‫سريزه‬

‫الحمدهللا رب الع المين حم د ش اکرين والعاقب ة اللمتقين والص لوة والس الم علي اش رف االنبیأء والمرس لین‬
‫وسیدنا ونبینأ وشفعنا وموالنا محمد وعلي اله واصحابه اطبین طاهرین‪ ،‬اما بعد‪:‬‬

‫لك ه څنګ ه چې پوه یږو ج رم یوه ټولن یزه او نړیوال ه ب ده او مض ره ښ کارنده (پدې ده) ده چې د انس ان د‬
‫پيدايښت سره يو ځای پيدا شويده‪ ،‬جرم په مختلفو شکلونو لکه سرکشۍ ‪ ،‬نافرمانۍ او ب دو کړن و پ ه ش کل‬
‫ښکاره کيږي‪ ،‬همدارنګه جرمونه او مجرمان له پخوانيو زمانو څخه را پديخوا دځمکې پر مخ شتون ل ري‬
‫نو هغه ته رسيدګۍ او د هغه د مخنيوي لپاره د بش ريت د ژوندان ه ل ه هماغ ه پي ل څخ ه د دې اړتي ا لي دل‬
‫کيدله چې ځېنې قواعد شتون ولري‪ ،‬چې پرته له شکه لومړنی قواعد هماغه آسماني قواعد او احکام و چې‬
‫انسان به يي په هر پير(عصر) او زم ان کې ل ه ب دو او مض ره عملون و څخ ه منعې ک ول او نېک و او ښ و‬
‫عملونو ته به يي هڅول‪ .‬د زمانې له اړخه د جرم ريښې ډيرو پخوانيو وختونو ته رسيږي‪ ،‬چې له تاريخي‬
‫پلوه لومړنی جرم د انسان له خوا نه‪ ،‬بلکې د يو بل مخلوق يعنې ابليس له خوا ت ر س ره ش وی‪.‬پ دې هکل ه‬
‫هللا(ج) په قرآن عظيم الشان کې څو ځاي ه يادون ه ک ړي لک ه دا چې پ ه س ورت البق رة کې فرم ايي‪(:‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪)   ‬‬

‫ژباړه‪ :‬او (ياد کړه ای محمده!) کله چې وويل مونږ پرښتو ته چې سجده (تعظيم) وکړئ آدم ته‪ ،‬پس سجده‬
‫وکړه دوی (ټولو) مګر (سجده ونه کړه) ابليس‪ ،‬ډډه يې وکړه (له سجدې څخ ه)؛ ل ويي يې وک ړه او و دی‬
‫(له پخوا څخه د هللا ج په علم کې) له کافرانو څخه‪.‬‬

‫لېکن د انسانانو په ډله کې لومړنی جرم د ځمکې پر مخ د آدم عليه سالم زوی چې قابي ل نومي ده د هابي ل‬
‫پر وړاندې تر سره شو‪ ،‬يعنې قابيل خپل ورور هابيل په قت ل ورس اوه‪ .‬او د هماغ ه وخت څخ ه ت ر اوس ه‬
‫پورې جرم په ټولنه کې د يوې منفورې او کرکجنې پديدې په بڼه شته والی لري اوبد بختانه په آينده کې به‬
‫هم وي‪ .‬دا بايد په ياد ولرو چې جرم د مکان او زمان له مخې د تاريخ پ ه اوږدو کې پ ه ه ر ځ ای او ه ر‬
‫وخت کې واقع شوی‪،‬اوس هم واقع کيږي او په اغلب ګومان په راتلونکي به هم واق ع ش ي چې د جرايم و‬
‫شتون په يوه ټولنه کې د نا امنی او عدم پرمختګ باعث ګرځی او ټولنه وروسته تګ په لور س وق ک وي‪.‬‬
‫د تاريخ په اوږدو او لرغ ونې پ يړۍ کې ج رم ت ر بيال بيل و عنوانون و الن دې لک ه‪ :‬خپلس ري‪ ،‬س رغړونه‪،‬‬
‫قرآن عظیم الشان‪ ،‬سورة البقرة‪ ۳۴ ،‬آیت‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫~‪~1‬‬
‫نامطلوبه کړنه‪ ،‬ناوړه او نورو نومونو نومول شوی دی‪ .‬د هغی ورځی په هيله چې د دغې ج رمي پدي دې‬
‫څخه زمونږ ټولنه پاکه يا حد اقل کمښت پکی راغلی وي‪.‬‬

‫همدارنګ ه د پوهنت ون ق وانین او مق ررات دا ایج ابوي چې د ف راغت وروس ته ه ر محص ل علمي بحث‬
‫تقدیموي نو د پوهنتون د هدايت په اساس د تحصيلي سند د اخستلو لپاره ما هم په خپل وار سره د ټول نې د‬
‫ض رورتونو س ره س م خپل ه موض وع (د ج رم پيدايښ ت) پ ه دری فص لونو کې براب ره کړي ده چې پ ه دې‬
‫موضوع کې مې د ګڼ شمير منابعو څخه ګټه پورته کړيده او ځينی اړين مواد مې هم په واک کې درل ودل‬
‫نو ځکه می دغه موضوع د خپلی تحصيلي دوری د پای ته رسولو لپ اره وټاکل ه ت ر څ و ي و اړخ ت ه خپ ل‬
‫معلومات په دغه موضوع کې زيات کړم او بل اړخ ته د پوهنتون مکلفيت دي چې بايد سرته يی ورس وم‪.‬‬
‫هللا ج د نصرت را په برخه کړي‪.‬‬

