1.

2 Muziek in de wereld

Ruimtelijkheid is een begrip dat opduikt in vele taalregisters. Er is de ruimte als “ een noodza-
kelijke a priori voorstelling die aan alle uiterlijke aanschouwingen ten grondslag ligt ” (Immanuel
Kant, [1781]2003/118). Er is de meetkundige, driedimensionale ruimte of er is de ruimte als
dimensie van een vierdimensionaal ruimte-tijdcontinuüm. In een losser taalgebruik geldt de
ruimte als het omgevende of als een afgesloten binnenin (de kamerruimte is een omgevend
binnenin). Er is de ruimte die zich ontvouwt in het interval of als een tussenruimte. Maar we
spreken ook - en niet zonder muzikaal belang - van ruimte als een bewegingsvoorwaarde, als
een speelruimte waarin intentionaliteit gestalte kan krijgen.
Die veelheid aan referentiekaders smeekt om voorafgaande afspraken omtrent ons ruimtelijk
woordgebruik. Ik zal voorlopig echter geen poging doen om de vele resonanties van het
ruimtelijke thema in te perken om zodoende mogelijke spraakverwarringen te vermijden.
Vertrekkende vanuit mijn pleidooi voor een 'tussenin schrijven' (zie vorige paragraaf), denk ik
dat een te eenzijdig naturalistisch of omgekeerd een te metaforisch gebruik van het begrip
'ruimte' er precies voor zorgt dat de aangehaalde lichaamsproblematiek aan het oog en oor
onttrokken blijft. Denken over ruimtelijkheid in de muzikale ervaring mag zich niet beperken
tot een driedimensionaal schema waarin geluiden kunnen worden gelokaliseerd. Evenmin
helpt het ons ervan uit te gaan dat muzikale ruimtelijkheid enkel bruikbaar is als een sonore
metafoor die volkomen onafhankelijk opereert van de concrete ruimtelijkheid van haar ont-
staan. We zullen dan ook pogen om de muzikale ruimte, zoals die zich in de muzikale erva-
ring ontvouwt, te verhouden tot de concrete en materiële ruimte waarin de muziek weer-
klinkt. Daartoe zullen we onze toevlucht zoeken tot enkele ruimtebepalende bijwoorden die
we in het vervolg van deze verhandeling als detectie-instrumenten kunnen blijven inzetten.
Laten we echter starten met het uitzetten van een ruimtelijke schaal, met het bepalen van de
verschillende registers, dimensies of categorieën waarin muziek als een ruimtelijk fenomeen
kan worden getraceerd.

rondom de muziek

Laten we starten op de allergrootste schaal met een register dat we het 'rondom' van de mu-
ziek' zullen noemen. Rondom de muzikale gebeurtenissen vinden we menselijke interacties.
Het rondom van de muziek tekent zich af als de bewegende contouren van een dynamiek
waaraan muzikale activiteit in de wereldruimte kan worden herkend. We vinden er de mu-
ziekprogrammatie en de aankondigingen, de tijd die ervoor wordt vrijgemaakt, de economi-
sche activiteiten die er zijdelings afhankelijk van zijn, het onderwijs dat er rond wordt geor-
ganiseerd, het politieke of ideologische discours waarmee het omgeven is. Het rondom van
de muziek getuigt van haar impact en verworteling in een menselijke wereld. Het is het ni-
veau waarop de muziek structureel deelneemt aan een economische of sociopolitieke dyna-
miek. De ruimte rondom de muziek is dan ook geen privaat muzikaal eigendom. Het econo-
mische en sociopolitieke behoort de menselijke wereld toe, hoewel die wereldruimte ook
door de muziek of de kunst kan worden bewoond. De consequentie daarvan is dat over de
inrichting van deze ruimte rondom niet alleen door de muziek beslist wordt.

De ruimtelijke lading van dit rondom is vaag, volatiel en moeilijk bepaalbaar. Als ruimtebepa-
ling is het rondom de minst concrete en meest metaforische categorie. Bovendien verschijnt
het rondom pas buiten de muzikale tijd, wanneer de muziek 'offline' wordt benaderd. Dat

19