John Loyd B.

Tamondong
BSE FIL I-1

Kindly research the following:

1. Angkan ng Wika
2. Wika at Dalubwika
3. Wika at Kultura

1. Angkan ng Wika

Sang-ayon sa pahina 10 ng aklat na “Kasaysayan : Kalinangan, Diwa at Kabuluhan”,

makikita sa itaas na listahan na kay raming wika o halos 13 wika na may iba pang diyalekto na
nakapaloob dito ang prinsipal na ginagamit sa buong mundo, mga wika na magkakamag-anak
kung maituturing, dahil sang-ayon nga sa mga dalubwika na halos ang mga wika saan mang panig
ng mundo ay may pinagkakapareha hindi man sa lahat ng salita o sa pagbuo ng salita, pagbigkas
nito ay mayroon at mayroon pa ring makikitang pagkakatulad ng iba’t ibang wika sa bawat isa
Marahil nangangahulugan din nito na ang ang mga wika saan mang lupalop ng mundo ay parang
magkakalahi at magkakamaganak. Sa pag-aaral ng kasaysayan saan mang bansa ay mahihinuha
na ang ilang bansa o maraming bansa ay hindi naman namuhay ng pansarili lamang, halimbawa
na sa Filipinas na ilang bansa, paniniwala, kultura at wika ang nagdaan noong tayo ay sakupin,
gayon din, bago pa man dumating ang mga bansang mananakop ay mayroon na tayong wikang
sinuso’t sinasalita sa panahon ng mga Datu na sa kasalukuyan ay hindi pa rin mapatunayan kung
ano nga ba ang sinaunang wikain naün.

Kahalintulad din ng inang Pilipinas ang ilang bansa sa Asya man o sa Europa na may
malungkot na kasaysayan na naging sanhi naman kung bakit maraming wika ang mas
nagpaimhilog sa mga bansa na nandirito. Bagamat marami man ang wikang magkakamag-anak o
mga wikang may iisang pamilya, hindi pa rin matatawaran ang ilang wika na mas may maraming
angkan, kahalintulad na lamang ng wikang INDO-EUROPEAN na mas ginagamit sa kontinente
ng Europa at MALAYOPOLYNESIAN na sumunod sa may pinakamalaking angkan, at ang
Pilipinas ay dito nakapaloob. At dahil sa nabanggt na rin ang Pilipinas, ay dumako naman tayo sa
Pilipinas ang rnga angkang wika na nakapaloob dito.
Mga Prinsipal na Angkan ng Wika 7. Rhato-Romanic
a. Romansch – isa sa mga
opisyal ng wika ng
8. Haitian Creole
I. INDO-EUROPEAN (pinakamalaking 9. Catalan at Galician ng Espanya
angkan) 10. Latin
a) Germanic (o Teutonic)
1. English-Frisian – sinasalita sa d) Slavic ng Silangang Europa
baybayin ng Netherlands at 1. Ruso
Alemanya 2. Byelorussian at Ukranian – wika sa
English – pinakamalaganap sa gawing hilaga ng Rusya
kasalukuyan; 3. Polish ng Poland
Frisian ng mga pulong malapit at 4. Czech ng Czechoslovakia
sakop ng Netherlands at Alemanya 5. Slovak ng Slovakia
(Frisian Islands) 6. Serbo-Croatian ng Yogoslavia
7. Bulgarian ng Bulgaria
2. Dutch-German
Dutch ng Netherlands e) Baltic
German ng Alemanya 1. Lithunian ng Lithunia
Flemish ng Belgium 2. Latvian ng Latvia
(Ang Afrikaans, isa sa dalawang
wikang opisyal ng Unyon ng f) Alabanian
Hilagang Africa, ay buhat sa Dutch;
Ang Yiddish na gumagamit ng g) Armenian – sinasalita sa kahilagaang
alpabetong Ebreo ay buhat sa Caucasus at sa ilang lugar sa Near East
Aleman)
h) Griyego ng Greece
3. Scandinavian
Danish ng Denmark i) Iranian (Kurdish ng kanlurang Turkiya;
Swedish ng Sweden Persyano sa mga Muslim ng India at
Riksmal at Landsma Pakistan; Pashto o Afghan sa bahagi ng
Icelandic ng Iceland Afghanistan at paligid-ligid ng Pakistan;
Anglo-Saxon ng Britanya Balochi sa isang bahagi ng Pakistan)

b) Celtic j) Indic – mga wika sa gawing timog ng

1. Breton ng Timog-Kanlurang Pransya India at Pakistan
2. Welsh ng Wales 1. Hindi ng Republika ng India
3. Irish of Ireland
4. Scots ng Scotland 2. Urdu ng Pakistan

c) Romance 3. Bengali ng Bengal

1. Portuges ng Portugal at Brazil 4. Nepali ng Nepal
2. Espanyol ng Espanya
3. Pranses ng Pransya at nga bansang 5. Sinhalese ng Ceylon
sakop ng isa sa mga opisyal na wika 6. Sanskrito – ginagamit pa ring
ng Bnika Belgian Congo, Switzerland
at Canada wikang pampanitikan at
4. Italyano ng Italya
panrelihiyon sa Indya
5. Rumanian ng Rumania
6. Sarinian
II. FINNO-UGRIAN 2. Berber ng Timog Africa ng
Sahara
a) Finnish ng Finland 3. Cushitic ng Silangang Africa
b) Estonian ng Estonia 4. Chad ng Nigeria
c) Hungarian ng Hungary c) Mande ng Kanlurang Africa
d) Lappish, Mordvinia, Cheremiss – d) Kwa ng Gitnang Africa
mga wikang kaangkan ng kumalat sag e) Sudanic ng Sudan
awing timog ng Europa at Asya f) Bantu (Swahili, Congo, Luba, Shona,
Ganda, Nyanja, atbp.) ng Niger-Congo
III. ALTAIC
VI. KOREAN
a) Turkic (Turkish, Azerbaijani – timog-
kanluran ng Iran at Caucasus; VII. JAPANESE
Kirghiz, Uzbeg, Kazak- kalagitnaang a) Niponggo
Asya) b) Ryuku ng Ryuku Islands sa kanlurang
b) Mongol ng Mongolia Pasipiko
c) Manchu-Tangus ng Silangag
Mongolia VIII. SINO-TIBETAN ng Silangang Asya
IV. CAUCASSIAN sa rehiyon ng Caucascas a) Tribeto – Burma (Tibetan, Burmese,
sa U.S.S.R. Garo, Bodo,
b) Naga, Kuki-Chin, Karen)
a) South Caucassian (Georgian, c) Chinese (Mandarin, Fukien, Wu,
Mingralian) Cantonese)
b) North Caucassian (Kabardia) d) Kadai (Thai, Siamese, Laotian, Lao,
c) Basque Shan)
V. AFRO-ASIATIC – timog ng Africa at IX. MALAYO-POLYNESIAN
HilagangKanluran ng Asya (pangalawang pinakamalaking angkan) –
a) Semitic kumalat sa mga kapuluan sa Pasipiko at sa
1. Ebreo ng Israel – wikang ginagamit kanluran ng Madagascar
sa Matandang Tipan a) Indonesian
2. Arabiko ng Arabia
3. Maltese ng Malta 1. Tagalog
4. Assyrian ng Asyria 2. Bisaya
5. Aramaic – sa wikang ito naisulat ang 3. Ilocano
unang Bibliya; wikang ginamit ni 4. Pampango
Hesus Kristo at ng Kanyang mga 5. Samar-Leyte
disipulo 6. Bicol, atb. ng Pilipinas
6. Phoenician – kahawig na kahawig ng 7. Chamerrong Guam
matandang Ebreo, wika noon ng
komersyo sa Mediterranean at b) Malay ng Sumatra
pinagmulan ng ating matandang 1. Malaya ng Borneo
alpabeto 2. Batak ng Sumatra
b) Hamitic 3. Balinese ng Bali
1. Egyptian 4. Dayak ng Borneo
5. Makassar ng Celebes
c) Micronesian 1. Telugu
2. Tamil
d) Polynesian 3. Kannarese ng Kanara
1. Hawaiian 4. Malayalam ng hilagang-kanlurang
2. Tahitian India
3. Samoan XII. AUSTRALIAN
4. Maori
XIII. AUSTRO-ASIATIC (Hilagang-
e) Melanesian Silangang Asya)
1. Fijian ng Fiji a) Munda (kalagitnaang India)
1. Santoli
X. PAPUAN (New Guinea at mga kalapit- 2. Kkasi
pulo) 3. Nicolabarese
4. Palauag
XI. DRAVIDIAN (Hilagang India)) 5. Wa
6. Mon

ANG ANGKANG MALAYO-POLINESYO AT ANG MGA

WIKA SA PILIPINAS
- Ang rehiyong nasa baybay-ilog ng kanlurang Tsina at
hangganan ng Tibet ang orihinal na pinagmulan ng
kulturang Indonesyo.
- May pangkat na lumikas sa kanluran patungong India,
Indo-Tsina at Indonesia.
- May pangkat na lumikas sa Indonesia ang siyang
nakaabot sa Pilipinas Formosa (Taiwan) at iba pang
kapuluan sa Pasipiko.
- Iisa ang pinagmulan ng iba’t-ibang sistema ng pagsulat
noon, ang alibata.
- Ang alibata ay mula sa alifbata ng Arabia na pumasok
sa Pilipinas nang maitindig ang emperyong Madjapahit
sa Java.
 Sang-ayon sa pahina 10 ng aklat na “Kasaysayan : Kalinangan, Diwa at Kabuluhan”,
makikita sa itaas na listahan na kay raming wika o halos 13 wika na may iba pang diyalekto na
nakapaloob dito ang prinsipal na ginagamit sa buong mundo, mga wika na magkakamag-anak
kung maituturing, dahil sang-ayon nga sa mga dalubwika na halos ang mga wika saan mang panig
ng mundo ay may pinagkakapareha hindi man sa lahat ng salita o sa pagbuo ng salita, pagbigkas
nito ay mayroon at mayroon pa ring makikitang pagkakatulad ng iba’t ibang wika sa bawat isa
Marahil nangangahulugan din nito na ang ang mga wika saan mang lupalop ng mundo ay parang
magkakalahi at magkakamaganak. Sa pag-aaral ng kasaysayan saan mang bansa ay mahihinuha
na ang ilang bansa o maraming bansa ay hindi naman namuhay ng pansarili lamang, halimbawa
na sa Filipinas na ilang bansa, paniniwala, kultura at wika ang nagdaan noong tayo ay sakupin,
gayon din, bago pa man dumating ang mga bansang mananakop ay mayroon na tayong wikang
sinuso’t sinasalita sa panahon ng mga Datu na sa kasalukuyan ay hindi pa rin mapatunayan kung
ano nga ba ang sinaunang wikain naün.

Kahalintulad din ng inang Pilipinas ang ilang bansa sa Asya man o sa Europa na may
malungkot na kasaysayan na naging sanhi naman kung bakit maraming wika ang mas
nagpaimhilog sa mga bansa na nandirito. Bagamat marami man ang wikang magkakamag-anak o
mga wikang may iisang pamilya, hindi pa rin matatawaran ang ilang wika na mas may maraming
angkan, kahalintulad na lamang ng wikang INDO-EUROPEAN na mas ginagamit sa kontinente
ng Europa at MALAYOPOLYNESIAN na sumunod sa may pinakamalaking angkan, at ang
Pilipinas ay dito nakapaloob. At dahil sa nabanggit na rin ang Pilipinas, ay dumako naman tayo sa
Pilipinas ang rnga angkang wika na nakapaloob dito.

2. Wika at Dalubwika

Ano ang Wika?

Ang salitang wika ay nagmula sa salitang Latin sa lengua, na ang literal na kahulugan ay
"dila", kayat ang magkasingtunog ang dila at wika. Ito raw ay simbolong salita ng mga kaisipan,
saloobin, behikulo o paraan ng paghahatid ng ideya, opinyon, pananaw, lohika o mga kabatirang
ginagawa sa proseso na maaring pagsulat o pasalita.
 Ang mga dalubhasa sa wika ay may iba't ibang pakahulugan sa wika.