‫لومړی څپرکی‬
‫~‪~2‬‬
 ‫لومړی مبحث‪ -‬جرم‬

‫لومړی جز‪ -‬د شریعت له پلوه د جرم تعریف‪:‬‬

‫په اسالمي شریعت کې جرم هغه شرعي محظورات دي چې هللا (ج) د هغو نه په حد‪ ،‬یا تعزیر سره خل ک‬
‫ژغورلي دي‪ .‬محظورات به یا د هغو افعالو ک ول وي چې اس المي ش ریعت من ع ک ړي وي یا ب ه د هغ و‬
‫افعالو امتناع وي چې اسالمي شریعت یې د کولو حکم کړی وي‪ ،‬یا مراد د محظ ور ن ه د منهي عن ه فع ل‬
‫سر ته رسونه او یا د هغه فعل ترک‪ ،‬چې د هغې په کولو مکلف وي‪ .‬یا په بل عبارت محظورات ب ه یا د‬
‫هغو افعالو کول وي چې شرعا ً ممنوع او ناروا شوي دي یا به د هغو افعالو نه کول چې په کولو یې ام ر‬
‫شوی دي نو په لنډه توګه ویالی شو چي جرم په اسالمي شریعت کې د یوه عمل د اج راء یا امتن اع څخ ه‬
‫عبارت دي چې په شرعي نص سره حرام شوی وي او جزا ورته ټاک ل ش وی وي د ج رم د دغې تعریف‬
‫څخه داسې څرګندیږي چې د یوه عمل امتناع یا د یوه عمل اجراء هغه مهال جرم بلل کیږي چې جزا پرې‬
‫‪1‬‬
‫کیښودل شوې وي‪.‬‬

‫ښاغلي هوشنګ شامبیاتي په خپل کتاب کې د ډاکټر فیض له قوله لیکلي دي چې فقهاؤ جرم داس ې تعریف‬
‫کړی دی(جرم د یو عمل د اجرا څخه عبارت دی چې اسالمي قانون حرام ګرځولی وي او د هغه د اجراء‬
‫لپاره یې جزا ټاکلی وي‪ .‬یا د یوه عمل څخه امتناع ده چې اسالمي شریعت د هغه په کول و حکم ک ړي وي‬
‫او د هغه پر پریښودلو یې جزا مقرره کړي وي او دا له هغه ځایه څخه سرچینه اخلي چې هر څ وک د هللا‬
‫تعالی له اوامرو او نواهیو څخه سرغړونه کوي جزا ورته ټاکل ش وې ده او دا ج زا ب ه یا پ ه دنیا کې پ ه‬
‫مجرم باندې پلي کیږي چې په دې صورت کې به د امام یا د هغې نایب یعني شرعي حاکم یا دده له پل وه د‬
‫منصوب قاضي په وسیله سره اجراء کیږي یا دیني تکلیفي جزا ده چې په مجرم باندې ددې لپاره چې ګن اه‬
‫یې پټه یا محوه شي پلي کیږي تر څو دده دګناه کفاره وګرځي یا دا چې مجرم په اخ رت کې پ ه ع ذابیږي‬
‫مګر دا چې د مجرم توبه د شرایطو سره سمه قبوله شي)‪.‬‬

‫همدارنګه فقهاؤ زیاتره د جرم څخه د جنایت په لفظ سره تعبیر کړی دی سره له دې چې د لغت ل ه پل وه د‬
‫جنایت مفهوم ع ام دی خ و اس تعمال یې د ټول و هغ و ک ارونو لپ اره ص دق ک وي چې ن اروا دي‪ .‬پ ه فقهي‬
‫اصطالح کې هغه فعل ته جنایت ویل کیږي چې په اسالمي ش ریعت کې ح رام وي او دغ ه فع ل د چ ا پ ر‬

‫‪1‬‬
‫‪»،‬مخ ‪ .‬د اسالم جنائي تشریح او وضعي قوانین‪ ،‬لیکوال‪ :‬شهید عبدالقادر«عوده»‪ ،‬ژباړن‪ :‬شهید عبدالهادی«هدایت ‪۶۷‬‬

‫~‪~3‬‬
‫نفس‪ ،‬مال‪ ،‬او یا عزت باندې تیری وي‪ ،‬ولې زیاتره فقه اؤ یواځې هغ و افع الو ت ه جن ایت ویلی دی چې د‬
‫تیري موخه یې نفس یا بدني غړي وي‪.‬‬

