ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΕΞΑΣΚΗΣΗΣ: ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ

ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
ΚΕΙΜΕΝΟ Ι: Η τρίτη ηλικία ως Άλλος
  Ο Έρικ Χομπσμπάουμ, απαντώντας σε ερώτηση αν οι άνθρωποι είναι πιο ευτυχείς στο τέλος
της τελευταίας δεκαετίας του 20ού αιώνα, έδειξε προβληματισμένος για το μέλλον της τρίτης
ηλικίας.
    Τέλος, το πιο πρόσφατο και σημαντικό πρόβλημα που αφορά την ευτυχία είναι τα
γηρατειά. Οι γέροι που αποτελούν αυξανόμενο ποσοστό του πληθυσμού του ανεπτυγμένου
κόσμου βρίσκονται σε αμφίβολη κατάσταση. Σε πολλές περιπτώσεις, διατηρούν τις πνευματικές
τους δυνάμεις για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε σχέση με το παρελθόν. Γενικά, έχουν
μεγαλύτερη άνεση, εξαρτώνται λιγότερο από τους άλλους και, επομένως, μεγάλο τμήμα της
τρίτης ηλικίας στις ανεπτυγμένες χώρες είναι πιο ικανοποιημένο, διότι δε χρειάζεται πλέον να
παίρνει μέρος στην πάλη για τον επιούσιο. Όλοι βλέπουμε τους ηλικιωμένους αμερικανούς
τουρίστες να ταξιδεύουν και να ζουν κατά τέτοιο τρόπο ωσάν τα γηρατειά να μη συνιστούν
κανένα εμπόδιο στην απόλαυση της ζωής. Στις παραδοσιακές κοινωνίες του παρελθόντος είτε
πέθαινε κανείς νέος είτε, εάν ζούσε πολύ, ήταν γενικά δυνατός και σε καλή κατάσταση υγείας.
Σήμερα, επειδή η ιατρική και η επιστήμη μας επιτρέπουν να παρατείνουμε σημαντικά τη ζωή
μας, ο αριθμός των ατόμων που είναι σωματικά και διανοητικά αδύναμα είναι πολύ πιο μεγάλος.
Κι αυτό είναι αιτία μεγάλης δυστυχίας, που μάλιστα αυξάνει όσο βαθμιαία αυξάνεται και το
προσδόκιμο ζωής. Η παράταση της ζωής πέρα από τα βιβλικά όρια -η Βίβλος έθετε ως όριο ζωής
των ανθρώπινων όντων τα 70 και μέχρι τη δεκαετία του '70 το όριο αυτό γινόταν μάλλον σεβαστό
από την πλειοψηφία- πλημμυρίζει τον κόσμο με άτομα ηλικίας άνω των 80 και 90 ετών. Απ' αυτή
την άποψη η μακροβιότητα δεν εγγυάται την ευτυχία.
Hobsbawm E. (2000), Στους ορίζοντες του 21ου αιώνα, Μετά την εποχή των άκρων,
Συνομιλία με τον AntonioPolito, Μετφ. Β. Καπετανγιάννης, Αθήνα, Θεμέλιο, 138 - 139, («Εμείς και
οι άλλοι...», Δίκτυο Κειμένων, Φάκελος Υλικού, Νεοελληνική Γλώσσα Γ' Γενικού Λυκείου 2019, σ.
68)
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ: Η θέση των ηλικιωμένων στη σημερινή κοινωνία 
(1) Από τις πιο παράξενες όψεις της ελληνικής δημόσιας ζωής είναι ίσως οι
επαναλαμβανόμενες από όλες τις πλευρές κραυγές απελπισίας για την εξέλιξη του πληθυσμού
στη χώρα μας. «Είμαστε χώρα γερόντων» είναι το συμπέρασμα και η προτροπή αβίαστη:
«γεννάτε γιατί χανόμαστε»... Την ίδια στιγμή, όμως, γνωρίζουμε όλοι σε τι συνθήκες είναι
υποχρεωμένοι να ζουν στη μεγάλη τους πλειοψηφία οι ηλικιωμένοι της χώρας μας. Αδιαφορία,
ανέχεια, μιζέρια. Πώς άραγε συμβαίνει αυτό; Πώς είναι δυνατό μια «χώρα γερόντων» να μη
φροντίζει καθόλου για τα γηρατειά;
(2) Ενδιαφέρουσα, ωστόσο, είναι για το συγκεκριμένο ζήτημα η αναδρομή στο παρελθόν.
Σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας παρουσιάζονται διάφορες μορφές πάλης νεότερων
και γεροντότερων και η έκβαση της μάχης είναι προδιαγεγραμμένη. Οι περιπτώσεις υπερίσχυσης
των γεροντότερων είναι σπάνιες ως ανύπαρκτες. Οι μύθοι των περισσοτέρων λαών
καταγράφουν παρόμοιες συγκρούσεις και επισφραγίζουν τη νίκη των νεότερων μέσα από
ποικίλου είδους αναμετρήσεις του πατέρα με το γιο: ο Κρόνος με τον Ουρανό, ο Οιδίποδας με το
Λάϊο, ο Θησέας με τον Αιγέα. Υπάρχουν, βέβαια, και οι μορφές των δημογερόντων στην περίοδο
της Τουρκοκρατίας ή του σοφού Νέστορα στην Ομηρική εποχή, οι οποίοι μάς θυμίζουν τη
σημασία της μετάδοσης γνώσεων και εμπειρίας από τη μία γενιά στην επόμενη.
(3) Σε κάθε περίπτωση, αυτές οι μυθικές ιστορικές μορφές συγκαταλέγονται στο σύνολό
τους στα μέλη των ανωτέρων κοινωνικά και οικονομικά τάξεων. Πουθενά στην ιστορία και τη
λογοτεχνία δε θα συναντήσουμε τους «φτωχούς γέρους» παρά μόνο στην οικογένεια ή στο
περιβάλλον των ισχυρών κάθε εποχής. Η σκληρή εργασία και η έλλειψη οποιασδήποτε
φροντίδας κρατούσε το μέσο όρο ανώτερης ηλικίας πολύ χαμηλά. Στον εικοστό, όμως, αιώνα, με
τη θεαματική πρόοδο της ιατρικής, η γήρανση του παγκόσμιου πληθυσμού είναι πλέον γεγονός.
Σύμφωνα με έρευνα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, το 2025 προβλέπεται ότι οι άνθρωποι
που θα είναι άνω των εξήντα θα αποτελούν το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού της γης.
(4) Αυτή, ωστόσο, η οφθαλμοφανής εξέλιξη δεν οδηγεί στη βελτίωση  των συνθηκών ζωής
των ηλικιωμένων. Οι πρώτοι που θίγονται από την οικονομική κρίση στις αναπτυγμένες χώρες
είναι τα δύο όρια των «παραγωγικών» ηλικιών, η νεολαία και οι ηλικιωμένοι. Πολύ γρήγορα η

1
«ευλογία» της σύνταξης μετατρέπεται από κοινωνική κατάκτηση σε ατομικό βραχνά. Όταν για
πρώτη φορά στη ζωή του ο εργαζόμενος βρεθεί με πλούσιο ελεύθερο χρόνο στη διάθεσή του, δε
θα έχει πλέον τα υλικά μέσα, για να ξεφύγει από την καθημερινή μιζέρια της τηλεόρασης και
του καφενείου. Επιπλέον, θα έχει να αντιμετωπίσει τη στάση των ενηλίκων απέναντί του, η
οποία θα είναι υποκριτική, καθώς κάτω από το σεβασμό θα κρύβεται μια συμπεριφορά
υποτίμησης. Ωστόσο, και έξω από το σπίτι οι συνθήκες δε θα είναι πιο ευνοϊκές για τους
ηλικιωμένους.
(5) Κλείνοντας, καλό είναι να επισημανθεί ότι η κοινωνία ταυτίζει την ιδανική εικόνα του
ηλικιωμένου με τον ασπρομάλλη σοφό, ο οποίος βρίσκεται υπεράνω των των καθημερινών
προβλημάτων. Αν αποκλίνει από αυτό το πρότυπο, πέφτει από το ύψος του. Η αντίθετη όψη του
νομίσματος είναι ο γέρος - ξεμωραμένος¹, με τον οποίο γελάνε τα παιδιά. «Έτσι κι αλλιώς», όπως
υποστηρίζει και η Σιμόν ντε Μποβουάρ², «είτε με την αρετή είτε με την υποβάθμισή τους, οι
ηλικιωμένοι δεν ανήκουν στην ανθρωπότητα». Δεν είναι, λοιπόν, δύσκολο να συμπεράνει κανείς
ότι τη θέση του Καιάδα³ στην Αρχαία Σπάρτη σήμερα την έχει πάρει για τους ηλικιωμένους το
περιθώριο. Γι' αυτό το λόγο, το πρώτο αίτημα μιας εξισωτικής πολιτικής για τα μέλη της
κοινωνίας είναι να αποδοθεί στους ηλικιωμένους πολίτες το μέγιστο αγαθό που τους έχει
αφαιρεθεί, η ανθρώπινη ιδιότητα.