Edward Sapir: Ang wika ay isang likas at makataong pamamaraan ng paghahatid mga kaisipan,
damdamin at mithiin.

Caroll (1964): Ang wika ay isang sistema ng mga sagisag na binubuo at tinatanggap ng lipunan.
Ito ay resulta ny unti-unting paglilinang sa loob ng maraming dantaon at pagbabago sa bawat
henerasyon, ngunit sa isang panahon ng kasaysayan, ito ay tinutukoy na isang set ng mga
hulwaran ng gawi na pinag-aaralan o natututunan at ginagamitsa iba't ibang antas ng bawat
kasapi ng pangkat o komunidad.

Todd (1987): Ang wika ay isang set o kabuuan ng mga sagisag na ginagamit sa komunikasyon.
Ang wikang ginagamit ng tao ay hindi lamang binibigkas na tunog kundi ito'y sinusulat din. Ang
tunog at sagisag na ito ay arbitraryo at sistematiko. Dahil dito, walang dalawang wikang
magkapareho bagamat bawat isa ay may sariling set ng mga tuntunin.

Gleason: Ang wika ay masistemang balangkas ng sinasalitang tunog na isinasaayos sa paraang

arbitraryo. Ang wika ay masistemang balangkas na ginagamit sa pagpapahayag ng kuro-kuro at
damdamin sa pamamagitan ng pasalita at pasulat na paraan upang magkaunawaan ang Iahat.

Ayon sa pagpapahayag ni Constantino, isang dalubwika, ang wika ay maituturing na behikulo

sa pagpapahayag damdamin, isang instrumento rin sa pagtatago at pagsisiwalat ng katotohanan.

DALUBWIKA

Ang taong nag-aaral ng wika, sapagkat nag-aangkin siya ng mga di-karaniwang kaalaman at
kakayahan hindi pagsasalita kundi sa pagsusuri ng wika.

Lope K. Santos

- “Ama ng Pambansang Wika at Balarila.”

Ang isang lingguwista ay isang espesyalista sa lingguwistika - ibig sabihin, ang pag-aaral
ng wika . Kilala rin bilang isang lingguwistang siyentipiko o isang lingguwistiko .

Sinusuri ng mga dalubwika ang mga istruktura ng mga wika at ang mga prinsipyo na
nagpapahiwatig ng mga istruktura. Nag-aaral sila ng pagsasalita ng tao pati na rin ang mga
nakasulat na dokumento. Ang mga lingguwista ay hindi kinakailangang polyglots (ibig sabihin, ang mga taong
nagsasalita ng maraming iba't ibang wika).

"Ang mga lingguwista ay nag- aaral ng maraming mga aspeto ng wika: kung paano ang mga
tunog ay ginawa at naririnig sa pisikal na mga gawa ng pananalita, pakikipag-usap ng pakikipag-
ugnayan, iba't ibang paggamit ng wika ng mga kalalakihan at kababaihan at iba't ibang mga klase
sa lipunan, ang kaugnayan ng wika sa mga tungkulin ng utak at memorya , kung paano bumuo at
nagbago ang mga wika, at ang paggamit ng wika sa pamamagitan ng mga machine upang mag-
imbak at magparami ng wika."
- (William Whitla, Ang Handbook ng Ingles . Wiley-Blackwell, 2010)

3. Wika at Kultura

Ang lahat ng lugar sa mundo ay mayroong pansariling kultura at tradisyon. Pero, sa

bawat kultura na ito, ang wika ay masasabing pinakamahalagang aspeto ng komunidad. Ito’y
dahil ang kultura ay siya ring nakabatay sa kultura ng isang komunidad. Atin ring masasabi na
ang wika ay siyang nagbibigay ng kasarinlan sa lahat ng mga kultura.

Alam naman nating lahat na ang kultura at tradisyon ay ang mga katangian at mga
gawain na naipapasa ng henerasyon papunta sa bagong henerasyon. Subalit, hindi ito magagawa
kapag wala ang wika.Bukod dito, ang isang kultura ay hindi rin mabibigyan ng kasarinlan, diwa
at saloobin kapag walang wika. Dahil ang wika ay ang pangunahing instrumento ng
komunikasyon, ito ang nag-uugnay sa mga tao sa isang kultura. Gayundin, ang wika ay
nagsasalarawan at nagbibigay kahulugan sa mga kaisipan, saloobin, at damdamin ng isang
kultura. Ito rin ang nagsisilbing instrumento ng pagpapahayag ng opinyon, ideya, pananaw at
lohika. Kapag wala ang mga aspetong ito, hindi maaaring magkaroon ng isang kultura.

Ano ba ang kaugnayan ng wika sa kultura? Ang wika ay nalilinang dahil sa kultura, ang
kultura ay nalilinang dahil sa wika at ang wika ay angkultura mismo. Maari natin itong ituring
bilang batayang gabay sa matibay na kaugnayan ng wika at kultura bilang mabisang kasangkapan
sa pagtataguyod ng pagkakakilanlan nating mga Pilipino.

Ang wika ay nalilinang dahil sa kultura. Ayon kay Walt Whitman, ang wika ay hindi
abstraktong nilikha ng mga nakapag-aral o ng bumubuo ngdiksyunaryo, kundi ito ay isang bagay
na nalikha mula sa mga gawa, pangangailangan, kaligayahan, panlasa ng mahabang talaan ng
henerasyon nglahi at nagtataglay ito ng malawak na batayang makamasa (Peña et. al 2012).
Malinaw na ang wika ay nalilinang at napagtitibay sapagkat ang kulturaang nagbibigay katuturan
sa ipinapahayag na kaisipan ng wika. Ginagamit ang wika dahil ito ay daluyan ng komunikasyon
upang magpasimula ngisang tiyak na pagkilos o paggawa. Ito rin ay pangangailangan ng tao sa
pakikipag-ugnayan sapagkat siya ay itinuturing na may pangangailangang sosyal. Ang wika ay
nakapagpapahayag din ng iba’t ibang damdamin at natutukoy din dito ang pananaw sa iba’t ibang
bagay napagpapasiyahan kungano ang magiging kalugod-lugod sa atin, ang pagpapasiyang
mayroong impluwensiya mula sa ating kapuwa at ng kabuuan ng lipunang atingkinabibilangan.

Gayunpaman, maari ring sabihin na ang kultura ay nalilinang at napagtitibay din ng wika.
Binigyang kahulugan ni Virgilio Almario ang wika bilangkatutubong halagahan value para sa
marangal na buhay ng ating mga ninuno, isang dakilang pamantayang nararapat sundin saanman
at kailanmantungo sa wastong pakikipagkapuwa-tao, isang banal na tuntuning kailangang tupdin
upang hindi ‘maligaw ng landas’. Hindi mapasusubalian na ang ating sariling wika ang siyang
midyum na ginamit ng ating mga ninuno sa pagpapahayag ng mga itinakdang batas at pamantayan
sa lipunan pasalitaman o pasulat. Sa batas ni Maragtas at Kalantiaw, malinaw na nakapaloob sa
kaisipang ipinapahayag ng wikang ginamit ang pamantayang itinakdang batas na ito na siya
namang pinagbabatayan ng pamumuhay at pagkilos ng isang mamamayang Pilipino sa lipunan na
kaniyang kinabibilangan.Matagumpay ding naipabatid at naipasa sa bawat henerasyon ang mga
paniniwala at pamamaraang Pilipino bunga ng sabi-sabi o ‘word of mouth’. Samakatuwid,
natutukoy ang mga pamantayan gayon na rin ang kultura ng lipunang Pilipino gamit ang wika sa
diskursong pasalita at pasulat.Ang kultura ay nalilinang dahil
John Loyd B. Tamondong
BSE FIL I-1

1. Ang Kahulugan at Kasaysayan ng Linggwistika sa Daigdig at sa Pilipinas

KASAYSAYAN NG LINGGWISTIKA SA DAIGDIG: ISANG PAG-UULAT

ni: G. JUMEL IBE ABELLERA (Disyembre 2016)

Mula sa Toeryang Tore ng Babel, nagkaroon pa ng iba’t ibang maka-agham na pag-aaral hinggil sa
pinagmulan ng wika gaya ng Teoryang Bow-wow, Toeryang Pooh-Pooh, Teoryang Ding-dong at ibapa. Ang
wika, ayon kay Gleason (mula sa aklat nina Dolores, T., Petras, J. At Geronimo, J., 2016), aymasistemang
balangkas ng sinasalitang tunog na pinipili at isinasaayos sa paraang arbitraryo upangmagamit ng mga taong
kabilang sa isang kultura. May mga taong naniniwala at nagsasabing ang wika aytinatawag ding Linggwistika.
Gayunpaman, ang Linggwistika o Dalubwikaan ay ang pag-aaral sa wikang tao. Tinatawag naman na isang
linguistic o linggwista ang mga dalubhasa rito.

Ayon kay McGregor (2009) ang Linggwistika ay isang penomenang pangkultura (culturalphenomena)
na palagiang gawain sa ibang kultura. Tulad ng ibang penomenang pangkultura, ito ay maykasaysayan,
kasama na ang mga tanong kung paano ito ginagamit

