Phaàn I.

LYÙ THUYEÁT CHUNG MAÙY XEÁP DÔÕ

Chöông 1:
GIÔÙI THIEÄU,PHAÂN LOAÏI VAØ ÑAËC ÑIEÅM KEÁT CAÁU MAÙY XEÁP DÔÕ
§1.1. GIÔÙI THIEÄU CHUNG VAØ PHAÂN LOAÏI MAÙY XEÁP DÔÕ.
1.1.1. Giôùi thieäu chung.
Maùy xeáp dôõ (coøn ñöôïc goïi laø maùy naâng chuyeån) laø caùc loaïi maùy moùc thieát bò duøng ñeå thay
ñoåi vò trí cuûa ñoái töôïng coâng taùc (vaät naâng) nhôø thieát bò mang vaät nhö: moùc treo, gaàu ngoaïm, nam
chaâm ñieän, daây baêng, gaàu…
Maùy xeáp dôõ ôû caûng duøng ñeå naâng haï vaø chuyeån haøng hoùa phuïc vuï cho vieäc cô giôùi hoùa
xeáp dôõ ôû caùc caûng – nôi ñaàu moái taäp trung caùc loaïi haøng hoùa phuïc vuï coâng taùc xuaát khaåu (export)
vaø nhaäp khaåu (import) trong vaän taûi bieån.
Maùy xeáp dôõ ñöôïc söû duïng ñeå naâng vaø chuyeån caùc loaïi haøng hoøm kieän, thuøng… (goïi laø
haøng khoái) cuõng nhö ñeå naâng – chuyeån caùc loaïi haøng daïng haït, cuïc… khoâng ñöôïc ñoùng goùi nhö:
than ñaù, quaëng; caùc loaïi vaät lieäu rôøi duøng trong xaây döïng: caùt, ñaù, soûi… (goïi laø haøng rôøi) taïi caùc
kho, baõi…
Maùy xeáp dôõ cuõng ñöôïc söû duïng ñeå phuïc vuï vieäc naâng, haï, vaän chuyeån trong caùc phaân
xöôûng söûa chöõa, cheá taïo, laép raùp cô khí, trong caùc nhaø maùy ñoùng taøu, caùc coâng tröôøng xaây döïng
v.v…
Maùy xeáp dôõ phuïc vuï cho coâng taùc xeáp dôõ vaø vaän chuyeån haøng hoùa, saûn phaåm trong noäi boä
caùc nhaø maùy, xí nghieäp… vaø raát nhieàu lónh vöïc khaùc nhau: noâng nghieäp, laâm nghieäp vaø trong neàn
kinh teá noùi chung.

1.1.2. Phaân loaïi:

a) Theo coâng duïng vaø nguyeân taéc hoaït ñoäng, maùy xeáp dôõ ñöôïc chia thaønh:
1 – Maùy xeáp dôõ hoaït ñoäng theo chu kyø (maùy truïc):
Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa maùy khi xeáp dôõ haøng hoùa laø vieäc naâng vaø chuyeån haøng do maùy
thöïc hieän qua töøng chu kyø laøm vieäc. Maùy xeáp dôõ hoaït ñoäng chu kyø chuû yeáu phuïc vuï quaù trình
naâng – chuyeån caùc haøng khoái (hoøm, kieän, thuøng, bao…). Ñaëc ñieåm laøm vieäc cuûa caùc cô caáu maùy
cuûa loaïi maùy naøy laø laøm vieäc ngaén haïn, laëp ñi laëp laïi.
2 – Maùy xeáp dôõ hoaït ñoäng lieân tuïc (maùy vaän chuyeån lieân tuïc):
Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa nhoùm maùy naøy khi xeáp dôõ haøng hoùa laø vieäc naâng haøng, chuyeån
haøng do maùy thöïc hieän laø lieân tuïc theo moät tuyeán nhaát ñònh, khi maùy laøm vieäc caùc coâng ñoaïn
chaát taûi vaän chuyeån haøng vaø dôõ taûi ñöôïc tieán haøng moät caùch ñoàng thôøi, haøng hoùa ñöôïc vaän
chuyeån qua maùy laø moät doøng lieân tuïc.
3 – Maùy xeáp dôõ töï haønh (maùy naâng töï haønh):
Caùc loaïi maùy thuoäc nhoùm naøy chuû yeáu laøm vieäc trong caùc kho baõi cuûa caûng. Ñaëc ñieåm
cuûa caùc maùy thuoäc nhoùm naøy laø tính töï haønh vaø tính cô ñoäng cao vì theá ñòa baøn phuïc vuï roäng. Khi
laøm vieäc, maùy thöïc hieän vieäc naâng, chuyeån vaø xeáp haøng thaønh ñoáng (xeáp choàng) trong caùc kho
baõi, boác haøng töø kho baõi xeáp (chaát) leân phöông tieän vaän taûi (oâtoâ, taøu hoûa) hoaëc dôõ haøng töø
phöông tieän vaän taûi xeáp vaøo kho.
Maùy xeáp dôõ töï haønh coù loaïi hoaït ñoäng theo chu kyø (ví duï: maùy naâng chaïc, maùy naâng moät
gaàu) coù loaïi hoaït ñoäng theo cheá ñoä lieân tuïc (ví duï: maùy naâng nhieàu gaàu…).

1
 a) b) c)

d)
Hình 1.1 – Moät soá loaïi maùy truïc:
a), b), Caùc loaïi caàn truïc chaân ñeá; c) Caàn truïc thaùp baùnh loáp vaø caàu chuyeån taûi; d) – Caàu chuyeån taûi vaø coång truïc
baùnh loáp chuyeân duøng xeáp dôõ container.

2
 e) f)
Hình 1.1– Moät soá loaïi maùy truïc (tieáp theo): e) Coång truïc; f) Baùn coång truïc.

g) h)
Hình 1.2 – Maùy naâng töï haønh: g) Maùy naâng chaïc; h) Maùy naâng container kieåu caàn.

Hình 1.3 – Maùy vaän chuyeån lieân tuïc

i) Baêngñai; j) – Baêng taám; k) – Baêng vít; m) – Baêng gaàu;

3
 Hình 1.3 – Maùy vaän chuyeån lieân tuïc: n) Thieát bò vaän chuyeån khí eùp (kieåu hoãn hôïp).

b) Theo ñaëc tính heä truyeàn ñoäng, maùy xeáp dôõ ñöôïc chia thaønh caùc nhoùm:
1 – Maùy xeáp dôõ coù heä truyeàn ñoäng cô khí,
2 – Maùy xeáp dôõ coù heä truyeàn ñoäng ñieän – cô,
3 – Maùy xeáp dôõ coù heä truyeàn ñoäng cô khí – thuûy löïc,
4 – Maùy xeáp dôõ coù heä truyeàn ñoäng phoái hôïp cô – ñieän – thuûy löïc,
c) Theo thieát bò di chuyeån, maùy xeáp dôõ ñöôïc chia thaønh caùc nhoùm:
1 – Maùy xeáp dôõ di chuyeån baèng baùnh xe chaïy treân ñöôøng ray,
2 – Maùy xeáp dôõ di chuyeån baèng baùnh loáp,
3 – Maùy xeáp dôõ di chuyeån baèng baùnh xích,
4 – Maùy xeáp dôõ ñaët treân thieát bò noåi: caàn truïc noåi…
5 – Maùy xeáp dôõ boá trí treân taøu thuûy: caàn truïc taøu thuûy…

§1.2. ÑAËC TÍNH CHUNG VEÀ KEÁT CAÁU.

Keát caáu cuûa moät maùy xeáp dôõ coù theå bao goàm caùc cuïm keát caáu, heä thoáng, cô caáu thieát bò
chính sau:
1 – Thieát bò ñoäng löïc,
2 – Heä thoáng truyeàn ñoäng,
3 – Caùc cô caáu coâng taùc,
4 – Heä thoáng di chuyeån,
5 – Heä thoáng ñieàu khieån,
6 – Keát caáu theùp khung vaø beä maùy,
7 – Caùc heä thoáng thieát bò phuï khaùc: heä thoáng chieáu saùng, aâm thanh, caùc thieát bò an toaøn …
Tuøy theo yeâu caàu phuïc vuï vaø chöùc naêng coâng taùc, ñieàu kieän khai thaùc maùy coù theå coù ñaày
ñuû caùc boä phaän chính keå treân, hoaëc khoâng coù ñuû caùc boä phaän, keát caáu neâu treân.
Keát caáu chung cuûa maùy ñöôïc theå hieän treân baûn veõ kyõ thuaät goïi laø “baûn veõ keát caáu chung
cuûa maùy” – baûn veõ toång theå.
Keát caáu cuûa caùc boä phaän chính theå hieän treân caùc baûn veõ kyõ thuaät goïi laø “baûn veõ cô caáu
maùy” – baûn veõ keát caáu.
“Sô ñoà ñoäng hoïc” laø baûn veõ theå hieän moái lieân heä veà maët ñoäng hoïc giöõa caùc boä phaän (phaàn
töû) cuûa heä thoáng truyeàn ñoäng.

4
This document was created with Win2PDF available at http://www.win2pdf.com.
The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only.
This page will not be added after purchasing Win2PDF.
Chöông 2: THIEÁT BÒ ÑOÄNG LÖÏC DUØNG TRONG MAÙY XEÁP DÔÕ
§2.1. KHAÙI NIEÄM VAØ PHAÂN LOAÏI THIEÁT BÒ ÑOÄNG LÖÏC:
2.1.1. Khaùi nieäm:
Thieát bò ñoäng löïc laø thieát bò phaùt ra nguoàn naêng löôïng (coâng suaát) daãn ñoäng cho caùc cô
caáu maùy hoaït ñoäng. Thieát bò ñoäng löïc coøn goïi laø ñoäng cô cuûa maùy.
2.1.2. Phaân loaïi caùc thieát bò ñoäng löïc:
Treân caùc maùy xeáp dôõ söû duïng caùc daïng thieát bò ñoäng löïc sau:
a) Ñoäng cô ñieän:
Laø loaïi thieát bò ñoäng löïc ñöôïc söû duïng phoå bieán treân caùc maùy xeáp dôõ laøm vieäc ôû nhöõng nôi
coù maïng löôùi ñieän coâng nghieäp. Ñoäng cô ñieän duøng laøm thieát bò ñoäng löïc chính coù nhieàu öu ñieåm
noåi baät nhö:
– Keát caáu khaù nhoû goïn, hieäu suaát cao, giaù thaønh reû,
– Khaû naêng quaù taûi lôùn,
– Ñieàu khieån thuaän tieän, nheï nhaøng, môû maùy vaø ñoåi chieàu quay deã daøng.
– Tieän lôïi trong vieäc ñieàu khieån töï ñoäng vaø ñieàu khieån theo chöông trình (programable
logic controller – PLC).
b) Ñoäng cô ñoát trong:
Ñoäng cô ñoát trong laø loaïi thieát bò ñoäng löïc ñöôïc söû duïng thích hôïp treân caùc maùy xeáp dôõ
khi laøm vieäc thöôøng xuyeân löu ñoäng, khoâng söû duïng nguoàn ñieän tónh taïi ñöôïc. Ví duï: caùc caàn truïc
töï haønh, caàn truïc oâtoâ, baùnh loáp, baùnh xích, caàn truïc noåi…, Caùc maùy naâng töï haønh: maùy naâng chaïc,
maùy naâng moät gaàu, maùy naâng container chuyeân duøng xeáp dôõ container treân caùc baõi caûng.
c) Thieát bò ñoäng löïc phoái hôïp:
Hieän nay treân caùc caàn truïc töï haønh, ngöôøi ta thöôøng duøng caùch chuyeån ñoåi naêng löôïng
döôùi daïng cô naêng do ñoäng cô ñoát trong phaùt ra thaønh naêng löôïng ñieän (ñoäng cô ñoát trong daãn
ñoäng maùy phaùt ñieän) hoaëc thaønh naêng löôïng thuûy löïc (ñoäng cô ñoát trong daãn ñoäng bôm thuûy löïc)
hoaëc naêng löôïng khí neùn (ñoäng cô ñoát trong daãn ñoäng maùy neùn khí). Naêng löôïng ñieän, thuûy löïc,
khí neùn seõ cung caáp cho caùc ñoäng cô ñieän, thuûy löïc, khí neùn rieâng bieät daãn ñoäng cho caùc cô caáu.
Ñoù laø caùc cuïm thieát bò ñoäng löïc phoái hôïp.
1 – Cuïm thieát bò ñoäng löïc diezel – maùy phaùt ñieän:
Thieát bò ñoäng löïc chính treân maùy thöôøng laø ñoäng cô diesel. Ñoäng cô diezel daãn ñoäng maùy
phaùt ñieän phaùt ra naêng löôïng ñieän. Nguoàn naêng löôïng ñieän cung caáp cho caùc ñoäng cô ñieän daãn
ñoäng cho caùc cô caáu coâng taùc rieâng bieät. Nhö vaäy ñoäng cô tröïc tieáp daãn ñoäng cho caùc cô caáu maùy
laø ñoäng cô ñieän.
2 – Cuïm thieát bò ñoäng löïc diezel – bôm thuûy löïc:
Thieát bò ñoäng löïc chính treân maùy thöôøng laø ñoäng cô diesel. Ñoäng cô diezel daãn ñoäng bôm
thuûy löïc. Bôm thuûy löïc bieán ñoåi naêng löôïng naøy döôùi daïng cô naêng (töø ñoäng cô diezel) thaønh
naêng löôïng cuûa doøng chaát loûng thuûy löïc.
Nguoàn naêng löôïng tích luõy trong doøng chaát loûng thuûy löïc cung caáp cho caùc ñoäng cô thuûy
löïc daãn ñoäng cho caùc cô caáu coâng taùc. Nhö vaäy ñoäng cô tröïc tieáp daãn ñoäng cho caùc cô caáu coâng
taùc cuûa maùy laø caùc ñoäng cô thuûy löïc.
3 – Cuïm thieát bò ñoäng löïc ñoäng cô ñoát trong – maùy neùn khí:
Thieát bò ñoäng löïc chính treân maùy laø ñoäng cô ñoát trong. Ñoäng cô ñoát trong daãn ñoäng moät
maùy neùn khí. Maùy neùn khí bieán ñoåi naêng löôïng döôùi daïng cô naêng (töø ñoäng cô ñoát trong) thaønh
naêng löôïng cuûa khoâng khí neùn döôùi aùp suaát cao. Nguoàn naêng löôïng khoâng khí neùn cung caáp cho
caùc ñoäng cô khí neùn daãn ñoäng cho caùc cô caáu coâng taùc.

5
 Hieän nay daãn ñoäng nhôø khoâng khí neùn ít ñöôïc söû duïng trong heä thoáng truyeàn ñoäng cho
caùc cô caáu maùy xeáp dôõ. Treân caùc maùy xeáp dôõ, maùy xaây döïng vaø treân caùc phöông tieän vaän taûi boä
(oâtoâ, maùy keùo…) khí neùn thöôøng ñöôïc duøng ñeå ñieàu khieån caùc thieát bò nhö: ñieàu khieån ly hôïp,
ñieàu khieån phanh…

§2.2. ÑOÄNG CÔ ÑIEÄN:

2.2.1. Khaùi nieäm veà ñoäng cô ñieän:
Ñoäng cô ñieän ñöôïc söû duïng phoå bieán
treân caùc maùy xeáp dôõ coá ñònh hoaëc di chuyeån
ôû cöï ly ngaén. Ñoäng cô ñieän laø thieát bò bieán
ñoåi ñieän naêng thaønh cô naêng, döïa treân
nguyeân lyù taùc duïng löïc ñieän töø giöõa töø tröôøng
vaø doøng ñieän.
Hình 2.1 – Hình daùng chung ñoäng cô ñieän.
2.2.2. Phaân loaïi ñoäng cô ñieän:
Caên cöù vaøo loaïi doøng ñieän (nguoàn ñieän) cung caáp cho ñoäng cô hoaït ñoäng maø coù theå phaân
thaønh hai loaïi: ñoäng cô ñieän 1 chieàu, ñoäng cô ñieän xoay chieàu.
a) Ñoäng cô ñieän moät chieàu:
Laø loaïi ñoäng cô ñieän khi hoaït ñoäng phaûi duøng nguoàn ñieän 1 chieàu. Öu nhöôïc ñieåm cuûa
ñoäng cô ñieän 1 chieàu so vôùi ñoäng cô ñieän xoay chieàu laø:
– Öu ñieåm: Coù khaû naêng ñieàu chænh vaän toác trong phaïm vi roäng, moâmen khôûi ñoäng cao,
khaû naêng quaù taûi lôùn, deã taïo ñöôøng ñaëc tính cô phuø hôïp vôùi yeâu caàu laøm vieäc.
– Nhöôïc ñieåm: Phaûi coù nguoàn ñieän moät chieàu, thöôøng phaûi söû duïng nguoàn ñieän xoay chieàu
thoâng qua caùc boä chænh löu ñeå thaønh nguoàn ñieän moät chieàu hoaëc laáy töø maùy phaùt ñieän moät chieàu.
Caùc boä chænh löu ñaét tieàn neân giaù thaønh thieát bò cao.
b) Ñoäng cô ñieän xoay chieàu:
Laø loaïi ñoäng cô ñieän khi hoaït ñoäng phaûi duøng nguoàn ñieän xoay chieàu. Öu nhöôïc ñieåm cuûa
ñoäng cô ñieän xoay chieàu so vôùi ñoäng cô ñieän 1 chieàu laø:
– Öu ñieåm: Söû duïng tröïc tieáp nguoàn ñieän xoay chieàu, khoâng caàn thoâng qua caùc boä chænh
löu neân giaù thaønh ñaàu tö chung cho heä thoáng giaûm so vôùi khi duøng ñoäng cô ñieän 1 chieàu.
– Nhöôïc ñieåm: Phaïm vi ñieàu chænh vaän toác heïp hôn so vôùi khi duøng ñoäng cô ñieän 1 chieàu.
Hieän nay vôùi kyõ thuaät bieán taàn, ñoäng cô ñieän xoay chieàu kieåu roâtor loàng soùc ñöôïc duøng
raát phoå bieán, daûi ñieàu chænh toác ñoä raát roäng vaø trôn laùng, tuy nhieân giaù thaønh thieát bò coøn cao hôn
nhieàu so vôùi heä thoáng ñieàu chænh toác ñoä truyeàn thoáng.
Vì löôùi ñieän coâng nghieäp laø maïch ñieän xoay chieàu neân ngöôøi ta hay duøng ñoäng cô ñieän
xoay chieàu. Ñoäng cô ñieän xoay chieàu thöôøng ñöôïc saûn xuaát vôùi nhieàu loaïi:
1 – Theo soá pha doøng ñieän ngöôøi ta phaân ñoäng cô ñieän xoay chieàu ra caùc loaïi:
– Ñoäng cô ñieän xoay chieàu moät pha,
– Ñoäng cô ñieän xoay chieàu ba pha.
2 – Theo nguyeân lyù taïo thaønh chuyeån ñoäng quay vaø toác ñoä töø tröôøng quay trong maùy ñieän ngöôøi ta
phaân ra caùc loaïi:
– Ñoäng cô ñoàng boä,
– Ñoäng cô khoâng ñoàng boä (ñoäng cô dò boä). Ñoäng cô ñieän xoay chieàu ba pha khoâng ñoàng
boä chia thaønh:
+ Ñoäng cô ñieän khoâng ñoàng boä roâto loàng soùc: caáu taïo ñôn giaûn, deã cheá taïo, giaù thaønh haï,
khoù ñieàu chænh toác ñoä quay cuûa truïc ñoäng cô (theo phöông phaùp truyeàn thoáng).

6
 + Ñoäng cô ñieän khoâng ñoàng boä roâto daây quaán (roâto pha): caáu taïo phöùc taïp, roâto ñöôïc cheá
taïo töø caùc cuoän daây quaán taïo thaønh caùc pha (roâto pha) neân cheá taïo phöùc taïp, giaù thaønh cao. Ñoäng
cô khoâng ñoàng boä roâto daây quaán coù nhöõng öu ñieåm noåi baät: khaû naêng ñieàu chænh toác ñoä toát (baèng
caùch thay ñoåi ñieän trôû phuï maéc noái tieáp trong caùc pha cuûa roâto), tính khôûi ñoäng toát: khôûi ñoäng
eâm, doøng ñieän khôûi ñoäng nhoû hôn so vôùi doøng ñieän khôûi ñoäng cuûa ñoäng cô khoâng ñoàng boä roâto
loàng soùc.
3 – Theo coâng duïng cuûa ñoäng cô ñieän ngöôøi ta phaân ñoäng cô ñieän xoay chieàu ra caùc loaïi:
– Ñoäng cô ñieän coù coâng duïng chung,
– Ñoäng cô ñieän coù coâng duïng rieâng (ñoäng cô ñieän chuyeân duøng).
c) Choïn ñoäng cô ñieän:
1 – Yeâu caàu ñoái vôùi ñoäng cô ñieän:
Ñoäng cô ñieän duøng laøm thieát bò ñoäng löïc daãn ñoäng cho moät cô caáu maùy phaûi thoûa maõn caùc
yeâu caàu cô baûn sau:
– Ñoäng cô coù coâng suaát löïa choïn ñöôïc töông öùng vôùi ñoà thò phuï taûi. Khi laøm vieäc vôùi cheá
ñoä thöïc ñaày taûi, ñoäng cô khoâng bò noùng quaù möùc giôùi haïn cho pheùp.
– Ñoäng cô phaûi ñaûm baûo laøm vieäc bình thöôøng khi bò quaù taûi ngaén haïn.
– Ñoäng cô phaûi coù moâmen môû maùy ñuû lôùn ñeå khôûi ñoäng cô caáu maùy laøm vieäc.
Coâng suaát cuûa ñoäng cô cuõng khoâng ñöôïc choïn quaù lôùn (so vôùi coâng suaát yeâu caàu) gaây ra
gia toác lôùn aûnh höôûng khoâng toát ñeán hoaït ñoäng cuûa cô caáu maùy vaø tính kinh teá keùm. Trong ña soá
caùc tröôøng hôïp vieäc choïn coâng suaát ñoäng cô ñöôïc tieán haønh theo ñieàu kieän phaùt noùng sau ñoù ñöôïc
kieåm nghieäm laïi theo khaû naêng quaù taûi vaø ñieàu kieän môû maùy.
2 – Caùc cheá ñoä laøm vieäc cuûa heä thoáng truyeàn ñoäng ñieän [10]:
Ñoäng cô ñieän khi laøm vieäc vôùi taûi troïng trong heä thoáng truyeàn ñoäng ñieän, caên cöù vaøo ñaëc
ñieåm phaùt noùng vaø nguoäi laïnh cuûa ñoäng cô ñieän, ngöôøi ta phaân cheá ñoä laøm vieäc cuûa heä thoáng
truyeàn ñoäng ñieän thaønh ba cheá ñoä:

a) b) c)
Hình 2.2 – Ñöôøng phuï taûi cuûa ñoäng cô ñieän (vôùi phuï taûi thay ñoåi).
a) Cheá ñoä laøm vieäc daøi haïn; b) Cheá ñoä laøm vieäc ngaén haïn; c) Cheá ñoä laøm vieäc ngaén haïn laëp laïi.

