toán, thì người bảo lãnh có trách nhiệm thanh toán cho người hưởng lợi. Người
bảo lãnh có quyền truy đòi bất kỳ người nào đã ký tên vào hối phiếu kể cả người ký phát.
1.4. Đặc điểm của hối phiếu
1.4.1. Tính trừu tượng của hối phiếu
Thứ nhất, không cần nêu nguyên nhân lập hối phiếu, tức là không cần biết nội dung
quan hệ tín dụng của hối phiếu dựa trên cơ sở nào. Khi đã tách ra khỏi hợp đồng thương
mại và nằm trong tay người thứ ba, thì hối phiếu trở thành một nghĩa vụ trả tiền độc lập,
không phụ thuộc vào hợp đồng thương mại nữa. Người cầm phiếu không cần quan tâm và
không cần biết khoản nợ ghi trên hối phiếu phát sinh từ giao dịch kinh tế nào. Nghĩa là,
khoản nợ ghi trên hối phiếu là hoàn toàn độc lập và không phụ thuộc vào hợp đồng mua
bán cơ sở, cho dù hợp đồng này là cơ sở để lập và phát hành hối phiếu.
Thứ hai, hiệu lực pháp lý không phụ thuộc vào nguyên nhân sinh ra hối phiếu. Khi
chuyển nhượng hay thanh toán, những người liên quan đến hối phiếu không cần quan tâm
144
đến hối phiếu được phát hành trên cơ sở nào, có tuân thủ về hình thức và nội dung theo
quy định của pháp luật hay không. Về mặt pháp lý, bản thân hối phiếu đã hội đủ các yếu tố
pháp lý cần thiết để tham gia thnah toán, chuynể nhượng. Trên cơ sở tính độc lập về mặt
pháp lý mà người cầm phiếu có thể khởi kiện những người có trách nhiệm liên quan do
không được thanh toán, không được chấp nhận, hoặc được chấp nhận nhưng không thanh
toán khi đến hạn.
Thứ ba, do có tính trừu tượng nên hối phiếu có thể bị lạm dụng phát hành dưới dạng
hối phiếu khống, nghĩa là việc phát hành hối phiếu không dựa trên một hợp đồng mua bán
thực sự nào, không có hàng hóa làm cơ sở cho hối phiếu. Vì khi đã phát hành, hối phiếu
hoàn toàn độc lập với hợp đồng cơ sở phát sinh ra nó, do đó, khó có thể phân biệt hối
phiếu nào được phát hành trên cơ sở mua bán hàng hóa và hối phiếu nào phát hành không
trên cơ sở mua bán hàng hóa. Chính vì vậy, luật các nước nghiêm cấm việc phát hành hối
phiếu không trên cơ sở giao dịch mua bán hàng hóa, tức nghiêm cấm việc phát hành hối
phiếu khống.
1.4.2. Tính bắt buộc trả tiền của hối phiếu
Theo pháp luật, người bị ký phát phải trả tiền theo đúng nội dung của hối phiếu,
không được viện bất kỳ lý do riêng hoặc chung nào để từ chối trả tiền, nghĩa là việc trả tiền
không được kèm theo điều kiện nào, trừ khi hối phiếu được lập trái với luật điều chỉnh nó.
Ví dụ, sau khi ký hợp đồng thương mại, nếu nhà nhập khẩu ký chấp nhận trả tiền
vào hối phiếu do nhà xuất khẩu ký phát, thì nhà nhập khẩu buộc phải trả tiền cho bất cứ ai
là người cầm phiếu ngay cả trong trường hợp người xuất khẩu không giao hàng cho người
mua.
Đồng thời, người ký phát phải chịu trách nhiệm thanh toán cho người thụ hưởng vô
điều kiện nếu hối phiếu đã được chuyển nhượng mà không được thanh toán.
1.4.3. Tính lưu thông của hối phiếu
Trước hết, hối phiếu là một chứng từ có giá tuân thủ chặt chẽ nội dung theo quy
định của pháp luật, thể hiện một quan hệ tín dụng được pháp luật thừa nhận và bảo hộ. Là
chứng từ có giá, lại có tính trừu tượng và tính bắt buộc phải trả tiền, nên hối phiếu có được
tính lưu thông. Nghĩa là hối phiếu có thể được dùng một hay nhiều lần trong thời hạn của
nó để:
- Thanh toán tiền mua hàng hóa hay trả một khoản nợ bất kỳ.
- Chuyển nhượng hối phiếu cho người khác.
- Cầm cố, thế chấp để vay vốn tại ngân hàng thương mại.
- Chiết khấu tại ngân hàng thương mại và tái chiết khấu tại ngân hàng trung ương.
Rõ ràng là, chỉ những hối phiếu đã được chấp nhận thanh toán mới có giá trị chuyển
nhượng, bởi vì có như vậy nó mới tin tưởng là sẽ được thanh toán. Hối phiếu do ngân
hàng chấp nhận sẽ có tính lưu thông cao hơn hối phiếu do doanh nghiệp chấp nhận, vì
ngân hàng có uy tín cao hơn doanh nghiệp.
145
1.5. Hình thức của hối phiếu
Do hối phiếu là một chứng khoán xác nhận nghĩa vụ trả tiền, nên hối phiếu phải
được lập ra dưới một hình thức chứng từ. Nhìn chung, các mẫu hối phiếu của các nước
được in sẵn, có để trống những đoạn nhất định để người ký phát hối phiếu điền chữ vào.
Việc điền chữ vào các đoạn để trống có thể bằng viết tay hoặc đánh máy bằng mực không
phai, trong đó đánh máy là thông dụng nhất.
Ngôn ngữ sử dụng phải thống nhất với ngôn ngữ đã in sẵn trên hối phiếu, trừ trường
hợp tên và địa điểm không thể phiên âm,phiên dịch được. Hối phiếu có thể được lập thành
một hay nhiều bản, thông thường là 2 (hai) bản, đánh số thứ tự và có giá trị ngang nhau.
Trên bản thứ hai ghi rõ: “sau khi nhìn thấy bản thứ nhất của tờ hối phiếu này, bản
thứ hai cùng nội dung, ngày tháng không phải trả tiền.” (at___ sight of this FIRST bill of
exchange, SECOND of the same tenor and date being unpaid.)
Tương tự cho bản thứ nhất.
1.6. Nội dung của hối phiếu
Theo quy định của Luật thống nhất về hối phiếu (ULB), hối phiếu có giá trị pháp lý
là hối phiếu được lập ra với đầy đủ các nội dung:
1.6.1. Phải có chữ “Hối phiếu” ghi trên mặt trước chứng từ
Cụm từ hối phiếu bắt buộc phải ghi trên chứng từ và phải ghi bằng cùng thứ tiếng
lập hối phiếu. Nếu thiếu, chứng từ đó không được coi là hối phiếu. Việc quy định trên tờ
chứng từ phải có tiêu đề “Hối phiếu” là để phân biệt về mặt hình thức một chứng từ có là
hối phiếu hay không.
146
Về thuật ngữ, bằng tiếng Anh có thể là “Bill of Exchange” hoặc “Draft”; bằng tiếng
Việt có thể là “Hối phiếu” hoặc “Hối phiếu đòi nợ”. Sau đây, thuật ngữ “Hối phiếu” được ưu
tiên sử dụng.
1.6.2. Lệnh thanh toán hoặc chấp nhận thanh toán vô điều kiện một số tiền nhất
định
a. “Vô điều kiện” nghĩa là:
- Đối với người ký phát, khi đưa ra lệnh thì không được kèm theo bất kỳ điều kiện
nay lý do nào, mà chỉ đơn thuần ra lệnh thanh toán/chấp nhận là đủ. Khi ra lệnh, nếu người
ký phát lại kèm theo điều kiện sẽ làm cho hối phiếu trở nên vô hiệu. Ví dụ, nếu ghi “Thanh
toán số tiền hối phiếu nếu hàng hóa đúng yêu cầu”; hoặc “Thanh toán số tiền tương đương
với số lượng và giá bán ghi trên hợp đồng”.
- Đối với người bị ký phát, khi nhận được hối phiếu, người bị ký phát chỉ có hai lựa
chọn: hoặc là thanh toán/chấp nhận mà không được đưa ra hay viện ra bất cứ một lý do
hay điều kiện nào; hoặc là từ chối thanh toán/chấp nhận. Mọi thanh toán/chấp nhận kèm
theo điều kiện là vô giá trị.
b. Số tiền ghi trên hối phiếu:
Tùy theo luật của từng nước mà cách ghi số tiền có thể khác nhau:
- Công ước Geneve 1930: Khi số tiền thanh toán của hối phiếu được ghi cả bằng
chữ và bằng số nhưng lại không khớp nhau, thì khoản tiền ghi bằng chữ sẽ là khoản tiền
thanh toán. Khi khoản tiền thanh toán của hối phiếu được ghi bằng chữ nhiều lần hoặc ghi
bằng số nhiều lần và có sự không khớp giữa các lần ghi thì số tiền nhỏ hơn sẽ là số tiền
thanh toán.
- Luật các công cụ chuyển nhượng của Việt Nam: Khi số tiền trên hối phiếu được
ghi bằng số khác với số tiền ghi bằng chữ thì số tiền ghi bằng chữ có giá trị thanh toán.
Trong trường hợp số tiền trên hối phiếu được ghi hai lần trở lên bằng chữ và bằng số và
có sự khác nhau thì số tiền có giá trị nhỏ nhất được ghi bằng chữ có giá trị thanh toán.
- Luật các công cụ chuyển nhượng của Trung Quốc và Tập quán Ngân hàng tiêu
chuẩn Quốc tế (ISBP): Số tiền ghi bằng chữ và bằng số phải chính xác như nhau.
1.6.3. Tên và địa chỉ của người bị ký phát
Việc quy định tên và địa chỉ của người bị ký phát là nhằm bảo đảm cho người thụ
hưởng có thể xác định được ai, ở đâu là người chịu trách nhiệm thanh toán/chấp nhận hối
phiếu.
Trong ngoại thương, người bị ký phát phụ thuộc vào phương thức thanh toán. Cụ thể:
- Trong phương thức ứng trước, ghi sổ, chuyển tiền và nhờ thu: Đó là người nhập
khẩu hàng hóa.
- Trong phương thức tín dụng chứng từ: Đó là ngân hàng mở L/C.
Trách nhiệm của người bị ký phát:
147
- Nếu hối phiếu là trả tiền ngay, thì phải trả ngay theo nội dung quy định trong hối
phiếu.
- Nếu hối phiếu là kỳ hạn, thì phải ký chấp nhận khi nhìn thấy hối phiếu và thanh
toán hối phiếu khi đến hạn.
Quyền lợi của người bị ký phát:
- Có quyền từ chối trả tiền khi hối phiếu ký sai luật.
- Có quyền từ chối trả tiền khi chưa ký chấp nhận hối phiếu kỳ hạn.
1.6.4. Thời hạn thanh toán hối phiếu
a. Thanh toán ngay
Nghĩa là thanh toán khi nhìn thấy, khi yêu cầu, khi xuất trình hối phiếu. Đối với hối
phiếu thanh toán ngay, thì thời hạn xuất trình để thanh toán theo ULB 1930 là trong vòng
1 năm. Theo Luật các công cụ chuyển nhượng của Việt Nam là 90 ngày.
Cách ghi thời hạn trả tiền ngay cụ thể như sau:
“At sight of this First Bill of Exchange (Second of the same tenor and dated being unpaid)
pay to order of… the sum of…”
b. Thanh toán có kỳ hạn
Bao gồm 4 trường hợp sau:
b.1. Thanh toán tại một ngày nhất định sau khi nhìn thấy:
At X days after sight of this… (first or second) Bill of Exchange, pay to... the sum of…
b2. Thanh toán tại một ngày nhất định sau ngày ký phát:
At X days after signed of this… (first or second) Bill of Exchange, pay to… the sum of…
b3. Thanh toán tại một ngày nhất định sau ngày vận đơn
At X days after bill of lading of this… (first or second) Bill of Exchange, pay to… the sum
of…
b4. Thanh toán tại một ngày cụ thể trong tương lai:
On …(date) of this… (first or second) bill of exchange, pay to… the sum of…
Điểm lưu ý là, đối với những hối phiếu không quy định thời hạn thanh toán được
xem là hối phiếu thanh toán ngay. Còn các hối phiếu quy định nhiều thời hạn thanh toán
hoặc quy định thời hạn thanh toán khác với 4 cách nêu trên đều trở nên vô giá trị. Việc quy
định rõ thời hạn thanh toán của hối phiếu là căn cứ quan trọng để xác định thời hạn thực
hiện quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia quan hệ hối phiếu.
148
1.6.5. Địa điểm thanh toán
Nếu không có quy định khác, thì địa chỉ của người bị ký phát được xem là địa điểm
thanh toán hối phiếu. Tuy nhiên, nếu trên hối phiếu quy định một địa điểm thanh toán khác,
thì địa điểm này được xem là địa điểm thanh toán hối phiếu.
Ngày nay, người ta thường chọn ngân hàng nơi người bị ký phát mở tài khoản giao
dịch làm địa điểm thanh toán thì hối phiếu mới có độ tin cậy cao. Do đó, trong trường hợp
này, người ta ghi cả số tài khảon của người bị ký phát, địa chỉ ngân hàng thanh toán trên
hối phiếu. Việc quy định địa điểm thanh toán cụ thể trên hối phiếu là yếu tố bắt buộc để
người thụ hưởng xuất trình hối phiếu yêu cầu thanh toán hối phiếu khi đến hạn.
1.6.6. Tên của người thụ hưởng
Người thụ hưởng có thể là: Bản thân người ký phát hoặc một người khác được
người ký phát chỉ định, hoặc bất cứ hai được người hưởng lợi chuyển nhượng hối phiếu
bằng thủ tục ký hậu hay trao tay. Như vậy, nếu người ký phát không chỉ định người thụ
hưởng khác, thì người ký phát chính là người thụ hưởng duy nhất của hối phiếu.
Tuy nhiên, trong thực tế, người ký phát có thể chỉ định một người thụ hưởng khác.
Các trường hợp có thể là:
- Chỉ định một người thụ hưởng đích danh khác: “Thanh toán cho ông/bà… số
tiền…”. Với cách quy định như thế này, nếu người thụ hưởng không muốn chuyển nhượng
hối phiếu cho người khác, thì anh ta sẽ là người thụ hưởng duy nhất. Nếu người ký phát
muốn chỉ một người nào đó là người thụ hưởng duy nhất thì phải ghi trên hối phiếu câu
“Chỉ thanh toán cho ông/bà… số tiền…” hoặc câu “không được chuyển nhượng”, “cấm
chuyển nhượng” hoặc câu “không trả theo lệnh”. Với cách quy định này, nhằm tạo tư duy
thường trực cho những người liên quan đến hối phiếu là: Đặc điểm cơ bản của hối phiếu
là chuyển nhượng được, do đó, muốn hối phiếu không được chuyển nhượng thì phải nói
rõ điều này.
- Quy định thanh toán theo lệnh: Ví dụ, “thanh toán theo lệnh của ông/bà… số
tiền…”. Với cách quy định theo lệnh, nếu không muốn chuyển nhượng hối phiếu cho người
khác, thì người thụ hưởng chỉ việc ghi câu “thanh toán cho ông/bà (tên của mình)… số
tiền…”. Còn nếu muốn chuyển nhượng cho người khác thì ký hậu hối phiếu.
- Quy định việc thanh toán cho người cầm “to the bearer”: Nếu hối phiếu được ký
phát cho người cầm, thì bất cứ người cầm nào đều trở thành người thụ hưởng. Người cầm
phiếu có quyền chuyển nhượng hối phiếu cho người khác thông qua hình thức trao tay.
Một hối phiếu không ghi tên người thụ hưởng đích danh và cũng không ghi cho người cầm
(để trống), thì theo tập quán hiểu là thanh toán cho người cầm phiếu.
Trong ngoại thương, các hối phiếu được ký phát cho người hưởng là ngân hàng
phục vụ nhà xuất khẩu, bởi vì theo luật quản lý ngoại hối thì các công ty thường không có
tài khảon bằng ngoại tệ mở tại các ngân hàng ở nước ngoài, do đó, phải thông qua ngân
hàng phục vụ mình để thu hộ tiền hối phiếu ghi bằng ngoại tệ.
149
1.6.7. Ngày tháng và nơi phát hành hối phiếu
Nếu trên hối phiếu không ghi rõ địa điểm phát hành, thì địa chỉ của người phát hành
được xem là nơi phát hành hối phiếu. Còn nếu trên hối phiếu lại thiếu cả địa chỉ của người
phát hành thì hối phiếu trở nên vô giá trị. Địa điểm phát hành hối phiếu có ý nghĩa rất quan
trọng, vì luật pháp của nơi phát hành sẽ điều chỉnh hối phiếu này.
Điều chú ý là, nếu hối phiếu không ghi ngày tháng phát hành sẽ trở nên vô giá trị.
Điều này là logic. Bởi vì, hối phiếu không có ngày tháng phát hành sẽ không xác định được
chính xác ngày hiệu lực thanh toán.
1.6.8. Tên, địa chỉ và chữ ký của người ký phát hối phiếu
Như đã nói ở trên, hối phiếu được bảo đảm thanh toán 2 lần, đó là người bị ký phát
và người ký phát. Trong trường hợp hối phiếu được chuyển nhượng nhưng người bị ký
phát từ chối trả tiền/chấp nhận, thì người ký phát là người cuối cùng chịu trách nhiệm thanh
toán cho người thụ hưởng. Do đó, tên, địa chỉ và chữ ký của người ký phát là yếu tố bắt
buộc thể hiện trên hối phiếu. Luật các nước đều cấm hành vi ký phát hối phiếu không đúng
thẩm quyền hoặc giả mạo chữ ký.
Trên đây là 8 yếu tố bắt buộc cấu thành một hối phiếu, thiếu một trong các yếu tố
này hối phiếu trở nên vô giá trị. Việc tuân thủ chặt chẽ các yếu tố bắt buộc của hối phiếu
có ý nghĩa làm cho hối phiếu trở nên được chứng chỉ hóa và tăng được khả năng lưu thông
(chuyển nhượng), đồng thời là cơ sở để xác định quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia
quan hệ hối phiếu.
1.7. Các loại hối phiếu
1.7.1. Căn cứ vào thời hạn trả tiền
- Hối phiếu trả tiền ngay (sight bill): Là loại hối phiếu quy định người bị ký phát phải
thanh toán cho người cầm phiếu ngay khi nhìn thấy hối phiếu. Những hối phiếu không quy
định thời hạn thanh toán được xem là hối phiếu trả tiền ngay. Nói là trả ngay nhưng thường
thì việc thanh toán xảy ra trong vòng hai ngày làm việc sau ngày xuất trình. Đối với hối
phiếu trả tiền ngay, thời hạn xuất trình để thanh toán theo Luật Thống nhất về hối phiếu
ULB 1930 là trong vòng một năm; theo Luật các công cụ chuyển nhượng của Việt Nam là
90 ngày kể từ ngày ký phát.
- Hối phiếu có kỳ hạn (usance bill): là loại hối phiếu chỉ được thanh toán sau một số
ngày nhất định kể từ ngày ký phát hối phiếu hoặc kể từ ngày nhìn thấy hối phiếu. Người ký
phát có thể quy định thời hạn thanh toán hối phiếu theo 4 cách sau:
+ Một thời hạn nhất định kể từ ngày ký phát hối phiếu.
+ Một thời hạn nhất định kể từ ngày ký chấp nhận hối phiếu.
+ Một thời hạn nhất định kể từ ngày ký vận đơn.
+ Tại một ngày cụ thể trong tương lai.
150
1.7.2. Căn cứ vào chứng từ kèm theo
- Hối phiếu trơn (clean bill) là loại hối phiếu mà việc thanh toán nó không kèm theo
điều kiện có liên quan đến việc trao chứng từ hàng hóa hay không. Trong ngoại thương,
hối phiếu trơn được dùng chủ yếu để đòi tiền những người nhập khẩu tin cậy.
- Hối phiếu kèm theo chứng từ (documentary bill): là loại hối phiếu khi gửi đến người
trả tiền có kèm theo các chứng từ hàng hóa và nếu người trả tiền thanh toán hối phiếu thì
ngân hàng mới giao chứng từ hàng hóa (documents against payment – D/P); nếu người
trả tiền chấp nhận thì ngân hàng mới giao chứng từ hàng hóa (documents against
acceptance – D/A).
1.7.3. Căn cứ vào tính chất chuyển nhượng của hối phiếu
- Hối phiếu đích danh (nominal bill): Một trong những thuộc tính cơ bản của hối phiếu
là “được chuyển nhượng”, nghĩa là, hối phiếu phải được chuyển nhượng từ người này
sang người khác. Chính vì vậy, khi nói đến hối phiếu đích danh ta phải phân biệt rõ hai
trường hợp:
+ Hối phiếu đích danh không chuyển nhượng: Vì chuyển nhượng là thuộc tính cơ
bản, tự nhiên của hối phiếu, nên để một hối phiếu đích danh là không chuyển nhượng được
thì phải có nội dung cấm chuyển nhượng bằng câu:
++ Chỉ trả tiền cho ông A;
++ Trả tiền cho ông A, không chuyển nhượng.
+ Hối phiếu đích danh chuyển nhượng: Là hối phiếu quy định trả tiền cho một người
đích danh, nhưng không cấm chuyển nhượng. Người thụ hưởng có thể chuyển nhượng
hối phiếu theo cách thức thông thường bằng thủ tục ký hậu. Ví dụ, hối phiếu ghi “trả tiền
cho ông X” thì ông X được quyền chuyển nhượng hối phiếu bằng thủ tục ký hậu. Như vậy,
việc ghi “trả tiền cho ông X” là tương đương với “trả tiền theo lệnh của ông X”.
- Hối phiếu trả người cầm phiếu (bearer bill): là loại hối phiếu vô danh (no-nominal
bill), trên hối phiếu không ghi tên người hưởng lợi mà chỉ ghi “Pay to bearer – trả cho người
cầm phiếu” hoặc không ghi gì cả. Đối với loại hối phiếu này, ai cầm được nó thì sẽ trở
thành người hưởng lợi, không cần phải ký hậu.
- Hối phiếu theo lệnh (order bill): là hối phiếu không phải đích danh và cũng không
phải vô danh mà là theo lệnh … pay to order of… Như vậy, người thụ hưởng hối phiếu là
không chắc chắn vì còn phụ thuộc vào ý chí của người ra lệnh. Nếu không muốn chuyển
nhượng cho người khác thì người ra lệnh chỉ cần điền tên mình vào chỗ trống; còn muốn
chuyển nhượng cho người khác thì phải thực hiện thủ tục ký hậu.
1.7.4. Căn cứ vào trạng thái chấp nhận
- Hối phiếu chưa được ký chấp nhận: Đây là hối phiếu chưa được người bị ký phát
chấp nhận. Do chưa ký chấp nhận, nên người bị ký phát chưa bị ràng buộc nghĩa vụ thanh
toán hối phiếu. Tuy nhiên, việc từ chối thanh toán hay từ chối ký chấp nhận nếu trái với
pháp luật thì người bị ký phát có thể bị kiện ra tòa. Khi hối phiếu chưa được ký chấp nhận
thì người ký phát có nghĩa vụ thanh toán cho người cầm phiếu.
151
- Hối phiếu đã được người trả tiền ký chấp nhận: Sau khi ký chấp nhận hối phiếu,
người bị ký phát ngay lập tức bị ràng buộc trách nhiệm phải thanh toán hối phiếu khi đến
hạn. Tùy theo ai là người ký chấp nhận mà hối phiếu được phân thành:
+ Chấp phiếu thương mại: Đây là hối phiếu được một thương nhân ký chấp nhận.
Ngày nay, loại hối phiếu này ít được sử dụng trong giao dịch mua bán quốc tế, bởi vì khả
năng thanh toán không cao, chứa đựng nhiều rủi ro hơn so với chấp phiếu ngân hàng.
Chấp phiếu thương mại thường được sử dụng trong quan hệ mua bán giữa các công ty
con của cùng công ty mẹ.
+ Chấp phiếu ngân hàng: Đây là loại hối phiếu được ngân hàng ký chấp nhận, cam
kết thanh toán khi hối phiếu đến hạn. Do được ngân hàng chấp nhận, nên hối phiếu loại
này có giá trị chuyển nhượng cao, do đó được sử dụng phổ biến trong thương mại quốc
tế. Chấp phiếu ngân hàng thường áp dụng trong phương thức tín dụng chứng từ trả chậm,
theo đó ngân hàng mở L/C ký chấp nhận hối phiếu do người xuất khẩu ký phát.
1.8. Các nghiệp vụ liên quan đến hối phiếu
1.8.1. Phát hành hối phiếu
Trong thương mại quốc tế, sau khi ký kết hợp đồng mua bán, nhà xuất khẩu giao
hàng, lập bộ chứng từ thanh toán, trong đó thường bao gồm hối phiếu. Như vậy, người ký
phát ở đây là nhà xuất khẩu. Tùy theo phương thức thanh toán mà người trả tiền có thể là
nhập khẩu (phương thức nhờ thu) hay ngân hàng (phương thức L/C).
Người ký phát phải bảo đảm cho hối phiếu tuân thủ chặt chẽ về mặt hình thức và
nội dung. Mọi sai sót khiến cho hối phiếu không được thanh toán hay không được chấp
nhận đều thuộc trách nhiệm của người ký phát. Tuy nhiên, ngày nay các ngân hàng phục
vụ nhà xuất khẩu luôn giúp kiểm tra hối phiếu trước khi gửi đi, do đó sai sót về hối phiếu là
hiếm khi xảy ra. Nhưng cũng không vì thế mà ngân hàng chịu trách nhiệm khi hối phiếu bị
từ chối thanh toán hay chấp nhận.
Theo luật định, người ký phát phải bảo đảm việc chấp nhận và thanh toán hối phiếu.
Người ký phát có thể được miễn trừ việc bảo đảm chấp nhận; nhưng người ký phát không
được miễn trừ nghĩa vụ thanh toán hối phiếu khi người trả tiền từ chối thanh toán.
1.8.2. Chấp nhận hối phiếu (Acceptance)
Sau khi ký phát, phải xuất trình cho người bị ký phát để:
- Người này trả tiền ngay đối với hối phiếu trả ngay; hoặc
- Ký chấp nhận trả tiền đối với hối phiếu có kỳ hạn (nếu cần).
Như vậy, đối với hối phiếu trả ngay thì việc ký chấp nhận là không cần thiết, nếu có
ký chấp nhận thì cũng không có ý nghĩa gì. Đối với hối phiếu có kỳ hạn, thì việc ký chấp
nhận là không bắt buộc đối với mọi hối phiếu nhưng lại là cần thiết, bởi vì chỉ khi hối phiếu
đã được ký chấp nhận trả tiền thì mới có sự tin cậy trong lưu thông.
Chấp nhận hối phiếu là hành vi của người bị ký phát cam kết thanh toán vô điều
kiện khi hối phiếu đến hạn. Chấp nhận có thể thực hiện:
152
- Ghi trực tiếp trên mặt trước tờ hối phiếu các từ “chấp nhận”, ngày tháng và chữ ký
của người bị ký phát. Chỉ cần chữ ký của người bị ký phát trên hối phiếu cũng đủ cấu thành
sự chấp nhận.
- Chấp nhận bằng văn thư, điện thông báo. Trong trường hợp này, ngày gửi văn
thư, điện thông báo được xem là ngày chấp nhận.
Trong trường hợp chỉ chấp nhận thanh toán một phần số tiền ghi trên hối phiếu,
người bị ký phát phải ghi rõ số tiền được chấp nhận.
Chấp nhận là vô điều kiện, nghĩa là người ký chấp nhận không được đưa ra bất kỳ
điều kiện nào khi chấp nhận hối phiếu.
Trong thực tế, người nào trả tiền thì người đó ký chấp nhận, do đó:
- Đối với phương thức nhờ thu, nhà nhập khẩu là người trả tiền nên cũng là người
ký chấp nhận hối phiếu. Việc nhà nhập khẩu ký chấp nhận gọi là chấp nhận thương mại
(trade acceptance).
- Đối với phương thức tín dụng chứng từ, ngân hàng mở L/C là người trả tiền nên
cũng là người ký chấp nhận hối phiếu. Việc ngân hàng ký chấp nhận gọi là chấp nhận ngân
hàng (banker’s acceptance). Rõ ràng là, hối phiếu được ngân hàng chấp nhận có mức độ
chuyển nhượng cao hơn hối phiếu do nhà nhập khẩu chấp nhận.
Ngày tháng ký chấp nhận là bắt buộc đối với loại hối phiếu có kỳ hạn sau X ngày kể
từ ngày nhìn thấy (ngày chấp nhận) hối phiếu. Các trường hợp khác, việc ghi ngày tháng
ký chấp nhận là không cần thiết.
Người thụ hưởng phải xuất trình hối phiếu để chấp nhận đúng địa điểm thanh toán,
hối phiếu chưa hết hạn thanh toán và trong thời gian làm việc của người bị ký phát. Hối
phiếu có thể được xuất trình trực tiếp để chấp nhận hoặc gửi bằng thư bảo đảm. Ngày xuất
trình được tính theo ngày trên dấu bưu điện nơi gửi thư bảo đảm.
Khi người bị ký phát đã ký chấp nhận vào hối phiếu, nhưng lại hủy bỏ nó trước khi
trả lại hối phiếu, thì chấp nhận được xem là bị từ chối. Tuy nhiên, nếu người bị ký phát đã
thông báo chấp nhận bằng văn bản cho người cầm phiếu hoặc bất kỳ người nào đã ký hối
phiếu, thì phải chịu trách nhiệm với những người này về các điều khoản chấp nhận.
[HÌNH MINH HỌA, TRANG 246]
1.8.3. Chuyển nhượng hối phiếu
Nhìn chung, hối phiếu là chuyển nhượng được, trừ khi trên hối phiếu ghi rõ là cấm
chuyển nhượng hoặc chỉ trả tiền cho một người đích danh.
Có 2 phương thức chuyển nhượng:
- Trao tay: Được áp dụng đối với các hối phiếu vô danh (bao gồm: theo lệnh để
trống, cho người cầm, để trống, ký hậu cho người cầm, ký hậu để trống, ký hậu theo lệnh
để trống).
153
- Ký hậu: Là bắt buộc đối với hối phiếu đích danh (không cấm chuyển nhượng), hối
phiếu chuyển nhượng theo lệnh đích danh. Đối với các hối phiếu khác, việc ký hậu chuyển
nhượng là không cần thiết, nhưng không bị cấm.
Ký hậu là một thủ tục chuyển nhượng hối phiếu bằng cách ký vào mặt sau của tờ
hối phiếu theo đúng thủ tục quy định và trao tờ hối phiếu cho người được chuyển nhượng.
Hành vi ký hậu có hai ý nghĩa pháp lý rất quan trọng. Thứ nhất là thừa nhận quyền hưởng
lợi của người được chuyển nhượng. Thứ hai là xác định trách nhiệm của người ký hậu về
việc trả tiền của hối phiếu được chuyển nhượng nhằm bảo vệ quyền lợi của người thụ
hưởng kế tiếp. Nếu người trả tiền vì lý do gì đó thất bại trong việc thanh toán thì người ký
hậu phải có trách nhiệm thanh toán cho người được chuyển nhượng. Về hình thức, ký hậu
có thể thực hiện bằng một trong những cách sau đây:
- Ký hậu để trắng (blank endorsement): là loại ký hậu không chỉ định người hưởng
lợi kế tiếp là ai. Người ký hậu chỉ ký tên mà thôi.
Ký hậu trắng thường được áp dụng phổ biến vì nó cho phép hối phiếu được chuyển
nhượng nhiều lần trước khi đến hạn thanh toán, làm cho tính lưu thông của hối phiếu tăng
lên.
- Ký hậu theo lệnh, còn gọi là ký hậu đặc biệt (order endorsement – special
endorsement): là việc ký hậu chỉ định một cách suy đoán ra người hưởng lợi hối phiếu.
Như vậy, người hưởng lợi hối phiếu chưa cụ thể. Ví dụ: “Pay to the order of Mr…” hoặc
“Pay to Mr… order”.
- Ký hậu hạn chế (restrictive endorsement): là việc ký hậu chỉ định tên người hưởng
lợi kế tiếp và chỉ có người đó mà thôi. Ví dụ: “Pay to Mr…. only”. Với loại hối phiếu này, hối
phiếu không thể tiếp tục chuyển nhượng bằng hình thức ký hậu nữa.
- Ký hậu miễn truy đòi - ký hậu bảo lưu (without recourse endorsement – qualified
endorsement): là việc ký hậu mà sau đó, người hưởng lợi kế tiếp không được quyền đòi
lại tiền ở người ký hậu cho mình khi người ký hậu (con nợ) từ chối trả tiền hối phiếu.
- Ký hậu có điều kiện (conditional endorsement) là việc ký hậu chuyển nhượng hối
phiếu cho một người nếu người này thực hiện được những quy định của người ký hậu.
1.8.4. Bảo lãnh hối phiếu – Aval
Bảo lãnh hối phiếu là việc người thứ ba cam kết với người nhận bảo lãnh sẽ thanh
toán toàn bộ hay một phần số tiền ghi trên hối phiếu nếu đã đến hạn thanh toán mà người
được bảo lãnh không thanh toán hoặc thanh toán không đầy đủ.
Về hình thức bảo lãnh được thực hiện bằng cách:
- Người bảo bảo lãnh ghi lên mặt trước hay mặt sau hối phiếu cụm từ “bảo lãnh”, số
tiền bào lãnh, tên, địa chỉ, chữ ký của người bảo lãnh và tên người được bảo lãnh trên hối
phiếu.
- Trong trường hợp bảo lãnh không ghi tên người được bảo lãnh thì bảo lãnh được
coi là bảo lãnh cho người ký phát.
154
- Ngoài hình thức bảo lãnh trên, một số nước còn dùng hình thức bảo lãnh bằng
một văn thư riêng, gọi là bảo lãnh mật. Sở dĩ có hình thức này là do người được bảo lãnh
không muốn người thứ ba biết tình hình tài chính của mình đến mức phải có sự bảo lãnh.
- Người bị ký phát hay người ký phát không được ký tên với tư cách là người bảo
lãnh, nếu có ký thì cũng vô giá trị.
Để một bảo lãnh thực sự có giá trị, thì người bảo lãnh thường là một ngân hàng có
uy tín. Người bảo lãnh bị ràng buộc trách nhiệm giống như một người được anh ta bảo
lãnh. Sau khi thực hiện nghĩa vụ bảo lãnh, người bảo lãnh được tiếp nhận các quyền của
người được bảo lãnh đối với những người có liên quan, xử lý tài sản bảo đảm của người
được bảo lãnh và có quyền yêu cầu người được bảo lãnh, người ký phát, người chấp nhận
thực hiện nghĩa vụ thanh toán số tiền bảo lãnh đã thanh toán.
1.8.5. Cầm cố và nhờ thu hối phiếu
Người thụ hưởng có quyền cầm cố hối phiếu tại các tổ chức tín dụng để vay vốn.
Khi người cầm cố hoàn thành nghĩa vụ được bảo đảm bằng cầm cố hối phiếu thì người
nhận cầm cố phải hoàn trả hối phiếu cho người cầm cố. Trong trường hợp người cầm cố
không thực hiện đầy đủ, đúng hạn nghĩa vụ được bảo đảm bằng cầm cố hối phiếu thì người
nhận cầm cố trở thành người thụ hưởng hối phiếu và được thanh toán theo nghĩa vụ được
bảo đảm bằng cầm cố.
Người thụ hưởng có thể chuyển giao hối phiếu cho người thu hộ để nhờ thu số tiền
ghi trên hối phiếu kèm theo ủy quyền bằng văn bản về việc thu hộ.
Người thu hộ không được thực hiện các quyền của người thụ hưởng theo hối phiếu
ngoài quyền xuất trình hối phiếu để thanh toán, quyền nhận số tiền trên hối phiếu, quyền
chuyển giao hối phiếu cho người thu hộ khác để nhờ thu hối phiếu.
Trường hợp người thu hộ không xuất trình hoặc xuất trình không đúng thời hạn hối
phiếu để thanh toán dẫn đến hối phiếu không được thanh toán thì người thu hộ có trách
nhiệm bồi thường thiệt hại cho người thụ hưởng tối đa bằng số tiền ghi trên hối phiếu.
1.8.6. Kháng nghị không trả tiền – Protest for non-payment
Khi hối phiếu bị từ chối trả tiền, người hưởng lợi có quyền kháng nghị người trả tiền
trước pháp luật. Người hưởng lợi phải lập đơn kháng nghị trong thời hạn pháp luật cho
phép (thường là trong vòng 2 ngày làm việc kể từ ngày hối phiếu đến hạn thanh toán).
Sau khi lập xong đơn kháng nghị, người bị từ chối thanh toán phải thông báo bằng
văn bản cho một trong những người chuyển nhượng trước đó để đòi tiền.
Nếu không có bản kháng nghị thì những người được chuyển nhượng sẽ được miễn
trách nhiệm trả tiền, nhưng người ký phát thì không. Điều quan trọng đối với người xuất
trình hối phiếu bị từ chối thanh toán là phải tiến hành đúng các thủ tục tố tụng theo quy
định của pháp luật.
155
1.8.7. Giải trái – Discharge
Khi hối phiếu được người bị ký phát thanh toán đầy đủ và đúng hạn, thì các nghĩa
vụ liên quan đến hối phiếu sẽ tự động hết hiệu lực, tức được giải trái (đã trả nợ xong theo
quy định).
Trong thực tế, các trường hợp sau cũng được coi là giải trái, gồm:
- Người chấp nhận là người cầm phiếu khi đến hạn, nghĩa là anh ta đã có được
trong tay hối phiếu mà anh ta có trách nhiệm thanh toán.
- Hối phiếu hết hiệu lực pháp lý do quá thời hạn theo luật định.
- Người cầm phiếu tuyên bố bằng văn bản từ bỏ quyền lợi về hối phiếu và tuyên hủy
bỏ hối phiếu (từ không đòi người bị ký phát nữa).
- Người bị ký phát thanh toán hối phiếu trước khi đến hạn.
1.8.8. Chiết khấu hối phiếu (discount)
Chiết khấu hối phiếu là nghiệp vụ tín dụng của ngân hàng. Người bán hoặc người
hưởng lợi hối phiếu xuất trình hối phiếu chưa đến hạn trả tiền cho ngân hàng. Nếu họ cần
bán hối phiếu để lấy tiền ngay, ngân hàng sẽ mua hối phiếu đó với một giá thấp hơn số
tiền ghi trên tờ hối phiếu đó. Nếu hai bên đồng ý, người hưởng lợi hối phiếu sẽ thực hiện
nghiệp vụ ký hậu để chuyển nhượng hối phiếu đó cho ngân hàng. Chênh lệch giữa số tiền
ghi trên tờ hối phiếu với số tiền ngân hàng bỏ ra mua tờ hối phiếu đó gọi là lợi tức chiết
khấu.
Tỷ lệ phần trăm giữa lợi tức chiết khấu và số tiền ghi trên tờ hối phiếu gọi là tỷ suất
chiết khấu.
2. Séc – Chequè, check
Séc bắt đầu được sử dụng phổ biến trên thế giới từ thế kỷ 18, khi mà hệ thống ngân
hàng phát triển mạnh. Những người có tài khoản phát hành séc mở tại ngân hàng, được
ngân hàng cấp một quyển séc. Mỗi lần muốn rút tiền thì viết một tờ séc chuyển đến ngân
hàng để ra lệnh cho ngân hàng trích từ tài khoản của mình một khoản tiền nhất định để trả
cho một người khác.
Tờ lệnh yêu cầu chi tiền này có tên gọi bằng tiếng Pháp là “Cheque” và tiếng Anh là
“Check”. Ngày nay, cả hai thuật ngữ này được sử dụng song song, hầu như không phân
biệt nguồn gốc xuất xứ.
Séc ra đời từ chức năng làm phương tiện thanh toán và được sử dụng rộng rãi trong
những nước có hệ thống ngân hàng phát triển cao. Hiện nay, séc là phương tiện chi trả
được dùng hầu như phổ biến trong giao dịch nội địa của tất cả các nước. Séc cũng được
sử dụng rộng rãi trong thanh toán quốc tế về hàng hóa, cung ứng dịch vụ và chi trả phi
mậu dịch khác. Do việc sử dụng séc ngày càng tăng, hơn nữa, cũng như hối phiếu, vì séc
được lưu thông nên các quốc gia đã nỗ lực chứng chỉ hóa tờ séc và ban hành luật điều
chỉnh séc tại quốc gia mình. Ngoài ra, do séc được sử dụng và lưu thông trong thanh toán
quốc tế, điều đó tất yếu dẫn đến yêu cầu phải có Luật thống nhất điều chỉnh séc trên phạm
vi quốc tế.
156
2.1. Khái niệm
Theo công ước Geneve, séc là một tờ mệnh lệnh vô điều kiện của người chủ tài
khoản tiền gửi, ra lệnh cho ngân hàng trích từ tài khoản của mình một số tiền nhất định để
trả nợ cho người cầm séc, người có tên trong séc hoặc trả theo lệnh của người ấy.
Về hình thức, séc là một văn bản giấy được chia làm hai phần có đường cắt bằng
răng cửa ở giữa để tách rời, gồm:
- Phần cuống séc để người phát hành lưu những điều cần thiết.
- Phần tách rời để trao cho người thụ hưởng.
Séc gồm 2 mặt, mặt trước in sẵn tiêu đề để điền các yếu tố bắt buộc của tờ séc,
mặt sau dùng để ghi các nội dung về chuyển nhượng.
Séc thường được ngân hàng in sẵn theo mẫu, có những dòng để trống để người
phát hành séc điền vào.
2.2. Nội dung tờ séc
2.2.1. Danh từ “Séc”
Tương tự như hối phiếu, một chứng từ muốn được coi là séc thì phải có tiêu đề
“Séc” ghi trên chứng từ đó và phải cùng thứ ngôn ngữ với nội dung tờ Séc. Trước đây, các
tờ séc bằng Tiếng Việt dùng danh từ “Chi phiếu”, ngày nay dùng từ Séc, vì từ này có nguồn
gốc từ tiếng Pháp là “Cheque” hay tiếng Anh là “Check”.
2.2.2. Lệnh trả tiền vô điều kiện một số tiền nhất định
Vì séc là lệnh, nên những người liên quan khi thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình
không được đặt ra bất kỳ điều kiện nào. Ví dụ, khi nhận được séc, ngân hàng phải chấp
hành lệnh này vô điều kiện, trừ trường hợp tài khoản phát hành séc không có tiền hoặc tờ
séc không đầy đủ tính pháp lý.
Nếu số tiền thanh toán vừa được ghi bằng chữ và bằng số nhưng lại không khớp
với nhau thì số tiền ghi bằng chữ sẽ là số tiền thanh toán. Nếu số tiền thanh toán chỉ được
ghi bằng số hoặc bằng chữ nhiều lần, nhưng lại không khớp nhau, thì số tiền nhỏ hơn sẽ
là số tiền thanh toán.
Trong thực tế, người phát hành có thể phát hành séc khống, tức để trống không ghi
số tiền mà để cho người hưởng lợi tự điền vào. Do điều này rất dễ đưa đến sự lạm dụng
gây hậu quả khó lường, chính vì vậy, luật các nước quy định cấm việc phát hành séc
khống.
2.2.3. Người trả tiền
Người trả tiền theo lệnh của tờ séc phải là ngân hàng giữ tài khoản phát hành séc
của khách hàng. Nếu chỉ định người trả tiền khác, tờ séc sẽ không có giá trị. Luật quy định
người trả tiền phải là ngân hàng, bởi vì chỉ có hệ thống ngân hàng mới có vai trò là trung
tâm thanh toán không dùng tiền mặt và chỉ ngân hàng mới đủ trình độ nghiệp vụ chuyên
môn để xử lý tốt vai trò này.
157
2.2.4. Nơi trả tiền
Trên tờ séc của ngân hàng, tên và địa chỉ của ngân hàng trả tiền thường được ghi
sẵn, là nơi người phát hành séc mở tài khoản. Địa chỉ của ngân hàng trả tiền là cần thiết
để người thụ hưởng có thể tự cầm séc đến để thanh toán hoặc để ngân hàng hàng thu hộ
gửi séc. Ngoài ra, địa điểm này còn là cơ sở xác định tòa án địa phương có quyền xét xử
tố tụng khi có tranh chấp.
2.2.5. Ngày tháng và nơi phát hành séc
Vì séc có thời hạn hiệu lực lưu hành nên địa điểm phát hành séc sẽ là căn cứ để
xác định thời hạn hiệu lực của tờ séc.
Thời hạn hiệu lực của tờ séc được tính từ ngày phát hành séc và được ghi rõ trên
tờ séc. Thời hạn của séc thông thường là tùy thuộc vào phạm vi không gian mà tờ séc lưu
hành và luật pháp các nước quy định.
Theo công ước Geneve 1931, thời hạn hiệu lực của séc là:
- 08 ngày làm việc nếu séc lưu thông trong cùng một nước;
- 20 ngày làm việc nếu séc lưu hành ở các nước trong cùng một châu lục;
- 70 ngày làm việc nếu séc lưu hành ở các nước không cùng một châu lục.
2.2.6. Tên, địa chỉ, số hiệu tài khoản và chữ ký của người phát hành
Theo quy định bắt buộc, khi bán mẫu séc cho khách hàng, ngân hàng phải ghi họ
tên và số hiệu tài khoản của người chủ tài khoản trên tờ séc nhằm chống lạm dụng khi tờ
séc bị thất lạc và giúp ngân hàng dễ dàng tìm ra tên người phát hành séc mà không cần
khảo cứu chữ ký hay tài khoản séc. Chữ ký phải được thực hiện bằng tay của chính người
phát hành séc đúng với mẫu chữ ký đã đăng ký tại ngân hàng và chữ ký phải hội đủ yếu
tố năng lực hành vi pháp lý của người ký phát hành. Việc dùng dấu khắc sẵn chữ ký để
đóng, hay thực hiện bằng cách in giấy than hay lăn tay đều không có hiệu lực.
158
Tờ séc muốn có hiệu lực, bắt buộc phải có những yếu tố sau đây:
- Danh từ “Chèque/Séc” được in làm tiêu đề của tờ séc (nếu không có tiêu đề đó,
ngân hàng sẽ từ chối thực hiện lệnh của người phát hành séc).
- Ngày tháng năm và địa điểm phát hành séc.
- Ngân hàng trả tiền.
- Tài khoản trả tiền.
- Trả một số tiền nhất định, số tiền này phải được ghi rõ ràng, đơn giản và dễ nhận
biết; ghi bằng số và bằng chữ và phải thống nhất nhau.
- Tên và địa chỉ người trả tiền.
- Tên và địa chỉ người hưởng lợi và tài khoản của họ (nếu có).
- Chữ ký của người phát hành séc.
2.3. Chủ thể liên quan đến séc
- Người phát hành séc: là người chủ tài khoản tiền gửi tại ngân hàng, là người mua
hàng, người nhận cung ứng, người nợ tiền phát hành séc để trả nợ. Người phát hành séc
phải có đủ tiền trên tài khoản. Nếu số dư trên tài khoản séc không đủ để trả cho mệnh giá
tờ séc, thì ngân hàng trả séc lại sau khi đóng dấu trên mặt séc dòng chữ “Không đủ tiền –
Insufficient Funds” và thu một khoản phí vì lý do không đủ tiền.
159
- Ngân hàng thanh toán: là người trích trả tiền tờ séc từ tài khoản của người phát
hành séc để trả cho người khác. Vì séc là một lệnh trả tiền vô điều kiện, do đó khi nhận
được séc, ngân hàng phải chấp hành lệnh đó một cách vô điều kiện, miễn là trên tài khoản
phát hành séc đủ số dư, chữ ký trên tờ séc phù hợp với chữ ký mẫu và các yếu tố của tờ
séc phù hợp với pháp luật.
- Người thụ hưởng: là người nhận số tiền trên tờ séc.
Séc có thể chuyển nhượng cho nhiều người liên tiếp bằng hình thức ký hậu (giống
như hối phiếu). Việc ký hậu chuyển nhượng có 2 ý nghĩa:
+ Chứng nhận chuyển giao quyền hưởng séc của người thụ hưởng.
+ Xác định trách nhiệm của người chuyển nhượng đối với người cầm séc,
tức là nếu séc không được chi trả, người chuyển nhượng phải có trách nhiệm.
2.4. Điều kiện thành lập séc
- Người phát hành séc phải có tiền trong tài khoản mở tại ngân hàng: Số tiền trên
tờ séc không được vượt quá số dư có trên tài khoản tại ngân hàng.
- Séc có giá trị thanh toán trực tiếp như tiền tệ.
- Người hưởng lợi séc có thể là một người và cũng có thể là nhiều người.
2.5. Quy trình thanh toán séc thương mại quốc tế
a. Sơ đồ lưu thông séc qua một ngân hàng
Giải thích:
(1) Người bán giao hàng cho người mua;
160
(2) Người mua phát hành séc thanh toán tiền hàng, giao tờ séc cho người bán;
(3) Người bán mang tờ séc đến ngân hàng để lĩnh tiền;
(4) Ngân hàng ghi nợ và báo nợ cho người mua.
b. Sơ đồ lưu thông séc qua hai ngân hàng
Giải thích sơ đồ:

(2) Người mua phát hành séc thanh toán tiền hàng, giao tờ séc cho người bán;
(3) Người bán nhờ ngân hàng phục vụ mình thu hộ số tiền ghi trên tờ séc;
(4) Ngân hàng phục vụ người bán thu tiền trên tờ séc ở ngân hàng phục vụ người
mua;
(5) Ngân hàng phục vụ người mua thanh toán tiền hàng cho ngân hàng bên bán;
(6) Quyết toán séc giữa ngân hàng và người mua
(7) Ngân hàng báo có cho người bán.
2.6. Các loại séc
a. Căn cứ vào tính chất lưu chuyển
- Séc đính danh (nominal cheque): là loại séc ghi rõ tên người thụ hưởng, không thể
chuyển nhượng cho người khác.
161
- Séc vô danh (cheque to bearer): là loại séc trả cho người cầm séc. Loại séc này
có thể chuyển nhượng qua tay nhiều người, ai là người cầm séc người đó có thể mang
đến ngân hàng lĩnh tiền.
- Séc theo lệnh (cheque to order): là loại séc được dùng phổ biến trong thanh toán
quốc tế và được trả theo lệnh của người hưởng lợi. Loại séc này có thể chuyển nhượng
cho người khác bằng thủ tục ký hậu chuyển nhượng.
b. Căn cứ vào đặc điểm sử dụng séc
- Séc gạch chéo (crossed cheque): Mục đích của gạch chéo là để không rút được
tiền mặt, dùng để chuyển khoản qua ngân hàng. Có 2 loại:
+ Gạch chéo không tên – gạch chéo thường (cheque crossed generally) tức là giữa
hai gạch chéo song song không ghi tên ngân hàng lĩnh hộ tiền. Với cách gạch chéo này thì
ngân hàng nào cũng có thể lĩnh hộ tiền cho người hưởng lợi.
+ Gạch chéo ghi tên – gạch chéo đặc biệt (cheque crossed specially) tức là giữa hai
gạch chéo song song có ghi tên ngân hàng lĩnh hộ tiền cho người hưởng lợi và chỉ có ngân
hàng này mới được lĩnh hộ tiền.
- Séc tiền mặt: là loại séc chuyên dùng để rút tiền mặt tại ngân hàng.
- Séc chuyển khoản (transferable cheque): là loại séc ngân hàng phải trích tiền từ
tài khoản của con nợ chuyển sang tài khoản của chủ nợ.
- Séc du lịch (traveller’s cheque): là loại séc do ngân hàng phát hành và được trả
tiền tại bất cứ chi nhánh hay đại lý của ngân hàng đó ở trong hay ngoài nước. Ngân hàng
phát hành séc đồng thời là người trả tiền. Loại séc này dùng cho người đi du lịch trong
nước hay ngoài nước rất thuận tiện. Séc này chỉ căn cứ vào chữ ký của người cầm séc
được ký hai lần trên tờ séc: một lần lúc ký phát hành séc và một lần lúc ký lĩnh tiền tại ngân
hàng trả tiền.
- Séc xác nhận (certified cheque): còn gọi là séc bảo chi, là loại séc được ngân hàng
xác nhận việc trả tiền. Mục đích của việc xác nhận là nhằm đảm bảo khả năng chi trả của
tờ séc và chống lại việc phát hành tờ séc khống.
162
163
CHƯƠNG 6: TỔNG QUAN VỀ THANH TOÁN QUỐC TẾ
Ngày nay, các ngân hàng hiện đại hoạt động đa năng nhằm tăng thu nhập không
những từ các nghiệp vụ ngân hàng truyền thống, mà ngày càng mở rộng các nghiệp vụ
ngoại bảng như kinh doanh ngoại hối, thanh toán quốc tế, bảo lãnh… Các hoạt động ngoại
bảng mang lại thu nhập cho ngân hàng dưới dạng phí ngày một tăng không những về mặt
số lượng mà cả tỷ trọng. Tuy nhiên, các hoạt động ngoại bảng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro,
đặc biệt, khi một số người cho rằng hoạt động ngoại bảng mang lại thu nhập hấp dẫn
nhưng ngân hàng không hề phải bỏ vốn, càng làm cho họ chủ quan, lơ là, bất chấp những
rủi ro tiềm ẩn có thể xảy ra bất cứ lúc nào.
Trong các nghiệp vụ ngoại bảng, thì thanh toán quốc tế là nghiệp vụ quan trọng, có
tốc độ tăng trưởng cao, mang lại khoản thu phí ngày một tăng cho ngân hàng thương mại.
Thông qua nghiệp vụ thanh toán quốc tế để chắp nối phát triển các nghiệp vụ khác như tín
dụng, tài trợ xuất nhập khẩu, mua bán ngoại tệ, bảo lãnh, mở rộng quan hệ tài khoản, quan
hệ ngân hàng đại lý… Do đó, nghiệp vụ thanh toán quốc tế có thể được xem là nghiệp vụ
ngoại bảng đặc trưng của các ngân hàng thương mại ngày nay.
1. Khái niệm thanh toán quốc tế
1.1. Cơ sở hình thành thanh toán quốc tế
Thật hiếm khi một quốc gia lại tự sản xuất mọi thứ mình cần. Điều kiện tự nhiên, địa
lý, trình độ phát triển và các yếu tố khác của mỗi nước xác định phạm vi và năng lực sản
xuất của nước đó. Điều này nói lên rằng, các quốc gia luôn phụ thuộc lẫn nhau về rất nhiều
loại hàng hóa cần thiết cho sản xuất và tiêu dùng.
Kết quả là, một nước sẽ nhập khẩu những hàng hóa với giá rẻ, đồng thời xuất khẩu
những hàng hóa có ưu thế về năng suất lao động, nhằm tận dụng những lợi thế so sánh
(tuyệt đối và tương đối) trong ngoại thương. Sự di chuyển hàng hóa giữa các nước tạo nên
hạot động xuất nhập khẩu của một quốc gia, từ đó hình thành nên chuyên ngành quan hệ
kinh tế quốc tế và kỹ thuật nghiệp vụ ngoại thương.
Hàng hóa xuất nhập khẩu được chuyên chở từ nước này sang nước khác bằng các
phương thức vận tải khác nhau như: đường biển, hàng không, đường bộ, đường sắt,
đường sông hoặc kết hợp hai hay nhiều phương thức vận tải với nhau, từ đó hình thành
nên chuyên ngành vận tải hàng hóa trong ngoại thương.
Nhìn chung, việc chuyên chở hàng hóa từ nước này sang nước khác có thể gặp rủi
ro bất trắc trong quá trình chuyên chở; do đó, để đảm bảo an toàn và tạo sự ổn định trong
kinh doanh cho các nhà xuất nhập khẩu thì hàng hóa xuất nhập khẩu phải được bảo hiểm,
từ đó hình thành nên chuyên ngành bảo hiểm hàng hóa trong ngoại thương.
Thông thường, một thương vụ được kết thúc bằng việc bên mua thanh toán, nhận
hàng và bên bán giao hàng, nhận tiền theo các điều kiện quy định trong hợp đồng mua
bán. Hai bên mua bán có thể thỏa thuận các phương thức thanh toán như ứng trước, ghi
sổ, chuyển tiền, nhờ thu hay tín dụng chứng từ. Thông qua đó, người mua và người bán
không thanh toán trực tiếp cho nhau, mà thông qua sự trợ giúp của ngân hàng, từ đó hình
thành nên chuyên ngành kỹ thuật nghiệp vụ thanh toán quốc tế.
164
Trong hoạt động ngoại thương, đối với nhà xuất khẩu từ khi nhận được đơn đặt
hàng cho đến khi nhận được tiền hàng xuất khẩu thường phải mất một thời gian khá dài,
do đó, ngoài nhu cầu sử dụng các dịch vụ ngân hàng như thông báo L/C, mua bán ngoại
tệ… nhà xuất khẩu còn có nhu cầu được tài trợ cho hoạt động xuất khẩu trước và sau khi
giao hàng. Chẳng hạn, trước khi giao hàng nhà xuất khẩu có nhu cầu vốn cho sản xuất,
thu mua hàng xuất khẩu, còn sau khi giao hàng, nhà xuất khẩu có nhu cầu tài trợ cho bộ
chứng từ hàng xuất (negotiate) hay chiết khấu hối phiếu (discount). Tương tự, nhà nhập
khẩu sau khi ký kết hợp đồng ngoại thương cũng có nhu cầu tài trợ, như tài trợ ký quỹ mở
L/C, tài trợ trên cơ sở thế chấp bộ chứng từ và hàng hóa nhập khẩu (tài trợ bắc cầu), bảo
lãnh hối phiếu nhờ thu (aval)… từ đó hình thành nên chuyên ngành tài trợ xuất nhập khẩu.
Vì tiền tệ sử dụng trong hợp đồng mua bán quốc tế có thể là đồng tiền của nước
người mua, của nước người bán hoặc đồng tiền của nước thứ ba, từ đó hình thành nên
nghiệp vụ kinh doanh ngoại hối của các ngân hàng thương mại để giúp những nhà nhập
khẩu chuyển đổi tiền tệ nhằm thực hiện thương mại quốc tế và phòng ngừa rủi ro tỷ giá.
Vì các hoạt động kinh tế đối ngoại nêu trên liên quan đến các bên ở các nước có vị
trí địa lý và tập quán khác nhau, nguồn luật điều chỉnh vừa mang tính địa phương, vừa
mang tính quốc tế, do đó, các tranh chấp cũng thường phát sinh, từ đó hình thành chuyên
ngành luật kinh tế quốc tế.
Qua phân tích cho thấy, hoạt động thanh toán quốc tế được bắt nguồn từ hoạt động
ngoại thương, và mục đích chính của hoạt động thanh toán quốc tế là để hỗ trợ và phục
vụ cho hoạt động xuất nhập khẩu giữa các nước diễn ra một cách trôi chảy và hiệu quả.
Hơn nữa, hoạt động ngoại thương và hoạt động thanh toán quốc tế liên quan và gắn liền
với nhiều lĩnh vực hoạt động khác, mỗi lĩnh vực hoạt động là một mắt xích không thể thiếu
trong một dây chuyền hoạt động kinh tế đối ngoại của mỗi quốc gia nói riêng và trên quy
mô toàn thế giới nói chung.
Tuy nhiên, thanh toán quốc tế là khâu có ý nghĩa cực kỳ quan trọng và nhiều khi là
khâu quyết định đến hiệu quả và tăng trưởng ngoại thương, bởi vì chỉ khi hoạt động thanh
toán an toàn và trôi chảy thì người bán mới thu được tiền và người mua mới trả được tiền,
và đây lại là cơ sở nền tảng bậc nhất khiến cho việc động xuất nhập khẩu tồn tại phát triển.
Tóm lại, cơ sở hình thành hoạt động thanh toán quốc tế là hoạt động ngoại thương.
Ngày nay, nói đến hoạt động ngoại thương là nói đến thanh toán quốc tế, và ngược lại, nói
đến thanh toán quốc tế thì chủ yếu là nói đến ngoại thương. Nhưng hoạt động ngoại thương
là hoạt động cơ sở, còn hoạt động thanh toán quốc tế là hoạt động phái sinh. Vì hoạt động
thanh toán quốc tế được thực hiện qua hệ thống ngân hàng, cho nên khi nói đến hoạt động
thanh toán quốc tế là nói đến hoạt động thanh toán của ngân hàng thương mại, và không
ngân hàng thương mại nào lại không phát triển các nghiệp vụ ngân hàng quốc tế, trong đó
lấy hoạt động thanh toán quốc tế làm trọng tâm phát triển.
1.2. Khái niệm thanh toán quốc tế
Quan hệ quốc tế giữa các nước bao gồm nhiều lĩnh vực như kinh tế, chính trị, ngoại
giao, văn hóa, khoa học kỹ thuật… trong đó quan hệ kinh tế mà chủ yếu là ngoại thương
chiếm vị trí chủ đạo, là cơ sở cho các quan hệ quốc tế khác tồn tại và phát triển. Quá trình
tiến hành các hoạt động quốc tế dẫn đến nhu cầu chi trả, thanh toán giữa các chủ thể ở
165
các nước khác nhau, từ đó hình thành và phát triển hoạt động thanh toán quốc tế, trong
đó, ngân hàng là cầu nối trung gian giữa các bên.
Từ phân tích trên, ta đi đến khái niệm: Thanh toán quốc tế là việc thực hiện các
nghĩa vụ chi trả và quyền hưởng lợi về tiền tệ phát sinh trên cơ sở các hoạt động kinh tế
và phi kinh tế giữa các tổ chức, cá nhân nước này với tổ chức, cá nhân nước khác, hay
giữa một quốc gia với tổ chức quốc tế, thông qua quan hệ giữa các ngân hàng của các
nước liên quan.
Từ khái niệm trên cho thấy, thanh toán quốc tế phục vụ cho hai lĩnh vực hoạt động
là kinh tế và phi kinh tế. Tuy nhiên, trong thực tế, giữa hai lĩnh vực hoạt động này thường
giao thoa với nhau, không có một ranh giới rõ rệt. Hơn nữa, do hoạt động thanh toán quốc
tế được hình thành trên cơ sở hoạt động ngoại thương và phục vụ chủ yếu cho hoạt động
ngoại thương, chính vì vậy, trong quy chế về thanh toán và thực tế tại các ngân hàng
thương mại, người ta thường phân hoạt động thanh toán quốc tế thành 2 lĩnh vực rõ ràng
là: Thanh toán trong ngoại thương (hay gọi theo cách cũ là thanh toán mậu dịch) và thanh
toán phi ngoại thương (tức thanh toán phi mậu dịch).
Thanh toán quốc tế trong ngoại thương (thanh toán mậu dịch) là việc thực hiện thanh
toán trên cơ sở hàng hóa xuất nhập khẩu và các dịch vụ thương mại cung ứng cho nước
ngoài theo giá cả thị trường quốc tế. Cơ sở để các bên tiến hành mua bán và thanh toán
cho nhau là hợp đồng ngoại thương.
Thanh toán phi ngoại thương (thanh toán phi mậu dịch) là việc thực hiện thanh toán
không liên quan đến hàng hóa xuất nhập khẩu cũng như cung ứng lao vụ cho nước ngoài,
nghĩa là thanh toán cho các hoạt động không mang tính thương mại. Đó là việc chi trả các
chi phí của các cơ quan ngoại giao ở nước ngoài, các chi phí đi lại ăn ở của các đoàn
khách Nhà nước, tổ chức và cá nhân; các nguồn tiền quà biếu, trợ cấp của cá nhân người
nước ngoài cho cá nhân người trong nước, các nguồn trợ cấp của một tổ chức từ thiện
nước ngoài cho tổ chức, đoàn thể trong nước…
2. Vai trò của thanh toán quốc tế
2.1. Thanh toán quốc tế đối với nền kinh tế
Trước xu thế kinh tế thế giới ngày càng được quốc tế hóa, các quốc gia đang ra sức
phát triển kinh tế thị trường, mở cửa, hợp tác và hội nhập; trong bối cảnh đó, thanh toán
quốc tế nổi lên như là chiếc cầu nối giữa kinh tế trong nước với phần kinh tế thế giới bên
ngoài, có tác dụng bôi trơn và thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ,
đầu tư nước ngoài, thu hút kiều hối và các quan hệ tài chính, tín dụng quốc tế khác.
Hoạt động thanh toán quốc tế ngày càng được khẳng định trong hoạt động kinh tế
quốc dân nói chugn và hoạt động kinh tế đối ngoại nói riêng. Đặc biệt, trong bối cảnh hiện
nay, mỗi quốc gia đều đặt hoạt động kinh tế đối ngoại lên hàng đầu, coi hoạt động kinh tế
đối ngoại là con đường tất yếu trong chiến lược phát triển kinh tế của mỗi nước.
Thanh toán quốc tế là khâu quan trọng trong quá trình mua bán hàng hóa, dịch vụ
giữa các tổ chức, cá nhân thuộc các quốc gia khác nhau. Nếu không có hoạt động thanh
toán quốc tế thì hoạt động kinh tế đối ngoại khó tồn tại và phát triển được. Nếu hoạt động
thanh toán quốc tế được nhanh chóng, an toàn, chính xác sẽ giải quyết được mối quan hệ
lưu thông hàng hóa – tiền tệ giữa người mua và người bán một cách trôi chảy và hiệu quả.
166
Về giác độ kinh doanh, người mua thanh toán, người bán giao hàng thể hiện chất lượng
của một chu kỳ kinh doanh, phản ánh hiệu quả kinh tế và tài chính trong hoạt động của các
doanh nghiệp.
Tóm lại, hoạt động thanh toán quốc tế có vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh
tế của mỗi quốc gia; được thể hiện chủ yếu trên các mặt sau:
- Bôi trơn và thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu của nền kinh tế như một tổng thể;
- Bôi trơn và thúc đẩy hoạt động đầu tư nước ngoài trực tiếp và gián tiếp.
- Thúc đẩy và mở rộng hoạt động dịch vụ như du lịch, hợp tác quốc tế.
- Tăng cường thu hút kiều hối và các nguồn lực tài chính khác.
- Thúc đẩy thị trường tài chính quốc gia hội nhập quốc tế.
2.2. Ngân hàng thương mại với thanh toán quốc tế
Trong thương mại quốc tế, không phải lúc nào các nhà xuất nhập khẩu cũng có thể
thanh toán tiền hàng trực tiếp cho nhau, mà thường phải thông qua ngân hàng thương mại
với mạng lưới chi nhánh và hệ thống ngân hàng đại lý rộng khắp toàn cầu. Khi thay mặt
khách hàng thực hiện dịch vụ thanh toán quốc tế, các ngân hàng trở thành cầu nối trung
gian thanh toán giữa hai bên mua bán.
Với vai trò trung gian thanh toán, các ngân hàng tiến hành thanh toán theo yêu cầu
của khách hàng, bảo vệ quyền lợi cho khách hàng trong giao dịch thanh toán, tư vấn,
hướng dẫn khách hàng những biện pháp kỹ thuật nghiệp vụ thanh toán quốc tế nhằm hạn
chế rủi ro, tạo sự tin tưởng cho khách hàng trong quan hệ giao dịch mua bán với nước
ngoài. Mặt khác, trong quá trình thực hiện thanh toán quốc tế, khách hàng không đủ năng
lực về vốn sẽ cần đến sự tài trợ của ngân hàng, ngân hàng sẽ thực hiện tài trợ xuất nhập
khẩu cho khách hàng một cách chủ động và tích cực. Nhìn chung, ngân hàng là người
cung cấp hoàn hảo các loại hình dịch vụ kỹ thuật và tài chính nhằm hỗ trợ cho các khách
hàng thực hiện hoạt động thương mại quốc tế.
Ta thử hình dung, nếu không có hệ thống ngân hàng thương mại hiện đại như ngày
nay thì hoạt động thương mại quốc tế không những không phát triển mà còn rất khó tồn tại
theo đúng nghĩa của nó. Như vậy, ngày nay hoạt động thương mại quốc tế luôn cần đến
sự tham gia, hỗ trợ về kỹ thuật nghiệp vụ và tài chính của ngân hàng. Ngân hàng cung cấp
các phương án lựa chọn phương thức thanh toán quốc tế, tài trợ xuất nhập khẩu, đảm bảo
an toàn và quyền lợi cho cả hai bên mua bán, thông qua đó thúc đẩy ngoại thương phát
triển và mở rộng quan hệ với các quốc gia trên thế giới.
Tóm lại, trong dây chuyền hoạt động kinh tế đối ngoại của quốc gia, hệ thống ngân
hàng tham gia và đóng vai trò trung tâm trong hầu hết các giai đoạn như: thanh toán quốc
tế, tài trợ xuất nhập khẩu, mua bán ngoại tệ, bảo lãnh ngân hàng trong ngoại thương…
Thanh toán giữa các nước sẽ được thực hiện thông qua ngân hàng và vai trò của ngân
hàng trong thanh toán quốc tế chính là chất xúc tác, là cầu nối, là điều kiện đảm bảo an
toàn và hiệu quả cho các bên tham gia hoạt động xuất nhập khẩu, đồng thời tài trợ cho các
doanh nghiệp trong hoạt động sản xuất kinh doanh xuất nhập khẩu.
167
2.3. Thanh toán quốc tế - hoạt động sinh lời của ngân hàng thương mại
Trong thời gian gần đây, hoạt động thanh toán quốc tế tại các ngân hàng thương
mại Việt Nam được quan tâm đầu tư phát triển hơn bao giờ hết, như việc đầu tư đào tạo
cán bộ chuyên gia thanh toán quốc tế, đầu tư lớn cho công nghệ thanh toán hiện đại, tổ
chức lại mạng lưới thanh toán quốc tế trong hệ thống đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế…
Chính vì vậy, dịch vụ thanh toán quốc tế của ngân hàng thương mại Việt Nam đã
thu được những kết quả rõ rệt. Tuy nhiên, một thực tế là hầu hết các ngân hàng thương
mại mới chỉ tập trung chủ yếu vào khâu làm thế nào để mở rộng và hạn chế rủi ro trong
hoạt động thanh toán quốc tế, mà chưa chú trọng đến khâu phân tích, đánh giá, lượng hóa
hiệu quả kinh tế của hoạt động này. Chính vì vậy, nội dung này nhằm xây dựng một hệ
thống chỉ tiêu để các ngân hàng thương mại có thể vận dịch vào phân tích, đánh giá hiệu
quả hoạt động thanh toán quốc tế của ngân hàng mình là như thế nào.
Ngày nay, hoạt động thanh toán quốc tế là một dịch vụ trở nên quan trọng đối với
các ngân hàng thương mại, nó đem lại nguồn thu đáng kể không những về số lượng tuyệt
đối mà cả về tỷ trọng. Thanh toán quốc tế còn là một mắt xích quan trọng trong việc chắp
nối và thúc đẩy phát triển các hoạt động kinh doanh khác của ngân hàng như kinh doanh
ngoại tệ, tài trợ nhập khẩu, bảo lãnh ngân hàng trong ngoại thương, tăng cường nguồn
vốn huy động, đặc biệt là vốn bằng ngoại tệ…
Việc hoàn thành và phát triển hoạt động thanh toán quốc tế có vai trò hết sức quan
trọng đối với hoạt động ngân hàng, nó không chỉ là một dịch vụ thanh toán thuần túy mà
còn là khâu trung tâm không thể thiếu trong dây chuyền hoạt động kinh doanh, bổ sung và
hỗ trợ cho các hoạt động kinh doanh khác của ngân hàng.
Ngày nay, do nghiệp vụ ngân hàng quốc tế phát triển thuận tiện, an toàn và hiệu
quả, nên hầu hết các hoạt động thanh toán quốc tế đều diễn ra thông qua hệ thống ngân
hàng, đồng thời hoạt động thanh toán quốc tế đã phát triển theo một tập quán thống nhất
trên quy mô toàn thế giới thông qua các phương thức thanh toán quốc tế khác nhau.
Thông qua cung cấp dịch vụ thanh toán quốc tế cho khách hàng, ngân hàng thu một
khoản phí để bù đắp cho các chi phí của ngân hàng và tạo ra lợi nhuận kinh doanh cần
thiết. Tùy theo phương thức thanh toán, môi trường cạnh tranh và độ tín nhiệm của khách
hàng mà biểu phí và mức phí dịch vụ áp dụng có thể là khác nhau cho các khách hàng
khác nhau. Biểu phí dịch vụ thanh toán quốc tế cấu thành nên doanh thu và lợi nhuận của
ngân hàng thương mại.
Một thực tế là, đối với ngân hàng thương mại hiện đại thì thu nhập từ phí dịch vụ có
xu hướng ngày một tăng không những về số lượng mà cả về tỷ trọng. Hơn nữa, các ngân
hàng thương mại ngày nay hoạt động là đa năng, tạo ra một dây chuyền kinh doanh khép
kín, mỗi nghiệp vụ tạo ra một mắt xích không thể thiếu, trong đó hoạt động thanh toán quốc
tế được xác định là nghiệp vụ căn bản, làm tiền đề cho các nghiệp vụ khác phát triển, như
kinh doanh ngoại tệ, tài trợ xuất nhập khẩu, bảo lãnh ngân hàng trong ngoại thương…
Do đó, việc các ngân hàng thương mại chú trọng mở rộng hoạt động thanh toán
quốc tế là hiển nhiên và dễ hiểu. Bên cạnh mở rộng hoạt động thanh toán quốc tế, thì việc
phân tích, đánh giá hiệu quả hoạt động này cũng không kém phần quan trọng và để làm
được điều này phải cần đến một hệ thống chỉ tiêu toàn diện.
168
3. Hệ thống văn bản pháp lý điều chỉnh hoạt động thanh toán quốc tế
Để điều chỉnh quan hệ trong nước, mỗi nước phải xây dựng cho mình một hệ thống
pháp luật riêng phù hợp với thể chế chính trị, xã hội, tập quán và trình độ phát triển; chính
vì vậy, luật pháp giữa các nước thường là khác nhau. Tuy nhiên, khi tham gia các hoạt
động quốc tế, các nước đều bình đẳng với nhau, nên không thể dùng luật pháp của một
nước nào đó áp đặt buộc nước khác phải theo. Để giải quyết vấn đề mâu thuẫn luật pháp
giữa các nước trong quan hệ quốc tế, người ta đã xây dựng một hệ thống luật pháp thống
nhất mang tính quốc tế để điều chỉnh các hoạt động quốc tế, trong đó có hoạt động thanh
toán quốc tế.
Trong thực tế, tất cả chúng ta, không loại trừ một ai, không loại trừ bất kỳ một hoạt
động nào, đều phải tuân thủ tuyệt đối tất cả các nguồn luật mà chính ta là đối tượng điều
chỉnh. Trong khi đó, các nguồn luật, quốc gia và quốc tế, lại nhiều vô kể, một người không
thể đọc, nghiên cứu được tất cả các nguồn luật. Chính vì vậy, khi tiến hành một hoạt động
nào đó, người ta trước hết phải bám sát và tuân thủ nguồn luật riêng (luật chuyên ngành)
điều chỉnh hoạt động đó. Thanh toán quốc tế là một hoạt động đặc thù trên phạm vi quốc
tế, do đó, nó cũng có hệ thống văn bản pháp lý đặc thù (nguồn luật riêng) để điều chỉnh.
Hệ thống văn bản pháp lý hiện nay chủ yếu đã được luật hóa. Tuy nhiên, bên cạnh đó thì
hệ thống văn bản pháp lý tùy ý cùng song song tồn tại. Sự khác nhau cơ bản giữa luật và
văn bản pháp lý tùy ý là ở chỗ: Luật có tính bắt buộc thực hiện tuyệt đối, không loại trừ;
trong khi đó, văn bản pháp lý tùy ý chỉ có hiệu lực pháp lý (trở thành luật) khi các bên liên
quan dẫn chiếu áp dụng. Do có tính chất tùy ý, bất kỳ một hoạt động nào, bất kỳ một vh
pháp lý tùy ý nào cũng không được mâu thuẫn với các nguồn luật, nếu trái thì sẽ trở nên
vô hiệu. Chính vì vậy, hoạt động thanh toán quốc tế cũng tuân thủ quy tắc này.
Theo trình tự pháp lý giảm dần, ta có hệ thống văn bản pháp lý điều chỉnh hoạt động
thanh toán quốc tế như sau:
- Các nguồn luật và công ước quốc tế;
- Hiệp định đa phương và song phương;
- Các nguồn luật quốc gia;
- Thông lệ và tập quán quốc tế (văn bản pháp lý tùy ý).
Từ thực tiễn trên ta rút ra các đặc điểm sau:
1. Trình tự ưu tiên về tính pháp lý theo thứ tự giảm dần sẽ là: Công ước và luật quốc tế;
luật quốc gia, thông lệ và tập quán quốc tế. Nếu có mâu thuẫn giữa các nguồn luật thì: Luật
quốc gia sẽ được ưu tiên vượt lên trên về tính chất pháp lý đối với thông lệ và tập quán
quốc tế; công ước và luật quốc tế sẽ được ưu tiên vượt lên trên về tính chất pháp lý đối
với luật quốc gia.
2. Thông lệ và tập quán quốc tế chỉ là những văn bản quy phạm pháp luật tùy ý. Điều này
được thể hiện ở các nội dung sau:
- Chúng chỉ có hiệu lực khi trong hợp đồng có dẫn chiếu áp dụng rõ ràng. Đồng thời,
một khi trong hợp đồng có dẫn chiếu áp dụng, thì chúng lại trở nên văn bản pháp lý có tính
chất bắt buộc thực hiện.
169
- Các bên tham gia hợp đồng có thể loại trừ, bổ sung hay sửa đổi các điều khoản
của thông lệ và tập quán quốc tế. Trong trường hợp này, thì những quy định khác rõ ràng
trong hợp đồng sẽ được ưu tiên vượt lên trên về mặt pháp lý đối với thông lệ và tập quán
quốc tế. Một thực tế là, trong thương mại và thanh toán quốc tế vốn dĩ là phức tạp và nhiều
rủi ro hơn so với thương mại và thanh toán nội địa, bởi vì nó chịu chi phối bởi không những
luật lệ và tập quán địa phương mà còn những luật lệ và tập quán quốc tế. Chính vì vậy,
các bên liên quan tham gia quá trình thương mại và thanh toán quốc tế cần am hiểu thấu
đáo về quy trình nghiệp vụ, thông lệ, tập quán và luật pháp địa phương, cũng như quốc tế.
4. Điều kiện thanh toán quốc tế
4.1. Điều kiện về tiền tệ
Liên quan đến điều kiện tiền tệ, các bên cần thỏa thuận những vấn đề như: đồng
tiền tính giá (đồng tiền tính toán), đồng tiền thanh toán và bảo đảm rủi ro tỷ giá.
a. Phân loại tiền tệ trong thanh toán quốc tế
Để có cái nhìn tổng quan về tiền tệ được sử dụng trong thanh toán quốc tế, ta phân
loại tiền tệ theo một số tiêu chí sau:
1. Căn cứ vào phạm vi sử dụng, tiền tệ bao gồm:
- Tiền tệ quốc gia: là đồng tiền của một nước do ngân hàng trung ương phát hành
theo luật pháp của nước đó, ví dụ: USD, VND, CNY… Đây là đồng tiền pháp định và gọi là
nội tệ đối với nước phát hành. Đồng tiền quốc gia có thể được sử dụng trong thanh toán
quốc tế, nhưng với mức độ khác nhau, điều này phụ thuộc vào uy tín đồng tiền và sự lựa
chọn của các bên trong thanh toán.
- Tiền tệ quốc tế: Được hình thành trên cơ sở các hiệp định của các tổ chức tài
chính, các khối kinh tế như: SDR, EUR, XOF, ZCD…
Ngoại trừ SDR là đồng tiền do IMF phát hành dành cho các ngân hàng trung ương
các nước thành viên để xử lý trạng thái mất cân đối của cán cân thanh toán quốc tế. SDR
chỉ tồn tại ở dạng tiền tín dụng và không có chức năng lưu thông trên thị trường.
Còn lại, các tiền tệ quốc tế của các khối là đồng tiền pháp định cho tất cả các nước
thành viên và có thể được sử dụng trong thanh toán quốc tế phụ thuộc vào uy tín và sự
lựa chọn của các bên.
- Tiền tệ thế giới: Là đồng tiền được tất cả các nước trên thế giới thừa nhận và sử dụng
làm phương tiện thanh toán quốc tế. Tiền tệ thế giới có thể được hình thành theo 2 cách:
+ Trên cơ sở thỏa thuận của tất cả các nước trên thế giới. Hiện nay, một đồng tiền
như vậy chưa tồn tại.
+ Tính chất tiền tệ tự nhiên của vàng. Hiện nay, vàng có 2 chức năng chủ yếu: chức
năng hàng hóa thông thường và chức năng tiền tệ, do đó, chỉ có vàng được sử dụng làm
dự trữ ngoại hối và sử dụng trong thanh toán quốc tế mới được xem là tiền tệ thế giới.
2. Căn cứ vào tính chất chuyển đổi, ta có:
170
- Đồng tiền tự do chuyển đổi: là đồng tiền được tự do chuyển đổi không hạn chế
(không cần giấy phép) sang các đồng tiền khác và ngược lại trong các giao dịch giữa người
cư trú với người không cư trú.
- Chuyển đổi đối nội: là việc chuyển đổi nội tệ ra các ngoại tệ và ngược lại chỉ áp
dụng hạn chế cho người cư trú.
- Chuyển đổi toàn phần: là việc chuyển đổi tự do nội tệ (không cần giấy phép) sang các
ngoại tệ và ngược lại cho tất cả các giao dịch giữa người cư trú với người không cư trú.
- Chuyển đổi từng phần: là việc chuyển đổi nội tệ sang các ngoại tệ và ngược lại chỉ
áp dụng hạn chế cho một hay một nhóm các giao dịch giữa người cư trú với người không
cư trú.
- Đồng tiền không chuyển đổi: là đồng tiền không được chuyển đổi sang bất kỳ đồng
tiền nào khác. Trong thực tế một đồng tiền như vậy là không tồn tại theo nghĩa tuyệt đối.
Các khái niệm chuyển đổi nêu trên chỉ là tương đối. Trong thực tế, nói là chuyển đổi tự do
chuyển đổi hoàn toàn, nhưng trong chừng mực nào đó, các chính phủ vẫn có những biện
pháp (trực tiếp hay gián tiếp) kiểm soát các giao dịch giữa người cư trú với người không
cư trú.
3. Căn cứ vào hình thái tồn tại của tiền tệ
- Tiền mặt: Bao gồm tiền giấy và tiền kim loại của từng quốc gia. Trong thanh toán
quốc tế, ngày nay tiền mặt ít được sử dụng và chỉ chiếm một tỷ trọng rất nhỏ trong khối
lượng thanh toán chung. Thay vì sử dụng tiền mặt, thì tiền điện tử ngày càng được sử
dụng rộng rãi trong lĩnh vực du lịch quốc tế.
- Tiền tín dụng: Đây là loại tiền vô hình tồn tại dưới dạng những con số ghi trên các
tài khoản, sổ sách của ngân hàng. Đây là loại tiền được sử dụng phổ biến và chiếm tỷ trọng
chủ yếu trong thanh toán quốc tế.
4. Căn cứ mức độ sử dụng trong dự trữ và thanh toán quốc tế
- Đồng tiền mạnh: là đồng tiền tự do chuyển đổi, có giá trị ổn định và đứng đằng sau
nó là một nền kinh tế hùng hậu. Đồng tiền mạnh được sử dụng phổ biến trong dự trữ và
thanh toán quốc tế như USD, EUR, GBP, JPY…
- Đồng tiền yếu: là đồng tiền không tự do chuyển đổi, giá trị không thật ổn định và
đứng đằng sau nó là một nền kinh tế nhỏ hoặc phát triển ở mức thấp. Đồng tiền yếu được
sử dụng chủ yếu trong lưu thông nội địa, ít được sử dụng trong thanh toán quốc tế, ví dụ
VND, LAK…
5. Căn cứ mục đích sử dụng trong thanh toán quốc tế
- Tiền tệ tính toán: là tiền tệ dùng để biểu hiện giá cả hàng hóa và tính toán tổng giá
trị hợp đồng.
- Tiền tệ thanh toán: là đơn vị tiền tệ được sử dụng trong thanh toán công nợ, thanh
toán giá trị hợp đồng ngoại thương.
171
b. Điều kiện bảo đảm hối đoái
Hiện nay, trong một số tài liệu có đề cập đến điều kiện bảo đảm hối đoái bao gồm
các biện pháp: Bảo đảm hối đoái bằng vàng, bảo đảm hối đoái theo một đơn vị tiền tệ; bảo
đảm hối đoái theo một rổ tiền tệ.
Qua nghiên cứu các hợp đồng ngoại thương, không thấy có điều khoản nào về “điều
kiện bảo đảm hối đoái”, thay vào đó chỉ có “điều khoản về giá” như đã trình bày ở trên.
Lý do thật dễ hiểu: Giá cả hàng hóa hiện nay là giá quốc tế, đơn giá ghi trong hợp
đồng bằng đồng tiền nào thì thanh toán bằng đồng tiền đó. Nhà xuất khẩu hay nhà nhập
khẩu không gặp bất kỳ trở ngại nào trong việc chuyển đổi tiền tệ (theo tỷ giá chéo). Do đó,
việc trình bày các biện pháp bảo đảm hối đoái là không thực tế, làm cho nội dung môn học
trở nên phức tạp.
Vấn đề còn lại liên quan đến bảo đảm hối đoái chính là biện pháp phòng ngừa rủi ro
tỷ giá với nhà xuất khẩu khi có khoản thu bằng ngoại tệ và đối với nhà nhập khẩu khi có
khoản thanh toán bằng ngoại tệ. Để phòng ngừa rủi ro tỷ giá, nhà kinh doanh xuất nhập khẩu
có thể sử dụng các công cụ như: hợp đồng kỳ hạn, hoán đổi, quyền chọn hay tương lai.
4.2. Điều kiện về địa điểm thanh toán
Địa điểm thanh toán là nơi người bán nhận được tiền còn người mua trả tiền. Lẽ
đương nhiên, người bán luôn muốn nhận được tiền tại nước mình, bởi vì thu được tiền
nhanh và an toàn hơn; còn người mua lại muốn được trả tiền tại nước mình, bởi vì như
vậy đỡ đọng vốn. Về phương diện lý thuyết, việc thanh toán còn có thể diễn ra ở một nước
thứ ba, nước phát hành đồng tiền thanh toán. Trong thực tế, việc quy định địa điểm thanh
toán phụ thuộc chủ yếu vào:
- Tương quan lực lượng giữa hai bên trong quan hệ hợp đồng;
- Phương thức thanh toán;
- Đồng tiền thanh toán là của nước nào.
4.3. Điều kiện về thời gian thanh toán
Điều kiện về thời hạn thanh toán quy định khi nào người nhập khẩu phải trả tiền cho
người xuất khẩu. Do đó, nó ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ luân chuyển vốn, tới khả năng
hạn chế rủi ro về lãi suất, tỷ giá, thanh khoản… đối với các bên tham gia hợp đồng. Nếu
lấy thời điểm giao hàng (chuyển giao quyền sở hữu) làm mốc, thì thời hạn thanh toán có
thể là: trả tiền trước, trả tiền ngay, trả tiền sau, hoặc kết hợp các cách này.
a. Trả tiền trước
Theo quy định này, người mua phải trả cho người bán toàn bộ hoặc một phần tiền
hàng trước khi hàng bán chuyển giao hàng hóa dưới quyền định đoạt của người mua hoặc
trong khoảng thời gian từ khi người bán chấp nhận đơn hàng cho đến trước khi người bán
thực hiện đơn hàng của người mua.
Mức tiền ứng trước nhiều hay ít phụ thuộc vào thị trường là của người mua hay của
người bán. Nếu thị trường là của người bán, thì khả năng người mua phải ứng trước với
172
một tỷ lệ lớn là dễ hiểu. Ngoài ra, việc ứng trước tiền còn phụ thuộc vào tầm quan trọng
của hàng hóa, thời hạn sản xuất của hàng hóa, mối quan hệ giữa các bên giao dịch và tập
quán trong ngành buôn bán có liên quan.
Số tiền ứng trước chính là khoản tín dụng mà người mua cung cấp cho người bán.
Do được cấp tín dụng nên vị thế tài chính của người bán được củng cố đồng thời người
bán chắc chắn bán được hàng.
b. Trả tiền ngay
Nếu lấy thời điểm chuyển giao quyền sở hữu hàng hóa làm mốc thì thanh toán ngay
bao gồm:
(1) Việc thanh toán diễn ra ngay khi người xuất khẩu đặt hàng hóa dưới quyền định
đoạt người mua, nhưng hàng hóa chưa được bốc lên phương tiện vận tải.
(2) Việc thanh toán diễn ra ngay khi người xuất khẩu đặt hàng hóa dưới quyền định
đoạt của người mua trên phương tiện vận tải. Vì hàng hóa đã được xếp lên phương tiện
vận tải nên trên chứng từ vận tải phải thể hiện “Shipped on board”, “On board” hay “Laden
on board”.
(3) Việc thanh toán diễn ra ngay khi người xuất khẩu đặt bộ chứng từ hàng hóa dưới
quyền định đoạt của người mua. Người bán sau khi giao hàng, lập bộ chứng từ thanh toán
chuyển cho người mua và yêu cầu được thanh toán ngay. Tùy theo phương thức thanh
toán mà bộ chứng từ có thể được người mua chuyển trực tiếp, qua bưu điện, qua thuyền
trưởng hoặc qua hệ thống ngân hàng quốc tế.
(4) Việc thanh toán diễn ra ngay sau khi nhà nhập khẩu nhận xong hàng hóa tại nơi
quy định. Địa điểm nhà nhập khẩu nhận hàng có thể tại nước xuất khẩu, tại nước nhập
khẩu hay tại nước thứ ba theo thỏa thuận.
c. Trả tiền sau
Cũng lấy thời điểm chuyển giao hàng hóa làm mốc, trả tiền sau hàm ý người bán
giao hàng trước và thu tiền sau, hay nói cách khác, người bán cung cấp cho người mua
một khoản tín dụng theo sự thỏa thuận giữa hai bên. Theo truyền thống, thì các khoản nợ
này được hoàn trả bằng tiền, tuy nhiên, ngày nay do phát triển hình thức gia công hay hợp
đồng hợp tác kinh tế, mà việc hoàn trả có thể thực hiện bằng hàng hóa do chính hợp đồng
hợp tác tạo ra. Ví dụ, hợp đồng nhập khẩu thiết bị toàn bộ trả chậm (trả sau), theo đó người
mua có thể hoàn trả tín dụng cho người bán bằng cách giao một phần sản phẩm do chính
các thiết bị toàn bộ đó sản xuất ra.
Trong thực tế, người ta có thể kết hợp cả ba cách trả tiền nêu trên, nghĩa là kết hợp
trả trước, trả ngay và trả sau.
4.4. Điều kiện về phương thức thanh toán
Điều khoản phương thức thanh toán là một bộ phận không thể thiếu cấu thành nên
hợp đồng ngoại thương. Lựa chọn phương thức thanh toán sao cho thích hợp với từng
thương vụ, mối quan hệ giữa các bên hợp đồng… là một yếu tố góp phần hạn chế rủi ro
trong thanh toán quốc tế.
173
Trong cuộc sống hàng ngày, các giao dịch kinh tế và phi kinh tế giữa người cư trú
với người không cưu trú làm phát sinh nhu cầu thanh toán lẫn nhau. Thông thường, người
thụ hưởng và người trả tiền không thanh toán trực tiếp cho nhau mà thông qua hệ thống
ngân hàng.
- Người trả tiền ủy thác cho ngân hàng phục vụ mình làm thủ tục trả tiền cho người
thụ hưởng ở nước ngoài thông qua một ngân hàng đại lý;
- Còn người thụ hưởng ủy thác cho ngân hàng phục vụ mình thu hộ tiền ở người
mắc nợ ở nước ngoài thông qua một ngân hàng đại lý.
Như vậy, việc thanh toán không diễn ra trực tiếp giữa người trả tiền và người thụ
hưởng, mà gián tiếp thông qua ngân hàng. Để việc thanh toán diễn ra chính xác, bên ủy
thác và ngân hàng nhận ủy thác phải thỏa thuận những nội dung, điều kiện và cách thức
tiến hành chuyển tiền hoặc trả tiền thích hợp. Toàn bộ nội dung, điều kiện và cách thức để
ngân hàng tiến hành chuyển tiền và trả tiền giữa người cư trú với người không cư trú gọi
là phương thức thanh toán quốc tế.
Do thanh toán quốc tế trong ngoại thương là kết quả của hợp đồng mua bán, do đó,
khái niệm theo nghĩa hẹp như sau: Phương thức thanh toán quốc tế trong ngoại thương là
toàn bộ quá trình, điều kiện quy định để người mua trả tiền và nhận hàng, còn người bán
thì giao hàng và nhận tiền theo hợp đồng ngoại thương thông qua hệ thống ngân hàng
phục vụ.
Do hoạt động ngoại thương đóng vai trò chủ yếu trong kinh tế đối ngoại, do đó, khi
nói đến thanh toán quốc tế mà không nói rõ là thanh toán trong lĩnh vực nào thì ta hiểu đó
là thanh toán trong ngoại thương.
Như vậy, nội dung phương thức thanh toán chính là các điều kiện quy định trong
hợp đồng thương mại, theo đó, người mua trả tiền và nhận hàng, còn người bán thì giao
hàng và thu tiền. Việc giao, nhận hàng và thu, chi tiền thường không diễn ra đồng thời, mà
là một quá trình; quá trình này kết thúc khi người mua đã trả tiền và nhận được hàng; còn
người bán thì đã giao hàng và nhận được tiền.
Trong thực tế, điều kiện quy định để các bên giao nhận hàng hóa và chi trả tiền là
rất đa dạng, do đó tồn tại nhiều phương thức thanh toán quốc tế khác nhau, trong đó, mỗi
phương thức đều có những ưu điểm và nhược điểm nhất định, thể hiện thành mâu thuẫn
về quyền lợi và nghĩa vụ giữa người xuất khẩu và người nhập khẩu. Tuy nhiên, việc lựa
chọn phương thức nào cũng phải xuất phát từ yêu cầu của người xuất khẩu là thu tiền về
nhanh, đầy đủ và từ yêu cầu người nhập khẩu là mua được hàng hóa đúng số lượng, chất
lượng và đúng hạn. Việc lựa chọn phương thức thanh toán thích hợp phải được hai bên
xuất khẩu và nhập khẩu bàn bạc thống nhất, ghi vào hợp đồng ngoại thương.
Các phương thức thanh toán chủ yếu hiện nay bao gồm:
- Phương thức ứng trước (advanced payment);
- Phương thức ghi sổ (open account);
- Phương thức chuyển tiền (Remittance);
174
- Phương thức nhờ thu (Collection of payment);
- Phương thức tín dụng chứng từ (Documentary credit).
Để hiểu được nội dung, đặc điểm và phân biệt được sự khác nhau giữa các phương
thức, cách đơn giản nhất là phân tích rủi ro có thể xảy ra đối với người mua và người bán
trong từng phương thức. Mức độ rủi ro trong từng phương thức phụ thuộc vào độ lệch thời
gian tính từ thời điểm người mua trả tiền so với thời điểm người mua nhận được hàng hóa;
hoặc từ thời điểm người bán giao hàng cho đến thời điểm nhận được tiền.
Biểu đồ sau cho thấy, phương thức thanh toán nào càng hấp dẫn nhà nhập khẩu thì
lại càng chứa đựng nhiều rủi ro cho nhà xuất khẩu và ngược lại.
5. Ngân hàng đại lý, tài khoản Nostro và Vostro

5.1. Ngân hàng đại lý
Trong thanh toán nội địa, bên cạnh các phương tiện thanh toán như séc, thẻ thanh
toán… thì tiền mặt là phương tiện truyền thống được sử dụng trong thanh toán. Khác với
thanh toán nội địa, trong thanh toán quốc tế, tiền mặt hầu như không được sử dụng làm
phương tiện thanh toán, ngoại trừ một tỷ lệ rất nhỏ được sử dụng trong thanh toán phi mậu
dịch. Thanh toán quốc tế được thực hiện chủ yếu bằng chuyển khoản qua ngân hàng, bù
trừ trên các tài khoản mở tại ngân hàng lẫn nhau.
Để tiến hành thanh toán cho nhau, các ngân hàng ở các nước liên quan phải thiết
lập quan hệ ngân hàng đại lý trên cơ sở một thỏa ước ngân hàng. Trong thỏa ước ký kết,
các nội dung chủ yếu cầu được quy định bao gồm:
- Các mẫu chữ ký có liên quan;
- Các khóa mã Telex, Swift (nếu có);
175
- Các điều khoản và điều kiện.
- Danh mục ngân hàng đại lý.
- Báo cáo thường niên và các văn bản thông tin khác.
- Hợp đồng tín dụng, trong đó bao gồm thỏa thuận về hạn mức tín dụng trong thời
gian luân chuyển chứng từ qua bưu điện, hạn mức tín dụng cho việc xác nhận chứng từ,
đảm bảo cho các hối phiếu được xác nhận, tỷ lệ ký quỹ, phí thanh toán…
5.2. Tài khoản Nostro và Vostro
Khi thiết lập quan hệ đại lý, các ngân hàng phải duy trì thường xuyên các loại tài
khoản chủ yếu sau:
- Tài khoản Nostro là tài khoản tiền gửi không kỳ hạn “của chúng tôi” mở tại ngân
hàng đại lý (chúng tôi là chủ tài khoản, còn ngân hàng đại lý là người giữ tài khoản cho
chúng tôi).
- Tài khoản Vostro (Hay còn gọi là Loro) là tài khoản tiền gửi không kỳ hạn “của quý
vị” mở tại ngân hàng chúng tôi (quý vị là chủ tài khoản, ngân hàng chúng tôi là người giữ
tài khoản cho quý vị).
Nếu xét từ vị thế của ngân hàng Việt Nam thì tài khoản Nostro là tài khoản của ngân
hàng Việt Nam mở tại ngân hàng đại lý ở nước ngoài, có số dư bằng ngoại tệ.
Cũng xét từ vị thế của ngân hàng Việt Nam, thì tài khoản Vostro là tài khoản của
ngân hàng nước ngoài mở tại ngân hàng đại lý Việt Nam, có số dư bằng nội tệ VND.
Điểm cần lưu ý là, tài khoản Nostro hay Vostro có thể được duy trình bằng một ngoại
tệ tự do chuyển đổi, được sử dụng phổ biến trong thanh toán quốc tế. Điều này là phổ biến
đối với các nước có đồng tiền chưa được tự do chuyển đổi, phải dùng ngoại tệ mạnh trong
thanh toán quốc tế.
Nếu tiền được chuyển từ Việt Nam cho nước ngoài thì:
- Nếu bằng ngoại tệ, tài khoản Nostro sẽ được sử dụng (ghi nợ tài khoản Nostro);
- Nếu bằng VND, thì tài khoản Vostro sẽ được sử dụng (ghi có tài khoản Vostro).
6. Các bên liên quan đến thanh toán quốc tế
6.1. Các bên liên quan
Các bên chủ yếu liên quan đến sự di chuyển của hàng hóa và tiền tệ trong thương
mại và thanh toán quốc tế bao gồm:
6.1.1. Người mua, người bán và các đại lý
Người mua – The Buyer (nhà nhập khẩu) là người có nhu cầu hàng hóa, liên hệ với
người bán để đặt đơn mua những hàng hóa theo yêu cầu về số lượng, chủng loại, chất
lượng, giá cả… và chuyển hàng hóa vào trong nước (nhập khẩu).
176
Người bán – The Seller (nhà xuất khẩu) là người có hàng hóa tự sản xuất hoặc khai
thác ra, liên hệ với người mua để thỏa thuận các điều khoản về hợp đồng mua bán và
chuyển hàng hóa ra nước ngoài (xuất khẩu). Thông thường, người bán là người lập hóa
đơn thương mại và ký phát hối phiếu.
Người sản xuất hàng hóa – Manufacturer: Là người trực tiếp sản xuất hay làm ra
hàng hóa nhưng không phải là người xuất khẩu. Thông thường, người sản xuất phát hành
phiếu đóng gói, phiếu phân loại và bản kê chi tiết; trong một số trường hợp, người sản xuất
còn phát hành giấy chứng nhận xuất xứ, chất lượng, số lượng hàng hóa.
Các đại lý – Agents: Nhìn chung, người mua thường có đại lý của mình đặt tại nước
người xuất khẩu, và ngược lại, người bán có đại lý của mình đặt tại nước người nhập khẩu.
Các đại lý như vậy là cần thiết bởi vì khoảng cách giữa các nước thường rất xa; hơn nữa,
các đại lý này có thể chăm sóc khách hàng và xử lý các tình huống một cách trực tiếp, cụ
thể và nhanh chóng.
Ví dụ, một đại lý của nhà nhập khẩu có thể khai thác được nguồn hàng theo yêu cầu
về số lượng, chất lượng, thời gian và giá cả; trong khi đó, đại lý của nhà xuất khẩu có thể
chăm sóc hàng hóa nếu người mua từ chối nhận hàng.
6.1.2. Các ngân hàng
Ngân hàng của nhà nhập khẩu có thể trợ giúp:
- Tư vấn về nhà cung cấp hàng hóa nước ngoài;
- Thấu hiểu những nhu cầu của nhà nhập khẩu và sẵn sàng tư vấn để nhà nhập
khẩu bảo vệ tốt nhất lợi ích của mình.
- Kiểm tra bộ chứng từ thanh toán hàng nhập khẩu;
- Nhận tiền từ nhà nhập khẩu thanh toán cho bộ chứng từ;
- Thực hiện chuyển tiền cho người xuất khẩu;
- Tài trợ cho nhà nhập khẩu thực hiện thương mại quốc tế.
Ngân hàng của nhà xuất khẩu có thể trợ giúp:
- Tư vấn về những nhà nhập khẩu nước ngoài;
- Thấu hiểu những nhu cầu của nhà xuất khẩu và sẵn sàng tư vấn để nhà xuất khẩu
bảo vệ tốt nhất lợi ích của mình.
- Kiểm tra bộ chứng từ thanh toán hàng xuất khẩu;
- Tổ chức thanh toán cho bộ chứng từ;
- Nhận tiền thanh toán trên danh nghĩa người xuất khẩu;
- Tài trợ cho nhà xuất khẩu thực hiện thương mại quốc tế.
177
6.1.3. Người chuyên chở (Carrier)
Hàng hóa có thể được chuyên chở giữa các quốc gia bằng các phương thức vận
tải khác nhau. Sử dụng phương thức vận tải nào phụ thuộc chủ yếu vào vị trí địa lý, đặc
điểm tự nhiên của tuyến đường và thỏa thuận giữa người mua và người bán. Trong thương
mại quốc tế, người chuyên chở có thể là:
- Công ty vận tải biển (Shipping Company);
- Hãng vận tải hàng không (Airlines);
- Công ty vận tải đường bộ (Trucking Company);
- Hãng vận tải đường sắt (Railways)
- Công ty vận tải đường sông (Barges/inland Waterways);
- Bưu điện (Post Offices);
- Chuyển phát (Couriers).
Người chuyên chở trong ngoại thương phát hành các chứng từ vận tải như: vận
đơn đường biển; biên lai đường biển không chuyển nhượng; vận đơn hàng không…
6.1.4. Công ty bảo hiểm (Insurance Company)
Công ty bảo hiểm cho hàng hóa trong quá trình vận chuyển từ nước này sang nước
khác. Theo thỏa thuận, người mua bảo hiểm có thể là nhà nhập khẩu hay nhà xuất khẩu.
Các loại rủi ro được bảo hiểm là theo thỏa thuận giữa công ty bảo hiểm và người mua bảo
hiểm. Công ty bảo hiểm phát hành các chứng từ bảo hiểm hàng hóa như: Bảo hiểm đơn
(Insurance Policy); Giấy chứng nhận bảo hiểm (Insurance Certificate); tờ khai bảo hiểm
bao (Declaration under an open cover).
6.1.5. Chính phủ và các tổ chức thương mại
Nước người nhập khẩu có thể áp dụng những hạn chế nhập khẩu một số loại hàng
hóa nhất định, do đó, người nhập khẩu phải xin giấy phép nhập khẩu đối với hàng hóa này.
Những nước hạn chế về nguồn ngoại hối có thể ưu tiên thanh toán cho hàng hóa
nhập khẩu bằng ngoại tệ có sẵn, hoặc phải được phép của cơ quan quản lý ngoại hối mới
được mua và chuyển ngoại tệ ra nước ngoài. Hiện nay, với những lý do khác nhau, hầu
hết các nước đều yêu cầu giấy phép nhập khẩu đối với một số loại hàng hóa nhất định; do
đó, nhà kinh doanh muốn nhập khẩu những loại hàng hóa này nhất thiết phải xin được giấy
phép nhập khẩu trước, nếu không hàng hóa sẽ bị tịch thu.
Tương tự, bản thân nhà nhập khẩu hoặc theo quy chế của nước nhập khẩu yêu cầu
hàng hóa nhập khẩu phải được kiểm tra giám định về chất lượng và xuất xứ hàng hóa
trước khi được gửi đi. Nhiều cơ quan tổ chức thương mại đứng ra làm việc này, chẳng hạn
Phòng Thương mại hoặc cơ quan giám định quốc tế.
178
Nước người xuất khẩu có thể áp dụng cơ chế cấp phép đối với một số hàng hóa
xuất khẩu nhất định nhằm bảo đảm rằng hàng hóa được định giá đúng. Hệ thống cấp phép
xuất khẩu còn cho phép theo dõi và kiểm soát nguồn thu từ xuất khẩu của quốc gia.
Hải quan và các cơ quan chức năng tiến hành làm thủ tục thông quan, thu thuế xuất
nhập khẩu cho ngân sách Nhà nước và phát hành hóa đơn hải quan. Nghĩa vụ phải tả thuế
và mức thuế đánh vào hàng hóa xuất nhập khẩu phụ thuộc vào loại hàng hóa và hiệp định
giữa các chính phủ.
6.2. Tên gọi khác nhau dùng cho các bên
Có rất nhiều tên gọi khác nhau được sử dụng trong các phương thức thanh toán quốc tế
và tùy thuộc vào giai đoạn giao dịch giữa các bên, ví dụ:
Từ gốc Tên tiếng Tên tiếng Việt Phương thức thanh toán
Anh
Buyer Importer Người nhập khẩu Các phương thức thanh toán
Drawee Người thụ trái Các phương thức thanh toán
Người trả tiền
Người mắc nợ
Accountee Người thanh toán Phương thức thanh toán ghi sổ
Người trả tiền
Remitter Người chuyển tiền Phương thức chuyển tiền
Opener Người mở L/C Phương thức tín dụng chứng từ
Applicant Người yêu cầu mở L/C Phương thức tín dụng chứng từ
Seller Exporter Người xuất khẩu Các phương thức thanh toán
Beneficiary Người thụ hưởng Các phương thức thanh toán
Drawer Người ký phát hối phiếu Các phương thức thanh toán
Trái chủ
Principal Người ủy nhiệm Phương thức nhờ thu
Contractor Người thắng thầu Các phương thức thanh toán
Buyer’s Importer’s Ngân hàng phục vụ nhà Các phương thức thanh toán
Bank bank nhập khẩu
Remitting Ngân hàng chuyển tiền Phương thức chuyển tiền
bank
Collecting Ngân hàng thu hộ Phương thức nhờ thu
bank
Presenting Ngân hàng xuất trình Phương thức nhờ thu
bank
Avaling Bank Ngân hàng bảo lãnh hối Phương thức nhờ thu
phiếu
Issuing bank Ngân hàng phát hành Phương thức tín dụng chứng từ
L/C
179
Opening Ngân hàng mở L/C Phương thức tín dụng chứng từ
bank
Seller’s Exporter’s Ngân hàng phục vụ nhà Các phương thức thanh toán
Bank Bank xuất khẩu
Paying Bank Ngân hàng trả tiền Phương thức chuyển tiền
Phương thức tín dụng chứng từ
Remitting Ngân hàng gửi nhờ thu Phương thức nhờ thu
Bank Ngân hàng chuyển
chứng từ
Sending Ngân hàng gửi nhờ thu Phương thức nhờ thu
Bank Ngân hàng chuyển
chứng từ
Advising Ngân hàng thông báo Phương thức tín dụng chứng từ
Bank L/C
Negotiating Ngân hàng chiết khấu Phương thức tín dụng chứng từ
Bank Ngân hàng thương
lượng
Discounting Ngân hàng chiết khấu Các phương thức thanh toán
Bank hối phiếu
Confirming Ngân hàng xác nhận Phương thức tín dụng chứng từ
Bank L/C
Nominated Ngân hàng được chỉ Phương thức tín dụng chứng từ
Bank định
Claiming Ngân hàng đòi tiền Phương thức tín dụng chứng từ
Bank
Reimbursing Bank Ngân hàng hoàn trả Các phương thức thanh toán
180
CHƯƠNG 7: PHƯƠNG THỨC THANH TOÁN ỨNG TRƯỚC, GHI SỔ VÀ CHUYỂN
TIỀN
1. Phương thức ứng trước – Advanced payment

1.1. Khái niệm
Người mua chấp nhận giá hàng của người bán bằng đơn đặt hàng chắc chắn (không
hủy ngang) đồng thời chuyển tiền thanh toán một phần hay toàn bộ cho người bán, nghĩa
là việc thanh toán xảy ra trước khi hàng hóa được người bán chuyển giao cho người mua.
1.2. Thời điểm trả tiền trước
Trong thực tế, các mối thời gian làm căn cứ trả tiền trước có thể là:
- Ngay khi ký kết hợp đồng hay trả tiền cùng với đơn đặt hàng.
- Sau một thời gian nhấnt định kể từ khi hợp đồng có hiệu lực.
- Trả trước khi giao hàng một thời gian nhất định (sau khi nhận được tiền một thời
gian nhất định thì mới giao hàng).
Như vậy, việc trả tiền trước luôn xảy ra trước khi hàng hóa được chuyển giao.
1.3. Mục đích của việc thanh toán trước
Thanh toán trước trong ngoại thương nhằm mục đích:
- Hoặc nhà nhập khẩu cấp tín dụng cho nhà xuất khẩu;
- Hoặc nhằm đảm bảo việc thực hiện hợp đồng của nhà nhập khẩu.
1.3.1. Nhà nhập khẩu cấp tín dụng cho nhà xuất khẩu
Người mua và người bán tin tưởng nhau trên cơ sở đã làm ăn lâu dài, người mua
có đơn đặt hàng lớn, nhưng người bán không có đủ vốn sản xuất và thu mua hàng hóa,
hai bên thỏa thuận để người mua ứng tiền trước (cấp tín dụng) cho người bán trong một
thời gian nhất định. Số tiền ứng trước nhiều hay ít phụ thuộc vào giá trị hợp đồng, nhu cầu
vốn của người xuất khẩu và khả năng cấp tín dụng của người nhập khẩu.
Do ứng trước tiền, nên nhà nhập khẩu được giảm giá mua hàng. Cách tính cụ thể
như sau:
Bài 1: Một hợp đồng có giá trị 100.000 USD. Hai bên mua bán thỏa thuận thanh toán 100%
giá trị hợp đồng 6 tháng trước khi giao hàng, mức lãi áp dụng là 15%/năm.
Hỏi số tiền trả trước là bao nhiêu? Tỷ lệ giảm giá là bao nhiêu?
Gọi:
Giá trị hợp đồng là V
181
Số tiền trả trước là A
Thời gian ứng trước là t (năm)
Mức lãi suất là r (%/năm)
Ta có: V = A(1 + r.t)
𝑉 100.000
𝐴= = = 93.023 𝑈𝑆𝐷
(1 + 𝑟. 𝑡) 1 + 0.15𝑥0.5
Tỷ lệ giảm giá được tính theo công thức:
𝑉−𝐴 𝐴 1 𝑟. 𝑡
𝑑= = 1− =1− = . 100%
𝑉 𝑉 1 + 𝑟. 𝑡 1 + 𝑟. 𝑡
0,15 𝑥 0,5
= . 100% = 6,98%
1 + 0,15 𝑥 0,5
1.3.2. Nhà nhập khẩu trả tiền trước cho nhà xuất khẩu với tính chất là tiền đặt cọc
đảm bảo thực hiện hợp đồng
Ví dụ, một nhà sản xuất hàng dân dụng nhận được một đơn đặt hàng từ một khách
hàng chưa có quan hệ từ trước, hay khách hàng này đã từng thanh toán không sòng phẳng.
Để tránh rủi ro tín dụng, người bán yêu cầu khách hàng phải ứng tiền trước. Thông thường,
người bán gửi một bản báo giá cho người mua, trên cơ sở đó nếu người mua chấp nhận
thì tiến hành đặt mua hàng. Bản báo giá còn là bằng chứng để người mua làm các thủ tục
đặt mua hàng, xin giấy phép nhập khẩu hay giấy phép ngoại hối. Sau khi nhận được tiền
thanh toán của người mua, nhà sản xuất mới tiến hành giao hàng.
Vì khoản tiền trả trước nhằm bảo đảm thực hiện hợp đồng chứ không phải bên mua
cấp tín dụng cho bên bán, nên không được tính lãi suất. Số tiền ứng trước nhiều hay ít phụ
thuộc vào mức độ tin cậy của người mua, giá cả hợp đồng, tính chất hàng hóa và thời gian
giao hàng.
1.4. Ưu điểm đối với các bên
a. Đối với nhà nhập khẩu:
- Khả năng chắc chắn nhận được hàng hóa ngay cả khi nhà xuất khẩu vì một lý do
nào đó không còn muốn giao hàng.
- Do thanh toán trước, nên người nhập khẩu có thể thương lượng với nhà xuất khẩu
để được giảm giá.
b. Đối với nhà xuất khẩu:
- Do được thanh toán trước, nên nhà xuất khẩu tránh được rủi ro vỡ nợ từ phía nhà
nhập khẩu.
- Tiết kiệm được chi phí quản lý và kiểm soát tín dụng.
182
- Do nhận được tiền thanh toán trước, nên trạng thái tiền tệ của nhà xuất khẩu được
tăng cường.
1.5. Rủi ro và trách nhiệm đối với các bên
a. Đối với nhà nhập khẩu
- Uy tín và khả năng của người bán (trustworthiness and capability of the seller):
Sau khi nhận tiền, nhà xuất khẩu có thể chủ tâm không giao hàng, giao hàng thiếu, không
có khả năng giao hàng như thỏa thuận, hoặc thậm chí bị phá sản. Để tránh rủi ro này, nhà
nhập khẩu có thể yêu cầu một bảo lãnh thực hiện hợp đồng hay một dạng bảo lãnh khác
từ ngân hàng phục vụ nhà xuất khẩu.
- Hàng hóa có được bảo hiểm đầy đủ trong quá trình vận chuyển? Người hưởng lợi
bảo hiểm phải là người nhập khẩu ngay cả trong trường hợp nhà xuất khẩu mua bảo hiểm
hàng hóa.
b. Đối với nhà xuất khẩu
- Sau khi đặt hàng, nhà nhập khẩu không thực hiện chuyển tiền trước, trong khi đó
hàng hóa đã được nhà xuất khẩu thu mua, nên nhà xuất khẩu có thể phải chịu chi phí quản
lý, chi phí lưu kho, tiền bảo hiểm, hoặc nếu như hàng đã gửi đi, thì phải chở hàng quay trở
về và phải tìm khách hàng mua khác rất tốn kém hay phải giảm giá bán.
- Người bán phải giao hàng khi nhận được xác nhận của ngân hàng phục vụ mình
là tiền thanh toán chuyển đến đã được ghi có vào tài khoản của người bán.
- Khi đã nhận được tiền hàng thanh toán đầy đủ, người bán có nghĩa vụ bảo đảm
giao hàng theo đúng đơn đặt hàng của người mua, đồng thời thu xếp vận chuyển và mua
bảo hiểm cho hàng hóa nếu người bán chịu trách nhiệm làm việc này.
2. Phương thức thanh toán ghi sổ - Open Account
2.1. Khái niệm
Thanh toán ghi sổ là phương thức thanh toán trong đó người xuất khẩu sau khi thực
hiện giao hàng hoặc cung ứng dịch vụ cho người nhập khẩu thì mở một tài khoản (hoặc
một cuốn sổ) ghi nợ cho người mua và việc thanh toán các khoản nợ này được thực hiện
sau một thời gian nhất định do hai bên mua bán thỏa thuận.
Thực chất của phương thức thanh toán ghi sổ là người xuất khẩu (người bán) thực
hiện tín dụng thương mại cho người mua, ngược với phương thức thanh toán ứng trước.
Ví dụ: Trên cơ sở hợp đồng thương mại đã ký kết, sau khi giao hàng, người bán gửi
hóa đơn cùng các chứng từ khác có liên quan cho người mua để được thanh toán theo
thỏa thuận. Ngoài giá trị và thời điểm thanh toán, trên hóa đơn còn có thể quy định việc
thưởng phạt là như thế nào nếu người mua thanh toán sớm hơn hay thanh toán chậm hơn
so với quy định. Trên cơ sở hóa đơn, người mua tiến hành thanh toán cho người bán theo
lịch đã định.
Từ khái niệm trên cho thấy, phương thức ghi sổ có các đặc điểm:
183
- Không có sự tham gia của ngân hàng với chức năng là người mở tài khoản và
thực hiện thanh toán.
- Chỉ có hai bên tham gia thanh toán là nhà xuất khẩu và nhà nhập khẩu.
- Hai bên mua bán phải thực sự tin tưởng lẫn nhau.
- Dùng chủ yếu trong mua bán hàng đổi hàng hay cho một loạt các chuyến hàng
thường xuyên, định kỳ trong một thời gian nhất định.
- Giá trong phương thức ghi sổ thường cao hơn giá hàng bán trả tiền ngay, chênh
lệch là do yếu tố lãi suất và rủi ro tín dụng.
Hiện nay, có khoảng 60% kim ngạch buôn bán giữa nước Anh và các nước EU sử
dụng phương thức thanh toán ghi sổ; bởi vì, giữa các nước này có sự tương đồng về văn
hóa, tập quán kinh doanh, luật lệ, các khách hàng có mối quan hệ kinh doanh truyền thống,
thường xuyên, lâu dài và tin tưởng lẫn nhau.
2.2. Quy trình thanh toán ghi sổ
Giải thích:
(1) Người bán giao hàng và gửi bộ chứng từ cho người mua
(2) Người bán gởi giấy báo nợ cho người mua
(3) Người mua đến ngân hàng làm thủ tục chuyển trả tiền cho người bán.
(4) Ngân hàng nhập khẩu chuyển trả tiền cho người xuất khẩu thông qua ngân hàng dịch
vụ người xuất khẩu.
184
(5) Ngân hàng báo có cho người xuất khẩu.
2.3. Ưu nhược điểm
a. Ưu điểm:
- Ngân hàng không tham gia xử lý các chứng từ và can thiệp vào quá trình thanh
toán nên các thủ tục được giảm nhẹ, tiết kiệm được chi phí thanh toán;
- Đối với người xuất khẩu, đây là phương thức bán hàng đơn giản, dễ thực hiện, chi
phí thấp, thường được thực hiện giữa các đối tác không có sự hoài nghi về độ tín nhiệm
và các rủi ro trong thanh toán không phát sinh. Do chi phí bán hàng thấp nên nhà xuất khẩu
có thể giảm giá bán nhằm tăng khả năng cạnh tranh, thu hút thêm đơn đặt hàng mới với
số lượng, tăng được doanh thu và lợi nhuận.
- Đối với người mua, đây là phương thức thanh toán rất có lợi, thường bán xong
hàng mới trả tiền. Quyết định đoạt về hàng hóa và thanh toán do người mua quyết định.
b. Nhược điểm:
Đây là phương thức thanh toán không có lợi đối với người xuất khẩu vì rủi ro thanh
toán cao và bị ứ đọng vốn. Sau khi nhận hàng, nhà nhập khẩu có thể không thanh toán
hoặc không thể thanh toán, hoặc chủ tâm trì hoãn kéo dài thời gian thanh toán. Về lý thuyết,
cho dù quyền sở hữu hàng hóa có thể được bảo lưu, nhưng thực tế nhà xuất khẩu khó
lòng kiểm soát một khi đã chuyển hàng hóa cho nhà nhập khẩu. Ngoài ra, nhà nhập khẩu
có thể dàn dựng tranh chấp về chất lượng hoặc khiếu nại về sự khiếm khuyết hay thiếu
hụt hàng hóa như là nguyên cớ để yêu cầu giảm giá. Đứng trước tình hình này, nhà xuất
khẩu chỉ có ba cách lựa chọn: (i) quyết định giảm giá; (ii) tìm đối tác mua khác; (iii) chở
hàng quay về nước. Để phòng gnừa rủi ro này, nhà xuất khẩu phải mua bảo hiểm tín dụng
hoặc yêu cầu nhà nhập khẩu cấp một thư tín dụng dự phòng.
2.4. Điều kiện áp dụng
Khuyến cáo các doanh nghiệp Việt Nam nên áp dụng trong các trường hợp:
- Là nhà nhập khẩu;
- Áp dụng thanh toán giữa công ty mẹ, công ty con đóng trụ sở ở các nước khác
nhau.
- Người bán và người mua có mối quan hệ tin cậy, người bán khống chế được quá
trình thanh toán của người mua.
2.5. Những điểm cần thỏa thuận
- Đồng tiền thống nhất ghi nợ là đồng tiền nào.
- Căn cứ nhận nợ cho người mua là gì? Giá trị hóa đơn giao hàng hay kết quả nhận
hàng tại nơi nhận hàng?
- Phương thức chuyển tiền bằng M/T hay T/T?
185
- Định kỳ thanh toán quy định thế nào? X ngày kể từ ngày ghi hóa đơn thương mại
đối với từng chuyến hàng hoặc từ ngày ghi trên vận đơn giao hàng hay định kỳ theo niên
lịch?
- Chậm thanh toán giải quyết thế nào? Có phạt không? Mức phạt là bao nhiêu?
Cách tính thế nào?
- Nếu có sự khác nhau giữa ghi nợ của người bán và nhận nợ của người mua thì
giải quyết thế nào?
3. Phương thức chuyển tiền – Remittance
3.1. Khái niệm và đặc điểm
Phương thức chuyển tiền là phương thức trong đó khách hàng (người trả tiền, người
mua, người nhập khẩu) yêu cầu ngân hàng phục vụ mình chuyển một số tiền nhất định cho
người hưởng lợi (người bán, người xuất khẩu) ở một địa điểm nhất định.
Ngân hàng chuyển tiền phải thông qua đại lý của mình ở nước người hưởng lợi để
thực hiện nghiệp vụ chuyển tiền.
Có thể nói, chuyển tiền là phương thức thanh toán đơn giản, trong đó người chuyển
tiền và người nhận tiền tiến hành thanh toán trực tiếp với nhau. Ngân hàng khi thực hiện
chuyển tiền chỉ đóng vai trò trung gian thanh toán theo ủy nhiệm để hưởng phí và không bị
ràng buộc bất cứ trách nhiệm gì đối với người chuyển tiền và người thụ hưởng.
Rõ ràng là, trong thanh toán bằng chuyển tiền, việc có trả tiền hay không phụ thuộc
vào thiện chí của người mua. Người mua sau khi nhận hàng có thể không tiến hành chuyển
tiền, hoặc cố tình dây dưa, kéo dài thời hạn chuyển tiền nhằm chiếm dụng vốn của người
bán, do đó, làm cho quyền lợi của người bán không được bảo đảm. Chính vì nhược điểm
này mà trong ngoại thương chuyển tiền thường chỉ được áp dụng trong các trường hợp
các bên mua bán có uy tín và tin cậy lẫn nhau.
Liên quan đến phương thức thanh toán này gồm có các bên sau đây:
o Người chuyển tiền: là người mua, người nhập khẩu, người mắc nợ, nhà đầu
tư... Người chuyển tiền là người yêu cầu ngân hàng chuyển tiền ra nước
ngoài.
o Ngân hàng chuyển tiền: là ngân hàng phục vụ cho người chuyển tiền.
o Ngân hàng đại lý: là ngân hàng phục vụ cho người thụ hưởng và có quan hệ
đại lý với ngân hàng chuyển tiền.
o Người thụ hưởng: là người bán, người xuất khẩu, người nhận vốn đầu tư…
do người chuyển tiền chỉ định.
3.2. Quy trình nghiệp vụ thanh toán
Thực tế sử dụng cho thấy chuyển tiền có thể thực hiện theo một trong hai hình
thức: chuyển tiền trả trước và chuyển tiền trả sau.
a. Chuyển tiền ứng trước (toàn bộ)
186
Giải thích
(1) Người mua đến ngân hàng viết lệnh chuyển tiền và nộp các giấy tờ cần thiết theo yêu
cầu của ngân hàng.
(2) Nhân viên ngân hàng sau khi kiểm tra hồ sơ của nhà nhập khẩu thì ghi nợ tài khoản
người mua, và
(3) Thực hiện chuyển tiền bằng điện (TT – Telegraphic Transfer) hoặc bằng thư (MT – Mail
Transfer) cho ngân hàng đại lý của mình tại nước ngoài, đồng thời thông báo cho nhà nhập
khẩu biết lệnh chuyển tiền của họ đã được chấp thuận.
(4) Ngân hàng dịch vụ đại lý báo có cho người bán.
(5) Người bán giao hàng theo hợp đồng ngoại thương đã ký.
b. Chuyển tiền trả ngay hoặc trả sau
187
Giải thích quy trình:
(1) Người xuất khẩu giao hàng, đồng thời chuyển giao toàn bộ chứng từ cho người nhập
khẩu.
(2) Người nhập khẩu kiểm tra chứng từ, viết lệnh chuyển tiền gửi đến ngân hàng phục vụ
mình.
(3) Sau khi kiểm tra, ngân hàng sẽ trích tài khoản của người nhập khẩu để chuyển tiền, gửi
giấy báo nợ và giấy báo đã thanh toán cho người nhập khẩu.
(4) Ngân hàng chuyển tiền ra lệnh (bằng thư hay điện báo) cho ngân hàng đại lý của mình
ở nước ngoài để chuyển tiền trả cho người xuất khẩu.
(5) Ngân hàng đại lý chuyển tiền cho người xuất khẩu.
Toàn bộ quy trình thực hiện đều liên quan đến 4 bên. Tuy nhiên, mỗi bên chỉ thực hiện một
phần việc hay một số khâu nhất định của quy trình.
3.3. Hình thức chuyển tiền
a. Điện báo (Telegraphic Transfer – T/T)
Ngân hàng chuyển tiền thực hiện việc chuyển tiền theo cách ra lệnh bằng điện cho
ngân hàng đại lý ở nước ngoài trả tiền cho người hưởng lợi thông qua hệ thống Swift hay
Telex. Đây là hệ thống nối mạng được vi tính hóa và an toàn cao. Không phải tất cả các
ngân hàng là thành viên của hệ thống SWIFT, mà vẫn còn một số ít ngân hàng chưa là
thành viên. Hiện nay, khoảng 50 ngân hàng đa quốc gia trên thế giới chiếm tới 70% doanh
số hoạt động của SWIFT.
Nhược điểm lớn nhất của SWIFT là chịu phí chuyển các bức điện cao. Tuy nhiên,
người thụ hưởng lại có thể nhận được tiền sớm hơn rất nhiều so với chuyển bằng thư, lãi
suất phát sinh do nhận tiền sớm có thể bù đắp hoàn toàn cho chi phí cao trong chuyển các
bức điện, đặc biệt là nếu giá trị chuyển tiền lớn thì có thể còn có lợi hơn.
188
b. Thư chuyển tiền (Mail Transfer – M/T) – Chuyển tiền bằng phát hành Séc – Bank Draft
Ngân hàng phát hành cho khách hàng một tờ séc của mình hoặc của ngân hàng đại
lý tùy thuộc vào thỏa thuận với ngân hàng đại lý.
Bank Drafts: Hối phiếu ngân hàng thực chất là một tờ séc do một ngân hàng ký phát
cho một ngân hàng khác. Nếu chuyển tiền bằng VND, thì hối phiếu sẽ được ký phát để ghi
Có tài khoản Vostro; nếu chuyển tiền bằng ngoại tệ, hối phiếu sẽ được ký phát để ghi nợ
tài khoản Nostro.
Để chuyển tiền bằng ngoại tệ, ngân hàng ngoại thương Việt Nam phải mở tài khoản
và duy trì số dư bằng ngoại tệ để phát hành Séc. Để chuyển tiền bằng VND, ngân hàng
nước ngoài phải mở tài khoản bằng VND tại ngân hàng ngoại thương Việt Nam.
Nếu khách hàng chuyển tiền bằng ngoại tệ thì ngân hàng ngoại thương sẽ ghi nợ
tài khoản khách hàng (bằng ngoại tệ hoặc VND tương đương), sau đó phát hành cho khách
hàng tờ séc bằng ngoại tệ tương ứng.
Khách hàng Việt Nam sẽ dùng tờ séc này thanh toán cho người thụ hưởng ở nước
ngoài. Người thụ hưởng xuất trình tờ séc cho ngân hàng phục vụ mình ở nước ngoài, trên
cơ sở đó, ngân hàng nước ngoài ghi Nợ tài khoản Nostro và ghi Có cho người thụ hưởng
và gửi giấy báo Nợ cho ngân hàng ngoại thương Việt Nam.
Nếu khách hàng chuyển tiền bằng VND thì ngân hàng ngoại thương sẽ ghi nợ tài
khoản khách hàng bằng VND, sau đó phát hành cho khách hàng tờ séc bằng VND tương
ứng. Khách hàng Việt Nam dùng tờ séc này thanh toán cho người thụ hưởng ở nước ngoài.
Sau đó, ngân hàng nước ngoài chuyển tờ séc đến ngân hàng ngoại thương để được ghi
Có vào tài khoản Vostro; khi được báo Có, ngân hàng nước ngoài tiến hành ghi Có cho
người thụ hưởng số tiền tương ứng.
Một số bất lợi khi thanh toán bằng Séc ngân hàng:
1. Người chuyển tiền phải ghi Nợ ngay tại thời điểm tờ séc được phát hành, trong
khi đó việc ghi Có cho người thụ hưởng phải chờ mất một thời gian nhất định.
2. Nếu người thụ hưởng không có tài khoản tại ngân hàng trả tiền, thì việc xử lý tờ
séc trở nên phức tạp.
3. Tờ séc có thể bị thất lạc hoặc bị đánh cắp và có thể bị lợi dụng.
Ngoài ra, nhà nhập khẩu khi thanh toán bằng séc ngân hàng còn chịu các bất lợi
sau:
1. Một số quốc gia áp dụng luật quản lý ngoại hối cấm sử dụng séc để chuyển tiền
ra nước ngoài.
2. Các ngân hàng áp dụng phí rất cao trong xử lý séc.
3. Thời gian ghi Nợ và ghi Có là rất lâu.
4. Xét từ giác độ người hưởng lợi tờ séc, không có một bảo đảm nào rằng tờ séc
sẽ được thanh toán.
189
3.4. Lưu ý đối với phương thức chuyển tiền
- Trong phương thức thanh toán chuyển tiền, ngân hàng chỉ đóng vai trò trung gian
thực hiện việc chuyển tiền và nhận hoa hồng chứ không bị ràng buộc gì cả.
- Việc giao hàng của bên xuất khẩu và trả tiền của bên nhập khẩu hoàn toàn phụ
thuộc vào khả năng và thiện chí của mỗi bên. Vì vậy, quyền lợi của người xuất khẩu khó
đảm bảo nếu sử dụng hình thức chuyển tiền trả sau. Trái lại, quyền lợi của người nhập
khẩu khó đảm bảo nếu sử dụng hình thức chuyển tiền trả trước.
- Phương thức này có ưu điểm là thủ tục thanh toán đơn giản, thời gian thanh toán
nhanh chóng.
- Người xuất khẩu và nhập khẩu chỉ nên dùng phương thức này trong trường hợp
hai bên mua bán có quan hệ lâu đời và tín nhiệm lẫn nhau hay khi trị giá hợp đồng không
lớn lắm.
- Khi phát sinh mâu thuẫn quyền lợi hoặc thiếu tín nhiệm lẫn nhau, trong thương
lượng hai bên nên sử dụng phương thức thanh toán khác thích hợp hơn.
Do đó, phương thức chuyển tiền ít được sử dụng trong thanh toán xuất nhập khẩu.
Người ta áp dụng phương thức thanh toán này trong thanh toán các khoản tương đối nhỏ
như thanh toán các chi phí có liên quan đến xuất nhập khẩu, bao gồm chi phí vận chuyển,
bảo hiểm, bồi thường thiệt hại, hoặc dùng trong thanh toán phi mậu dịch, chuyển vốn,
chuyển lợi nhuận đầu tư về nước… Tuy nhiên, trong thực tế các doanh nghiệp xuất khẩu
Việt Nam thường sử dụng chuyển tiền trả trước, trong đó yêu cầu doanh nghiệp nhập khẩu
phải chuyển tiền trước ngày giao hàng từ 3 đến 5 ngày. Các phương thức khác như tín
dụng chứng từ có thể bổ sung cho những nhược điểm của phương thức chuyển tiền.
3.5. Phí chuyển tiền
Phí chuyển tiền bao gồm: phí dịch vụ chuyển tiền và điện phí. Tất cả các khoản phí
đều theo biểu phí của ngân hàng.
Có 3 cách quy định trả phí như sau:
- Toàn bộ phí chuyển tiền do người hưởng chịu. Với quy định như vậy, các ngân
hàng tham gia chuyển tiền thu phí bằng cách khấu trừ trên số tiền gốc mà khách hàng yêu
cầu chuyển đi. Số tiền còn lại được chuyển cho người thụ hưởng.
- Người chuyển tiền trả phí cho ngân hàng chuyển tiền, còn các ngân hàng khác
tham gia chuyển tiền thu phí từ người hưởng: với quy định như vậy, ngân hàng chuyển
tiền sẽ thu phí từ người chuyển tiền và chuyển nguyên số tiền gốc. Các ngân hàng khác
tham gia chuyển tiền sẽ khấu trừ phí vào số tiền gốc trước khi trả cho người thụ hưởng.
- Toàn bộ phí chuyển tiền do người chuyển tiền chịu. Với quy định như vậy, ngân
hàng chuyển tiền sẽ thu toàn bộ phí từ người chuyển tiền và chuyển nguyên số tiền gốc
cho người thụ hưởng. Phí phải thu bao gồm: dịch vụ phí và điện phí của ngân hàng chuyển
tiền và của các ngân hàng khác tham gia chuyển tiền.
190
3.6. Các bút toán chuyển tiền
Khi một khách hàng Việt Nam của Vietcombank muốn chuyển tiền cho một người
thụ hưởng ở nước gnoài, các bút toán sẽ được thực hiện như sau:
3.6.1. Nếu chuyển tiền bằng VND
(a) Ghi nợ tài khoản khách hàng Việt Nam bằng VND (cộng với phí) và ghi Có bằng
VND vào tài khoản của ngân hàng nước ngoài mở tại Vietcombank (tài khoản Vostro).
(b) Khi nhận được báo Có, ngân hàng nước ngoài sẽ:
- Hoặc sau khi trừ phí, ghi có cho ngân hàng của mình bằng VND (nếu quy
chế quản lý ngoại hối cho phép và khách hàng yêu cầu).
- Hoặc quy đổi VND ra đồng tiền nước mình, sau khi trừ phí, ghi có bằng nội
tệ tương đương cho khách hàng (nếu quy chế ngoại hối quy định như vậy hoặc
khách hàng yêu cầu).
3.6.2. Nếu chuyển tiền bằng ngoại tệ
(a) Nếu khách hàng có tài khoản bằng ngoại tệ: Ghi nợ tài khoản khách hàng bằng
ngoại tệ (cộng với phí), và thông báo cho ngân hàng nước ngoài ghi nợ tài khoản Nostro.
Nếu khách hàng có VND, ghi nợ tài khoản khách hàng bằng VND tương đương số ngoại
tệ chuyển đi (cộng phí), thông báo ngân hàng nước ngoài ghi nợ tài khoản Nostro.
(b) Khi nhận được báo Có, ngân hàng nước ngoài sẽ: Ghi nợ tài khoản Nostro và
ghi Có cho người thụ hưởng (sau khi đã trừ phí).
Cho dù chuyển tiền bằng phương thức nào, thì bản chất các bút toán ghi Có và ghi
Nợ là không thay đổi. Sự khác nhau giữa các phương thức chuyển tiền chỉ là ở hỗ: ngân
hàng nước ngoài được thông báo về chuyển tiền bằng phương thức nào? Thư, telex hay
swift.
191
CHƯƠNG 8: PHƯƠNG THỨC THANH TOÁN NHỜ THU
1. Khái niệm và văn bản pháp lý nhờ thu

Nghiệp vụ thanh toán nhờ thu thực hiện theo “Quy tắc thống nhất về nhờ thu” (The
Uniform Rules for Collection - ICC) do Phòng Thương mại quốc tế ban hành ấn bản số
522/1995, có hiệu lực từ ngày 01/01/1996.
1.1. Khái niệm
Nhờ thu là phương thức thanh toán, theo đó, bên bán sau khi giao hàng sẽ ủy thác
cho ngân hàng phục vụ mình xuất trình bộ chứng từ thông qua ngân hàng đại lý cho bên
mua để được thanh toán, chấp nhận hối phiếu.
Nhà xuất khẩu sau khi giao hàng, lập bộ chứng từ cùng với đơn yêu cầu nhờ thu
gửi cho ngân hàng phục vụ mình. Với sự giúp đỡ cần thiết, ngân hàng kiểm tra toàn bộ các
chứng từ để đảm bảo rằng các chứng từ là đầy đủ, nhưng không vì thế mà ngân hàng phải
chịu trách nhiệm về bất cứ một lỗi hay sai sót nào của chứng từ. Sau đó, ngnâ hàng phục
vụ nhà xuất khẩu chuyển bộ chứng từ cùng một “Lệnh nhờ thu” cho ngân hàng phục vụ
nhà nhập khẩu để xuất trình và trao cho nhà nhập khẩu khi được thanh toán. Nghĩa là sau
khi nhà nhập khẩu thanh toán hoặc chấp nhận thanh toán thì bộ chứng từ mới được trao
cho nhà nhập khẩu để đi nhận hàng.
Phương thức nhờ thu có ưu điểm cơ bản là đã dung hòa được tính an toàn và rủi
ro so với phương thức ghi sổ, nhưng lại giảm được chi phí so với phương thức tín dụng
chứng từ. Cụ thể là:
- Phương thức ghi sổ: an toàn cho nhà nhập khẩu, nhưng rủi ro đối với nhà xuất
khẩu.
- Phương thức ứng trước: an toàn cho nhà xuất khẩu, nhưng rủi ro đối với nhà nhập
khẩu.
Trong khi đó, bằng cách sử dụng ngân hàng như một trung gian thu hộ tiền ở người
mua trả cho người bán, phương thức nhờ thu có thể:
- Giảm được rủi ro cho cả hai bên nhập khẩu và xuất khẩu.
- Hạn chế sự chậm trễ trong việc nhận tiền đối với nhà xuất khẩu và nhận hàng đối
với nhà nhập khẩu.
- Giảm được chi phí giao dịch so với tín dụng chứng từ.
1.2. Văn bản pháp lý điều chỉnh nhờ thu
Quy tắc Thống nhất về Nhờ thu (The ICC Uniform Rules for Collection) được phát
hành bởi ICC vào năm 1956; sau đó được tái bản vào các năm 1967, 1978 và lần tái bán
sau cùng được Hội đồng của ICC chấp nhận vào năm 1995, với tiêu đề “ICC Uniform Rules
for Collections, Publication No 522” (Viết tắt URC 522).
192
Do ICC là tổ chức Hiệp hội phi chính phủ, do đó, cũng như các văn bản khác do ICC
phát hành, các phiên bản URC mang tính chất pháp lý tùy ý. Điều này được thể hiện ở chỗ:
1. Tất cả các phiên bản URC còn nguyên giá trị, nghĩa là các phiên bản không phủ
nhận lẫn nhau mà độc lập với nhau. Điều này là hoàn toàn ngược với quy tắc của các
nguồn luật quốc gia hay quốc tế.
2. Các bên được tự do thỏa thuận áp dụng hay không áp dụng URC để điều chỉnh
nhờ thu. Vì vậy, tất cả các phiên bản đều còn nguyên hiệu lực, nên khi lựa chọn áp dụng
thì phải nói rõ là áp dụng phiên bản nào. Thông thường, phiên bản mới nhất hiện hành
được các bên lựa chọn áp dụng bằng việc dẫn chiếu trong “Đơn yêu cầu nhờ thu” và “Lệnh
nhờ thu” câu: “This Collection is subject to the Uniform Rules for Collections, 1995 Revision
ICC Pub. No. 522”. Khi đã có dẫn chiếu như vậy thì URC 522 trở thành văn bản pháp luật
bắt buộc thực hiện với tất cả các bên liên quan.
3. Các bên có thể thỏa thuận:
- Loại trừ (không áp dụng) một hay một số điều khoản của URC.
- Bổ sung (đưa thêm) một hay một số các điều khoản khác mà URC không
điều chỉnh.
- Thay đổi, điều chỉnh nội dung của một hay một số các điều khoản của URC.
Chính vì vậy, khi xử lý nhờ thu thì những quy định cụ thể trong Lệnh nhờ thu phải
được ưu tiên thực hiện trước các điều khoản của URC.
4. Tính chất pháp lý của URC là dưới luật quốc gia. Điều này hàm ý, nếu có sung
đột giữa URC với Luật quốc gia, thì luật quốc gia được ưu tiên vượt lên trên về mặt pháp
lý. Do đó, khi áp dụng URC, các bên liên quan còn phải tính đến đặc điểm luật pháp của
các quốc gia liên quan đến nhờ thu.
1.3. Các bên tham gia và mối quan hệ giữa chúng
1.3.1. Các bên tham gia
1. Người ủy thác thu (Principal): là người yêu cầu ngân hàng phục vụ mình (ngân hàng
nhờ thu) thu hộ tiền, và có các vai trò:
- Là mắt xích đầu tiên trong dây chuyền nhờ thu.
- Là người quy định nội dung giao dịch nhờ thu.
- Là người phát ra các chỉ thị cho tất cả các bên thực hiện.
- Là người có quyền thụ hưởng nhờ thu.
- Là người chịu chi phí cuối cùng về nhờ thu.
Như vậy, nhờ thu là nhờ thu của người ủy thác, do đó, quy tắc xuyên suốt trong nhờ
thu là: “Mọi chỉ thị liên quan đến nhờ thu đều phải do người ủy thác đưa ra. Các ngân hàng
có quyền và chỉ thu được phí dịch vụ khi làm đúng các chỉ thị này bất luận kết quả nhờ thu
là như thế nào. Nếu làm không đúng, gây hậu quả thì phải bồi thường.”
193
2. Ngân hàng nhờ thu (Remitting Bank, Sending Bank): Là ngân hàng, theo yêu cầu của
người ủy thác, chấp nhận chuyển nhờ thu đến ngân hàng đại lý (ngân hàng thu hộ) ở gần
và thuận tiện với người trả tiền. Do đó, ngân hàng nhờ thu là ngân hàng phục vụ người ủy
thác; và trong quá trình xử lý nhờ thu, ngân hàng nhờ thu chịu trách nhiệm với người ủy
thác.
3. Ngân hàng thu hộ (Collecing Bank): Thông thường, đây là ngân hàng đại lý hay chi
nhánh của ngân hàng nhờ thu có trụ sở ở nước người trả tiền, ngân hàng thu hộ nhận nhờ
thu từ ngân hàng nhờ thu và thực hiện thu tiền từ người trả tiền theo các chỉ thị trong Lệnh
nhờ thu. Sau khi thu được tiền, ngân hàng thu hộ phải chuyển trả cho ngân hàng nhờ thu.
Ngân hàng thu hộ phải chịu trách nhiệm về nhờ thu với ngân hàng nhờ thu.
4. Ngân hàng xuất trình (Presenting Bank):
- Nếu người trả tiền có quan hệ tài khoản với ngân hàng thu hộ, thì ngân hàng thu
hộ sẽ xuất trình nhờ thu trực tiếp cho người trả tiền; trong trường hợp này thì ngân hàng
thu hộ đồng thời là ngân hàng xuất trình.
- Nếu người trả tiền không có quan hệ tài khoản với ngân hàng thu hộ thì có thể
chuyển nhờ thu cho một ngân hàng khác có quan hệ tài khoản với người trả tiền để xuất
trình. Trong trường hợp này, ngân hàng phục vụ người trả tiền trở thành ngân hàng xuất
trình, và chịu trách nhiệm trực tiếp với ngân hàng thu hộ.
5. Người trả tiền hay người thụ trái (Drawee): Là người mà nhờ thu được xuất trình để
thanh toán hay chấp nhận thanh toán. Người trả tiền trong ngoại thươnglà nhà nhập khẩu.
Lưu ý:
1. Đối với nhờ thu nội địa, nếu cả người mua và người bán đều có tài khoản tại một
ngân hàng, thì ngân hàng này vừa đóng vai trò ngân hàng nhờ thu, ngân hàng thu hộ và
ngân hàng xuất trình.
2. Tên (thuật ngữ) dùng cho các bên tham gia không quyết định đến nội dung và
tính chất của nghiệp vụ nhờ thu; điều cơ quan là phải nắm được sự di chuyển của chứng
từ và của tiền tệ trong nhờ thu là như thế nào.
1.3.2. Mối quan hệ giữa các bên
Như đã nêu trên, nhờ thu là nhờ thu của người ủy thác, do đó, mọi chỉ thị liên quan đến
nhờ thu đều phải do người ủy thác đưa ra.
1. Người ủy thác/ngân hàng nhờ thu:
Người ủy thác chuyển bộ chứng từ cùng Đơn yêu cầu nhờ thu cho ngân hàng nhờ
thu. Với vai trò là đại lý cho người ủy thác, nên ngân hàng nhờ thu phải hành động đúng
theo các chỉ thị trong Đơn yêu cầu nhờ thu.
Nếu các chỉ thị không hoàn chỉnh hoặc ngân hàng nhờ thu không thể tuân thủ các
chỉ thị, thì ngay khi nhận được Đơn yêu cầu nhờ thu, ngân hàng nhờ thu phải cùng với
người ủy thác làm rõ ràng mọi vấn đề nhằm giúp cho nhờ thu có thể thực hiện được.
194
Mối quan hệ cơ bản, theo đó ngân hàng nhờ thu hành động với chức năng là đại lý
cho người ủy thác bao gồm:
- Ngân hàng nhờ thu không được có hành động khác với các chỉ thị trong đơn yêu
cầu nhờ thu do người ủy thác đưa ra.
- Nếu ngân hàng nhờ thu có hành động khác với các chỉ thị do người ủy thác đưa
ra, phải chịu trách nhiệm bồi thường cho người ủy thác, nếu có. Trong trường hợp này,
trách nhiệm bồi thường của ngân hàng nhờ thu có thể lớn hơn giá trị nhờ thu.
- Nếu ngân hàng nhờ thu hành động đúng các chỉ thị do người ủy thác đưa ra, thì
không chịu bất cứ trách nhiệm gì trong bất cứ hoàn cảnh nào, và người ủy thác chịu trách
nhiệm trả mọi chi phí phát sinh liên quan đến nhờ thu cho ngân hàng nhờ thu.
Ví dụ, nếu người ủy thác chỉ thị cho ngân hàng nhờ thu gửi chứng từ nhờ thu đến
ngân hàng A, nhưng ngân hàng nhờ thu lại chuyển chứng từ đến ngân hàng B mà không
được phép của người ủy thác; như vậy, ngân hàng nhờ thu đã có hành động không được
ủy quyền bởi người ủy thác.
Tuy nhiên, nếu người ủy thác không chỉ định ngân hàng thu hộ, và ngân hàng nhờ
thu tự ý chuyển chứng từ đến cho ngân hàng C có quan hệ đại lý với mình, thì ngân hàng
nhờ thu không cần có sự cho phép của người ủy thác, bởi vì theo quy tắc của URC thì điều
đó là được phép.
2. Ngân hàng nhờ thu /ngân hàng thu hộ:
Ngân hàng nhờ thu phải chuyển nguyên vẹn chứng từ và các chỉ thị của người ủy
thác cho ngân hàng thu hộ, ngân hàng thu hộ phải hành động theo đúng các chỉ thị này bất
kể mối quan hệ riêng của mình với người trả tiền là như thế nào. Ngân hàng thu hộ chịu
trách nhiệm bồi thường cho ngân hàng nhờ thu nếu hành động không đúng các chỉ thị nhận
được từ ngân hàng nhờ thu. Ngân hàng nhờ thu chịu trách nhiệm trả mọi khoản chi phí
phát sinh liên quan đến việc thực hiện đúng các chỉ thị nhờ thu.
3. Ngân hàng thu hộ /ngân hàng xuất trình
Đôi khi nhờ thu được chuyển tiếp bởi ngân hàng thu hộ qua ngân hàng xuất trình
cho nhà nhập khẩu. Trong trường hợp này, ngân hàng xuất trình phải hành động đúng các
chỉ thị nhận được từ ngân hàng thu hộ bất kể mối quan hệ riêng của mình với nhà nhập
khẩu là như thế nào. Nếu ngân hàng xuất trình hành động không đúng các chỉ thị thì phải
chịu trách nhiệm bồi thường cho ngân hàng thu hộ; ngược lại nếu hành động đúng các chỉ
thị thì được ngân hàng thu hộ trả đầy đủ các khoản phí và chi phí phát sinh liên quan đến
nhờ thu.
4. Người ủy thác / Người trả tiền (Người xuất khẩu / Người nhập khẩu)
Quan hệ cơ bản giữa người xuất khẩu và người nhập khẩu chính là các điều khoản
quy định trong hợp đồng mua bán.
Tóm lại, trong từng mối quan hệ nêu trên, nghĩa vụ hành động và trách nhiệm bồi
thường phụ thuộc vào việc các bên có hành động đúng theo sự ủy quyền trong đơn và
195
trong lệnh nhờ thu hay không. Đây là cơ sở cho mối quan hệ giữa các bên trong nghiệp vụ
nhờ thu.
2. Các loại nhờ thu và quy trình nghiệp vụ
2.1. Nhờ thu phiếu trơn (clean collection)
2.1.1. Khái niệm
Nhờ thu hối phiếu trơn là phương thức nhờ thu trong đó người xuất khẩu ủy thác
cho ngân hàng thu hộ tiền ở người nhập khẩu căn cứ vào hối phiếu do mình lập ra còn
chứng từ hàng hóa thì gửi thẳng cho người nhập khẩu, không gửi cho ngân hàng.
Phương thức này liên quan đến hai loại chứng: chứng từ thương mại và chứng từ
tài chính (hối phiếu). Có thể nói nhờ thu phiếu trơn là hình thức nhờ thu trong đó chứng từ
tài chính tách rời chứng từ thương mại.
Chứng từ tài chính bao gồm: hối phiếu, kỳ phiếu, séc hoặc các phương tiện tương
tự khác sử dụng trong việc chi trả, thanh toán tiền.
Chứng từ thương mại bao gồm: hóa đơn, chứng từ vận tải, các chứng từ có tiêu đề
hoặc các chứng từ tương tự khác.
3.1.2. Trình tự tiến hành
Giải thích sơ đồ
(1) Người bán giao hàng, lập bộ chứng từ gởi thẳng cho người mua;
(2) Người bán ký phát hối phiếu đòi tiền người mua và nhờ ngân hàng thu hộ tiền của hối
phiếu.
(3) Ngân hàng bên bán chuyển hối phiếu cho ngân hàng bên mua và nhờ ngân hàng này
thu hộ tiền ở người mua.
(4) Ngân hàng bên mua chuyển hối phiếu cho người mua và yêu cầu trả tiền.
196
(5) Người mua trả tiền hoặc từ chối trả tiền phụ thuộc vào thiện chí của họ. Nói chung, sau
khi nhận hàng, người mua mới trả tiền.
(6) Ngân hàng bên mua chuyển tiền hoặc hoàn lại hối phiếu bị từ chối trả tiền cho ngân
hàng bên bán.
(7) Ngân hàng bên bán chuyển tiền hoặc hoàn lại hối phiếu bị từ chối trả tiền cho người
bán.
Nhờ thu trơn liên quan đến 4 bên nhưng mỗi bên chỉ làm một phần hay một số khâu
nhất định của quy trình. Cụ thể là:
Người xuất khẩu làm 2 việc: giao hàng và bộ chứng từ hàng hóa cho nhà nhập khẩu
và lập thủ tục nhờ ngân hàng thu hộ tiền. Hàng hóa được giao cho đại lý vận tải chuyển
đến cảng của người mua. Sau khi giao hàng xong, người nhập khẩu lập bộ chứng từ nhờ
thu bao gồm: chứng từ liên quan đến hàng hóa như hóa đơn, vận đơn, các loại giấy chứng
nhận, gửi trực tiếp cho người nhập khẩu và chứng từ tài chính (chỉ thị nhờ thu và hối phiếu)
nộp vào ngân hàng nhận ủy thác thu.
Ngân hàng nhận ủy thác thu: Sau khi tiếp nhận bộ chứng từ nhờ thu do người xuất
khẩu nộp vào sẽ chuyển đến cho ngân hàng đại lý của mình để xuất trình đòi tiền người
nhập khẩu. Sau đó ngân hàng nhận ủy thác thu chờ kết quả thu hộ từ ngân hàng đại lý sẽ
ghi có và báo có lại cho người xuất khẩu.
Ngân hàng đại lý hay ngân hàng thu hộ sẽ xuất trình hối phiếu đòi tiền người nhập
khẩu và hành xử tùy theo chỉ thị nhờ thu và hối phei61u do người xuất khẩu lập ra và do
ngân hàng bên phía người xuất khẩu chuyển đến. Sau đó, tùy theo phản ứng của người
nhập khẩu mà ngân hàng đại lý sẽ chuyển tiền thu hồi được hoặc thông báo từ chối của
người nhập khẩu về cho ngân hàng bên phía người xuất khẩu.
Người nhập khẩu trước tiên sẽ nhận hàng khi hàng đến cảng và bộ chứng từ hàng
hóa đến tay người xuất khẩu. Khi nào chứng từ tài chính đến thì người xuất khẩu sẽ xem
xét quyết định trả tiền nếu thấy hợp lệ hoặc từ chối thanh toán nếu phát hiện bất hợp lệ.
Qua toàn bộ quy trình nhờ thu, trong phương thức này ngân hàng chỉ đóng vai trò
trung gian trong thanh toán bởi bộ chứng từ hàng hóa đã giao cho người nhập khẩu nên
ngân hàng đại lý không thể khống chế người nhập khẩu được. Ngân hàng không có cam
kết hay đảm bảo vì đối với người xuất khẩu và người nhập khẩu mà chỉ đơn thuần xử lý
theo những chỉ dẫn mà người xuất khẩu thể hiện trên chỉ thị nhờ thu và hối phiếu. Phương
thức này chỉ bổ sung cho phương thức chuyển tiền trả sau được một điểm là người xuất
khẩu có thể chủ động đòi tiền sau khi giao hàng. Tuy chủ động nhưng đòi được tiền hay
không vẫn còn tùy thuộc vào thiện chí và khả năng của người nhập khẩu. Vì vậy, người
xuất khẩu chỉ nên áp dụng phương thức này trong trường hợp có quan hệ lâu đời và tín
nhiệm người nhập khẩu.
Về phía người nhập khẩu đôi khi có lợi hơn người xuất khẩu ở chỗ là có thể nhận
được hàng hóa trước khi trả tiền, nếu hàng hóa đến trước chứng từ đòi tiền. Trong trường
hợp này, nếu người nhập khẩu vì lý do gì đó nhận được hàng và thậm chí sử dụng hàng
rồi nhưng vẫn có thể chưa trả tiền cho người xuất khẩu, khiến cho người xuất khẩu bị thiệt
hại. Để tránh xảy ra điều này, người xuất khẩu có thể thương lượng và yêu cầu người nhập
khẩu áp dụng phương thức nhờ thu kèm chứng từ.
197
2.1.3. Rủi ro trong phương thức nhờ thu trơn
Do việc trả tiền trong phương thức nhờ thu trơn không căn cứ vào chứng từ thương
mại mà chỉ dựa vào chứng từ tài chính, do đó rủi ro chủ yếu thuộc về nhà xuất khẩu.
Đối với nhà nhập khẩu, rủi ro có thể phát sinh khi lệnh nhờ thu đến trước hàng hóa
và nhà nhập khẩu phải thực hiện nghĩa vụ thanh toán hoặc chấp nhận thanh toán trong khi
hàng hóa không được gửi đi hoặc đã được gửi đi nhưng chưa tới, hoặc khi nhận hàng hóa
có thể không đảm bảo chất lượng, chủng loại và số lượng như đã thỏa thuận trong hợp
đồng thương mại.
Như vậy, rủi ro đối với nhà xuất khẩu là rất lớn vì giữa việc nhận hàng và thanh toán
của nhà nhập khẩu không có sự ràng buộc với nhau. Cho đến nay, hầu hết các ngân hàng
chỉ chú ý áp dụng Quy tắc thống nhất nhờ thu URC vào nhờ thu chứng từ, còn nhờ thu
trơn được thực hiện theo quy chế riêng của từng ngân hàng nên thường không có dẫn
chiếu URC. Nhưng cần hiểu rằng nếu xảy ra tranh chấp trong thanh toán nhờ thu thì URC
sẽ là cơ sở để giải quyết những tranh chấp phát sinh. Chính vì vậy, các ngân hàng khi áp
dụng nhờ thu trơn cũng cần phải lập lệnh nhờ thu và dẫn chiếu URC, nếu có tranh chấp
xảy ra thì có cơ sở để giải quyết.
2.1.4. Trường hợp áp dụng
+ Hai bên mua bán tin cậy lẫn nhau hoặc hai bên cùng trong nội bộ công ty với nhau.
+ Dùng để thanh toán cước phí vận tải, bảo hiểm, hoa hồng, lợi tức…
2.2. Nhờ thu kèm chứng từ (Documentary Collection)
Người bán sau khi hoàn thành nghĩa vụ giao hàng thì lập bộ chứng từ thanh toán
nhờ thu (chứng từ gửi hàng và hối phiếu) và nhờ ngân hàng thu hộ tiền tờ hối phiếu đó,
với điều kiện người mua trả tiền hoặc chấp nhận trả tiền thì ngân hàng mới trao toàn bộ
chứng từ gửi hàng cho người mua để họ nhận hàng.
2.2.1. Nhờ thu trả ngay (Documents against payment – D/P)
Đây là điều kiện thanh toán trả tiền ngay khi chứng từ được xuất trình. Ngân hàng
thu hộ chỉ trao bộ chứng từ cho người nhập khẩu khi nhà nhập khẩu thanh toán nhờ thu.
Thông thường, người trả tiền phải thanh toán trong vòng 3 ngày làm việc sau khi bộ chứng
từ được xuất trình. Đối với điều kiện D/P, trong lệnh nhờ thu phải có chỉ thị “Release
Documents against Payment”.
198
(1) Người mua đặt hàng người bán
(3) Người bán lập bộ chứng từ thanh toán, trong đó bao gồm bộ chứng từ gửi hàng và
hối phiếu chuyển cho ngân hàng và nhờ ngân hàng thu hộ tiền của hối phiếu.
(4) Ngân hàng bên bán chuyển toàn bộ chứng từ thanh toán cho ngân hàng bên mua và
nhờ ngân hàng này thu hộ tiền ở người mua.
(5) Ngân hàng bên mua yêu cầu người mua trả tiền hối phiếu để nhận chứng từ.
(6) Nếu người mua trả tiền ngân hàng mới trao chứng từ gửi hàng cho họ để nhận hàng.
(7) Ngân hàng bên mua chuyển tiền hoặc hoàn lại hối phiếu bị từ chối trả tiền cho ngân
hàng bên bán.
(8) Người mua nhận hàng và làm thủ tục thông quan hàng hóa
(9) Ngân hàng bên bán chuyển tiền hoặc hoàn lại hối phiếu bị từ chối trả tiền cho người bán.
2.2.2. Nhờ thu trả chậm (Documents against Acceptance – D/A)
Được sử dụng trong trường hợp mua chịu. Trình tự tiến hành D/A cũng giống như
D/P, song có một điểm khác nhau là người mua chỉ phải ký nhận trả tiền vào hối phiếu thì
sẽ được ngân hàng trao toàn bộ chứng từ gởi hàng để nhận hàng.
So với phương thức nhờ thu phiếu trơn thì phương thức nhờ thu kèm chứng từ có
tính an toàn trong thanh toán cao hơn vì ngân hàng thay mặt cho người bán dùng bộ chứng
từ để khống chế người mua phải trả tiền hoặc chấp nhận tả tiền (đối với nhờ thu trả chậm).
199
Tuy nhiên, nhờ thu kèm chứng từ cũng không phải là phương thức thanh toán an
toàn tuyệt đối đối với người xuất khẩu vì việc nhờ ngân hàng thu hộ tiền chỉ diễn ra sau khi
người xuất khẩu đã thực hiện xong nghĩa vụ giao hàng.
2.3. Công việc của nhà xuất khẩu, nhà nhập khẩu
a. Nhà xuất khẩu
- Giao hàng theo đúng hợp đồng ngoại thương đã thỏa thuận;
- Lập bộ chứng từ và hối phiếu đòi tiền.
- Làm công văn gửi ngân hàng nhờ thu hộ tiền.
b. Nhà nhập khẩu
- Nhận giấy báo hàng về đến cảng (qua giấy này nhà nhập khẩu biết bộ chứng từ
đã về tới ngân hàng; loại hình thanh toán: D/A hay D/P).
- Nhà nhập khẩu làm thủ tục thanh toán:
+ Nhờ thu thanh toán ngay (D/P): Nếu đồng ý thanh toán thì ký vào giấy báo yêu
cầu ngân hàng trích tiền từ tài khoản của mình thanh toán cho người xuất khẩu.
+ Nhờ thu trả chậm (D/A): Nếu đồng ý thanh toán thì: 1. Ký chấp nhận vào mẫu
thông báo D/A và 2. Ký hậu chấp nhận thanh toán vào hối phiếu.
2.4. Quy tắc phí nhờ thu
Các ngân hàng tham gia nhờ thu làm đúng các chỉ thị nhờ thu thì được quyền thu
phí cho dù kết quả nhờ thu là như thế nào.
Về mặt nguyên tắc, ngân hàng sẽ thu phí ngay khi cung cấp dịch vụ thu hộ. Tuy
nhiên, đối với khách hàng có tài khoản tại ngân hàng, có giao dịch thường xuyên, nhưng
vào thời điểm giao dịch trên tài khoản không đủ tiền trả phí, thì ngân hàng sẽ thu phí sau
khi có đủ tiền trên tài khoản. Việc thu phí sau hàm ý ngân hàng đã tài trợ cho khách hàng.
Cơ chế trả phí:
(i) Toàn bộ phí do người ủy thác chịu;
(ii) Phí bên nào bên ấy chịu. Để chắc chắn người nhập khẩu trả phí thì trong lệnh
nhờ thu phải có chỉ thị cụ thể “chỉ trao chứng từ khi thu được phí”. Khi đã có chỉ thị này nhà
nhập khẩu chỉ nhận được chứng từ khi đã thanh toán phí. Nếu chưa thu được phí mà ngân
hàng thu hộ vẫn trao chứng từ cho nhà nhập khẩu thì ngân hàng thu hộ mất quyền đòi phí.
(iii) Toàn bộ phí do người nhập khẩu chịu. Người nhập khẩu chịu trách nhiệm thanh
toán toàn bộ phí nhờ thu cho tất cả các ngân hàng tham gia nhờ thu. Để chắc chắn rằng nhà
nhập khẩu trả phí, trong lệnh nhờ thu phải có chỉ thị “Chỉ trao chứng từ khi đã thu đủ phí”.
2.5. Đơn yêu cầu nhờ thu
Sau khi gửi hàng, nhà xuất khẩu tiến hành lập bộ chứng từ cùng với một Đơn yêu
cầu gửi chứng từ nhờ thu hàng xuất gửi cho ngân hàng phục vụ mình.
200
Đơn yêu cầu nhờ thu thường được các ngân hàng in sẵn với các nội dung và điều
khoản được tiêu chuẩn hóa. Khi khách hàng có yêu cầu thì chỉ việc điền thông tin và các
chỉ thị vào các ô thích hợp rồi chuyển cho ngân hàng phục vụ mình. Sau khi được ngân
hàng chấp thuận thì đơn yêu cầu nhờ thu trở thành văn bản pháp lý với chức năng là hợp
đồng dịch vụ giữa ngân hàng và khách hàng.
201
Mẫu đồng ý thanh toán D/P (Documents Against Payment):
NGÂN HÀNG NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM
29 Bến Chương Dương, Thành phố Hồ Chí Minh
Tp.Hồ Chí Minh, ngày 11 tháng 02 năm 2011

Số U/N: 023070700IDP0019
GIẤY BÁO CHỨNG TỪ NHỜ THU HÀNG NHẬP
Kính gửi: Tổng Công ty Bến Thành (Sunimex)
Chúng tôi xin thông báo với Quý đơn vị, chúng tôi nhận được bộ chứng từ nhờ thu
hàng nhập khẩu từ:
CITIBANK, HONGKONG
Số thu của nước ngoài: 6590032215 ngày 01/02/2011
Người đòi tiền (người bán) : DOW CHEMICAL PACIFIC LTD

Tên hàng : LLDPE 1210
Trị giá nhờ thu : USD 39,975.00
Số tiền bằng chữ : Ba mươi chín nghìn chín trăm bảy mươi lăm đô la Mỹ.
Thời hạn thanh toán : D/P
Thời gian đáo hạn : 08/8/2011 (60 ngày kể từ ngày ký B/L)
NGÂN HÀNG NGOẠI THƯƠNG VN

PHÒNG THANH TOÁN NHẬP KHẨU
Đơn vị chúng tôi chấp nhận thanh toán số tiền:

USD 39,975.00
Đề nghị ghi nợ TK của chúng tôi:
“Tài khoản ngoại tệ của Sunimex”
(Kể cả các chi phí liên hệ)
Ngày 15/02/2011
Kế toán trưởng Chủ tài khoản
(Ký tên, đóng dấu) (Ký tên, đóng dấu)
202
Mẫu đồng ý thanh toán D/A (Documents Against Acceptance):
NGÂN HÀNG NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM

29 Bến Chương Dương, Thành phố Hồ Chí Minh
Tp.Hồ Chí Minh, ngày 05 tháng 6 năm 2011

Số U/N: 07834561
GIẤY BÁO CHỨNG TỪ NHỜ THU HÀNG NHẬP
Kính gửi: Tổng Công ty Tín Nghĩa (Timexco)
Chúng tôi xin thông báo với Quý đơn vị, chúng tôi nhận được bộ chứng từ nhờ thu
hàng nhập khẩu từ:
CITIBANK, HONGKONG
Số thu của nước ngoài: 7130032225 ngày 03/06/2011
Người đòi tiền (người bán) : DOW CHEMICAL PACIFIC LTD