SINAUNANG PANAHON: tekstomula sa sinaunang tradisyon ay mga

Tradisyong Babylon
(Babylonian Tradition)
Ang pinakaunang tekstong-naisulat sa cuneiform
sa tabletang luwad (clay tablet) ay mahigit 4,000
taon na ang nakalilipas. Sa simulang ikalawang
siglo ng milenyo, sumibol angbalarilang tradisyon
sa katimugang bahagi ng Mesopotamia (ngayon
ay bahagi ng Iraq,Kuwait, Syria, Turkey at Iran) na
tumagal nanghalos 2,500 taon. Ang linggwistikong
listahan ngmga Pangngalan sa Sumerian (isang
nabubukodtanging wika), wikang panrelihiyon at
mgatekstong legal. Sa pang-araw-araw na
gamit,ang wikang Sumerian ay napalitan ng
wikang Akkadian (Afro-asiatic). Subalit, nanatili
namangprestihiyoso ang wikang Sumerian at
patuloy naginagamit sa mga kontekstong
panrelihiyon atlegal. Dahil dito, ito ay itinuturo
bilang wikangbanyaga (foreign language) gamit
ang mganakalimbag na sulatin.
 Tradisyong Hindu (Hindu Tradition)
Ang tradisyong Hindu sa linggwistika
aynagsimulang lumakas noong unang
milenyobuhat ng pagbabagong naganap sa
Sanskrit sa Indo-European, India), ang banal na
wika ngmga tekstong panrelihiyon. Ang mga
sinaunangIndyano ay nangailangan ng tamang
sagot atpaliwanag sa mga tekstong Vedic. Ang
ritual aynangangailangan ng tamang berbal
napagtatanghal sa mga tekstong panrelihiyon,
atang balarilang tradisyon ay sumipot
upangmaging tuntunin sa sinaunang wika. Ang
mga mambabalarila ng Hindu ay kinikilala
bilangkauna-unahang pangkat sa larangan ng
Linggwistika. Ang pinakakilalang mambabalarila
sa tradisyong ito ay si Pānini, na nagsulat na
pormal na deskripsyon ng wikang Sanskrit
sa kanyang Astādhyāyī. Ang balarila ni Pānini ay
kinapapalooban ng ponetiko at morpolohiya.
Pagkaraan ng ilang siglo, angorganisasyon
ng mga tunog sa bawat yunit aymas naging
malinaw at ang mga katinig na mayimpit ay naging
maayos. Ang pagbabagong itoay nagbunga ng
isang sistematikong alpabeto, ang Brāhmī. Ang
tradisyong Hindu salinggwistika ay malayong
malampasan nganumang nagawa sa Europa sa
mahabangpanahon. Ang mga pagsusuring
isinagawa ngmga mambabalarilang Hindu ay
naging simulang mga pag-aaral sa ibang wika sa
Europa.
Linggwistikang Griyego(Greek Linguistic)
Nilinang ng mga griyego ang alpabetobatay sa
dating gamit ng mga Phoenicians. Nagdagdag sila
ng tanda para sa mga patinig atsa ibang katinig
upang matugunan ang linggwistikang
pagbabagong kinakailangan upang mapaliwanag
ang mga epiko ni Homer. Ang mga mahahalagang
ambag ng linggwistikang griyego ay ang
pinagmulan ng wika, sistematikong bahagi ng
pananalita, relasyon sa pagitan ng wika at isipan,
at angrelasyon sa pagitan ng dalawang aspeto
ngtanda sa salita – iconicity (ang anyo
atkahulugan ay konektado sa kalikasan) oarbitrary
(purong kumbensyon).
Ang Cratylus ni Plato (427-347 BC) ay
kumakatawan sa argumento ni Socrates (469-399
BC) na humihimok sa orihinal na likas na ugnayan,
na sa dakong huli ay nakubli ng kumbensyon. Sa
kabilang banda, si Aristotle(384-322 BC) naman ay
panig sa kumbensyonhigit sa kalikasan.
Ang unang natitirang balarilang Europaay
ang paglalarawan ni Dionysius Thrax (c. 100 BC),
ang Téchnē grammatikē. Ito ay tumatalakay sa
ponetiko, morplohiya (kasama na ang bahagi ng
pananalita), at maraming impluwensya sa
deskriptibong balarila. Ang palaugnayang Griyego
(Greek syntax) ay naipaliwanag naman ni
Apollonius Dyscolus (c.110-175 AD) dalawang
siglo na ang nakararaan.
Tradisyong Romano
(Roman Tradition)
Ang pangunahing kapakinabangan
ngTradisyon Romano ay sa morpolohiya,
kasamaang mga bahagi ng pananalita at anyo
ngpangngalan at pandiwa.Sa ika-apat na siglo,
sinulat ni Aelius Donatus ang balarilang Latin, ang
Ars Grammatica na nagbigay kahulugan sa
tekstong pampaaralan noong Panahon ng
Kalagitnaang Siglo (Middle Ages). Ang mas maliit
na bersyonnito, ang Ars Minor ay tumalakay
naman sawalong bahagi ng pananalita, na naging
kauna-unahang librong nailimbag noong ika-15
siglo.
Tradisyong Tsina (China Tradition)
Katulad ng tradisyong Hindu, ang pilolohiyang
Tsina (Xiaoxue o paunang pag-aaral) ay nagsimula
upang maunawaan angklasiko sa Dinastiyang Han.
Ang Xiaoxue ay nahahati sa tatlong bahagi, ang
Xungu (exegesis) o pag-iintindi ng teksto, ang
Wenzi (analysis) o pagsusuri at Yinyun (study of
sounds) o ang pag-aaral ng tunog.Dalawa sa
pinakaunang nagawa sapanahon ng Dinastiyang
Han ay ang Fangyan, ang unang gawang Tsino
hinggil sa dayalekto at Shiming, na nakatalaga sa
pinagmulan ng salita. Ang pag-aaral ng ponolohiya
sa Tsina ay nagmula sa impluwensiya ng
tradisyong Hindu, matapos maging tanyag ang
Budismo sa Tsina.
Tradisyong Arabe at Ebreo
(Arabic and Hebrew Tradition)
nagkaroon ng interest ang mga iskolar sa wikang
bernakular at lumitaw rinang paraan ng pagsulat
nito. Noong 1000, isang abbot sa Britanya ang
nagsulat ng balarilangLatin para sa mga batang
Anglo-Saxon.Nailimbag din ang deskriptibong
balarila sa mgawikang bernakular.
MODERNONG LINGGWISTIKA
Nagsimula ang modernong linggwistikasa
pagtatapos ng ika-19 na siglo kung saan
aynagkaroon ng ibang tuon mula sa historikal
napagbabago ng wika patungo sa wikang
maysariling sistemang istruktural. Nagkaroon
ngmga pananaliksik sa pinagmulan ng wika
nahumantong sa pagkakapangkat-pangkat ng
mga ito ayon sa pinagmulang angkan. Lumitaw rin
ang iba’t ibang disiplina sa linggwistika.

Ang tradisyong Griyego ay nagbungad na

malaking impluwensiya sa Tradisyong Arabe, na
Noong ika-18 siglo, sinuri nina
nakatuon sa morpolohiya. Ang tradisyong ito ay
JamesBurnett at Lord Monboddo ang
kilala sa eksaktong deskripyon ng mgaponetiko.
napakaraming wika at hinuha ang mga lohikal na
Pinaniniwalaang nagsimula ito noong ika-7 siglo
element ngpag-uswag ng wika ng tao. Ang
sa pamamagitan ng gawa ni Abū al- Aswad ad-Du
kanyang pag-iisip ay napagitnaan ng naunang
alī (c. 607-688). Sinasabing ang tradisyong Arabe
konsepto ngebolusyong bayolohikal. Sa The
ay nakaimpluwensya sa tradisyon Ebreo na
Sanskrit Language (1786), iminungkahi ni Sir
nagsimula bandang ika-9 na siglo. Gumawa si
WilliamJones na ang Sanskrit and Persian ay may
Saadya ben Joseph al-Fayyūmī (882-942) ng unang
hawigsa mga wikang Klasikong Griyego, Latin,
balarila at diksyunaryong Hebrew (Afro-asiatic,
Gothicat Celtic. Mula sa ideyang ito, sumibol ang
Israel). Mas nakilala ang balarilang Ebreo noong
mgadisiplinang komparatibong
ika-13 siglo dahil sa gawa ni David Qimhi (c.1160-
linggwistika(comparative linguistic) at historikal
1235), na nakaimpluwensiya ng malaki
nalinggwistika (historical linguistic), na
salinggwistikang Europa.
naglalayong makita ang pinaka-ugat ng wika at
mabakas angpag-uswag nito. Lumitaw rin sa
Historikal na Linggwistika ang semantiko at ilang
PANAHON NG KALAGITNAANG SIGLO SA
anyo ng pragmatiko.
EUROPA:

Sa Europa, mayroong katumbas

Hindi gaanong umunlad ang pilolohiya sa
napaglinang ang linggwistikang istruktural na
kalagitnaang siglo sapagkat ang napagtuunang-
higitna naimpluwensyahan ni Ferdinand de
pansin ng mga pala-aral ay kung papaanong
Saussure.Si Saussure ay mayroong Teorya ng
mapapanatili ang Latin bilang wikang simbahan.
Kahulugan(Theory of Meaning). Napuna niya na
Pedagohikong balarila sa Latinang lumabas para
ang wikaay isang hanay na magkakadikit na
sa mga hindi taal na Latin. Subalit, unti-unting
pangkat nanatatangi sa walang katiyakang
kalagayan ngideya at tunog. Para sa kanya ang
isang salitaay pinagsamang konsepto at imaheng-
tunog nanagkakahulugan sa isip. Mula sa kanyang
pananaw, umusbong ang iba’t ibang ideya sa
linggwistika tulad ng Descriptionist, ang hinuha ni
Sapir-Whorf, Functional Linguistics: The Prague
School,The London School, Noah Chomsky and
Generative Grammar at ang Relational Grammar.
Sinundan ng Linggwistikang Istruktural
(Structural Linguistics) ang Historikal na
Linggwistika, na nagbibigay diin sa pagsusuri
sadistribusyon ng mga ponema at morpema sa
isang salita o pangungusap. Iba’t ibang
mahahalagang pag-aaral ang isinagawa sa
mgadayalekto sa Asya, Australya at sa Amerika
sailalim ng disiplinang ito. Taong 870 lumitaw
angInternational Phonetic Alphabet (IPA)
nagumagamit ng hindi kukulanging 400
nasimbolo. Hindi nagtagal ay lumitaw ang
ponema(phonemes), na naging payak sa
paglalarawansa palatunugan ng isang wika
sapagkatkakaunting simbolo na lamang ang
ginagamit.Gumagamit din ang mga istrukturalista
ngkatawagang morpema (morpheme) sa
pagsusurisa palabuuan ng mga salita ng isang
wika.
Sa kasalukuyan, marami pang iba’t ibang
modelo ang lumitaw sa linggwistika. Patunay
lamang na ang wika ay dinamiko, buhay at patuloy
na nagbabago.
 Kasaysayan ng Linggwistika
• A. Kasaysayan ng Linggwistika

Masasabing nagsimula ang maagham na pag-aaral sa wika mula nang magtanung-tanong ang
tao ng ganito:
➢ Bakit hindi magkakatulad ang mga wikang sinasalita ng tao?
➢ Papaano nalikha ang unang salita?
➢ Ano ang relasyon ng katawagan at ng bagay na tinutukoy nito?
➢ Bakit ganito o gayon ang tawag sa ganito o ganiyong bagay? … atbp.

➢ Mga Teologo(Theologians)
➢ Sa kanila nagbuhat ang mga unang sagot sa mga gayong katanungan.
➢ Sinasabing nilikha ng Diyos ang wika.
➢ Sinasabing ang pagkakaroon ng iba’t-ibang wika sa daigdig ay parusa ng Diyos sa
pagmamalabis ng tao (gaya ng natalakay sa kabanata I).
• Subalit ang mga palaaral nang unang panahon, tulad nina Plato at Socrates, ay hindi nasiyahan
sa mga ganong paliwanag ng simbahan.
• Nagsimula silang maglimi tungkol sa wika.
• Sa kanilang mga sinulat ay mababakas ang kanilang halos walang katapusang pagtatalu-talo tungkol
sa pinagmulan at kakanyahan ng wika.

• Mga mambabalarilang Hindu

Kauna-unahang pangkat na kinilala sa larangan ng linggwistika.
▪ Nang panahong iyon, naniniwala ang mga tao na wika ng Diyos ang ginamit sa matatandang banal na
himno ng Ebreo.
▪ Mahabang panahong hindi nila ginalaw ang istilo ng lenggwahe ng nasabing mga himno kahit
nakaiwanan na ng panahon sa paniniwalang paglapastangan sa gawa ng Diyos ang anumang
isasagawang pagbabago dito.
• Subalit nagpunyagi ang mga palaaral na Hindu.

Sinuri nila ang matandang wikang ginamit sa nasabing mga himno—sa palatunugan, palabuuan,
palaugnayan, salayuningmakatulongsapagpaliwanagngdiwanghalosdimaunawaangmgahimno.

• Ang mga pagsusuring isinagawa ng mga mambabalarilang Hindu ay naging simula ng mga pag- aaral sa
ibang wika sa Europa.
• Mapapatunayan ito sa mga terminolohiyang teknikal na ginamit ng mga unang mambabalarilang Hindu na
hangggang sa kasalukuyan ay ginagamit pa ng mga makabagong mambabalarila at linggwista.
• Sa mga wikang Griyego at Latin, unang nagkaanyo ang wika sa tunay na kahulugan nito, sapagkat
ang mga wikang ito ang dalawang magkasunod na wikang unang nalinang at lumaganap nang
puspusan sa Europa ng panahong iyon.
• Mapapansing kung saan unang nalinang ang sibilisasyon ay doon din unang nagkaanyo ang kauna-
unahang maagham na pagsusuri sa wika.
➢ Aristotle at ang pangkat ng mga Stoics

Ilan lang sa mga linggwistang laging nababanggit nang mga panahong yaon.
Itinuturing na syang nagsipanguna sa larangan ng agham –wika.
 • Panahon ngKalagitnaang Siglo
(Middle Ages)
➢ Hindi gaanong umunlad ang agham-wika sapagkat ang napagtuunang-pansin ng mga palaaral
noon ay kung papaanong mapapanatili ang Latin bilang wika ng simbahan.
 • Panahon ng Pagbabagong Isip (Renaissance)
➢ Dahil sa mabilis na pag-unlad ng sibilisasyon at paglaganap ng karunungan sa iba’t-ibang panig ng daigdig
mula sa Gresya at Roma, ay naging masusi at puspusan ang pagsusuring panlinggwistika sa mga
wikang Griyego at Latin dahil sa napakarami at iba’t ibang karunungang sa dalawang wikang ito lamang
matatagpuan.
➢ Ang pag-aaral sa mga wikang Griyego at Latin ay nakaimpluwensya sa iba’t-ibang wika sa Europa.
➢ Wikang Ebreo

orihinal na wikang kinasusulatan ng MatandangTipan.

pinaniniwalaang siyang wikang ‘sinasalita sa paraiso’ kaya’t inakalang lahat ng wika’y dito
nag-ugat, pati na ang Griyego at Latin na syang unang mga wikang kinasalinan ng
nasabing Bibliya.