Από τον Ιό της Κυριακής, εφημ. Ελευθεροτυπία, 5/6/1994 (διασκευή). Ανακτήθηκε από το
Διαδίκτυο: https://filologika.gr/lykio/a-lykiou-2/neoelliniki-glossa/triti-ilikia-b-kritirio-axiologisis/
Σημειώσεις:
1. Αυτός που έχει χάσει το μυαλό, τη λογική του.
2. Γνωστή Γαλλίδα συγγραφέας, φιλόσοφος και φεμινίστρια. 
3. Μεγάλο βάραθρο στην Αρχαία Σπάρτη, όπου λέγεται ότι οι Αρχαίοι Σπαρτιάτες έριχναν
τα ανάπηρα ή καχεκτικά βρέφη, για να διασφαλίσουν την ευγονία της φυλής τους. 
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙΙ: Τρίτη ηλικία
   (1) Στη σύγχρονη εποχή, η θέση των ηλικιωμένων στην κοινωνία είναι διαφορετική απ'
ότι παλαιότερα. Ο ρόλος της γιαγιάς και του παππού στην οικογένεια έχει υποβαθμιστεί, καθώς
οι μορφές τους δεν έχουν το κύρος που είχαν σε προηγούμενες εποχές. Σήμερα, το μεγάλωμα
των παιδιών αναλαμβάνουν κυρίως επαγγελματίες είτε γιατί οι παππούδες βρίσκονται μακριά,
σε κάποιο χωριό, είτε γιατί οι νεότεροι δεν τους εμπιστεύονται.
   (2) Βέβαια, υπάρχει και η άλλη όψη, των ηλικιωμένων που παραμένουν υγιείς, δραστήριοι
και ακμαίοι. Στην εποχή μας ένας άνθρωπος εβδομήντα πέντε χρόνων θεωρείται και είναι νέος,
ενώ παλαιότερα, λόγω των δύσκολων συνθηκών της ζωής, από τα εξήντα χρόνια τους πολλοί
άνθρωποι αισθάνονταν και φαίνονταν γερασμένοι.
   (3) Ακραίο και θλιβερό είναι το φαινόμενο των ηλικιωμένων, οι οποίοι, αν και είναι
σωματικά και ψυχικά υγιείς και έχουν οικογένειες, εγκαταλείπονται σε ιδρύματα και
γηροκομεία. Πάντως, στην Ελλάδα ο θεσμός της οικογένειας είναι ακόμη ζωντανός και οι
παππούδες συνήθως έχουν την αγάπη και τη μέριμνα των υπόλοιπων μελών.
   (4) Η θέση των ηλικιωμένων είναι καλύτερη στην επαρχία, καθώς εκεί έχουν το δικό τους
τρόπο ζωής, ελευθερία κινήσεων, δυνατότητα αυτενέργειας και κοινωνικής επαφής. Γενικά,
όμως, η θέση τους έχει υποβαθμιστεί λόγω του διαφορετικού τρόπου ζωής του σύγχρονου
ανθρώπου. Οι γρήγοροι ρυθμοί, οι αυξημένες απαιτήσεις, η αστικοποίηση, η φύση της εργασίας
έχουν συμβάλει στη διαμόρφωση ενός σύγχρονου τύπου «πυρηνικής» οικογένειας όπου ο
παππούς και η γιαγιά δεν έχουν συχνά θέση. Στις μεγαλουπόλεις, οι ψυχρές και απρόσωπες
πολυκατοικίες είναι αφιλόξενες για τα ηλικιωμένα μέλη της οικογένειας.