‫دویم جز‪ -‬د قانون له پلوه د جرم تعریف‪:‬‬

‫جرم د يوه عمل کول دي چې د اسالمي شریعت یا د جزا قانون له خوا منع شوې وي‪ ،‬او په مقاب ل کې یې‬
‫جزا تعیینه شوې وي او یا د یوه عمل نه کول دی چې د اسالمي شریعت او یا د جزا قانون له خ وا د هغ ه‬
‫په کولو حکم شوې وي او په مقابل کې یې جزا تعیینه شوې وي‪ ،‬یا په بل عبارت جرم د اسالمي ش ریعت‬
‫یا د جزا د قانون د احکامو بر خالف د یوه عمل کول یا نه کول دی چې په مقابل کې یې جزا تعیینه شوې‬
‫‪1‬‬
‫وي‪.‬‬

‫همدارنګه د اساسي قانون د اوه ویشتمه (‪ )۲۷‬ماده په اساس‪ :‬هیڅ یو عمل جرم نه ګڼ ل ک یږي خ و د هغ ه‬
‫‪2‬‬
‫قانون له مخې چې د جرم تر ارتکاب د مخه نافذ شوی وي‪.‬‬

‫او د جزا قانون دوهمه (‪ )۲‬ماده هم د جرم په اړه داسې صراحت لری‪ ،‬چې هیڅ عمل جرم نه ګڼ ل ک یږی‬
‫‪3‬‬
‫مګر د قانون په موجب‪.‬‬

‫د بش ر د حقوق و پ ه اس المي اعالمي ه کې داس ې څرګن د ش وی دی‪ :‬هيڅ ج رم او مج ازات نش ته‪ ،‬مګ ر د‬
‫‪4‬‬
‫شريعت د احکام په موجب‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫درېیم جز‪ -‬د حقوقپوهانو له نظره د جرم تعریف‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪،‬لومړی ټوک‪۱۳۸۸ ،‬کال‪ ۴۵ ،‬مخ ‪ .‬عمومي حقوق جزا‪ ،‬پوهاند دوکتور حفیظ هللا دانش‬
‫‪2‬‬
‫‪.‬د افغانستان اساسي قانون‪۱۳۸۲ ،‬کال‬
‫‪3‬‬
‫‪.‬د افغانستان د جزا قانون‪۱۳۵۵ ،‬کال‬
‫‪4‬‬
‫‪.‬د جزا حقوق‪ ،‬څارنپوه کلیم هللا خوښ ملکزی‪ ،‬لومړی ټوک‪۱۳۸۸ ،‬کال‪ ۵،‬مخ‬
‫‪5‬‬
‫‪.‬د جزا حقوق‪ ،‬څارنپوه کلیم هللا خوښ ملکزی‪ ،‬لومړی ټوک‪۱۳۸۸ ،‬کال‪ ۵۱،‬مخ‬

‫~‪~4‬‬
 ‫کارارا ‪ -‬یو پیژندل شوي ایټالوي حقوقپوه ‪ -‬جرم داسې تعریفوي‪:‬‬

‫د یوه خارجي عامل پر اساس د یوه مملکت د داخلي قوانینو نقض‪ ،‬چې متضمن د وظیفې د ایفاء او یا حق‬
‫نه وي او قانون د هغې لپاره مجازات ټاکلي وي‪.‬‬

‫دوکتور حمدي یو مصري استاد جرم داسې تعریفوي‪:‬‬

‫جرم عبارت د ارتکاب (کړنه) یا امتناع (ځان ساتنه) د یوه عمل نه ده‪ ،‬چې قانون هغه فعل جرم ګڼلی وي‬
‫او جزا یې ورته ټاکلې وي‪.‬‬

‫یو شمیر حقوقپوهان جرم داسې تعریفوي‪:‬‬

‫جرم عبارت د عمل او یا ځان ژغورنه د هغه عمل نه ده‪ ،‬چې قانون ورته جزا او یا تامیني اقدامات ټاکلي‬
‫وي‪ .‬یا جرم عبارت دی د سر ته رسولو د هر ډول عمل نه‪ ،‬چې د ټولنې قوانینو‪ ،‬ادابو‪ ،‬رس ومو او س ننو‬
‫ته په پاملرنې سره هغه منع کړی شوی وي‪.‬‬

‫او یا هم ‪ :‬جرم هغه څه دی‪ ،‬چې ټولنه یې نه خوښ وي او د ژغ ورنې لپ اره یې د ق انون پ ه م وجب منع ه‬
‫راغلې وي‪.‬‬

‫څلورم جز‪ -‬د اجتماعي پلوه د جرم تعریف‪:‬‬

‫جرم د اجتماعي پلوه هغه عمل دی چې ټولنیز نظم ګډوډوي او دغه نظم په هره زمانه کې د هماغه زمانې‬
‫د پیژندل شویو اصولو‪ ،‬فکرونو او تمدن متناسب وي‪ .‬د پوزیتویست مکتب بنسټ اېښودونکي رافایل ګارو‬
‫فالو د جرم پیژندنې په کتاب کې همدغه نظر تائیدوي او وایي(جرم هر هغه اهانت دی چې په ه ره زمان ه‬
‫کې او په هر هیواد کې د احساساتو‪ ،‬د احسان او امانت د سجایاؤ او ریښتینوالي په وړندې ترسره کیږي)‪.‬‬