– Cheá ñoä phuï taûi daøi haïn: ÔÛ cheá ñoä laøm vieäc daøi haïn, phuï taûi ñöôïc duy trì ôû moät thôøi gian
laøm vieäc daøi, coù theå khoâng ñoåi hoaëc thay ñoåi. Nhieät ñoä cuûa ñoäng cô ñaït tôùi trò soá oån ñònh. (Xem
hình2.2.a).
Ví duï: ñoäng cô ñieän truyeàn ñoäng cho caùc baêng taûi, caùc maùy caét kim loaïi, v.v…
– Cheá ñoä phuï taûi ngaén haïn: Ñoäng cô laøm vieäc vôùi taûi troïng trong thôøi gian ngaén sau ñoù
ñoäng cô ngöøng laøm vieäc vôùi thôøi gian nghæ keùo daøi. Vì vaäy khi ñoäng cô laøm vieäc nhieät ñoä ñoäng cô

7
chöa phaùt noùng ñaït ñeán trò soá oån ñònh, khi nghæ nhieät ñoä ñoäng cô giaûm (nguoäi laïnh) veà trò soá ban
ñaàu. Ví duï: ñoäng cô ñieän truyeàn ñoäng naâng ñeå ñoùng môû caùc cöûa coáng, cöûa ñaäp nöôùc… (Xem hình
2.2b).
– Cheá ñoä phuï taûi ngaén haïn laëp laïi: Phuï taûi cuûa ñoäng cô bieán ñoåi moät caùch chu kyø, ñoäng
cô laøm vieäc trong khoaûng thôøi gian ngaén sau ñoù laïi nghæ (döøng ñoäng cô), thôøi gian nghæ ngaén
ngay sau ñoù ñoäng cô laïi ñöôïc ñöa vaøo traïng thaùi laøm vieäc. Quaù trình laøm vieäc hoaït ñoäng cuûa
ñoäng cô: laøm vieäc – nghæ – laøm vieäc – nghæ… laø lieân tieáp vaø laëp ñi laëp laïi. (Xem hình 2.2c).
Nhö vaäy khi ñoäng cô ñieän truyeàn ñoäng cho moät cô caáu maùy, ñoäng cô seõ phaûi ñoùng – môû
lieân tuïc (khôûi ñoäng – döøng lieân tuïc) do söï xen keõ cuûa caùc khoaûng thôøi gian laøm vieäc tlv vaø thôøi
gian nghæ tn cuûa ñoäng cô. Trong thôøi gian hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô ñieän laøm vieäc theo cheá ñoä ngaén
haïn laëp ñi laëp laïi; khoaûng thôøi gian laøm vieäc tlv ngaén, ñoäng cô chöa kòp phaùt noùng ñeán nhieät ñoä
oån ñònh thì ñaõ döøng (nghæ); vôùi khoaûng thôøi gian nghæ tn ngaén, ñoäng cô chöa kòp nguoäi laïnh ñeán
nhieät ñoä ban ñaàu thì ñoäng cô laïi ñöa vaøo traïng thaùi laøm vieäc vaø nhieät ñoä ñoäng cô laïi taêng leân.
Cheá ñoä laøm vieäc ngaén haïn laëp laïi ñöôïc ñaëc tröng bôûi moät thoâng soá laø: cöôøng ñoä laøm vieäc
cuûa ñoäng cô (CÑ%).
t lv t
CÑ% = 100% = lv 100% (%) (2.1)
t lv + tn T
Trong ñoù:
tlv – thôøi gian ñoäng cô laøm vieäc coù phuï taûi,
tn – thôøi gian ñoäng cô nghæ khoâng coù phuï taûi,
T – thôøi gian cuûa 1 chu kyø
T = tlv + tn
Caùc giaù trò tieâu chuaån CÑ% qui ñònh laø 15%, 25%, 40% vaø 60% – vôùi thôøi gian 1 chu kyø
laøm vieäc khoâng quaù 10 phuùt (T ≤ 10 phuùt).
Löu yù: caùc cô caáu coâng taùc cuûa maùy truïc (naâng, quay, thay ñoåi taàm vôùi, di chuyeån) thöôøng
laøm vieäc theo cheá ñoä ngaén haïn, laëp laïi. Vì vaäy ñeå phuø hôïp vôùi ñieàu kieän laøm vieäc cuûa cô caáu
ngöôøi ta cheá taïo caùc ñoäng cô chuyeân duøng truyeàn ñoäng cho caùc cô caáu maùy truïc (ñoù chính laø caùc
ñoäng cô laøm vieäc coù cheá ñoä laøm vieäc ngaén haïn laëp laïi) vôùi caùc CÑ% tieâu chuaån 15%, 25%, 40%
vaø 60%.
3 – Choïn loaïi ñoäng cô ñieän:
Caùc ñoäng cô xoay chieàu, theo yeâu caàu söû duïng ñeå phuø hôïp vôùi phuï taûi trong heä thoáng
truyeàn ñoäng ñieän, tuøy thuoäc vaøo cheá ñoä laøm vieäc trong heä thoáng truyeàn ñoäng, ngöôøi ta cheá taïo ra
caùc loaïi ñoäng cô ñieän xoay chieàu coù coâng duïng khaùc nhau.
– Ñoäng cô ñieän xoay chieàu 3 pha coù coâng duïng chung: Caùc ñoäng cô ñieän coù coâng duïng
chung ñöôïc söû duïng trong nhieàu lónh vöïc khaùc nhau truyeàn ñoäng cho caùc cô caáu maùy. Caùc ñoäng
cô ñieän coù coâng duïng chung thöôøng laø caùc ñoäng cô laøm vieäc vôùi cheá ñoä phuï taûi daøi haïn vôùi caùc
tính naêng rieâng bieät.
+ Caùc loaïi ñoäng ñieän coâng duïng chung – theo kyù hieäu cuûa Nga:
A2, AO2 (AOЛ2)
AOП2 – ñoäng cô ñieän khoâng ñoàng boä coù moâmen môû maùy cao,
AOC2 – ñoäng cô ñieän khoâng ñoàng boä coù heä soá tröôït cao,
+ Kyù hieäu ñoäng cô ñieän xoay chieàu 3 pha coâng duïng chung cheá taïo taïi Vieät Nam: DK…
– Caùc loaïi ñoäng cô ñieän xoay chieàu 3 pha chuyeân duøng cho maùy truïc: Caùc cô caáu maùy truïc
thöôøng laøm vieäc vôùi cheá ñoä phuï taûi ngaén haïn laëp laïi, vì vaäy ñeå phuø hôïp vôùi cheá ñoä laøm vieäc trong
heä thoáng truyeàn ñoäng ñieän cho caùc cô caáu maùy truïc, ngöôøi ta cheá taïo caùc ñoäng cô laøm vieäc ôû cheá
ñoä ngaén haïn laëp laïi chuyeân duøng truyeàn ñoäng cho caùc cô caáu cuûa maùy truïc.
+ Ñoäng cô ñieän xoay chieàu 3 pha roâto loàng soùc: MTK, MTKB, MTKF…
8
 + Ñoäng cô ñieän xoay chieàu 3 pha roâto daây quaán (roâto pha): MT, MTB, MTF…
– Ñoäng cô ñieän xoay chieàu 3 pha duøng cho caùc caàu truïc luyeän kim (caàu truïc trong phaân
xöôûng ñuùc): MTKM, MTM,…
– Caùc loaïi ñoäng cô ñieän 1 chieàu
chuyeân duøng cho caùc cô caáu maùy truïc: МП,
ДП, ΚПДΗ
4 – Choïn coâng suaát ñoäng cô ñieän:
– Nhöõng khaùi nieäm chung: Choïn
coâng suaát ñoäng cô ñieän nhaèm thöïc hieän
nhieäm vuï ñaët ra ñoái vôùi heä thoáng truyeàn
ñoäng ñieän. Ñeå tieán haønh choïn coâng suaát
ñoäng cô caàn phaûi tính toaùn phuï taûi khoâng
nhöõng ôû cheá ñoä xaùc laäp maø coøn ôû caû cheá ñoä
quaù ñoä. Vì vaäy vieäc choïn coâng suaát ñoäng
cô caàn phaûi ñaûm baûo caùc yeâu caàu sau:
+ Coâng suaát cuûa ñoäng cô ñieän ñöôïc
löïa choïn phaûi ñaûm baûo ñeå ñoäng cô laøm
vieäc ôû thôøi gian phuïc vuï laâu daøi maø khoâng
bò phaùt noùng quaù möùc cho pheùp – ñieàu kieän
phaùt noùng.
+ Ñoäng cô phaûi coù khaû naêng laøm
vieäc bình thöôøng khi bò quaù taûi trong thôøi
gian ngaén – ñieàu kieän quaù taûi.
+ Ñoäng cô phaûi coù moâmen môû maùy Hình 2.3 – Ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän khoâng ñoàng boä 3
pha. a) – Kieåu roâ to loàng soùc; b) – Kieåu roâ to daây quaán.
ñuû lôùn ñeå khôûi ñoäng cô caáu maùy ñöa vaøo
traïng thaùi laøm vieäc, taïi thôøi kyø khôûi ñoäng
vôùi moâmen caûn ban ñaàu cuûa phuï taûi ñaët leân
truïc ñoäng cô khaù lôùn khi maø caùc boä phaän
maùy coøn ñang ôû traïng thaùi ñöùng yeân, vôùi
quaùn tính vaø moâmen quaùn tính cuûa caùc boä
phaän maùy khaù lôùn – ñieàu kieän môû maùy.
Trong ña soá caùc tröôøng hôïp, vieäc
choïn coâng suaát ñoäng cô ñöôïc tieán haønh
theo ñieàu kieän phaùt noùng, sau ñoù thöïc hieän
kieåm nghieäm laïi theo khaû naêng quaù taûi
(ñieàu kieän quaù taûi) vaø khaû naêng khôûi ñoäng
ban ñaàu – ñieàu kieän khôûi ñoäng. Hình 2.4 – Ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän 1 chieàu.
– Nhöõng yeâu caàu khi löïa choïn coâng 1 – Ñoäng cô ñieän 1 chieàu kích töø noái tieáp.
suaát ñoäng cô: Vieäc löïa choïn coâng suaát 2 – Ñoäng cô ñieän 1 chieàu kích töø hoãn hôïp.
3 – Ñoäng cô ñieän 1 chieàu kích töø song song.
ñoäng cô ñieän truyeàn ñoäng cho caùc cô caáu
maùy caàn phaûi caên cöù vaøo caùc ñieàu kieän:
+ Cheá ñoä laøm vieäc phuï taûi: daøi haïn, ngaén haïn, ngaén haïn laëp laïi. Cheá ñoä laøm vieäc cuûa
ñoäng cô phaûi phuø hôïp cheá ñoä phuï taûi, caàn caên cöù cheá ñoä phuï taûi maø choïn loaïi ñoäng cô cho phuø
hôïp.
+ Coâng suaát tónh yeâu caàu cuûa ñoäng cô löïa choïn phaûi ñaûm baûo ñieàu kieän phaùt noùng.
+ Coâng suaát cuûa ñoäng cô löïa choïn phaûi thoûa maõn ñieàu kieän môû maùy vaø ñieàu kieän quaù taûi
khi truyeàn ñoäng cho cô caáu maùy.

9
 Vieäc tính toaùn löïa choïn coâng suaát cuûa ñoäng cô ñieän phaûi sao cho: thoûa maõn ñieàu kieän laøm
vieäc (ñaûm baûo yeâu caàu kyõ thuaät) ñoàng thôøi ñaûm baûo tính kinh teá (chi phí ñieän naêng hôïp lyù traùnh
laõng phí coâng suaát).
– Ñöôøng ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän:
+ Khi choïn ñoäng cô ñieän laøm thieát bò ñoäng löïc daãn ñoäng cho caùc cô caáu cuûa maùy xeáp dôõ
caàn chuù yù ñeán ñöôøng ñaëc tính cô cuûa noù. Ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän laø moái quan heä giöõa
moâmen ñieän töø sinh ra trong ñoäng cô vaø toác ñoä quay truïc ñoäng cô:
n = f (M) hay ω = f (M)
+ Phaân loaïi: ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän ñöôïc phaân laøm 2 loaïi ñeå xeùt nhö sau:
• Ñaëc tính cô töï nhieân: laø quan heä n = f(M) cuûa ñoäng cô öùng vôùi caùc tham soá cuûa ñoäng cô
ôû cheá ñoä ñònh möùc: Uñm, fñm, Rñm…
• Ñaëc tính cô nhaân taïo: laø quan heä n = f (M) khi sô ñoà ñaáu daây daïng ñaëc bieät ñeå coù caùc
thoâng soá thay ñoåi khaùc cheá ñoä ñònh möùc.
Treân hình 2.3 vaø 2.4 laø 1 soá daïng ñöôøng ñaëc tính cô cuûa caùc loaïi ñoäng cô ñieän [10].
– Phöông phaùp tính choïn coâng suaát ñoäng cô ñieän:
+ Caùc cô caáu maùy xeáp dôõ khi hoaït ñoäng vôùi cheá ñoä phuï taûi khaùc nhau tuøy thuoäc chöùc naêng
cuûa noù. Khi choïn ñoäng cô ñieän truyeàn ñoäng cho cô caáu maùy xeáp dôõ tröôùc heát caàn caên cöù cheá ñoä
phuï taûi (daøi haïn, ngaén haïn, ngaén haïn laëp laïi) ñeå choïn loaïi ñoäng cô ñieän thích hôïp. Ví duï: caùc cô
caáu cuûa maùy truïc thöôøng laøm vieäc vôùi cheá ñoä ngaén haïn laëp laïi, cô caáu truyeàn ñoäng cho caùc baêng
taûi laøm vieäc vôùi cheá ñoä phuï taûi daøi haïn…
+ Khi tính choïn coâng suaát cô ñieän caàn tieán haønh theo caùc höôùng daãn trong caùc taøi lieäu kyõ
thuaät chuyeân moân vôùi caùc chæ daãn tính choïn nhö [10]:
• Choïn coâng suaát ñoäng cô (cho heä thoáng truyeàn ñoäng coù toác ñoä laøm vieäc khoâng ñoåi) trong
ñoù:

Choïn coâng suaát ñoäng cô laøm vieäc daøi haïn (vôùi phuï taûi daøi haïn khoâng ñoåi hoaëc phuï taûi
daøi haïn bieán ñoåi),

Choïn coâng suaát ñoäng cô laøm vieäc ngaén haïn : choïn coâng suaát ñoäng cô daøi haïn laøm vieäc ôû
cheá ñoä ngaén haïn hoaëc choïn coâng suaát ñoäng cô ngaén haïn laøm vieäc vôùi phuï taûi ngaén haïn

Choïn coâng suaát ñoäng cô cho phuï taûi ngaén haïn laëp laïi : choïn coâng suaát ñoäng cô daøi haïn
laøm vieäc vôùi phuï taûi ngaén haïn laëp laïi hoaëc choïn coâng suaát ñoäng cô ngaén haïn laëp laïi laøm vieäc vôùi
phuï taûi ngaén haïn laëp laïi.
• Kieåm nghieäm coâng suaát ñoäng cô: ñeå khaúng ñònh vieäc tính choïn coâng suaát ñoäng cô laø
chaáp nhaän ñöôïc, caàn tieán haønh kieåm nghieäm laïi ñoäng cô ñaõ choïn theo ba yeâu caàu: kieåm nghieäm
phaùt noùng ñoäng cô (ñieàu kieän phaùt noùng); kieåm nghieäm quaù taûi veà moâmen (ñieàu kieän quaù taûi);
kieåm nghieäm khaû naêng khôûi ñoäng cuûa ñoäng cô (ñieàu kieän môû maùy)
• Trình töï caùc höôùng daãn tính choïn coâng suaát ñoäng cô ñieän caàn tham khaûo trong caùc taøi
lieäu chuyeân ngaønh [3], [9], [10], v.v…

§2.3. ÑOÄNG CÔ ÑOÁT TRONG:

2.3.1. Khaùi nieäm veà ñoäng cô ñoát trong.
a) Lyù thuyeát ñoäng cô ñoát trong:
Ñoäng cô ñoát trong laø moät loaïi ñoäng cô nhieät, trong ñoù coù caùc quaù trình chuyeån hoùa naêng
löôïng töø hoùa naêng cuûa nhieân lieäu trong quaù trình chaùy ñöôïc bieán ñoåi thaønh nhieät naêng; nhieät naêng
ñöôïc bieán ñoåi thaønh coâng cô hoïc (cô naêng) – quaù trình ñoù ñöôïc dieãn ra trong buoàng coâng taùc cuûa
ñoäng cô.

10
– Khi ñoát chaùy nhieân lieäu trong buoàng ñoát (combustion chamber) cuûa ñoäng cô, khí chaùy nhieân
lieäu coù aùp suaát vaø nhieät ñoä cao giaõn nôû vaø truyeàn aùp löïc leân ñænh
piston; piston dòch chuyeån trong xilanh. Chuyeån ñoäng tònh tieán
cuûa piston trong xilanh bieán thaønh chuyeån ñoäng quay cuûa truïc
khuyûu nhôø cô caáu tay quay thanh truyeàn.
– Khi truïc khuyûu quay, piston chuyeån ñoäng tònh tieán trong
xilanh vaø laàn löôït naèm taïi caùc vò trí treân cuøng (top) vaø vò trí döôùi
cuøng (bottom) trong xianh; caùc vò trí ñoù ñöôïc goïi laø ñieåm cheát treân
(ÑCT) vaø ñieåm cheát döôùi (ÑCD).
– Tuøy thuoäc vaøo loaïi nhieân lieäu vaø kieåu taïo thaønh hoãn hôïp
chaùy (mixture) vaø söï ñoát chaùy nhieân lieäu trong buoàng ñoát cuûa
ñoäng cô maø ñoäng cô ñoát trong coù theå chia thaønh: ñoäng cô
caùcbuaratô, ñoäng cô diesel, ñoäng cô chaïy baèng khí gas.
+ Ñoäng cô caùcbuaratô söû duïng nhieân lieäu laø xaêng (ñoäng cô
xaêng): hoãn hôïp nhieân lieäu vôùi khoâng khí ñöôïc hoøa troän ôû beân
ngoaøi xilanh nhôø boä cheá hoøa khí (caùcbuaratô), sau ñoù ñöôïc cung
caáp vaøo trong caùc xilanh. ÔÛ cuoái kyø neùn, hoãn hôïp ñöôïc ñoát chaùy
nhôø tia löûa ñieän töø moät nguoàn ñieän. Ñoäng cô caùcbuaratô coøn ñöôïc
goïi laø ñoäng cô ñoát chaùy cöôõng böùc. Hình 2.5. Sô ñoà nguyeân lyù keát
+ Ñoäng cô diesel: moâi chaát ñöôïc ñöa vaøo buoàng coâng taùc caáu ñoäng cô ñoát trong 4 kyø.
trong kyø naïp laø khoâng khí saïch. ÔÛ cuoái kyø neùn, khi aùp suaát vaø 1 – Xi lanh; 2 – Piston; 3 –
nhieät ñoä cuûa khoâng khí trong buoàng coâng taùc taêng cao, nhieân lieäu Thanh truyeàn; 4 – Truïc khuûyu;
5 – Van naïp; 6 – Van xaû; 7 –
daàu diesel môùi ñöôïc phun vaøo buoàng chaùy döôùi daïng söông muø,
Bugi (vôùi ñoäng cô xaêng) hoaëc
gaëp khoâng khí neùn trong buoàng ñoát coù nhieät ñoä vaø aùp suaát cao, voøi phun (vôùi ñoäng cô Diesel).
nhieân lieäu töï boác chaùy – ñoäng cô diesel coøn ñöôïc goïi laø ñoäng cô
nhieân lieäu töï chaùy.
b) Nhöõng khaùi nieäm vaø caùc thoâng soá cô baûn:
1 – Caùc heä thoáng phuïc vuï trong ñoäng cô ñoát trong:
Ñeå ñaûm baûo quaù trình laøm vieäc, ñoäng cô ñoát trong coù boá trí caùc heä thoáng sau:
– Heä thoáng nhieân lieäu: duøng ñeå chuaån bò nhieân lieäu vaø caáp vaøo xilanh ñuùng thôøi ñieåm vôùi
löôïng xaùc ñònh.
– Heä thoáng boâi trôn: caáp daàu boâi trôn cho beà maët laøm vieäc caùc chi tieát chuyeån ñoäng töông
ñoái vôùi nhau vaø laøm maùt caùc chi tieát naøy.
– Heä thoáng laøm maùt: duøng ñeå laøm maùt caùc chi tieát maùy vaø caùc cô caáu coù nhieät ñoä cao.
– Heä thoáng khôûi ñoäng: duøng ñeå khôûi ñoäng ñoäng cô ñoát trong.
– Heä thoáng naïp, thaûi: duøng ñeå ñaûm baûo löôïng khoâng khí saïch caáp vaøo ñoäng cô vaø xaû saïch
saûn vaät chaùy.
2 – Caùc khaùi nieäm cô baûn lyù thuyeát ñoäng cô ñoát trong:
Treân hình 2.5 laø sô ñoà nguyeân lyù keát caáu ñoäng cô ñoát trong 4 kyø. Caùc khaùi nieäm duøng
trong lyù thuyeát ñoäng cô ñoát trong:
– Ñieåm cheát: Vò trí taïi ñoù piston ñoåi chieàu chuyeån ñoäng; khi piston chuyeån ñoäng tònh tieán
trong xilanh coù 2 ñieåm cheát laø: ñieåm cheát treân (ÑCT) vaø ñieåm cheát döôùi (ÑCD).
– Ñieåm cheát treân ÑCT (top dead centre): laø vò trí cuûa piston taïi ñoù khoaûng caùch töø piston
ñeán ñöôøng taâm truïc khuyûu laø lôùn nhaát.
– Ñieåm cheát döôùi ÑCD (bottom dead centre): laø vò trí cuûa piston taïi ñoù khoaûng caùch töø
piston ñeán ñöôøng taâm truïc khuyûu laø nhoû nhaát.