   (5) Η κρίση του θεσμού της οικογένειας, η αμφισβήτηση παραδοσιακών αξιών και αρχών,
η απομάκρυνση από τον παλαιότερο τρόπο ζωής, οι συχνά συμβατικές συγγενικές σχέσεις και η
διεύρυνση του χάσματος των γενεών, είναι ορισμένοι επιπλέον λόγοι στους οποίους οφείλεται η
υποβάθμιση της θέσης των ηλικιωμένων. Το πρόβλημα εντείνεται, καθώς δεν υπάρχει
ουσιαστική κρατική μέριμνα και κοινωνική πρόνοια για τους ηλικιωμένους ανθρώπους.
   (6) Η οικογένεια και ο κοινωνικός περίγυρος μπορούν να συμβάλουν, ώστε να αντιμετωπίζουν
οι ηλικιωμένοι πιο αισιόδοξα την ώριμη περίοδο της ζωής τους. Πρώτα - πρώτα πρέπει να τους
δείξουν ότι δεν τους θεωρούν άχρηστους, αλλά ότι τους αγαπούν και νοιάζονται γι' αυτούς.
Έπειτα, πρέπει να τους ωθούν να είναι δραστήριοι και δημιουργικοί. Γενικά, ο περίγυρος και η
οικογένεια βοηθούν τους γεροντότερους, όταν τους θεωρούν ισότιμα μέλη της κοινωνίας.

2
   (7) Και η πολιτεία μπορεί και πρέπει να βοηθήσει τους ηλικιωμένους να έχουν μια ζωή
«γεμάτη» και ενδιαφέρουσα, κυρίως όμως αξιοπρεπή, παρέχοντας ιατροφαρμακευτική
περίθαλψη, καλές συντάξεις, ασφάλεια. Η δημιουργία συμβουλευτικών κέντρων για την τρίτη
ηλικία θα βοηθούσε να δουν οι ηλικιωμένοι τα προβλήματά τους από άλλη οπτική. Τέλος, πρέπει
να δίνει το κράτος δυνατότητες ψυχαγωγίας και απασχόλησης στους ηλικιωμένους, αφού η
απασχόληση είναι ο καλύτερος τρόπος να διατηρήσουν τη ζωτικότητα και την αισιοδοξία τους.
Ανακτήθηκε από το Διαδίκτυο: https://ioannis-kanakoydis6.webnode.gr/news/%CE%BA%CF
%81%CE%B9%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B9%CE%BF-%CE%B1%CE%BE%CE%B9%CE%BF
%CE%BB%CF%8C%CE%B3%CE%B7%CF%83%CE%B7%CF%82-%28-%CF%84%CF%81%CE%AF
%CF%84%CE%B7-%CE%B7%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AF%CE%B1-%29/
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙV
Πολλοί έχασαν τη ζωή τους από την πανδημία που βρίσκεται σε εξέλιξη, και οι περισσότεροι
ανάμεσά τους ήταν ηλικιωμένοι. Προς τιμήν τους, προς όλες τις γιαγιάδες και τους παππούδες που
δε θα αντικρίσουν ξανά τα παιδιά και τα εγγόνια τους, ο καλλιτέχνης JuanLucena δημιούργησε έναν
πίνακα που αγγίζει τον θεατή μέσα από την απλότητα και την ανθρωπιά του.
«Πηγή: https://www.athensvoice.gr/culture/arts/653689_enas-pinakas-gia-toys-hamenoys-pappoydes-kai-
giagiades-toy-covid-19?fbclid=IwAR0UJ7Y52k8fiw37qJkbqpe-7Hg2vgnNV8AQVzyn9nx7bIPFSn4XanRBGzg»

ΘΕΜΑ Α:

3
 Να αποδώσετε συνοπτικά (30 - 50 λέξεις) τα πλεονεκτήματα των ατόμων της τρίτης
ηλικίας, σύμφωνα με το Κείμενο Ι. 
‘Η
Να συνοψίσετε τις απόψεις του συντάκτη του Κειμένου ΙΙ σε σχέση με τις αιτίες που
προκαλούν την υποβάθμιση της ζωής των ηλικιωμένων. (50-60 λέξεις)
‘Η
Να αποδώσετε περιληπτικά σε μια παράγραφο 60 - 80 λέξεων τις προτάσεις του συντάκτη
του Κειμένου ΙΙΙ για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι ηλικιωμένοι.  