‫په دې اړه فرانسوي ټولنپ وه امیل دور کیم داس ې ویلي دي(ج رم یوه ټولن یزه ط بیعي پدیده ده او د ه رې‬
‫ټول نې د فرهن ګ او تم دن څخ ه س رچینه اخلي او ه ر عم ل چې عم ومي وج دان زخمي ک وي ج رم بل ل‬
‫کیږي) ‪.1‬‬

‫دویم مبحث‪ -‬د جرم پیدایښت‬

‫‪1‬‬
‫‪ .‬د جرم عوامل ‪ ،‬محمد ګل عالم‪۱۳۹۳ ،‬کال ‪ ۱۲،‬مخ‬

‫~‪~5‬‬
‫د انسان د پیدایښت س ره س م ج رم او ښ ویدل همدارنګ ه مکاف ات او مج ازات رامنځت ه ش ول قرآنک ریم د‬
    {:‫لومړني انسان آدم علیه سالم په اړه مونږ ته فرم ایي‬
         
         
         
         
1
}           

‫ او بیا مونږ فرښتو ته وویل چې آدم ته (دمشری) سجده وکړئ نو بغیر د ابلیس نه نورو ټولو سجده‬:‫ژباړه‬
‫وکړه هغه انکار وکړو او لويي یې وکړه او د کافرانو په ټ ولګی کې ش میر ش و او م ونږ حض رت آدم ت ه‬
‫وویل چې ته او ستا جوړه په جنت کې اوسیږئ او چې د کوم ځاي نه م و خوښ ه وي خوراکون ه ک وی او‬
‫فالنئ ونې ته مه نږدې کیږئ ګنی(که میوه مو وخوړله نو) په ځان به زیاتې وکړئ نو شیطان دوی دواړو‬
‫ته د هغې ونې لغزش ورکړو او دوی یې د هغه نعمتونو نه راویس تل چ ه دوی پ ه کې وو او م ونږ ورت ه‬
‫وویل چې (الندې ځمکې ته) ښکته شئ (چې کله ښکته شئ نو) تاس و ب ه د یو ب ل دښ منان یې او ستاس و د‬
.‫پاره د یو مقرر وخته پورې په ځمکه باندې اوسیدل دي‬

‫پورتنی ایت داسې امر کوي چې د انسان د پیدایښت ش روع د ښ ویدلو س ره ش وی او د هغ ه پ ه م وجب د‬
.‫جنت څخه وشړل شو او مجازات(جزا) یې ولیده‬

‫ لومړنی جن ایت چې د آدم علیه الس الم زوی ک ړئ قرآنک ریم یې م ونږ ت ه د‬،‫پس له ښویدلو د آدم او حوا‬
       { :‫عبرت او پند لپاره روایت کوي‬
         
           
           
          

. ‫ ایت‬۳۶‫ـ‬۳۴ ،‫ سورة البقرة‬1

~6~
‫‪          ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪}      ‬‬

‫ژباړه‪ :‬او ووایه دوی ته د آدم علیه سالم د دوو زامنو ریښتونې قصه کله چې دواړو قربانی وکړه نو د یو‬
‫قربانی قبوله شوه د ب ل قرب انی قبول ه نش وه او(قابیل) وویل چې زه ب ه دې م ړ ک ړم نو(هابیل) وویل چې‬
‫بیشکه هللا جل جالله د پرهیزګارو قربانی قبلوی که ته ما ته د قتل په اراده الس را اوږد ک ړې خ و زه ب ه‬
‫بیا هم تا پسې خپل الس ن ه در اوږدوم چې زه ت ا قت ل ک ړم بیش که زه د هللا ج ل جالل ه ن ه ویریږم چې د‬
‫مخلوق پروردګار دئ زه دا غواړم چې ته زما او خپله ګناه په سر بان دې ب ار ک ړې او دوزخی ش ي او دا‬
‫بدله د ظالمانو ده نو خپل نفس دې د خپل ورور د قتل د پاره تیار ک ړو او هغ ه یې قت ل ک ړو ن و هغ ه پ ه‬
‫زیانکارانو کې شامل شو‪.‬‬

