Filipino 9

Ikatlong Markahan-Modyul 6-Week 6:

Pang-abay na Pamanahon Panlunan at
Pamaraan

Self-Learning Module
 Ang Alamat ng Face Mask
Ni Raiza Mae A. Alfaro

Sa isang nayon, may magkaibigang walang ibang nais gawin kung

hindi ang maglaro mula umaga, at kung hindi pa dumilim ay hindi pa
magsisiuwi sa kani-kanilang tahanan. Sila ay sina Face at Mask. Pareho
silang mabait at magiliw sa kanilang mga kapitbahay. Ang kanilang mga
gawi ay parang sa mga lalaki. Talaga nga namang laman na sila ng kalsada.
Hilig nila ang paglalaro. Laging nakatakip ang kanilang mga mukha upang
hindi sila makilala ng kanilang magulang sa tuwing hahanapin sila para
tapusin ang pagsasagot sa kanilang mga modyul.
Isang araw, sa kanilang paglalaro, ay biglang tinawag si Face ng
kaniyang ina.
“Face! Umuwi ka na nga! Hindi pa tapos ‘yung modyul mo. Nakita ko
ang dami pang walang sagot! Iyong modyul mo sa matematika, bibilangin
mo na nga lang ba naman kung ilan ‘yong kalabaw na nakaguhit doon hindi
mo pa magawa!” pasigaw na wika ng kaniyang ina.
Kakamot-kamot sa ulo si Face at tila ba hindi inintindi ang kaniyang
inang nagdidiwara.
“Naku po! Hindi ba sinabi ko na sa’yo ang sagot dun, bakit hindi mo
isinulat, ano ba isinulat mo?” ang tanong ni Mask.
“Wala, malabo kasi ‘yung drawing eh! Wala naman akong nakitang
kalabaw kaya hindi ko sinagutan,” tugon naman ni Face.
Sabay silang tumawa nang malakas at nagpatuloy sa paglalaro. Hindi
inintindi ni Face ang sinasabi ng kaniyang ina.
Tanghali nang nagising sina Face at Mask. Paglabas nila ng bahay ay
para bang may kapistahan sa dami ng tao. Lahat ay nagkakagulo. Lahat ay
kani-kaniyang takip sa ilong. Sa ‘di kalayuan ay may bagong tayong pabrika
kung saan ito ay naglalabas ng mabaho at maitim na usok.
“Ang baho!”
“Anong amoy ba iyon?”
“Nakasusulasok!” sabi ng ilang tao. “Masama ang amoy na iyon para
sa ating kalusugan, maaari tayong magkasakit dahil diyan. Ang mabuti pa
ay huwag na lang muna tayong lumabas. Isarado rin ang lahat ng pinto at
bintana upang hindi pumasok ang amoy sa ating mga bahay.

Hindi inintindi nina Face at

Mask ang amoy na nanggagaling sa
pabrika. Patuloy pa rin sila sa
kanilang paglalaro. Dahil nakatakip
nga ang kanilang mga mukha ay ‘di
nila alintana ang nakasusulasok na
amoy. Masayang-masaya ang
dalawa. Walang sagabal sa kanilang
paglalaro dahil lahat ng tao ay
nagkulong na lang sa kani-kanilang mga tahanan upang hindi malanghap
ang nakasusulasok na amoy.
2
 “Sana ganito lagi no? Para pag naghahabulan tayo, walang sasakyan o
taong maaari tayong mabangga,” sabi ni Face.
“Oo nga! Sana ay magtagal pa ang amoy na iyon para ‘di sila lumabas
ng kanilang mga bahay,” sagot naman ni Mask.

3
 At sabay na nag-apir ang dalawa, sabay tumawa nang malakas.
Madalas na sakit sa ulo ng mga magulang sina Face at Mask dahil sa
taglay nilang kakulitan. Walang ibang inatupag kung hindi ang maglaro.
Pati ang pag-aaral ay hindi na makuhang seryosohin dahil ang tanging
gusto lamang nila ay maglaro nang maglaro. Hindi nila namalayan ang oras.
Dumidilim na pala. Nagtanggal sila ng takip sa mukha dahil wala naman na
silang pagtataguan pa.
Kanina pa palang umaga ang huling kain nila ng kanin at ngayon nga
ay ikapito na ng gabi.
Hindi ininda ng dalawa ang gutom na kanilang nararamdaman.
Kaya’t patuloy silang naglaro nang walang humpay hanggang sa sila ay
napagod. Natapos na naman ang isang buong araw ng dalawa na puro laro
at ‘di alintana ang masangsang na amoy sa paligid, bagkus ay natutuwa pa
sila sa nangyayari dahil mas malaya silang gumalaw.