(Μονάδες 15)
ΘΕΜΑ Β:
Ερώτημα 1ο:
1) Να ελέγξετε την ορθότητα ή το λάθος, σύμφωνα με το Κείμενο ΙΙ, των παρακάτω
προτάσεων σημειώνοντας Σ (Σωστό) ή Λ (Λάθος). Να αιτιολογήσετε κάθε επιλογή σας σε μια
σύντομη παράγραφο, παραπέμποντας και στο κείμενο. 
α) Η υπογεννητικότητα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει
σήμερα η χώρα μας.
β) Η αναδρομή στο παρελθόν αποδεικνύει ότι διαχρονικά οι γεροντότεροι υπερίσχυαν στην
πάλη τους με τους νεότερους.
γ) Η εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης συνέβαλε καθοριστικά στην αύξηση του προσδόκιμου
ορίου ζωής.
δ) Η συνταξιοδότηση δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να εκπληρώσουν όλα όσα
επιθυμούν, καθώς πλέον διαθέτουν άπλετο ελεύθερο χρόνο.
ε) Στη σημερινή εποχή, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ηλικιωμένοι είναι η
περιθωριοποίησή τους.
Ή
Να ελέγξετε την ορθότητα ή το λάθος, σύμφωνα με το Κείμενο ΙΙΙ, των παρακάτω
προτάσεων σημειώνοντας Σ (Σωστό) ή Λ (Λάθος). Να αιτιολογήσετε κάθε επιλογή σας σε μια
σύντομη παράγραφο παραπέμποντας και στο κείμενο.
α) Η έλλειψη εμπιστοσύνης των νεότερων απέναντι στους ηλικιωμένους είναι ένας από τους
λόγους που οι τελευταίοι δεν ασχολούνται με το μεγάλωμα των παιδιών.
β) Λόγω της κρίσης του θεσμού της οικογένειας στην Ελλάδα όλο και πιο πολλοί
ηλικιωμένοι εγκαταλείπονται στα γηροκομεία.
γ) Η ζωή των ηλικιωμένων είναι πιο δύσκολη στην επαρχία, γιατί στερούνται υποδομών και
ιατρικών υπηρεσιών.
δ) Η έλλειψη ουσιαστικής μέριμνας και πρόνοιας από το κράτος για τους ηλικιωμένους
συμβάλλει στην περιθωριοποίησή τους.
ε) Η οικογένεια οφείλει να ενθαρρύνει τους ηλικιωμένους προς μια δραστήρια και
δημιουργική ζωή.
(Μονάδες 15)  
Ερώτημα 2ο:
Ποιο είναι το κύριο θέμα που θίγει ο Χομπσμπάουμ στο Κείμενο Ι; Αφού το εντοπίσετε, να
δώσετε έναν δικό σας τίτλο στο κείμενο.
Ή
Ποιους τρόπους πειθούς χρησιμοποιεί ο συντάκτης του Κειμένου ΙΙ στην πέμπτη (5)
παράγραφο; Τι επιδιώκει μ' αυτή του την επιλογή;
Ή
Στην 1η παράγραφο του Κειμένου ΙΙ να εντοπίσετε τα ρητορικά ερωτήματα και να εξηγήσετε
ποιος είναι ο ρόλος τους στην προσπάθεια του αρθρογράφου να πείσει τους αναγνώστες του,
λαμβάνοντας υπόψη σας τη θεωρία για τους τρόπους και τα μέσα πειθούς.
Ή
Να προσέξετε τον τρόπο με τον οποίο ο αρθρογράφος του Κειμένου ΙΙ στη δεύτερη (2) και την
τρίτη (3) παράγραφο χρησιμοποιεί την ιστορική αναδρομή. Για ποιο λόγο πιστεύετε πως κάνει
αυτή την επιλογή; Σε τι εξυπηρετεί για την ανάδειξη της θέσης του; 

4
 Στην πέμπτη (5) παράγραφο του Κειμένου ΙΙΙ ο συντάκτης του παραθέτει, χωρίς να συνδέει,
το ένα μετά το άλλο, τα επιμέρους στοιχεία της επιχειρηματολογίας του. Γιατί νομίζετε ότι
επιλέγει αυτόν τον τρόπο παρουσίασης; 
‘Η
Να εντοπίσετε τον τρόπο ανάπτυξης της τρίτης (3) παραγράφου του Κειμένου ΙΙΙ. Γιατί
νομίζετε ότι ο συντάκτης του επέλεξε τον συγκεκριμένο τρόπο;  
‘Η
Ποιο είναι το ρηματικό πρόσωπο που κυριαρχεί στην πέμπτη (5) παράγραφο του Κειμένου ΙΙ;
Να ερμηνεύσετε την επιλογή του αρθρογράφου, λαμβάνοντας υπόψη το σκοπό για τον οποίο
γράφτηκε το συγκεκριμένο άρθρο. 
