सुरभारती वेश पाट १ ६) पुं लंगी सवनाम प रचय व यापद वर हत वा ये

६) पुं लंगी सवनाम प रचय व यापद वर हत वा ये -

सं कृतमधील सवनामे –

अ म = मी, आ ह यु म = तू, तु ह
य = जो, जी, जे त = तो, ती, ते
कम ् ( नाथक सवनाम) = कोण, काय एत = हा, ह , हे
अ य = दस
ु रा, दस
ु र , दस
ु रे सव = सव

या सवनामांची थमा वभ ती खाल ल माणे होते.

अ म = मी, आ ह यु म = त ू, त ु ह
अहम ् आवाम ् वयम ् थमा वम ् यव
ु ाम ् यय
ू म् थमा
य = जो, जी, जे त = तो, ती ते
य: यौ ये (पुं लंगी) थमा स: तौ ते (पुं लंगी) थमा
एत = हा, ह , हे कम ् = कोण, काय
एष: एतौ एते (पुं लंगी) थमा क: कौ के (पुं लंगी) थमा
अ य = दस
ु रा दस
ु र दस
ु रे सव = सव
अ य: अ यौ अ ये (पंु लंगी) थमा सव: सव सव (पंु लंगी) थमा

सं कृतमधे अ म = मी, आ ह हे थम पु षी सवनाम आहे व यु म = तू, तु ह हे

वतीय पु षी सवनाम आहे . या दो ह सवनामांची पे पुं लंगात, नपुंसक लंगात अथवा ी लंगात
सारखीच होतात. बाक सवनामे तत
ृ ीय पु षाची आहे त. बाक सवनामांची पे मा त ह लंगात
वेगवेगळी असतात.

पु ष व वचना वषयी प ट करण –

याकरणात पु ष तीन, वचने तीन, व लंगे तीन आहे त.
सुरभारती वेश पाट १ ६) पुं लंगी सवनाम प रचय व यापद वर हत वा ये

पु ष हा श द याकरणात मया दत अथाने वापरला जातो. वा यामधे कत तीन कारचेच असू

शकतात.
१) व ता वत: वषयी सांगतो. उदा. मी कामावर जातो. आ ह शाळे त जातो. वत: वषयी मा हती
दे णारे कत हे थम पु षाचे असतात. ( हंद मधे याला उ म पु ष असे हणतात).
२) व ता जे हा दस
ु याशी बोलतो ते हा ऐकणारा हा वतीयपु षी असतो. ( हंद त याला म यम
पु ष असे हणतात).
उदा.
तू दक
ु ानात गेलास का ? तु ह खेळता.
३) व ता व ोता यां यामधे जो अनुपि थत असतो, तो कता तत
ृ ीय पु षाचा असतो. ( हंद मधे
याला थम पु ष असे हणतात).
महे श गावाला जातो. मुल अ यास करतात.

यापद वर हत पंु लंगी सं कृत वा ये

सं कृतमधे वा य करत असतांना मराठ त जे आपण ‘आहे ’ हे यापद वापरतो ते सं कृतमधे
वापरलेच पा हजे असे नाह . ते यापद न वापरताह वा याचा अथ पूण होतो.
१) थम पु षी वा ये -
सं कृत वा ये मराठ अथ
अहं कृषीवल: । मी शेतकर (आहे ).
आवां कृषीवलौ । आ ह दोघे शेतकर (आहोत).
वयं कृषीवला: । आ ह सव शेतकर (आहोत).

२) वतीय पु षी –
सं कृत वा ये मराठ अथ
वं कृषीवल: । तू शेतकर (आहे स).
युवां कृषीवलौ । तु ह दोघे शेतकर (आहात).
यूयं कृषीवला: । तु ह सव शेतकर (आहात).
सुरभारती वेश पाट १ ६) पुं लंगी सवनाम प रचय व यापद वर हत वा ये

३) तत
ृ ीय पु षी वा ये –
सं कृत वा ये मराठ अथ
एष: कृषीवल: । हा शेतकर (आहे ).
एतौ कृषीवलौ । हे दोन शेतकर (आहे त).
एते कृषीवला: । हे सवजणं शेतकर (आहे त).

