van ergens af als i-

chaam. De valse toon is een ongedisciplineerde, lokaliseerbare toon. Waar teveel ongedisci-
plineerdheid het wegvoeren verhindert, rest slechts een penibel samen zijn. De luisteraar
wordt in de positie van gluurder gedwongen, het lichaam van de uitvoerder wordt onge-
wenst intiem.

Een derde vorm van onderbreking is minder duidelijk toe te schrijven aan eenduidige externe
of interne factoren, maar kan in vele gevallen toegeschreven worden aan datgene wat we
hebben omschreven als een afbrokkeling van lichaamsweerstand, waardoor de bestaansre-
den voor de discipline - die altijd rondom weerstand is opgebouwd - vervaagt. Zonder weer-
stand geen aanwezigheidsspanning en geen transitiemoment van een wereldse naar een
muzikale ruimte. Wanneer de roes van de overwonnen weerstand verslapt, slaat de verveling
makkelijk toe. De aandacht van de luisteraar verplaatst zich dan algauw van het muzikale
ergens naar het hier van de ongemakkelijke stoel, naar de grimassen en bewegingen van de
spelende muzikanten daar, naar de doordringende boventonen die tegen zijn of haar ver-
moeide slapen lijken in te beuken.

In de reeds aangehaalde voorbeelden werd het muzikale ergens onderbroken ten gunste van
concrete gebeurtenissen of reële aanwezigheid: wat de aandacht trekt is niet de dynamische
verhouding van de motorklank tot de contrabas, wel het overvliegen van het vliegtuig. Het is
niet de afwijking in toonhoogte, wel het vaststellen wie of wat daar vals klinkt. Er is sprake
van een onderbreking van de klankbewegingen in het ergens door een onwillekeurige (niet-
intentionele) klankmanifestatie van concrete fysieke aanwezigheid. Als deze hoorbare mani-

ergens.

Kan deze onverzoenbaarheid van het klinkende ergens met het concrete hier of daar doorge-
trokken worden naar het intentionele, compositorische niveau? Leidt het inzetten van de
reële ruimte als compositorisch materiaal per definitie tot een niet-
19
gemaximaliseerd of hertaald worden via het incorporeren van

klanken als muzikale structuur worden ingezet? Is er dan naast een muziek van ergens ook
een gecomponeerde muziek van hier of daar mogelijk? Zo ja, is deze muziek bij gebrek aan
een ruimtelijk fantasma dan van het nuchtere soort? Vanwaar kan deze muziek dan haar ver-
leidingskracht halen? Wat is haar ontologische verhouding tot de dansende en zingende mu-
ziek in het ergens?

concrete muziek, bewegende klank

Er lijken inderdaad heel wat actuele klanksituaties en muziekvormen te bestaan die het con-
crete hier en daar niet alleen inzetten als compositorisch materiaal, maar die ook die reële
ruimte en/of het lichaam van de uitvoerder voorop stellen als de plek waar hun betekenis tot
stand komt. In het volgende hoofdstuk zullen we een aantal voorbeelden bespreken waarin
met name de lichamelijkheid van de uitvoering een compositorisch thema lijkt te worden.
19
ui consiste à écouter le son pour lui-même, comme objet sonore en

1983/33)

33