“Mga anak, Face at Mask, anong oras na? Umuwi na kayo baka kayo
ay hinahanap ng inyong mga magulang”, ang sabi ng isang matandang
babae. Bigla ay napalingon ang dalawang bata sa pinanggalingan ng boses.
Tiningnan nila ito at napakunot ang noo nila dahil ngayon lamang nila
nakita ang matandang babae kaya naman sinagot nila ito nang pabalang.
“Ang mga magulang nga namin ay hindi kami pinauuwi, ikaw pa kaya?”
ang sagot ni Face sa matandang babae.
“Oo nga! Wala kayong pakialam! Gusto pa naming maglaro eh! Kayo
ang umuwi na’t matulog. ‘Wag ninyo kaming pakialaman.” ang tugon
naman ni Mask.
“Aba! Kayo na nga lang ang aking inaalala, ganyan pa ang inyong
isasagot! Wala kayong galang! Simula bukas ay hindi na kayo
makakapaglaro. Hindi na kayo makikita pa ng inyong mga magulang.”
pagalit na wika ng matanda kina Face at Mask.
Tumawa lamang si Face at si Mask sa sinabi ng matandang babae.
Maya-maya’y may lumabas na puting usok at biglang naglaho ang matanda
kasabay nang pagkawala rin nina Face at Mask.

Isang umaga, nagtaka ang

mga tao kung bakit wala nang
batang naglalaro sa paligid.
“Face! Anak! Nasaan ka na?”
wika ng ina nito. “Nawawala rin
si Mask!” sigaw ng kapatid nito.
Sunod-sunod na pagtawag ang
maririnig ngunit walang Face at
Mask ang tumutugon.
Nagkagulo
na ang buong nayon kung kaya’t nagpasiya na ring lumabas ang mga tao
upang tumulong sa paghahanap sa dalawang bata. Sa paglalakad ng isang
ale ay may nakita siya sa kalsada na dalawang telang kakulay ng damit na
suot nina Face at Mask nang huli silang makita.
“Ano ito?” tanong niya sa sarili. Binaligtad at sinipat-sipat niya kung
paano ba iyon gamitin at kung saan ba iyon magagamit. Hanggang sa
4
 ginulat siya ng isang kapitbahay at sa ‘di sinasadya ay aksidente niya itong
naipantakip sa kaniyang ilong.
“Aba! Iyan pala ang solusyon upang hindi na natin malanghap pa ang
nakasusulasok na amoy na iyon, na tila ba hindi maubos-ubos,” wika ni
Aling Beka.

Dali-dali silang dinumog ng mga kapitbahay at tiningnan kung ano ang nakita ng
dalawang ale. Sinipat din nila kung paano ba gawin iyon upang may pantakip na rin sila sa
kanilang mga ilong upang hindi na tuluyang maamoy ang mabahong paligid.
Nang lumaon, tinawag nila itong Face
Mask dahil simula noon ay hindi na nila
nakita pa ang dalawang batang naglalaro sa
lansangan. Hinala nila na ang bagay na
nakita ay walang iba kundi ang dalawang
batang mahilig maglaro nang nakatakip ang
mukha.

Nagustuhan mo ba ang kuwentong, “Ang Alamat ng Face Mask”?

Napansin mo ba ang mga salitang ginamit dito? Alam mo ba kung ano ang
naitulong nito upang maayos na mabuo ang isang alamat? Ang mga salitang
ito ay tinatawag na Pang-abay.

Ngayon ay mas palalawakin pa natin ang iyong kaalaman tungkol sa

pang-abay at iba’t ibang uri nito. Halika’t simulan mo na!

