Tây Bắc là một mảnh đất có nhiều duyên nợ với nhiều nhà văn, nhà thơ.

Mỗi nhà văn,

nhà thơ lại tái hiện và khắc họa hình ảnh Tây Bắc ở những góc độ khác nhau. Trong
đó, Nguyễn Tuân đã khám phá được vẻ đẹp thiên nhiên nơi đây, nhận thấy được “chất
vàng 10” trong tâm hồn con người nơi đây. Tùy bút “Người lái đò sông Đà” chính là
món quà đầy ý nghĩa mà ông dành cho mảnh đất Tây Bắc.
Qua tài năng của Nguyễn Tuân, con sông Đà hiện lên không còn là một con sông vô tri
vô giác nữa mà trở thành một sinh thể có hồn, một nhân vật có tính cách, tâm trạng và
là tuyệt mĩ của tạo hóa. Trước hết, con sông Đà hiện lên là một con sông hung bạo
đáng sợ. Đá bờ sông “dựng vách thành”, “có chỗ vách đá chẹt lòng sông Đà như một
cái yết hầu”, “ngồi trong khoang đò quãng ấy, đang mùa hè mà cũng thấy lạnh”.
Bờ sông Đà thật hùng vĩ, hiểm trở, lòng sông hẹp kéo theo dòng nước chảy xiết.
Những ghềnh sóng hiện lên với sự dữ dội, hung hãn “nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô
gió”. Tác giả sử dụng câu văn có sự trùng điệp nhịp văn ngắn để diễn tả sự hung dữ
của ghềnh sông. Nó giống như một mụ phù thủy quái ác “gùn ghè suốt năm như lúc
nào cũng đòi nợ xuýt bất cứ người lái đò nào qua quãng ấy”. Đáng sợ hơn là những cái
hút nước của sông Đà.
Những hút nước này có độ xoáy rất sâu và lớn như cái giếng bê tông thả xuống sông
để làm móng cầu “xoáy tít đáy”. Nơi đây tiềm ẩn sự nguy hiểm và là nơi trú ngụ của tử
thần. Có những chiếc thuyền bị lôi xuống, ”thuyền đi ngâm dưới lòng sông đến mươi
phút sau mới thấy tan xác ở khuỷu sông dưới”. Tác giả đã sử dụng những tri thức điện
ảnh để đem đến cho người đọc sự hình dung rõ hơn về những cái hút nước.
Sự hung bạo của sông Đà còn được thể hiện ở thác nước và trận địa đá của Đà giang.
Thác nước ở đây nó thật khủng khiếp “nó rống lên như tiếng một ngàn con trâu mộng
đang lồng lộn giữa rừng vầu, rừng tre nứa nổ lửa….da cháy bùng bùng”. Câu vă của
Nguyễn Tuân đã tác động mạnh mẽ vào thị giác và thính giác của người đọc, lột tả sự
giận dữ, ghê gớm của những con thác ở sông Đà. Tác giả tiếp tục chi tiết của những
trận địa con sông Đà.
Đặc biệt là cuộc chiến với ông lái đò. Đà giang hiện lên không khác gì một con thủy
quái dữ tợn và khát máu. Nó đưa ra mọi thủ đoạn sử dụng mọi chiêu thức sử dụng mọi
đòn đánh để hạ gục ông lái đò. Thông qua sự khắc họa của Nguyễn Tuân, người đọc
có dịp chứng kiến được sự hung bạo, ngỗ nghịch bất trị của bà mẹ thiên nhiên.
Trái với vẻ hung bạo và dữ tợn thì cũng có lúc con sông sông Đà hiện lên thật trữ tình.
Con thủy quái ấy đã rũ mình và vứt bỏ sự gớm ghiếc để trở thành một thiếu nữ kiều
diễm. Nét trữ tình của con sông Đà được thể hiện ở hình dáng con sông. Dòng sông
Đà mềm mại “từng nét trải ra trên đại dương đá lờ đờ bóng mây”. Dòng sông Đà được
Nguyễn Tuân ví với mái tóc thướt tha của người con gái đang độ thanh xuân. “Con
sông Đà tuôn dài, tuôn dài…đốt nương xuân”. Đó là một vẻ đẹp đầy sức sống và mang
nét nên th, mờ ảo giữa mây trời khói núi. Màu sắc sông Đà thay đổi theo mùa và mỗi
mùa mang một vẻ đẹp riêng.
Vẻ đẹp con sông Đà còn được tô điểm bởi cảnh ven sông và cảnh trên sông. Khung
cảnh thiên nhiên ven sông Đà thật giàu chất thơ. “Cảnh ven sông ở đây lặng tờ”, “một
lương ngô…”,Thật là một bức tranh dạt dào nguồn nhựa sống, lam mê đắm hồn
người.” Bừ sông hoang dại…cổ tích tuổi xưa”. Với hình ảnh so sánh tài hoa, độc đáo
của Nguyễn Tuân đã kéo người đọc trở về thuở bình yên của sông Đà từ ngàn năm
trước.
Nói tóm lại, Nguyễn Tuân đã khắc họa rất thành công hình tượng con sông Đà với hai
tính cách: hung bạo đến đáng sợ và trữ tình đến tuyệt mĩ. Nhà văn đã cho chúng ta
thấy được sự tài hoa trong trí tưởng tượng phong phú, trong những liên tưởng táo bạo,
bất ngờ, những so sánh mang dấu ấn cá nhân của Nguyễn Tuân trên những trang văn.