deze voorwaarde een doorgedreven disciplinering van de ruimte voor de muziek.

Als we
ruimtelijke roes omschrijven als een toestand waarin het bewustzijn van de concrete realiteit
naar de achtergrond is verdrongen, dan kan disciplinering opgevat worden als een roesver-
sterker: hoe sterker de discipline, hoe meer de aandacht naar het intradisciplinaire spel kan
gaan en hoe minder datgene wat in de reële ruimte aanwezig is (mensen, instrumenten, ac-
ties, klanken) als singuliere gebeurtenissen of aanwezigheden kunnen worden waargeno-
men17. De instrumentele omgeving van de muziek (instrumentenbouw, tooncultuur, speel-
technieken, conventies van uitvoering) kan in dat opzicht gaan functioneren als een discipli-
nerende versterker, als een luidspreker voor de bewegingen van een mystiek lichaam. Ze
vormt de klankkast waarin resonantie en vervoering kunnen plaatsvinden, op voorwaarde
dat ze zelf geen onderwerp van verplaatsing is. Ze heeft daarenboven het vermogen de vraag
naar haar bestaansrecht te onderdrukken tijdens en door haar beoefening. Dat betekent:
hoe sterker de discipline, hoe minder de grenzen van de instrumentele ruimte voorwerp
kunnen worden van de compositorische inzet. Het verklaart tegelijkertijd de betekenis en het
belang van het gestandaardiseerde lichaam in klassieke uitvoeringssituaties: het uitvoerende
lichaam geldt er niet als compositorisch materiaal, wel als de geoorloofde, disciplinaire bril.

weerstand

Trekken we de parallel met de akoestiek verder, dan bezit elk lichaam een stijfheid, een
weerstand die overwonnen moet worden om te komen tot resonantie. De aanzet van de
strijkstok is niet het begin van de cellotoon, wel de typische ruisvorm die ontstaat tijdens de
fractie van een seconde waarin de haren van de strijkstok tegen de snaren in beweging wor-
den gebracht. Ontdoe je instrumentale klanken van hun articulatie, dan verdwijnt in vele
gevallen de herkenbaarheid van hun klankbron18. Of om het enigszins boutadisch uit te druk-
ken: in de medeklinker huist het lichaam, in de klinker de stem.
Daar waar de weerstand van het instrumentale lichaam overwonnen lijkt, verdwijnt het li-
chaam en verschijnt het medium. Een musicerend lichaam als een transparant medium
wordt zelf muziek. Of misschien omgekeerd: in een medium zonder weerstand wordt muziek
vlees. In dat tegelijkertijd vloeibaar en vlees worden kunnen ervaringen ontstaan van magi-
sche virtuositeit, die ervaringen zijn van magische aanwezigheid: de virtuoos transcendeert
-
die ervaring van vervoering haar aantrekkingskracht slechts halen uit een gedeeld besef van
ewustzijn van concrete lichamelijke weerstand. De magie van de
virtuoos is daarom een magie die steeds iets van een bevrijding of overwinning in zich
draagt.

Toch is ook de magie van de virtuoos geen onvervreemdbaar bezit. Hoe sterk ook de interne

17
Een definitie
defined by the place it occupies in a series, and by the gap that separates it from the others. The unit is, therefore,
neither the territory (unit of domination), nor the place (unit of residence), but the rank: the place one occupies in
a classification, the point at which a line and a column intersect, the interval in a series of intervals... Discipline
ents. It individualizes bodies by a location that does not give

(Michel Foucault, 1977/147)

18
Verwijder je in de geluidsmontage de aanzet van een fluit (non vibrato) in het middenregister en doe je hetzelfde
met een pianotoon in hetzelfde register, dan wordt het zeer moeilijk om op basis van de overblijvende klanken
pianotoon en fluittoon van elkaar te onderscheiden.

31