Aralin Pang-abay na Pamanahon, Panlunan at Pamaraan

6

Napakahalaga na angkop ang paggamit natin ng mga salita sa pang-

araw-araw na pakikipagtalastasan. Ito ay upang lubos tayong maunawaan
ng ating kausap.
Ano ang iyong napapansin sa mga salitang ginagamit mo sa
pakikipag- usap sa iyong kapwa? Tunay ngang napakahiwaga ng bawat
salita, hindi ba? Kaya’t atin itong gamitin nang wasto at nararapat.
Marahil ay napansin mo na ang ilang pang-abay sa binasa nating
akda. Ngayon, atin itong tatalakayin at susuriin upang higit mong
maunawaan. Ang kaalamang iyong matututuhan ay gagamitin mo sa mga
susunod pang gawain na siyang lilinang pa sa iyong kaalaman at
kasanayan.
Ano ang Pang-abay?

Ang pang-abay ay bahagi ng pananalitang nagbibigay-turing sa

pandiwa, pang-uri, o kapwa pang-abay.
5
 Mga uri ng pang-abay:
1. Pang-abay na pamanahon – n agsasaad kung kailan naganap,
nagaganap o magaganap ang kilos na taglay ng isang pandiwa sa
pangungusap. Mayroon itong tatlong (3) uri: may pananda, walang
pananda, at nagsasaad ng dalas.
May Pananda
Halimbawa: nang, sa, noon, kung, kapag, tuwing, buhat, mula,
umpisa, hanggang
a. Paalis na kami nang siya ay dumating.
b. Nagpipintura kami sa tanghali.
c. Aawit ako, kung aawit ka rin.
d. Maglalaba tayo kapag sumikat ang araw.
e. Laging nakatakip ang kanilang mga mukha upang hindi sila
makilala ng kanilang magulang sa tuwing hahanapin sila para
tapusin ang pagsasagot sa kanilang mga modyul.
Walang Pananda
Halimbawa: kahapon, kanina, ngayon, mamaya, bukas, sandali
a. Sumayaw kami kahapon sa palatuntunan.
b. Kanina pa sila umalis.
c. Ngayon mo na puntahan si Mareng Winnie.
d. Bukas mo na dalhin ang modyul.
e. Sandali na lamang at aalis na tayo.
Nagsasaad ng Dalas
Halimbawa: araw-araw, tuwing, taon-taon
a. Kailangan mong maligo araw-araw.
b. Tuwing umaga ay naglalaro sila Face at Mask.
c. Nagbabakasyon kami sa Hongkong taon-taon.
d. Linggo-linggo kung mamili ng paninda si Aling Fe.
e. Oras-oras kung magdasal ang mga madre.

2. Pang-abay na panlunan – nagsasaad ng lugar kung saan naganap

ang pangyayari. Ito ay nagsasabi kung saan ginawa, ginagawa, at
gagawin ang kilos sa pangungusap. Tumutukoy rin ito sa pook na
pinangyarihan o pangyayarihan ng kilos.
Ilan sa mga halimbawa ng pananda sa pang-abay na panlunan
ang mga salitang sa, kina o kay.

Samantala, ginagamit ang sa kapag ang kasunod ay isang

pangngalang pambalana o isang panghalip. Ang kay at kina naman ay
6
 ginagamit kapag ang kasunod ay pangngalang pantangi ng isang tao.
Halimbawa:
a. Buksan mo ang pinto sa kusina.
b. Ibinigay ni Mariel sa kapatid ang hawak niya.
c. Pag-aaralin kita kung sa Maynila ka magtitira.
d. Pumunta sa bayan ang mag-asawa.
e. Pakikuha kina Berto ang bayad sa bangus.
f. Kina Amiel at Ariel ang mga prutas na ito.

3. Pang-abay na pamaraan – naglalarawan kung paano naganap,

nagaganap, o magaganap ang kilos na ipinahahayag.

7
 Ilan sa mga panandang ginagamit upang matukoy ang mga pang- abay na
pamaraan ay
ang: nang, na, at -ng.
Halimbawa:
a. Lumakad ako nang matulin upang abutan ka.
b. Nagsagot ako nang buong husay sa pagsusulit.
c. Kumain ako nang mabilis para makausap ka.
d. Matamis na ngumiti ang dalaga sa akin.
e. Tanghali nang nagising sina Face at Mask.

Narito naman ang mga salitang pang-ugnay na hudyat ng pagkakasunod-

sunod ng mga
pangyayari.
Sa pagsisimula: una, sa umpisa, noong una, unang-
una Sa gitna: ikalawa, ikatlo, sumunod, pagkatapos,
saka Sa wakas: sa dakong huli, wakas