Tên hàng : LLDPE RESIN
Trị giá nhờ thu : USD 19,900.00
Số tiền bằng chữ : Mười chín nghìn chín trăm đô la Mỹ.
Thời hạn thanh toán : D/A
Thời gian đáo hạn : 08/8/2011 (60 ngày kể từ ngày ký B/L)
NGÂN HÀNG NGOẠI THƯƠNG VN

PHÒNG THANH TOÁN NHẬP KHẨU
Đơn vị chúng tôi chấp nhận thanh toán số tiền:

USD 19,900.00
Đề nghị ghi nợ TK của chúng tôi:
“Tài khoản ngoại tệ của Timexco”
(Kể cả các chi phí liên hệ)
Ngày 15/06/2011
Kế toán trưởng Chủ tài khoản
(Ký tên, đóng dấu) (Ký tên, đóng dấu)
203
2.6. Lợi ích và rủi ro đối với các bên
2.6.1. Lợi ích
1. Đối với nhà xuất khẩu:
- Nhà xuất khẩu chắc chắn rằng bộ chứng từ chỉ được trao cho nhà nhập khẩu sau
khi người này đã thanh toán hay chấp nhận thanh toán.
- Nhà xuất khẩu có quyền đưa nhà nhập khẩu ra tòa nếu người này không trả tiền
hối phiếu đã chấp nhận khi đến hạn thanh toán.
- Có thể chỉ định người đại diện ở nước nhà nhập khẩu thay mặt mình để giải quyết
trường hợp nhà nhập khẩu không thanh toán hoặc không chấp nhận thanh toán. Thẩm
quyền của người đại diện phải được xác định rõ ràng.
2. Đối với nhà nhập khẩu:
- Nhà nhập khẩu được kiểm tra bộ chứng từ tại ngân hàng xuất trình trước khi thanh
toán hay chấp nhận thanh toán.
- Đối với D/A, nhà nhập khẩu được sử dụng hay bán hàng hóa mà chưa phải thanh
toán cho đến khi hối phiếu đến hạn thanh toán.
3. Đối với ngân hàng nhờ thu và ngân hàng thu hộ:
- Có thu nhập từ phí nhờ thu, từ các giao dịch mua bán ngoại tệ và từ các giao dịch
khác có liên quan.
- Mở rộng được tín dụng tài trợ thương mại.
- Tăng cường được mối quan hệ với ngân hàng đại lý, do đó tạo ra tiềm năng về
các giao dịch đối ứng.
2.6.2. Rủi ro
1. Đối với nhà xuất khẩu:
- Trái với lệnh nhờ thu, ngân hàng thu hộ trao bộ chứng từ hàng hóa cho nhà nhập
khẩu trước khi người này thanh toán hay chấp nhận thanh toán. Điều này có thể xảy ra
nếu ngân hàng thu hộ đặt mối quan hệ với khách hàng trong nước lên trên trách nhiệm và
nghĩa vụ của họ đối với khách hàng nước ngoài. Nếu điều này xảy ra, thì nhà xuất khẩu
gặp rất nhiều khó khăn trong việc khiếu nại ngân hàng thu hộ.
- Nếu ngân hàng thu hộ sai sót trong việc thực hiện lệnh nhờ thu, thì hậu quả phát
sinh do nhà xuất khẩu chịu, thậm chí ngay cả trong trường hợp nhà xuất khẩu không liên
quan đến việc chỉ định ngân hàng thu hộ.
- Hàng hóa (mà bộ chứng từ là đại diện) chỉ có thể được giao cho (hay theo lệnh
của) ngân hàng thu hộ với sự đồng ý trước của ngân hàng này. Ngoài ra, ngân hàng thu
hộ không chịu bất cứ trách nhiệm nào về việc nhận hàng, lưu kho, mua bảo hiểm hay dỡ
hàng hóa.
204
- Khi ngân hàng hành động để bảo vệ hàng hóa, như dàn xếp việc lưu kho, mua bảo
hiểm hàng hóa, thì ngân hàng không chịu bất cứ trách nhiệm nào về tổn thất hay hư hỏng
mất mát hàng hóa.
- Nhà xuất khẩu chịu mọi chi phí liên quan đến việc bảo vệ hàng hóa của ngân hàng,
cho dù ngân hàng không được yêu cầu làm việc này.
- Nhà nhập khẩu khước từ thanh toán hay chấp nhận thanh toán, trong khi hàng hóa
đã được gửi đi từ trước. Cho dù, nhà xuất khẩu có thể kiện nhà nhập khẩu theo các hợp
đồng đã ký, nhưng hành động này lại mất nhiều thời gian, trong khi đó, hàng hóa có thể đã
bốc dỡ và lưu kho.
- Các ngân hàng không chịu trách nhiệm về bất kỳ sự chậm trễ hay thất lạc chứng
từ nào.
2. Đối với nhà nhập khẩu
- Nhà nhập khẩu có thể đứng trước rủi ro khi nhà xuất khẩu lập bộ chứng từ gải hay
cố tình gian lận thương mại. Các ngân hàng không chịu trách nhiệm khi chứng từ là giả
mạo hay có sai sót, hoặc hàng hóa hay phương tiện vận tải không khớp với chứng từ.
- Sau khi ký chấp nhận thanh toán hối phiếu kỳ hạn (hay phát hành kỳ phiếu), nhà
nhập khẩu có thể bị nhà xuất khẩu kiện ra tòa nếu không thanh toán khi hối phiếu đến hạn.
Thậm chí nhà nhập khẩu không thể dùng các lý do “chính đáng” để bào chữa cho việc
không thanh toán của mình như: nhà xuất khẩu đã không giao hàng, hay giao hàng có sai
sót nghiêm trọng… Điều này hàm ý, một khi nhà nhập khẩu đã ký chấp nhận thanh toán
hối phiếu kỳ hạn, thì buộc phải thanh toán vô điều kiện khi hối phiếu đến hạn, nếu không,
có thể bị kiện ra tòa. Việc không thanh toán hối phiếu đúng hạn sẽ làm tổn hại nghiêm trọng
đến danh tiếng thương mại của nhà nhập khẩu.
3. Đối với ngân hàng nhờ thu
Nhìn chung, ngân hàng nhờ thu chỉ chịu rủi ro khi đã thanh toán hay đã ứng trước
tiền cho nhà xuất khẩu trước khi nhận được tiền từ ngân hàng thu hộ. Nếu không nhận
được tiền từ ngân hàng thu hộ, thì ngân hàng nhờ thu phải chịu rủi ro tín dụng từ phía nhà
xuất khẩu.
4. Đối với ngân hàng thu hộ / ngân hàng xuất trình
- Nếu ngân hàng thu hộ chuyển tiền cho ngân hàng nhờ thu trước khi nhà nhập khẩu
thanh toán, thì phải chịu rủi ro nếu như nhà nhập khẩu không nhận chứng từ và không
thanh toán hoặc không chấp nhận.
- Mọi hậu quả phát sinh do có hành động trái với các chỉ thị trong lệnh nhờ thu thì
các ngân hàng phải tự gánh chịu.
2.7. Đơn yêu cầu nhờ thu (Application for Collection)
Sau khi gửi hàng, nhà xuất khẩu tiến hành lập bộ chứng từ (chứng từ thương mại
và/hoặc chứng từ tài chính) cùng với một Đơn yêu cầu gửi chứng từ nhờ thu hàng xuất
gửi cho ngân hàng phục vụ mình.
205
[HÌNH MINH HỌA – TRANG 359]
Đơn yêu cầu nhờ thu thường được các ngân hàng in sẵn với các nội dung và các
điều khoản đã được tiêu chuẩn hóa. Khi khách hàng có yêu cầu thì chỉ việc điền thông tin
và các chỉ thị vào ô thích hợp rồi chuyển cho ngân hàng phục vụ mình. Sau khi được ngân
hàng chấp thuận, thì Đơn yêu cầu nhờ thu trở thành văn bản pháp lý với chức năng là hợp
đồng dịch vụ giữa ngân hàng với khách hàng.
2.8. Lệnh nhờ thu (Collection Order)
Trên cơ sở Đơn yêu cầu nhờ thu, ngân hàng lập một Lệnh nhờ thu với các chỉ thị
không được mâu thuẫn với đơn yêu cầu nhờ thu rồi gửi cho ngân hàng thu hộ. Như vậy,
các chỉ thị nhờ thu từ người ủy thác, cuối cùng sẽ được ngân hàng thu hộ xuất trình cho
người trả tiền.
Theo quy tắc của URC 522, thì
1. Tất cả chứng từ gủi đi nhờ thu phải kèm theo một Lệnh nhờ thu, trong đó ghi rõ rằng
nhờ thu được áp dụng quy tắc URC 522 và phải bao gồm các chỉ thị hoàn chỉnh, chính xác
và rõ ràng. Các ngân hàng chỉ được phép hành động theo đúng chỉ thị như trong lệnh nhờ
thu và phải tuân thủ Quy tắc URC 522.
2. Ngân hàng không kiểm tra chứng từ làm căn cứ thụ lý nhờ thu.
3. Trừ khi có ủy quyền khác trong Lệnh nhờ thu, ngân hàng sẽ không xem xét bất kỳ chỉ
thị nào của bất kỳ bên/ngân hàng nào, khác với bên/ngân hàng mà từ đó nhận được bộ
chứng từ nhờ thu.
4. Lệnh nhờ thu phải bao gồm các thông tin thích hợp sau đây:
- Chi tiết về ngân hàng mà từ đó nhờ thu được gửi đi, bao gồm: tên đầy đủ, địa chỉ
bưu điện và địa chỉ SWIFT, telex và số tham chiếu;
- Chi tiết về người ủy thác, bao gồm: tên đầy đủ, địa chỉ bưu điện và nếu có thì cả
số telex, số điện thoại và số fax.
- Chi tiết về người trả tiền, bao gồm: tên đầy đủ, địa chỉ bưu điện nơi nhờ thu được
xuất trình, và nếu có thì cả số telex, số điện thoại và số fax.
- Chi tiết về ngân hàng xuất trình (nếu có), bao gồm: tên đầy đủ, địa chỉ bưu điện và
nếu áp dụng thì cả số telex, số điện thoại và số fax.
- Số tiền và loại tiền nhờ thu.
- Danh mục chứng từ và số lượng mỗi loại chứng từ gửi đi.
- Các khoản nhờ thu, theo đó thanh toán và/hoặc chấp nhận được thực hiện;
- Các điều kiện trao chứng từ đối với thanh toán và/hoặc chấp nhận; hoặc các điều
kiện khác. Trách nhiệm của bên lập Lệnh nhờ thu là phải bảo đảm rằng các điều kiện để
trao chứng từ là rõ ràng và không mơ hồ; ngược lại, ngân hàng sẽ không chịu trách nhiệm
về bất kỳ hậu quả nào phát sinh từ các chỉ thị trên.
206
- Các khoản phí phải thu, phải ghi rõ ràng là chúng có thể được miễn hay không.
- Lãi suất phải thu (nếu có), phải ghi rõ ràng là nó có thể được miễn hay không, bao
gồm: mức lãi suất, thời hạn; và cơ sở tính lãi suất (ví dụ 360 hay 365 ngày/năm) tùy trường
hợp.
- Phương thức trả tiền và hình thức thông báo trả tiền.
- Các chỉ thị trong trường hợp từ chối thanh toán, từ chối chấp nhận và/hoặc không
tuân thủ các chỉ thị khác.
5. Lệnh nhờ thu phải ghi rõ ràng và đầy đủ tên của người trả tiền hoặc nơi chứng từ được
xuất trình. Nếu ghi địa chỉ không đầy đủ hoặc không chính xác, thì ngân hàng thu hộ có thể
tự mình xác định địa chỉ thích hợp, mà không chịu trách nhiệm gì về hành động của mình.
Ngân hàng thu hộ được miễn trách nhiệm về bất kỳ sự chậm trễ nào phát sinh do
việc cung cấp địa chỉ không đầy đủ/không chính xác.
Như vậy, theo quy tắc URC 522, thì tất cả các chứng từ gửi đi nhờ thu phải kèm
theo một Lệnh nhờ thu, ngân hàng chỉ được thực hiện theo các chỉ thị quy định trong Lệnh
nhờ thu. Nếu một Nhờ thu mà không có Lệnh nhờ thu gửi kèm thì ngân hàng sẽ từ chối
nhờ thu này. Ngoài ra, các ngân hàng thu hộ chỉ chấp nhận xử lý nhờ thu khi nhận được
nhờ thu từ ngân hàng nhờ thu gửi đến; nghĩa là việc người ủy thác gửi trực tiếp nhờ thu
đến ngân hàng thu hộ sẽ không được xử lý.
[MÌNH MINH HỌA – MẪU NHỜ THU TRANG 362]
Ghi chú: Về thuật ngữ Tiếng Anh, Lệnh nhờ thu được thể hiện theo một trong các
cách sau đây: Collection Order; Collection Instruction; Collection Schedule; Covering
Schedule; Covering Letter.
Theo cách gọi của ICC trong URC, lệnh nhờ thu bằng Tiếng Anh là “Collection
Instruction”, nghĩa tiếng Việt là “Chỉ thị nhờ thu”. Vì trong “Chỉ thị nhờ thu” bao gồm nhiều
“chỉ thị” khác nhau, do đó, để phân biệt “Chỉ thị nhờ thu” và các “chỉ thị” nằm trong “Chỉ thị
nhờ thu”, ta thống nhất gọi là “Lệnh nhờ thu”, còn bằng thuật ngữ Tiếng anh, người ta dùng
đan xen với nhau.
3. Quy trình xử lý hờ thu của ngân hàng thương mại
3.1. Quy trình xử lý nhờ thu xuất
Nhận được hồ sơ yêu cầu gửi chứng từ nhờ thu, ngân hàng tiến hành các bước sau:
Bước 1: Nhận và đăng ký hồ sơ nhờ thu
- Hồ sơ bao gồm:
+ Đơn yêu cầu gửi chứng từ nhờ thu;
+ Bộ chứng từ bản gốc và bản sao (để lưu tại ngân hàng).
- Kiểm tra số loại chứng từ và số lượng của từng loại thực tế nhận được so với liệt kê trên
đơn yêu cầu nhờ thu.
207
- Ghi ngày, giờ nhận chứng từ trên đơn yêu cầu nhờ thu.
- Ấn định số tham chiếu cho nhờ thu và ghi lên trên hồ sơ nhờ thu.
- Ký nhận hồ sơ cho khách hàng.
Bước 2: Kiểm tra chứng từ
- Kiểm tra chi tiết, các chỉ thị trên đơn yêu cầu nhờ thu.
- Theo URC, ngân hàng được miễn trách trong việc kiểm tra nội dung chứng từ. Tuy nhiên,
ngân hàng có thể xem xét một số điểm cơ bản để lưu ý khách hàng nếu phát hiện có sự
khác biệt trên chứng từ bao gồm:
+ Số tiền trên hóa đơn, hối phiếu và trên đơn yêu cầu.
+ Tên hàng, số lượng hàng trên các chứng từ…
Nếu có sự khác biệt, yêu cầu khách hàng xác nhận; nếu khách hàng không xác nhận thì
ngân hàng sẽ gửi nhờ thu căn cứ vào nội dung và các thông tin ghi trên đơn yêu cầu nhờ
thu.
Bước 3: Gửi chứng từ nhờ thu
Căn cứ vào đơn yêu cầu, ngân hàng lập một lệnh nhờ thu gửi cho ngân hàng thu hộ. Trong
lệnh nhờ thu phải nêu rõ:
(1) Ngân hàng thu hộ;
(2) Các chỉ thị nhờ thu, gồm:
- Thanh toán qua tài khoản Nostro, nội dung chỉ thị thanh toán nêu chi tiết: số tiền,
ngày đáo hạn, ghi Có tài khoản số… tại… (tên ngân hàng đại lý giữ tài khoản); đề nghị
ngân hàng thu hộ điện thông báo thanh toán.
- Thanh toán qua tài khoản Vostro, chỉ thị thanh toán nêu chi tiết: số tiền, ngày ngân
hàng nhờ thu ghi Nợ (nếu có); ghi Nợ tài khoản số… (số tài khoản của ngân hàng thu hộ
tại ngân hàng nhờ thu); đề nghị ngân hàng thu hộ điện thông báo thanh toán.
- Yêu cầu ngân hàng thu hộ điện xác nhận gửi ngân hàng nhờ thu khi nhận được
chứng từ.
- Trường hợp nhờ thu từng phần với các kỳ hạn khác nhau, trên lệnh nhờ thu phải
ghi rõ: Tổng số tiền nhờ thu, số tiền nhờ thu thanh toán ngay, (các) số tiền nhờ thu thanh
toán có kỳ hạn.
- Trường hợp gửi chứng từ đòi tiền theo nhờ thu D/P có kỳ hạn, nêu rõ tỷ lệ lãi phạt
và cách tính lãi phạt chậm trả như sau:
𝑆ố 𝑡𝑖ề𝑛 𝑛ℎờ 𝑡ℎ𝑢 𝑥 𝑆ố 𝑛𝑔à𝑦 𝑡𝑟ả 𝑐ℎậ𝑚 𝑥 (𝐿𝐼𝐵𝑂𝑅 + 2%)
𝐿ã𝑖 𝑐ℎậ𝑚 𝑡𝑟ả =
360
208
Trong đó: (i) LIBOR được tính vào thời điểm phát sinh chậm trả theo kỳ hạn tương
ứng với thời gian chậm trả. (ii) Số ngày chậm trả là số ngày tính từ ngày ngân hàng thu hộ
phải thanh toán đến ngày tài khoản của ngân hàng nhờ thu được ghi Có.
- Thu phí nhờ thu theo quy định, ngân hàng nhờ thu sẽ thu phí người ủy thác trong
trường hợp không thu được phí do người trả tiền nhờ thu chịu.
- Hạch toán nhập ngoại bảng trị giá chứng từ gửi nhờ thu.
- Lệnh nhờ thu phải có đầy đủ chữ ký theo quy định về mẫu chữ ký được ủy quyền.
- Gửi chứng từ cho ngân hàng thu hộ bằng thu đảm bảo hoặc theo yêu cầu của
khách hàng.
- Lập và lưu hồ sơ nhờ thu gồm 01 Lệnh nhờ thu, 01 bộ bản sao hóa đơn, điện và
các chứng từ liên quan nếu có.
Bước 4: Trường hợp chứng từ thất lạc trên đường đi, thực hiện như sau:
(1) Cung cấp thông tin liên quan đến việc gửi chứng từ khi khách hàng yêu cầu.
(2) Trường hợp người ủy thác yêu cầu hỗ trợ, ngân hàng nhờ thu có thể: Thông báo ngay
cho ngân hàng thu hộ về việc mất chứng từ và các thông tin khác; đề nghị được thanh toán
bằng bộ chứng từ sao, hoặc đề nghị ngân hàng thu hộ phát hành thư bảo lãnh nhận hàng
trong trường hợp vận đơn theo lệnh của ngân hàng thu hộ.
(3) Theo dõi ngân hàng thu hộ thanh toán nhờ thu:
a. Ngân hàng thu hộ từ chối nhờ thu:
- Nhận được điện/thư từ chối thanh toán, ngân hàng nhờ thu báo ngay cho người
ủy thác và yêu cầu có ý kiến bằng văn bản về việc xử lý chứng từ.
- Sau 15 ngày làm việc kể từ ngày thông báo cho người ủy thác, nếu không nhận
được ý kiến về việc xử lý bộ chứng từ, ngân hàng nhờ thu yêu cầu ngân hàng thu hộ gửi
trả lại chứng từ. Khi nhận được chứng từ, ngân hàng hủy hồ sơ nhờ thu, giao lại chứng từ
cho người ủy thác.
b. Chấp nhận thanh toán:
- Khi nhận được điện có mã từ ngân hàng thu hộ chấp nhận thanh toán nhờ thu có
kỳ hạn, lập Thông báo gửi khách hàng về việc ngân hàng thu hộ thông báo chấp nhận
thanh toán của người trả tiền vào ngày đáo hạn.
- Đối với nhờ thu D/P có kỳ hạn, ngày làm việc tiếp theo ngày ngân hàng thu hộ phải
thanh toán, nếu chưa nhận được báo có/thông báo thanh toán thì lập điện/thư tra soát, nội
dung nêu rõ: đề nghị người trả tiền thanh toán lãi trả chậm lãi suất… kể từ ngày…
c. Không thanh toán nhờ thu khi đến hạn:
Nhờ thu đã chấp nhận nhưng không thanh toán khi đến hạn, ngân hàng nhờ thu vẫn tiến
hành các thủ tục nghiệp vụ cần thiết để giúp khách hàng như:
209
- Tra soát, nhắc ngân hàng thu hộ yêu cầu người mua thanh toán như cam kết.
- Thông báo cho khách hàng chi tiết thông tin nhận được từ ngân hàng thu hộ.
- Yêu cầu khách hàng làm việc trực tiếp với người mua.
- Sau 60 ngày kể từ ngày đáp hạn mà bộ chứng từ vẫn chưa được thanh toán, ngân
hàng nhờ thu thông báo cho khách hàng lần cuối để hủy hồ sơ.
* Điều kiện chiết khấu bộ chứng từ nhờ thu hàng xuất:
1. Việc chiết khấu được thực hiện không quá 360 ngày và áp dụng hình thức có truy đòi.
2. Khách hàng phải có đơn yêu cầu bằng văn bản đề nghị ngân hàng chiết khấu.
3. Không được chiết khấu vượt quá hạn mức được duyệt (nếu có).
4. Nếu khách hàng chưa có hạn mức, thì có thể thực hiện chiết khấu trên cơ sở thế chấp
bộ chứng từ nhờ thu hoàn hảo.
5. Toàn bộ bộ vận đơn gốc được xuất trình qua ngân hàng hoặc vận đơn được lập theo
lệnh của ngân hàng.
6. Số tiến chiết khấu:
- Chứng từ phù hợp, số tiền chiết khấu không lớn hơn giá trị bộ chứng từ.
- Chứng từ không phù hợp, số tiền chiết khấu không quá 90% trị giá bộ chứng từ.
- Mức lãi suất chiết khấu được tính trên số ngày chiết khấu thực tế: từ ngày tài khoản
khách hàng ghi Có số tiền chiết khấu đến ngày tất toán chiết khấu hoặc đến ngày khách
hàng hoàn trả chiết khấu.
- Nếu chiết khấu trả ngay, thu lãi khi tất toán/hoàn trả chiết khấu.
- Nếu chiết khấu có thời hạn, thu lãi ngay khi thực hiện chiết khấu.
3.2. Quy trình xử lý nhờ thu nhập
Với vai trò là ngân hàng thu hộ, khi nhận được bộ chứng từ nhờ thu, ngân hàng thu hộ sẽ:
Bước 1: Tiếp nhận và thông báo nhờ thu
a. Tiếp nhận chứng từ nhờ thu:

- Ký nhận chứng từ với văn thư;
- Mở sổ theo dõi theo ngày nhận chứng từ.
b. Kiểm tra và đăng ký giao dịch:
- Kiểm tra tên, địa chỉ của ngân hàng thu hộ:
210
+ Nếu tên ngân hàng thu hộ không phải là ngân hàng nhận bộ chứng từ, thì điện
báo cho ngân hàng nhờ thu và yêu cầu trả điện phí thông báo kèm cước phí chuyển trả
chứng từ.
+ Nếu chứng từ nhờ thu được người ủy thác gửi trực tiếp không qua ngân hàng nhờ
thu (chứng từ không được điều chỉnh bởi URC 522), ngân hàng xem xét thực hiện hoặc từ
chối thu hộ.
- Kiểm tra tên, địa chỉ của người trả tiền.
- Kiểm tra số loại và số lượng từng loại chứng từ so với liệt kê chứng từ trên Lệnh
nhờ thu và số tiền trên Lệnh nhờ thu. Nếu chứng từ bị thiếu hoặc số tiền không khớp đúng,
phải điện thông báo ngay cho ngân hàng nhờ thu.
- Kiểm tra chỉ thị nhờ thu, hình thức nhờ thu trên Lệnh nhờ thu. Nếu chỉ thị nhờ thu
không rõ ràng, không dẫn chiếu URC 522, hình thức nhờ thu không thực hiện được thì
phải điện báo ngay cho ngân hàng nhờ thu.
- Đăng ký giao dịch ghi số tham chiếu cho giao dịch.
c. Từ chối nhờ thu:
(1) Ngân hàng thu hộ từ chối thu hộ trong các trường hợp:
- Nhờ thu D/A bộ chứng từ có B/L theo lệnh của ngân hàng thu hộ, trừ trường hợp
ngân hàng nhờ thu tuyên bố ngân hàng thu hộ được miễn trách khi ký hậu B/L.
- Người trả tiền không có tài khoản giao dịch tại ngân hàng thu hộ.
(2) Thông báo từ chối và chuyển trả chứng từ theo chỉ thị của ngân hàng nhờ thu.
(3) Đề nghị ngân hàng nhờ thu trả điện phí thông báo kèm cước phí chuyển trả chứng từ.
d. Thông báo chứng từ nhờ thu:
- Điện thông báo đã nhận được chứng từ gửi ngân hàng nhờ thu, nếu có yêu cầu.
- Giấy báo chứng từ nhờ thu hàng nhập theo mẫu.
- Thu phí thông báo nhờ thu theo quy định.
- Thông báo nhờ thu được in thành 03 bản, 02 bản gửi người trả tiền, 01 bản lưu tại
ngân hàng.
Bước 2: Xử lý nhờ thu
a. Chấp nhận nhờ thu
- Lập điện/thư thông báo cho ngân hàng nhờ thu về chấp nhận trả tiền.
- Thu phí chấp nhận nhờ thu, ngoài ra đối với phí do người hưởng chịu. Ghi lại trên
hồ sơ để trừ vào tiền hàng khi thanh toán.
b. Thanh toán nhờ thu
211
- Kiểm tra nguồn thanh toán;
+ Nhờ thu thanh toán bằng vốn tự có: Kiểm tra số dư trên tài khoản của người trả
tiền.
+ Nhờ thu thanh toán bằng vốn vay ngân hàng: kiểm tra xác nhận cho vay của ngân
hàng, bao gồm số tài khoản và số tiền.
- Thanh toán nhờ thu:
+ Lập điện thanh toán nhờ thu (MT202/103) và thông báo thanh toán gửi ngân hàng
gửi nhờ thu nếu ngân hàng này yêu cầu.
+ Hạch toán thanh toán theo nguồn vốn thanh toán, chú ý trừ các khoản phí do
người hưởng chịu. Đảm bảo thanh toán đúng ngày giá trị đối với chứng từ nhờ thu D/P mà
ngân hàng nhờ thu đã thông báo về chấp nhận thanh toán.
+ Thu phí thanh toán theo biểu phí dịch vụ.
+ Lưu và ghi bìa hồ sơ.
- Ủy quyền nhận hàng/ký hậu vận đơn theo nhờ thu:
+ Ngân hàng nhờ thu chỉ ủy quyền nhận hàng/ký hậu vận đơn đối với nhờ thu D/P
và người trả tiền ký quỹ 100% hoặc được cho vay để thanh toán.
+ Thực hiện ủy quyền nhận hàng/ký hậu vận đơn theo quy định.
- Giao chứng từ nhờ thu cho người trả tiền: Trao chứng từ khi:
+ Đối với nhờ thu D/P: Người trả tiền phải thanh toán ngay/được cho vay, ký quỹ,
chấp nhận thanh toán trả chậm và các chi phí liên quan.
+ Đối với nhờ thu D/A: Người trả tiền nhờ thu chấp nhận thanh toán chứng từ và
các chi phí liên quan.
- Khi giao chứng từ, ngân hàng lưu 01 bản sao hóa đơn và vận đơn (nếu có), yêu cầu
người trả tiền ký nhận, ghi họ tên và ngày giờ nhận.
- Theo dõi các bộ chứng từ đã giao cho người trả tiền nhưng chưa đến hạn thanh toán.
Bước 3: Từ chối thanh toán và trả chứng từ nhờ thu
a. Từ chối thanh toán:
- Khi nhận được từ chối thanh toán một phần hoặc toàn bộ nhờ thu của người trả
tiền, ngân hàng thu hộ thực hiện: Lập điện thông báo ngay cho ngân hàng nhờ thu và ghi
rõ “Chúng tôi đang giữ chứng từ chờ sự định đoạt của các công (sử dụng MT422 nếu bằng
SWIFT).
- Sau 60 ngày kể từ ngày thông báo mà vẫn không nhận được chỉ thị của ngân hàng
nhờ thu, ngân hàng thu hộ thực hiện hủy hồ sơ nhờ thu.
b. Trả chứng từ cho ngân hàng nhờ thu:
212
- Đòi cước phí chuyển trả chứng từ.
- Lập điện/thư gửi ngân hàng nhờ thu thông báo việc chuyển trả chứng từ.
- Đóng hồ sơ nhờ thu.
4. Đọc các bức điện qua SWIFT
4.1. Giới thiệu
Các mẫu điện qua SWIFT liên quan đến xử lý nhờ thu trong giao dịch giữa các ngân
hàng có đầu là số 4 (Category 4). Các bức điện truyền qua SWIFT có mã đương nhiên
được áp dụng URC 522, trừ khi không nói rõ là không áp dụng.
Các mẫu điện trong xử lý nhờ thu gồm:
STT Messages Messages Type Names Tiếng Việt

Types
01 MT400 Advice of Payment Thông báo thanh toán
02 MT410 Acknowlegement Thông báo nhận được chứng từ nhờ

thu
03 MT412 Advice of Acceptance Thông báo chấp nhận thanh toán
04 MT420 Tracer Điện hối thúc
05 MT422 Advice of Fate and Request Thông báo tình trạng nhờ thu và yêu
for Instructions cầu các chỉ thị mới
06 MT430 Amendment of Instructions Sửa đổi các chỉ thị
07 MT450 Cash Letter of Credit Advice Thư thông báo ghi Có
08 MT455 Cash Letter of Credit Thư sửa đổi thông báo ghi Có
Adjustment Advice
09 MT456 Advice of Dushonour Thông báo không thanh toán/không

chấp nhận thanh toán
Ví dụ: Vietcombank Hà Nội gửi một thông báo thanh toán cho Citibank New York với các
thông tin chi tiết sau:
Vietcombank’s reference : COL567
Citibank New York’s reference : RUY321
Amount Collected : USD 1,000,000
Terms : Payable at sight
Charges : USD 250 Amendment Fee
213
USD 300 Stamp Duty
Proceeds Remitted : USD 999,450
Value Date : 15 August 2022
4.2. Các trường sử dụng trong các bức điện
Mẫu điện MT 400 (thông báo thanh toán) được Collecting Bank gửi cho Remitting
Bank; hoặc Presenting Bank gửi Collecting Bank.
STT Status/ Tag/ Field name/ tên trường Content / Options

trạng trường
thái
01 M 20 Sending Bank’s TRN 16x
02 M 21 Related Reference 16x
03 M 32a Amount Collected A, B or K
04 M 33A Proceeds Remitted 6n3a15number
05 O 52a Ordering Bank A or D
06 O 53a Sender’s Correspondent A, B or D
07 O 54a Receiver’s Correspondent A, B or D
08 O 57a Account with Bank A or D
09 O 58a Beneficiary Bank A, B or D
10 O 71B Details of Charges (Deductions) 6*35x
11 O 72 Sender to Receiver Information 6*35x
12 O 73 Details of Amounts Added 6*35x

Trường 20: Số tham chiếu nhờ thu do Remitting Bank ấn định.
Trường 21: Số tham chiếu nhờ thu của Collecting Bank; nếu không thể hiện thì ghi “SEE72”
(xem trường 72).
Trường 32a: Ngày đáo hạn, ký hiệu tiền tệ, số tiền
A = Ngày đến hạn là một ngày cố định
B = Ngày đến hạn không xác định được
K = Ngày đến hạn được thể hiện bằng một khoảng thời gian (60 ngày sau ngày nhìn thấy).
Ví dụ: 32K: D060STUSD100000
214
(Số tiền là 100,000 USD, thanh toán trong vòng 60 ngày sau khi nhìn thấy).
Trường 33A: Ngày giá trị, ký hiệu tiền tệ và giá trị hoàn trả
Thông thường, giá trị thể hiện ở trường này bằng giá trị thể hiện ở trường 32a cộng với
bất kỳ giá trị nào thể hiện ở trường 73, trừ đi bất kỳ giá trị nào thể hiện ở trường 71B.
Trường 52a: Thể hiện Chi nhánh hay ngân hàng xuất trình (trong trường hợp có ngân hàng
xuất trình).
Trường 53a: Thể hiện tài khoản hoặc chi nhánh của ngân hàng gửi điện, hoặc ngân hàng
khác, thông qua đó ngân hàng gửi điện chuyển tiền thu hộ cho ngân hàng nhận điện.
Nếu ở trường này không thể hiện gì, có nghĩa là một tài khoản trực tiếp bằng đồng tiền
nhờ thu giữa ngân hàng gửi đến và ngân hàng nhận điện được sử dụng.
Trường 54a: Thể hiện chi nhánh của ngân hàng nhận điện, hoặc ngân hàng khác, tại đó
tiền thu hộ được ghi có cho ngân hàng nhận điện.
Nếu ở trường 53a và 54a không thể hiện gì, có nghĩa là một tài khoản trực tiếp bằng đồng
tiền nhờ thu giữa ngân hàng gửi điện và ngân hàng nhận điện được sử dụng.
Trường 57a: Chỉ sử dụng trong các trường hợp tiền nhờ thu được chuyển đến ngân hàng
nhận điện qua một ngân hàng không phải là ngân hàng thể hiện ở trường 54a (nghĩa là
ngân hàng ở trường 54a sẽ chuyển tiền nhờ thu cho ngân hàng ở trường này để tiếp tục
ghi có cho ngân hàng nhận điện).
Trường 58a: Người thụ hưởng. Thể hiện ngân hàng nhận điện đã khởi xướng nhờ thu.
Đây là bên được ghi có số tiền nhờ thu.
Trường 71B: Thể hiện phần khấu trừ phí được trừ từ số tiền nhờ thu (trường 32a).
Trường 72: Thông tin ngân hàng gửi điện cho ngân hàng nhận điện.
/ALCHAREF/ = All charges have been refused by drawee(s)
/OUCHAREF/ = Our charges have been refused by drawee(s)
/UCHAREF/ = Your charges have been refused by drawee(s)
Trường 73: Chi tiết của số tiền bổ sung vào số tiền góc
/INTEREST/ = Interest Collected
/RETCOMN/ = Return Commission given by the ngân hàng thu hộ
/YOURCHAR/ = Ngân hàng nhờ thu charges collected
215
CHƯƠNG 9: QUY TẮC THỐNG NHẤT VỀ NHỜ THU – URC 522
A. NHỮNG ĐỊNH NGHĨA VÀ QUY ĐỊNH CHUNG

Điều 1: Phạm vi áp dụng URC 522
a. Các quy tắc thống nhất về nhờ thu, sửa đổi năm 1995. Số xuất bản 522, của ICC
sẽ được áp dụng cho tất cả nhờ thu như đã định nghĩa trong điều 2 khi mà các quy tắc như
thế là một bộ phận cấu thành nội dung của "chỉ thị nhờ thu" được nói đến ở điều 4và ràng
buộc tất cả các bên liên quan trừ khi có sự thoả thuận khác rõ ràng hoặc trừ khi trái với
các quy định trong luật của địa phương, một bang hay một quốc gia và/ hoặc các quy chế
mà không thể bỏ qua được.
b. Các ngân hàng sẽ không có nghĩa vụ phải tiến hành nhờ thu hoặc bất cứ chỉ thị
nhờ thu nào, hoặc các chỉ thị liên quan sau này.
c. Nếu một ngân hàng, vì một lý do nào đó không chịu tiến hành nhờ thu hoặc bất
cứcác chỉ thị liên quan nào mà ngân hàng này nhận được thì ngân hàng này phải cần phải
thông báo ngay cho bên ra chỉ thị nhờ thu bằng đường viễn thông, nếu không cóthể, thì
hoặc bằng các phương tiện khẩn cấp khác.
Điều 2: Định nghĩa nhờ thu
Nhằm phục vụ cho các điều khoản này
a. "Nhờ thu" có nghĩa là các ngân hàng tiếp nhận các chứng từ như đã định nghĩa
ởĐiều phụ 2 (b) theo đúng các chỉ thị đã nhận được để:
1. Tiến hành thu tiền và/hoặc để yêu cầu chấp nhận thanh toán, hoặc:
2. Giao các chứng từ nếu được thanh toán và/hoặc chấp nhận thanh toán
và/hoặc nếuđược chấp nhận thanh toán, hoặc
3. Giao các chứng từ khi các điều kiện khác đặt ra được thực hiện.
b. "Các chứng từ" là những chứng từ tài chính và/hoặc những chứng từ thương mại:
1. "Các chứng từ tài chính" là bao gồm các hối phiếu, kỳ phiếu, séc hoặc các
loạichứng từ tương tự khác dùng để thu tiền.
2. "Các chứng từ thương mại" gồm các hoá đơn, các chứng từ vận tải, các
chứng từ về quyền sở hữu hoặc những chứng từ tương tự hoặc bất cứ chứng
từ nào khác miễn làkhông phải là các chứng từ tài chính.
c. "Nhờ thu phiếu trơn" có nghĩa là nhờ thu các chứng từ tài chính không kèm theo
các chứng từ.
d. "Nhờ thu kèm chứng từ" có nghĩa là nhờ thu:
1. Các chứng từ tài chính kèm theo các chứng từ thương mại;
216
2. Các chứng từ thương mại không kèm theo chứng từ tài chính.
Điều 3: Các bên tham gia trong nhờ thu
a. Nhằm phục vụ cho các điều khoản này, các bên tham gia bao gồm:
1. "Người nhờ thu" là bên giao uỷ thác nhờ thu cho một ngân hàng;
2. "Ngân hàng chuyển" là ngân hàng mà người nhờ thu đã giao uỷ thác nhờ
thu.
3. "Ngân hàng thu" là bất kỳ một ngân hàng nào mà không phải là ngân hàng
chuyểnthực hiện quy trình nhờ thu.
4. "Ngân hàng xuất trình" là ngân hàng thu có nhiệm vụ xuất trình chứng từ
tới ngườitrả tiền.
5. "Người trả tiền" là người mà chứng từ xuất trình đòi tiền anh ta theo quy
định củachỉ thị nhờ thu.
B. HÌNH THỨC VÀ NỘI DUNG CỦA NHỜ THU
Điều 4: Chỉ thị nhờ thu
a.
1. Mọi chứng từ nhờ thu gửi đi đều phải kèm theo chỉ thị nhờ thu chỉ rõ việc nhờ thu
phải theo URC 522 và có những chỉ dẫn đầy đủ và chính xác. Các ngân hàng chỉ
đượcphép hành động theo các chỉ thị đã được quy định trong chỉ thị nhờ thu và phải
tuân theo các quy định của Quy tắc này.
2. Các ngân hàng sẽ không kiểm tra các chứng từ để thực hiện các chỉ thị.
3. Trừ khi có sự uỷ quyền ngược lại trong chỉ thị nhờ thu, các ngân hàng sẽ không
tuân theo mọi chỉ dẫn của bất cứ ngân hàng hoặc các bên nào trừ các ngân hàng
hoặccác bên đã gửi cho họ chỉ thị nhờ thu.
b. Một chỉ thị nhờ thu cần có những mục các thông tin tương ứng sau đây:
1. Các chi tiết về ngân hàng nhận chỉ thị nhờ thu, bao gồm tên đầy đủ, địa chỉ bưu
điện và hay địa chỉ SWIFT, số telex, phone, và fax và số tham chiếu.
2. Các chi tiết về người nhờ thu: Họ và tên đầy đủ, địa chỉ bưu điện và số telex, điện
thoại, và fax, nếu có.
3. Các chi tiết về người trả tiền: Họ tên đầy đủ, địa chỉ bưu điện hoặc địa chỉ nơi xuất
trình chứng từ hoặc số telex, phone, fax, nếu có.
4. Chi tiết về ngân hàng xuất trình nếu có: Tên đầy đủ, địa chỉ bưu điện và số telex,
phone, fax nếu có.
5. Số tiền và loại tiền tệ sẽ nhờ thu.
6. Danh sách các chứng từ gửi kèm và số thứ tự của từng chứng từ.
217
7. a. Điều kiện thanh toán hoặc chứng từ thanh toán.
b. Điều kiện giao chứng từ khi:
- Thanh toán và/hoặc chấp nhận thanh toán.
- Các điều kiện khác được thực hiện.
Trách nhiệm của các bên đã đưa ra chỉ thị nhờ thu phải đảm bảo rằng các điều kiện
chuyển giao các chứng từ phải được tuyên bố rõ ràng và không mơ hồ, ngược lại cácngân
hàng sẽ không có trách nhiệm đối với bất cứ hậu quả nào phát sinh từ điều đó.
8. Lệ phí sẽ thu cần chỉ rõ hoặc là phải được nhờ thu hay là bỏ qua.
9. Tiền lãi sẽ được thu nếu có, cần chỉ rõ hoặc là có được thu hay là bỏ qua, bao
gồm:
i. Lãi suất
ii. Thời gian tính lãi.
iii. Cơ sở tính toán (Ví dụ một năm là 360 ngày hay 365 ngày)
10. Phương thức thanh toán và hình thức thông báo thanh toán.
11. Các trường hợp chỉ dẫn không thanh toán hay không chấp nhận thanh toán
và/hoặc không tuân theo các chỉ dẫn khác.
c.
1. Các chỉ dẫn nhờ thu phải ghi đầy đủ tên và địa chỉ người trả tiền hoặc nơi xuất
trình chứng từ. Nếu địa chỉ không đầy đủ hoặc sai thì ngân hàng thu có thể cố gắng
xác định địa chỉ thích hợp nhưng không chịu trách nhiệm về phía mình.
2. Ngân hàng thu sẽ không có trách nhiệm đối với bất cứ sự chậm chễ nào do địa
chỉcùng cấp không đầy đủ, không đúng gây ra.
C. HÌNH THỨC XUẤT TRÌNH
Điều 5: Xuất trình chứng từ
Nhằm phục vụ cho các điều này việc xuất trình là một thủ tục mà ngân hàng xuất
trình chứng từ đòi tiền người trả tiền như đã chỉ thị.
Trong chỉ thị nhờ thu cần ghi chính xác khoảng thời gian mà trong quãng thời gian
đó người trả tiền phải thực hiện thanh toán.
Các từ như: "Thứ nhất", "Ngay", "Lập tức" và các từ tương tự không nên dùng có
liênquan đến việc xuất trình hoặc dẫn chiếu đến bất cứ thời hạn nào mà trong thời hạn đó
chứng từ phải được tiếp nhận hoặc đối với bất cứ hành động nào mà người trả tiền phải
thực hiện. Nếu những từ như thế được sử dụng thì ngân hàng sẽ không xem xét đến.
Các chứng từ xuất trình chứng từ tới người trả tiền phải nguyên vẹn như lúc nhận,
trừ khi các ngân hàng được phép dán vào đó bất cứ con tem cần thiết nào với chi phído
người nhờ thu phải gánh chịu, trừ khi có chỉ thị ngược lại, và ngân hàng tiến hànhbất cứ
218
ký hậu cần thiết nào hay đóng bất cứ dấu cao su nào hoặc mọi dấu hiệu khác hoặc các ký
hiệu do tập quán hoặc theo yêu cầu của nghiệp vụ nhờ thu.
Để thực hiện có hiệu quả của việc nhờ thu, ngân hàng chuyển sẽ dùng ngân hàng
dongười nhờ thu chỉ thị để làm ngân hàng thu tiền. Trong trường hợp không có sự chỉ định
như thế, thì ngân hàng chuyển có thể dùng bất kỳ ngân hàng nào của chính mình hoặc
chọn một ngân hàng khác ở nước trả tiền hoặc chấp nhận thanh toán hoặc ở một nước
mà ỏ đó các điều kiện nhờ thu tỏ ra phù hợp.
Các chứng từ và chỉ thị nhờ thu có thể do ngân hàng chuyển gửi trực tiếp cho ngân
hàng thu hoặc qua một ngân hàng khác làm trung gian.
Nếu ngân hàng chuyển không chỉ định một ngân hàng xuất trình nào xuất trìnhriêng
biệt thì ngân hàng thu sẽ tự chọn một ngân hàng xuất trình.
Điều 6: Trả ngay/chấp nhận
Trong trường hợp chứng từ quy định thanh toán khi xuất trình thì ngân hàng xuất
trìnhphải xuất trình không chậm chễ để được thanh toán ngay.
Trong trường hợp chứng từ quy định thanh toán kỳ hạn mà không phải là trả ngay
thìngân hàng xuất trình, nếu yêu cầu chấp nhận thanh toán, phải ngay lập tức xuất trình
chứng từ để được chấp nhận thanh toán và nếu yêu cầu thanh toán trước khi hối phiếuhết
kỳ hạn.
Điều 7: Trao các chứng từ thương mại
Chấp nhận thanh toán đổi lấy chứng từ (D/A) ngược lại vớiThanh toán đổi lấy chứng
từ (D/P)
Nếu các nhờ thu không bao gồm các hối phiếu có thể thanh toán vào một ngày trong
tương lại thì các chỉ thị nhờ thu phải quy định rằng các chứng từ thương mạiphải được giao
khi nhận được thanh toán.
Nếu nhờ thu bao gồm một hối phiếu có thể thanh toán vào một ngày trong tương lai
thì chỉ thị nhờ thu phải ghi rõ chứng từ thương mại hoặc sẽ được giao cho người trả tiền
để chấp nhận thanh toán (D/A) hay thanh toán ngay (D/P).
Nếu không có quy định như thế thì chứng từ thương mại sẽ chỉ được giao khi thanh
toán (D/P) và ngân hàng thu sẽ không chịu trách nhiệm về bất cứ hậu quả nào phát sinh
do bất cứ sự chậm trễ nào trong việc trao chứng từ.
Nếu nhờ thu bao gồm một hối phiếu có thể thanh toán vào một ngày trong tương lai
và chỉ thị nhờ thu quy định chứng từ thương mại sẽ được xuất trình khi thanh toán thì
chứng từ chỉ được giao khi được thanh toán như thế và ngân hàng thu sẽ không chịu trách
nhiệm đối với bất kỳ hậu quả nào phát sinh từ bất cứ sự chậm chễ nào trong việctrao chứng
từ.
Điều 8: Việc tạo lập chứng từ
Khi ngân hàng chuyển chỉ thị rằng hoặc là ngân hàng thu hoặc là người trả tiền sẽ
phải tạo lập chứng từ (hối phiếu, kỳ phiếu, biên lai tin khác, thư cam kết hoặc các
219
chứng từ khác) mà không có trong nhờ thu thì hình thức và lời văn cho những chứng
từ như thế sẽ do ngân hàng chuyển quy định, ngược lại, ngân hàng thu sẽ không chịu trách
nhiệm về hình thức và lời văn của bất kỳ chứng từ nào do người trả tiền và/hoặcngân hàng
thu cấp.
D. NGHĨA VỤ VÀ TRÁCH NHIỆM
Điều 9: Sự thiện chí và sự cẩn thận hợp lý
Các ngân hàng sẽ hành động với sự thiện chí và sự cẩn thận hợp lý.
Điều 10: Các chứng từ đối với hàng hoá/ Dịch vụ/ Các thực hiện
Hàng hóa không được gửi trực tiếp đến địa chỉ của một ngân hàng hoặc được
chuyển đến hoặc được chuyển theo lệnh của một ngân hàng mà không có sự thoảthuận
trước của ngân hàng đó.
Tuy vậy, trong trường hợp hàng được gửi trực tiếp đến địa chỉ của ngân hàng hoặc
được chuyển đến hoặc chuyển theo lệnh của một ngân hàng để trao cho người trả tiềnkhi
họ thanh toán hoặc khi họ chấp nhận thanh toán hoặc khi những điều kiện khác được thực
hiện mà không có sự thoả thuận khác hoặc không có sự thoả thuận trước của ngân hàng
đó thì ngân hàng đó sẽ không có nghĩa vụ nhận hàng và rủi ro, tráchnhiệm đối với hàng
hoá vẫn thuộc về người gửi hàng.
Các ngân hàng không có nghĩa vụ thực hiện bất cứ hành động nào đối với hàng hoá
và phương thức nhờ thu kèm theo chứng từ có liên quan bao gồm việc lưu kho và bảo
hiểm hàng hoá ngay cả khi chỉ thị nhờ thu nếu quy định cụ thể điều đó. Các ngân hàngsẽ
chỉ làm điều đó nếu khi và ở chừng mực khi mà họ đồng ý là như vậy trong từng trường
hợp. Dù cho có điều khoản ở Điều 1 (c), quy định này được áp dụng ngay cả khi không có
bất cứ thông báo cụ thể nào về vấn đề này của ngân hàng thu.
Tuy nhiên, nếu các ngân hàng tiến hành bảo vệ hàng hoá, dù có chỉ thị hay không,
các ngân hàng này cũng không chịu trách nhiệm về số phận và/hoặc tình cảnh của hàng
hoá và/hoặc về mọi hành động và/hoặc về thiếu sót của bất kỳ bên thứ ba nào được uỷ
nhiệm lưu kho và hoặc bảo vệ hàng hoá. Tuy nhiên, ngân hàng thu phải thông báo ngay
cho ngân hàng đã gửi chỉ thị nhờ thu về bất kỳ hành động nào thuộc loại này.
Mọi lệ phí và hoặc chi phí của các ngân hàng có liên quan tới bất cứ hành động nào
trong việc bảo vệ hàng hoá sẽ do bên gửi chỉ thị nhờ thu gánh chịu.
e.1. Dù cho có điều khoản trong Điều 10(a) nếu hàng hoá được gửi đến hoặc gửi
theo lệnh của ngân hàng thu và người trả tiền đã thanh toán, chấp nhận thanh toán hoặc
cácđiều kịên khác đã được thực hiện và ngân hàng thu bố trí việc giao hàng, thì ngân hàng
chuyển sẽ phải cho phép ngân hàng thu làm như vậy.
Theo chỉ dẫn của ngân hàng chuyển hoặc theo Điều phụ 10(e)1, ngân hàng thu sắp
xếp việc giao hàng thì ngân hàng chuyển sẽ hoàn trả mọi chi phí và thiệt hại mà ngânhàng
thu đã chịu
220
Điều 11: Sự miễn trách đối với hành động của một bên ra chỉ thị
Các ngân hàng sử dụng dịch vụ của một ngân hàng khác hoặc các ngân hàng khác
nhằm thực hiện có hiệu quả chỉ thị của người nhờ thu thì mọi chi phí và sự rủi ro đó sẽdo
người nhở thu gánh chịu.
Các ngân hàng sẽ không có nghĩa vụ và chịu trách nhiệm gì nếu những chỉ thị nhờ
thu mà họ chuyển không được thực hiện, thậm chí ngay cả khi bản thân họ lựa chọn các
ngân hàng đó.
Một bên chỉ thị cho bên khác thực hiện dịch vụ sẽ bị ràng buộc và chịu trách nhiệm
đối với các nghĩa vụ và trách nhiệm mà luật lệ và tập quán nước ngoài áp đặt đối với bên
nhận chỉ thị.
Ðiều 12. Miễn trách đối với chứng từ nhận được
Các ngân hàng phải xác định rằng các chứng từ nhận được đều được liệt kê trong
bản chỉ thị nhờ thu và phải thông báo bằng đường viễn thông hoặc nếu không thể thìbằng
các phương tiện hoả tốc, không chậm chễ cho bên đã gửi chỉ thị nhờ thu về bấtkỳ một
chứng từ nào bị thiếu hay khác với bản liệt kê. Về việc này các ngân hàng không có nghĩa
vụ gì thêm.
Nếu các chứng từ không được liệt kê trong bản chỉ thị nhờ thu thì ngân hàng chuyển
sẽ không liên can đến tranh chấp về loại và số lượng các chứng từ giao cho ngân hàng
thu.
Theo Ðiều phụ 5(c) và 12 (b) ở trên, các ngân hàng sẽ xuất trình các chứng từ như
đã nhận mà không phải kiểm tra gì thêm.
Điều 13: Sự miễm trách về hiệu lực của các chứng từ
Các ngân hàng không có nghĩa vụ hoặc chịu trách nhiệm gì đối với hình thức, độ
đầy đủ, chính xác, độ chân thật hay giả dối, hoặc hiệu lực pháp lý của bất kỳ chứng từ nào,
hoặc đối với các điều kiện chung và/hoặc riêng quy định cho các chứng từ hoặc kèm theo
chúng, họ cũng không có nghĩa vụ hoặc chịu trách nhiệm đối với việc mô tả số lượng, chất
lượng, trọng lượng, trạng thái, bao bì, việc giao hàng, giá trị hay sự tồn tại của hàng hóa
thể hiện trong bất kỳ chứng từ nào, hoặc đối với sự thiện chí hoặc các hành vi và hoặc sự
thiếu sót, khả năng trả nợ sự thực hiện nghĩa vụ hay sự tín nhiệm của những người gửi,
những người vận chuyển, những người giao nhận, những ngườinhận hàng hay người bảo
hiểm hàng hoá, hoặc đối với bất kỳ ai khác.
Điều 14: Sự miễn trách về việc chậm trễ, mất mát trong vận chuyển và dịch thuật
Các ngân hàng không có nghĩa vụ hoặc chịu trách nhiệm về các hậu quả phát sinh
từ việc chậm trễ và/hoặc việc mất mát các thư từ trong việc vận chuyển bất cứ các điện
tín, các thư từ, các chứng từ nào hoặc đối với việc chậm trễ, cắt xén hay các saisót khác
phát sinh trong quá trình chuyển bất cứ điện tín nào hoặc đối với các lỗi trong dịch thuật
và/hoặc giải thích đối với các thuật ngữ.
Các ngân hàng sẽ không có nghĩa vụ hoặc chịu trách nhiệm đối với bất cứ sự chậm
trễ nào gây ra bởi sự cần thiết phải làm sáng tỏ các chỉ thị nhờ thu được nhận.
221
Điều 15. Trường hợp bất khả kháng
Các ngân hàng không có nghĩa vụ hoặc chịu trách nhiệm về các hậu quả phát sinh
do hoạt động kinh doanh của mình bị gián đoạn vì thiên tai, bạo loạn, dân biến, sự nổi dậy,
chiến tranh hay bất kỳ nguyên nhân nào nằm ngoài sự kiểm soát của họ, hoặc đốivới hậu
quả của đình công, bế xưởng.
E. THANH TOÁN
Điều 16: Thanh toán không chậm trễ
Số tiền thu được (trừ đi các cước phí và/hoặc các ứng chi và/hoặc chi phí nếu có)
phải giao ngay cho bên đã nhận bản chỉ thị nhờ thu phù hợp với các điều kiện ghi trong
bản điều kiện nhờ thu này.
Dù cho có quy định trong Điều phụ 1(c), và trừ khi có sự thoả thuận ngược lại,ngân
hàng thu sẽ chỉ thanh toán số tiền thu được cho ngân hàng chuyển.
Điều 17: Thanh toán bằng tiền địa phương
Trong trường hợp các chứng từ có thể thanh toán bằng tiền của nước trả tiền (tiền
địaphương), ngân hàng xuất trình phải giao các chứng từ cho người trả tiền khi họ thanh
toán bằng tiền địa phương chỉ khi nào khoản tiền đó đã có sẵn để trả ngay bằng phương
thức thanh toán quy định trong bản chỉ thị nhờ thu, trừ khi có sự chỉ dẫn ngược lại trong
chỉ thị nhờ thu.
Điều 18: Thanh toán bằng ngoại tệ
Trong trường hợp chứng từ có thể thanh toán bằng đồng tiền không phải là đồng
tiền của nước trả tiến (ngoại tệ) thì ngân hàng xuất trình phải giao chứng từ cho người trả
tiền khi họ thanh toán bằng một ngoại tệ đã thoả thuận chỉ khi nếu khoản ngoại tệ nàycó
thể được chuyển ngay theo các chỉ dẫn trong bản chỉ dẫn nhờ thu, trừ khi có sự chỉ dẫn
ngược lại trong chỉ thị nhờ thu.
Điều 19: Thanh toán từng phần
Đối với các nhờ thu phiếu trơn, việc thanh toán từng phần có thể được chấp nhận
nếu như và ở mức độ và theo các điều kiện mà việc thanh toán từng phần được luật pháp
hiện hành nơi thanh toán cho phép. Các chứng từ tài chính sẽ chỉ được giao chongười trả
tiền khi người này mới thanh toán toàn bộ.
Đối với các nhờ thu kèm chứng từ thanh toán từng bộ phận chỉ có thể được chấp
nhận nếu như có sự cho phép đặc biệt ghi trong bản chỉ thị nhờ thu. Tuy nhiên ngân hàng
xuất trình sẽ giao các chứng từ cho người trả tiền chỉ khi nào sẽ thanh toán toànbộ, trừ khi
có quy định khác, và ngân hàng xuất trình sẽ không chịu trách nhiệm đối với hậu quả, nếu
có phát sinh từ bất cứ sự chậm trễ nào trong việc giao chứng từ.
Trong mọi trường hợp thanh toán từng phần sẽ chỉ được chấp nhận khi phải tuân
theo hoặc là các điều khoản trong Điều 17 và/hoặc là Điều 18.
Nếu được chấp thuận, thanh toán từng phần sẽ được chấp hành theo các điều
khoảncủa Điều 16.
222
F. TIỀN LÃI, LỆ PHÍ VÀ CÁC CHI PHÍ
Điều 20: Tiền lãi
Nếu bản chỉ thị nhờ thu quy định sẽ phải thu lãi nhưng người trả tiền không chịu trả
lãi thì ngân hàng xuất trình có thể giao chứng từ khi được thanh toán hoặc khi được chấp
nhận thanh toán và khi các điều kiện khác được thực hiện nếu là trường hợp cầnthiết mà
không cần thu lãi, trừ khi áp dụng cho Điều 20(c).
Nếu tiền lãi như thế sẽ phải thu được thì bản chỉ thị nhờ thu cần ghi rõ lãi suất, thời
gian tính và cơ sở tính toán.
Nếu bản chỉ thị nhờ thu nói rõ không bỏ qua tiền lãi mà người trả tiền từ chối thanh
toán tiền lãi đó thì ngân hàng xuất trình sẽ không giao các chứng từ và sẽ không chịu trách
nhiệm đối với bất cứ hậu quả nào phát sinh từ bất cứ sự chậm chễ nào trong việcgiao
chứng từ.
Khi việc thanh toán tiền lãi đã bị từ chối, ngân hàng xuất trình phải thông báo ngay
cho ngân hàng gửi chứng từ đến bằng đường viễn thông hoặc nếu không thể, bằng bấtkỳ
phương tiện hoả tốc nào.
Ðiều 21: Lệ phí và các chi phí
Nếu bản chỉ thị nhờ thu quy định cụ thể rằng mọi lệ phí và chi phí nhờ thu là do
người trả tiền chịu và người này lại từ chối thanh toán thì ngân hàng xuất trình có thểgiao
các chứng từ khi được thanh toán hay khi được chấp nhận thanh toán hoặc khi các điều
kiện khác được thực hiện nếu là cần thiết, không cần thu lệ phí và chi phí, trừkhi Ðiều 21
(b) được áp dụng.
Nếu các chi phí và/hoặc lệ phí nhờ thu như thế phải thu thì bên đưa ra chỉ thị nhờ
thusẽ chịu những chi phí này hoặc có thể trừ vào số tiền thu được.
Nếu bản chỉ thị nhờ thu quy định rõ ràng là các chi phí và lệ phí không có thể bỏ qua
và người trả tiền từ chối thanh toán thì ngân hàng xuất trình sẽ không giao chứngtừ và
không chịu trách nhiệm đối với bất cứ hậu quả nào sinh ra từ bất cứ sự chậm trễnào trong
việc giao chứng từ. Khi việc thanh toán chi phí và lệ phí nhờ thu này bị từ chối thì ngân
hàng xuất trình phải thông báo ngay bằng đường viễn thông hoặc nếu không thể bằng
phương tiện hoả tốc khác cho ngân hàng đã gửi chỉ thị nhờ thu đến.
Trong mọi trường hợp, nếu các điều kiện của chỉ thị nhờ thu nói rõ hoặc theo bản
quy tắc này, mọi chi phí và tiền ứng chi cho người nhờ thu gánh chịu thì ngân hàng thu sẽ
có quyền thu hồi ngay các khoản tiền chi phí có liên quan đến tiền ứng chi, lệphí và các chi
phí từ ngân hàng để gửi chỉ thị nhờ thu và Ngân hàng chuyển sẽ có quyền thu hồi lại ngay
từ người nhờ thu bất cứ số tiền nào đã trả cùng với các lệ phí,chi phí và tiền ứng chi tương
ứng, không cần biết đến kết quả nhờ thu như thế nào.
Các ngân hàng có quyền đòi thanh toán trước những lệ phí và chi phí đối với bên
đãgửi chị thị nhờ thu để trả những chi phí nhằm để thực hiện bất cứ các chỉ thị nào và khi
chưa nhận được sự thanh toán trước này thì họ có quyền không thực hiện các chỉ thị nhờ
thu này.
223
G. CÁC ĐIỀU KHOẢN KHÁC
Điều 22: Chấp nhận thanh toán
Ngân hàng xuất trình có trách nhiệm xem xét hình thức chấp nhận thanh toán một
hốiphiếu có đầy đủ và đúng đắn hay không , nhưng lại không có trách nhiệm đối với tính
xác thực của bất cứ chữ ký nào hoặc với sự uỷ quyền của bất cứ bên ký nào để ký nhận.
Điều 23: Kỳ phiếu và phương tiện khác
Ngân hàng xuất trình không có trách nhiệm đối với tính xác thực của bất cứ chữ ký
nào có đối với sự uỷ quyền của bất cứ bên ký nào để ký một kỳ phiếu, hoá đơn thutiền hay
các phương tiện khác
Điều 24: Kháng nghị
Bản chỉ thị nhờ thu cần có những chỉ thị cụ thể về kháng nghị (hoặc bất kỳ quá trình
tố tụng liên quan nào), về việc không thanh toán hoặc không chấp nhận thanh toán.
Nếu không có những chỉ thị này, những ngân hàng liên quan đến nhờ thu sẽ không
cónghĩa vụ phải có các chứng từ kháng nghị việc không thanh toán hoặc không chấp nhận.
Bất cứ các chi phí và hoặc lệ phí của các ngân hàng có liên quan đến kháng nghị
đóhoặc các tố tụng pháp lý khác sẽ bên gửi chỉ thị nhờ thu phải gánh chịu.
Điều 25: Người đại diện khi cần thiết
Nếu người nhờ thu chỉ định một người đại diện khi cần thiết phòng trường hợp
khôngthanh toán và hoặc không chấp nhận thanh toán thì quyền hạn của người đại diện
phảiđược ghi rõ trong bản chỉ thị nhờ thu, nếu không, các ngân hàng không chấp nhận bất
cứ một chỉ thị nào của người này.
Điều 26. Thông báo
Các ngân hàng thu cần thông báo sự kiện theo các quy định sau:
Hình thức thông báo: Mọi thông báo hoặc thông tin từ ngân hàng thu gửi đến ngân
hàng đã gửi chỉ thị nhừ thu trong mọi trường hợp đều phải ghi mọi chi tiết thích đáng bao
gồm số tham chiếucủa ngân hàng gửi lệnh nhờ thu đã được ghi trong chỉ thị nhờ thu.
Phương pháp thông báo: Ngân hàng chuyển sẽ có trách nhiệm chỉ dẫn ngân hàng
thu về phương pháp thông báo được nói rõ trong mục (c) 1, (c) 2, và (c) 3 dưới đây. Nếu
không có chỉ dẫn nàythì ngân hàng thu sẽ gửi những thông báo tương ứng bằng phương
pháp tự chọn vớichi phí của ngân hàng gửi chỉ thị nhờ thu.
Thông báo thanh toán: Ngân hàng thu phải lập tức gửi thông báo về thanh toán đến
ngân hàng đã gửi bản chỉthị nhờ thu, nói rõ số tiền hoặc các số tiến thu được, các chi phí
và/hoặc tiền ứng chi và hoặc các lệ phí đã khấu trừ, nếu có, và phương pháp chuyển tiền
còn lại.
Thông báo việc chấp nhận thanh toán: Ngân hàng thu phải lập tức gửi thông báo về
việc chấp nhận thanh toán cho ngân hàngđã gửi bản chỉ thị nhờ thu tới.
224
Thông báo việc không thanh toán hay/ và không chấp nhận thanh toán: Ngân hàng
xuất trình cần tìm ra lý do của việc này không thanh toán khác và/hoặc không chấp nhận
thanh toán và thông báo ngay cho ngân hàng đã gửi bản chỉ thị nhờ thu.
Ngân hàng xuất trình phải gửi ngay thông báo không thanh toán và/hoặc thông báo
không chấp nhận thanh toán cho Ngân hàng đã gửi chỉ thị nhờ thu.
Khi nhận được thông báo này, ngân hàng chuyển phải có chỉ thị thích hợp về việc
tiếptục xử lý các chứng từ. Nếu sau 60 ngày kể từ khi gửi thông báo về việc không thanh
toán và/hoặc không chấp nhận thanh toán mà ngân hàng xuất trình vẫn không nhận được
những chỉ thị nói trên thì các chứng từ sẽ được chuyển trả lại ngân hàng đã gửi đến, ngân
hàng xuất trình sẽ không chịu trách nhiệm gì thêm.
225
CHƯƠNG 9: PHƯƠNG THỨC TÍN DỤNG CHỨNG TỪ
1. Khái niệm và giải thích thuật ngữ

1.1. Khái niệm
Tín dụng chứng từ là một sự thỏa thuận, trong đó một ngân hàng theo yêu cầu của
người xin mở thư tín dụng cam kết chắc chắn và không hủy ngang về việc trả một số tiền
nhất định cho một người thứ ba hoặc chấp nhận hối phiếu do người thứ ba ký phát khi họ
xuất trình cho ngân hàng bộ chứng từ thanh toán phù hợp với những quy định trong thư
tín dụng.
Trong phương thức thanh toán ứng trước và ghi sổ, ngân hàng đơn thuần chỉ thực
hiện chức năng chuyển tiền trên danh nghĩa người mua và nhận tiền trên danh nghĩa người
bán. Trong nhờ thu, các ngân hàng tham gia xử lý chứng từ do người bán gửi đến và hành
động với vai trò là đại lý của người bán. Ngoại trừ vai trò là đại lý và chức năng giám sát,
trong cả 3 phương thức thanh toán nêu trên, các ngân hàng không có bất kỳ cam kết, trách
nhiệm hay nghĩa vụ nào.
Tuy nhiên, trong phương thức tín dụng chứng từ, các ngân hàng đã tham gia chủ
động và tích cực hơn. Theo đó, các ngân hàng thực hiện trả tiền theo cam kết của mình.
Rõ ràng là, nhà nhập khẩu có cơ sở tin chắc rằng, ngân hàng phát hành sẽ không
trả tiền trước khi nhà xuất khẩu giao hàng, bởi vì điều này đòi hỏi nhà xuất khẩu phải xuất
trình bộ chứng từ giao hàng; còn nhà xuất khẩu tin chắc rằng sẽ nhận được tiền hàng xuất
khẩu nếu trao cho ngân hàng phát hành bộ chứng từ phù hợp với quy định của L/C. Như
vậy, phương thức tín dụng chứng từ đã dung hòa được lợi ích và rủi ro giữa nhà xuất khẩu
và nhà nhập khẩu. Đây là ưu điểm vượt trội của phương thức này.
1.2. Giải thích
a. Tại sao gọi là “tín dụng chứng từ”?
226
Vì tất cả các bên liên quan chỉ giao dịch với nhau bằng chứng từ mà không liên quan
đến hàng hóa, dịch vụ hay các thực hiện khác.
b. Về tên gọi phương thức tín dụng chứng từ:
Theo quy tắc giao dịch L/C, thì chứng từ có thể ghi tiêu đề như yêu cầu của Tín
dụng, ghi tiêu đề tương tự, hay không ghi tiêu đề, miễn là nội dung của chứng từ phải thể
hiện đầy đủ chức năng của chứng từ yêu cầu.
Cùng bản chất này, tên gọi của phương thức tín dụng chứng từ là không bắt buộc
và có thể là bất cứ như thế nào, miễn là nội dung của nó thể hiện một thỏa thuận, theo đó,
một ngân hàng hành động theo yêu cầu và theo chỉ thị của một khách hàng hoặc trên danh
nghĩa chính mình, phải trả tiền hoặc trả tiền theo lệnh của một người khác hoặc chấp nhận
và trả tiền hối phiếu do người này ký phát, khi bộ chứng từ quy định được xuất trình và
tuân thủ các điều kiện của tín dụng.
Do có tính tùy ý về cách gọi, nên trong thực tế, ta gặp rất nhiều thuật ngữ khác nhau
được dùng để chỉ phương thức thanh toán tín dụng chứng từ bằng Tiếng Anh và Tiếng
Việt như: Letter of Credit (L/C); Credit; Documentary Credit (D/C)… Cho dù cách gọi là gì
thì bản chất của nó vẫn phải tuân thủ nội dung Điều 2 của UCP 600. Do có tính chất tùy ý
trong cách gọi, nên trong cuốn sách này, các thuật ngữ trên được sử dụng đan xen với
nhau mà không làm thay đổi bản chất của tín dụng chứng từ. Tuy nhiên, thuật ngữ L/C sẽ
được dùng phổ biến hơn.
c. Về thuật ngữ “Tín dụng – Credit”
Ở đây được dùng theo nghĩa rộng, tức “tín nhiệm”, chứ không phải để chỉ “một
khoản cho vay” theo nghĩa thông thường. Điều này được thể hiện rõ ràng trong trường hợp
khi người nhập khẩu ký quỹ 100% giá trị của L/C, thì thực chất ngân hàng phát hành không
cấp bất cứ một khoản tín dụng nào cho người mở L/C, mà chỉ cho người nhập khẩu “vay”
sự tín nhiệm của mình. Ngya cả trong trường hợp nhà nhập khẩu không hề ký quỹ, thì một
khoản tín dụng thực sự chỉ xảy ra khi ngân hàng phát hành tiến hành trả tiền cho nhà xuất
khẩu và ghi nợ nhà nhập khẩu. Như vậy, thuật ngữ “tín dụng” trong phương thức tín dụng
chứng từ chỉ thể hiện khoản “tín dụng trừu tượng” bằng lời hứa trả tiền của ngân hàng thay
cho lời hứa trả tiền của nhà nhập khẩu, vì ngân hàng có hệ số tín nhiệm cao hơn nhà nhập
khẩu.
2. Đặc điểm của giao dịch L/C
Trong phương thức tín dụng chứng từ, có ba mối quan hệ hợp đồng được hình
thành theo mô hình sau:
227
2.1. Hợp đồng 1: Hợp đồng ngoại thương
Hợp đồng 1 được thể hiện bằng các điều khoản quy định trong hợp đồng mua bán,
bao gồm chi tiết liên quan đến số lượng, chất lượng hàng hóa, cơ sở giá cả, ngày gửi hàng
và ngày dự kiến hàng đến. Ngoài ra, trong hợp đồng mua bán còn có điều khoản quy định
về phương thức thanh toán. Nếu người mua và người bán đồng ý chọn phương thức L/C
thì nó cũng phải được thể hiện thành điều khoản trong hợp đồng mua bán.
2.2. Hợp đồng 2: Hợp đồng mở L/C
Hợp đồng 2 bao gồm quan hệ hợp đồng giữa nhà nhập khẩu (người làm đơn mở
L/C) và ngân hàng phát hành L/C. Mối quan hệ hợp đồng này được thể hiện bởi tất cả hoặc
bất cứ một trong các loại hợp đồng sau đây giữa nhà nhập khẩu và ngân hàng phát hành
L/C.
- Các điều kiện và điều khoản thể hiện trong đơn mở L/C được ký bởi người nhập
khẩu gửi ngân hàng phát hành.
- Các điều kiện và điều khoản chung được ký bởi nhà nhập khẩu về biện pháp đảm
bảo tín dụng, trong đó có điều khoản thể hiện việc thế chấp số hàng hóa liên quan cho
ngân hàng phát hành L/C.
- Các điều kiện và điều khoản quy định trong bất kỳ thủ tục nào được ký bởi nhà
nhập khẩu, trên cơ sở đó, ngân hàng phát hành L/C trên danh nghĩa của người mua.
Cần lưu ý rằng, các nội dung trên không chỉ cung cấp mức độ an toàn cao nhất có
thể cho ngân hàng phát hành, mà còn cho phép ngân hàng phát hành được tự động ghi
228
nợ tài khoản của người mua để thanh toán bất kỳ khoản tiền nào liên quan đến giao dịch
L/C.
2.3. Hợp đồng 3: Hợp đồng thanh toán L/C
Hợp đồng 3 giữa ngân hàng phát hành và nhà xuất khẩu. Mối quna hệ này là hệ
quả của hai mối quan hệ trên, nhưng lại là một nghĩa vụ hợp đồng độc lập của ngân hàng
phát hành, thể hiện cam kết của ngân hàng phát hành đối với nhà xuất khẩu, và là cơ sở
để thanh toán khi nhà xuất khẩu xuất trình được bộ chứng từ phù hợp.
Cam kết thanh toán của ngân hàng phát hành là hoàn toàn độc lập với hợp đồng
mua bán giữa người xuất khẩu và người nhập khẩu (quan hệ hợp đồng 1) và độc lập hoàn
toàn với quan hệ hợp đồng giữa nhà nhập khẩu với ngân hàng phát hành (quan hệ hợp
đồng 2). Ngoài ra, cam kết của ngân hàng phát hành cũng hoàn toàn độc lập với bất kỳ
hợp đồng cơ sở nào liên quan đến hàng hóa, dịch vụ và các hoạt động khác.
Nghĩa vụ của ngân hàng phát hành được quy định tại Điều 7, UCP 600. Theo đó,
nghĩa vụ của ngân hàng phát hành đối với người thụ hưởng là không hủy ngang và vô điều
kiện. Có nghĩa là ngân hàng không được nêu lý do từ chối thanh toán nếu người bán đã
tuân thủ đầy đủ các điều kiện của L/C. Đây được xem là yếu tố căn bản trong thanh toán
quốc tế.
Xét từ góc độ người bán, sau khi hàng hóa được gửi đi theo quy định của hợp đồng
mua bán, lập bộ chứng từ theo quy định của L/C và xuất trình cho ngân hàng phát hành để
được thanh toán. Người bán không cần quan tâm đến năng lực thanh toán của người mua,
bởi vì trách nhiệm thanh toán bộ chứng từ thuộc về ngân hàng phát hành chứ không phải
người mua. Người bán cũng không cần lo lắng về quy chế quản lý ngoại hối và ngay cả rủi
ro chính trị ở nước người mua, bởi vì trong hầu hết các trường hợp, cam kết của ngân
hàng phát hành được thừa nhận rộng rãi trong nước và quốc tế, do đó, nếu không thực
hiện những gì đã cam kết, thì sẽ ảnh hưởng đến uy tín quốc gia trên trường quốc tế.
Từ phân tích trên, ta rút ra 5 đặc điểm cơ bản của giao dịch L/C là:
2.3.1. Đặc điểm 1: L/C là hợp đồng kinh tế hai bên
Nhiều người lầm tưởng rằng, L/C là hợp đồng kinh tế ba bên, gồm nhà nhập khẩu,
ngân hàng phát hành và nhà xuất khẩu. Thực tế, L/C là hợp đồng kinh tế độc lập chỉ của
hai bên là ngân hàng phát hành và nhà xuất khẩu. Mọi yêu cầu và chỉ thị của nhà nhập
khẩu đã do ngân hàng phát hành đại dinệ. Do đó, tiếng nói chính thức của nhà nhập khẩu
không được thể hiện trong L/C. Hiểu được điều này rất quan trọng, bởi vì nhiều nhà xuất
nhập khẩu cho rằng “L/C là của họ”, ngân hàng chỉ cung cấp dịch vụ để hưởng phí. Do đó,
mọi thỏa thuận giữa nhà xuất khẩu và nhà nhập khẩu mới là quan trọng, còn việc ngân
hàng có đồng ý hay không chỉ là yếu tố tiền phí dịch vụ.
2.3.2. Đặc điểm 2: L/C độc lập với hợp đồng cơ sở và hàng hóa
Về bản chất, L/C là một giao dịch hoàn toàn độc lập với hợp đồng ngoại thương
hoặc hợp đồng khác, mà hợp đồng này là cơ sở để hình thành giao dịch L/C. Trong mọi
trường hợp, ngân hàng không liên quan đến hoặc bị ràng buộc vào hợp đồng như vậy,
ngay cả khi L/C có bất cứ dẫn chiếu nào đến hợp đồng này.
229
Như vậy, L/C có tính chất quan trọng, nó hình thành trên cơ sở của hợp đồng ngoại
thương, nhưng sau khi được thiết lập, nó lại hoàn toàn độc lập với hợp đồng này. Một khi
L/C đã được mở và đã được các bên chấp nhận, thì cho dù nội dung của L/C có đúng với
hợp đồng ngoại thương hay không, cũng không làm thay đổi quyền lợi và nghĩa vụ của các
bên có liên quan đến L/C.
Một số nhà nhập khẩu không hiểu hoặc cố tình làm ngơ quy tắc này, khi gặp rủi ro
trong giao dịch hợp đồng cơ sở đã quay sang khiếu nại hay ngăn cản việc ngăn hàng thanh
toán bộ chứng từ xuất trình phù hợp. Điều này là không được phép.
Trong thực tế, một số nhà nhập khẩu có thể sử dụng L/C như là công cụ dự phòng
để cụ thể hóa, chi tiết hóa hoặc bổ sung những điều khoản mà hợp đồng thương mại còn
sót hoặc ký bị hớ; ngoài ra, còn để đính chính, sửa chữa những nội dung bất lợi trong hợp
đồng ngoại thương đã ký kết. Nếu người xuất khẩu không chấp nhận, thì L/C coi như không
được phát hành; và để bảo vệ quyền lợi cho mình, nhà xuất khẩu sẽ kiện nhà nhập khẩu
ra tòa trên cơ sở các điều khoản của hợp đồng thương mại.
2.3.3. Đặc điểm 3: L/C chỉ giao dịch bằng chứng từ và thanh toán chỉ căn cứ vào
chứng từ
Các ngân hàng, chỉ trên cơ sở chứng từ, kiểm tra việc xuất trình để quyết định xem
trên bề mặt của chứng từ có tạo thành một xuất trình phù hợp không. Như vậy, các chứng
từ trong giao dịch L/C có tầm quan trọng đặc biệt, nó là bằng chứng về việc giao hàng của
người bán, là đại diện cho giá trị hàng hóa đã được giao, do đó, chúng trở thành căn cứ
để ngân hàng trả tiền, là căn cứ để nhà nhập khẩu hoàn trả tiền cho ngân hàng, là chứng
từ đi nhận hàng của nhà nhập khẩu… Việc nhà xuất khẩu có thu được tiền hay không, phụ
thuộc duy nhất vào xuất trình chứng từ có phù hơpọ; đồng thời, ngân hàng cũng chỉ trả
tiền khi bộ chứng từ xuất trình phù hợp, nghĩa là ngân hàng không chịu trách nhiệm về sự
thật của hàng hóa mà bất kỳ chứng từ nào đại diện.
Khi chứng từ xuất trình là phù hợp thì ngân hàng phát hành phải thanh toán vô điều
kiện cho nhà xuất khẩu, mặc dù trên thực tế hàng hóa có thể không được giao hoặc giao
không hoàn toàn đúng như ghi trên chứng từ. Như vậy, việc thanh toán L/C không hề căn
cứ vào tình hình thực tế của hàng hóa.
2.3.4. L/C yêu cầu tuân thủ chặt chẽ của bộ chứng từ
Vì giao dịch chỉ bằng chứng từ và thanh toán chỉ căn cứ vào chứng từ, nên yêu cầu
tuân thủ chặt chẽ của chứng từ là nguyên tắc cơ bản của giao dịch L/C. Để được thanh
toán, người xuất khẩu phải lập được bộ chứng từ phù hợp, tuân thủ chặt chẽ các điều
khoản và điều kiện của L/C, bao gồm số loại, số lượng mỗi loại và nội dung chứng từ phải
đáp ứng được chức năng của chứng từ yêu cầu.
2.3.5. L/C là công cụ thanh toán, hạn chế rủi ro hay là công cụ từ chối thanh toán
và lừa đảo?
Xét về giác độ là công cụ thanh toán và phòng ngừa rủi ro cho nhà xuất khẩu và nhà
nhập khẩu, thì L/C có ưu điểm vượt trội so với các phương thức thanh toán khác. Chính vì
vậy, mà phương thức này đã tồn tại phát triển như ngày nay. Tuy nhiên, trong thực tế
thương mại quốc tế, do diễn biến của thị trường, giá cả… mà L/C có thể bị lạm dụng trở
230
thành công cụ để từ chối nhận hàng, từ chối thanh toán và là công cụ để gian lận và lừa
đảo.
Từ bản chất của L/C là chỉ giao dịch bằng chứng từ và khi kiểm tra chứng từ lại chỉ
xem xét trên bề mặt, chứ không xem xét tính chất “bên trong của chứng từ”, chính vì điều
này mà không ít các tranh chấp xảy ra về tính chất tuân thủ chặt chẽ của chứng từ. Trong
thực tế, lập được một bộ chứng từ hoàn hảo không có bất cứ sai sót nào là một việc làm
không hề dễ chút nào, hơn nữa, giữa “phù hợp” và “sai sót” lại có ranh giới thật mong
manh. Tùy thuộc vào tập quán, trình độ, quan điểm, động cơ của những người liên quan.
Ngoài ra, do tính chất độc lập của L/C với hợp đồng, nên bọn lừa đảo có thể lợi dụng không
giao hàng hoặc giao hàng không đúng, nhưng vẫn lập bộ chứng từ phù hợp để thanh toán.
Thực tế trên thế giới đã xảy ra không ít trường hợp như thế.
3. Văn bản pháp lý điều chỉnh giao dịch L/C
Hoạt động thanh toán quốc tế bằng L/C chịu sự điều chỉnh đồng thời bởi các nguồn
luật, công ước quốc tế liên quan và các nguồn luật quốc gia; đồng thời nó chịu sự điều
chỉnh trực tiếp bởi các thông lệ và tập quán quốc tế, đó là:
- “Quy tắc và thực hành thống nhất về tín dụng chứng từ” – Uniform Customs and
Practice for Documentary Credit – viết tắt là UCP.
- Tập quán Ngân hàng tiêu chuẩn quốc tế trong kiểm tra chứng từ theo L/C –
International Standard Banking Practice Under Documentary Credit – ISBP.
- Bản phụ trương UCP về xuất trình chứng từ điện tử (Supplement to the Uniform
Customs and Practice for Documentary Credit for Electronic Presentation – eUCP.
- Quy tắc thống nhất về hoàn trả liên ngân hàng theo L/C – Uniform Rules for Bank
– to – Bank Reimbursements under Documentary Credit – URR.
Trong đó, UCP là văn bản chính, còn các văn bản khác có tính chất giải thích và làm
rõ việc áp dụng và thực hiện UCP.
Do có nhiều nguồn luật cùng tham gia điều chỉnh, nên:
1. Trình tự ưu tiên về tính pháp lý theo thứ tự giảm dần sẽ là: Công ước và Luật
quốc tế, Luật quốc gia, thông lệ và tập quán quốc tế. Nếu có mâu thuẫn giữa các nguồn
luật thì Luật quốc gia sẽ được ưu tiên vượt lên trên tính chất pháp lý đối với thông lệ và tập
quán quốc tế; Công ước và luật quốc tế sẽ được ưu tiên vượt lên trên về tính chất pháp lý
đối với luật quốc gia.
2. Thông lệ và tập quán quốc tế là những văn bản quy phạm pháp luật tùy ý. Bởi vì,
các văn bản này do ICC phát hành, mà ICC là một tổ chức mang tính xã hội (phi chính phủ)
chứ không phải là một tổ chức liên chính phủ, do đó, UCP và các văn bản khác không
mang tính chất pháp lý bắt buộc đối với các hội viên cũng như các bên liên quan.
Tính chất pháp lý tùy ý của UCP và các văn bản còn lại được thể hiện ở các điểm
chính:
231
Thứ nhất, tất cả các phiên bản UCP đều còn nguyên giá trị, điều này có nghĩa là
phiên bản sau không phủ nhận phiên bản trước. Do đó, khi dẫn chiếu UCP phải nói rõ áp
dụng UCP nào.
Thứ hai, chỉ khi trong L/C có dẫn chiếu áp dụng UCP thì nó mới trở nên có hiệu lực
pháp lý bắt buộc điều chỉnh các bên tham gia.
Thứ ba, các bên có thỏa thuận trong L/C:
- Không thực hiện hoặc thực hiện khác đi một hoặc một số điều khoản quy định
trong UCP.
- Bổ sung thêm những điều khoản vào L/C mà UCP không đề cập.
Thứ tư, nếu nội dung UCP có xung đột với luật quốc gia, thì luật quốc gia được vượt
lên trên về mặt pháp lý. Điều này hàm ý, phán quyết của tòa án địa phương có thể phủ
nhận nội dung giao dịch bằng L/C.
Thứ năm, trong giao dịch L/C, các bên trước hết phải tuân thủ các điều khoản của
L/C, sau đó là các điều khoản của UCP được áp dụng.
Do là văn bản pháp lý tùy ý nên ICC sẽ được miễn trách khi có sai sót, tổn thất phát
sinh trong quá trình áp dụng. Các bên liên quan khi áp dụng UCP cần phải hiểu thấu đáo
nội dung, sử dụng thành thạo kỹ thuật nghiệp vụ có liên quan.
4. Các định nghĩa theo UCP 600
Giao dịch L/C sử dụng nhiều thuật ngữ chuyên môn rất phức tạp, đôi khi việc hiểu
chúng là không thống nhất, dẫn đến hiểu lầm và tranh chấp xảy ra. Hầu hết các thuật ngữ
sẽ được trình bày và giải thích lồng ghép trong từng tình huống phân tích. Sau đây là một
số định nghĩa được sử dụng có tính chát xuyên suốt.
4.1. Xuất trình phù hợp – Complying Presentation
Là việc xuất trình chứng từ phù hợp với điều kiện và điều khoản của L/C, với các
điều khoản được áp dụng của UCP, và với tập quán ngân hàng tiêu chuẩn quốc tế ISBP.
Từ định nghĩa trên cho thấy, một xuất trình phù hợp phải phù hợp đồng thời với 3
nội dung. Một xuất trình là không phù hợp xảy ra khi chứng từ xuất trình không tuân thủ ít
nhất một trong 3 nội dung đó. Khi một xuất trình là phù hợp thì trách nhiệm của các ngân
hàng là phải thanh toán hoặc chiết khấu.
Xuất trình phù hợp và trách nhiệm của ngân hàng
[HÌNH MINH HỌA - 401]
4.2. Xuất trình – Presentation = Đòi tiền và chuyển giao chứng từ
Là việc chuyển giao chứng từ theo L/C cho ngân hàng phát hành hoặc cho ngân
hàng được chỉ định hoặc các chứng từ được chuyển giao như thế.
Từ định nghĩa trên cho thấy, xuất trình bao gồm 6 trường hợp sau:
232
[HÌNH MINH HỌA 402]
4.3. Người xuất trình – Presenter
Là người thụ hưởng, ngân hàng hoặc một bên khác thực hiện xuất trình. Như vậy,
người xuất trình bao gồm: người thụ hưởng, ngân hàng được chỉ định hoặc ngân hàng xác
nhận.
4.4. Địa điểm xuất trình – Place of Presentation
Là địa điểm của ngân hàng mà tại đó L/C có giá trị thanh toán hoặc chiết khấu. Trong
thực tế, địa điểm bao gồm 4 trường hợp sau:
- Xuất trình tại ngân hàng phát hành – L/C available with Issuing Bank.
- Xuất trình tại ngân hàng xác nhận – L/C available with Confirming Bank.
- Xuất trình tại ngân hàng được chỉ định – L/C available with Nominated Bank.
- Xuất trình tự do – L/C available with Any Bank.
Cần lưu ý:
Thứ nhất, địa điểm xuất trình của L/C có giá trị tự do là địa điểm của bất cứ ngân
hàng nào.
Thứ hai, địa điểm xuất trình khác với địa điểm của ngân hàng phát hành được xem
là địa điểm bổ sung vào địa điểm ngân hàng phát hành. Hay nói cách khác, cho dù L/C quy
định việc xuất theo bất cứ cách nào, thì người xuất trình luôn được phép xuất trình trực
tiếp cho ngân hàng phát hành.
Thứ ba, nếu L/C quy định xuất trình cho ngân hàng phát hành, thì người thụ hưởng
chi 3có một lựa chọn duy nhất là xuất trình trực tiếp cho ngân hàng phát hành mới được
thanh toán.
4.5. Thanh toán và cam kết thanh toán – Honour
Nghĩa là:
a. Trả tiền ngay nếu L/C có giá trị thanh toán ngay (L/C is available by sight
payment).
b. Cam kết trả chậm và trả tiền khi đến hạn, nếu L/C có giá trị thanh toán chậm (L/C
is available by deferred payment).
c. Chấp nhận hối phiếu do người thụ hưởng ký phát và trả tiền hối phiếu khi đến
hạn, nếu L/C có giá trị thanh toán bằng chấp nhận (L/C is available by acceptance).
4.6. Chiết khấu – Negotiation
Là việc ngân hàng được chỉ định mua các hối phiếu (ký phát đòi tiền ngân hàng
khác) và/hoặc các chứng từ xuất trình phù hợp bằng cách ứng trước hoặc đồng ý ứng
trước tiền cho người thụ hưởng.
233
Nội dung L/C có giá trị thanh toán hoặc chiết khấu:
[HÌNH MINH HỌA 404]
4.7. L/C có giá trị với… (L/C is available with… by…)
Thuật ngữ “available” có nghĩa là L/C có giá trị thanh toán (honour) hoặc chiết khấu
(negotiation) tại ngân hàng (ngân hàng phát hành, ngân hàng xác nhận, ngân hàng được
chỉ định). Chính vì vậy, sau đây ta hiểu “available” là “L/C có giá trị với…”.
4.8. Phân biệt “Deferred” và “Acceptance” L/C
Xét về thời hạn thanh toán thì L/C bao gồm:
[HÌNH MINH HỌA - 404]
Hiện nay trên thế giới có một số nước đánh thuế dán tem phát hành hối phiếu, do
đó, để tránh phải đánh thuế, họ đã không phát hành hối phiếu kỳ hạn để chấp nhận, mà
thay vào đó, ngân hàng sẽ cam kết thanh toán bằng hình thức khác như điện chấp nhận,
thư chấp nhận.
Như vậy, giữa “Deferred L/C” và “Acceptance L/C” có điểm chung là chúng đều là
L/C kỳ hạn. Tuy nhiên, chúng lại khác nhau ở chỗ “Deferred” thì không có hối phiếu, còn
“Acceptance” thì có hối phiếu.
Ngoài ra, đối với những hợp đồng mua bán thiết bị đồng bộ, việc thanh toán thường
diễn ra định kỳ trong thời gian khá dài, do đó, việc dùng hối phiếu thanh toán sẽ gây bất
tiện. Thay vào đó, ngân hàng phát hành sẽ cam kết thanh toán định kỳ (Installment
Payments) theo lịch thỏa thuận.
4.9. Phân biệt “Payment L/C” và “Negotiation L/C”
Payment L/C:
1. Hối phiếu ký phát đòng tiền ngân hàng được chỉ định.
2. Ngân hàng được chỉ định ghi nợ tài khoản của ngân hàng phát hành sau khi thanh
toán cho người thụ hưởng.
3. Ngân hàng chỉ định gọi là Paying Bank.
Negotiation L/C:
1. Hối phiếu ký phát đòi tiền ngân hàng phát hành.
2. Ngân hàng phát hành ghi có cho ngân hàng được chỉ định sau khi nhận được
điện đòi tiền.
3. Ngân hàng được chỉ định gọi là Negotiating Bank.
4.10. Phân biệt nội dung “Negotiation” và “Discount”
234
Trong nghiệp vụ L/C, chúng ta thường gặp hai thuật ngữ tiếng Anh là “Negotiation”
và “Discount”. Nhiều người nhầm lẫn và đã không phân biệt được nội dung nghiệp vụ của
2 thuật ngữ này.
Negotiation: Là việc ngân hàng được chỉ định tiếp nhận, kiểm tra bộ chứng từ và kết
luận xem bộ chứng từ có là một xuất trình phù hợp hay không. Nếu là xuất trình phù hợp,
thì tùy theo khả năng đòi tiền của bộ chứng từ và uy tín của khách hàng mà ngân hàng
được chỉ định có thể trả tiền, ứng trước cho bộ chứng từ đến 100% giá trị hóa đơn hay hối
phiếu theo hình thức có truy đòi, miễn truy đòi. Sau đó, ngân hàng chiết khấu sẽ làm thủ
tục đòi tiền ngân hàng phát hành hay ngân hàng hoàn trả. Nếu chứng từ không phù hợp,
ngân hàng tiếp nhận chứng từ sẽ thông báo những sai biệt đến ngân hàng phát hành hay
ngân hàng hoàn trả để hỏi ý kiến của họ về cách xử lý chứng từ xem những sai biệt đó có
được chấp nhận hay không. Nghiệp vụ như vậy trong giao dịch L/C có tên gọi là
“Negotiation” và ngân hàng thực hiện tác nghiệp đó gọi là ngân hàng chiết khấu chứng từ
(Negotiating Bank).
Discount: Thông thường được áp dụng trong nghiệp vụ mua bán giấy tờ có giá như
hối phiếu, kỳ phiếu, trái phiếu… bằng phương pháp khấu trừ số tiền lãi trong thời hạn còn
lại. Bản chất nghiệp vụ Discount là mua đứt, bán đứt theo thị giá của giấy tờ có giá nên
thường là mua bán miễn truy đòi. Ngân hàng thực hiện mua các giấy tờ có giá này gọi là
ngân hàng chiết khấu giấy tờ có giá (Discounting Bank).
Tiêu chí Negotiation Discount
1. Đối tượng mua bán Hối phiếu/bộ chứng từ Giấy tờ có giá
2. Giá trị thanh toán Tối đa bằng thị giá Trả tiền bằng thị giá
3. Điều kiện mua bán Có truy đòi hoặc miễn truy Mua đứt, bán đứt (miễn truy
đòi đòi)
5. Quy trình nghiệp vụ giao dịch L/C
5.1. Các bên tham gia
235
5.1.1. Người xin mở thư tín dụng: nhà nhập khẩu, người mua
- Làm giấy đề nghị mở L/C và các thủ tục liên quan gửi tới ngân hàng.
- Thực hiện ký quỹ, nếu ngân hàng yêu cầu.
- Thanh toán phí dịch vụ ngân hàng: phí mở L/C, phí tu chỉnh L/C.
- Phối hợp với ngân hàng kiểm tra tính hợp lệ của bộ chứng từ thanh toán do người
bán gửi tới.
- Có quyền được từ chối thanh toán khi người bán không thực hiện đúng quy định
của L/C.
5.1.2. Ngân hàng phát hành thư tín dụng (ngân hàng dịch vụ nhà nhập khẩu)
- Yêu cầu người làm đơn mở thư tín dụng phải nộp đủ các hồ sơ và ký quỹ khi cần
thiết để đảm bảo an toàn thanh toán sau này cho ngân hàng.
- Phát hành thư tín dụng theo nội dung của giấy đề nghị mở L/C, thông báo thư đến
người hưởng lợi thông qua ngân hàng đại lý ở nước xuất khẩu.
- Tu chỉnh L/C khi có yêu cầu.
- Kiểm tra tính hợp lệ của bộ chứng từ thanh toán do người xuất khẩu gửi tới.
- Yêu cầu nhà nhập khẩu thanh toán tiền.
- Thanh toán tiền cho người hưởng lợi nếu bộ chứng từ hợp lệ đúng quy định của
L/C.
- Được hưởng phí dịch vụ ngân hàng từ 0,125% đến 0,5% trị giá của L/C.
- Từ chối thanh toán nếu bộ chứng từ bất hợp lệ.
5.1.3. Người hưởng lợi thư tín dụng (người xuất khẩu)
- Tiếp nhận L/C bản gốc và đánh giá khả năng thực hiện các nội dung này của mình.
- Đề nghị tu chỉnh nội dung của L/C khi cần thiết.
- Giao hàng theo đúng quy định của L/C.
- Lập bộ chứng từ thanh toán xuất trình cho ngân hàng theo đúng quy định của L/C.
- Trả các phí dịch vụ ngân hàng như phí thông báo L/C, phí tu chỉnh L/C, chiết khấu
bộ chứng từ, phí kiểm tra bộ chứng từ…
5.1.4. Ngân hàng thông báo thư tín dụng (the advising bank)
Đây là ngân hàng phục vụ người xuất khẩu, thường là ngân hàng đại lý của ngân
hàng mở thư tín dụng có trụ sở ở nước xuất khẩu.
236
- Tiếp nhận L/C bản gốc và chuyển bản gốc L/C tới người xuất khẩu dưới dạng
nguyên văn một cách kịp thời.
- Đánh giá ban đầu tính hợp lệ của bộ chứng từ.
- Chuyển bộ chứng từ thanh toán đến ngân hàng phát hành.
- Thanh toán tiền cho người xuất khẩu nếu được ủy quyền thanh toán.
5.1.5. Ngân hàng xác nhận thư tín dụng (the confirming bank)
Là ngân hàng đảm bảo việc trả tiền cho người xuất khẩu trong trường hợp ngân
hàng mở thư tín dụng không đủ khả năng thanh toán.
Ngân hàng xác nhận có thể vừa là ngân hàng thông báo thư tín dụng hay là một
ngân hàng khác do người xuất khẩu yêu cầu, thường là một ngân hàng lớn, có uy tín trên
thị trường tín dụng và tài chính quốc tế.
5.1.6. Ngân hàng thanh toán thư tín dụng (the paying bank)
Là ngân hàng mở thư tín dụng hoặc một ngân hàng khác được ngân hàng mở thư
tín dụng chỉ định thay mình thanh toán tiền cho nhà xuất khẩu.
Trách nhiệm của ngân hàng thanh toán giống như ngân hàng mở thư tín dụng khi
nhận bộ chứng từ của người xuất khẩu gửi đến.
5.2. Nội dung của thư tín dụng (Letter of Credit – L/C):
5.2.1. Khái niệm
Thư tín dụng là một bức thư do ngân hàng viết ra theo yêu cầu của người nhập
khẩu, cam kết trả cho người xuất khẩu một số tiền nhất định trong một thời gian nhất định,
với điều kiện người này thực hiện đúng và đầy đủ những điều khoản quy định trong lá thư
đó.
Thư tín dụng là một văn bản thể hiện sự cam kết ngân hàng mở thư tín dụng đối với
nhà xuất khẩu để thực hiện nghĩa vụ thanh toán theo những điều khoản thanh toán của
hợp đồng mua bán ngoại thương.
Thư tín dụng được soạn thảo trên cơ sở hợp đồng ngoại thương, nhưng vì thư tín
dụng do ngân hàng mở L/C cam kết nên thư tín dụng hoàn toàn độc lập với hợp đồng mua
bán.
5.2.2. Nội dung của thư tín dụng
MT700-ISSUE OF A DOCUMENTARY CREDIT
[18] SENDER : (NAME OF THE ISSUING BANK)
Ngân hàng phát hành: Đây là nội dung quan trọng vì ngân hàng phát hành sẽ thanh toán cho nhà xuất khẩu, do đó
[18]
ngân hàng phát hành phải là ngân hàng lớn có uy tín tại nước người nhập khẩu.
237
[19] RECEIVER BANK : (NAME OF THE SELLER'S BANK)
[20] 40A FORM OF THE DOCUMENTARY CREDIT :
- IRREVOCABLE
- REVOCABLE
- IRREVOCABLE TRANSFERABLE
- REVOCABLE TRANSFERABLE
- IRREVOCABLE STANDBY[21]
- REVOCABLE STANDBY[22]
- IRREVOC TRANS STANDBY[23]
[24] 20 DOCUMENTARY CREDIT NUMBER :
[25] 23 REFERENCE TO PRE-ADVICE :
[26] 31C DATE OF ISSUE :
[27] 31D DATE AND PLACE OF EXPIRY :
[28] 40E APPLICABLE RULES :
- UCP LATEST VERSION
- UCPURR LATEST VERSION
- ISP LATEST VERSION
- OTHR
[29] 51A APPLICANT BANK A OR D :
[19]
Ngân hàng thông báo thư tín dụng (the advising bank): Đây là ngân hàng phục vụ người xuất khẩu, thường là ngân
hàng đại lý của ngân hàng mở thư tín dụng có trụ sở ở nước xuất khẩu.
[20]
Loại thư tín dụng: Đây là điều khoản rất quan trọng, có ảnh hưởng lớn đến khả năng thanh toán của L/C. Đối với
nhà xuất khẩu, khuyến cáo loại L/C có lợi nhất là L/C không hủy ngang miễn truy đòi (Irrevocable Without Recourse
L/C).
[21]
Không hủy ngang, dự phòng
[22]
Hủy ngang, dự phòng
[23]
Không hủy ngang, có thể chuyển nhượng, dự phòng
[24]
Số hiệu của L/C: Các L/C đều có số hiệu riêng, dùng để trao đổi thư từ, điện tín và được dùng để ghi vào các chứng
từ có liên quan trong bộ chứng từ thanh toán L/C.
[25]
Tham chiếu đến thông báo trước
[26]
Ngày mở L/C: Là ngày phát sinh cam kết của ngân hàng mở L/C đối với người xuất khẩu; là ngày tính thời hạn
hiệu lực của L/C.
[27]
Nơi và ngày hết hiệu lực của L/C: Ngày hết hiệu lực phải sau ngày giao hàng một thời gian hợp lý. Thời gian tối đa
là 21 ngày, bao gồm thời gian chuyển chứng từ từ nơi giao hàng đến trụ sở của người xuất khẩu.
[28]
Luật điều chỉnh L/C trong trường hợp có phát sinh tranh chấp.
[29]
Tên ngân hàng nơi người nhập khẩu gửi đơn đề nghị mở L/C
238
[30] 50 APPLICANT :
[31] 59 BENEFICIARY :
[32] 32B CURRENCY CODE, AMOUNT :
[33] 39A PERCENTAGE CREDIT AMOUNT TOLERANCE (+/-):
39B MAXIMUM CREDIT AMOUNT :
NOT EXCEEDING
39C ADDITIONAL AMOUNTS COVERED :
41D AVAILABLE WITH … BY… :
BY ACCEPTANCE
BY DEF PAYMENT[34]
BY MIXED PYMT[35]
BY NEGOTIATION
BY PAYMENT
[36] 42C DRAFTS AT : -
[37] 42A DRAWEE : -
[38] 42M MIX PAYMENT DETAILS :
[39] 42P DEFERRED PAYMENT DETAILS :
[40] 43P PARTIAL SHIPMENTS :
[41] 43T TRANSHIPMENT :
[42] 44A LOADING ON BOARD/DISPATCH/TAKING IN CHARGE AT/FROM :
[30]
Tên người đề nghị mở L/C, nhà nhập khẩu
[31]
Tên người thụ hưởng: là người sẽ lĩnh tiền L/C.
[32]
Loại tiền, số tiền: Số tiền của thư tín dụng là nội dung rất quan trọng. Tên của đơn vị tiền tệ phải rõ ràng.
[33]
Phần trăm dung sai tín dụng
[34]
Thanh toán sau
[35]
Thanh toán hỗn hợp
[36]
Hối phiếu: Trả tiền ngay hay trả tiền sau. Điều này hoàn toàn phụ thuộc vào quy định của hợp đồng. Thời hạn trả
tiền có thể nằm ngoài thời gian hiệu lực của L/C nếu như trả chậm. Tuy nhiên, hối phiếu có kỳ hạn phải được xuất
trình để được chấp nhận trong hợp hạn hiệu lực của L/C.
[37]
Tên người trả tiền (ngân hàng phát hành hoặc ngân hàng thanh toán hoặc ngân hàng xác nhận L/C).
[38]
Chi tiết về việc thanh toán hỗn hợp
[39]
Chi tiết về thanh toán trả chậm
[40]
Điều kiện giao hàng từng phần: hàng hóa được phép giao lần lần hay không được phép giao từng lần.
[41]
Điều kiện chuyển tải
[42]
Tên cảng bốc hàng/gửi hàng/nhận hàng để gửi
239
[43] 44B FOR TRANSPORTATION TO :
[44] 44C LATEST DATE OF SHIPMENT :
[45] 44D SHIPMENT PERIOD :
[46] 44E PORT OF LOADING/AIRPORT OF DEPART. :
[47] 44F PORT OF DISCHARGE/AIRPORT OF DEST. :
[48] 45A DESCRIPTION OF GOODS AND/OR SERVICES :
[49] 46A DOCUMENTS REQUIRED :
[50] 47A ADDITIONAL CONDITIONS :
[51] 71B CHARGES :
[52] 48 PERIOD FOR PRESENTATION :
[53] 49 CONFIRMATION INSTRUCTIONS:
CONFIRM
MAY AND[54]
WITHOUT
[55] 78 INSTRUCTIONS TO THE PAYING/ACCEPTING/NEGOTIATING BANK :
Về nội dung, thư tín dụng chứa đựng những nội dung sau đây:
o Số hiệu của L/C: Tất cả L/C đều phải có số hiệu riêng của nó. Tác dụng của số hiệu
là dùng để trao đổi thư từ, điện tín có liên quan đến việc thực hiện L/C. Số hiệu của
[43]
Tên cảng dỡ hàng
[44]
Ngày giao hàng chậm nhất: Ngày giao hàng phải nằm trong thời hạn hiệu lực của L/C và không được trùng với
ngày hết hiệu lực của L/C.
[45]
Thời hạn vận chuyển hàng hóa
[46]
Cảng khởi hành
[47]
Cảng đích
[48]
Mô tả hàng hóa, dịch vụ: Tên hàng hóa, số lượng, trọng lượng, giá cả, quy cách, phẩm chất, bao bì, ký mã hiệu…
phải được ghi ngắn gọn, đầy đủ với hợp với hợp đồng ngoại thương.
[49]
Chứng từ cần xuất trình: Đây là nội dung quan trọng then chốt vì bộ chứng từ thanh toán là bằng chứng của người
xuất khẩu chứng minh mình đã hoàn thành nghĩa vụ giao hàng và làm đúng những quy định của L/C. Bộ chứng từ phải
thỏa mãn các điều kiện đúng chủng loại và số lượng.
[50]
Những điều kiện khác/những chỉ dẫn đặc biệt: Ví dụ như điều khoản cho phép bồi hoàn bằng điện (TT
Reimbursement is accepted). Điều khoản này cho phép ngân hàng dịch vụ người thụ hưởng sau khi kiểm tra tính hợp
lệ của bộ chứng từ phù hợp với điều kiện và điều khoản của L/C sẽ được phép đánh điện đòi tiền ngân hàng phát hành.
Điều này làm cho tốc độ thanh toán rất nhanh, có lợi cho nhà xuất khẩu mau chóng nhận tiền.
[51]
Quy định về phí ngân hàng
[52]
Thời hạn xuất trình bộ chứng từ
[53]
Điều kiện xác nhận
[54]
Hướng dẫn về việc xác nhận: Có thể bổ sung
[55]
Hướng dẫn của ngân hàng phát hành đối với các ngân hàng chiết khấu, ngân hàng chấp nhận, ngân hàng thanh toán
240
L/C còn được dùng để ghi vào các chứng từ có liên quan trong bộ chứng từ thanh
toán của L/C, đặc biệt là tham chiếu khi lập hối phiếu đòi tiền.
o Địa điểm mở L/C: Là nơi ngân hàng mở L/C cam kết trả tiền cho người hưởng lợi.
Địa điểm này liên quan tới việc tham chiếu luật lệ áp dụng giải quyết tranh chấp nếu
có.
o Ngày mở L/C: Là ngày bắt đầu phát sinh và có hiệu lực về sự cam kết của ngân
hàng mở L/C đối với người thụ hưởng. Ngày mở L/C còn có ý nghĩa như là ngày
ngân hàng mở L/C chính thức chấp nhận đơn xin mở L/C của người nhập khẩu, là
ngày bắt đầu tính thời hạn hiệu lực của L/C và cũng là căn cứ để người xuất khẩu
kiểm tra xem người nhập khẩu có thực hiện việc mở L/C đúng thời hạn như trong
hợp đồng không.
o Loại thư tín dụng: Mỗi loại L/C đều có tính chất, nội dung khác nhau, quyền lợi và
nghĩa vụ của những người có liên quan tới thư tín dụng cũng rất khác nhau. Do đó,
khi mở thư tín dụng, người có nhu cầu cần phải xác định cụ thể loại thư tín dụng
nào cần mở.
o Tên, địa chỉ của những người liên quan. Những người liên quan đến phương thức
tín dụng chứng từ bao gồm người yêu cầu mở L/C, người hưởng lợi L/C, ngân hàng
mở L/C, ngân hàng thông báo L/C cần được chỉ rõ ràng tên và địa chỉ trong thư tín
dụng.
o Số tiền của thư tín dụng: Đây là nội dung rất quan trọng, vì vậy việc quy định nó
trong L/C cũng rất chặt chẽ. Thể hiện qua số tiền trong L/C phải được ghi bằng số
và bằng chữ và phải thống nhất với nhau. Tên đơn vị tiền tệ phải cụ thể, rõ ràng,
không nên ghi số tiền dưới dạng một số tuyệt đối, vì như vậy có thể khó khăn trong
việc giao hàng và nhận tiền của bên bán. Cách tốt nhất là dựa vào cách ghi số lượng
mà ghi số tiền cho hợp lý, nếu số lượng có thể ghi chính xác thì số tiền ghi chính
xác, nếu không thì ghi dung sai cho phép. Theo điều 30 UCP 600 thì các từ “vào
khoảng”, “xấp xỉ”, “độ chừng” hoặc các từ tương đương được hiểu là cho phép dung
sai 10%.
o Thời hạn hiệu lực của L/C: Đây là thời hạn mà ngân hàng mở L/C cam kết trả tiền
cho người xuất khẩu, nếu người xuất khẩu xuất trình bộ chứng từ thanh toán trong
thời hạn đó và phù hợp với những điều đã quy định trong L/C. Thời hạn hiệu lực của
L/C bắt đầu tính từ ngày mở L/C đến ngày hết hiệu lực của L/C. Thời hạn hiệu lực
của L/C kéo dài quá thì người nhập khẩu bị đọng vốn, người xuất khẩu có lợi và có
thời gian rộng rãi hơn cho việc lập và xuất trình chứng từ thanh toán. Ngược lại, thời
gian hiệu lực của L/C ngắn quá thì một mặt tránh ứ đọng vốn cho người nhập khẩu
nhưng lại gây khó khăn cho người xuất khẩu trong việc lập và xuất trình chứng từ
thanh toán, vì thời gian quá eo hẹp. Vì vậy, cần phải xác định một thời gian hiệu lực
của L/C hợp lý, có nghĩa sao cho vừa tránh ứ đọng vốn cho người nhập khẩu, vừa
không gây khó khăn trong việc xuất trình chứng từ thanh toán của người xuất khẩu.
Việc xác định này cần thỏa mãn các nguyên tắc sâu đây: (1) Thứ nhất, ngày giao
hàng phải nằm trong thời hạn hiệu lực của L/C và không được trùng với ngày hết
hạn L/C. (2) ngày mở L/C phải trước ngày giao hàng một thời gian hợp lý, không
được trùng với ngày giao hàng. Thời gian hợp lý này được tính tối thiểu bằng tổng
số ngày cần phải có để thông báo mở L/C, số ngày lưu L/C ở ngân hàng thông báo,
số ngày chuẩn bị hàng để giao cho người nhập khẩu. Nếu hàng xuất là mặt hàng
phức tạp, phải điều động từ xa để ra đến cảng và phải tái chế biến lại trước khi giao.
Nếu thời điểm giao hàng vào mùa ẩm ướt thì số ngày chuẩn bị giao hàng phải nhiều,
ngược lại nếu hàng xuất là hàng sản phẩm công nghiệp thì không cần thiết đòi hỏi
241
số ngày chuẩn bị hàng hóa quá lớn. Lưu ý theo UCP, nếu L/C không cấm việc giao
hàng được thực hiện trước ngày mở L/C, các ngân hàng liên quan buộc phải chấp
nhận các chứng từ (trong đó có B/L làm cơ sở xác định ngày giao hàng) được phát
hành trước ngày mở L/C. Cuối cùng, ngày hết hạn hiệu lực của L/C phải sau ngày
giao hàng một thời gian hợp lý.
o Thời hạn trả tiền của L/C: trả ngay hoặc trả sau. Điều này hoàn toàn phụ thuộc vào
quy định của hợp đồng. Thời hạn trả tiền có thể nằm trong thời hạn hiệu lực của thư
tín dụng hoặc có thể nằm ngoài thời hạn hiệu lực của thư tín dụng nếu trả tiền có
thời hạn. Trong trường hợp này phải lưu ý là hối phiếu có kỳ hạn phải được xuất
trình để chấp nhận trong thời hạn hiệu lực của thư tín dụng.
o Thời hạn giao hàng: thời hạn giao hàng ghi trong thư tín dụng và cũng do hợp đồng
ngoại thương quy định. Đây là thời hạn quy định bên bán phải chuyển giao hàng
hóa cho bên mua kể từ khi thư tín dụng có hiệu lực. Thời hạn giao hàng liên quan
chặt chẽ với thời hạn hiệu lực của thư tín dụng. Nếu hai bên thỏa thuận kéo dài thời
hạn giao hàng một số ngày thì đương nhiên ngân hàng mở thư tín dụng cũng phải
hiểu rằng thời hạn hiệu lực của thư tín dụng cũng được kéo dài thêm một số ngày
tương ứng.
o Điều khoản về hàng hóa, bao gồm tên hàng, số lượng, trong lượng, giá cả, quy cách
phẩm chất, bao bì, ký hiệu…
o Vận tải, giao nhận hàng hóa: Điều kiện, cơ sở giao hàng (FOB, CIF, C&F…), nơi
gởi hàng, nơi giao hàng, cách vận chuyển và giao hàng… cũng được ghi vào L/C.
Thông thường điều kiện giao hàng tùy thuộc vào khả năng cung ứng hàng của người
xuất khẩu, khả năng nhận hàng của người nhập khẩu, khả năng vận chuyển của
phương tiện vận tải, hàng hóa phải được giao trên boong tàu.
o Các chứng từ mà người xuất khẩu phải xuất trình. Yêu cầu về việc ký phát và xuất
trình các loại chứng từ cần phải được nêu rõ ràng, cụ thể, chặt chẽ trong L/C. Các
yêu cầu này xuất phát từ đặc điểm của hàng hóa, của phương thức vận tải, của
công tác thanh toán và tín dụng, của tính chất hợp đồng và các nguồn pháp lý có
liên quan đến việc thực hiện hợp đồng đó.
o Cam kết trả tiền của ngân hàng mở thư tín dụng. Đây là nội dung cuối cùng của L/C
và nó ràng buộc trách nhiệm của ngân hàng mở L/C đối với L/C này.
o Những điều kiện đặc biệt khác: phí ngân hàng, điều kiện đặc biệt hướng dẫn đối với
ngân hàng chiết khấu, dẫn chiếu UCP áp dụng…
o Chữ ký của ngân hàng mở L/C: L/C thực chất là một khế ước dân sự. Do vậy, người
ký L/C phải là người có năng lực hành vi, năng lực pháp lý để tham gia và thực hiện
một quan hệ dân luật.
Ví dụ minh họa:
MT 700 ISSUE OF DOCUMENTARY CREDIT

: 40A / FORM OF DOCUMENTARY CREDIT: REVOLVING IRREVOCABLE
: 20 / DOCUMENTARY CREDIT NUMBER: 025 – 30008888
: 31C / DATE OF ISSUE: 02 / 06 / 2011
: 31D / DATE AND PLACE OF EXPIRY: 2011 NOV. 30 IN THE COUNTRY OF
BENEFICIARY
242
: 50 / APPLICANT: MACHIO.CO.LTD.
1 – 2, 2 – CHOME, MARUNOUCHI, CHIYODA – KU, TOKYO, JAPAN
: 59 / IN FAVOUR OF: KIM ANH SEAFOOD CO.LTD VIETNAM
: 39C / ADDITIONAL AMOUNT COVERED: FULL INVOICE VALUE
: 41A / AVAILABLE WITH… BY…: BFVVNVX007 (BANK FOR FOREIGN TRADE OF
VIETNAM HOCHIMINH CITY (HOCHIMINH CITY BRANCH)) BY NEGOTIATION
: 42C / DRAFTS AT…: DRAFT (S) AT SIGHT
: 42A / DRAWEE: MITKJPJT (MITSUBISHI BANK LIMITED TOKYO, JAPAN)
: 43P / PARTIAL SHIPMENT: PARTIAL SHIPMENTS ARE ALLOWED
: 43T / TRANSHIPMENT: TRANSHIPMENT IS ALLOWED
: 44A / LOADING ON BOARD / DISPATCH / TAKING IN CHARGE AT / FROM:
VIETNAM PORT(S), VIETNAM
: 44B / FOR TRANSPORTATION TO…: TOKYO, JAPAN
: 44C / LATEST DATE OF SHIPMENT: 2011 NOV. 15
: 45A / DESCRIPTION OF GOODS AND / OR SEVICES: 50.0 MTS OF FROZEN
SHRIMP.
TRADE TERMS: CFR TOKYO PORT, JAPAN (INCOTERMS 2010)
: 46A / DOCUMENTS REQUIRED:
- SIGNED COMMERCIAL INVOICE IN 3 (THREE FOLD) INDICATING CREDIT
NUMBER.
- FULL SET OF CLEAN ON BOARD OCEAN BILLS OF LADING MADE OUT TO ORDER
OF SHIPPER AND BLANK ENDORSED, MARKED “FREIGHT PREPAID”, AND NOTIFY
APPLICANT.
- PACKING LIST ORIGINAL IN 3 (THREE FOLD).
- CERTIFICATE OF ORIGIN ORIGINAL IN 3 (THREE FOLD).
- BENEFICIARY’S CERTIFICATE STATING THAT THE COPIES OF THE HEALTH, B / L
AND INVOICE SENT DIRECTLY TO APPLICANT BY DHL.
- RECEIPT OF DHL.
- THE GUARANTEE CERTIFICATE OF QUALITY ISSUED BY THE SELLER STATE
THAT THE LOT IS GOOD QUALITY (FOR SHRIMP: NO ZISE DOWN, NO SHORT
WEIGHT) AND COMPLETELY MEET TO THE EXPORT STANDARD, IN ONE
ORIGINAL.
243
- INSURANCE IS TO BE EFFECTED BY BUYER.
: 47A / ADDITIONAL CONDITIONS:
1) REIMBURSEMENT BY TELECOMMUNICATION IS ACCEPTABLE.
2) THIS CREDIT IS NON-ACCUMULATIVE REVOLVING, AND ON THE FIRST DAYS
OF EACH MONTH, THE AMOUNT DRAW AGAINST THE CREDIT DURING THE
PREVIOUS MONTH WILL BE REINSTATED, DRAWING TOTAL UP TO USD
800,000.000 ONLY.
: 71B: CHARGES: ALL BANK CHARGES OUTSIDE JAPAN ARE FOR ACCOUNT OF
BENEFICIARY
: 48 / PERIOD FOR PRESENTATION: DOCUMENTS MUST BE PRESENTED WITHIN
15 DAYS AFTER THE DATE OF SHIPMENT.
: 49 / CONFIRMATION INSTRUCTIONS: WITHOUT
: 53A / REIMBURSING BANK: BFTVVNVX (BANK FOR FOREIGN TRADE OF
VIETNAM, HANOI)
: 78 / INSTRUCTIONS TO THE PAYING / ACCEPTING / NEGOTIATING BANK.
ON RECEIPT OF T.T REIMBURSEMENT CLAIM WITH CERTIFICATION THAT THE
NEGOTIATED DOCUMENTS COMPLY WITH THE TERMS OF THIS CREDIT.
WE WILL COVER TO YOUR H.O. ACCOUNT WITH US.
+ SUBJECT TO UCP – DC – 600 ICC PUBLICATION 11 / 2006
: VCB / HCM
5.3. Quy trình mở L/C

Quy trình mở L/C bắt đầu từ lúc đơn vị nhập khẩu lập giấy đề nghị mở L/C gửi ngân
hàng và kết thúc khi đơn vị xuất khẩu nhận được L/C do ngân hàng thông báo chuyển đến.
Toàn bộ quy trình này liên quan đến 4 bên: đơn vị nhập khẩu, ngân hàng mở L/C, ngân
hàng thông báo và đơn vị xuất khẩu. Trong đó đơn vị nhập khẩu và ngân hàng mở L/C
đóng vai trò chủ động.
Quy trình mở L/C gồm 3 bước:
Bước 1: Lập giấy đề nghị mở L/C
Căn cứ vào hợp đồng mua bán ngoại thương hoặc đơn đặt hàng, tổ chức nhập khẩu
lập giấy đề nghị mở L/C gửi đến ngân hàng phục vụ mình, nơi đơn vị nhập khẩu mở tài
khoản ngoại tệ để yêu cầu ngân hàng mở một L/C cho người bán hay người xuất khẩu
hưởng.
Khi lập giấy đề nghị mở L/C, đơn vị nhập khẩu cần chú ý những điểm cơ bản sau:
244
o Viết đúng nội dung theo mẫu giấy đề nghị mở thư tín dụng do Ngân hàng mở
thư tín dụng ấn hành.
o Tổ chức nhập khẩu cần phải thận trọng và cân nhắc kỹ lưỡng trước khi đưa
ra những điều kiện ràng buộc bên xuất khẩu vào thư tín dụng, làm thế nào
để vừa đảm bảo quyền lợi của mình, vừa để bên xuất khẩu có thể chấp nhận
được.
o Khi lập giấy đề nghị mở thu tín dụng, đơn vị nhập khẩu phải tôn trọng những
điều kiện trên hợp đồng, tránh tình trạng mâu thuẫn trái ngược nhau.
o Giấy đề nghị mở thư tín dụng sẽ được lập tối thiểu là 2 bản. Sau khi ngân
hàng ký nhận, đóng dấu sẽ gởi trả lại cho đơn vị một bản.
o Giấy đề nghị mở thư tín dụng là cơ sở pháp lý để giải quyết tranh chấp giữa
người xin mở thư tín dụng với ngân hàng mở thư tín dụng và là cơ sở để
ngân hàng mở thu tín dụng soạn thảo thư tín dụng gởi cho bên xuất khẩu.
Bước 2: Ký quỹ mở L/C
Căn cứ vào yêu cầu xin mở thư tín dụng và các chứng từ liên quan của nhà nhập
khẩu, nếu đồng ý ngân hàng trích tài khoản đơn vị mở tài khoản tín dụng số tiền ký quỹ
bằng 100% giá trị thư tín dụng trong trường hợp L/C trả ngay hoặc một tỷ lệ phần trăm trên
trị giá thư tín dụng trong trường hợp L/C trả chậm.
Sau đó ngân hàng lập thư tín dụng gởi cho tổ chức xuất khẩu thông qua ngân hàng
thông báo tại nước người xuất khẩu. Việc chuyển thư tín dụng qua bên đơn vị xuất khẩu
có thể thực hiện bằng đường bưu chính, bằng điện tín hoặc bằng hệ thống SWIFT (Society
Worldwide Interbank Finacial Telecommunication).
Khi quyết định mở L/C, ngân hàng mở L/C phải hiểu rằng, chính ngân hàng mở L/C
là người thanh toán cho người hưởng lợi khi họ thực hiện đúng các quy định trong L/C cho
dù người mở L/C có tiền hay không có tiền, còn tồn tại hay phá sản. Do đó, ngân hàng mở
L/C phải đánh giá khả năng kinh doanh, đặc biệt là hiệu quả của phương án nhập khẩu
hàng hóa và tình hình tài chính của đơn vị yêu cầu mở L/C.
Cần chú ý rằng L/C là văn bản do ngân hàng mở L/C lập theo yêu cầu của đơn vị
nhập khẩu, chứ không phải văn bản do đơn vị nhập khẩu lập.
Bước 3: Thông báo L/C
Khi nhận được thư tín dụng của ngân hàng mở L/C gởi đến, ngân hàng thông báo
sẽ tiến hành kiểm tra, xác báo điện mở L/C rồi chuyển bản chính L/C cho nhà xuất khẩu
dưới hình thức văn bản “nguyên văn” (nhận thế nào thì chuyển thế đó). Nếu gửi bằng thư
thì kiểm tra chữ ký, gửi bằng điện thì kiểm tra mã SWIFT.
5.4. Các loại thư tín dụng
5.4.1. Thư tín dụng có thể hủy ngang (Revocable Letter of Credit)
Nếu L/C ghi rõ “Revocable L/C” thì được xem là thư tín dụng có thể hủy ngang. Đây
là loại L/C mà ngân hàng mở L/C có thể sửa đổi, bổ sung hoặc có thể hủy bỏ L/C bất cứ
lúc nào mà không cần báo trước cho người hưởng lợi L/C.
Trường hợp áp dụng:
245
- Người mua mở L/C có thể hủy ngang để người bán có cơ sở xin giấy phép xuất
khẩu. Sau khi nhận được giấy phép xuất khẩu, có hai trường hợp:
+ Thư tín dụng có thể hủy ngang tự động có hiệu lực như một thư tín dụng
không thể hủy ngang. Điều này cần phải được định rõ trong L/C.
+ Người mua yêu cầu ngân hàng mở thư tín dụng không thể hủy ngang có
nội dung tương tự như thư tín dụng hủy ngang đã mở.
- Các hợp đồng mua bán được ký kết qua điện thoại, telex, fax, email thường không
được tin cậy và không đầy đủ để thực hiện hợp đồng. Do đó, người mua thường mở thu
tín dụng có thể hủy ngang để dễ dàng bổ sung và hoàn thiện. Khi người bán chấp nhận
thư tín dụng này thì người mua mở thư tín dụng không thể hủy ngang cho người bán.
5.4.2. Thư tín dụng không thể huy ngang (Irrevocable Letter of Credit)
Là loại thư tín dụng sau khi ngân hàng mở ra và thông báo cho người bán thì không
được sửa đổi, bổ sung hay hủy bỏ nó trong thời gian hiệu lực của thư tín dụng nếu không
có sự đồng ý của các bên liên quan.
Thư tín dụng này là sự cam kết của ngân hàng phát hành đảm bảo thanh toán khi
người thụ hưởng xuất trình bộ chứng từ phù hợp với quy định của L/C.
5.4.3. Thư tín dụng có xác nhận (Confirmed Letter of Credit)
Đây là loại thư tín dụng không hủy ngang và được một ngân hàng có uy tín đứng ra
đảm bảo thanh toán cho người hưởng lợi. Loại thư tín dụng này được yêu cầu khi người
bán không tin tưởng vào khả năng thanh toán của ngân hàng mở nên yêu cầu ngân hàng
này đứng ra đảm bảo thanh toán cho ngân hàng mở. Ngân hàng đảm bảo này gọi là ngân
hàng xác nhận (confirming bank).
5.4.4. Thư tín dụng không thể hủy ngang miễn truy đòi (Irrevocable without
recourse Letter of Credit)
Đây là loại L/C mà sau khi người xuất khẩu đã được trả tiền thì ngân hàng mở L/C
không có quyền đòi lại tiền từ người xuất khẩu trong bất cứ trường hợp nào. Khi dùng loại
L/C này, người xuất khẩu khi ký phát hối phiếu phải ghi câu “miễn truy đòi lại người ký phát
– without recourse to drawer”, đồng thời trong L/C cũng ghi như trên.
Loại L/C không thể hủy ngang miễn truy đòi cũng được sử dụng phổ biến trong
thanh toán quốc tế.
5.4.5. Thư tín dụng chuyển nhượng (Transferable Letter of Credit)
Đây là loại L/C không thể hủy ngang, trong đó quy định quyền được chuyển nhượng
toàn bộ hay một phần số tiền của L/C cho một hay nhiều người theo lệnh của người hưởng
lợi đầu tiên, nhưng chỉ được phép chuyển nhượng một lần. Chi phí chuyển nhượng do
người hưởng lợi đầu tiên trả.
246
5.4.6. Thư tín dụng tuần hoàn (Revolving Letter of Credit)
Đây là loại L/C không hủy ngang, trong đó quy định rằng khi L/C được sử dụng hết
kim ngạch hoặc sau khi hết hạn hiệu lực của L/C thì nó lại tự động có giá trị như cũ, và cứ
như vậy L/C tuần hoàn cho đến khi nào hoàn tất giá trị của hợp đồng.
L/C tuần hoàn được áp dụng trong trường hợp hai bên xuất khẩu và nhập khẩu có
quan hệ thường xuyên và đối tượng thanh toán không thay đổi.
a. L/C tuần hoàn có tích lũy (Cumulative Revolving L/C): là L/C cho phép chuyển
kim ngạch đợt giao hàng trước vào đợt giao hàng sau cho đến đợt giao hàng cuối cùng.
b. L/C tuần hoàn không tích lũy (Non Cumulative Revolving L/C): là loại L/C tuần
hoàn không cho phép chuyển số dư của đợt giao hàng trước vào đợt giao hàng sau.
5.4.7. Thư tín dụng đối ứng (Reciprocal Letter of Credit)
Đây là loại L/C được quy định là chỉ có giá trị hiệu lực khi L/C khác đối ứng với nó
được mở ra. Có nghĩa là khi người xuất khẩu nhận được L/C do người nhập khẩu mở cho
mình thì phải mở lại một L/C tương ứng thì nó mới có giá trị.
L/C đối ứng thường được sử dụng trong việc mua bán trên cơ sở hàng đổi hàng.
5.5. Quy trình nghiệp vụ thanh toán tín dụng chứng từ

(1) Nhà nhập khẩu đặt hàng nhà xuất khẩu
247
(2) Nhà nhập khẩu làm giấy đề nghị mở L/C và nộp vào ngân hàng các giấy tờ cần thiết,
thực hiện ký quỹ theo yêu cầu để ngân hàng phát hành L/C cho người xuất khẩu hưởng
lợi.
(3) Ngân hàng phát hành L/C theo yêu cầu của giấy đề nghị mở L/C và chuyển tới ngân
hàng đại lý của mình ở nước xuất khẩu.
(4) Ngân hàng thông báo chuyển L/C bản gốc cho nhà xuất khẩu để người này đánh giá
khả năng thực hiện L/C của mình và đề nghị tu chỉnh khi cần.
(5) Nhà xuất khẩu giao hàng theo đúng quy định của L/C.
(6) Người xuất khẩu lập bộ chứng từ theo đúng quy định của L/C và các văn bản tu chỉnh
(nếu có) xuất trình cho ngân hàng đúng thời hạn quy định.
(7) Ngân hàng đại lý sau khi kiểm tra tính hợp lệ của bộ chứng từ thì chuyển tới ngân hàng
phát hành.
(8) Ngân hàng phát hành kiểm tra bộ chứng từ thanh toán. Nếu thấy phù hợp với quy định
của L/C thì trích tiền ký quỹ L/C của người nhập khẩu và
(9) Giao bộ chứng từ cho nhà nhập khẩu để đi nhận hàng.
(10) Nhà nhập khẩu làm thủ tục nhận hàng và thông quan hàng hóa
(11) Ngân hàng phát hành sẽ chuyển tiền cho ngân hàng thông báo.
(12) Ngân hàng thông báo chuyển tiền cho nhà xuất khẩu.
5.6. Vận dụng thanh toán L/C
5.6.1. Đối với nhà xuất khẩu
a. Trước khi giao hàng:
- Nhà xuất khẩu nhắc nhở, đôn đốc người mua mở L/C đúng hạn. Đối với những
hợp đồng lớn, người ta dùng hình thức đặt cọc (Performance Bond – PB): cả hai bên đặt
cọc ở ngân hàng 2-5% giá trị hợp đồng, nếu bên nào không thực hiện nghĩa vụ thì sẽ mất
tiền cọc.
- Khi được nhà nhập khẩu thông báo chính thức về việc mở L/C, cần kiểm tra tính
chân thật và nội dung của L/C.
- Kiểm tra L/C là khâu cực kỳ quan trọng trong việc thực hiện phương thức tín dụng
chứng từ, bởi nếu không phát hiện được sự không phù hợp giữa L/C và hợp đồng mà
người xuất khẩu cứ nhận và tiến hành giao hàng theo hợp đồng thì người xuất khẩu sẽ
không đòi được tiền.
- Khi phát hiện thấy nội dung L/C không phù hợp với hợp đồng hoặc trái với luật lệ,
tập quán của hai nước, hoặc không có khả năng thực hiện, người xuất khẩu cần đề nghị
người nhập khẩu và ngân hàng mở L/C tu chỉnh L/C.
b. Tu chỉnh L/C (Amendment L/C):
248
- Là việc các bên liên quan (nhà xuất khẩu, nhà nhập khẩu, ngân hàng) thực hiện
sửa đổi, bổ sung hoặc hủy bỏ từng phần nội dung của L/C đã ban hành trước đó.
- Người bán hoặc người mua muốn tu chỉnh L/C phải thông báo và phải được sự
chấp nhận của bên đối tác trong hợp đồng.
- Việc tu chỉnh phải thực hiện trong thời hạn có hiệu lực của L/C và phải do ngân
hàng thực hiện.
- Nội dung tu chỉnh phải được lập thành văn bản và trở thành một bộ phận của L/C
và có đầy đủ giá trị pháp lý.
c. Sau khi giao hàng:
- Lập bộ chứng từ thanh toán theo đúng quy định của L/C và xuất trình cho ngân
hàng trong thời hạn quy định.
- Xuất trình bộ chứng từ đúng thời gian quy định của L/C.
- Chiết khấu bộ chứng từ: nhà xuất khẩu chuyển nhượng bộ chứng từ cho ngân
hàng chưa đáo hạn để đổi lấy một số tiền ứng trước nhỏ hơn trị giá của bộ chứng từ.
Công thức tính lãi chiết khấu:
𝑉 𝑥 𝐷 𝑥 𝐼𝑅
𝐿𝐶𝐾 =
360 𝑥 100
Trong đó:
- LCK : Trị giá tiền lãi phải thu
-V : Trị giá tiền ứng trước
-D : thời gian chiết khấu
- IR : Lãi suất cho vay tính theo %/năm.
c. Những rủi ro thường gặp phải
Phương thức thanh toán L/C là phương thức thường được áp dụng nhiều nhất vì
nó đảm bảo quyền lợi cho nhà xuất khẩu trong thanh toán. Tuy nhiên, đây không phải là
phương thức an toàn tuyệt đối cho nhà xuất khẩu. Sau đây là bảng liệt kê những rủi ro
trong thanh toán bằng phương thức tín dụng chứng từ mà nhà xuất khẩu thường gặp và
cách phòng chống.
Nguồn gốc rủi Nội dung của

Biện pháp hạn chế rủi ro
ro rủi ro
1. Rủi ro từ phía a. Lựa chọn ngân hàng đích danh có uy tín ngay
Ngân hàng
ngân hàng phát từ khâu ký kết hợp đồng.
không giữ đúng
hành L/C không
249
có uy tín thanh cam kết thanh b. L/C được xác nhận bởi ngân hàng được nêu
toán toán. đích danh hoặc chi nhánh của ngân hàng phát
hành tại nước xuất khẩu.
Dùng kinh nghiệm thực tế để lập bảng chiết tính

a. Thời gian thời gian, gồm:
giao hàng chậm
so với quy định - Thời gian thu mua và chuẩn bị hàng hóa;
của L/C
- Thời gian đưa hàng lên tàu.
Trường hợp chuyển tải:

- Tìm hiểu trước về tuyến đường vận tải.
2. Rủi ro doanh - Xem hãng tàu mạnh ở tuyến nào.

nghiệp xuất
b. Chuyên chở - Tu chỉnh rồi mới giao hàng nếu không giải quyết
khẩu không thực
vấn đề chuyển tải được.
hiện được hàng hóa không
những điều kiện đúng quy định Trường hợp giao hàng từng phần, nhà xuất khẩu
mà L/C quy định của L/C đọc kỹ L/C và đề nghị tu chỉnh khi cần:
- L/C cho phép giao hàng mấy lần.
- Thời gian của từng lần giao hàng.
- Khối lượng của từng lần giao hàng.
c. Giao hàng - Đọc kỹ L/C và chuẩn bị hàng hóa theo đúng quy
không đúng cơ định.
cấu yêu cầu - Đề nghị tu chỉnh L/C khi cần.
- Bố trí nhân sự giỏi về nghiệp vụ ở khâu lập bộ

chứng từ.
- Lựa chọn đối tác nhập khẩu có thiện chí.
- Đọc, nghiên cứu kỹ quy định của L/C đối với bộ
Người xuất khẩu chứng từ.
3. Rủi ro trong lập bộ chứng từ
khâu thanh toán không đúng quy - Nghiên cứu kỹ những rủi ro, sai sót thường gặp
định của L/C đối với từng chứng từ và cách khắc phục.
- Thỏa thuận ngày với nhà nhập khẩu từ khâu ký
hợp đồng ngoại thương về các chứng từ cần xuất
trình khi thanh toán.
- Đề nghị tu chỉnh L/C khi cần.
250
5.6.2. Đối với nhà nhập khẩu
a. Mở L/C:
- Xuất trình giấy phép nhập khẩu hàng hóa (nếu có);
- Hợp đồng nhập khẩu bản sao.
- Viết giấy đề nghị mở L/C căn cứ vào nội dung của hợp đồng ngoại thương. Giấy
đề nghị mở L/C là cơ sở pháp lý để giải quyết tranh chấp nếu có giữa nhà nhập khẩu và
ngân hàng mở L/C, đồng thời là cơ sở để ngân hàng phát hành L/C. Do đó, nhà nhập khẩu
cần phải cân nhắc kỹ lưỡng từng nội dung khi viết sau cho vừa chặt chẽ, tôn trọng điều
khoản đã thỏa thuận trong hợp đồng và nhà xuất khẩu có thể chấp nhận được, tránh tu
chỉnh nhiều lần.
- Trên giấy đề nghị phải có chữ ký của Giám đốc và Kế toán trưởng của nhà nhập
khẩu.
b. Ký quỹ mở L/C:
Ký quỹ là hình thức lập ra tài khoản đặc biệt chỉ dành cho thanh toán một L/C đã
mở, doanh nghiệp không được quyền sử dụng cho mục đích khác.
Mục đích của việc ký quỹ là đảm bảo an toàn thanh toán cho ngân hàng phát hành
L/C. Tỷ lệ ký quỹ đối với doanh nghiệp nhập khẩu căn cứ vào:
- Uy tín thanh toán của doanh nghiệp;
- Mối quan hệ của doanh nghiệp đối với ngân hàng;
- Số dư ngoại tệ trên tài khoản của doanh nghiệp;
- Công nợ của doanh nghiệp nhập khẩu;
- Tính khả thi trong phương án kinh doanh hàng nhập khẩu của đơn vị nhập khẩu.
Hiện nay, L/C có 03 loại ký quỹ phổ biến:
Loại 1: Không cần ký quỹ
Đây là những doanh nghiệp có quy mô hoạt động lớn, tài khoản tiền gửi có số dư
lớn, có uy tín trong thanh toán, đồng thời hàng nhập khẩu phải là nguyên liệu phục vụ sản
xuất trong nước.
Loại 2: Ký quỹ dưới 100% giá trị L/C
Đây là những doanh nghiệp có quan hệ tốt với ngân hàng, tài khoản tiền gửi thường
có số dư đáng kể, làm ăn có uy tín.
Để được ký quỹ dưới 100%, đơn vị phải tự đề nghị tỷ lệ ký quỹ trong giấy đề nghị
mở L/C, thanh toán viên sẽ lập bảng thống kê về tình hình tài chính, thu chi.
Loại 3: Ký quỹ 100%
251
Áp dụng cho những doanh nghiệp mới, chưa tạo được uy tín với ngân hàng. Khi ký
quỹ 100%, ngân hàng cho phép bộ chứng từ được xuất trình 2/3 bản Bill of Lading, 1/3 bản
Bill of Lading còn lại đơn vị có thể sử dụng để nhận hàng.
c. Kiểm tra tính hợp lệ của bộ chứng từ trước khi chấp thuận thanh toán:
Kiểm tra hối phiếu:
- Hối phiếu có giá trị thanh toán phải là hối phiếu bản gốc, có chữ ký bằng tay của
người ký phát trên hối phiếu.
- Kiểm tra số tiền ghi trên hối phiếu, số tiền này phải nằm trong khoảng giá trị của
L/C và phải bằng 100% trị giá hóa đơn.
Kiểm tra hóa đơn:
- Kiểm tra số bản được xuất trình; kiểm tra dữ kiện về người bán, người mua so với
nội dung của L/C.
- Mô tả hàng hóa trên hóa đơn có đúng quy định của L/C hay không. Kiểm tra số
lượng, trọng lượng, đơn giá, tổng trị giá điều kiện cơ sở giao hàng, điều kiện đóng gói và
ký mã hiệu hàng hóa có đầy đủ và chính xác theo quy định của L/C hay không.
Kiểm tra vận tải đơn:
- Kiểm tra số bản chính được xuất trình; kiểm tra loại vận đơn: đường biển, đường
thủy, vận đơn đa phương thức…
- Kiểm tra người gửi hàng, người nhận hàng, cảng xếp hàng, cảng dỡ hàng có phù
hợp với quy định của L/C không.
d. Những rủi ro nhà nhập khẩu thường gặp trong phương thức thanh toán L/C:
Nguồn gốc
Nội dung rủi ro Biện pháp hạn chế rủi ro
rủi ro
- Tìm hiểu kỹ bạn hàng;

- Tham vấn ý kiến ngân hàng về lịch sử
kinh doanh của người cung cấp;
1. Từ phía Không cung cấp được - Quy định trong hợp đồng điều khoản
người xuất hàng hóa theo đúng phạt, trong đó quy định phạt bên nào
khẩu quy định của L/C không thực hiện nghĩa vụ của mình một
cách đầy đủ.
- Yêu cầu ký quỹ cả hai bên tại một ngân
hàng để đảm bảo thực hiện hợp đồng.
252
- Yêu cầu về nội dung chứng từ và hình
thức chứng từ phải rất chặt chẽ, không
yêu cầu chung chung;
- Chứng từ giả; - Chứng từ phải do các cơ quan đáng tin
- Chứng từ không cậy cấp.
2. Thanh toán
trung thực; - Đề nghị nhà xuất khẩu gởi ngay 1/3 bộ
chỉ dựa trên
chứng từ - Mâu thuẫn giữa vận đơn gốc (bản chính) thẳng tới nhà
hàng hóa và chứng nhập khẩu.
từ. - Hóa đơn thương mại có thể được đòi
hỏi phải có sự xác nhận của đại diện
phía nhà nhập khẩu hoặc của Phòng
Thương mại.
- Giành quyền chủ động thuê tàu (nhập

khẩu theo điều kiện nhóm F);
- Hãng tàu không tin
- Chỉ định hãng tàu nổi tiếng, đặc biệt
cậy.
nên thuê tàu của các hãng có văn phòng
3. Các rủi ro - Hư hỏng hàng hóa giao dịch tại nước nhà nhập khẩu.
khác do xếp hàng không
- Mua bảo hiểm cho hàng hóa.
cẩn thận, không đúng
quy định. - Trong hợp đồng nên ràng buộc trách
nhiệm của nhà xuất khẩu trong vấn đề
xếp hàng lên tàu.
5.7. Phát hành L/C và trách nhiệm của ngân hàng phát hành
5.7.1. Kiểm tra đơn và phát hành L/C
a. Kiểm tra đơn và soạn thảo L/C
Sau khi hoàn thành đơn mở L/C, khách hàng luôn mong đợi ngân hàng cung cấp dịch vụ
hiệu quả và nhanh chóng. Để hạn chế sự chậm trễ, ngay sau khi nhận được đơn mở L/C,
ngân hàng cần kiểm tra những nội dung liên quan đến phát hành L/C, bao gồm:
1. Tên, địa chỉ, tư cách và chữ ký của người yêu cầu
2. Tên và địa chỉ đầy đủ của người thụ hưởng
3. Bảo đảm hạn mức L/C và các biện pháp bảo đảm tín dụng.
4. Thời hạn hiệu lực của giấy phép nhập khẩu và hàng hóa có nằm trong hạn ngạch nhập
khẩu hay không.
5. Quy định về quản lý ngoại hối có cho phép hay không.
6. Kiểm tra về tình trạng của người hưởng lợi, nếu cần.
7. Nếu điều kiện giao hàng là FOB hoặc CFR… thì người yêu cầu có phải cung cấp chứng
253
từ bảo hiểm là theo lệnh của ngân hàng phát hành hay không?
8. Đối chiếu các chỉ thị giữa đơn với L/C (theo các nội dung chính đã phân tích ở trên).
9. Chọn ngân hàng thông báo ở nước nhà xuất khẩu.
10. Ấn định số của L/C.
11. Phát hành L/C.
Do nội dung L/C phải phản ánh đầy đủ và trung thực nội dung Đơn mở L/C của khách
hàng, nên việc chuyển các chỉ thị và chi tiết từ Đơn vào L/C phải được làm với sự cẩn trọng
và chú ý đặc biệt.
b. Phương thức phát hành L/C
Cho đến nay, L/C được phát hành bằng các phương thức sau:
- Phát hành bằng thư qua đường bưu điện;
- Phát hành bằng điện telex, fax và swift.
- Phát hành kết hợp bằng thư và bằng điện.
Về lý thuyết, L/C được xem là đã phát hành kể từ thời điểm L/C thoát ra ngoài tầm
kiểm soát của ngân hàng phát hành. Nếu bằng thư, đó là thời điểm đóng dấu của bưu điện;
nếu bằng điện, đó là thời điểm ấn nút Enter truyền bức điện lên không trung. Tuy nhiên,
trong thực tiễn, thì ngày phát hành L/C do ngân hàng phát hành ấn định. Do đó, nó có thể
được ấn định lùi trong trường hợp cần thiết. Nếu ngân hàng phát hành không ấn định ngày
phát hành L/C thì ngày dấu bưu điện (nếu là thư) hoặc ngày chuyển bức điện (nếu là điện)
được xem là ngày phát hành L/C.
Phát hành bằng thư chậm nhưng có chi phí rẻ; phát hành bằng điện nhanh nhưng
có phí cao. Ngày nay, các ngân hàng là thành viên của hệ thống SWIFT phát hành L/C chủ
yếu bằng mẫu điện SWIFT MT700, 701. Các ngân hàng không là thành viên của SWIFT
phát hành chủ yếu bằng telex có khóa mã, còn phát hành bằng thư và fax rất ít.
5.7.2. Trách nhiệm của ngân hàng phát hành
Sau khi L/C được phát hành, trách nhiệm của ngân hàng phát hành được quy định tại Điều
7 UCP 600 như sau:
a. Với điều kiện là các chứng từ quy định được xuất trình tới ngân hàng chỉ định hoặc tới
ngân hàng phát hành và việc xuất trình chứng từ đó là phù hợp, thì ngân hàng phát hành
phải thanh toán nếu L/C có giá trị:
i. trả ngay, trả chậm hoặc chấp nhận bởi ngân hàng phát hành;
ii. trả ngay bởi ngân hàng được chỉ định nhưng ngân hàng này đã không trả tiền;
iii. trả chậm bởi ngân hàng được chỉ định và ngân hàng này đã không cam kết trả
chậm hoặc đã cam kết trả chậm nhưng không trả tiền khi đến hạn.
254
iv. chấp nhận bởi ngân hàng được chỉ định và ngân hàng này đã không chấp nhận
hối phiếu ký phát đòi tiền nó hoặc đã chấp nhận, nhưng không trả tiền khi hối phiếu đến
hạn; hoặc
v. chiết khấu bởi ngân hàng được chỉ định và ngân hàng này đã không chiết khấu.
b. Ngân hàng phát hành bị ràng buộc không hủy ngang thực hiện thanh toán tính từ thời
điểm tín dụng được phát hành.
c. Ngân hàng phát hành cam kết hoàn trả cho ngân hàng được chỉ định khi ngân hàng này
đã thanh toán hoặc đã chiết khấu đối với xuất trình phù hợp và đã chuyển giao các chứng
từ cho ngân hàng phát hành. Việc hoàn tiền cho xuất trình phù hợp đối với tín dụng có giá
trị chấp nhận hoặc trả chậm là vào thời điểm đến hạn, cho dù ngân hàng được chỉ định đã
trả tiền trước hoặc đã mua trước khi đến hạn hay không. Sự cam kết hoàn trả tiền của
ngân hàng phát hành cho ngân hàng được chỉ định là độc lập với sự cam kết của ngân
hàng phát hành đối với người thụ hưởng.
5.8. Thông báo L/C và trách nhiệm của ngân hàng thông báo
5.8.1. Tại sao phải thông báo L/C qua ngân hàng
Nhiều người cho rằng, L/C là cam kết của ngân hàng phát hành đối với người thụ
hưởng. Do đó, ngân hàng phát hành cần gửi trực tiếp L/C cho người thụ hưởng mà không
cần qua một ngân hàng nào nhằm giảm chi phí.
Về mặt lý thuyết là có thể được, nhưng trên thực tế, để bảo đảm an toàn cho người
thụ hưởng tránh nhận phải một L/C giả gây hậu quả nghiêm trọng thì nhất thiết L/C phải
được thông báo qua một ngân hàng. Mục đích chuyển L/C cho nhà xuất khẩu thông qua
ngân hàng thông báo là để xác minh tính chân thật bề ngoài của L/C (authentication). Khi
nhận được L/C chuyển đến, ngân hàng thông báo phải xác minh tính chân thật của L/C
trước khi thông báo cho nhà xuất khẩu. Quy tắc xác định tính chân thật của L/C như sau:
- L/C phát hành bằng thư: Xác minh chữ ký.
- L/C phát hành bằng điện Telex: Xác minh khóa mã testkey
- L/C phát hành bằng điện SWIFT: Xác minh SWIFT code
5.8.2. Quy tắc chọn ngân hàng thông báo
1. Ngân hàng thông báo luôn luôn phải do ngân hàng phát hành chỉ định và thường là ngân
hàng phục vụ nhà xuất khẩu và là chi nhánh hay ngân hàng đại lý của ngân hàng phát
hành.
2. Cơ sở để ngân hàng phát hành chỉ định ngân hàng thông báo:
- Căn cứ vào Đơn mở L/C của người yêu cầu, nếu có.
- Nếu trong Đơn không quy định, thì ngân hàng phát hành được quyền tự chọn ngân
hàng thông báo.
255
3. L/C được thông báo qua ngân hàng nào, thì các sửa đổi L/C cũng phải được thông báo
qua ngân hàng đó.
4. Nếu ngân hàng thông báo thứ nhất không có quan hệ khách hàng với người thụ hưởng,
thì ngân hàng phát hành phải chỉ định ngân hàng thông báo thứ hai. Nếu ngân hàng phát
hành không chỉ định, thì ngân hàng thông báo thứ nhất được chọn ngân hàng thông báo
thứ hai có quan hệ khách hàng với người thụ hưởng để thông báo L/C. Tuy nhiên, nếu
ngân hàng thông báo thứ hai có sai sót, thì không vì thế mà ngân hàng thông báo thứ nhất
phải chịu trách nhiệm về sự lựa chọn của mình. Quyền lợi và trách nhiệm của ngân hàng
thông báo thứ hai là tương đương với ngân hàng thông báo thứ nhất.
5. Nếu một ngân hàng không phải là ngân hàng xác nhận, chỉ thực hiện thông báo L/C hay
sửa đổi L/C thì không chịu bất kỳ trách nhiệm nào phải thanh toán hay chiết khấu chứng
từ theo L/C.
6. Nếu ngân hàng được yêu cầu thông báo L/C nhưng quyết định từ chối, thì phải thông
báo không chậm trễ quyết định của mình cho ngân hàng phát hành.
5.8.3. Quy tắc thông báo L/C và sửa đổi L/C
1. L/C có giá trị thực hiện
- Nếu L/C hoặc sửa đổi L/C chuyển bằng thư và xác minh đúng chữ ký, thì L/C hoặc
sửa đổi có giá trị thực hiện.
- Nếu L/C hoặc sửa đổi L/C chuyển bằng điện (telex hoặc SWIFT) và xác minh đúng
khóa mã, hoặc đúng SWIFT code và không có ghi chú gì thêm, thì L/C hoặc sửa đổi L/C
có giá trị thực hiện. Do đó, sẽ không có văn bản xác nhận gửi đến bằng thư nữa. Trường
hợp, nếu có văn bản xác nhận gửi đến bằng thư, thì văn bản bằng thư sẽ không có giá trị
thực hiện, và ngân hàng thông báo không có trách nhiệm kiểm tra, đối chiếu văn bản bằng
thư với văn bản bằng điện.
2. Thông báo sơ bộ: Nếu L/C hoặc sửa đổi L/C chuyển bằng điện chân thật nhưng có ghi
chú:
- “Mọi chi tiết gửi sau – Full details to follow”; hoặc
- “Văn bản xác nhận bằng thư mới là văn bản có giá trị thực hiện – Mail confirmation
is the operative instrument”,
thì bức điện như vậy gọi là “Thông báo sơ bộ L/C hay sửa đổi L/C – Pre-Advised
L/C or Amendment”.
Thông báo sơ bộ chưa phải là L/C có giá trị thực hiện, mà chỉ là thông báo để biết
là có một L/C hay sửa đổi L/C sẽ được phát hành. Sau khi đã thông báo sơ bộ, ngân hàng
phát hành không được chậm trễ và có nghĩa vụ không hủy ngang phải phát hành một L/C
hay sửa đổi L/C có giá trị thực hiện với các điều khoản không được mâu thuẫn với thông
báo sơ bộ đã gửi. Như vậy, một thông báo sơ bộ về việc phát hành L/C hoặc sửa đổi L/C
chỉ được gửi đi khi ngân hàng phát hành đã sẵn sàng phát hành một L/C hoặc sửa đổi L/C
có giá trị thực hiện.
3. Thông báo vô hiệu (không có giá trị thực hiện)
256
Có thể gặp một số sơ báo có khóa mã, nhưng nội dung lại không đưa ra cam kết sẽ phát
hành L/C sau đó, ví dụ một sơ báo có câu:
- “Đây đơn thuần chỉ là thông tin, không có giá trị thực hiện, do đó, chúng tôi không
chịu trách nhiệm nếu L/C này không được mở - This is information only, not operative
instrument, we are therefore not responsible for non-issurance of the mentioned credit”;
hoặc
- “Xin lưu ý rằng, chúng tôi chỉ sơ báo theo yêu cầu của khách hàng, do đó, không
chịu trách nhiệm về L/C có được mở hay không – Please note that it is pre-advise at request
of applicant. Therefore we do not assume responsibility of whether the credit is issued”.
Đối với những sơ báo loại này, thì ngân hàng gửi sơ báo được miễn trách nếu L/C
chính thức không được phát hành và khi thông báo cho người hưởng, ngân hàng thông
báo phải ghi chú rõ ràng: “Đây chỉ là thông báo sơ bộ, không có giá trị thực hiện và L/C
chính thức có thể không được mở”.
4. Trách nhiệm kiểm tra tính chân thật L/C của ngân hàng thông báo
- Ngân hàng thông báo phải kiểm tra tính chân thật bề ngoài của L/C hoặc sửa đổi
L/C. Bất kỳ L/C hoặc sửa đổi L/C nào không xác minh được tính chân thật bề ngoài thì phải
liên lạc ngay với ngân hàng phát hành để làm rõ. Ngân hàng thông báo có thể không thông
báo những L/C loại này cho đến khi xác minh được tính chân thật của nó; còn nếu muốn
thông báo hoặc theo yêu cầu của khách hàng, thì trong thông báo phải ghi rõ ràng là chưa
xác minh được tính chân thật, nên L/C nó chưa có giá trị thực hiện.
- Nếu ngân hàng thông báo nhận được những chỉ thị không hoàn chỉnh hoặc không
rõ ràng về thông báo hay sửa đổi L/C, thì phải liên lạc ngay với ngân hàng phát hành để
làm rõ. Ngân hàng thông báo có thể không thông báo những chỉ thị này cho đến khi làm
rõ; còn nếu muốn thông báo, thì phải ghi rõ chỉ thị này chưa có giá trị thực hiện. Chỉ khi
nào nhận được thông tin xác đáng, có giá trị thực hiện thì ngân hàng thông báo mới tiến
hành thông báo L/C hay sửa đổi L/C.
5. Trách nhiệm chuyển nguyên văn L/C cho người thụ hưởng
- Ngân hàng thông báo phải chuyển chính xác và đầy đủ các điều kiện và điều khoản
của L/C hoặc sửa đổi L/C đã nhận được cho người thụ hưởng mà không cần có lời dịch
hay giải thích nào. Ngân hàng thông báo không có trách nhiệm về các sai sót trong việc
dịch hoặc giải thích các thuật ngữ chuyên môn, không chịu trách nhiệm về khả năng giao
hàng của người hưởng, khả năng thanh toán của người yêu cầu… hoặc bất cứ hậu quả
xấu phát sinh nào liên quan đến giao dịch L/C.
5.8.4. Những điều cần phòng ngừa khi thông báo L/C
1. Nếu có một nghi ngờ nào về tính chân thực của người thụ hưởng, ngân hàng
thông báo phải điện ngay cho ngân hàng phát hành và phát biểu quan điểm của mình về
người thụ hưởng.
2. Phải thận trọng quan tâm đến các L/C nhận được từ ngân hàng không có quan
hệ đại lý, đặc biệt là từ ngân hàng không quen biết.
257
3. Một số ngân hàng phát hành L/C, nhưng lại không dẫn chiếu Quy tắc áp dụng
điều chỉnh giao dịch L/C, người thụ hưởng phải được thông báo cụ thể điều này cùng lúc
với việc thông báo L/C. Nếu một L/C không dẫn chiếu bất kỳ một quy tắc điều chỉnh nào,
thì các bên liên quan sẽ tuân thủ duy nhất các điều khoản quy định trong L/C không trái với
pháp luật, nghĩa là các điều khoản trong L/C sẽ là tối thượng.
5.9. Xác nhận L/C và trách nhiệm của ngân hàng xác nhận
5.9.1. Xác nhận – Confirmation
Xác nhận là một cam kết chắc chắn, không hủy ngang của một ngân hàng (ngân
hàng xác nhận) bổ sung vào sự cam kết của ngân hàng phát hành để thanh toán hoặc
chiết khấu bộ chứng từ xuất trình phù hợp. Như vậy, một L/C xác nhận được đảm bảo “hai
lần” cho người hưởng lợi.
Trong trường hợp nhà xuất khẩu muốn có sự bảo đảm chắc chắn được thanh toán,
thì một ngân hàng có thể đứng ra xác nhận L/C theo yêu cầu của ngân hàng phát hành.
Muốn được xác nhận, ngân hàng phát hành phải trả phí xác nhận rất cao và thường phải
đặt cọc, mức đặt cọc có thể tới 100% giá trị L/C.
Về lý thuyết, ngân hàng xác nhận phải là một ngân hàng lớn có uy tín, tuy nhiên,
trong thực tế thì người thụ hưởng có thể chỉ định ngân hàng xác nhận, nếu không chỉ định
thì ngân hàng phát hành sẽ tự chọn và ngân hàng thông báo thường được đề nghị là ngân
hàng xác nhận. Đôi khi, L/C được thông báo bởi ngân hàng này, nhưng lại được ngân hàng
khác xác nhận.
Thông thường “yêu cầu xác nhận” được ghi trong một “Thư yêu cầu”, nhưng cũng
có thể ghi trực tiếp lên L/C vào mục “Các điều kiện khác – Other Conditions” hoặc mục Ghi
chú – Remarks. Mẫu thư của ngân hàng phát hành gửi ngân hàng thông báo yêu cầu xác
nhận L/C như sau:
2021 FEBRUARY 21
THE HONG KONG & SHANGHAI BANKING CORPORATION
1 QUEEN’S ROAD CENTRAL
HONG KONG
DEAR SIR(S)
WE HAVE PLEASURE IN ENCLOSING OUR IRREVOCABLE LETTER OF CREDIT
NO…. KINDLY FORWARD THE ORIGINAL LETTER TO THE BENEFICIARY AND
RETAIN THE COPY FOR YOUR RECORD.
KINDLY ADD YOUR CONFIRMATION TO THIS LETTER OF CREDIT
YOURS FAITHFULLY
MANAGER
(SIGNED)
258
Một ngân hàng được đề nghị xác nhận L/C, nếu đồng ý thì phải thông báo quyết
định của mình đồng thời cho ngân hàng phát hành và người thụ hưởng; nếu không đồng
ý thì phải thông báo ngay cho ngân hàng phát hành biết.
5.9.2. Trách nhiệm của ngân hàng xác nhận
Về tính logic, thì trách nhiệm trả tiền trước hết thuộc về ngân hàng phát hành, nếu
ngân hàng này không trả thì ngân hàng xác nhận phải trả thay. Nhưng theo quy định của
UCP, thì việc xác nhận của ngân hàng khác sẽ tạo nên một cam kết chắc chắn, không hủy
ngang, bổ sung vào cam kết của ngân hàng phát hành. Điều này khác với vai trò “dự phòng”
hay “thứ yếu” của ngân hàng bảo lãnh trong nghiệp vụ bảo lãnh hoặc ngân hàng phát hành
L/C dự phòng.
5.9.3. Ngân hàng xác nhận cần xem xét
Việc xác nhận L/C tạo nên một cam kết không hủy ngang của ngân hàng xác nhận
về nghĩa vụ thanh toán L/C giống như ngân hàng phát hành. Do đó, trước khi xác nhận
cần xem xét:
- Không xác nhận những L/C mà không có dẫn chiếu: “L/C là đối tượng điều chỉnh
của UCP 600”. Nếu gặp loại L/C này, thì trước hết phải gửi yêu cầu bằng điện đến ngân
hàng phát hành để hỏi xem có áp dụng UCP 600 hay không. Nếu ngân hàng phát hành trả
lời là không thì thông báo L/C cho nhà xuất khẩu nhưng phải lưu ý là ngân hàng “không
chịu trách nhiệm gì”, nghĩa là L/C không có sự xác nhận của ngân hàng thông báo.
- Không bao giờ xác nhận nếu không có sự yêu cầu của ngân hàng phát hành.
Tương tự, một L/C có thể hủy ngang không bao giờ được xác nhận.
- Khi xác nhận L/C, ngân hàng phải tin tưởng rằng ngân hàng phát hành có khả
năng hoàn trả các khoản tiền thanh toán L/C. Phải tin tưởng vào sự ổn định chính trị ở
nước ngân hàng phát hành và về quy chế ngoại hối cho phép ngân hàng phát hành chuyển
tiền hoàn trả các khoản thanh toán L/C.
- Khi được yêu cầu xác nhận một L/C có các điều khoản rõ ràng, có thể nhận được
tiền hoàn trả ngay, đồng thời thu được phí xác nhận thỏa đáng, thì cần lưu ý các trường
hợp: ngân hàng phát hành là ngân hàng chưa được biết hoặc chứa đựng các yếu tố rủi ro
quốc gia hoặc số tiền quá lớn.
- Chúng ta cần chú ý là, rủi ro hoàn toàn thuộc về ngân hàng xác nhận và quyết định
cuối cùng có nên xác nhận L/C hay không là tùy thuộc vào khả năng phân tích của ngân
hàng.
5.9.4. Từ chối yêu cầu xác nhận L/C
259

Giáo Trình - Thanh Toán Quốc Tế & Tài Trợ Thương Mại - 20210718 - watermark

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giáo Trình - Thanh Toán Quốc Tế & Tài Trợ Thương Mại - 20210718 - watermark

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

1. Ngoại hối và chính sách quản lý ngoại hối

Tên đồng tiền Ký hiệu

Bảng Anh GBP

Đồng Euro EUR

Dollar Canada CAD

Dollar Hồng Kông HKD

Dollar Singapore SGD

Franc Thụy Sĩ CHF

Yên Nhật JPY

Đồng Việt Nam VND

1 kg = 20.000 VND 1 USD = 24.500 VND

20.000 VND/KG 24.500 VND/USD

Nội dung giao dịch Ngày Ngày Tỷ giá áp

Tổng quát T T+2 Tỷ giá giao

USD Dollar Mỹ 23,365 23,365 23,545

GBP Bảng Anh 28,861 29,035 29,460

CHF Franc Thụy Sỹ 23,949 24,094 24,620

JPY Yên Nhật 214.01 215.3 222.65

THB Baht Thái Lan 683.52 690.42 750.28

AUD Dollar Australia 14,683 14,772 15,166

CAD Dollar Canada 16,307 16,405 16,768

KRW Won Hàn Quốc 17.15 18.94 19.99

EUR Euro 25,465 25,534 26,310

Yết giá theo kiểu Giao ngay 1 tháng 3 tháng 6 tháng

GBP/USD 1,6440/50 99/97 278/275 536/530

USD/CHF 1,7140/50 04/02 0/3 13/19

USD/CAD 1,1720/30 40/43 105/109 175/181

USD/JPY 145,80/90 22/20 48/45 136/130

Yết giá theo kiểu Giao ngay 1 tháng 3 tháng 6 tháng

GBP/USD 1,6440/50 1,6341/53 1,6162/75 1,5904/20

USD/CHF 1,7140/50 1,7136/48 1,7140/53 1,7153/69

USD/CAD 1,1720/30 1,1760/73 1,1825/39 1,1895/911

USD/JPY 145,80/90 145,58/70 145,32/45 144,44/60

Ex Works có nghĩa là người bán giao hàng cho người mua:

3.1.2. Nghĩa vụ của các bên

Nghĩa vụ của người bán Nghĩa vụ của người mua

3.2.1. Phân chia về mặt chi phí

3.2.2. Nghĩa vụ của các bên

Nghĩa vụ của người bán Nghĩa vụ của người mua

3.3.2. Nghĩa vụ của các bên

Nghĩa vụ của người bán Nghĩa vụ của người mua

3.4.2. Nghĩa vụ của các bên

Nghĩa vụ của người bán Nghĩa vụ của người mua

3.5. DAP – Giao hàng đến nơi (địa điểm đích)

3.5.2. Nghĩa vụ của các bên

Nghĩa vụ của người bán Nghĩa vụ của người mua

3.6. DPU – Giao hàng đến nơi đã dỡ (địa điểm đích)

3.6.2. Nghĩa vụ của các bên

Nghĩa vụ của người bán Nghĩa vụ của người mua

• Người bán cung cấp cho người mua tất

3.7.2. Nghĩa vụ của các bên

Nghĩa vụ của người bán Nghĩa vụ của người mua

3.8.2. Nghĩa vụ của các bên

Nghĩa vụ của người bán Nghĩa vụ của người mua

• thông quan xuất khẩu; • ký kết hợp đồng vận tải;

3.9.2. Nghĩa vụ của các bên

Nghĩa vụ của người bán Nghĩa vụ của người mua

3.10. CFR – Tiền hàng và cước phí (cảng đích)

3.10.2. Nghĩa vụ của các bên

Nghĩa vụ của người bán Nghĩa vụ của người mua

3.11.2. Nghĩa vụ của các bên

Nghĩa vụ của người bán Nghĩa vụ của người mua