‫هللا تعالی فرمایي چې اي نبی(ص) دوی ته د حضرت آدم علیه الس الم د دواړو زامن و قص ه بیان ک ړه‪ ،‬او د‬
‫دوی نومونه قابیل او هابیل وو‪ .‬چونکه په هغه وخت کې د دنیا ابتدایی ح الت وو پ دې وج ه داس ې ب ه وو‬
‫چې د حضرت آدم علیه السالم کره به د یو حمل نه یو هلک او یوه جینئ پیدا کیدل او بیا به دویم حم ل ن ه‬
‫هم داشان کیدل د یو حمل جینئ به د بل حمل هلک ته په نکاح کیده‪ ،‬د هابیل خور ښکلې ن ه وه او د قابیل‬
‫خور ښکلې وه نو قابیل غوښتل چې خپلې خور سره نکاح وکړی حض رت آدم علیه الس الم د دې ن ه من ع‬
‫کړل آخر دا فیصله وشوه چې تاسو دواړه د هللا جل جالله په الر کې څه خیرات وکړی چې د چ ا خ یرات‬
‫قبول شو نو دا به هغه ته په نکاح کړئ شي د هابیل خیرات قبول شو او د قابیل خیرات قب ول نش و‪ ،‬قابیل‬
‫خپل ورور(هابیل) ته وویل چې " تا وژنم " وژل د انسان او هغه هم وژل د خپل ورور چې یوه لویه ګن اه‬
‫ده چې د قرآن کریم په ایتونو کې شته دي‪ ،‬لیکن یو قاتل انسان یو ځل جنون(لیونتوب) ته ورس یده بالخ ره‬
‫نفسي غوښتنو هغه د خپل ورور وژلو ت ه دع وت ک ړ (د خپ ل نفس یې ومنل ه) او خپ ل ورور یې پ ه قت ل‬
‫ورساوه او ل ه ګمراه انو څخ ه ش و‪ .‬د دغ و الهي بیانونو پ ه واس طه بان دې دځمکې پ ر مخ ل ومړنی قات ل‬
‫وشمیرل شو چې بد عواقب لري او همدارنګه هغه د دغه قتل په اساس د یوې داسې الرې مشری په غاړه‬
‫واخسته چې ابدی اور ته منسوبه شوې‪ ،‬چې په قرآن کریم کې یې بیان شوی دي‪.‬‬

‫نبی کریم (ص) پدې اړه فرمایي‪(:‬چې کوم انسان په ظلم سره قتل کړئ شي نو د ده د قتل بوج به د حض رت‬
‫‪2‬‬
‫آدم علیه السالم د لومړني زوی په غاړه وي‪ ،‬ځکه هغه په ناحقه قتل کړی وو)‪.‬‬
‫‪ 1‬سورة المائدة‪۲۷ ،‬ـ‪ ۳۰‬ایت ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪.‬تفسير ابن کثير پښتو شرح‪ ،‬حافظ عماد الدين اسماعيل بن عمر بن کثير الدمشقی‪ ۵۱۶ ،‬مخ‬

‫~‪~7‬‬
‫په دې قصه کې زیاتره مفسرین په دې خبره متفق دی چې دا دواړه(هابیل او قابیل) د حض رت آدم علیه‬
‫الس الم ص لبی زامن وو او دا د ق رآن ک ریم د الف اظو څخ ه هم معلوم یږی او د ح دیث مب ارک ن ه هم دا‬
‫معلومیږی چې په مخ د ځمکې کوم یو قتل کیږي نو د دی یوه حصه بوج او ګن اه ب ه د حض رت آدم علیه‬
‫السالم په دې زوی وي ځکه چې هم ده د ټولو ن ه مخکې د قت ل کول و طریق ه ایج اد ک ړی وه‪ .‬مفس رینو د‬
‫دوی د ژوند په باره کې مفص ل معلوم ات ارایه کړیدي‪ ،‬چې اس المي علم اؤ د دغې عبرتن اکې قیص ی د‬
‫روایت کولو په وخت کې د دغو نومونو د یادولو څخ ه مم انعت ن دي ک ړی همدارنګ ه ځینی کس ان د آدم‬
‫علیه السالم د دوه زامن و څخ ه د ب نی اس رائیلو د دوه اشخاص و مفه وم اخلی‪ ،‬واقعیت دا دي چې ل ه دغي‬
‫واقعي څخه د عبرت اخستلو لپاره دا شرط ندي چې د اشخاصو په نومونو پوه شو مګر هغه څ ه اړین دي‬
‫چې څرنګه دا واقعه رامنځته شوی ده او تعبیر یې چې په ایت کې بیان شوی ده دا راښیی چې دا واقعه په‬
‫افسانو نه بلکی په حقیقت باندې والړه ده‪.‬‬

‫هللا تعالی پس له بیان د دغې دردناکې او خطرناکې واقعي او معلوم ول د ل ومړني جن ایت دغ ه حکم بیان‬
‫کړی او د انسان وژلو جرم د لویي په باره کې او د انسان د ژوند د اهمیت په باره کې فرمایلي دي‪:‬‬

‫{ ‪           ‬‬
‫‪          ‬‬
‫‪         ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪}         ‬‬

‫ژباړه‪ :‬ددې وجې نه مونږ بنی اسرائیلو ته دا حکم ورکړی وو چې چا یو نفس د بل نفس د ب دلې ن ه بغ یر‬
‫یا د ځمکې په مخ د فساد کولو نه بغیر قتل کړو‪ ،‬نو ګویا چې هغه ټول خلق قتل کړل‪ ،‬او چ ا چې یو نفس‬
‫ژوندې بچ کړو نو ګویا هغه ټول خلق ژوندی کړل او زمونږ پیغمبرانو دوی ته څرګندې نښې راوړې وي‬
‫خو د دې باوجود په دوی کې ډیر خلق د ځمکې په مخ زیاتې کوي‪.‬‬

‫د پورتني ایت محتوا ته په کتو سره ویلی شو کله چې یو څ وک یو انس ان پ ه ظلم س ره ووژني لک ه ټ ول‬
‫انسانان یې چې وژلی وي او که څوک د یوه انسان ژوند وژغوري لکه د ټول انسانیت ژوند یې ژغ ورلي‬
‫وي‪ ،‬نو انسان ته یې پر ټولو مخلوقاتو برتري ورکړه او له مالیکو سره یې خبره شریکه کړه لکه څرنګ ه‬

‫سورة المائدة ‪ ۳۲ ،‬ایت‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫~‪~8‬‬
‫چې هللا تعالی په قرآن کریم کې فرمایي‪       { :‬‬
‫‪          ‬‬
‫‪            ‬‬
‫‪1‬‬
‫}‬

‫ژباړه‪ :‬او یاد کړه کله چې ستا رب فریښتو ته وویل چې ځه په ځمکه کې یو ن ائب ج وړوم هغ وئ وویل‬
‫چې (زمونږ ناقص فکر وایي چې) داسې مخلوق پرې آبادوې چې په ځمکه کې ب ه فس ادونه ک وی او(د یو‬
‫بل) وینې به تویوی (او بل خوا) مونږ هر وخت ستا ثنا وایو او ستا پاکی بیانوو هللا تعالی ورت ه پ ه ځ واب‬
‫کې وویل چې ځه په هغه کارونو ښه پوهیږم چې تاسو پرې نه پوهیږئ‪.‬‬

‫دریم مبحث‪ -‬د جرم ډولونه‬

‫جرایم ډیر ډولونه لري چې تعداد یې لس هاو او سل هاو ت ه رس یږي خ و دلت ه زم ونږ ه دف د جرایم و د‬
‫ډولونو څخه په عمومی ډول د جرایمو تصنیف بندی ده‪ ،‬نه په جال جال ډول د هر جرم مطالعه‪.‬‬

‫په دې اساس مونږ ټول جرایم په عمومی توګه د مختلفو وجوهاتو له مخی تص نیف بن دی او ګ روپ بن دی‬
‫کوالي شو‪ ،‬چې دا تصنیف بندی ډیره زیاته ده خو دلته مونږ په عمومی توګه ټول جرایم د دوو جهتونو له‬

‫مخی تصنیف بندی کوو‪ :‬د انسانانو د عمومی مصلحتونو له مخی او د جرم د متشکله عناصرو له مخی‪.‬‬

‫لومړی جز‪ -‬دانسانانو د عمومي مصلحتونو له حیثه‬

‫معموالً نن ورځ اکثره علماء پدې عقیده دي چې د انس انانو دنیوی اوخ روی ښ یګڼی او س عادت د پنځ ه‬
‫ارزښتونو او مصلحتونو موجودیت او د هغوۍ حفاظت او حمایت ډیر ضروری دي‪.‬‬

‫دغه پنځه ارزښتونه په الندې ډول دي ‪:‬‬

‫‪ -۱‬د دېن او عقیدی ارزښ او مصلحت‬

‫‪ -۲‬د نفس او ځان ارزښ او مصلحت‬

‫‪1‬‬
‫‪.‬سورة البقرة ‪ ۳۰ ،‬ایت‬

‫~‪~9‬‬
 ‫‪ -۳‬د عقل ارزښ او مصلحت‬

‫‪ -۴‬د عفت او عزت ارزښ او مصلحت‬

‫‪ -۵‬د اموالو ارزښ او مصلحت‬

‫بنا ًء د دی هر مصلحت او ارزښت په مقابل کې تیری او تجاوز د علماء په نظر جرم ګنل کیږي‪ .‬نو د دی‬
‫مصلحتونو له مخی مونږ ټول جرایم په پنځو ډولونو باندې ویشلی شو‪ :‬د دېن او عقیدی پ ر ض د ج رایم‪ ،‬د‬
‫نفس او ځان پر ضد جرایم‪ ،‬د عقل پر ضد جرایم‪ ،‬د سالم نسل او عفت پر ضد جرایم او د اموالو پ ر ض د‬
‫جرایم چې هر یو یې په جال جال توګه مطالعه کوو‪:‬‬

‫لومړی پراګراف‪ -‬د دېن او عقیدی پر ضد جرایم‪:‬‬

‫ټول هغه اعمال او حرکات چې د انسانانو دین او عقیدی ته ضرر رسوي د دین او عقیدی پ ر ض د ج رایم‬
‫بلل کیږي‪ ،‬لکه د دينی مقدساتو توهین‪ ،‬د نبوت دعوه‪ ،‬د قرآن عظیم الش ان د تحریفول و هلی ځلي‪ ،‬د جعلی‬
‫احادیثو جوړول او یا داسی نور اعمال او حرکات چې د دین او عقیدی پر ضد وي‪.‬‬

‫دویم پراګراف‪ -‬د نفس او ځان پر ضد جرایم‪:‬‬

‫د نفس او ځ ان پ ر ض د ج رایم ټ ول هغ ه اعم ال او حرک ات دي چې هغ ه د انس ان حیات او یا د انس ان‬

‫جسماني تمامیت ته ضرر رسوي‪ ،‬لکه قتل‪ ،‬ضرب و جرح او داسی نور‪.‬‬

‫دریم پراګراف‪ -‬د عقل پر ضد جرایم‪:‬‬

‫دا هغه اعمال او حرکات دي چې د هغو ضرر د انسان عقل او دماغي قواؤ ته متوجه وي یع نی دا اعم ال‬
‫د انس ان د عق ل د زوال او نقص ان ب اعث ګ رځي‪ ،‬لک ه د مخ دره م وادو اس تعمال یا د الک ولی‬
‫مشروباتو(شرابو) څښل او داسی نور‪.‬‬

‫څلورم پراګراف‪ -‬د سالم نسل اوعفت پر ضد جرایم‪:‬‬

‫~ ‪~ 10‬‬
‫ټول هغه اعمال چې د انسانانو د سالم نسل او نسب د له منځه وړلو او یا د ګ ډ وډول و س بب ګ رځي او یا‬
‫ټول هغه اعمال چې د انسان عزت‪ ،‬عفت او آبرو ته صدمه رس وي‪ ،‬د نس ل او عفت پ ر ض د ج رایم ګڼ ل‬
‫کیږي چې ټول اخالقي جرایم د دې نوعه جرایمو له جملی څخه ګڼل کیږي‪.‬‬

‫پنځم پراګراف‪ -‬د اموالو پر ضد جرایم‪:‬‬

‫انسانان طبعتا ً په خپل ژوند کې یو اندازه مال‪ ،‬متاع‪ ،‬داریی او شتمنی ته ضرورت لري او پرت ه ل ه یوڅ ه‬
‫مال‪ ،‬دارایی او شتمنی څخه شاید د انسانانو ژوند هیڅ ممکن نه وي او یا حد اقل ډیر مشکل ب ه وي‪ ،‬ن و د‬
‫دارایی او مال درلودل د انسانانو د ژوند لپاره یو ضرورت کڼل کیږي‪ ،‬له دې امله ټول هغه اعم ال چې د‬
‫انسانانو د دارایی او شتمنۍ په ضد واقع کیږي د اموالو پر ضد ج رایم ګڼ ل ک یږي‪ ،‬لک ه س رقت‪ ،‬حریق‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫کیسه بري او داسی نور‪.‬‬

‫‌دویم جز‪ -‬د متشکله عناصرو له حیثه‪:‬‬

‫د دی لپاره چې جرمي او غیر جرمي اعمالو تر مینځ فرق وشي‪ ،‬حقوق پوهانو د جرمي اعمالو د پیژن دلو‬
‫لپاره درې عناصر تعین کړی دي‪ ،‬کچیرې پ ه ه ر عم ل کې دا درې واړه عناص ر یا دوه او یا یو د دې‬
‫عناصرو څخه موجود نه وي‪ ،‬هغه عمل جرمي عمل نه ګڼل ک یږي بلک ه یو مش روع او مب اح عم ل ګڼ ل‬
‫کیږي‪ .‬دی عناصرو ته د جرم متشکله عناصر وایې او هغه عبارت دي له قانوني عنص ر‪ ،‬م ادي عنص ر‬
‫او معنوي عنصر څخه‪.‬‬

‫لومړی پراګراف‪ -‬قانوني عنصر‪:‬‬

‫قانوني عنصر پدې معنا دی چې یو عمل هغه وخت جرم ګڼل کیږي چې د اسالمي شریعت او یا د ج زا د‬
‫قانون له خوا جرم ګڼل شوی وي‪ ،‬او که چیري یو عمل د اسالمي شریعت او یا د ج زا د ق انون ل ه خ وا د‬
‫جرم په حیث نه وي ګڼل شوی نو بیا دغه عمل ته جرم نه ویل کیږي‪.‬‬

‫دویم پراګراف‪ -‬مادي عنصر‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪.‬عمومي حقوق جزا‪ ،‬پوهاند دوکتور حفیظ هللا دانش‪ ،‬دوهم ټوک‪ ۱۳۸۸ ،‬کال‪ ۱۸ ،‬مخ‬

‫~ ‪~ 11‬‬
‫مادي عنصر پدې معنا دی چې یو عمل چې د اسالمي شریعت او یا د جزا د قانون له خوا جرم ګڼل ش وی‬
‫وي‪ ،‬دا عمل هغه وخت د جرم په حیث ګڼل کیږي چې عمالً او مادتا ً واقع شي او که چیرې عمالً او مادت ا ً‬
‫واقع نشي نو بیا جرم وجود نلري‪.‬‬