• Pagsapit ng ika-19siglo…
➢ Nagkaroon ng malaganap na pag-unlad ang aghamwika.
➢ Nagkaroon ng mga pananaliksik sa pinagmulan ng mga wika na humantong sa
pagpapapangkat-pangkat ng mga ito ayon sa pinagmulang angkan.
➢ Ang pagsusuri sa mga wika ay hindi lamang palarawan (descriptive) kundi sumasagot pa

rin sa ‘bakit’ ng mga bagay-bagay tungkol sa wika.

➢ Lumitaw ang iba’t-ibang disiplina sa linggwistika.
• Sa panahong ito’y nakilala ang tungkung-kalan sa linggwistika na labis na nakaimpluwensya sa larangan
ng linggwistika sa Europa:
➢ Bopp (Sanskrito)
➢ Grimm (Aleman) at
➢ Rask (Islandic)
• Ang mga linggwistang ito’y sinundan ng marami pang iba tulad nina:
➢ Rappf •Madvig
➢ Bredsdorff •Muller
➢ Schleicher •Whitney
➢ Curtios •at marami pang iba.
• Tinangka nilang ihambing ang mga wikang tulad ng Sanskrito, Griyego, Latin, Italyano, Espanyol, Pranses,
atbp. sa wikang Ebreo na itinuturing ngang pinakasimula ng lahat ng wika sa daigdig ng mga panahong
iyon.
➢ Ang mga pananaliksik sa larangan ng linggwistika sa teknikal na kahulugan nito, ay alam nating
karakarakang nauunawaan ng mga hindi linggwista.
o Muller at Whitney(1860-75)
nagsikap na maging payak ang pagtalakay sa mga prinsipyo at simulain at agham na ito upang
mapakinabangan ng mga paaralan.
• Sa paglakad ng panahon, iba’t-ibang modelo o paraan ng paglalarawan sa wika ang lumaganap sa daigdig.
• Lumitaw ang itinuturing na makabagong pamamaraan ngunit masasabing nananatiling hindi
nagagalaw ang makalumangpamamaraan.
✓ Hal. Hanggang sa ngayon ay wala pang kinikilalang pamamaraan na maaaring higit na mabuti
sa pamamaraan ni Panini sa paglalarawan ng gramatika ng Sanskrito.
✓ Gayundin sa gramatika ng Ebreo na nalinang noong Kaligatnaang Siglo at sa gramatika ng
Klasikang Arabiko at Intsik.
• Linggwistikang Historikal (Historical Linguistics)
 ✓ Itinuturing na kauna-unahang disiplina sa linggwistika na naglalayong magpatotoo na

ang mga wika sa daigdig ay mula sa iba’t-ibang angkan.

✓ Ang ganitong simulain ay pinatunayan sa pamamagitan ng pag-alam sa mga salitang
magkakaugat (cognates) sa mga wika.
✓ Sa payak na pakahulugan, ang mga wikang katatagpuan ng sapat na dami ng mga salitang
magkakaugat, bukod sa malaking pagkahawig sa palatunugan, palabuuan, at palaugnayan ay
pinapangkat sa isang angkan.
✓ Naging matagumpay ba ang linggwistikang historikal bilang isang disiplina sa linggwistika?
Oo…
• Blumentritt
➢ Isa sa nagpasimula sa pag-aaral sa angkang Malayo-Polinesyo na pinagmulan ng iba’t- ibang
wika sa Pilipinas.
➢ Sinasabing sya ang nakaimpluwensya kay Rizal upang magtangka ring magsagawa ng ilang pag-
aaral sa mga wika sa Pilipinas, tulad ng Tagalog.
• Sumunod kay Blumentritt ang iba pang linggwistang tulad nina:
➢ Otto Dempwolf, Otto Scheerer, Frank Blake, C. Douglas Chretien, Carlos Conant, Harold Conklin,
Isidore Dyen, Richard Howard McKaughan, at Cecilio Lopez ng Pilipinas. (cf. Gonzales, et. al.,
1973)

• Linggwistikang Istruktural
(Structural Linguistics)

➢ Sinundan nito ang Linggwistikang Historikal.

➢ Nagbibigay diin sa pagsusuri sa distribusyon ng mga ponema at morpema sa isang salita o
pangungusap.
➢ Iba’t-ibang mahahalagang pag-aaral ang isinagawa sa mga diyalekto sa Asya, Australya at sa
Amerika sa ilaim ng disiplinang ito.
• Ngunit sa pagsusuri sa balangkas ng mga pangungusap sa iba’t ibang wika ay nangangailangan ang mga
dalubwika ng mga simbolong pamponetika at pamponemika upang kumatawan sa iba’t ibang tunog.
• Taong 1870 lumitaw ang IPA (International Phonetic Alphabet) na gumamagamit ng hindi
kukulanging 400 simbolo.
➢ Ang gayong dami ng simbolo ay naging suliranin hindi lamang sa mga dalubwika kundi gayundin sa
bumabasa ng bunga ng kanilang pananaliksik.
➢ Nagsimulang umisip ang mga dalubwika kung papaano nila magagawang payak ang kanilang
isinasagawang paglalarawan sa mga wikang kanilang sinusuri.
• Ponema
➢ Hindi nagtagal ay lumitaw ang ponema (phonemes) na naging palasak na palasak hanggang sa
kasalukuyan.
➢ Sa pamamagitan ng ponema ay naging payak ang paglalarawan sa palatunugan ng isang wika sapagkat
kakaunting simbolo na lamang ang ginagamit.
➢ Sa I.P.A. ay binibigyan ng katumbas na simbolo pati mga alopono ng isang ponema kaya’t

lubhang napakarami ang ginagamit na mga simbolo.

➢ Ang ponema ay itinuturing na panulukang-bato ng linggwistikang-istruktural.
➢ Gumagamit din ang mga instrukturalista ng katawagang morpema (morpheme) sa pagsusuri sa
palabuuan ng mga salita ng isang wika.
➢ Ang linggwistikang istruktural ay naging popular noong 1925 hanggang 1955.
➢ Namukod-tangi sa panahong ito ang pangalang Leonard Bloomfield ng Amerika.
➢ Subalit sa paglakad ng panahon ay napansin ng mga dalubwika na hindi sapat na ilarawan lamang
ang mga balangkas ng mga pangungusap.
➢ Inisip din nilang kailangan ding alamin kung ‘bakit’ at kung ‘paano’ nagsasalita ang tao.
• Ang mga pantas (philosophers), mga sikologo (psychologists), antropologo (anthropologists), at maging
mga inhinyero (engineers) ay nangangailangan ng isang wikang inilalarawan sa pamamagitan ng
isang maagham na pamamaraan upang kanilang higit na maipahayag ang kanilang karunungan sa
isang mabisa, tiyak at teknikal na paraan.

• Logical Syntax
➢ Pinabuti at pinayaman ni Zellig Harris na hindi nagtagal at nakilala sa tawag na
‘transformational’ o ‘generative grammar’.
• Linggwistikang Sikolohikal (Psycho-linguistics)
➢ Sinasabing bunga o resulta ng gramatika heneratibo upang lalong matugunan ang
pangangailangan sa larangan ng sikolohiya.
➢ Si Harris ang kinikilalang “transitional figure” mula sa istruktural tungo sa linggwistikang

heneratibo.
• Anthropological Linguistics
➢ Pinangungunahan nina Boas, Sapir, Whorf, Malinowski, Kroeber, at Trager.
• Tagmemic Model ni Kenneth Pike
➢ Nagbibigay-diin sa pagkakaugnayan ng anyo ( form) at ng gamit (function).
➢ Ang isang anyo at gamit sa disiplinang tagmemiko ay itinuturing na isang yunit na may sariling lugar o
‘slot’ sa isang wika.
➢ Ang isang yunit ay may iba’t-ibang antas:
✓ Antas ng Ponema(phoneme level)
✓ Antas ng Morpema (morpheme level)
✓ Antas ng Salita(word level)
✓ Antas ng Parirala (phrase level)
✓ Antas ng Sugnay (clause level)
✓ Antas ng Pangungusap (sentence level) at
✓ Antas ng Talakay (discourse level)
✓ Phrase-Structure Transformational Generative Model
• Masasabing nag-ugat sa ‘logical syntax’.
• Dito’y namukod-tangi ang pangalan ni Chomsky.
• May pagkakahawig sa linggwistikang sikolohika- ang pagtarok sa ‘sinasabi’ at ‘di sinasabi’ ng
nasasalita sa kanyang sariling wika.

• Modelong Generative-Semantics
➢ Sinundan nito ang transformational-generative
➢ Kung ang una ay nagbibigay-diin sa form o anyo, ang huli naman ay sa meaning o kahulugan.
➢ Dito’y nakilala ang pangalang Lakoff, Fillmore, McCawley, Chafe, atb.
 Sa Pilipinas, masasabing ang pinakapalasak na modelo ay istruktural pa rin.
 Bukambibig na din ang modelong transformational-generative ni Chomsky at ng kanyang mga
kasamang tulad nina Jacobs at Rosenbaum ngunit waring ang modelong ito’y hindi makapasok sa
larangan ng pagtuturo ng wika sa mga paaralan.
 Ang modelong generative-semantics ay nagsisimula nang pumalit sa modelong transformational-
generative, gayundin ang modelong CaseforCase ni Fillmore.
 Panahon lamang ang makapagsasabi kung aling modelo ang sa dakong huli ang totohanang papalit sa
modelong istruktural.
 Sa kasalukuyan, marami pang lumilitaw na modelo sa linggwistika.
 Mathematical Linguistics o Linggwistikang Matematikal
 ➢ Ang pinakahuli at ang ipinapalagay na siyang magiging pinakamalaganap at gamitin sa mga
darating na araw .
➢ Tinatawag din itong ‘computational linguistics’.
➢ Hindi man ito gaanong nalilinang sa ngayon, halos natitiyak na ito’y magiging palasak sa malapit
na hinaharap dahil sa pagdatal ng ‘computer’ sa lahat halos ng larangan ng pag- unlad.
• B. Kasaysayan ng Linggwistika sa Pilipinas
• Ayon kay Constantino (1972; tingnan din ang Asuncion-Lande 1970:
➢ Ang pag-aaral sa mga wika ay mapapangkat sa tatlong panahon:
✓ Panahon ng mgaKastila
✓ Panahon ng mgaAmerikano
✓ Panahon ng Kalayaan o Kasalukuyang Panahon

o Panahon ng mga Kastila

➢ Nagsimula noong ika-16 na daantaon at natapos noong ika-19 na daantaon.
➢ Ayon kay Scheerer, ang pag-aaral sa mga wika ay isinagawa ng mga misyonerong Kastila na
karamihan ay mga paring Heswita at Dominikano sa layuning mapabilis ang
pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa dakong ito ng daigdig.
➢ Napatunayan ng mga misyonerong Kastila na higit na madali na sila ang mag-aral sa mga
katutubong wika kaysa ang mga ‘Indios' ang turuan ng wikang Kastila.
➢ Ganito ang naging karanasan ng mga misyonerong Kastila sa Timog at Hilagang Amerika.