या सं कृत वा यांमधे यापदे वापरलेल नाह त. पण जे सवनाम वापरले आहे ते नामा या

लंग, वचन व वभ ती माणे वापरलेले आहे . अहं , वं कं वा एष: ह एकवचनी सवनामे आहे त.
हणन
ू पढ
ु े कृषीवल श दाचे एकवचन आले आहे .
आवां, युवां व एतौ ह ववचनी सवनामे आहे त. हणून यां यापुढे कृषीवल श दाचे
ववचनी कृषीवलौ हे प आले.
तर वयं, यय
ू ं व एते ह बहुवचनी सवनामे वापरल अस यामुळे यां यापुढे कृषीवला: हे
बहुवचन वापरले आहे .
इथे ‘आहे ’ हे यापद भाषांतरात कंसात ठे वले आहे . कारण मूळ वा यात ते नाह . मूळ
वा यात एखादा सं कृत श द नसेल पण भाषांतरात वापरावा लागत असेल तर तो भाषांतरात
कंसात ठे व याची प धत आहे . अशा कारे आपण कोण याह य तीची, ा यांची कं वा व तूची
ओळख क न दे ऊ शकतो.

काह वा ये
अहं नप
ृ : । (मी राजा आहे ). आवां वदष
ू कौ । (आ ह दोघे वदष
ू क आहोत).
वयं ाहका: । (आ ह सव ाहक आहोत) वं छाया च कार: । (तू छाया च कार आहे स.)
युवां लोहकारौ । (तु ह दोघे लोहार अहात). यूयं श का: । (तु ह सव श क अहात.)
एष: महे श: । (हा महे श आहे .) एष: छा : । (हा व याथ आहे .)
एतौ बालकौ । (हे दोघे बालक आहे त.) एते लेखका: । (हे सव लेखक आहे त.)
सुरभारती वेश पाट १ ६) पुं लंगी सवनाम प रचय व यापद वर हत वा ये

वा याय
न १ला - खाल ल यावसा यकांची ओळख क न या.
१) आप णक (दक
ु ानदार) २) मालाकार ३) वै य ४) गायक ५) वादक ६) बालक ७) लेखक ८) सेवक
९) संगीतकार १०) गीतकार

न २ रा कंसातील श दाचे यो य वचन लहा.

१) अहं ----- । (गीतकार)
२) ते ----- । (कु भकार)
३) युवां -----। (वै य)
४) स: -----। (सेवक)
५) यूयं -----। (सुवणकार)
६) आवां -----। (अ यापक)
७) तौ -----। (लोहकार)
८) वं -----। (लेखक)
९) वयं -----। (बालक)
१०) महे श: सुरेश: च -----। (वादक)
११) छा ा: -----। (गायक)
१२) पु ड लक: -----। (आप णक )

न ३ - अ गटातील श द व ब गटातील श दां या साहा याने एक कं वा अनेक वा ये बनवा. अ

गटात सवनामांची थमा वभ तीचे एकवचन, ववचन वा बहुवचन वापरलेले आहे व ब गटात
काह पुं लंगी श दांची थमा वभ तीची एकवचन, ववचन व बहुवचनाची पे वापरल आहे त.

अ गट - वयम ्, वम ्, आवाम ्, तौ, एष:, यव

ु ाम ् सव, स:, ते, एते, यय
ू म ्, एतौ, सव:, अ ये, अहम ्,
ब गट - बालका:, अ यापकौ, श का:, गायक:, कृषीवलौ, सेवका:, जन:, छा :, गायका: शुकौ,
काक:, संहा:, रजकौ, मग
ृ ा:, सौ चक: