सुरभारती वेश पाट १ अनु वार व जोडा रे यांचे लेखन

३) पाठ अनु वार व जोडा रे यांचे लेखन

सं कृत भाषेची लेखनप धत -

सं कृतमधील अनु वारयु त श द ल ह याची प धत -

सं कृतमधे श दावर अनु वार फ त अनु वाराचा उ चार ‘म ्’ असा होत असेल

तर दे तात. एरवी अनु वारापुढे वग य यंजन असेल तर अनु वारा या ऐवजी या

वगातील अनुना सक ल ह याची प धत आहे .

उदा.

मराठ - आनंद, चंच,ू कंक, शंख, वसंत, यंजन, संजय, संचय.

सं कृत - आन द, च च,ू क क, श ख, वस त, य जन, स जय, स चय.

अनु वारापढ
ु े वग य यंजन नसेल तर अनु वारच दे तात.

उदा. सं कृत, सं कृती.

वा यात मधे अनु वारयु त श द आला असेल तर अनु वार यायचा व शेवट

आला असेल तर यंजनच लहायचे. उदा.

अहं शालां ग छा म ।

शालां ग छा म अहम ् ।

अहम ् हा श द वा या या शेवट आला आहे . असा अनु वारयु त श द वा या या

शेवट असेल ते हा अनु वार न दे ता यंजनच लहायचे असते.

यंजना या पुढे वर आला असेल तर म ् हे यंजन लहावे. पण तथे संधीच होतो.

सुरभारती वेश पाट १ अनु वार व जोडा रे यांचे लेखन

उदा.

अहम ् अनुसरा म = अहमनुसरा म

सं कृतभाषा क ठण वाट याचं आणखी एक कारण हणजे मराठ सारखे यात

सुटे श द लखाणाची प धत नाह . उदा. मराठ मधे आपण ‘आशा आज आल ’ असे

सुटे श द हणतो. त ह श द वरांनी सु होणारे आहे त. पण आपण संधी क न

हणत नाह . सं कृतमधे याचे भाषांतर होईल ‘आशा अ य आग छत ्’ पण

वरापुढे वर आला क लगेच यांचा संधी क नच लह ले जाते. यामळ

ु े वा य

होईल ‘आशा याग छत ्’. मग संधी सोडवन

ू याचा अथ ल ात यावा लागेल.

मराठ मधे आपण ठरा वक ठकाणीच संधी करतो. सरसकट दसला वरापुढे वर

क कर संधी अशी प धत नाह .

सं कृतभाषा क ठण बन याचं आणखी एक कारण हणजे समास. सामा सक

श द हे सं कृत भाषेचे वै श य आहे . समास हणजे दोन श दांब दल जोडश द

तयार करणे.

जोडा र लेखन -

जोडा र हणजे संयु त यंजन. एकापे ा जा त यंजने एक येऊन ह यंजने

बनतात. जोड यंजनात जे यंजन आधी येते ते यंजन अध लहून मग यापुढ ल

यंजन ल हले जाते. उदा. - यान, लान, अ यास, क लोल.

सं कृतमधे ‘ ’ यंजनाने बनणा या जोडा रात ‘ ’ यंजन नेहेमीच आधी असते.

सुरभारती वेश पाट १ अनु वार व जोडा रे यांचे लेखन

उदा. म, ा मण, व, आ लाद. हे श द ह, ा हण; असे लह त नाह त.

मराठ तील है स श द मा असाच म ् वण आधी लहून लहायचा असतो.

मराठ त आपण ‘ च ह’ हा श द असा लहून दाखव या माणे ल हतो.

सं कृतमधे ‘ च न’ हा श द ल हतांना वण आधी लहून मग न ् वण लहायचा

असतो. व उ चारण या सु धा च न असेच ल हणे बरोबर आहे .

‘र्’ यंजनाने बनणा या जोडा रांचे दोन कार आहे त.

१) ‘र्’ या यंजनाचा आधी उ चार होणारे श द - उदा. सूय, काय, वग, कक

असे श द पढ
ु ल यंजनावर रफार दे ऊन लह तात. सय
ू श दात स ् ऊ र् य ् अ असा

म आहे. ‘र्’ हे यंजन आधी येऊन नंतर ‘य ्’ हे यंजन येत.े हणून ते रफार दे ऊन

य ् यंजन ल हले जाते.

२) र् या यंजनाचा नंतर उ चार होऊन जोडवण बनत असेल तर लखाणाची

प धत वेगळी आहे.

उदा. व , श , व , भा, अ

व या श दात - व ् अ क् र् अ असा म आहे . आता क् , ज ्, प ्, ग ् वगैरे अ रांमधे

उभी रे घ अस यामळ
ु े याचे लेखन ्, ्, ्, ् असे या उ या रे घेला एक आडवी

रे घ दे ऊन करतात. वणात जर उभी रे घ नसेल तर उ , महारा , कृ , असे

करतात. कारण , अशा काह वणामधे क् , ग ् सारखी एखाद उभी रे घ दे ऊन

केलेल अ र रचना नाह .

सुरभारती वेश पाट १ अनु वार व जोडा रे यांचे लेखन

सं कृतमधे पाच वण एक येऊन सु धा जोडा रे बनलेल आहेत.

उदा. - का य (= पूणपणे) - या श दात का नंतर र्, त ्, स ्, न ्, य ् अ अशी पाच

यंजने एक येऊन जोड यंजन तयार झाले आहे.

काह जोडा रे ल ह याची प धत वेगळी आहे . उदा. भ , न, ास. ् व

् हे वण जर जोडा रे असले तर जोडा र क न ल ह याची प धत नाह .

् आण ् हे वण अशा प धतीनेच ल हल जातात, हे ल ात ठे वले पा हजे.

काह वेळा ‘s’ हे इंि लश ‘s’ अ रासारखे च न दसून येत.े या च नाला

अव ह च न हणतात. लोकेऽि मन ् वगैरे संधींमधे असे अव ह च न दसून येत.े

या श दात लोके अि मन ् असे दोन श द एक येऊन संधी झालेला आहे . संधी होतांना

अ चा लोप झाला. याऐवजी असे अव ह च न येत.े ‘अ’ या वणाचा लोप झालेला

आहे असे हे च ह दाखवते. उ चार ‘लोकेि मन ्’ असाच होतो.

खूप लोक ञ ् व ् या वणा या लेखनात घोळ करतात. यातील प हले ञ ् हे च

वगातील शेवटचे अनन

ु ा सक यंजन आहे. तर ् हे यंजन त ् + र् मळून झालेले

जोडा र आहे. ते हा म असा श द लहावा, मञ असे लहू नये.

वण व छे द करायचा हणजे या श दात कोणते वण माने आले आहे त ते

सांगाय़चे आहे .

उदा. वग - व ् + अ + र् + ग ् + अ

वर ल वण माने येऊन वग हा श द बनला आहे .

सुरभारती वेश पाट १ अनु वार व जोडा रे यांचे लेखन

तसेच वणसंयोग करावयाचा हणजे या माने वण दले आहे त याव न

श द बनवायचा.

उदा. - + ए + व ् + अ = दे व

वाधाय

१) खाल ल श दांचा वण व छे द करा -

य, अ ान, ऋ वेद, शृ गार, कक टक, मदे व, दय, आि नक, अ त:करण,

अकि पत.

२) वणसंयोग क न श द बनवा.

१) ् + आ + त ् + अ: + क् + आ + ल ् + अ =

२) स ् + उ + श ् + इ + क् + ष ् + इ + त ् + अ =

३) व ् + अ + र् + ण ् + अ + म ् + आ + ल ् + आ =

४) म ् + अ + + आ + र् + आ + ष ् + + र् + अ =

५) इ + न ् + + र् + अ =

३) खाल ल मराठ श दातील अनु वारासाठ अनुना सक योजा.

गंगा, गंध, चंचल, कंद, कंटक, चं का, तं ा, दं त, दं ड, अनंतर, अनंग, नांद , नीळकंठ,

मंगल, मंडप