(c.f. Phelan 1955).

➢ Kaya’t nang dumating sa Cebu noong Pebrero 13, 1965

ang 6 na paring Augustinian na kasama ni Adelantado Miguel Lopez de Legaspi, ay gayon nga ang
kanilang isinagawa sa pagpapalaganap ng relihiyong Katoliko Romano.
➢ Ang sabi ni Phelan:

“The friars had learned the necessity of preaching the Gospel to the natives in their own tongues. Only
thus could the message of Christianity could reach the Indian’s hearts. The natives were to be asked to
repudiate their pagan cults but not their mother tongues. In 1582, the Ecclesiastical Junta extended this
axiom of Spanish missionary procedure to the Philippines.
• Ang mga pag-aaral sa wika na isinagawa ng mga prayle, kung sabagay, ay mga pag-aaral na hindi
sopistikado.
• Natural lamang na magkagayon sapagkat ang linggwistika ay hindi pa gaanong nalilinang ng mga panahong
iyon, bukod sa mga prayleng nagsagawa ng mga pag-aaral ay hindi nagkaroon ng pormal na
pagsasanay sa larangan ng aghamwika.
• Gayunpaman, ang isinagawang pag-aaral ng mga prayle ay maituturing na napakahalaga bilang mga
panimulang pag-aaral sa ating mga katutubong wika.
• Sa larangan ng wikang Tagalog na naging saligan ng wikang pambansa, masasabing bahagi ng kasaysayan
ang sumusunod na mga isinagawang pag-aaral ng mga prayle at ilang nakapag-aral na Pilipino:
➢ Nauukol sa Gramatika

1. ‘Arte y Vocabulaŕio de la Lengua Tagala’

➢ ni Pari Juan de Quiñones.
➢ Nilimbag noong 1951.
➢ Maraming naniniwala na ito ang kauna-unahang pananaliksik na isinagawa ng mga prayle
ukol sa wikang Tagalog. (cf. Phelan 1955)
2. ‘Arte y Reglas de la Lengua Tagala’
➢ ni Pari Francisco Balancas de San Jose, O. P.
➢ Nilimbag ni Tomas Pinpin (Ama ng Limbagang Pilipino) noong 1610.
3. ‘Arte de la Lengua Tagala’
➢ ni Pari Gaspar de San Agustin.
➢ Nalathala nong 1703 at muling nilimbag noong 1787.

4. ‘Nueva Gramatica Tagalog’

➢ ni Pari Juan Coria (1872).

5. ‘Ensayo de Gramatica Hispano-Tagala (1878)

➢ ni Pari Toribio Minguella

6. Pari San Juan Plasencia

➢ Sumulat ng isang gramatika sa Tagalog, isang diksyunaryo sa Tagalog, at isang katesismo sa
Tagalog na pinagtibay ng Ecclesiastical Junta noong 1852.

➢ Nauukol sa Talasalitaan
• 1. ‘Vale-Mecum o Manual de la Concervacion Familiar Espanyol-Tagalog, Siglo de un Curioso Vocabulario
de Modismos Manileños’
➢ ni T.M. Abella (walang petsa)

• 2. ‘Vocabulario de la Lengua Tagala’

➢ ni Pari San BuenaVentura (1613). Sinasabing ito ang kauna-unahang talasalitaan sa Tagalog.

• 3. ‘Vocabulario de la Lengua Tagala’

➢ nina Pari Juan de Noceda at Pari Pedro de San Lucar (1754). Pinakamakapal ito sa mga nasulat
noong panahon ng Kastila.

• 4. ‘Nuevo Diccionario Manual Español-Tagala’

➢ ni Rosalio Serrano, (walang petsa)

• 5. ‘Diccionario de Terminos Communes Tagalo-Castellano’

➢ niPari JuanCoria (1869)

• 6. ‘Diccionario Hispano-Tagalog’
➢ ni Pedro Serrano Laktaw (1889)

➢ Iba pang Pag-aaral:

1. ‘Memorial de la Vida Christiana en Lengua Tagala’
➢ ni Pari Balancas de San Jose (1605)

2. ‘Compendio del Arte de la Lengua Tagala’

➢ ni Gaspar de San Agustin (1703)

3. ‘Arte de la Lengua Tagala y Manual Tagalog’

➢ ni Sebastian de Totanes (1745)

4. ‘Sobre La Nueva Ortografia de la Lengua Tagala’

➢ ni Dr. Jose Rizal (1889)
• Ang itinuturing na pinakadahilan kung bakit napabilis ang pag-aaral sa mga wikang katutubo noong
panahon ng Kastila ay ang pagkakahati-hati ng kapuluan sa apat na Orden noong 1594, bilang pagsunod
sa kautusan ni Haring Felipe II.
• Ang pagkakahati-hati ay gaya ng ss:
▪ Ang Kabisayaan ay hinati sa mga Augustinian at Jesuitas.
▪ Ibinigay diin sa mga Augustinian ang Ilocos at Pampanga.
▪ Ang mga Intsik at ang mga lalawigan ng Pangasinan at Cagayan ay ibinigay sa mga
Dominican.
▪ Ang mga Franciscan naman ang pinangasiwa sa Kabikulan.
▪ Ang Katagalugan ay hinati rin sa apat na Orden.
• Sapagkat nagkaroon ng kanya-kanyang tiyak na pangangalagaan ang bawat Orden, nagkaroon ng sigla
ang pag-aaral sa mga katutubong wika na humantong sa paglilimbag ng mga gramatika at diksyunaryo.
• Ngunit kapansin-pansin na sinadya man o hindi ay napakaraming naisagawang pag-aaral sa Tagalog.
• Ayon kay Phelan:
▪ hindi kukulangin sa 24 na aklat ang nalimbag tungkol sa wikang Tagalog,
▪ Samantalang 5 lamang sa mga wikang Bisaya.
▪ Ang dahilan marahil ay sapagkat Tagalog ang wikang ginagamit sa Maynila na siyang
pinakasentro ng pamahalaan.

• Panahon ng mgaAmerikano
➢ Ang pagsakop ng mga Amerikano sa Pilipinas ang naging sanhi ng panibagong pagtingin sa pag- aaral sa
mga wikang laganap sa kapuluan.
➢ AngmgalinggwistangparingKastila’ynapalitan ngmgalinggwistangsundalongAmerikano.

• Ano ba ang pinagkaiba ng layunin ng mga Kastila sa pag-aaral ng ating wika, sa layunin ng mga
Amerikano?
➢ Kung ang pangunahing layunin ng mga Misyonerong Kastila ay mapabilis ang pagpapalaganap ng
Kristiyanismo sa kapuluan, ang mga Amerikano naman ay maihasik sa sambayanang Pilipino ang
ideolohyang demokratiko.
• Ang naging suliranin ng mga prayleng Kastila at ng mga sundalong Amerikano ay iisa:
➢ Ang kawalan ng isang wikang magiging daluyan ng komunikasyon upang
maisakatuparan ang kani-kanilang layunin.
• At tulad din ng mga Kastila, inisip ng mga Amerikanong higit na madali kung sila ang mag-aral ng mga
pangunahing wika sa kapuluan kaysa kanilang hintayin na matuto ng Ingles ang nakararaming
Pilipino.
• Isa pa, inisip din ng mga Amerikano na higit na magiging madali ang pagtuturo ng Ingles sa mga Pilipino
kung mauunawaan ng mga guro ang pagkakatulad at pagkakaiba ng Ingles sa iba’t-ibang wika sa kapuluan.
• Noon nagsimula ang pagsusuri sa mga pangunahing wika sa kapuluan, lalo na sa Tagalog.
• Ilan sa mga isinagawang pag-aaral noon ang mga ss:
➢ “Handbook and Grammar in Tagalog” ni MacKinlay (1905)
➢ isang “Grammar of Ilocano” ni Henry Swift (1909) at
➢ isang “Primer and Vocabulary of Maguindanao” ni R. S. Porter (1903).
➢ May ilan ding pagsasaling-wika na isinagawa noon tulad ng:
➢ pagsasalin ni C. C. Smith (1906) sa Ingles ng isang aklat sa gramatika ng wikang
Magindanao na sinulat sa Kastila ni J. Juanmarti, at ang
➢ pagsasalin ni O. T. Mason sa Ingles ng isang pananaliksik na sinulat ni F. Blumentritt sa wikang
Aleman noong 1899 tungkol sa mga tribo sa kapuluan at ang kani-kanilang wikang
sinasalita. (c.f. Constantino 1972)
➢ Ngunit hindi lubhang lumawig ang pagsusuring-wika na isinagawa ng mga dalubwikang
sundalong Amerikano dahil sa pagkakapalit ng pamahalaang sibil sa pamahalaang militar
noong 1901.
• Pumalit sa mga sundalong Amerikano ang mga dalubwikang may higit na kakayahan at kasanayan
sa pagsusuring-wika dahil karamihan sa mga ito’y propesor sa mga unibersidad sa Estados Unidos at sa
Unibersidad ng Pilipinas na itinatag noong 1908.
• Ayon kay Constantino, sa mga pangunahing linggwista noong Panahon ng mga Amerikano, ay
nangunguna ang mga ss:
 ➢ Cecilio Lopez (isangPilipino),
➢ Otto Scheerer at H. Costenoble (mga Aleman),
➢ Morice Vanoberbergh (misyonerong Belhikano),
➢ Carlos Everett Conant,

Frank R. Blake, at (mga Amerikano)

Leonard Bloomfield
• Karamihan sa mga pagsusuring wika ay maituturing na historikal at deskriptiba (historical at
descriptive)
• Sina Conant, Costenoble, at Scheerer ang kinilala sa disiplinang historikal.
• Ngunit ang higit na kilala ay si Conant.
• Kung sabagay, hindi lamang sa larangan ng linggwistang historikal nakilala si Conant. Isa rin sya sa mga
unang nagsasagawa ng pag-aaral sa pagpapangkat-pangkat ng mga wika sa kapuluan.
• Ang totoo, ang itinuturing na una nyang artikulo sa linggwistika ay tungkol sa mga tunog na fatv, sa mga
wika sa Pilipinas.
• Sinabi nyang karamihan sa mga wika sa Pilipinas ay walang f atv, mga tunog na karaniwan sa wikang
Malay.
• Ganunpaman ay nakatagpo sya ng kataliwasan nito.
• Sinabi nyang ang mga wika sa dulong timog at hilaga ng kapuluan, tulad ng:
• Ibanag (at mga diyalekto nitong Itawis),
• mga wika ng Igorot sa Bontoc at Benguet.
• sa gawing Timog,
• at ng Tiruray,
• Bilaan at
• Tagakaolo sa gawing hilaga

… ay nagtataglay ng mga tunog na f at v.

Ito, anya, ay naiiba sa sinabi ni Brandstetter na ang wikang Malay lamang ang nagtataglay ng f sa mga
wikang kanluranin ng Malayo-Polinesyo. (cf. Conant 1908);
• Conant
• Maraming isinagawang pag-aaral si Conant tungkol sa mga wika sa Pilipinas,
• ngunit ang pinakakilala sa kanyang mga pananaliksik ay ang kanyang “The RGH Law in
Philippine Languages” (1910) at
• “The Pepet Law in Philippine Languages” (1912) na tumatalakay sa nagaganap sa

pagbabago sa mga tunog ng iba’t-ibang wika sa kapuluan.