11
 – Caùc kích thöôùc chuû yeáu cuûa xianh ñoäng cô laø: ñöôøng kính xilanh D vaø haønh trình piston
S; trong ñoù:
+ Haønh trình piston S: laø khoaûng caùch piston dòch chuyeån töø ñieåm cheát naøy ñeán ñieåm cheát
kia. Moãi haønh trình cuûa piston töông öùng vôùi goùc quay truïc khuyûu ϕ = 1800.
+ Baùn kính quay truïc khuyûu r: laø khoaûng caùch töø taâm coå bieân tôùi taâm coå truïc khuyûu S = 2r
(trong keát caáu cuûa 1 ñoäng cô: S vaø r laø caùc ñaïi löôïng khoâng ñoåi).
– Caùc thoâng soá khaùc:
+ Theå tích buoàng chaùy (theå tích buoàng neùn) Vc, cm3: laø theå tích xilanh khi piston naèm ôû
ÑCT.
+ Theå tích coâng taùc cuûa xilanh Vs, cm3: laø theå tích ñöôïc taïo thaønh khi piston thöïc hieän moät
π .D 2
haønh trình: Vs = .S
4
+ Theå tích toaøn boä cuûa xilanh Va, cm3 hay (theå tích lôùn nhaát cuûa xilanh Vmax): laø theå tích
buoàng coâng taùc öùng vôùi khi piston ôû ñieåm cheát döôùi (ÑCD): Va = Vc + Vs
+ Tyû soá neùn hình hoïc: tyû soá giöõa theå tích toaøn boä cuûa xilanh vôùi theå tích buoàng chaùy, ñöôïc
V V
goïi laø tyû soá neùn lyù thuyeát hay tyû soá neùn hình hoïc, tyû soá neùn: ε = max = a
Vmin Vc
+ Theå tích coâng taùc cuûa ñoäng cô – vôùi ñoäng cô coù nhieàu xilanh ΣV (cm3) laø toång theå tích
coâng taùc cuûa caùc xilanh: ΣV = Vs.z (z laø soá xilanh cuûa ñoäng cô).
+ Quaù trình coâng taùc: laø toång hôïp taát caû nhöõng bieán ñoåi cuûa moâi chaát xaûy ra trong xilanh
ñoäng cô cuõng nhö trong caùc heä thoáng gaén lieàn vôùi xilanh nhö heä thoáng naïp, thaûi.
+ Chu trình coâng taùc: toaøn boä caùc quaù trình lieân tuïc taïo neân söï hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô
trong thôøi gian 1 chu kyø.
+ Thì (kyø): moät phaàn chu trình coâng taùc dieãn ra trong khoaûng moät haønh trình S cuûa piston
goïi laø thì hay kyø (stroke).
Caùc ñoäng cô phaàn lôùn ñöôïc trình baøy hoaït ñoäng theo nguyeân lyù 4 kyø, caên cöù vaøo quaù trình
dieãn ra trong xilanh cuûa ñoäng cô maø goïi teân caùc kyø nhö sau:
• Kyø thöù nhaát – naïp (kyø huùt), • Kyø thöù hai – neùn,
• Kyø thöù ba – giaõn nôû (kyø sinh coâng), • Kyø thöù tö – xaû.
– Chu trình coâng taùc cuûa ñoäng cô ñoát trong kieåu piston ñöôïc thöïc hieän sau moät hoaëc 2
voøng quay cuûa truïc khuyûu; töông öùng coù caùc loaïi:
+ Ñoäng cô ñoát trong 2 kyø: chu trình coâng taùc thöïc hieän sau 1 voøng quay truïc khuyûu,
+ Ñoäng cô ñoát trong 4 kyø: chu trình coâng taùc thöïc hieän sau 2 voøng quay truïc khuyûu.
Vôùi ñoäng cô 2 kyø: töông öùng 2 haønh trình cuûa piston coù 1 haønh trình sinh coâng,
Vôùi ñoäng cô 4 kyø: töông öùng 4 haønh trình cuûa piston coù 1 haønh trình sinh coâng.
Caùc haønh trình khoâng sinh coâng goïi laø caùc haønh trình phuï, caùc haønh trình naøy ñöôïc thöïc
hieän nhôø ñoäng naêng cuûa phaàn chuyeån ñoäng quay cuûa ñoäng cô hay nhôø coâng sinh bôûi caùc haønh
trình sinh coâng cuûa caùc xianh khaùc (vôùi ñoäng cô nhieàu xianh).
2.3.2. Phaân loaïi ñoäng cô ñoát trong.
Caùc ñoäng cô ñoát trong duøng treân caùc maùy xeáp dôõ vaø xaây döïng coù nhieàu caùch phaân loaïi,
nhöng phoå bieán ñöôïc phaân loaïi theo caùc daáu hieäu ñaëc tröng chuû yeáu nhö:
– Theo caùch thöïc hieän chu trình coâng taùc (theo soá haønh trình piston trong moät chu trình
laøm vieäc) coù: ñoäng cô 4 kyø vaø ñoäng cô 2 kyø.
– Theo nhieân lieäu söû duïng trong ñoäng cô vaø söï taïo thaønh hoãn hôïp chaùy coù caùc loaïi:
+ Ñoäng cô caùcbuaratô (ñoäng cô xaêng): nhieân lieäu söû duïng laø xaêng,
+ Ñoäng cô diesel: nhieân lieäu söû duïng laø daàu diesel. + Ñoäng cô ñoát trong chaïy baèng khí ga
– Theo soá xilanh coù caùc loaïi: Ñoäng cô 1 xilanh vaø ñoäng cô nhieàu xilanh.
12
 – Theo caùch boá trí xilanh coù caùc loaïi: caùc xilanh boá trí 1 haøng thaúng ñöùng, boá trí kieåu chöõ
V vaø boá trí hình sao.
– Theo caùch naïp khí vaøoxianh: Coù loaïi ñoäng cô taêng aùp vaø loaïi ñoäng cô khoâng taêng aùp.
– Theo phöông phaùp laøm maùt: Coù loaïi ñoäng cô laøm maùt baèng gioù hoaëc ñoäng cô laøm maùt
baèng nöôùc.
– Theo toác ñoä cuûa piston: Coù loaïi ñoäng cô thaáp toác, loaïi trung toác vaø loaïi cao toác.

2.3.3. Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñoäng cô diesel:

Treân caùc maùy xeáp dôõ vaø xaây döïng söû duïng nguoàn ñoäng löïc laø ñoäng cô ñoát trong phoå bieán
thöôøng duøng ñoäng cô diesel. Sau ñaây giôùi thieäu nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñoäng cô diesel.
a) Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñoäng cô diesel 4 kyø:
Treân hình 2.6 trình baøy nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñoäng cô diesel 4 kyø, trong ñoù moät chu
trình laøm vieäc bao goàm 4 quaù trình, töông öùng vôùi 4 haønh trình piston hay 2 voøng quay cuûa truïc
khuyûu:

Hình 2.6 – Sô ñoà nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñoäng cô diesel 4 kyø.
a) Kyø naïp; b) Kyø neùn; c) Kyø giaõn nôû (kyø sinh coâng); d) Kyø xaû.

+ Quaù trình naïp: Piston ñi töø ñieåm cheát treân (ÑCT) xuoáng ñieåm cheát döôùi (ÑCD), xu-paùp
naïp môû, xu-paùp xaû ñoùng. Moâi chaát coâng taùc (khoâng khí saïch) ñöôïc naïp (huùt) vaøo buoàng coâng taùc
qua ñöôøng oáng naïp vaø cöûa naïp (xu-paùp naïp).
+ Quaù trình neùn: Piston ñi töø ÑCD leân ÑCT trong khi caû xu-paùp naïp vaø xu-paùp xaû ñeàu
ñoùng kín, theå tích coâng taùc trong xi lanh ñöôïc ñoùng kín so vôùi moâi tröôøng beân ngoaøi. Piston tieán
haønh neùn khoâng khí trong xi lanh. ÔÛ cuoái quaù trình neùn (cuoái kyø neùn) aùp suaát vaø nhieät ñoä cuûa
khoâng khí trong buoàng coâng taùc taêng cao, ñoái vôùi ñoäng cô diesel, nhieät ñoä cuûa khí neùn cao hôn
nhieät ñoä töï boác chaùy cuûa nhieân lieäu (daàu diesel )
+ Quaù trình chaùy – giaõn nôû sinh coâng: ÔÛ cuoái quaù trình neùn; nhieân lieäu ñöôïc phun vaøo
buoàng coâng taùc vôùi aùp suaát cao, nhieân lieäu töï boác chaùy, baét ñaàu quaù trình chaùy trong buoàng chaùy
cuûa ñoäng cô; nhieân lieäu boác chaùy döõ doäi, taïo ra aùp suaát raát cao trong buoàng coâng taùc, taùc duïng
leân ñænh piston, ñaåy piston ñi xuoáng, piston chuyeån ñoäng töø ÑCT xuoáng ÑCD. Khi piston chuyeån
ñoäng thoâng qua cô caáu tay quay thanh truyeàn taïo thaønh moâmen quay treân truïc khuyûu laøm quay
truïc khuyûu ñoäng cô (ñaây laø kyø sinh coâng duy nhaát trong chu trình).

13
 +Quaù trình xaû: piston ñi töø ÑCD leân ÑCT xu-paùp naïp ñoùng, xu-paùp xaû môû. Saûn vaät chaùy
(khí thaûi) qua cöûa xaû (xu-paùp xaû) theo ñöôøng oáng xaû ra ngoaøi.
b) Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñoäng cô diesel 2 kyø:
– Nguyeân lyù keát caáu ñoäng cô diesel 2 kyø:
Treân hình 2.7 trình baøy sô ñoà nguyeân lyù keát caáu cuûa ñoäng cô diesel 2 kyø coù taêng aùp, trong
ñoù moät chu trình laøm vieäc bao goàm 4 quaù trình, töông öùng vôùi 2 haønh trình piston hay 1 voøng
quay truïc khuyûu:
– Nguyeân lyù laøm vieäc
cuûa ñoäng cô diesel 2 kyø:
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa
ñoäng cô diesel 2 kyø, moät chu
kyø laøm vieäc cuõng bao goàm caùc
quaù trình (naïp, neùn, chaùy – giaõn
nôû sinh coâng, xaû) nhöng chæ öùng
vôùi 2 haønh trình piston hay 1
voøng quay truïc khuyûu.
+Haønh trình 1 (quaù trình
queùt vaø neùn khí ): piston ñi töø
ÑCD ñi leân ÑCT, thöïc hieän caùc
quaù trình: queùt vaø naïp khí môùi
(hình 2.7a) neùn khí trong buoàng
coâng taùc (hình2.7b). ÔÛ cuoái
quaù trình neùn, aùp suaát vaø nhieät
ñoä khoâng khí trong buoàng coâng
taùc raát cao. Nhieät ñoä cuûa khoâng
khí neùn trong buoàng ñoát ôû cuoái
quaù trình neùn cao hôn nhieät ñoä
töï boác chaùy cuûa nhieân lieäu (daàu
diesel).
+Haønh trình 2 (quaù trình
chaùy – giaõn nôû, xaû vaø queùt khí):
Tröôùc khi piston tôùi ÑCT nhieân
lieäu (daàu diesel) ñöôïc phun vaøo Hình 2.7.Sô ñoà nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñoäng cô diesel 2 kyø.
xi lanh, gaëp khoâng khí neùn coù a – Queùt khí, b – Neùn, c–Phun nhieân lieäu vaøo xi lanh, d–Haønh
nhieät ñoä vaø aùp suaát cao – nhieân trình sinh coâng vaø baét ñaàu thaûi khí chaùy; 1 – Van xaû, 2– Buoàng
lieäu töï boác chaùy vaø chaùy maõnh khoâng khí, 3 – Xi lanh, 4 – piston, 5 – Maùy neùn khí (taêng aùp),
6 – Cöûa queùt, 7 – Voøi phun.
lieät thöïc hieän quaù trình chaùy –
giaõn nôû sinh coâng. Piston ñi töø ÑCT xuoáng ÑCD thöïc hieän caùc quaù trình chaùy – giaõn nôû sinh coâng
(hình 2.7c), xaû, queùt khí vaø naïp khí môùi (hình 2.7d).
c) So saùnh ñoäng cô ñoát trong 2 kyø & ñoäng cô ñoát trong 4 kyø:
– Trong moâït voøng quay truïc khuyûu, ñoäng cô 2 kyø coù moät laàn sinh coâng coøn ñoäng cô 4 kyø
phaûi qua 2 voøng quay truïc khuyûu môùi coù moät laàn sinh coâng. Vì vaäy neáu coù cuøng kích thöôùc cô
baûn nhö nhau thì ñoäng cô 2 kyø seõ coù coâng suaát lyù thuyeát lôùn gaáp 2 laàn so vôùi coâng suaát ñoäng cô 4
kyø.
– Ñoâïng cô 2 kyø hoaït ñoäng vôùi moâmen quay ñeàu hôn vì raèng chæ sau 1 voøng quay cuûa truïc
khuyûu (2 haønh trình cuûa piston ) ñoäng cô thöïc hieän ñöôïc 1 laàn sinh coâng.

14
 – Hieäu suaát nhieät ñoäng cô 2 kyø nhoû hôn so vôùi ñoäng cô 4 kyø, do chaát löôïng naïp vaø thaûi
cuûa ñoäng cô 2 kyø keùm hôn ñoäng cô 4 kyø.
d) So saùnh ñoäng cô diesel vaø ñoäng cô xaêng:
– Ñieåm khaùc bieät cô baûn veà nguyeân lyù laøm vieäc giöõa ñoäng cô diesel & ñoäng cô xaêng:
+ Ñoäng cô diesel: moâi chaát ñöôïc ñöa vaøo buoàng coâng taùc cuûa ñoäng cô trong kyø naïp laø
khoâng khí saïch. ÔÛ cuoái kyø neùn, khoâng khí trong buoàng ñoát ñöôïc neùn ñaït aùp suaát vaø nhieät ñoä cao,
nhieân lieäu (daàu diesel) môùi ñöôïc phun vaøo buoààøng chaùy döôùi daïng söông muø, gaëp khoâng khí neùn
coù nhieät ñoä vaø aùp suaát cao – nhieân lieäu töï boác chaùy thöïc hieän quaù trình chaùy – giaõn nôû – sinh
coâng (ñoäng cô diesel coøn goïi laø ñoäng cô nhieân lieäu töï chaùy).
+ Ñoäng cô xaêng vaø khí ga: moâi chaát ñöôïc ñöa vaøo buoààøng coâng taùc trong kyø naïp laø hoãn hôïp
thoøa troän giöõa nhieân lieäu vaø khoâng khí taïi boä cheá hoøa khí.
ÔÛ cuoái kyø neùn, hoãn hôïp chaùy ñöôïc ñoáùt chaùy cöôõng böùc
baèng tia löûa ñieän töø moät nguoàøn ñieän (ñoäng cô xaêng coøn goïi
laø ñoäng cô ñoát chaùy nhieân lieäu cöôõng böùc).
e) Caùc thoâng soá cô baûn cuûa ñoäng cô ñoát trong goàm:
1 – Coâng suaát coù ích : Ne (hp, kW)
2 – Soá voøng quay treân truïc : ne (vg/ph)
3 – Moâmen quay treân truïc : Me (kG.m, N.m)
4 – Hieäu suaát cuûa ñoäng cô : η (%)
5 – Suaát tieâu hao nhieân lieäu : ge (g/kWh).
2.3.4. Ñaëc ñieåm cuûa ñoäng cô diesel (so vôùi
ñoäng cô xaêng):
a) Öu ñieåm:
Treân caùc maùy xeáp dôõ ñoäng cô diezel thöôøng ñöôïc
söû duïng nhieàu hôn so vôùi ñoäng cô xaêng vì nhöõng öu ñieåm
so vôùi ñoäng cô xaêng:
1 – Nhieân lieäu duøng cho ñoäng cô diezel (daàu diezel)
reû hôn so vôùi xaêng. Hình 2.8 – Ñaëc tuyeán ngoaøi cuûa ñoäng cô
ñoát trong.
2 – Hieäu suaát nhieät cuûa ñoäng cô diezel cao (η = 30
1 – Ñoäng cô xaêng, 2 – Ñoäng cô diezel; 3
÷ 40%) trong khi ôû ñoäng cô xaêng η = 18 ÷ 20%. Vì vaäy – Ñoäng cô diezel coù bieán toác thuûy löïc.
löôïng tieâu hao nhieân lieäu cho 1 ñôn vò coâng suaát (suaát tieâu
hao nhieân lieäu) cuûa ñoäng cô diezel thaáp hôn: ñoäng cô diezel: gc = 200 ÷ 240 g/kwh; ñoäng cô
xaêng: gc = 300 ÷ 400 g/kWh [8].
3 – Heä thoáng cung caáp nhieân lieäu cuûa ñoäng cô diezel vôùi caùc cuïm chi tieát chuû yeáu: bôm cao
aùp, voøi phun ít bò hö hoûng vaø deã söû duïng hôn. ÔÛ ñoäng cô xaêng cuïm chi tieát chính cuûa heä thoáng
caáp nhieân lieäu vaø hoãn hôïp chaùy laø boä cheá hoøa khí (coøn goïi laø cacbuaratô).
4 – Khí thaûi ñoäng cô ñoäng cô diesel ít ñoäc haïi hôn so vôùi khí thaûi ñoäng cô xaêng.
b) Nhöôïc ñieåm:
1 – Ñoäng cô diezel coù kích thöôùc vaø troïng löôïng lôùn hôn ñoäng cô xaêng.
2 – Vieäc cheá taïo heä thoáng nhieân lieäu ñoøi hoûi ñoä chính xaùc gia coâng cao (bôm cao aùp, voøi
phun) neân giaù thaønh ñoäng cô diezel cao.
3 – Ñoäng cô diezel duøng nhieân lieäu naëng, phöông phaùp taïo thaønh hoãn hôïp chaùy (phun
nhieân lieäu döôùi daïng söông muø hoøa troän vôùi khoâng khí ôû trong buoàng ñoát cuûa ñoäng cô), phöông
phaùp hoøa troän khoâng toát neân khoù khaên khi khôûi ñoäng maùy.
4 – Treân caùc maùy xeáp dôõ duøng ñoäng cô ñoát trong laøm thieát bò ñoäng löïc: heä truyeàn ñoäng cô
khí thöôøng laø khaù phöùc taïp phaûi coù boä ly hôïp, boä phaän ñaûo chieàu quay, heä thoáng caùc cô caáu, boä
truyeàn ñoäng cô khí truyeàn ñoäng ñeán töøng cô caáu coâng taùc cuûa maùy khaù phöùc taïp coàng keành.
15
 5 – Ñoäng cô diesel khi hoaït ñoäng gaây rung ñoäng vaø phaùt tieáng oàn hôn so vôùi ñoäng cô xaêng
coù cuøng coâng suaát (do coù tyû soá neùn cao hôn).
Ñeå traùnh taét maùy khi bò quaù taûi vaø caûi thieän ñöôøng ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô, truïc ñoäng cô
ñöôïc noái vôùi cô caáu truyeàn ñoäng thoâng qua khôùp noái thuûy löïc hoaëc khôùp noái ñóa ma saùt.
Neáu truïc ñoäng cô ñoát trong noái vôùi cô caáu heä thoáng truyeàn ñoäng thoâng qua boä bieán toác
thuûy löïc thì ñöôøng ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñöôïc caûi thieän toát hôn nhieàu. Nhôø coù bieán toác thuûy löïc
maø coù theå:
– Ñieàu chænh voâ caáp soá voøng quay.
– Baûo veä ñoäng cô ñoát trong khi bò quaù taûi,
– Giaûm ñöôïc taûi troïng ñoäng trong heä thoáng truyeàn ñoäng.

Hình 2.9 – Caáu taïo ñoäng cô diesel 4 kyø.

2.3.5. Ñaëc ñieåm cuûa ñoäng cô ñoát trong (so vôùi ñoäng cô ñieän):
a) Öu ñieåm:
1 – Khoái löôïng khoâng lôùn laém, coù tính kinh teá,
2 – Phaïm vi ñieàu chænh toác ñoä khaù roäng (λ = 2 ÷ 2,5),
3 – Ñoäng cô ñoát trong boá trí tröïc tieáp treân caùc maùy xeáp dôõ töï haønh neân: chuû ñoäng veà
nguoàn ñoäng löïc, khoâng phuï thuoäc vaøo nguoàn cung caáp naêng löôïng töø beân ngoaøi (self-powered).
b) Nhöôïc ñieåm:
1- Khaû naêng quaù taûi keùm: do khoâng coù khaû naêng quaù taûi, ñoäng cô ñoát trong khoâng theå khôûi ñoäng
khi coù taûi, trong heä thoáng truyeàn ñoäng duøng ñoäng cô ñoát trong phaûi ñöôïc noái vôùi cô caáu ly hôïp ma
saùt hoaëc khôùp noái thuûy löïc.
2-Ñoäng cô ñoát trong khoù ñaûo chieàu quay tröïc tieáp, vì vaäy trong heä thoáng truyeàn ñoäng thöôøng phaûi
boá trí thieát bò ñaûo chieàu quay (duøng ñeå ñoåi chieàu quay cuûa cô caáu coâng taùc theo yeâu caàu).
-Ñoäng cô ñoát trong laøm thieát bò ñoäng löïc chính treân caùc maùy xeáp dôõ thì phaûi coù boá trí keøm theo
hoäp soá (hoäp toác ñoä) ñeå thay ñoåi trò soá cuûa moâmen quay vaø soá voøng quay khi truyeàn ñoäng cho cô
caáu chaáp haønh, vì moâmen quay phuï thuoäc raát ít vaøo soá voøng quay cuûa truïc ñoäng cô [3].
Ñeå ñaûm baûo yeâu caàu cuûa heä thoáng truyeàn ñoäng khi choïn ñoäng cô ñoát trong laøm thieát bò
ñoäng löïc chính, caàn phaûi chuù yù ñeán ñöôøng ñaëc tính cuûa noù (sao cho ñöôøng ñaëc tính ngoaøi cuûa

16
ñoäng cô phaûi phuø hôïp vôùi ñaëc tính phuï taûi). Treân hình 2.8 theå hieän ñöôøng ñaëc tính ngoaøi cuûa ñoäng
cô ñoát trong.
Ñoäng cô ñoát trong thöôøng söû duïng nhieân lieäu laø xaêng vaø daàu diezel.

§2.4. GIÔÙI THIEÄU VEÀ CAÙC CUÏM THIEÁT BÒ ÑOÄNG LÖÏC PHOÁI HÔÏP
2.4.1. Khaùi nieäm.
Treân caùc maùy xeáp dôõ töï haønh thieát bò ñoäng löïc chính boá trí treân maùy laø ñoäng cô ñoát trong.
Hieän nay, treân caùc maùy xeáp dôõ coù söû duïng ñoäng cô ñoát trong ñeå truyeàn daãn tôùi caùc cô caáu coâng
taùc rieâng bieät cuûa maùy, ngöôøi ta thöôøng chuyeån ñoåi naêng löôïng döôùi daïng cô naêng cuûa ñoäng cô
ñoát trong phaùt ra thaønh caùc daïng naêng löôïng khaùc nhö naêng löôïng ñieän, naêng löôïng thuûy löïc,
naêng löôïng khí neùn… Caùc daïng naêng löôïng naøy raát tieän lôïi trong quaù trình truyeàn ñoäng, ñieàu
khieån vaø ñaëc bieät laø raát deã ñieàu khieån töï ñoäng. Nhö vaäy, thieát bò ñoäng löïc treân maùy seõ laø cuïm toå
hôïp thieát bò:

Ñoäng cô ñoát trong – Maùy phaùt ñieän (diezel – ñieän)

Ñoäng cô ñoát trong – Bôm thuûy löïc (diezel – thuûy löïc)

Ñoäng cô ñoát trong – Maùy neùn khí (diezel – khí neùn)
– Maùy phaùt ñieän (MFÑ) moät chieàu hoaëc xoay chieàu bieán ñoåi naêng löôïng daïng cô naêng töø
ñoäng cô ñoát trong thaønh naêng löôïng ñieän phaùt ra nguoàn ñieän naêng (1 chieàu hoaëc xoay chieàu).
Nguoàn ñieän naêng naøy seõ cung caáp cho caùc ñoäng cô ñieän (ÑCÑ) daãn ñoäng cho caùc cô caáu coâng taùc
(CCCT) cuûa maùy xeáp dôõ.
– Bôm thuûy löïc (BTL) laø 1 loaïi maùy thuûy löïc (MTL) bieán ñoåi naêng löôïng daïng cô naêng töø
ñoäng cô ñoát trong thaønh naêng löôïng tích luõy trong chaát loûng thuûy löïc (naêng löôïng thuûy löïc). Doøng
chaát loûng coù naêng löôïng tích luõy döôùi daïng aùp suaát (chaát loûng coù aùp suaát cao) seõ cung caáp cho caùc
ñoäng cô thuûy löïc (ÑCTL) laø caùc maùy thuûy löïc bieán ñoåi naêng löôïng cuûa chaát loûng thuûy löïc thaønh
cô naêng (treân truïc cuûa ñoäng cô thuûy löïc daãn ñoäng cho caùc cô caáu coâng taùc).
– Maùy neùn khí (MNK) laø thieát bò neùn khoâng khí ñaït tôùi aùp suaát cao, khoâng khí neùn laø
nguoàn naêng löôïng caáp cho caùc ñoäng cô khí neùn (ÑCKN) daãn ñoäng caùc cô caáu maùy.
2.4.2. Cuïm thieát bò ñoäng löïc: Ñoäng cô ñoát trong – Maùy phaùt ñieän:
Thieát bò taïo ra naêng löôïng laø ñoäng cô ñoát trong (thöôøng duøng ñoäng cô diesel). Ñoäng cô
diesel daãn ñoäng moät maùy phaùt ñieän ñeå cung caáp naêng löôïng ñieän (toå hôïp diesel – maùy phaùt
ñieän). Maùy phaùt ñieän saûn sinh ra nguoàn ñieän naêng vaø cung caáp cho ñoäng cô ñieän daãn ñoäng caùc cô
caáu maùy xeáp dôõ. Caùc cô caáu coâng taùc cuûa maùy xeáp dôõ ñöôïc daãn ñoäng nhôø ñoäng cô ñieän rieâng bieät
(daãn ñoäng rieâng).
Ví duï: caùc maùy xeáp dôõ söû duïng cuïm thieát bò ñoäng löïc diesel – maùy phaùt ñieän nhö caùc caàn
truïc töï haønh: caàn truïc oâtoâ (KC4562), caàn truïc baùnh loáp (KC5363); caùc caàn truïc baùnh xích
(CKГ40, MKГ25 …), coång truïc baùnh loáp (RTG), caàn truïc caûng, caùc caàn truïc noåi, caàn truïc taøu thuûy,
v.v…
2.4.3. Cuïm thieát bò ñoäng löïc: Ñoäng cô ñoát trong – Bôm thuûy löïc:
Thieát bò taïo ra naêng löôïng chính laø ñoäng cô ñoát trong (thöôøng laø ñoäng cô diesel). Ñoäng cô
diesel daãn ñoäng moät bôm thuûy löïc. Khi bôm thuûy löïc laøm vieäc coù söï bieán ñoåi naêng löôïng (cô
naêng cuûa ñoäng cô daãn ñoäng bôm) thaønh naêng löôïng cuûa doøng chaát loûng thuûy löïc chuyeån ñoäng.
Naêng löôïng thuûy löïc cuûa chaát loûng chuyeån ñoäng trong heä thoáng seõ ñöôïc bieán ñoåi thaønh cô naêng
trong caùc ñoäng cô thuûy löïc. Caùc cô caáu coâng taùc cuûa maùy xeáp dôõ ñöôïc daãn ñoäng nhôø caùc ñoäng cô
thuûy löïc rieâng bieät (daãn ñoäng rieâng).
Ví duï: caùc maùy xeáp dôõ coù söû duïng cuïm thieát bò ñoäng löïc diesel – bôm thuûy löïc nhö:
– Caàn truïc oâtoâ (KC3562; KC3577; KC4572);
– Caàn truïc caûng coù caàn (Gottwalld, Liebherr, …).
17
 – Caùc maùy naâng töï haønh xeáp dôõ haøng trong kho, baõi (maùy naâng chaïc, maùy naâng gaàu)
–Caùc maùy naâng chuyeân duøng xeáp dôõ container treân baõi caûng : Stacker,Reach Stacker.