Ή
«Είμαστε χώρα γερόντων» είναι το συμπέρασμα και η προτροπή αβίαστη: «γεννάτε γιατί
χανόμαστε»... (Κείμενο ΙΙ). Σε τι νομίζετε ότι αποσκοπεί ο αρθρογράφος με τη χρήση του ευθέος
λόγου στο σημείο αυτό; α) Να ξαναγράψετε την παραπάνω φράση σε πλάγιο λόγο, κάνοντας όλες
τις απαραίτητες μετατροπές, β) Να εξετάσετε το επικοινωνιακό αποτέλεσμα που προκύπτει από
τη μετατροπή.
Ή
Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις ακόλουθες φράσεις του Κειμένου ΙΙ :
α) «γεννάτε γιατί χανόμαστε»
β) «χώρα γερόντων»
γ) «παραγωγικών» ηλικιών
δ) η «ευλογία» της σύνταξης
ε) «Έτσι κι αλλιώς» ... «είτε με την αρετή είτε με την υποβάθμισή τους, οι ηλικιωμένοι δεν
ανήκουν στην ανθρωπότητα». 
Ή
«Ακραίο και θλιβερό είναι το φαινόμενο των ηλικιωμένων, οι οποίοι, αν και είναι σωματικά
και ψυχικά υγιείς και έχουν οικογένειες, εγκαταλείπονται σε ιδρύματα και γηροκομεία» (Κείμενο
ΙΙΙ). Να εξηγήσετε τη λειτουργία της παθητικής σύνταξης στην παραπάνω περίοδο. Τι νομίζετε ότι
πετυχαίνει ο συγγραφέας με την επιλογή του αυτή; 
Ή
Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις ακόλουθες φράσεις του Κειμένου ΙΙ :
α) «γεννάτε γιατί χανόμαστε» 
β) «χώρα γερόντων»
γ) «παραγωγικών» ηλικιών
δ) η «ευλογία» της σύνταξης
ε) «Έτσι κι αλλιώς» ... «είτε με την αρετή είτε με την υποβάθμισή τους, οι ηλικιωμένοι δεν
ανήκουν στην ανθρωπότητα». 
(Μονάδες 15) 
ο
Ερώτημα 3 :
Να σχολιάσετε τον πίνακα στο Κείμενο IV ως προς το θέμα, τον τρόπο προσέγγισης του
θέματος και την αποτελεσματική μετάδοση του μηνύματος. (80 – 100 λέξεις). Πώς το θέμα του
πίνακα συνδέεται με την επικαιρότητα των ημερών;
Ή
Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές παρατηρείτε ανάμεσα στα δύο κείμενα (Κείμενο ΙΙ και
ΙΙΙ); Ποιο από τα δυο, κατά τη γνώμη σας, μεταδίδει πιο αποτελεσματικά το νόημά του; 
(Mονάδες 10)
ΘΕΜΑ Δ:
Επιχειρηματολογικό κείμενο: Άρθρο σε τοπική εφημερίδα της πόλης σας
Ρόλος: Μαθητής Λυκείου
Αποδέκτες: Ευρύ κοινό
ΘΕΜΑ: Τα προβλήματα των ηλικιωμένων στη σημερινή εποχή και οι τρόποι με τους
οποίους η κοινωνία μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση των συνθηκών της ζωής των ηλικιωμένων
ατόμων. Στο άρθρο σας να αξιοποιήσετε στοιχεία από τα Κείμενα ΙΙ και ΙΙΙ (300 - 400 λέξεις). 
(Μονάδες 30)
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

5
 Κείμενο Ι: Απολογισμός

Κι άλλες χαμένες μέρες,

Ξεκοιλιασμένες μέρες
Εξατμισμένες μέρες.
Κι άλλες χαραμισμένες μέρες,
σπαταλημένες μέρες,
δαρμένες μέρες,
ακρωτηριασμένες.
το πρόβλημα είναι ότι
το άθροισμά των ημερών
μας κάνει μια ζωή,
τη ζωή μου.

Κάθομαι εδώ
Εβδομήντα τριών χρονών
Ξέροντας ότι ξεγελάστηκα
Τα ΄κανα θάλασσα,
Τσιγκλάω τα δόντια μου
Με μια οδοντογλυφίδα
που
σπάει.
Σαν εμπορικό τραίνο που δεν τ’ ακούς όταν
Έχεις την πλάτη γυρισμένη. 
Τσαρλς Μπουκόφσκι, Μετάφραση Σώτη Τριανταφύλλου,
από τη συλλογή «Η λάμψη της αστραπής πίσω απ΄το βουνό», ανακτήθηκε από το
Διαδίκτυο: https://poiimata.com/2018/04/09/apologismos-charles-bukowski/
ΘΕΜΑ Γ΄
 Ποιο είναι το θέμα που, κατά τη γνώμη σας, θίγει το ποίημα; Να αναπτύξετε την άποψή
σας με αναφορά σε στίχους του ποιήματος. (150 - 200 λέξεις). 
Ή
Ποιο είναι το θέμα που θέτει το ποίημα; Πώς αιτιολογείται, κατά τη γνώμη σας, η
παρομοίωση που χρησιμοποιεί ο ποιητής για τον εαυτό του «Σαν εμπορικό τραίνο που δεν τ’
ακούς όταν / Έχεις την πλάτη γυρισμένη»; Να παρουσιάσετε την άποψή σας σ' ένα κείμενο 150 -
200 λέξεων.
 (Μονάδες 15)
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ: Τα χέρια
Κοιτάζει τα χέρια της. Πώς έγιναν έτσι; Πού βρέθηκαν τόσες φλέβες, τόσες ελιές και
σημάδια, τόσες ρυτίδες στα χέρια της;
Εβδομήντα χρόνια τα κουβαλάει μαζί της και ποτέ δεν γύρισε να τα κοιτάξει. Ούτε τότε
που ήταν χλωρά, ούτε που μέστωσαν, ούτε που μαράθηκαν, ώσπου ξεράθηκαν.
Όλα αυτά τα χρόνια η έγνοια της ήταν αλλού, όχι στα χέρια της: μην κοπεί, μην καεί, μην
τρυπηθεί, μην το παρακάνει το βράδυ με τον άντρα της –όποτε τύχαινε, μια στις τόσες– κι
ακούσει πάλι τα λόγια του, καρφί στην καρδιά της “πού τα ‘μαθες αυτά μω γυναίκα;”
Κοιτάζει τα χέρια της σαν να τα βλέπει πρώτη φορά. Ξένα της φαίνονται, καθώς κάθονται
άνεργα πάνω στη μαύρη ποδιά της, σαν προσφυγάκια. Έτσι της έρχεται να τα χαϊδέψει.
Και τι δεν τράβηξαν αυτά τα χεράκια, στα κρύα και στα λιοπύρια, στη φωτιά, στα νερά, στα
χώματα, στα κάτουρα και στα σκατά. Πέντε χρόνια κατάκοιτη η πεθερά της, αλύχτησε ώσπου να
της βγει η ψυχή.
Κοιτάζει πάλι τα χέρια της. Τι θα τα κάνει; Να τα κρύψει κάτω από την ποδιά της να μην
τα βλέπει, να τα χώσει στην περούκα της διπλανής, που κοιμάται με το κεφάλι γουλί, να τα
βάλει στις μάλλινες κάλτσες που της έφερε ο γιος της μόλις του ‘πε ότι κρυώνει εδώ στο
γηροκομείο που την έριξε η μοίρα της; Τόσα χρόνια δεν γύρισε να τα κοιτάξει και τώρα δεν
μπορεί να πάρει τα μάτια της από πάνω τους. Κι όταν δεν τα κοιτάει ή κάνει πως δεν τα κοιτάει,
την κοιτάνε αυτά.

6
 Άνεργα χέρια, τι περιμένεις, αφού δεν έχουν δουλειά κάθονται και κοιτάνε. Δεν είναι που
κοιτάνε, άσ’ τα να κοιτάνε, είναι που κοιτάνε σαν να θέλουνε κάτι. Ξέρει τι θέλουν: να τα
χαϊδέψει.
Δεν θα τους κάνει τη χάρη. Ντρέπεται, γριά γυναίκα, να χαϊδεύεται στα καλά καθούμενα.
Τα κοιτάζει κλεφτά και βλέπει μια σκουριά από καφέ στο δεξί. Σηκώνεται και πάει στο
μπάνιο, πιάνει το μοσχοσάπουνο και πλένει τα χέρια της. Τα πλένει, τα ξαναπλένει, δεν λέει ν’
αφήσει το σαπούνι, της αρέσει έτσι που γλιστρούν απαλά, το ένα μέσα στο άλλο, “κοίτα”, λέει,
“που μ’ έβαλαν να τα χαϊδέψω θέλοντας και μη, τα σκασμένα” και γελάει από μέσα της που δεν
την κοιτάνε τώρα όπως πριν, χαμένα μέσα στους αφρούς και τα χάδια, σαν να ‘χουν κλείσει τα
μάτια, μην τους πάει σαπούνι και τα πάρουν τα δάκρυα.
Μ. Γκανάς, "Γυναικών. Μικρές και πολύ μικρές ιστορίες"
ΘΕΜΑ Γ΄
Συσχετίζοντας τον τίτλο με το περιεχόμενο του ποιήματος (κείμενο 2), να σχολιάσετε το
θέμα που πιστεύετε ότι τίθεται σε αυτό. Να αναπτύξετε την άποψή σας σε ένα ερμηνευτικό
σχόλιο 200 περίπου λέξεων. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με κειμενικές ενδείξεις.

Η ποιητική φωνή, από την οπτική του αυτόπτη-μάρτυρα/παρατηρητή, καταγράφει στο

ποίημά της, με τόνο χαμηλόφωνο και αιχμηρό, μια πικρή διαπίστωση της εποχής μας: την
απουσία ανθρώπινης επαφής, τον δισταγμό και τον φόβο να πλησιάσει ο ένας τον άλλον. Το
μήνυμα εικονοποιείται με την περιγραφή των ανθρώπινων χεριών («Τα χέρια», το οριστικό
άρθρο στον τίτλο συγκεκριμενοποιεί τα ανθρώπινα χέρια), που είναι το μέσο για ανθρώπινη
επαφή, για έκφραση συναισθήματος, για μια απόπειρα –έστω– προσέγγισης («οι άνθρωποι το
πιο συχνά/ δεν ξέρουν τι να κάνουνε τα χέρια τους»). Σαρκάζει την υποκρισία των ανθρώπων
(«τα δίνουν – τάχα χαιρετώντας»), οι οποίοι με τα χέρια διεκπεραιώνουν απλώς τις καθημερινές
τυπικές υποχρεώσεις τους, αχρηστεύοντάς τα με την «παρά φύσιν» χρήση τους («σαν αποφύσεις
άνευρες»), ενώ θα έπρεπε να εξυπηρετούν την επαφή και την εκδήλωση συναισθημάτων, αφού
πλάστηκαν για να είναι δημιουργικά. Οι άνθρωποι δεν έχουν καμία διάθεση ή «δεν βρίσκουν
λόγο» να τα χρησιμοποιήσουν για να προσεγγίσουν ουσιαστικά τους άλλους, για μια ανθρώπινη
επαφή, για ένα χάδι. Με τρόπο τρυφερό, ευαίσθητο, επισημαίνει τις συνέπειες αυτής της
πραγματικότητας· την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης: άνθρωποι μονάχοι, άνθρωποι
ανέραστοι, χέρια που δεν μπορούν να γίνουν αγκαλιά, να αγγίξουν, να χαϊδέψουν, να
δημιουργήσουν («Στο μεταξύ ένα σωρό κορμιά μένουν αχάιδευτα/ Ένα σωρό ποιήματα
άγραφα»). Και οι άνθρωποι εξακολουθούν να διψούν για πραγματική ανθρώπινη επαφή, να
νοσταλγούν ένα χάδι τρυφερό, φιλικό, ακόμα και ερωτικό, μια κίνηση ανθρώπινη, ζεστή,
ουσιαστική. Ανίκανοι να καταλάβουν πόσα τους στερούν τα άγραφα ποιήματα.