• Hal. Ang tunog na r sa pagkakawatak-watak ng mga wikang mula sa Proto-Austronesian ay
nananatili sa ibang wika, samantalang sa iba ay nagiging g, h, at y.
• Ano nga ba ang RGH Law ni Conant?
➢ Ang angkan ng wikang Malayo-Polinesyo
 (kilala rin sa tawag na Austronesian)
 Pangalawang pinakamalaking angkan sa buong daigdig. (pinakamalaki ang Indo-
European)
 Lumaganap ito sa mga kapuluan sa Pasipiko at sa gawing kanluran ng Madagascar.
 Sa mga wikang buhat sa angkang ito ay kabilang ang mga ss. na lumaganap sa gawing
kanlurang Pasipiko:
✓ Malay-nalumaganapsaSumatra,Malaya,Borneoatibapangkaratignapook;
✓ Indonesyo-wikang opisyal ng Indonesya
- sinasabing nakabatay sa wikang Malay
✓ Javanese -ng Java
✓ Balinese- ng Bali
 ✓ Dayak-ng Borneo
✓ Makassar- ng Celebes
• Ang mga wika sa Pilipinas, (maliban sa Chavacano, lumaganap sa Cavite, Zamboanga, at Ermita, buhat sa
wikang Espanyol ng Angkang Romance) ay sinasabing nagmula sa wikang Indonesyo.
• Sa mga wikang ito ng Pilipinas na tinanatayang hindi kukulangin sa 80 (hindi kabilang ang mga
diyalekto), ay higit na kilala ang Tagalog, Bisaya, at Iloco.
• Ang mga wikang ito ang karaniwang ginagamit ng mga dalubwika sa kanilang pagsusuri ng mga wika sa
Pilipinas noong mga unang panahon ng ating pagkabansa.
➢ Mga Wikang lumaganap sa gawing Silangang Pasipiko na buhat sa Angkang Malayo-Polinesyo
 karaniwang hinahati sa Micronesian, Polynesian, at Melanesian.
 Sa mga pangkat na ito ay maibibigay na mga halimbawa ang Hawaiian, Tahitian, Samoan, Maori at Fijian.
 Sa kasalukuyan, ang mga wikang kaangkan ng Malayo-Polinesyo ay binubuo na ng napakaraming

iba’t-ibang wika.
 Ang mga wikang ito, bagama’t buhat sa iisang angkan, ay nagkaroon na ng pagbabago sa

pagdaraan ng maraming taon.

 Nagkaroon na ng pagkakaiba ang mga ito sa palatunugan, sa palabuuan, sa palaugnayan.
 Halimbawa: Sa ibang salita, ang isang orihinal na tunog na buhat sa inang-wika na Malayo-
Polinesyo ay nagkakaiba-iba na sa mga wikang kaangkan nito.
• H. N. van der Tuuk - isang iskolar na Ulandes na syang unang nakapansin at napag-aralan ang mga
pagbabago sa mga wikang ito.

– sinundan sya ng iba pang mga palaaral at dalubwikang tulad nina:

▪ Brandes
▪ Kern
▪ Adriani
▪ Brandstetter
▪ Conant
▪ Dempwolff at
▪ Dyen

• Halimabawa:

Tingnan ang isang tunog na sa inang wikang Malayo-Polinesyo ay may tunog na *R. (mula rito ay
tatawagin nating tunog na proto ang lahat ng tunog na may tandang asteriko.
• Ang ibig sabihin ng tunog na proto ay ang tunog na ipinalalagay ng dalubwikang nagsusuri, na syang
orihinal na tunog sa pinakainang Malayo-Polinesyo.)
• Ang Proto-Malayo-Polinesyong *R (PMP *) ay mananatiling r sa ibang wika at maaaring sa ibang
wika naman ay naging g, h, o kaya’y y.
• Ang ganitong penomenon ay waring isang batas na nagaganap sa mga wikang Malayo-Polinesyo.

(Dito hinango ang naging kilalang “RGH Law” ni Conant.)

 Halimbawa:

vein (‘nerve, o sinew’)

urat ugat uhat oya

(Malay) (Tagalog) (Dakya) (Lampong)
 Nangyayari rin na kung minsan ay nawawala ang *R, tulad sa uat ng Javanese.
• Naniniwala ang mga dalubwika na ang mga salitang urat, ugat, uhat at oya, pati na rin ang uat

ay buhat lahat sa iisang salitang Malayo-Polinesyo.

• Sa ibang salita, ang mga ito ay magkakaugat (cognates).
 • Nagkaroon lamang ng pagbabago ang mga ito sa pagdaraan ng panahon dahil sa pagkakawatak- watak ng
mga taong gumagamit nito.
• Ayon kay Conant, (nanatili sya sa Pilipinas mula noong 1903 hanggang 1936 bilang
tagapagsalingwika ng pamahalaan), ang mga wika sa Pilipinas ay may tunog na g sa RGH na katinig, na
ang ibig sabihin ay nagiging g sa karamihan ng mga wika sa Pilipinas ang PMP* R, bagama’t ang ilan ay
nagiging r, l, o kaya’y y.
• Kaya’t ang ginawa ni Conant ay pinangkat nya ang mga wika sa Pilipinas ayon sa kinauwian ng
RGH na katinig.
• Sa pagsusuri ni Conant, ay lumabas na ang Tagalog, Bicol at mga wikang Bisaya, tulad ng Cebuano,
Hiligaynon, Waray, Kinaray-a, at ang Romblomanon, ay mga wikang g.
• Ang Ilocano ay wikang r gayundin ang Tirurai.
• Ang Pangasinan ay wikang l, gayundin ang Kankanai, Ibaloi, Bontoc, at Calamian.
• Ang Pampango ay wikang y gayundin ang Ivatan at Sambal.
• Ang mga ss. ay ang ibinigay na halimbawang patibay ni Conant na ipinakikita ang kinauwian ng RGH na
katinig sa mga pusisyong inisyal, medyal, at pinal:
• Mga Wikang G Inisyal Medyal Pinal
Tagalog gamót ugát íkog
Bisaya gamút ugát íkog
Bicol gamót ugát íkog
Ibanag gamút ugát (niúg’coconut)
Magindanao gamút ugát íkug
Sulu gamút ugát íkog
Bagobo ramót ugát íkog
• Mga Wikang R
Iloco ramút urát bibír ‘lip)
Tiruray Irohok ‘rib’ urat igor
• Mga Wikang L
Pangasinan lamót ulát íkol
Kankanai lamót uwát
Inibaloi damót ulát íkol
Bontoc lamót (darála ‘girl’) (bibíl ‘lip)
• Mga Wikang Y Inisyal Medyal Pinal
Pampango yamút uyát íki?
Ivatan yamót úyat (itiói ‘egg)
Sambal (yábi ‘night’) búyas (‘rice’) (tolói ‘sleep’)
• Sa mga halimbawa sa Ibanag na gamut at ugat ang t sa posisyong pinal ay hindi binibigkas, tulad din
namanngibapangwalangbosesnaistapnakatpnapawangnapapalitanngtunogna impit o glotal stop.
• Ngunit lumilitaw ang mga ito kapag ang mga salitang nagtatapos sa alinman sa ganitong mga tunog ay
hinuhulapian.

– Hal. yubú? /’ask’, ngunit nagiging yubutan

• Sa pagtunton sa pinagmulan ng tunog na g sa mga wika sa Pilipinas ay sinuri naman ni Conant ang mga
tunog na r-l-d-g na nagmula sa tunog na j sa Proto-Austronesian.
• Pagkatapos ay muli na naman niyang pinangkat ang nasabing 17 wika ayon sa tunog na
kinauwian ng isa’t-isa.
• Ang Waray at Bicol ay mga wikang r , gayundin ang Tirurai, Ibatan, Cuyonon; ang Tagalog,
Kapampangan, Cebuano at Hiligaynon ay l , kasama na ang Tausog at Magindanao; ang Ilocano at
Pangasinan ay g, gayundin ang Ibanag.
 2. Ang Linggwistika at ang Guro ng Wika

PANIMULA

• Ang linggwistika, bilang isang disiplina, ay napag-uukulan ngayon ng higit sa pagpapahalaga sa mga
paaralan.

• Dati ay ang Unibersidad lamang ng Pilipinas ang matiyagang nagsasama nito sa kurikulum. Ngunit sa
kasalukuyan, karamihan sa mauunlad na dalubhasaan at pamantasan sa Kamaynilaan at maging sa
iba pang dako ng Pilipinas ay nagbibigay na ng kurso o asignatura sa linggwistika.

Kinilalang AMA NG LINGGWISTIKANG PILIPINO ay si DR. CDECILIO LOPEZ, professor

emeritus sa Unibersidad ng Pilipinas. Siya ang kauna-unahang Pilipinong nagturo ng mga kurso sa

linggwistika sa nasabing unibersidad.

KAHULUGAN NG LINGGWISTIKA

- Sa payak na kahulugan, ang linggwistika ay ang maagham na paraan ng pag-aaral ng wika.

- Ang isang taong nagsasagawa ng maagham na paraan ng pag-aaral ng wika ay tinatawag nating

linggwista.

- Ang isang linggwista ay hindi laging nangangahulugang maraming alam na wika.

- Maaaring matawag na linggwista ang isang tao kahit isa, dalawa, o tatlong wika lamang ang

knayang alam. Iba ang tinatawag nating POLYGLOT (ito ay isang taong maalam o nakakapagsalita

ng iba’t ibang wika ay hindi nangangahulugang siya’y isa nang linggwista.)

- Iba’t iba ang depinisyon ng linggwistika – kalimitan ay ayon sa oryentasyon at pinaniniwalaang

disiplina ng linggwistang nagbibigay ng depinisyon.

Ano naman ang ibig sabihin ng maagham na paraan?

- Sinasabing isang kamalian na bigyang-katuturan ang linggwistika bilang kalipunan ng mga teorya

at mga prinsipyo tungkol sa wika. -“ ang linggwistika ay isang maagham na paraan sa pagtuklas ng

impormasyon at kaalaman tungkol sa wika.”

Ano ang pagkakaiba ng linggwistika sa anawnser?

Ang isang anawnser ay mahusay magsalita o gumamit ng wika ngunit nangangahulugang siya'y isa nang
linggwista. Gayundin naman , ang isang linggwista ay ay mahusay magsagawa ng maagham na pagsusuri sa
mga wika, ngunit hindi dapat laging asahang katulad siya ng isang ananwser na mahusay magsalita.

Kahalagahan ng Lingguwistika

Ang isang linggwistika ay karaniwang natutulad sa doktor. Nagpapakadalubhasa siya sa larangan ng wika.
Maagham ang kanyang paraan ng pag-aaral at pagsusuri sa wika.

Ano ba ang nagagawa ng isang linggwista na hindi nagagawa ng isang karaniwang guro?

Kung ang pag-uusapan ay ang iba't ibang paraan ng pagtuturo sa wika, ang llinggwist naman ang siyang
magiging arbularyo at ang guro ang siyang magiging doktor.

3. Ang Linggwistika sa Paglinang ng Wikang Filipino

a. Sa pagbubuo at paggawa ng mga patakarang pangwika.

Ano ang mga sulirang pangwika?

- Kung paanong mapapaunlad ang wikang Filipino bilang isa sa mga tatak at kasangkapan natin sa

pakikipag-ugnayan bilang malayang lahi.

- Kung paaanong mapapanatili ang Ingles bilang wikang tulay natin sa pagdukal ng karunungan at

pakikipag-ugnayan sa daigdig.

Dept. Order NO. 25. Series of 1974

Ang pagpapairal ng bilingguwalismo sa ating sistema ng edukasyon.

b. Sa paghahanda ng mga kagamitang panturo.

Nang pairalin ang patakarang bilingguwalismo ay lumitaw ang mga suliranin, ang kakulangan sa
kagamitang panturo sa mga asignaturang ituturo sa Pilipino.

( Educational Development Projects Implementing Task Force ) EDPITAF

-sila ang naghanda ng mga kailangang aklat at iba pang kagamitang panturo.

Araling Panlipunan - Dibisyong Pangkurikulum ng Kagawaran ng Edukasyon at Kultura

Edukasyong Panggawain - Philippine College of Arts and Trades

Agham at Matematika - Science Education Center ng Unibersidad ng Pilipinas

Wika – Language Study Center ng Dalubhasaang Normal ng Pilipinas.

c. Ang pagkakaroon ng guro ng kaalaman at malawak na pananaw sa kalikasan ng wika.