§2.5. MAÙY THUÛY LÖÏC.

2.5.1. Giôùi thieäu chung vaø phaân loaïi caùc maùy thuûy löïc (MTL):
Ta bieát raèng trong baát kyø chaát loûng chuyeån ñoäng naøo cuõng tieàm taøng trong noù 1 naêng
löôïng nhaát ñònh. Maùy thuûy löïc laø caùc loaïi maùy khi laøm vieäc thöïc hieän vieäc trao ñoåi naêng löôïng
vôùi doøng chaát loûng chuyeån ñoäng.
a) Theo tính chaát trao ñoåi naêng löôïng vôùi chaát loûng, MTL ñöôïc chia laøm 2 loaïi:
1 – Ñoäng cô thuûy löïc.
Maùy thuûy löïc tieáp thu (nhaän) naêng löôïng cuûa doøng chaát loûng vaø bieán ñoåi naêng löôïng ñoù
thaønh cô naêng ñeå keùo caùc maùy khaùc laøm vieäc coù taùc duïng nhö moät ñoäng cô ñöôïc goïi chung laø
ñoäng cô thuûy löïc, ví duï nhö: tuabin nöôùc, caùc xilanh thuûy löïc (ñoäng cô thuûy löïc coù chuyeån ñoäng
tònh tieán), ñoäng cô thuûy löïc coù chuyeån ñoäng quay (ñoäng cô thuûy löïc piston roâ to höôùng truïc, ñoäng
cô thuûy löïc piston roâ to höôùng kính, ñoäng cô thuûy löïc baùnh raêng, …) duøng truyeàn ñoäng trong cheá
taïo maùy, treân caùc maùy xeáp dôõ, maùy xaây döïng, v.v…
2 – Bôm thuûy löïc.
Maùy thuûy löïc truyeàn naêng löôïng cho chaát loûng, bieán ñoåi naêng löôïng daïng cô naêng cuûa
ñoäng cô sô caáp daãn ñoäng maùy thuûy löïc thaønh naêng löôïng tích luõy trong doøng chaát loûng chuyeån
ñoäng döôùi daïng aùp suaát cuûa chaát loûng hoaëc ñoäng naêng cuûa chaát loûng duøng ñeå vaän chuyeån chaát
loûng ñöôïc, goïi laø bôm thuûy löïc nhö: caùc loaïi bôm nöôùc (duøng bôm nöôùc hoaëc bôm chaát loûng), caùc
bôm duøng ñeå neùn chaát loûng ñaït tôùi aùp suaát cao duøng trong caùc ngaønh cheá taïo maùy, treân caùc maùy
xeáp dôõ, maùy xaây döïng nhö: bôm piston, bôm baùnh raêng, bôm caùnh gaït, bôm truïc vít…
b) Theo nguyeân lyù taùc duïng cuûa maùy thuûy löïc vôùi doøng chaát loûng:
Khi ñoù ngöôøi ta chia maùy thuûy löïc thaønh nhieàu loaïi khaùc nhau nhöng chuû yeáu goàm 2 loaïi:
maùy thuûy löïc caùnh daãn vaø maùy thuûy löïc theå tích.
1 – Maùy thuûy löïc caùnh daãn (MTLCD):
Trong MTLCD vieäc trao ñoåi naêng löôïng giöõa maùy vôùi chaát loûng ñöôïc thöïc hieän baèng
naêng löôïng thuûy ñoäng cuûa doøng chaát loûng chaûy qua maùy. Doøng chaát loûng thuûy löïc thoâng qua maùy
thuûy löïc caùnh daãn laø doøng lieân tuïc. Boä phaän chính cuûa maùy thuûy löïc caùnh daãn coù chuyeån ñoäng
quay goïi laø baùnh coâng taùc. Treân baùnh coâng taùc coù gaén caùc baûn caùnh ñeå daãn doøng chaûy goïi laø caùc
caùnh daãn. Coù theå noùi maùy thuûy löïc caùnh daãn duøng caùc caùnh daãn ñeå trao ñoåi naêng löôïng vôùi chaát
loûng.
Maùy thuûy löïc caùnh daãn coù phaïm vi söû duïng roäng raõi thöôøng gaëp laø caùc loaïi bôm chaát loûng
(bôm ly taâm, bôm höôùng truïc) duøng ñeå vaän chuyeån chaát loûng vôùi naêng suaát (löu löôïng) vaän
chuyeån raát lôùn.
2 – Maùy thuûy löïc theå tích (MTLTT):
ÔÛ MTLTT thöïc hieän trao ñoåi naêng löôïng vôùi chaát loûng theo nguyeân lyù neùn chaát loûng trong
1 theå tích kín döôùi aùp suaát thuûy tónh. Nhö vaäy naêng löôïng trao ñoåi giöõa MTLTT vôùi chaát loûng coù
thaønh phaàn chuû yeáu laø aùp naêng (naêng löôïng tích luõy döôùi daïng aùp suaát cuûa chaát loûng) coøn thaønh
phaàn ñoäng naêng cuûa caùc phaàn töû chaát loûng chuyeån ñoäng qua maùy laø khoâng ñaùng keå neân coøn goïi
maùy thuûy löïc theå tích laø maùy thuûy löïc thuûy tónh.
Maùy thuûy löïc theå tích coù nhieàu öu ñieåm trong phaïm vi caàn aùp suaát cao vôùi löu löôïng nhoû
neân ñöôïc söû duïng raát nhieàu trong ngaønh cheá taïo maùy ñaëc bieät ñöôïc söû duïng roäng raõi trong heä
thoáng truyeàn ñoäng thuûy löïc cuûa caùc maùy xeáp dôõ, maùy xaây döïng vaø laøm ñöôøng.
Ví duï: heä thoáng truyeàn ñoäng thuûy löïc treân caùc caàn truïc, xe naâng töï haønh, caùc maùy laøm ñaát,
maùy naâng container chuyeân duøng..
18
2.5.2. Truyeàn ñoäng thuûy löïc:
Trong kyõ thuaät hieän ñaïi caùc ngaønh cheá taïo maùy vaø töï ñoäng hoùa söû duïng raát nhieàu truyeàn
ñoäng thuûy löïc. Truyeàn ñoäng thuûy löïc laø 1 toå hôïp caùc boä phaän thuûy löïc ñeå truyeàn cô naêng töø boä
phaän daãn ñoäng (töø ñoäng cô) ñeán caùc boä phaän coâng taùc (cô caáu coâng taùc) trong ñoù coù theå bieán ñoåi
vaän toác, moâmen, löïc vaø bieán ñoåi caû daïng vaø quy luaät chuyeån ñoäng.
a) Phaân loaïi heä thoáng truyeàn ñoäng thuûy löïc:
Theo nguyeân lyù laøm vieäc, truyeàn ñoäng thuûy löïc ñöôïc chia laøm 2 loaïi laø truyeàn ñoäng thuûy
ñoäng vaø truyeàn ñoäng thuûy tónh.
1 – Truyeàn ñoäng thuûy ñoäng:
Vieäc truyeàn cô naêng giöõa caùc boä phaän maùy chuû yeáu ñöôïc thöïc hieän baèng ñoäng naêng cuûa
doøng chaát loûng chuyeån ñoäng vôùi vaän toác lôùn. Truyeàn ñoäng thuûy ñoäng coù 2 loaïi laø: khôùp noái thuûy
löïc vaø bieán toác thuûy löïc. Caùc thieát bò khôùp noái thuûy löïc vaø bieán toác thuûy löïc ñöôïc duøng nhieàu
trong ngaønh cô khí ñoäng löïc vaø vaän chuyeån.
2 – Truyeàn ñoäng thuûy tónh:
Vieäc truyeàn cô naêng giöõa caùc boä phaän maùy chuû yeáu ñöôïc thöïc hieän baèng aùp naêng cuûa
doøng chaát loûng. Truyeàn ñoäng thuûy tónh duøng caùc maùy thuûy löïc theå tích neân cuõng ñöôïc goïi laø
truyeàn ñoäng thuûy löïc theå tích.
Truyeàn ñoäng thuûy tónh coù raát nhieàu daïng vôùi caùc sô ñoà heä thoáng truyeàn ñoäng khaùc nhau
ñeå truyeàn ñoäng cho cô caáu chaáp haønh coù chuyeån ñoäng tònh tieán hoaëc cô caáu chaáp haønh coù chuyeån
ñoäng quay. Truyeàn ñoäng thuûy tónh hieän nay ñöôïc söû duïng raát phoå bieán trong heä thoáng truyeàn
ñoäng cuûa caùc maùy xeáp dôõ, maùy xaây döïng,v.v… trong ngaønh cheá taïo maùy vaø ñaëc bieät trong caùc heä
thoáng ñieàu khieån töï ñoäng.
b) Khaùi nieäm vaø Phaân loaïi bôm thuûy löïc:
1 – Khaùi nieäm:
Bôm thuûy löïc laø loaïi maùy thuûy löïc bieán ñoåi naêng löôïng döôùi daïng cô naêng (töø ñoäng cô sô
caáp daãn ñoäng bôm) thaønh naêng löôïng tích luõy trong doøng chaát loûng chuyeån ñoäng.
2 – Phaân loaïi:
Doøng chaát loûng chuyeån ñoäng coù 3 thaønh phaàn naêng löôïng chuû yeáu: ñoäng naêng Wñ, aùp
naêng (theá naêng aùp suaát) Wp, vaø theá naêng do chieàu cao coät chaát loûng Wh. Caên cöù vaøo daïng naêng
löôïng chuû yeáu maø bôm thuûy löïc cung caáp cho doøng chaát loûng ngöôøi ta phaân chia ra caùc loaïi bôm:
– Bôm thuûy löïc caùnh daãn: truyeàn naêng löôïng cho chaát loûng thoâng qua caùc caùnh daãn, naêng
löôïng maø chaát loûng tích luõy chuû yeáu laø thaønh phaàn ñoäng naêng Wñ (doøng chaát loûng chuyeån ñoäng
vôùi toác ñoä cao). Bôm thuûy löïc caùnh daãn ñöôïc duøng chuû yeáu trong heä thoáng truyeàn ñoäng thuûy
ñoäng. Caùc loaïi bôm thuûy löïc caùnh daãn thöôøng gaëp laø: bôm ly taâm, bôm höôùng truïc, v.v…
– Bôm thuûy löïc theå tích: truyeàn naêng löôïng cho chaát loûng khi neùn chaát loûng trong 1 theå
tích kín, chaát loûng ñaït tôùi aùp suaát cao. Naêng löôïng maø chaát loûng tích luõy chuû yeáu laø thaønh phaàn aùp
naêng Wp (doøng chaát loûng coù aùp suaát cao). Caùc bôm thuûy löïc theå tích thöôøng duøng trong heä thoáng
truyeàn ñoäng thuûy tónh.
Caùc loaïi bôm thuûy löïc theå tích caên cöù vaøo keát caáu vaø daïng chuyeån ñoäng cuûa boä phaän coâng
taùc trong maùy thuûy löïc, caùc bôm thuûy löïc theå tích chia thaønh 3 loaïi chuû yeáu sau:
+ Bôm piston: chuyeån ñoäng cuûa boä phaän coâng taùc laø chuyeån ñoäng tònh tieán trong ñoù piston
chuyeån ñoäng tònh tieán trong xilanh.
+ Bôm piston-roâto: trong maùy vöøa coù chuyeån ñoäng tònh tieán vöøa coù chuyeån ñoäng quay
trong ñoù: chuyeån ñoäng tònh tieán do piston chuyeån ñoäng trong xilanh; chuyeån ñoäng quay do roâto
(phaàn quay) cuûa bôm coù chuyeån ñoäng quay so vôùi phaàn voû bôm (phaàn khoâng quay). Bôm piston-
roâto ñöôïc phaân loaïi : bôm piston-roâto höôùng kính, bôm piston-roâto höôùng truïc.

19
 + Bôm roâto: boä phaän coâng taùc chính
coù chuyeån ñoäng quay(roâto).Bôm roâto coù
caùc loaïi: bôm baùnh raêng, bôm truïc vít, bôm
caùnh gaït (bôm caùnh queùt).
c) Khaùi nieäm vaø Phaân loaïi ñoäng cô thuûy
löïc:
– Khaùi nieäm: Ñoäng cô thuûy löïc laø
moät loaïi maùy thuûy löïc bieán ñoåi naêng löôïng
thuûy löïc (tích luõy trong doøng chaát loûng
chuyeån ñoäng) thaønh cô naêng (ôû daïng
chuyeån ñoäng quay – treân truïc cuûa maùy
hoaëc chuyeån ñoäng tònh tieán – treân caùc xi
lanh thuûy löïc) ñeå daãn ñoäng cho maùy.
– Phaân loaïi ñoäng cô thuûy löïc:
Hình 2.10 – Sô ñoà nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa bôm baùnh raêng.
Töông töï nhö bôm thuûy löïc, caùc ñoäng cô
thuûy löïc ñöôïc phaân thaønh caùc loaïi sau:
+ Ñoäng cô thuûy löïc caùnh daãn: Naêng
löôïng töø chaát loûng thoâng qua caùc caùnh daãn
vaø bieán ñoåi naêng löôïng ñoù thaønh cô naêng
laøm quay truïc. Maùy thuûy löïc laøm vieäc ôû
cheá ñoä ñoäng cô goïi laø ñoäng cô thuûy löïc
caùnh daãn. Ñoäng cô thuûy löïc caùnh daãn ñöôïc
duøng trong heä thoáng truyeàn ñoäng thuûy
ñoäng.Ví duï:tua bin thuûy löïc cuûa caùc nhaø
maùy thuûy ñieän,trong caùc thieát bò khôùp noái
thuûy löïc vaø bieán toác thuûy löïc.
+ Ñoäng cô thuûy löïc theå tích
(ÑCTLTT): Nhaän naêng löôïng töø chaát loûng
(thaønh phaàn Wp) vaø bieán ñoåi naêng löôïng Hình 2.11 – Hình daùng beân ngoaøi bôm baùnh raêng.
thuûy löïc thaønh cô naêng ñeå daãn ñoäng caùc cô
caáu coâng taùc. Caên cöù vaøo daïng chuyeån
ñoäng cuûa cô caáu coâng taùc yeâu caàu maø coù
caùc loaïi:

ÑCTLTT coù chuyeån ñoäng tònh
tieán: goïi laø xi lanh thuûy löïc. Xi lanh thuûy
löïc ñöôïc söû duïng raát phoå bieán treân caùc cô
caáu maùy xeáp dôõ.

ÑCTLTT coù chuyeån ñoäng quay:
ñeå daãn ñoäng cho cô caáu chaáp haønh coù coù
Hình 2.12 – Hình daùng beân ngoaøi bôm thuûy löïc piston-roâto
chuyeån ñoäng quay (cô caáu quay caàn truïc, höôùng kính.
quay baùnh xe di chuyeån…).Caùc ñoäng cô
thuûy löïc theå tích coù chuyeån ñoäng quay :
 Ñoäng cô thuûy löïc baùnh raêng;
 Ñoäng cô thuûy löïc truïc vít;
 Ñoäng cô thuûy löïc piston roâto höôùng kính Ñoäng cô thuûy löïc piston roâto höôùng truïc
 Ñoäng cô thuûy löïc caùnh gaït .

20
2.5.3. Moät soá bôm thuûy löïc
thöôøng duøng treân MXD:
a) Bôm baùnh raêng:
1 – Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa bôm baùnh
raêng: (hình 2.10).
Baùnh raêng chuû ñoäng 1 gaén lieàn
vôùi truïc chính cuûa bôm. Truïc chính cuûa
bôm ñöôïc lieân keát vôùi truïc cuûa ñoäng cô
sô caáp (ñoäng cô lai bôm). Baùnh raêng
chuû ñoäng 1 aên khôùp vôùi baùnh raêng bò
ñoäng 2, caû 2 baùnh raêng ñeàu ñöôïc ñaët
trong voû bôm 3. Khoaûng troáng A giöõa
voû bôm – mieäng oáng huùt vaø 2 baùnh Hình 2.13 – Bôm thuûy löïc piston – roâto höôùng kính.
raêng goïi laø boïng huùt. Khoaûng troáng B
giöõa voû bôm – 2 baùnh raêng – mieäng
oáng ñaåy goïi laø boïng ñaåy. Khi bôm laøm
vieäc, baùnh raêng chuû ñoäng 1 quay aên
khôùp keùo theo baùnh raêng bò ñoäng 2
quay theo chieàu nhö muõi teân (xem hình
2.10).
Chaát loûng thuûy löïc chöùa ñaày
trong caùc raõnh raêng a ôû ngoaøi vuøng aên
khôùp ñöôïc chuyeån töø boïng huùt qua
boïng ñaåy voøng theo voû bôm (theo
chieàu quay chuyeån ñoäng cuûa baùnh
raêng).
Taïi khu vöïc boïng ñaåy, khi caùc
raêng cuûa 2 baùnh raêng vaøo aên khôùp vôùi
nhau laøm theå tích chöùa chaát loûng giaûm
ñi, chaát loûng bò neùn (eùp) ñaït tôùi aùp suaát
cao vaø bò doàn vaøo ñöôøng oáng ñaåy. Quaù
trình naøy goïi laø quaù trình ñaåy cuûa bôm.
Ñoàng thôøi vôùi quaù trình ñaåy thì
taïi khu vöïc boïng huùt, khi caùc raêng cuûa
2 baùnh raêng ra khôùp, theå tích chöùa chaát
loûng taêng leân, aùp suaát trong khu vöïc
boïng huùt giaûm xuoáng thaáp hôn aùp suaát
loûng treân maët thoaùng cuûa thuøng chöùa
chaát loûng, laøm cho chaát loûng chaûy qua
oáng huùt vaøo boïng huùt cuûa bôm. Quaù Hình 2.14 – Sô ñoà nguyeân lyù keát caáu bôm thuûy löïc piston roâto
höôùng truïc: a – loaïi ñóa nghieâng ñaët coá ñònh; b – loaïi ñóa
trình naøy goïi laø quaù trình huùt cuûa bôm.
nghieâng ñaët coá ñònh, thay ñoåi ñöôïc löu löôïng; c – Loaïi roto
Nhö vaäy quaù trình huùt vaø ñaåy nghieâng.
cuûa bôm xaûy ra ñoàng thôøi vaø lieân tuïc
khi bôm laøm vieäc. Caùc loaïi bôm baùnh raêng thöôøng laøm vieäc vôùi aùp suaát tôùi 10 MPa vaø coâng suaát
tôùi 30 – 40 kW.

21
2 – Löu löôïng cuûa bôm baùnh raêng:
Q = 2π.Z.m2.b.n (cm3/phuùt) (2.2)
hay: Q = 2π.D.m. b.n (cm3/phuùt)
trong ñoù:
Z – soá raêng cuûa caùc baùnh raêng; m – moâñun cuûa caùc baùnh raêng, cm.
n – soá voøng quay cuûa baùnh raêng (vg/ph); b – chieàu roäng baùnh raêng, cm.
b) Bôm thuûy löïc piston-roâto:
1 – Nguyeân lyù hoaït ñoäng:
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa loaïi maùy thuûy löïc naøy cuõng laø nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa maùy
thuûy löïc loaïi piston gheùp (bôm piston) trong ñoù coù nhieàu xilanh vaø piston. Boä phaän coâng taùc chuû
yeáu cuûa maùy goàm nhieàu piston hình truï ñaët trong caùc xilanh. Caùc xilanh naøy laïi ñöôïc boá trí trong
1 khoái truï troøn coù chuyeån ñoäng quay goïi laø roâto.
Khi khoái caùc xilanh (roâto) quay thì chuyeån ñoäng tònh tieán giöõa piston vaø xilanh ñöôïc thöïc
hieän gioáng nhö trong bôm piston. Vì theá goïi laø bôm thuûy löïc piston-roâto.
2 – Phaân loaïi:
Caên cöù vaøo keát caáu vaø phöông chuyeån ñoäng cuûa caùc piston trong caùc xilanh maø bôm thuûy
löïc piston-roâto coù theå ñöôïc chia laøm 2 loaïi: bôm thuûy löïc piston-roâto höôùng kính vaø bôm thuûy löïc
piston-roâto höôùng truïc.
– Bôm thuûy löïc piston-roâto höôùng kính (hình 2.13):
+ Bôm thuûy löïc piston-roâto höôùng kính caáu taïo goàm 2 phaàn chính: phaàn coá ñònh (voû bôm)
stato vaø phaàn quay (roâto). Phaàn quay (roâto) laø 1 khoái truï troøn treân ñoù coù boá trí caùc xilanh vaø
piston hình truï khoâng coù caàn. Caùc xilanh phaân boá ñeàu theo phöông höôùng kính cuûa roâto.
+ Do coù söï boá trí leäch taâm giöõa roâto vaø treân stato moät khoaûng e neân khi roâto quay caùc
piston quay theo roâto vaø ñoàng thôøi noù cuõng thöïc hieän chuyeån ñoäng tònh tieán trong caùc xilanh. Khi
piston chuyeån ñoäng höôùng ra xa taâm cuûa roâto thöïc hieän quaù trình huùt chaát loûng vaøo bôm. Khi
piston chuyeån ñoäng höôùng veà taâm cuûa roâto thöïc hieän quaù trình neùn chaát loûng ñeán aùp suaát cao.
+ Treân keát caáu phaàn tónh (voû bôm) coù boá trí caùc ñöôøng daãn chaát loûng vaøo bôm (ñöôøng oáng
huùt) vaø ñöôøng oáng daãn chaát loûng ñaõ neùn ñeán aùp suaát cao ra khoûi bôm (ñöôøng oáng ñaåy).
– Bôm thuûy löïc piston-roâto höôùng truïc:
+ Maùy thuûy löïc piston-roâto höôùng truïc caáu taïo goàm 2 phaàn chính: phaàn quay (roâto) vaø
phaàn khoâng quay (stato). Phaàn quay (roâto) laø 1 khoái hình truï troøn, treân roâto coù caùc loã xilanh phaân
boá ñeàu treân roâto. Ñöôøng truïc cuûa caùc xilanh song song vôùi nhau vaø coù phöông theo phöông höôùng
truïc cuûa roâto. Nhö vaäy laø truïc caùc loã xi lanh song song vôùi truïc roâto. Trong caùc loã xilanh coù boá trí
caùc piston. Caùc piston coù chuyeån ñoäng tònh tieán trong caùc loã xilanh khi roâto quay.
+ Bôm thuûy löïc piston-roâto höôùng truïc coù 2 loaïi: (sô ñoà nguyeân lyù hình 2.14)
 Bôm thuûy löïc piston-roâto höôùng truïc loaïi ñóa nghieâng,
 Bôm thuûy löïc piston-roâto höôùng truïc loaïi roâto nghieâng.
+ Khi roâto quay vì 1 ñaàu cuûa piston luoân luoân phaûi tyø vaøo maët ñóa nghieâng neân caùc piston
quay theo roâto ñoàng thôøi coù chuyeån ñoäng tònh tieán trong caùc xilanh, thöïc hieän huùt chaát loûng vaøo
caùc xilanh cuûa bôm (quaù trình huùt) vaø neùn chaát loûng trong caùc xilanh cuûa bôm (quaù trình neùn) ñeå
chaát loûng ñaït tôùi aùp suaát cao.
Treân phaàn coá ñònh (voû bôm) coù boá trí caùc raõnh daãn chaát loûng vaøo bôm (khi huùt) vaø daãn
chaát loûng aùp suaát cao (sau khi neùn) ra khoûi bôm.

3-Löu löôïng cuûa bôm piston – roâto höôùng truïc:

πd 2
Q= ⋅ Z .n.D x .tgγ (cm3/phuùt) (2.3)
4
22
trong ñoù:
d – ñöôøng kính cuûa xilanh (cm), Z – soá xilanh,
n – soá voøng quay cuûa truïc bôm (vg/ph), γ – goùc nghieâng cuûa ñóa so vôùi truïc roâto.
Dx – ñöôøng kính cuûa voøng troøn treân roâto ñi qua taâm cuûa caùc xilanh (cm),
4- Ñaëc ñieåm cuûa bôm piston-roâto höôùng truïc:
 Taïo ñöôïc aùp suaát cao vôùi löu löôïng khoâng lôùn laém,
 Coù khaû naêng thay ñoåi löu löôïng 1 caùch deã daøng trong khi vaãn giöõ nguyeân aùp suaát vaø soá
voøng quay laøm vieäc.
 AÙp suaát laøm vieäc cuûa maùy
khoâng phuï thuoäc vaøo löu löôïng vaø
soá voøng quay cuûa truïc bôm.
 Hieäu suaát töông ñoái cao,
phaïm vi ñieàu chænh roäng.
 Soá voøng quay laøm vieäc
cuûa truïc bôm töông ñoái lôùn neân coù Hình 2.15 - Bôm piston roâto höôùng truïc coù ñóa nghieâng quay.
khaû naêng noái tröïc tieáp truïc bôm vôùi
truïc cuûa caùc ñoäng cô ñieän thoâng thöôøng.
Bôm piston roâto höôùng truïc coù ñóa nghieâng
quay ñöôïc giôùi thieäu treân hình 2.15.
c) Bôm caùnh gaït:
Bôm caùnh gaït laø moät trong caùc loaïi maùy thuûy
löïc coù keát caáu ñôn giaûn nhaát.
1 – Caáu taïo:
Treân hình 2.16 laø sô ñoà keát caáu cuûa bôm caùnh
gaït ñôn giaûn nhaát coù 2 caùnh gaït.
+ Bôm goàm coù moät voû hình truï 1. Treân voû bôm
coù boá trí caùc cöûa huùt chaát loûng A, cöûa ñaåy chaát loûng B.
+ Beân trong cuûa bôm laø phaàn quay roâto 2.
Hình 2.16.Sô ñoà nguyeân lyù bôm caùnh gaït.
+ Taâm truïc cuûa roâto boá trí leäch so vôùi ñöôøng
taâm truïc cuûa voû moät khoaûng caùch e.
+ Treân roâ to coù boá trí caùc raõnh, trong caùc raõnh
coù boá trí caùc baûn phaúng 3.
+ Khi roâ to quay, nhôø löïc ñaåy cuûa caùc loø xo 4
ñaåy caùc baûn phaúng chuyeån ñoäng tröôït trong caùc raõnh
cuûa roâ to, ñoàng thôøi ñaàu cuûa caùc baûn phaúng luoân tyø saùt
vaøo thaønh trong cuûa voû bôm. Khi roâ to quay caùc taám
naøy thöïc hieän vieäc gaït chaát loûng (vì vaäy goïi laø bôm
caùnh gaït). Hình 2.17 – Bôm coù 9 caùnh gaït.
2 – Nguyeân lyù hoaït ñoäng:
Xeùt nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa bôm caùnh gaït thöïc hieän quaù trình huùt vaø neùn chaát loûng nhö
sau (xem hình 2.16):
–Khi bôm laøm vieäc, giaû söû roâ to quay theo chieàu muõi teân treân hình 2.16, taïi vò trí nhö
treân hình veõ moät caùnh gaït baét ñaàu vaøo ñieåm A :theå tích chöùa chaát loûng trong buoàng laøm vieäc cuûa
bôm töø A ñeán maët caét C – C taêng, aùp suaát trong buoàng laøm vieäc giaûm, chaát loûng töø thuøng chöùa
thoâng qua ñöôøng oáng huùt ñöôïc chuyeån ñoäng vaøo bôm – thöïc hieän quaù trình huùt.

23
 – Khi caùnh gaït di chuyeån töø C – C ñeán B laøm theå tích buoàng laøm vieäc (chöùa chaát loûng) bò
giaûm ñi, chaát loûng bò neùn eùp vì vaäy laøm taêng aùp suaát cuûa chaát loûng, chaát loûng ñaït tôùi aùp suaát p vaø
bò ñaåy vaøo ñöôøng oáng ñaåy.
– Ñeå cho bôm coù löu löôïng ñeàu, ngöôøi ta taêng soá caùnh gaït cuûa bôm (thöôøng soá caùnh gaït
cuûa bôm coù töø 4 ñeán 12).
– Treân hình 2.17 laø sô ñoà keát caáu cuûa bôm coù 9 caùnh gaït.
3-Löu löôïng cuûa bôm caùnh gaït:
Q = 2π.n.b. (rs2 − rr2 ) , cm3/phuùt (2.4)
trong ñoù:
n – toác ñoä quay cuûa roâto, vg/ph;
b – Chieàu roäng cuûa caùnh gaït, cm;
rs, rr – Baùn kính cuûa Stato (voû bôm) vaø baùn kính cuûa roâto.
4 – Ñaëc ñieåm cuûa bôm caùnh gaït:
– Bôm roâ to caùnh gaït coù aùp suaát thaáp vaø phaïm vi söû duïng heïp hôn so vôùi bôm baùnh raêng.
– Vôùi bôm caùnh gaït taùc duïng ñôn, aùp suaát laøm vieäc cuûa chaát loûng khoâng quaù 2 MPa (20
at) – khoaûng 1,6 ÷ 1,8 MPa; löu löôïng Q = 5 ÷ 150 lít/s; soá voøng quay treân truïc n = 1800 ÷ 2000
vg/ph.
– Bôm taùc duïng keùp coù aùp suaát laøm vieäc cao hôn nhöng p ≤ 7 MPa; Q = 5 ÷ 200 lít/s;
– Hieäu suaát cuûa bôm caùnh gaït thaáp, η = 0,5 ÷ 0,8.
– Khi thay ñoåi ñoä leäch taâm e, seõ laøm thay ñoåi löu löôïng cuûa bôm,
– Öu ñieåm cô baûn cuûa bôm caùnh gaït laø keát caáu nhoû goïn vaø ñôn giaûn coù khaû naêng ñieàu
chænh ñöôïc löu löôïng neân ñöôïc söû duïng trong caùc ñöôøng oáng phuï cuûa truyeàn ñoäng thuûy löïc hoaëc
ñeå caáp daàu trong heä thoáng boâi trôn.

Coâng suaát tính toaùn ñeå daãn ñoäng bôm caùnh gaït tính theo coâng thöùc:
Q.p
N= , kW (2.5)
612η
Q – Löu löôïng cuûa bôm taïi cöûa ra (dm3/ph),
p – AÙp suaát chaát loûng do bôm taïo ra, MPa;
η – Hieäu suaát cuûa bôm: η = ηtl.ηck
ηtl – Hieäu suaát thuûy löïc cuûa bôm;
ηtl – Hieäu suaát cuûa phaàn truyeàn ñoäng cô khí – töø ñoäng cô sô caáp daãn ñoäng bôm.

§2.6. MAÙY NEÙN KHÍ

2.6.1. Khaùi nieäm:
Maùy neùn khí laø thieát bò laøm nhieäm vuï saûn xuaát khoâng khí neùn coù aùp suaát cao ñeå cung caáp
cho caùc ñoäng cô khí neùn cuûa caùc heä thoáng truyeàn ñoäng khí neùn hoaëc cung caáp khí neùn cho heä
thoáng ñieàu khieån maùy.

2.6.2. Phaân loaïi:

a) Caên cöù vaøo ñaëc ñieåm caáu taïo vaø nguyeân taéc hoaït ñoäng:
– Maùy neùn khí kieåu piston,
– Maùy neùn khí kieåu roâto (caùnh quaït),
– Maùy neùn khí kieåu truïc vít.

24
 Treân hình veõ 2.18 moâ taû caáu taïo cuûa maùy neùn khí kieåu piston 2 caáp vôùi 2 xilanh, laøm maùt
baèng gioù. Khi truïc quay, piston chuyeån ñoäng tònh tieán trong xilanh thöïc hieän quaù trình huùt khoâng
khí vaøo trong buoàng neùn (quaù trình huùt) vaø neùn khoâng khí ñeán aùp suaát cao (quaù trình neùn).
b) Caên cöù vaøo aùp suaát cuûa khoâng khí ñöôïc neùn pk phaân thaønh caùc nhoùm:
– AÙp suaát thaáp : pk = 0,2 ÷ 0,4 MPa (≈ 02 ÷ 4,0 kG/cm2)
– AÙp suaát trung bình : pk = 0,4 ÷ 1,0 MPa (≈ 4,0 ÷ 10,0 kG/cm2)
– AÙp suaát cao : pk > 1,0 MPa ( > 10,0 kG/cm2).

Hình 2.18 – Maùy neùn khí hai caáp, hai xi lanh.

25
This document was created with Win2PDF available at http://www.win2pdf.com.
The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only.
This page will not be added after purchasing Win2PDF.
Chöông 3: HEÄ THOÁNG TRUYEÀN ÑOÄNG TREÂN CAÙC MAÙY XEÁP DÔÕ

§3.1. GIÔÙI THIEÄU VEÀ HEÄ THOÁNG TRUYEÀN ÑOÄNG

3.1.1. Nhieäm vuï vaø söï caàn thieát cuûa heä thoáng truyeàn ñoäng:
a) Nhieäm vuï:
Heä thoáng truyeàn ñoäng coù nhieäm vuï truyeàn chuyeån ñoäng töø ñoäng cô (daãn ñoäng) tôùi caùc cô
caáu vaø boä phaän coâng taùc. Noù cho pheùp bieán ñoåi toác ñoä, löïc vaø moâmen ñoâi khi bieán ñoåi caû daïng vaø
quy luaät chyeån ñoäng.
b) Söï caàn thieát phaûi boá trí heä truyeàn
ñoäng:
Sôû dó caàn duøng caùc boä truyeàn
ñoäng laøm khaâu trung gian giöõa ñoäng cô
vaø caùc cô caáu, boä phaän coâng taùc cuûa
maùy vì nhöõng lyù do sau:
– Löïc caûn kyõ thuaät (löïc caûn vaø
moâ men caûn) cuûa caùc cô caáu coâng taùc
thöôøng laø raát lôùn so vôùi moâ men xoaén
sinh ra treân truïc ñoäng cô.
– Toác ñoä caàn thieát cuûa caùc boä
phaän coâng taùc noùi chung laø khaùc vôùi toác
Hình 3.1a – Heä thoáng truyeàn ñoäng phoái hôïp.
ñoä hôïp lyù cuûa caùc ñoäng cô tieâu chuaån
(toác ñoä boä phaän coâng taùc thöôøng thaáp hôn toác ñoä cuûa ñoäng cô) neáu cheá taïo ñoäng cô coù toác ñoä
thaáp, moâmen xoaén lôùn thì kích thöôùc lôùn vaø giaù thaønh ñaét.
– Caàn thieát truyeàn chuyeån ñoäng töø 1 ñoäng cô ñeán nhieàu cô caáu laøm vieäc vôùi caùc cheá ñoä
khaùc nhau.
– Ñoäng cô thöïc hieän chuyeån ñoäng quay nhöng boä phaän coâng taùc caàn chuyeån ñoäng tònh
tieán hoaëc chuyeån ñoäng vôùi toác ñoä thay ñoåi theo 1 quy luaät naøo ñoù.
– Vì ñieàu kieän söû duïng, an toaøn lao ñoäng hoaëc vì khuoân khoå kích thöôùc cuûa maùy.
3.1.2. Söû duïng heä truyeàn ñoäng treân caùc maùy xeáp dôõ:
Theo phöông phaùp truyeàn naêng löôïng, heä thoáng truyeàn ñoäng ñöôïc chia thaønh: truyeàn

Hình 3.1b –Heä thoáng truyeàn ñoäng phoái hôïp (cho maùy truïc) – tieáp theo.
1 – Ñoäng cô diesel; 2 – Maùy phaùt ñieän; 3 – Moâ tô ñieän; 4 – Hoäp giaûm toác; 5 – Boä di chuyeån xích; 6 – Baùnh xe
(baùnh loáp); 7 – Tang quaán caùp cuûa tôøi naâng; 8 – Cô caáu quay caàn truïc.

26
ñoäng cô khí, truyeàn ñoäng thuûy löïc, truyeàn ñoäng ñieän, truyeàn ñoäng khí eùp vaø truyeàn ñoäng hoãn hôïp.
Hieän nay treân caùc maùy xeáp dôõ phoå bieán söû duïng truyeàn ñoäng cô khí, truyeàn ñoäng thuûy löïc vaø
truyeàn ñoäng hoãn hôïp.
Treân hình 3.1 giôùi thieäu veà heä thoáng truyeàn ñoäng phoái hôïp.
Treân hình 3.2 giôùi thieäu veà sô ñoà truyeàn ñoäng cho caùc cô caáu coâng taùc cuûa maùy truïc.

Hình 3.2 – Sô ñoà truyeàn ñoäng cho caùc cô caáu coâng taùc cuûa maùy truïc.
a) Sô ñoà truyeàn ñoäng tôøi naâng (caàn truïc); b) Sô ñoà truyeàn ñoäng caùc tôøi (maùy xuùc moät gaàu; c) Sô ñoà
truyeàn ñoäng cô caáu di chuyeån maùy truïc treân baùnh ray; d) Sô ñoà truyeàn ñoäng cô caáu di chuyeån maùy truïc
treân baùnh loáp; e, f) Sô ñoà truyeàn ñoäng cô caáu quay cuûa maùy truïc.

§3.2. TRUYEÀN ÑOÄNG CÔ KHÍ:

3.2.1. Phaân loaïi truyeàn ñoäng cô khí:
Theo nguyeân lyù laøm vieäc, truyeàn ñoäng cô khí ñöôïc chia laøm 2 loaïi:
a) Truyeàn ñoäng ma saùt:

27
 1 – Ma saùt tröïc tieáp: truyeàn ñoäng baùnh ma saùt, truyeàn ñoäng ñóa ma saùt;
2 – Ma saùt giaùn tieáp: truyeàn ñoäng ñai.
b) Truyeàn ñoäng aên khôùp:
1 – AÊn khôùp tröïc tieáp: truyeàn ñoäng baùnh raêng, truyeàn ñoäng baùnh vít truïc vít,
2 – AÊn khôùp giaùn tieáp: truyeàn ñoäng xích.

TRUYEÀN ÑOÄNG CÔ KHÍ

TRUYEÀN ÑOÄNG MA SAÙT TRUYEÀN ÑOÄNG AÊN KHÔÙP

Truyeàn Truyeàn Truyeàn Truyeàn Truyeàn

ñoäng ñoäng ñoäng ñoäng ñoäng
baùnh ñai baùnh truïc vít xích.
ma raêng baùnh
saùt. vit

3.2.2. Caùc thoâng soá chuû yeáu ñaëc tröng cho boä truyeàn ñoäng:
Thoâng thöôøng trong moãi boä truyeàn ñoäng ñeàu coù 2 truïc chính: truïc daãn vaø truïc bò daãn. Quy
öôùc caùc thoâng soá cô baûn: goïi toác ñoä quay treân truïc daãn laø n1, toác ñoä quay treân truïc bò daãn laø n2 –
toác ñoä quay thöôøng ño baèng (voøng/phuùt).
a) Tæ soá truyeàn cuûa boä truyeàn ñoäng:
n
i= 1 (3.1)
n2

i > 1 töùc n1 > n2 : truyeàn ñoäng giaûm toác,

i < 1 töùc n1 < n2 : truyeàn ñoäng taêng toác,

i = 1 töùc n1 = n2 : truyeàn ñoäng khoâng thay ñoåi
toác ñoä.
b) Hieäu suaát truyeàn ñoäng:
Goïi coâng suaát treân truïc daãn N1, coâng suaát
treân truïc bò daãn laø N2. Coâng suaát treân caùc truïc
thöôøng ño baèng (kW). Hieäu suaát truyeàn ñoäng:
Hình 3.3 – Moät hình thöùc cuûa truyeàn ñoäng cô khí
N (duøng hoäp giaûm toác baùnh raêng truyeàn ñoäng cho baêng
η= 2 (3.2)
N1 taûi): 1–Ñoäng cô ñieän; 2–Hoäp giaûm toác; 3–Tang troáng;
4–Daây baêng ñai cao su; 5 – Con laên ñôõ daây baêng.
c) Moâmen xoaén treân truïc:
Moâmen xoaén treân truïc M (thöôøng tính baèng Nmm) ñöôïc tính theo coâng suaát N (kW) vaø soá
voøng quay n (v/ph) treân truïc theo coâng thöùc chung:
N
M = 9,55.10 6 (Nmm) (3.3)
n
– Moâmen xoaén treân truïc daãn (vôùi coâng suaát treân truïc daãn N1, soá voøng quay truïc daãn n1):
N
M 1 = 9,55.10 6 1 (Nmm) (3.4)
n1
N
– Moâmen xoaén treân truïc bò daãn: M 2 = 9,55.10 6 2 (Nmm) (3.5)
n2
hay M2 = M1 . i. η (Nmm) (3.6)
28
3.2.3. Truyeàn ñoäng ma saùt:
a) Phaân loaïi:
Truyeàn ñoäng ma saùt thöïc hieän truyeàn chuyeån ñoäng nhôø ma saùt ñöôïc giöõa 2 beà maët ma saùt.
Truyeàn ñoäng ma saùt ñöôïc chia thaønh:
– Boä truyeàn ñoäng baùnh ma saùt (truyeàn ñoäng ma saùt tröïc tieáp),
– Boä truyeàn ñoäng ñai (truyeàn ñoäng ma saùt giaùn tieáp).
Treân hình 3.4 moâ taû sô ñoà truyeàn ñoäng baùnh ma saùt vaø truyeàn ñoäng ñai.
b) Truyeàn ñoäng baùnh ma saùt:
n D2
– Tæ soá truyeàn cuûa boä tryeàn baùnh ma saùt: i= 1 = (3.7)
n2 D1 (1 − ξ )
ở đñaây: ξ heä soá tröôït, thoâng thöôøng ξ = (0,5 ÷ 3)%
– Ñaëc ñieåm cuûa truyeàn ñoäng baùnh ma saùt:
+ Öu ñieåm : caáu taïo ñôn giaûn, laøm vieäc eâm, coù khaû naêng ñieàu chænh voâ caáp toác ñoä.
+ Nhöôïc ñieåm: Löïc taùc duïng leân truïc vaø oå truïc lôùn (phaûi coù löïc eùp caàn thieát Q ñeå 2 baùnh
vaøo ma saùt vôùi nhau).
c) Truyeàn ñoäng ñai:

Hình 3.4 – Caùc boä truyeàn baùnh ma saùt vaø truyeàn ñoäng ñai.
a) Boä truyeàn baùnh ma saùt truï (hình truï); b) Boä truyeàn baùnh ma saùt noùn; c) Boä truyeàn ñai deït; d) Boä truyeàn ñai cheùo;
e) Boä truyeàn ñai hình thang (raõnh daây ñai hình thang); f) Bieán toác ma saùt.

n1 D2 D
1 – Tæ soá truyeàn boä truyeàn ñoäng ñai: i= = ≈ 2 (3.8)
n2 D1 (1 − ξ ) D1
Heä soá tröôït ξ = (1 ÷ 2)%
2 – Ñaëc ñieåm truyeàn ñoäng ñai:
– Öu ñieåm:

29
  Coù khaû naêng truyeàn coâng suaát giöõa caùc truïc ôû khaù xa nhau,
 Laøm vieäc eâm khoâng oàn do vaät lieäu coù tính ñaøn hoài,
 Giöõ an toaøn cho chi tieát maùy khi bò quaù taûi (khi quaù taûi, ñai bò tröôït trôn toaøn phaàn,
khoâng thöïc hieän truyeàn ñoäng, khoâng gaây quaù taûi cho ñoäng cô daãn ñoäng cô caáu).
 Giaù thaønh haï, keát caáu ñôn giaûn, baûo quaûn deã.
– Nhöôïc ñieåm:
 Kích thöôùc coàng keành,  Löïc taùc duïng leân truïc vaø oå truïc lôùn,
 Tæ soá truyeàn khoâng oån ñònh,  Tuoåi thoï thaáp khi laøm vieäc vôùi toác ñoä cao
– Ñoái vôùi daây ñai phaûi thoûa maõn caùc yeâu caàu:
 Heä soá ma saùt töông ñoái lôùn,  Giaù thaønh haï.
 Coù ñuû söùc beàn chòu taûi troïng thay ñoåi vaø söùc beàn moøn,

3.2.4. Truyeàn ñoäng aên khôùp:

a) Truyeàn ñoäng baùnh raêng:

Hình 3.5 – Aên khôùp baùnh raêng.

a) Caùc thoâng soá hình hoïc cuûa baùnh raêng thaân khai; b) Sô ñoà tính raêng chòu uoán.

Truyeàn ñoäng aên khôùp thöïc hieän truyeàn ñoäng nhôø söï aên khôùp giöõa caùc raêng treân caùc baùnh
raêng. Sô ñoà nguyeân lyù truyeàn ñoäng baèng aên khôùp raêng xem hình 0.03.05.
1 – Caùc thoâng soá cô baûn cuûa boä truyeàn baùnh raêng thaúng aên khôùp ngoaøi:
n d Z
– Tæ soá truyeàn: i= 1 = 2 = 2 (3.9)
n2 d1 Z1
– Soá raêng treân caùc baùnh raêng vaø ñöôøng kính voøng laên töông öùng: baùnh raêng daãn Z1, d1;
baùnh raêng bò daãn Z2, d2.
– Böôùc raêng treân voøng chia: t
– Goùc aên khôùp: α , thoâng thöôøng α = 200.

30
 – Moâñun aên khôùp laø thoâng soá cô baûn cuûa boä truyeàn baùnh raêng. Ñieàu kieän ñeå caùc baùnh
raêng aên khôùp ñöôïc vôùi nhau laø chuùng phaûi coù cuøng moâñun aên khôùp:
t
m= (3.10)
π
Trò soá moâñun thöôøng m = (0,05 ÷ 100) mm
t.Z
– Ñöôøng kính voøng troøn chia cuûa baùnh raêng: dc = = m.Z (3.11)
π
– Ñoái vôùi baùnh raêng khoâng dòch chænh (caëp baùnh raêng tieâu chuaån) hoaëc dòch chænh ñeàu,
ñöôøng kính voøng troøn chia baèng ñöøông kính voøng troøn laên. Töông öùng treân caùc baùnh raêng coù:
d = dc = m.Z; d1 = dc1 = m.Z1; d2 = dc2 = m.Z2 (3.12)
– Ñöôøng kính voøng troøn ñænh raêng:
De = dc + 2m; De1 = d1 + 2m; De2 = d2 + 2m (3.13)
– Ñöôøng kính voøng troøn chaân raêng:
Di = dc – 2,5m; Di1 = dc1 – 2,5 m; Di2 = dc2 – 2,5 m (3.14)
– Chieàu cao raêng : h = 2,25 m (3.15)
– Chieàu daøy raêng : S (3.16)
– Khoaûng caùch truïc : A = d1 + d2 (3.17)
2 – Caùc loaïi boä truyeàn baùnh
raêng (hình3.6;hình 3.7).
Tuøy theo vò trí töông ñoái
giöõa caùc truïc caàn truyeàn chuyeån
ñoäng maø coù caùc loaïi boä truyeàn
ñoäng baùnh raêng:
– Tröôøng hôïp 2 truïc
song song: duøng truyeàn ñoäng
baùnh raêng truï raêng thaúng,
– Tröôøng hôïp 2 truïc caét
nhau: duøng truyeàn ñoäng baùnh
raêng noùn,
– Tröôøng hôïp 2 truïc
cheùo nhau: duøng truyeàn ñoäng
baùnh raêng truï cheùo.
– Truyeàn ñoäng baùnh
raêng – thanh raêng: duøng bieán
ñoåi chuyeån ñoäng quay thaønh
chuyeån ñoäng tònh tieán hoaëc
ngöôïc laïi.
Hình 3.6 – Caùc daïng baùnh raêng (BR).
3 – Ñaëc ñieåm cuûa truyeàn ñoäng a) BR truï raêng thaúng; b) BR truï raêng nghieâng; c) BR truï raêng chöõ V; d) BR
baùnh raêng: noùn raêng thaúng; e) BR noùn raêng cong;
– Öu ñieåm:
+Kích thöôùc nhoû goïn, + Khaû naêng chòu taûi lôùn,
+ Hieäu suaát cao (η = 0,97 ÷ 0,99), + Tuoåi thoï cao, laøm vieäc tin caäy,
+ Hoaït ñoäng toát trong phaïm vi coâng suaát, toác ñoä vaø tæ soá truyeàn roäng.
– Nhöôïc ñieåm:
+ Ñoøi hoûi cheá taïo chính xaùc, giaù thaønh cao,
+ Chòu va ñaäp keùm + Coù tieáng oàn khi toác ñoä quay lôùn.

31
4 – Truyeàn ñoäng baùnh raêng haønh tinh: Ngoaøi boä truyeàn baùnh raêng thöôøng, trong ñoù taâm quay cuûa
caùc baùnh ñeàu coá ñònh; trong nhöõng naêm gaàn ñaây, treân caùc maùy xeáp dôõ söû duïng khaù phoå bieán boä
truyeàn baùnh raêng haønh tinh (trong boä truyeàn khi xeùt 1 caëp baùnh raêng aên khôùp coù ít nhaát 1 baùnh
raêng coù taâm quay di ñoäng).
Boä truyeàn baùnh raêng haønh tinh goàm baùnh raêng trung taâm 1 aên khôùp ngoaøi, baùnh raêng
trung taâm 3 aên khôùp trong, caàn C vaø caùc baùnh raêng veä tinh 2 laép treân caàn C.
Caùc baùnh raêng trung taâm coù taâm quay coá ñònh. Caùc baùnh raêng veä tinh quay quanh taâm cuûa
chuùng, taâm cuûa chuùng laïi quay
quanh taâm cuûa baùnh raêng trung
taâm nghóa laø caùc baùnh raêng thöïc
hieän chuyeån ñoäng nhö caùc haønh
tinh neân goïi laø truyeàn ñoäng haønh
tinh.
– Öu ñieåm cuûa truyeàn
ñoäng haønh tinh:
+ Kích thöôùc nhoû goïn,
khoái löôïng nhoû.
+ Khaû naêng veà ñoäng hoïc
roäng raõi, tæ soá truyeàn raát lôùn (tæ soá
truyeàn coù theå ñaït tôùi haøng nghìn
hoaëc hôn nöõa).
– Nhöôïc ñieåm cuûa boä
truyeàn ñoäng haønh tinh:
+ Cheá taïo vaø laép raùp chính
xaùc, giaù thaønh cao, baûo döôõng söûa
chöõa phöùc taïp.
– Tæ soá truyeàn cuûa boä truyeàn haønh
tinh khi baùnh raêng 3 coá ñònh (ω3 =
0) baùnh 1 laø baùnh daãn, caàn C bò
ω Z
daãn: i13C = 1 = 1 + 3 ; (3.18) Hình 3.7 – Caùc daïng baùnh raêng (tieáp theo).
ωH Z1
f) Baùnh raêng truï cheùo; g) Baùnh raêng noùn raêng xoaén; h) Baùnh raêng truï
b) Truyeàn ñoäng truïc vít – baùnh raêng thaúng aên khôùp trong i) Caëp baùnh raêng – thanh raêng
vít:
Truyeàn ñoäng truïc vít –
baùnh vít duøng truyeàn chuyeån
ñoäng giöõa hai truïc cheùo nhau
(thöôøng laø cheùo nhau goùc 900
trong khoâng gian).
1 – Caáu taïo:
Truyeàn ñoäng truïc vít baùnh
vít bao goàm: truïc vít 1 treân truïc
vít coù caét ren, baùnh vít 2 treân coù
caét caùc raêng.
2 – Tyû soá truyeàn:
Truyeàn ñoäng thöïc hieän
Hình 3.8 – Sô ñoà boä truyeàn haønh tinh 1 caáp.
nhôø söï aên khôùp giöõa ren cuûa truïc

32
vít vôùi raêng cuûa baùnh vít. Khi truïc vít quay ñöôïc 1 voøng thì baùnh vít quay ñöôïc soá raêng baèng soá
moái ren truïc vít. Tæ soá truyeàn cuûa boä truyeàn truïc vít:
n Z
i= 1 = 2; (3.19)
n 2 Z1
Trong ñoù: n1, n2 – soá voøng quay cuûa truïc vít vaø
baùnh vít trong moät phuùt (vg/ph),
Z1, Z2 – soá moái ren cuûa truïc vít vaø soá
raêng cuûa baùnh vít.
Soá moái ren cuûa truïc vít laø khaù nhoû
(thöôøng soá moái ren Z1 = 1 ÷ 4) coù khi laáy Z1 = 1
neân boä truyeàn truïc vít coù theå ñaït ñöôïc tæ soá
truyeàn raát lôùn (tôùi i = 200). Ñaây laø öu ñieåm noåi
baät cuûa boä truyeàn truïc vít.
3 – Ñaëc ñieåm cuûa boä truyeàn truïc vít – baùnh vít:
– Öu ñieåm: Tæ soá truyeàn lôùn; laøm vieäc
eâm, khoâng oàn; boä truyeàn truïc vít coù khaû naêng töï Hình 3.9 – Boä truyeàn truïc vít – baùnh vít.
haõm.
– Nhöôïc ñieåm: Hieäu suaát thaáp;
caàn duøng vaät lieäu hieám (ñoàng thanh)
ñeå cheá taïo baùnh vít neân giaù thaønh
cao.
4 – Caùc thoâng soá cô baûn cuûa truïc vít
laø:
– Böôùc ren treân truïc vít t
(mm) vaø moâñun aên khôùp m (mm).
– Moâñun doïc cuûa truïc vít
baèng moâñun ngang cuûa baùnh vít:
t
m= (3.20)
π
t – böôùc ren cuûa truïc vít cuõng Hình 3.10 – Boä truyeàn xích.
laø böôùc ngang cuûa baùnh vít ño treân
voøng troøn chia.
– Khoaûng caùch truïc cuûa boä
truyeàn:
 Z 
A = 0,5.m. 1 + Z 2  (3.21)
 tgβ 
β – goùc naâng cuûa ren cuûa truïc
vít.
c) Truyeàn ñoäng xích:
Laø boä truyeàn ñoäng aên khôùp
giaùn tieáp duøng truyeàn chuyeån ñoäng
giöõa 2 truïc song song ôû khoaûng caùch
khaù xa nhau.
1 – Caáu taïo boä truyeàn xích ñôn giaûn:
Hình 3.11 – Caáu taïo xích oáng con laên.
Ñóa xích chuû ñoäng 1 laép treân 1 – Maù xích trong; 2 – Maù xích ngoaøi; 3 – OÁng; 4 – Choát (truïc); 5
truïc chuû ñoäng 2. Ñóa xích bò ñoäng 3 – Con laên.
laép treân truïc bò ñoäng 4. Xích truyeàn
33
ñoäng 5 maéc voøng qua 2 ñóa xích. Trong caùc boä truyeàn ñoäng xích thöôøng söû duïng loaïi xích oáng
con laên (hình 3.11)
2 – Ñaëc ñieåm boä truyeàn xích:
– Öu ñieåm:
+ Coù theå truyeàn chuyeån ñoäng giöõa 2 truïc ôû khoaûng caùch khaù xa nhau,
+ Kích thöôùc boä truyeàn ñoäng xích nhoû hôn so vôùi boä truyeàn ñoäng ñai (khi cuøng coâng suaát
truyeàn ñoäng),
+ Löïc taùc duïng leân truïc nhoû hôn so vôùi truyeàn ñoäng ñai.
+ Hieäu suaát cao, khoâng bò tröôït,
– Nhöôïc ñieåm:
+ Boä truyeàn ñoäng xích ñoøi hoûi cheá taïo, laép raùp, chaêm soùc phöùc taïp,
+ Laøm vieäc oàn, choùng bò moøn,
+ Giaù thaønh cao hôn so vôùi truyeàn ñoäng ñai.
3 – Caùc thoâng soá chuû yeáu cuûa boä truyeàn ñoäng xích:
– Böôùc xích t,
– Ñöôøng kính voøng troøn chia cuûa caùc ñóa xích d1, d2:
t t
d1 = ; (3.22) d2 = ; (3.22’)
π π
sin sin
Z1 Z2
n Z
– Tæ soá truyeàn boä truyeàn ñoäng xích: i= 1 = 2; (3.23)
n2 Z 1
+ Khoaûng caùch truïc toát nhaát: A = (30 ÷ 50)t; (3.24)
3.2.5. Truïc.
a) Khaùi nieäm:
Truïc laø chi tieát maùy duøng ñeå ñôõ caùc cho tieát maùy quay nhö baùnh raêng, ñóa xích, baùnh
vít…Trong heä thoáng truyeàn ñoäng cô khí, truïc coù nhieàu daïng keát caáu vaø coâng duïng khaùc nhau.
b) Phaân loaïi:
1 – Theo ñaëc ñieåm chòu taûi troïng, truïc ñöôïc chia thaønh 2 loaïi: truïc taâm vaø truïc truyeàn.
– Truïc taâm: truïc duøng ñeå ñôõ caùc chi tieát maùy quay duøng ñònh taâm cho chi tieát maùy quay
quanh taâm truïc. Truïc taâm chæ chòu uoán do taûi troïng truyeàn töø chi tieát maùy quay leân truïc. Truïc taâm
khoâng chòu moâ men xoaén.
– Truïc truyeàn: truïc duøng ñeå ñôõ chi tieát maùy quay ñoàng thôøi duøng ñeå truyeàn moâmen xoaén,
truïc quay cuøng chi tieát maùy. Truïc truyeàn chòu caû moâmen uoán vaø moâmen xoaén.
2 – Theo daïng ñöôøng taâm truïc chia ra: truïc thaúng, truïc khuyûu.
– Truïc thaúng: ñöôøng taâm truïc laø ñöôøng thaúng ñöôïc duøng phoå bieán laép caùc chi tieát maùy
quay trong caùc boä truyeàn ñoäng: baùnh raêng, ñai, xích, v.v…
– Truïc khuyûu: ñöôøng taâm truïc laø 1 ñöôøng gaáp khuùc (khuyûu). Truïc khuyûu duøng laøm truïc
chính trong keát caáu ñoäng cô ñoát trong.
3 – Theo caáu taïo cuûa truïc chia ra: truïc trôn, truïc baäc.
– Truïc trôn: truïc coù ñöôøng kính truïc khoâng ñoåi treân suoát chieàu daøi truïc ( d = const).
– Truïc baäc: truïc vôùi caùc ñoaïn truïc coù ñöôøng kính truïc khaùc nhau, do caùc ñoaïn truïc vôùi
ñöôøng kính khaùc nhau taïo neân baäc truïc.
c) Caáu taïo cô baûn cuûa truïc:
– Truïc vôùi coâng duïng ñeå laép raùp vaø ñôõ caùc chi tieát maùy quay ñoàng thôøi truïc laïi ñöôïc töïa
treân caùc oå ñôõ truïc.
+ Caáu taïo cuûa truïc :Veà caên baûn truïc ñöôïc caáu taïo goàm caùc phaàn (hình 3.14) :
+ Phaàn truïc ñeå laép vôùi chi tieát maùy quay goïi laø thaân truïc.
34
 + Phaàn truïc laép vôùi oå ñôõ truïc goïi laø ngoãng truïc.
+ Vaät lieäu cheá taïo truïc thöôøng duøng laø theùp cacbon hoaëc theùp hôïp kim.

Hình 3.12 – Caùc loaïi truïc chuû yeáu.

a – Truïc truyeàn trôn; b vaø d – Truïc truyeàn baäc; c, f vaø g – Truïc taâm; h – Truïc meàm.

Hình 3.13 – Keát caáu truïc khuyûu cuûa ñoäng cô ñoát trong.
Caùc truïc thöôøng söû duïng: theùp 35, theùp 45. Caùc
truïc chòu taûi lôùn, truïc ñöôïc cheá taïo baèng theùp 40XH,
40XH2MA… Khi chòu taûi troïng, truïc thöôøng chòu uoán
hoaëc uoán keát hôïp vôùi xoaén.
Ñöôøng kính truïc taïi tieát dieän nguy hieåm cuûa truïc,
khi tính gaàn ñuùng coù xeùt taùc duïng cuûa caû moâmen uoán vaø
moâmen xoaén:
M tñ
d ≥3 ; (3.25) Hình 3.14 – Caáu taïo chung cuûa truïc:
0,1[σ ]
1, 4 – Ngoãng truïc; 3, 5 – Thaân truïc;
Mtñ – moâmen töông ñöông taïi tieát dieän truïc: 2 – Vai truïc.
M tñ = M u2 + 0,75M x2 ; (3.26)
35
 Mu – moâmen uoán, Mx – moâmen xoaén, [σ] – öùng suaát cho pheùp cuûa vaät lieäu cheá taïo truïc.
Sau khi tính toaùn sô boä vaø ñònh ra keát caáu vaø kích thöôùc cuûa truïc, caàn phaûi tính toaùn chính xaùc
truïc qua kieåm nghieäm söùc beàn moûi cuûa truïc (kieåm tra söùc beàn cuûa truïc theo ñoä beàn laâu).
3.2.6. OÅ truïc.
a) Khaùi nieäm:
OÅ truïc laø boä phaän duøng ñeå ñôõ caùc truïc. Caùc truïc ñôõ caùc chi tieát maùy quay ñöôïc töïa treân
caùc oå truïc. Taûi troïng töø truïc truyeàn leân oå truïc vaø töø oå truïc seõ truyeàn vaøo goái ñôõ oå truïc ôû treân beä
maùy. Nhôø coù oå truïc maø truïc coù vò trí nhaát ñònh vaø quay töï do quanh 1 ñöôøng taâm ñaõ ñònh (taâm
truïc).
b) Phaân loaïi vaø ñaëc ñieåm:
– Theo daïng ma saùt trong oå chia ra: oå tröôït (oå ma saùt tröôït) vaø oå laên (oå ma saùt laên).
– Theo khaû naêng chòu taûi cuûa oå: oå ñôõ, oå chaën vaø oå ñôõ chaën. OÅ ñôõ: oå chòu ñöôïc löïc höôùng
taâm. OÅ chaën: oå chòu ñöôïc löïc doïc truïc. OÅ ñôõ chaën: oå chòu ñöôïc löïc höôùng taâm vaø löïc doïc truïc.
– Ñaëc ñieåm caùc loaïi oå:
+ Taïi oå tröôït: khi truïc quay giöõa
ngoãng truïc vaø oå truïc coù söï tröôït töông ñoái
vôùi nhau.
+ Taïi oå laên: taûi troïng töø truïc tröôùc
khi truyeàn leân goái ñôõ truïc phaûi qua caùc con
laên (bi hoaëc ñuõa). Nhôø coù caùc con laên neân
ma saùt sinh ra trong oå laø ma saùt laên.
c) OÅ tröôït: (hình3.15).
Caáu taïo cuûa oå tröôït goàm caùc phaàn: Hình 3.15 – OÅ tröôït.
thaân oå, baïc loùt, goái ñôõ. Boä phaän laøm vieäc 1 – Thaân oå; 2 – Loùt oå ; 3 – Naép treân oå; 4 – Bu loâng lieân
chuû yeáu cuûa oå tröôït laø baïc loùt. Baïc loùt ñöôïc keát; 5 – Bu loâng coá ñònh oå vôùi giaù ñôõ; 6 – Raõnh daàu.
cheá taïo töø caùc vaät lieäu coù heä soá ma saùt thaáp
nhö: ñoàng thanh, babit, ñoàng thau, gang xaùm, goám kim loaïi, chaát deûo toång hôïp. Baïc loùt ñöôïc tính
F
theo aùp suaát cho pheùp [p]: p= ≤ [ p] ; (3.27)
d .l
Trong ñoù: F – taûi troïng taùc duïng leân oå; d, l : ñöôøng kính vaø chieàu daøi oå.
l
Tæ leä thöôøng laø 0,8 ÷ 1,2. Trò soá ma saùt cho pheùp [p] phuï thuoäc vaøo loaïi vaät lieäu cheá
d
taïo baïc loùt vaø tình traïng ma saùt giöõa ngoãng truïc vaø baïc loùt, thoâng thöôøng [p] ≤ 20 MPa.
Vôùi nhöõng oå tröôït quan troïng ngöôøi ta tính toaùn thieát keá oå tröôït laøm vieäc trong cheá ñoä ma
saùt öôùt (coù boä phaän boâi trôn) khi ñoù giöõa ngoãng truïc vaø baïc loùt ñöôïc phaân caùch bôûi 1 lôùp daàu boâi
trôn. Khi truïc quay lôùp daàu boâi trôn hình thaønh lôùp chaát loûng (goïi laø cheâm daàu) ngaên caùch ngoãng
truïc khoâng ma saùt tröïc tieáp vôùi baïc loùt.
Ví duï: caùc oå ñôõ truïc trong keát caáu ñoäng cô ñoát trong.
d) OÅ laên:
– Khaùi nieäm: oå laên laø loaïi oå truïc thöôøng duøng chuû yeáu trong heä thoáng truyeàn ñoäng cô khí.
OÅ laên laø loaïi thieát bò maùy ñöôïc cheá taïo theo tieâu chuaån vaø ñöôïc tieâu chuaån hoùa treân phaïm vi toaøn
caàu.
– Caáu taïo cô baûn cuûa 1 oå laên goàm coù:
+ Voøng trong : coù ñöôøng kính d, ñöôïc laép vôùi ngoãng truïc,
+ Voøng ngoaøi : coù ñöôøng kính D, ñöôïc laép vôùi goái ñôõ oå truïc,
+ Caùc con laên : laép giöõa voøng trong vaø voøng ngoaøi,
+ Voøng caùch : voøng laép caùc con laên giöõ cho khoaûng caùch giöõa caùc con laên laø khoâng ñoåi.
36
– Phaân loaïi – coù nhieàu caùch phaân loaïi oå laên nhö sau:
+ Caên cöù vaøo hình daïng con laên: coù theå chia oå laên thaønh caùc loaïi: oå bi (con laên hình caàu)
vaø oå ñuõa (con laên hình truï), oå ñuõa coân (con laên hình coân).
+ Theo khaû naêng chòu löïc coù theå chia oå laên thaønh caùc loaïi: oå ñôõ, oå chaën, oå ñôõ chaën.
+ Theo khaû naêng töï löïa vò trí coù theå chia: oå laên khoâng töï löïa, oå laên töï löïa.
– Thoâng soá cô baûn cuûa oå laên: ñöôøng kính cuûa oå d (mm) nôi laép oå laên vôùi ngoãng truïc.
– Kyù hieäu oå laên – caùc oå laên ñöôïc kí hieäu nhö sau:
 OÅ bi ñôõ 1 daõy : (0xxx)  OÅ bi ñôõ chaën: (6xxx)
 OÅ bi ñôõ loøng caàu 2 daõy : (1xxx)  OÅ ñuõa coân : (7xxx)
 OÅ ñuõa truï ngaén ñôõ 1 daõy : (2xxx)  OÅ bi chaën : (8xxx)

Hình 3.16 – Caùc loaïi oå laên.

 OÅ ñuõa loøng caàu 2 daõy : (3xxx)

Hai soá ñaàu tính töø phaûi sang traùi bieåu thò ñöôøng kính trong cuûa oå. Vôùi caùc oå coù ñöôøng
kính trong d töø 20 – 495 mm: 2 soá naøy baèng 1/5 ñöôøng kính trong cuûa oå d, coù nghóa laø neáu ñem
nhaân 2 soá naøy vôùi 5 ta ñöôïc trò soá ñöôøng kính cuûa oå d (mm).

Vôùi caùc oå coù ñöôøng kính trong d nhoû hôn 20 mm kí hieäu:
Ñöôøng kính trong cuûa oå d (mm) 10 12 15 17
Kí hieäu 00 01 02 03

Soá thöù 3 tính töø beân phaûi sang bieåu thò côõ oå (côõ kích thöôùc ñöôøng kính ngoaûi cuûa oå)
Kí hieäu: 1 – raát nheï 2 – nheï 3 – trung bình 4 – naëng
5 – raát roäng 6 – trung bình roäng
Ví duï: – OÅ bi ñôõ 1 daõy : (kí hieäu cô baûn 0xxx)
(101) – 0101 : ñöôøng kính d = 12mm côõ ñaëc bieät nheï,

37
 (201) – 0201 : ñöôøng kính d = 12mm côõ nheï

Hình 3.17 – Phaân loaïi oå laên theo hình daïng con laên.
a) Bi; b) Truï ngaén; c) Truï daøi; d) Ñuõa ngaén; e) Coân; f) Troáng ñoái xöùng; h) Kim

Hình 3.18 – Maët caét ngang caùc loaïi oå laên.

Hình 3.19 – Quy ñònh côõ oå laên theo côõ ñöôøng kính ngoaøi vaø chieàu roäng oå laên.

– OÅ ñuõa coân : (kí hieäu cô baûn 7xxx)

7312 : ñöôøng kính d = 60 mm (soá 12) côõ trung bình (soá 3)
– OÅ bi ñôõ loøng caàu 2 daõy (kí hieäu cô baûn 1xxx)
1504 : ñöôøng kính d = 20 mm (soá 4) côõ nheï roäng (soá 5)
– OÅ bi ñôõ chaën (kí hieäu cô baûn 6xxx)
6205 : ñöôøng kính d = 25 mm (soá 5) côõ nheï

Soá thöù 5 tính töø phaûi sang kí hieäu kieåu boá trí con laên trong oå.
38
 36205 : ñöôøng kính d = 25 – côõ nheï – oå bi ñôõ chaën
 Kieåu 3 36xxx goùc boá trí con laên : γ = 120
 Kieåu 4 46xxx goùc boá trí con laên : γ = 260
 Kieåu 6 66xxx goùc boá trí con laên : γ = 360
– Ñaëc ñieåm cuûa oå laên:
+ Öu ñieåm:
 Heä soá ma saùt nhoû (ma saùt laên) nhoû hôn 5 ÷ 10 laàn so vôùi oå tröôït,
 Chaêm soùc boâi trôn ñôn giaûn, ít toán daàu môõ boâi trôn,
 Yeâu caàu khoâng cao veà vaät lieäu cheá taïo, khoâng caàn duøng kim loaïi hieám (kim loaïi maøu),
 Möùc ñoä tieâu chuaån hoùa vaø tính raát cao.
+ Nhöôïc ñieåm:
 Yeâu caàu cheá taïo vôùi ñoä chính xaùc cao, giaù thaønh cao,
 Yeâu caàu laép raùp chính xaùc, khoù laép raùp,
 Kích thöôùc oå lôùn veà ñöôøng kính,
 Tuoåi thoï (ñoä beàn laâu) bò haïn cheá,
 Caùc oå laên thöôøng cheá taïo coù tuoåi thoï töø 500 – 10000 h.
3.2.7. Ví duï veà moät soá boä truyeàn cô khí thoâng duïng:
Sau ñaây laø moät soá boä truyeàn cô khí thoâng duïng (hình 3.20 ñeán hình 3.23)
1. Boä truyeàn 2 caáp: [truïc vít – baùnh vít] – [baùnh raêng].
2. Boä truyeàn baùnh raêng noùn – truï 2 caáp,
3. Boä truyeàn vi sai phaúng.
4. Boä truyeàn vi sai khoâng gian.

Hình 3.20 – Boä truyeàn 2 caáp: [truïc vít -baùnh vít] – [baùnh raêng].

39
 Hình 3.21 – Hoäp giaûm toác visai phaúng (giaûm toác haønh tinh) 3 caáp.

Hình 3.22 – Boä truyeàn vi sai khoâng gian duøng treân caàu chuû ñoäng cuûa caàn truïc oâtoâ.

40
Hình 3.23 – Hoäp giaûm toác baùnh raêng noùn – truï 2 caáp.

41
§3.3. TRUYEÀN ÑOÄNG THUÛY LÖÏC
3.3.1. Giôùi thieäu chung veà truyeàn ñoäng thuûy löïc:
Muoán truyeàn cô naêng töø boä phaän daãn ñoäng ñeán boä phaän laøm vieäc cuûa caùc maùy, ngoaøi
phöông thöùc duøng caùc loaïi truyeàn ñoäng cô khí, truyeàn ñoäng ñieän, truyeàn ñoäng khí neùn, ngaøy nay
ngöôøi ta söû duïng raát phoå bieán phöông thöùc truyeàn ñoäng thuûy löïc.
Truyeàn ñoäng thuûy löïc duøng chaát loûng laøm khaâu trung gian ñeå truyeàn cô naêng trong heä
thoáng truyeàn ñoäng.
Nhö ñaõ giôùi thieäu ôû phaàn ñaàu (§2.5) theo nguyeân lyù laøm vieäc truyeàn ñoäng thuûy löïc ñöôïc
chia laøm 2 loaïi: truyeàn ñoäng thuûy ñoäng (TÑTÑ) vaø truyeàn ñoäng thuûy tónh (TÑTT).
3.3.2. Truyeàn ñoäng thuûy ñoäng (Hydro Dynamic):
Vieäc truyeàn cô naêng giöõa caùc boä phaän maùy chuû yeáu ñöôïc thöïc hieän baèng ñoäng naêng cuûa
doøng chaát loûng chuyeån ñoäng.
Truyeàn ñoäng thuûy ñoäng laø moät thieát bò toå hôïp, trong ñoù chuû yeáu coù 2 maùy thuûy löïc caùnh
daãn laø bôm ly taâm vaø tua bin thuûy löïc.
Truyeàn ñoäng thuûy ñoäng ra ñôøi töø ñaàu theá kyû XX, xuaát phaùt töø vieäc tìm phöông phaùp
truyeàn coâng suaát lôùn vôùi vaän toác cao cuûa ñoäng cô ñeán chaân vòt taøu thuûy.
Treân hình 3.24 bieåu dieãn nguyeân lyù truyeàn ñoäng thuûy ñoäng duøng ñeå truyeàn vaø bieán ñoåi
moâ men quay.

Hình 3.24 – Sô ñoà truyeàn ñoäng thuûy ñoäng vaø sô ñoà keát caáu bieán toác thuûy löïc.
Ñoäng cô 1 keùo bôm ly taâm 2 quay, bôm huùt chaát loûng töø thuøng chöùa 9 leân qua oáng huùt 10.
Qua bôm ly taâm 2, chaát loûng ñöôïc nhaän naêng löôïng (cô naêng cuûa ñoäng cô sô caáp truyeàn qua truïc
bôm bieán thaønh naêng löôïng cuûa chaát loûng thuûy löïc). Qua ñöôøng oáng daãn chaát loûng 3 vôùi thieát bò
daãn höôùng chaát loûng 5, chaát loûng vaøo baùnh coâng taùc tua bin 7. Taïi baùnh coâng taùc tua bin 7, chaát
loûng trao naêng löôïng cho baùnh coâng taùc, laøm baùnh coâng taùc cuûa tua bin quay, laøm truïc baùnh tua
bin quay; truïc baùnh tua bin quay keùo theo truïc vaø chaân vòt 6 quay, chaát loûng chaûy qua tua bin trôû
veà thuøng chöùa.

42
 Treân cô sôû nguyeân lyù truyeàn ñoäng treân, ngöôøi ta thöïc hieän 2 thieát bò truyeàn ñoäng thuûy löïc
laø: khôùp noái thuûy löïc vaø bieán toác thuûy löïc.
a) Khôùp noái thuûy löïc:
Khôùp noái thuûy löïc coù coâng duïng nhö caùc loaïi khôùp noái khaùc laø duøng ñeå truyeàn momen
quay töø truïc daãn ñeán truïc bò daãn maø khoâng thay ñoåi trò soá moâmen ñoù, chæ khaùc caùc loaïi khôùp noái
khaùc ôû choã: noù duøng moâi tröôøng chaát loûng laøm khaâu trung gian ñeå truyeàn cô naêng – thöïc hieän
vieäc “noái meàm” giöõa caùc truïc (khôùp noái thuûy löïc cuõng ñöôïc goïi laø ly hôïp thuûy löïc). Hình 3.25 laø

Hình 3.25 – Khôùp noái thuûy löïc.

keát caáu caùc boä phaän chính cuaû khôùp noái thuûy löïc.
b) Bieán toác thuûy löïc:
Khi truyeàn chuyeån ñoäng töø truïc daãn ñeán truïc bò daãn maø
yeâu caàu phaûi bieán ñoåi moâmen quay treân truïc bò daãn ngöôøi ta
duøng bieán toác thuûy löïc.
Bieán toác thuûy löïc thöôøng bieán ñoåi laøm taêng moâmen
quay cuûa truïc bò daãn vì soá voøng quay cuûa boä phaän maùy laøm
vieäc gaén vôùi truïc bò daãn thöôøng nhoû hôn soá voøng quay cuûa
ñoäng cô sô caáp (keùo truïc daãn) raát nhieàu. Nhö vaäy bieán toác
thuûy löïc ñoùng vai troø cuûa moät hoäp giaûm toác.
c) ÖÙng duïng cuûa truyeàn ñoäng thuûy ñoäng
Hieän nay truyeàn ñoäng thuûy ñoäng duøng khôùp noái thuûy
löïc vaø bieán toác thuûy löïc ñang ñöôïc söû duïng roäng raõi trong
ngaønh cheá taïo maùy vaø phöông tieän vaän taûi (oâ toâ, maùy keùo, xe Hình 3.26-Bieán toác thuûy löïc.
taêng, taàu hoûa, taàu thuûy, …).
3.3.3. Truyeàn ñoäng thuûy tónh (Hydro Static):
Khaùc vôùi truyeàn ñoäng thuûy ñoäng, trong truyeàn ñoäng thuûy tónh vieäc truyeàn cô naêng giöõa
caùc boä phaän cuûa maùy chuû yeáu ñöôïc thöïc hieän baèng aùp naêng cuûa doøng chaát loûng (döïa vaøo tính
chaát khoâng neùn ñöôïc cuûa chaát loûng ñeå truyeàn naêng löôïng daïng aùp suaát). Ñeå taïo naêng löôïng cho
chaát loûng daïng aùp suaát (aùp naêng), trong truyeàn ñoäng thuûy löïc theå tích ngöôøi ta duøng caùc maùy thuûy
löïc theå tích (bôm vaø ñoäng cô thuûy löïc theå tích).
Moät heä thoáng truyeàn ñoäng thuûy löïc theå tích goàm coù 3 phaàn chính (hình 3.27) laø:
a) Phaàn 1: Bôm thuûy löïc theå tích:
Bôm thuûy löïc theå tích ñoùng vai troø nguoàn ñoäng löïc trong heä thoáng truyeàn ñoäng thuûy löïc,
Bôm thuûy löïc bieán ñoåi cô naêng cuaû ñoäng cô daãn ñoäng bôm thaønh naêng löôïng thuûy löïc .

43
 Hình 3.27 – Sô ñoà nguyeân lyù truyeàn ñoäng thuûy löïc theå tích.

44
 Taïi bôm thuûy löïc theå tích coù söï bieán ñoåi naêng löôïng töø cô naêng cuûa ñoäng cô daãn ñoäng
ñöôïc bieáthaønh aùp naêng cuûa chaát loûng (chaát loûng qua bôm bò neùn ñaït tôùi aùp suaát cao).
b) Phaàn 2: Ñoäng cô thuûy löïc theå tích (xem hình 3.27):
Taïi caùc ñoäng cô thuûy löïc theå tích, aùp naêng cuûa chaát loûng ñöôïc bieán ñoåi thaønh cô naêng cuûa
ñoäng cô thuûy löïc vaø ñoäng cô thuûy löïc daãn ñoäng cô caáu chaáp haønh (boä phaän maùy coâng taùc).
Ñoäng cô thuûy löïc theå tích coù nhieàu loaïi ñeå taïo ra caùc daïng chuyeån ñoäng cuûa boä phaän chaáp
haønh vôùi quy luaät chuyeån ñoäng tuøy yù ñoù laø:
– Ñoäng cô thuûy löïc theå tích coù chuyeån ñoäng tònh tieán (xi lanh thuûy löïc),
– Ñoäng cô thuûy löïc theå tích coù chuyeån ñoäng quay (ñoäng cô baùnh raêng, ñoäng cô caùnh gaït,
ñoäng cô truïc vít, ñoäng cô piston roâto höôùng kính, ñoäng cô piston roâto höôùng truïc, …) ñeå daãn ñoäng
caùc boä phaän coâng taùc coù chuyeån ñoäng quay.
c) Phaàn 3: Phaàn bieán ñoåi vaø ñieàu chænh:
Duøng ñeå bieán ñoåi caùc thoâng soá cuûa doøng chaûy nhö löu löôïng, aùp suaát ñoù laø caùc loaïi van:
van ñieàu khieån aùp suaát (van giôùi haïn aùp suaát, van giaûm aùp), van ñieàu khieån löu löôïng (van tieát
löu), van 1 chieàu, v.v…
Caùc van ñeå ñieàu khieån höôùng chuyeån ñoäng cuûa doøng chaát loûng chuyeån ñoäng trong heä
thoáng: van phaân phoái.
Treân hình 3.27 theå hieän:
1 – Nguyeân lyù truyeàn ñoäng thuûy löïc:
– Truyeàn ñoäng thuûy tónh (Hydro Static) – hình 3.27a.
– Truyeàn ñoäng thuûy ñoäng (Hydro dynamic) – hình 3.27b.
2 – Nguyeân lyù vaø lyù thuyeát cô baûn veà truyeàn ñoäng theå tích: vaø vieäc aùp duïng (Application)
truyeàn ñoäng thuûy löïc theå tích treân caùc maùy xeáp dôõ (Forklift -Truck), maùy xaây döïng -maùy ñaøo moät
gaàu quay – (Revolving Shovels).
3 – Sô ñoà moâ taû nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa moät heä thoáng truyeàn ñoäng thuûy löïc theå tích ñeå
truyeàn ñoäng cho caùc cô caáu coâng taùc vôùi quy luaät chuyeån ñoäng tònh tieán hoaëc quay (hình 3.27h):
I – Bôm thuûy löïc theå tích (Pump);
II – Ñoäng cô TLTT:
– Coù chuyeån ñoäng tònh tieán (Cylinder),
– Coù chuyeån ñoäng quay (Hydraulic motor).
III – Phaàn bieán ñoåi vaø ñieàu chænh (Energy – Control):
– Van ñieàu khieån aùp suaát (Pressure - control valve – Van an toaøn);
– Van kieåm tra doøng chaûy (Check valve – Van 1 chieàu);
– Van ñieàu khieån doøng chaûy (Flow – control valve – Van tieát löu coù ñieàu chænh);
– Van ñieàu khieån höôùng doøng chaûy (Directional – control valve – Van phaân phoái).
______________________________________________________________________________

45
This document was created with Win2PDF available at http://www.win2pdf.com.
The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only.
This page will not be added after purchasing Win2PDF.
Chöông 4 HEÄ THOÁNG DI CHUYEÅN TREÂN MAÙY XEÁP DÔÕ
§4.1. GIÔÙI THIEÄU CHUNG:
Heä thoáng di chuyeån laø heä thoáng goàm caùc thieát bò truyeàn chuyeån ñoäng töø thieát bò ñoäng löïc
(ñoäng cô) tôùi daãn ñoäng caùc baùnh xe chuû ñoäng. Khi caùc baùnh chuû ñoäng quay baùm vaøo maët ñöôøng
taïo thaønh söï di chuyeån cuûa xe maùy.
– Heä thoáng di chuyeån coøn laøm nhieäm vuï ñôõ toaøn boä troïng löôïng cuûa xe maùy vaø truyeàn
xuoáng ñaát.
– Heä thoáng di chuyeån bao goàm caùc cuïm thieát bò:
+ Caùc baùnh di chuyeån,
+ Heä truyeàn löïc tôùi caùc baùnh di chuyeån,
+ Caùc truïc ñôõ caùc baùnh xe di chuyeån,
+ Heä thoáng khung, giaù ñôõ, treo caùc truïc ñôõ, …
– Caên cöù vaøo loaïi baùnh xe di chuyeån caùc maùy xeáp dôõ coù söû duïng caùc loaïi baùnh xe:
+ Di chuyeån treân baùnh loáp,
+ Di chuyeån treân baùnh xích,
+ Di chuyeån treân baùnh saét chaïy treân ray.

§4.2. HEÄ THOÁNG DI CHUYEÅN BAÈNG BAÙNH XÍCH:

4.2.1. Giôùi thieäu, coâng duïng.
Heä thoáng di chuyeån treân baùnh xích ñöôïc söû duïng treân caùc loaïi maùy xeáp dôõ: Caàn truïc baùnh
xích, caùc loaïi maùy naâng moät gaàu baùnh xích, v.v… (hình 4.1)

4.2.2. Caáu taïo boä di chuyeån baùnh xích.

Heä thoáng di chuyeån baùnh xích coù theå coù 2 hay nhieàu daûi xích. Thoâng thöôøng treân caùc maùy
xeáp dôõ chæ duøng thieát bò di chuyeån xích coù 2 daûi xích ñôn giaûn.
Nhöõng boä phaän chính bao goàm: Baùnh xích chuû ñoäng; vít, baûn xích (daûi xích), con laên ñôõ
chính, khung thieát bò di chuyeån xích; thieát bò haõm, con laên tyø, giaù ñôõ baùnh xích, thieát bò caêng xích,
baùnh xích daãn höôùng.

Hình 4.1 – Caáu taïo baùnh xích: 1 – Baùnh xích chuû ñoäng; 2 – Vít; 3 – Baûn xích (daûi xích); 4 – Con laên ñôõ chính; 5
– Khung thieát bò di chuyeån xích; 6 – Thieát bò haõm; 7 – Con laên tyø; 8 – Giaù ñôõ baùnh xích; 9 – Thieát bò caêng xích;
10 – Baùnh xích daãn höôùng.

46
4.2.3 . Ñaëc ñieåm cuûa boä di chuyeån baùnh xích.
– Öu ñieåm:
+ AÙp löïc leân neàn nhoû, cho pheùp ñôõ khoái löôïng maùy lôùn,
+ Löïc keùo vaø tính vöôït toát.
+ Ñoä baùm vôùi maët ñöôøng cao, tính oån ñònh cao.

Hình 4.2 – Heä thoáng truyeàn ñoäng cho thieát bò di chuyeån baùnh xích ôû maùy keùo.

– Nhöôïc ñieåm:
+ Khoái löôïng boä di chuyeån lôùn (chieám khoaûng 35% khoái löôïng toaøn maùy),
+ Hieäu suaát truyeàn ñoäng thaáp,
+ Toán vaät lieäu cheá taïo, tuoåi thoï thaáp,
+ Söûa chöõa phöùc taïp, toán keùm,
+ Chæ cho pheùp di chuyeån ôû phaïm vi coâng tröôøng (khoâng ñöôïc di chuyeån ôû nhöõng maët
ñöôøng ñaõ hoaøn thieän).

4.2.4. Heä thoáng truyeàn ñoäng cho thieát bò di chuyeån baùnh xích.
– Tuøy theo phöông thöùc truyeàn ñoäng töø ñoäng cô tôùi baùnh xe chuû ñoäng, yeâu caàu toác ñoä vaø
tính cô ñoäng cuûa boä di chuyeån maø heä thoáng truyeàn löïc cuûa thieát bò di chuyeån baùnh xích caùc loaïi
xe maùy coù khaùc nhau:
+ Ñoái vôùi heä daãn ñoäng töø moät ñoäng cô chung (truyeàn ñoäng chung) – ñoäng löïc laø ñoäng cô
ñoát trong: heä truyeàn löïc daãn ñoäng baùnh xích chuû ñoäng vaø daûi xích nhôø truyeàn ñoäng baùnh raêng
coân, truyeàn ñoäng aên khôùp baùnh xích chuû ñoäng – daûi xích (hình 4.2).
Treân heä thoáng truyeàn löïc coù caùc khôùp noái vaø phanh. Ñeå quay voøng xe maùy nhôø ly hôïp
chuyeån höôùng.
+ Treân caùc caàn truïc baùnh xích thöôøng söû duïng thieát bò ñoäng löïc phoái hôïp: ñiesel – ñieän
(ñoäng cô ñiesel lai maùy phaùt ñieän) hay ñiesel – thuûy löïc (ñoäng cô ñiesel lai bôm thuûy löïc).
Truyeàn ñoäng caùc cô caáu caàn truïc (naâng, quay, thay ñoåi taàm vôùi) vaø truyeàn ñoäng cô caáu di chuyeån
baùnh xích thöôøng söû duïng laø truyeàn ñoäng rieâng: töøng daûi xích ñöôïc daãn ñoäng töø ñoäng cô ñieän
hoaëc ñoäng cô thuûy löïc rieâng bieät.

47
§4.3. HEÄ THOÁNG DI CHUYEÅN BAÈNG BAÙNH LOÁP
4.3.1. Giôùi thieäu, coâng duïng.
Heä thoáng di chuyeån treân baùnh loáp ñöôïc söû duïng khaù phoå bieán treân caùc loaïi Maùy xeáp dôõ töï
haønh: caùc caàn truïc oâtoâ, caàn truïc baùnh loáp, caùc maùy naâng haøng vaïn naêng (Fork lift-Truck), caùc

Hình 4.3 – Caùc maùy xeáp dôõ di chuyeån treân baùnh loáp.

maùy xeáp dôõ haøng thaønh ñoáng trong kho (baõi) (Stacker hoaëc Reach Stacker)

4.3.2. Caáu taïo boä di chuyeån baùnh loáp.

Heä thoáng di chuyeån baùnh loáp coù caùc baùnh di chuyeån laø caùc loáp xe (hình 4.5;hình 4.6)
Caùc loáp xe laép treân truïc chuû ñoäng ñöôïc truyeàn ñoäng töø ñoäng cô. Treân heä thoáng di chuyeån
coøn coù moät soá baùnh xe bò ñoäng laøm nhieäm vuï ñôõ vaø daãn höôùng chuyeån ñoäng xe (baùnh laùi).
4.3.3. Ñaëc ñieåm boä di chuyeån baùnh loáp.
– Öu ñieåm:
+ Caáu taïo ñôn giaûn, cheá taïo söûa chöõa deã daøng.
+ Troïng löôïng boä di chuyeån nheï, toác ñoä di chuyeån cao.
+ Tính cô ñoäng vaø tuoåi thoï cao.
+ Cho pheùp di chuyeån ôû treân nhieàu loaïi maët ñöôøng.
– Nhöôïc ñieåm:
+ AÙp suaát phaân boá leân neàn lôùn (do dieän tích tieáp xuùc vôùi maët neàn nhoû) vì vaäy khi troïng
löôïng xe maùy lôùn phaûi boá trí nhieàu loáp xe.
+ Tính vöôït vaø khaû naêng thoâng qua khoâng cao. Ñoä baùm vôùi maët ñöôøng haïn cheá, phuï thuoäc
vaøo loaïi maët ñöôøng vaø tình traïng maët ñöôøng (trôn, goà gheà…).
+ Caùc caàn truïc coù boä di chuyeån baùnh loáp khi naâng taûi, tính oån ñònh chung cuûa caàn truïc
khoâng cao.

48
 Hình 4.4 – Baùnh loáp.
a) Keát caáu baùnh loáp coù saêm; b) Keát caáu baùnh loáp khoâng coù saêm; c) Caùc loaïi loáp chuyeân duøng d) Loáp coù coâng
duïng chung. 1 – Voû boïc cao su; 2 – Ruoät chòu löïc; 3 – Vaønh baùnh; 4 – Van; 5 – Lôùp cao su kín; 6 – Lôùp bít
kín.

4.3.4. Heä truyeàn ñoäng cho thieát bò di chuyeån baùnh loáp.

Theo phöông thöùc truyeàn ñoäng töø thieát bò ñoäng löïc (ñoäng cô) tôùi caùc baùnh xe chuû ñoäng maø
heä truyeàn löïc cô caáu di chuyeån baùnh loáp treân caùc loaïi maùy xeáp dôõ coù khaùc nhau:

Hình 4.5 – Sô ñoà truyeàn löïc cuûa oâtoâ taûi: a) Kieåu 4x2; b) Kieåu 6x4; 1 – Ñoäng cô; 2 – Ly hôïp thöôøng ñoùng; 3 – Hoäp soá; 4 –
Truïc caùc ñaêng; 5, 6 – Boä truyeàn baùnh raêng noùn; 7 – Baùn truïc; 8 – Baùnh chuû ñoäng; 9 – Baùnh daãn höôùng; 10 – Hoäp vi sai;

a–Heä daãn ñoäng töø moät ñoäng cô chung (truyeàn ñoäng chung): thieát bò ñoäng löïc laø ñoäng cô ñoát
trong. Heä truyeàn löïc cho caùc baùnh xe chuû ñoäng nhôø caùc thieát bò truyeàn löïc treân oâ toâ, maùy keùo
nhö: ly hôïp, hoäp soá, truyeàn ñoäng caùc ñaêng, truyeàn löïc chính, vi sai, baùn truïc, caàu chuû ñoäng.

49
b– Heä truyeàn ñoäng rieâng: Nhöõng naêm gaàn ñaây, treân moät soá maùy xeáp dôõ vaø maùy xaây döïng ngöôøi
ta aùp duïng phöông thöùc truyeàn ñoäng rieâng cho töøng baùnh xe chuû ñoäng (khoâng duøng daãn ñoäng
chung töø caàu chuû ñoäng vaø vi sai):

Hình 4.5 – Sô ñoà truyeàn löïc cuûa oâtoâ taûi (tieáp theo)
a) Kieåu 4x2; b) Kieåu 6x4; c) Kieåu 6x6; d) Cô caáu truyeàn löïc cuûa oâtoâ coù caàu chuû ñoäng tröôùc vaø sau. 1 – Ñoäng cô; 2 –
Ly hôïp thöôøng ñoùng; 3 – Hoäp soá; 4 – Truïc caùc ñaêng; 5, 6 – Boä truyeàn baùnh raêng noùn; 7 – Baùn truïc; 8 – Baùnh chuû
ñoäng; 9 – Baùnh daãn höôùng; 10 – Hoäp vi sai; 11 – Hoäp soá phuï.

Hình 4.6 – Keát caáu toång theå saùt xi: 1 – Ñoäng cô; 2 – Hoäp soá; 3 – Khôùp caùc ñaêng; 4 – Boä vi sai; 5 – Baùnh xe.

Ñoù laø caùc loaïi baùnh xe chuû ñoäng coù daãn ñoäng töø ñoäng cô ñieän hay ñoäng cô thuûy löïc goïi laø
toå hôïp ñoäng cô – baùnh xe. Toå hôïp naøy goàm moät ñoäng cô, khôùp noái (hoaëc truyeàn ñoäng tröïc tieáp töø
ñoäng cô vaøo baùnh raêng khoâng duøng khôùp noái), hoäp giaûm toác haønh tinh (hoaëc hoäp giaûm toác
thöôøng), phanh vaø baùnh xe chuû ñoäng.
Nhôø söû duïng toå hôïp ñoäng cô – baùnh xe laøm cho keát caáu maùy vaø heä thoáng di chuyeån nhoû
goïn, caûi thieän tính cô ñoäng vaø khaû naêng thoâng qua vì : moãi baùnh xe chuû ñoäng ñoàng thôøi laø baùnh
ñieàu khieån (baùnh laùi) khi quay voøng.
Trong heä thoáng toå hôïp ñoäng cô thuûy löïc – baùnh xe: söû duïng bôm thuûy löïc vaø ñoäng cô thuûy
löïc coù ñieàu chænh – nhôø ñoù coù theå ñieàu chænh voâ caáp toác ñoä cuûa maùy xeáp dôõ. Daûi ñieàu chænh toác
ñoä khi maùy xeáp dôõ laøm vieäc töø khoâng ñeán vaøi km/h, khi maùy xeáp dôõ di chuyeån khoâng coù haøng tôùi
vaøi chuïc km/h.
50
 Hình 4.7 – Truyeàn ñoäng baùnh xe di chuyeån treân maùy xeáp dôõ duøng truyeàn ñoäng rieâng
a) Duøng 1 ñoäng cô truyeàn cho 2 baùnh; b & c) Sô ñoà Moâtô – baùnh xe; 1 – Caëp baùnh raêng aên khôùp ngoaøi; 2 – Vaønh
raêng gaén vôùi baùnh xe di chuyeån; 3&4 – Voû hoäp; 5 – Ñoäng cô ñieän; 6 – Phanh.

51
§4.4. HEÄ THOÁNG DI CHUYEÅN BAÙNH SAÉT (baùnh xe chaïy treân ray).
Heä thoáng di chuyeån baùnh saét coù baùnh xe laøm baèng kim loaïi (theùp hoaëc gang) chaïy treân
ñöôøng ray.

4.4.1. Coâng duïng: heä thoáng di chuyeån baùnh xe ray söû duïng treân caùc maùy truïc:
– Nhoùm maùy truïc kieåu caàu nhö: caàu truïc, coång truïc, caàu chuyeån taûi, v.v…
– Nhoùm maùy truïc kieåu caàn nhö: caàn truïc chaân ñeá ôû caûng, caàn truïc thaùp xaây döïng.

4.4.2. Ñaëc ñieåm:

a) Öu ñieåm:
– Baùnh xe saét di chuyeån treân ray coù löïc caûn di chuyeån nhoû.
– Khaû naêng tieáp nhaän troïng löôïng maùy lôùn.
– Keát caáu ñôn giaûn, giaù thaønh haï.
– Ñoä tin caäy vaø tuoåi thoï töông ñoái cao.
– Nhôø coù neàn ñöôøng cöùng (ñöôøng ray) taïo cho maùy laøm vieäc ñöôïc chính xaùc.
b) Nhöôïc ñieåm:
– Tính cô ñoäng thaáp, chæ di chuyeån ôû moät khu vöïc haïn cheá coù boá trí ñöôøng ray.
– Phaûi laøm neàn ñöôøng, ñaët ñöôøng ray, chi phí xaây döïng neàn ñöôøng cao.

4.4.3. Caáu taïo vaø ñaëc ñieåm heä truyeàn ñoäng di chuyeån baùnh xe – ray:
Ñöôïc giôùi thieäu chöông 5 – Phaàn II.

Hình 4.8 – Baùnh xe di chuyeån treân ray.

a) Duøng 2 cuïm baùnh xe cho moät chaân ñôõ; a) Duøng 4 cuïm baùnh xe cho moät chaân ñôõ.

52
This document was created with Win2PDF available at http://www.win2pdf.com.
The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only.
This page will not be added after purchasing Win2PDF.
Chöông 5 HEÄ THOÁNG ÑIEÀU KHIEÅN
§5.1 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG
5.1.1 Giôùi thieäu chung.
a) Trang bò heä thoáng ñieàu khieån maùy xeáp dôõ:

Hình 5.1 – Cabin ñieàu khieån.

Heä thoáng ñieàu khieån maùy xeáp dôõ goàm: trung taâm ñieàu khieån (ca bin ñieàu khieån) trong ñoù
coù boá trí:
– Caùc thieát bò ño löôøng: caùc ñoàng hoà ño, aùp suaát, nhieät ñoä…
– Caùc thieát bò chæ baùo.

53
 – Caùc thieát bò phuï trôï ñeå kieåm tra ñoäng cô, kieåm tra caùc thoâng soá heä truyeàn ñoäng vaø thieát
bò coâng taùc.
– Caùc thieát bò taùc ñoäng ñieàu khieån: tay gaït, baøn ñaïp, nuùt aán, voâ laêng laùi, tay quay, caàn
ñieàu khieån (caàn soá), v.v…
b) Yeâu caàu ñoái vôùi heä thoáng ñieàu khieån:
Heä thoáng ñieàu khieån coù aûnh höôûng ñaùng keå tôùi naêng suaát vaø söùc khoûe cuûa ngöôøi laùi.
Chính vì vaäy noù caàn ñaûm baûo caùc yeâu caàu sau:
– Taùc ñoäng nhanh, laøm vieäc tin caäy.
– Ñoùng môû eâm dòu, an toaøn.
– Ñieàu khieån nheï nhaøng, thuaän tieän.
– Vò trí caàn ñieàu khieån phuø hôïp vôùi höôùng chuyeån ñoäng cuûa boä phaän coâng taùc.

5.1.2. Phaân loaïi:

a) Theo chöùc naêng cuûa heä thoáng ñieàu khieån goàm coù:
– Ñieàu khieån thieát bò ñoäng löïc (ñieàu khieån ñoäng cô),
– Ñieàu khieån heä truyeàn ñoäng: ly hôïp, khôùp noái, hoäp soá…
– Ñieàu khieån phanh,
– Ñieàu khieån cô caáu coâng taùc cuûa maùy xeáp dôõ: naâng (haï), di chuyeån (tieán, luøi), quay (traùi,
phaûi).
– Ñieàu khieån thieát bò di chuyeån: (heä thoáng laùi) quay voøng.
b) Phaân loaïi theo phöông phaùp truyeàn naêng löôïng ñieàu khieån coù:
– Ñieàu khieån truyeàn baèng heä tay ñoøn cô khí,
– Ñieàu khieån baèng ñieän,
– Ñieàu khieån baèng khí neùn,
– Ñieàu khieån baèng thuûy löïc vaø ñieàu khieån hoãn hôïp,
c) Phaân loaïi heä thoáng ñieàu khieån theo möùc ñoä töï ñoäng hoùa ñieàu khieån coù:
– Ñieàu khieån töï ñoäng,
– Ñieàu khieån khoâng töï ñoäng:

5.1.3. Heä thoáng ñieàu khieån khoâng töï ñoäng:

a) Ñieàu khieån taùc ñoäng tröïc tieáp:
Ngöôøi laùi duøng phöông phaùp thuû coâng (tay, chaân) ñeå ñieàu khieån tay ñoøn, voâ laêng, caàn gaït
hoaëc baøn ñaïp (chaân ga, phanh chaân …),
b) Heä thoáng ñieàu khieån coù trôï löïc:
Duøng caùc nguoàn naêng löôïng boå sung (ñieän, khí neùn, thuûy löïc) ñeå trôï theâm löïc (servo) cho
boä phaän ñieàu khieån. Khi aáy ngöôøi laùi taùc ñoäng vaøo chi tieát phaùt ñoäng heä thoáng ñieàu khieån ñoàng
thôøi ñoùng (môû) caùc nguoàn naêng löôïng (ñieän, thuûy löïc, khí neùn) ñeå trôï giuùp laøm taêng löïc taùc ñoäng
treân boä phaän caàn ñieàu khieån (xem hình 5.7b).

5.1.4. Heä thoáng ñieàu khieån baùn töï ñoäng vaø töï ñoäng:
a) Ñieàu khieån baùn töï ñoäng:
Chæ coù moät soá boä phaän cuûa heä thoáng ñöôïc ñieàu khieån töï ñoäng hoùa, coøn moät soá ñieàu khieån
vaãn phaûi coù taùc ñoäng ñieàu khieån baèng thuû coâng.
b) Ñieàu khieån töï ñoäng hoaøn toaøn:
Ngöôøi laùi chæ phaùt tín hieäu baét ñaàu (khôûi ñoäng ) hay keát thuùc (döøng) coâng vieäc. Heä thoáng
ñöôïc ñieàu khieån vaø ñieàu chænh theo moät chöông trình ñieàu khieån ñaõ laäp saün cho quaù trình laøm
vieäc cuûa cô caáu maùy.

54
5.1.5. Caùc thoâng soá cô baûn cuûa heä thoáng ñieàu khieån:
Caùc thoâng soá cô baûn cuûa heä thoáng ñieàu khieån:
– Löïc ñieàu khieån :P
– Haønh trình cuûa tay gaït hay baøn ñaïp : Sp
– Tæ soá truyeàn cuûa heä thoáng ñieàu khieån :i
– Löïc taùc ñoäng taïi boä phaän chaáp haønh : P1
– Toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa cô caáu chaáp haønh : V1
– Soá löôïng vaø thôøi gian môû cô caáu trong moät giôø :n
– Ñoä nhaïy cuûa cô caáu ñieàu khieån vaø hieäu suaát cuûa cô caáu ,
– Haønh trình cuûa cô caáu chaáp haønh :h

§ 5.2. HEÄ THOÁNG ÑIEÀU KHIEÅN KHOÂNG TÖÏ ÑOÄNG.

5.2.1. Heä thoáng ñieàu khieån phanh:
Treân hình 5.2 moâ taû heä thoáng ñieàu khieån phanh ñai tröïc tieáp, trong ñoù:

Hình 5.2 – Heä thoáng ñieàu khieån phanh ñai tröïc tieáp.
a) Heä tay ñoøn cô khí; b) Heä tay ñoøn cô – thuûy löïc (khoâng duøng bôm).

a) Ñieàu khieån tröïc tieáp nhôø heä thoáng tay ñoøn cô khí:
Hình 5.2 a) – Löïc ñaïp chaân P leân baøn ñaïp A thoâng qua heä thoáng truyeàn daãn cô khí l1 ÷ l6
ñeå ñeán taùc ñoäng leân ñai phanh B löïc ñoùng ñai phanh P1.
– Tæ soá truyeàn heä thoáng ñieàu khieån tröïc tieáp baèng heä tay ñoøn cô khí:
l l l sp
iy = 1 . 3 . 5 = (5.1)
l 2 l 4 l6 h
trong ñoù: Sp – Haønh trình cuûa baøn ñaïp A; h – Haønh trình cuûa ñai phanh B.
– Löïc taùc ñoäng treân boä phaän chaáp haønh (löïc ôû ñai phanh B):
P1 = iy.P (5.2)
b) Heä thoáng ñieàu khieån phanh baèng heä tay ñoøn cô khí – thuûy löïc:
Treân hình 5.2b) laø heä thoáng ñieàu khieån keát hôïp giöõa caùc tay ñoøn cô khí vaø thuûy löïc.
– Löïc ñaïp vaøo baøn ñaïp 6 thoâng qua xi lanh thuûy löïc 5 daàu thuûy löïc bò neùn theo ñöôøng oáng
daãn 4 truyeàn tôùi xi lanh coâng taùc 3 ñaåy piston chuyeån ñoäng, thoâng qua tay ñoøn 8 taùc ñoäng ñeå
ñoùng phanh ñai 1. Caùc loø xo 2 vaø 7 ñeå keùo heä thoáng ñieàu khieån veà vò trí ban ñaàu.
–Tæ soá truyeàn cuûa heä thoáng ñieàu khieån keát hôïp cô khí – thuûy löïc.

55
 i y = i c .i t (5.3)
Trong ñoù: ic .it – laàn löôït laø tæ soá truyeàn cuûa heä thoáng tay ñoøn cô khí vaø tæ soá truyeàn cuûa heä
d 12
thoáng thuûy löïc ñieàu khieån, it ñöôïc xaùc ñònh: it = 2 (5.4)
d2
Trong ñoù : d1 – ñöôøng kính xi lanh thuûy löïc chaáp haønh (3), d2 – ñöôøng kính xi lanh thuûy
löïc phaùt ñoäng ñieàu khieån (5)

Hình 5.3 – Moät soá heä thoáng ñieàu khieån kieåu tay ñoøn cô khí.
a) Tay trang ñieàu khieån; b) Baøn ñaïp ñieàu khieån phanh ñai.

56
 Hình 5.4 – Moät soá heä thoáng ñieàu khieån kieåu tay ñoøn cô khí. c) Baøn ñaïp coù thanh choáng ñieàu khieån phanh.
c) Heä thoáng ñieàu khieån baèng khí neùn:
Treân hình 5.5 laø sô ñoà nguyeân lyù heä thoáng ñieàu khieån duøng khí neùn ñeå ñieàu khieån phanh
(oâtoâ, maùy keùo) vaø caùc boä phaän chaáp haønh khaùc.
Khi tính toaùn heä thoáng ñieàu khieån caàn phaûi chuù yù tôùi caùc thoâng soá quan troïng ñeå phaùt
ñoäng cô caáu heä thoáng ñieàu khieån laø:

Hình 5.5 – Heä thoáng ñieàu khieån baèng khí neùn.

1 – Maùy neùn khí; 2 – Thieát bò laøm saïch daàu vaø hôi nöôùc; 3 – Ñoàng hoà ño aùp suaát; 4 – Bình chöùa khí neùn; 5 –
Boä phaän phaân phoái khí neùn; 6 – Xi lanh khí neùn; 7 – Buoàng laøm vieäc (khí neùn); 8 – Ñai phanh.

– Löïc phaùt ñoäng ñieàu khieån P cuûa ngöôøi laùi goàm:

+ Löïc phaùt töø tay (keùo, ñaåy),
+ Löïc ñaïp töø chaân (ñaïp),
– Haønh trình cuûa boä phaän ñieàu khieån: tay gaït, baøn ñaïp, Sp,

57
 – Vaän toác cuûa tay ngöôøi coâng nhaân (m/s),
Caùc thoâng soá treân ñöôïc söû duïng phuø hôïp theo ñieàu kieän laøm vieäc cuï theå vôùi caùc cô caáu
ñieàu khieån maùy.
Theo kinh nghieäm, löïc vaø vaän toác tính toaùn cuûa ngöôøi laùi theo baûng :
Baûng 0.1 – Löïc vaø vaän toác tính toaùn cuûa ngöôøi laùi.
Treân tay quay Treân baùnh keùo
Ñieàu kieän laøm vieäc Löïc Vaän toác Löïc Vaän toác
(kG) (m/s) (kG) (m/s)
Laøm vieäc lieân tuïc, daøi haïn 08 – 10 1,2 – 1,0 12 – 14 0,8 – 0,7
Laøm vieäc coù chu kyø 6 – 8h, nghæ luoân 12 – 14 0,8 – 0,9 16 – 18 0,7 – 0,6
Laøm vieäc thôøi gian ngaén, keùo daøi khoâng quaù 5ph 18 – 20 0,7 – 0,6 25 – 30 0,5 – 0,4
Baûng 0.2 – Löïc phaùt ñoäng cuûa ngöôøi laùi P vaø haønh trình Sp.
Löïc, kG Haønh trình, mm
Ñaëc ñieåm boä ñieàu khieån
Tay quay Baøn ñaïp Tay quay Baøn ñaïp
Boä phaän chính, laøm vieäc luoân. 06 – 08 08 – 12 35 20
Boä phaän phuï, ít laøm vieäc. 12 – 18 18 – 25 35 20

5.2.2. Heä thoáng ñieàu khieån laùi xe:

a) Heä thoáng ñieàu khieån laùi tröïc tieáp.
Treân hình 5.6 laø sô ñoà nguyeân lyù truyeàn ñoäng cô caáu laùi baùnh xe taùc ñoäng tröïc tieáp.
b) Heä thoáng ñieàu khieån laùi
xe coù trôï löïc thuûy löïc.
Treân hình 5.7 laø sô
ñoà nguyeân lyù heä thoáng ñieàu
khieån laùi caùc baùnh xe coù trôï
löïc baèng thuûy löïc.
– Löïc taùc duïng leân
khôùp noái truïc laùi ngoaøi
thaønh phaàn taùc ñoäng tröïc
tieáp qua heä tay ñoøn cô khí:
truïc vít 1 – baùnh vít 2 coøn
coù theâm thaønh phaàn trôï löïc
laùi töø vieäc ñoùng môû van
tröôït phaân phoái thuûy löïc 7
caáp daàu thuûy löïc cho xi lanh
trôï löïc laùi 3 thoâng qua
truyeàn ñoäng thanh raêng 4 –
baùnh raêng 2 taùc ñoäng leân Hình 5.6 – a) Heä thoáng laùi baùnh xe taùc ñoäng tröïc tieáp; 1 – Voâ laêng laùi; 2 –
truïc truyeàn qua thanh Truïc vít; 3 – Truïc truyeàn; 4 – Tay ñoøn; 5 – Khôùp noái; 6 – Tay ñoøn khôùp noái; 7
– Tay ñoøn taùc ñoäng beû laùi; 8 – Truïc; 9 – Khôùp noái; 10 - Tay ñoøn khôùp noái; 11
truyeàn 5 vaø tay ñoøn 6 tôùi taùc
– Thanh truyeàn cô caáu 4 thanh lieân keát.
duïng leân truïc baùnh laùi gaây
ra löïc beû laùi laøm xoay baùnh xe khi xoay voøng …

58
 Hình 5.7 – b) Heä thoáng laùi baùnh xe coù trôï löïc thuûy löïc: 1&2 – Truïc vít - baùnh vít; 3 – Xi lanh löïc –
ñoäng cô trôï ñoäng; 4&2 – Thanh raêng – baùnh raêng; 5 – Thanh truyeàn; 6 – Tay ñoøn; 7 – Boä phaân phoái
thuûy löïc – ngaên keùo ñieàu khieån; 8 – Ñöôøng oáng.

§5.3. HEÄ THOÁNG ÑIEÀU KHIEÅN TÖÏ ÑOÄNG

Veà nguyeân taéc chung, ôû heä thoáng ñieàu khieån baùn töï ñoäng thì chæ coù moät soá khaâu cuûa heä
thoáng ñöôïc töï ñoäng hoùa, neáu töï ñoäng hoaøn toaøn ngöôøi ñieàu khieån chæ laøm tín hieäu baét ñaàu hay keát
thuùc coâng vieäc, ñieàu chænh heä thoáng theo moät chöông trình ñieàu khieån ñaõ ñònh cho quaù trình laøm
vieäc cuûa maùy. Trong heä thoáng ñieàu khieån töï ñoäng bao giôø cuõng phaûi coù moái lieân heä ngöôïc töø boä
coâng taùc qua caùc caûm bieán (caûm bieán vò trí – haønh trình, caûm bieán löïc, caûm bieán moâ men, caûm
bieán nhieät ñoä, caûm bieán toác ñoä, caûm bieán aùp suaát,v.v…) ñöa tín hieäu veà boä ñieàu khieån. Vieäc
nghieân cöùu heä thoáng ñieàu khieån ñöôïc thöïc hieän trong nhöõng taøi lieäu chuyeân ngaønh.
Trong tröôøng
hôïp duøng ñieàu khieån
töø xa: ngöôøi ñieàu
khieån söû duïng moät
remote. Treân maët
remote laø caùc nuùt aán
ñieàu khieån, moãi laàn aán
nuùt thì remote phaùt ra
soùng ñieän töø hoaëc
soùng hoàng ngoaïi coù
taàn soá nhaát ñònh töông
öùng vôùi caùc leänh ñieàu
khieån nhaát ñònh. Taïi
caàn truïc coù moät maùy
thu tín hieäu, giaûi maõ
Hình 5.8 – Ñieàu khieån caàn truïc töø xa.
vaø ñöôïc khuyeách ñaïi
ñuû lôùn ñeå ñöa vaøo
ñieàu khieån caùc hoaït ñoäng cuûa maùy xeáp dôõ.

59
This document was created with Win2PDF available at http://www.win2pdf.com.
The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only.
This page will not be added after purchasing Win2PDF.