- Kapag malawak ang pananaw ng isang guro sa wika, kung ang lahat ng salik ay patas, magiging higit siyang
mabuting guro kaysa iba na walang gayong uri ng pananaw. Nagiging malalim ang pagtuturo ng isang guro
kapag may malalim siyang pagkakaunawa sa kalikasan at kakanyahan ng

wika.
John Loyd B. Tamondong
BSE FIL I-1

BUWAN NG PANITIKAN 2022 – “MULING PAGTUKLAS SA KARUNUNGANG-BAYAN”

Ngayong taon, ipinagdiriwang ang Buwan

ng Panitikan 2022 sa temang “Muling Pagtuklas sa
Karunungang-Bayan” bilang paghihikayat at paraan
ng pagpapasigla ng interes ng kasalukuyan at
nakaraang henerasyon pagdating sa pag-aaral,
muling pagtuklas, at pangangalaga sa mga
kuwento at karunungang-bayan at ng iba’t iba
nitong mga porma at anyo.

Sa mga nakalipas na taon, ang Buwan ng

Panitikan ay ipinagdiwang na sa iba’t ibang rehiyon
ng bansa. Bunsod ng mabisang pakikipagugnayan
sa iba’t ibang institusyong pansining at
pangakademiko, gayun din ang iba pang
organisasyong nagtataguyod ng panitikan, iba’t
ibang mga grupo na ang nagpakita ng interes sa
pakikiisa at ang ilan ay nagsasagawa na ng kani-
kaniyang programang pampanitikan tuwing buwan
ng Abril.

Bagaman nagkaroon ng malaking pagbabago bunsod ng pangmalawakang sitwasyong

pagkalusugan na hatid ng Covid-19 virus, nagpapatuloy parin ang mga programang pampanitikan
sa iba’t ibang online platforms mula noong 2020. Kaya't sa pagsapit ng taon na ito, abangan natin
ang iba’t ibang mga programang pampanitikan ngayong Abril nang tayo ay muling matuto,
matuklasan, at magkaroon ng kaalaman sa ating mga karunungang-bayan.

Sa panahon ngayon, sa lipunan na ating ginagalawan, maraming pagbabago na ang

naganap sa iba't ibang sektor. Narito ang pag-usbong ng mga makabagong teknolohiya na siyang
nagpabilis at nagbigay sa atin ng kaginhawaan sa maraming bagay ngunit hindi natin
maisasantabi na tila ang mga iba't ibang panitikan tulad ng karunungang bayan ay hindi na
naituturo o alam ng mga kabataan. Sila ay nakapokus na sa panahon ngayon na ang teknolohiya
ang nagsisilbing sentro ng kanilang buhay araw-araw. Ang mga tao, mga kabataan, lalo na ang
mag-aaral ay nabubulag sa makabagong teknolohiya, tila hindi na bukas ang kanilang isipan na
matuklasan ang mga mayayaman nating panitikan katulad ng mga karunungang-bayan. Ngunit
ano nga ba ang kahalagahan ng karunungang-bayan, bakit ito ang naging sentro ng tema ng
buwan ng panitikan ngayong taon?

Sa paksa o tema ng buwan ng panitikan ngayong taon, ating muling pag-aaralan at

babalikan kung bakit nga ba importante ang karunungang bayan sa atin bilang isang Pilipino. Ang
bugtong, salawikain, idyoma, kasabihan, at palaisipan ay ang mga napapaloob sa kategoryang
karunungang bayan. Ang mga ito ay mula pa sa ating mga ninuno na kanilang inaalagan upang
maipasa sa susunod na mga henerasyon. Ito ay isa sa mga mahalagang kultura ng ating bayan
ngunit wari’y naisasawalang bahala na lamang ng karamihan. Sabay ng pag usad ng teknolohiya
sa buong mundo ay ang dahan dahan ring paglimot ng mga mahahalagang bagay na itinuro pa
sa atin ng ating nakaraan. Itong karunungang bayan ay dapat nating pahalagahan dahil ito ang
isa sa naging pundasyon ng ating pagka-Pilipino. Hindi lamang ito simpleng grupo ng mga salita
kundi mga kaalaman na kung saan magtuturo sa atin ng aral at mga importanteng pananaw sa
buhay tulad ng salawikain, idyoma, at kasabihan. Ang bugtong at palaisipan ay sa pamamaraan
na parang isang laro lamang ngunit tulad ng ibang karunungang bayan ay makakapagpalawak
rin ng ating pag-iisip ang mga ito. Tunay ngang maparaan ang itong ninuno dahil nakapag-isip
sila ng iba’t ibang paraan upang maturuan ang panahon ng bukas kahit na galing pa sila sa
kanilang panahon.

Kaya’t ang temang “Muling Pagtuklas sa Karunungang-Bayan” ay nilathala upang muli

nating malaman at balikan kung gaano nga na kayaman ang ating bansa sa iba't ibang panitikan
at isa na rito ang karunungang-bayan. Sa pamamagitan nito, magkakaroon ang bawat isa ng
pagkakaisa sa pamamagitan ng pagbabahagi ng kanilang nalalaman o 'di kayay sa pakikinig sa
mga programa ngayong buwan ng panitikan nang sa ganun ay patuloy pa ring umusbong at
marami pa rin ang makaalam sa karunungang-bayan na siyang ipinagmamalaki pa ng ating mga
ninuno sa nakaraan. Ang pagpapahalaga sa karunungang bayan ay hindi lamang makakatulong
sa atin sa buhay kundi ito rin ay nagpapahiwatig ng ating paggalang sa ating mga ninuno at ang
ating pagtanaw sa ating pinanggalingan. Ating bigyan ng pansin ang pagdiriwang na ito sapagkat
nakasalalay sa atin mismo ang magiging kalalabasan ng ating bawat aksyon. Tandaan na tayong
mga kabataan ang pag-asa ng bayan, kaya't nararapat lamang na ipagpatuloy natin ang mga
panitikan na siyang yaman ng ating bayan dahil sino nga ba ang magmamahal sa ating inang-
bayan, diba't tayo rin lang? Muling pagtuklas sa karunungang-bayan upang ito'y manatiling buhay
sa isip at puso ng bawat tao sa ating lipunan.
John Loyd B. Tamondong

BSE FIL I-1

Pakiresearch po ang mga sumusunod na tatalakayin natin bukas:

1. Kahulugan ng ponolohiya

2. Prinsipal na sangkap ng wika

3.Ponemang segmental

4. Punto at paraan ng artikulasyon

5. Diptonggo

6. Klaster

7. Pares Minimal

8. Ponemang Suprasegmental

1. KAHULUGAN NG PONOLOHIYA

Ang ponolohiya ay ang pag-aaral sa mga parisan ng mga tunog na nagaganap sa

loob ng isang partikular na wika. Bukod dito, ang ilang mga dalubwika ay nakokonekta
ng mga ponetika sa loob ng pag-aaralan ng ponolohiya. Ito ay mga tunog na ginagamait
sa pagbuo ng mga salita sa isang partikular na wika at tunog na naririnig kung bumibigkas
ng isang buong salita o pahayag o pangungusap ang nagsasalita.

Ayon kay Santiago (2003), malalaman natin na makabuluhan ang isang tunog
kung nagawa nitong baguhin ang kahulugan ng salitang kinapapalooban nito sa
sandaling ito’y alisin o palitan. Ito rin ang pangunahing gingamit sa lundayang
panligguwistika o pondasyon na ginagamit ng ating wika. Nakasaad dito ang kahulugan
kung bakit nangyayari ang iba’t-ibang pagbibigkas ng mga salita kaugnay sa kanilang
gamit o sa mga nilalarawan nito.
 Samantala, sa pilosopikal naman nitong aspeto, ang ponolohiya ay ang pag-aaral
ng mga makabuluhang tunog at kung paano ito na proseso o naipapahayag ng taong
tagasalita o tagasulat at taga kinig o taga basa. Ang bawat indibidwal ay may kakayan na
makipaghalubi sa mga miyembro ng isang lipunan lalo na sa sandaling haharapin mo na
ang iyong kinabukasan. Kung paano ka makipag-unawaan gamit ang wika’y dapat mong
mabatid ang kayarian nito.

2. PRINISIPAL NA SANGKAP NG WIKA

3. PONEMANG SEGMENTAL

Makahulugang tunog na inirerepresenta ng simbolo at mga titik na maaaring

katinig o patinig. Ang Alfabetong Filipino ay binubuo ng 28 letra ngunit 21 parin ang mga
ponema hindi 28 sapagkat magkaiba ang letra at tunog. Ang letrang F, halimbawa ,
nasimulang salitang Filipino,ay nasa alfabeto. Pero wala itong makahulugang tunog,
walang kaibahan ang kafe sa kape. lisang bagay parin ang tinutukoy maging ang bigkas
ay/kafe/o/kape/

Ang ponema ay kinukulong sa dalawang pahilis na guhit://.

Ponemang patinig:/a, e, i, o, u/.

Ponemang katinig: p,t,k,b,d,g,m,n,h,l,r,s,w, y, at z o impit na tunog sa dulong salita.

Tinatawag na ponemang segmental ang mga makahulugang tunog na bumubuo

sa mga salita dahil bawat tunog ay isang segment o bahaging salita. Para makabuo ng
isang salita pinagdudugtung-dugtong ang mga tunog

Halimbawa: salitang laban - ito ay may limang tunog na kumakatawan sa limang letra.
Mga tunog na /l.a.b,a.n/

Ang ponemang segmental ay binubuo ng ponemang katinig at patinig.

a) Labing-lima ang orihinal na kasama sa palabaybayan ngunit isinama ang impit na

tunog o glottal stop sapagkat ito ay itinuturing na isang ponemang katinig dahil
napagbabago nito ang kahulugan ng isang salita. Ang dating bigkas nito ay malumi o
maragsa.

b) /p, b, m, w, d, t, l, s, n, r, y, k, g, ng, h, ?/ ang bumubuo sa ponemang katinig.

Halimbawa:

ba: tah - housedress

tub: boh - pipe

ba: ta? - child

tub: bo? – profit

c) Ang ponemang patinig ay lima : a, e, i, o, u.

d) May mga salitang nagkakapalit ang ponemang /u/ at /o/, gayundin ang /i/ at /e/ ngunit
hindi nagbabago ang kahulugan ng salita.

Halimbawa:

babae - babai

kalapati - kalapate

lalaki - lalake

noon – nuon

e) Mayroon din namang mga salitang itinuturing na hiwalay na ponema ang /u/, /o/, /i/,
at /e/ dahil nagbibigay ito ng magkaibang kahulugan at hindi maaaring pagpalitin.

Halimbawa:

uso - modern

mesa - table

oso - bear

misa - mass

4. PUNTO AT PARAAN NG ARTIKULASYON

PUNTO NG ARTIKULASYON

Naglalarawan kung saang bahagi ng ating bibig nagaganap ang saglit na pagpigil
o pag-abala sa paglabas ng hangin sa pagbigkas ng isang katinig. Saan nagaganap ang
pagbuo ng katinig?

LIMANG PUNTO NG ARTIKULASYON

1. PANLABI –ang ibaba ng labi ay dumidikit sa labi ng itaas.

-/p, b,m/

2. PANGNGIPIN –ang dulong dila ay dumidiiit sa loob ng mga ngipin sa itaas

 -/t,d,n/

3. PANGILAGID –ang ibabaw ng dulong dila ay lumalapit o dumidiit sa puno ng

gilagid

-/s,l,r/

4. VELAR (PANGNGALANGALA) –ang ibabaw ng punong dila ay dumidiit sa velum

o malambot na bahagi ng ngalangala

-/k,g, π/

5. GLOTTAL –ang babagtingang tinig ay nagdidiit o naglalapit at hinaharang o

inaabala ang presyon ng papalabas na hininga upang lumikha ng paimpit o
pasutsot na tunog

-/’,h)

PARAAN NG ARTIKULASYON

Inilalarawan at ipinakikita kung papaanong ang mga sangkap sa pagsasalita ay

gumagana at kung papaanong ang ating hininga ay lumalabas sa bibig o sa ilong sa
pagbigkas ng alinman sa mga ponemang katinig.

ANIM NA PARAAN NG ARTIKULASYON

1. PASARA - ang daanan ng hangin ay harang na harang

-/p,t,k,’,b,d,g/
2. PAILONG - ang hangin nanahaharang dahil sa pagtikom ng mga labi, pagtukod
ng dulong dila sa itaas ng mga ngipin o kaya’y dahil sa pagbaba ng velum ay hindi
sa bibig kund isa ilong lumalabas
-/m,n,π/
3. PASUTSOT - ang hanging lumalabas ay nagdaraan sa makipot na pagitan ng dila
at ngngalangala o kaya’y mga babagtingang pantinig
-/s,h/
4. PAGILID - ang hangin ay lumalabas sa mga gilid ng dila sapagkat ang dulong dila
ay nakadiit sa punong gilagid
 /l/
5. PAKATAL – ang hangin ay ilang ulit na hinaharang at pinababayaang lumabas sa
pamamagitan ng ilang beses na pagpalag ng dulong nakaarkong dila
/r/
6. MALAPATINIG - dito’y nagkakaroon ng galaw mula sa isang pusisyon ng labi o
dila patungo sa ibang pusisyon

/w,y.

5. DIPTONGGO

Binubuo ng patinig na sinusundan ng malapatinig na /y/ o /w/sa loob ng isang

pantig. Ang mga diptonggo sa Filippino ay: aw, iw,ay, ey, iy, oy at uy. Ang diptonggo o
diptong ay ang magkatabing patinig atmalapatinig na mga tunog (nasa tamang
pagkakasunod) sa isangsilabol. Ang W at Y ay tinatawag na malapatinig o semi-vowel
dahilang tunog nito ay "parang patinig o vowel". Mayroon lamang pitongdiftong: AY, EY,
IY, OY, UY, AW at IW. Ang EW, OW at UW ay mgadiftong subalit walang salita sa Filipino
na may tunog na ganito (ayonsa mga libro). Ang patinig ay alin man sa limang titik a, e,
i, o, at u. Angdiptonggo ay ang tunog na nabubuo sa pagsasama ng alin man salimang
patinig at ng titik w o y. Ang diptonggo ay alin man sa mgatunog na /aw/, /ay/, /ey/, /iw/,
/iy/, /oy/, o /uy/ sa isang pantig ng salita.

Halimbawa:

/aw/agaw bangaw dalaw gaslaw ibabaw lugaw alingawngaw batawgunaw kalabaw

/ay/abay baranggay himlay katay liwayway panday sanaysay talakayagapay batay

/ey/beybi Leyte reyna/iw/agiw aliw-iw giliw paksiw sisiwaliw baliw liwaliw saliw

/iy/kami'y (kami ay)

/oy/baboy kasoy palaboy saluysoy taboy tukoy apoy daloy ugoy kahoyako'y (ako ay)

/uy/aruy baduy huy

 Gayunman, kapag ang /y/ o /w/ ay napapagitan sa dalawang patinig ito ay
napasasama na sa sumusunod na patinig kaya’t hindi na maituturing na diptonggo.
Nahihiwalay ang dalawang titik sapagpapantig.

Halimbawa ng hindi Diptonggo:

- Ang /aw/ sa sayawan ay hindi na maituturing na diptonggo sapagkat ang w ay

nakapagitan na sa dalawang patinig. Ang pagpapantig sa “sayawan" sa-ya-wan at hindi
sa-yaw-an

- Ang salitang aliw (a-liw) ay may diptonggo. Ang diptonggo ay ang tunog na /iw/ dahil
ang tunog na ito ay nasa pantig na liw.

- Ang salitang aliwalas ay may iw ngunit wala itong diptonggo na/iw/ dahil ang titik i at w
ay nahihiwalay sa pagpapantig ng salita (a-li-wa-las).

- Ang salitang sampayan ay walang diptonggo dahil angmagkasunod na titik a at y ay

nahihiwalay sa pagpapantig ngsalita (sam-pa-yan). Ang salitang sampay (sam-pay) ay
may diptonggo na /ay/ dahil ang tunog na ito ay nasa pantig na pay.

Halimbawa: malay -- malaya = malialiw -- aliwan = mali = ang malay ay may diptonggong
ay, ngunit ang ay ay hindi na diptonggo sa salitang malaya.= ang aliw ay may
diptonggong iw, ngunit ang iw ay hindi nadiptonggo sa salitang aliwan.

Ang diptonggo ay ang tunog na nabubuo sa pagsasama ng alin man sa limang

patinig at ng titik w o y. Ang diptonggo ay alin man sa mga tunog na /aw/, /ay/, /ey/,
/iw/,/iy/, /oy/, o /uy/ sa isang pantig ng salita.

Halimbawa:

Bahay Lumbay Pantukoy

Dalaw Apoy Daloy

Giliw Aliw Gulay

Buhay
 6. KLASTER

Ang paggamit ng klaster ay nakapagpapadalas sa pagsasalitang isang tao.

Magkatabing dalawang magkaibang katinig sa isang pantig. Ito ay maaaring matagpuan
sa unahan o inisyal, at sa hulihan opinal na posisyon ng salita.

Halimbawa:

Klaster sa unahan - trabaho, plano, braso

Klaster sa hulihan - kard, nars, relaks

Ang kambal katinig o klaster ay ang mga salitang mayroong magkadikit na

dalawang magkaibang katinig na matatagpuan lamang sa iisang pantig.

Halimbawa:

Braso Kumpleto Klase

Blusa Kontrbida Bruha

Kwintas Sobre Grasa

Klaro

Ang klaster ay ang dalawa o higit pang magkatabing katinig saloob ng isang salita.
Katulad ito sa “kambal katinig” sa tagalog na mula sa mga salitang KAMBAL o dalawa at
KATINIG okonsonant subalit tanging yung dalawang magkatabing katinigsa isang pantig
o silabol lamang ang ikinokonsider na ganito.

Walang higit sa tatlong magkakatabing konsonant sa isang silabol sa tagalog (mga

salitang-hiram sa Kastila) hindi tulad sa Filipino na posible ang pagkakaroon ng tatlo
hanggang apat. Ito ay dahil sa paghihiram ng salita sa mga wikang banyaga (karamihan
sa English).

Halimbawa: eroplano, titser, rolerbleyds

Hindi klaster: ngipin (ang NG ay ikinokosider na isang letra sa Tagalog maging sa
Filipino) saging

Mapapansin kapag ang isang klaster ay nagkakaroon ng singit na pantinig,

nagkakaroon na ng dalawang pantig. Kayat ito’y hindi na maituturing na klaster.

Halimbawa:

Kuwarto – mali, Kwarto – tama

Piyano – mali, Pyano – tama

Noong unang panahon ay wala pang klaster sa mga salitangtagalog. Ngunit nang
skupin tayo ng mga kastila pumasok angmga salitang hiram na nagtataglay ng klaster.
Dahil ditonagkaroong ng ilang di pagkakasundo sa pagsulat ng mgasalitang may klaster.
Ang iba ay naglalagay ng patinig sapagitan ng dalawang katin ig na bumubuo ng klaster.
Ang ibanaman ay hindi nagsisingit ng patinig.

Ilan pang mga halimbawa:

Twalya – Tuwalya Dwende – Duwende Dyanitor – Diyanito

Sweldo – Suweldo Gwapo – Guwapo

7. PARES MINIMAL

Makabuluhan ang isang tunog kapag nagagawa nitong baguhin ang kahulugan ng
isang kaligiran sa sandaling ito’y alisin o palitan. Ito ay maaaring ipakita sa pamamagitan
ng pares ng mga salita o mas kilala bilang Pares Minimal.

Karaniwang ginagamit ang Pares Minimal sa pagpapakita ng pagkakaiba ng mga

tunog ng magkakahawig ngunit magkakaibang ponema.

Halimbawa:
Pasa /pasa’/ bruise’

Basa /basa’/ ‘wet’

Ampon /ampon/ ‘adopt’

Ambon /ambon/ ‘drizzle’

Kulang /ku.lan/ ‘lacking’

Gulang /gu.lan/ ‘age’

Mapapansin na nagkokontrast sa magkaparehong kaligiran ang mga ponemang

/p/ at /b/, gayundin naman ang ponemang /k/ at /g/. Kung mapapansin ang mga nabanggit
na ponema ay matatagpuan sa magkakatulad na punto ng artikulasyon. Makikita rin sa
mga nabanggit na halimbawa na magkatulad ng bigkas maging sa haba at diin ng mga
ito subalit nagkakaiba naman sa taglay na kahulugan. Bukod dito, makikita na
matatagpuan ang mga ponemang ito sa magkatulad na posisyon.

Tandaan: Hindi pa masasabi na magkaibang ponema ang /p/ at /f/ sapagkat may mga
salita na nagtataglay ng ponemang ito sa magkatulad na magkatulad na kaligiran
gayundin ang bigkas tulad halimbawa ng kape at kafe. Subalit sa wikang ingles, kitang-
kita na magkaibang ponema ang mga ito tulad sa mga sumusunod na salita: pin at fin,
pan at fan atbp.

Sumakatuwid, ang pares minimal ay mga pares ng mga salita na magkaibaang

kahulugan ngunit magkatulad sa bigkas maliban sa isang ponema sa magkatulad na
posisyon.

Mga iba pang halimbawa:

Buhay – bahay Bigas – bigat

Buto – puto Kulong – bulong

Ginto – pinto Singsing – ningning

 8. Ponemang Suprasegmental

Ang mga ponema ay isang instrumento ng sulat na nagtataglay ng likas na

katangiang prosodic o suprasegmental. Ito’y inilalarawan bilang suprasegmental dahil sa
haba o diin nito at ang kanyang hinto o antala.

Bukod rito, ang ponemang suprasegmental ay naglalarwan rin sa makahulugang

yunit ng tunog na karaniwang hindi tinutumbasan ng mga letra sa pagsulat. Sa
halip,sinisimbolo ito ng notasyong phonemic upang malaman kung ano ang pagbigkas.
Maliban sa tono, mahalaga rin ang haba at diin. Ang haba ng bigkas na ginagamit ng
nagsasalitig sa patinig ng pantig na salita, Samantala, ang diin naman ay tumutukoy sa
lakas ng bigkas sa pantig ng salita. Ang antala naman ang saglit na pantigil o “pause” sa
Ingles. Ito’y nagbibigay linaw sa mga salita o mensahe ibig ipahiwatig .Sa pasulat na
pakikipagtalastasan ito ay inihuhudyatng kama, tuldok, swmi-kolon, at kolon.

Ponemang Suprasegmenta ng Diin

PAso – paSO

tuBO – TUbo

BUhay – buHAY

HApon – haPON

taSA – TAsa

Ponemang Suprasegmenta ng Antala

Hindi siya si Peter.

Ang tao ay hindi si Peter.

Hindi, siya si Peter.

Tinatama ng tagasalita na ito si Peter.

Hindi siya, si Peter.

Si peter ang tinutukoy, hindi ang isang tao.

Ponemang Suprasegmental ng Tono

Nagpapahayag: Maligaya siya.

Nagtatanong: Maligaya siya?

Nagbubunyi: Maligaya siya!

SANGGUNIAN:

https://philnews.ph/2021/03/18/ano-ang-ponolohiya-kahulugan-at-halimbawa-nito/

https://filipino101-blog.tumblr.com/post/70079551264/punto-at-paraan-ng-
artikulasyon/amp

https://www.coursehero.com/file/46058128/DIPTONGGOdocx/

https://www.academia.edu/39457760/Diptonggo_at_Klaster

https://filipino101-blog.tumblr.com/post/70081126509/pares-minimal/amp