‫مثالً د شرابو څښل چې د تحریم حکم یې یو قانوني عنص ر دي مګ ر کل ه چې عمالً وڅښ ل ش ي ن و پ دې‬
‫صورت کې د جرم مادي عنصر تحقق پیدا کوي او جرم منځته راځي او که عمالً و نه څښل شي نو بیا د‬
‫شرابو د څښلو جرم وحود نلري‪.‬‬

‫درېیم پراګراف‪ -‬معنوي عنصر‪:‬‬

‫معنوي عنصر پدې معنا دي چې یو عمل چې د اسالمي شریعت او یا د جزا قانون له خوا جرم ګڼل ش وی‬
‫وي یعني قانوني عنصر یې موجود وي‪ ،‬او بیا همدغه عمل عمالً او مادتا ً واق ع ش وی هم وي یع ني م ادي‬
‫عنصر یې هم تحقق موندالی وي نو بیا پ ه دریم ق دم کې دا هم ض روري ده چې د م رتکب اراده هم پ دې‬
‫جرم کې دخیله وي چې پدې ډول په یوه جرمي عمل کې د ارادې موجودیت ته د جرم معنوي عنصر ویل‬
‫کیږي او که دوه اولي یعنې قانوني او مادي عنصر وجود ولري ولي معنوي عنصر موجود نه وي یعنې د‬
‫شخص اراده په جرمي عمل کې دخیله نه وي مثالً مرتکب د عمل یا مجن ون او یا طف ل وي ن و بیا هغ ه‬
‫‪1‬‬
‫شخص مسؤل او قابل د مجازاتو نه ګڼل کیږي‪.‬‬

‫درېیم جز‪ -‬د مجرم او جرمي پدیدې په اړه د فیلسوفانو او علماوو اندونه‬

‫د مجرمینو په اړه د علماوو او پوهانو د اندونو یو څو بیلګې په الندې ډول یادولی شو‪:‬‬

‫‪ - ۱‬سقراط (‪ ۳۷۵-۴۶۰‬ق م) په دې باور و چې جرم د جهل او ناپوهۍ زیږنده ده او له مجرم س ره باید‬

‫زشت چلند ونه شي‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪.‬عمومي حقوق جزا‪ ،‬پوهاند دوکتور حفیظ هللا دانش‪ ،‬لومړی ټوک‪ ۱۳۸۸ ،‬کال‪ ۵۰ ،‬مخ‬

‫~ ‪~ 12‬‬
‫‪ - ۲‬افالطون (‪ ۳۶۷-۴۲۷‬ق م) وایي‪ :‬جرم د اقتصادي اوټولنیزو عوامل و ت ابع دی (ه ر کل ه چې انس اني‬
‫عواطف ژوبل شي جرم رامنځته کیږي)‪.‬‬

‫‪ - ۳‬ارسطو (‪ ۳۲۲-۳۸۴‬ق م) په دې باور و چې جسمي او رواني حالت د جرایمو په رامنځت ه کیدو کې‬
‫مستقیم اغیز لري‪.‬‬

‫‪ - ۴‬جالینوس (‪ ۱۳۰-۲۰۰‬ق م) بیا د جرم په ارتکاب کې روحي او رواني عوامل ګډ بولي‪.‬‬

‫"جهنم ته د انسان لیږل هنر نه دی"‬

‫یوه ورځ نبي کریم صلی هللا علیه واله وسلم د مدینې منورې له یوه س ر س خت ک افر (حکم بن قیس) س ره‬
‫مخامخ شو‪ ،‬د اسالم ښېګڼې او ګټې یې ورته بیان کړې‪ ،‬مګر حکم نه یوازې دا چې ایم ان یې را ن ه وړ؛‬
‫بلکې رسول هللا صلی هللا علیه واله وسلم پسې یې سپکې سپورې او ملنډې ووهلې عمر رضی هللا عنه چې د دې‬
‫صحنې شاهد و‪ ،‬دا حالت یې ونه شو زغملی او غوښتل یې چې د حکم پر وړاندې غبرګون وښیي‪ ،‬رسول‬
‫اکرم ته یې وویل‪ :‬اجازه راکړئ چې څټ یې له تنې بیل کړم؛ مګر پېغمبر ص لی هللا علیه وال ه وس لم یې دا غوښتنه‬
‫ونه منله او خپل نصیحت ته یې دوام ورکړ‪.‬‬

‫رض ی هللا عنه‬

‫په اسالم د حکم له مشرف کیدو وروسته محمد رسول هللا د حکم په لور سترګې واړولې او عمر‬
‫ته یې وویل‪ :‬که ته وای نو د هغه څټ دې له تنې جال کوه او دغ ه ش خص دې جهنم ت ه ل یږه‪ ،‬مګ ر ودې‬
‫لیدل چې د صبر او زغم پایله خیر او بریا ده ! تاسې هغ ه څ ه وک ړئ چې انس انان جنت ت ه الړ ش ي‪ ،‬ن ه‬
‫جهنم ته او دا پایله کولی شي تاسې ته د عبرت درس وي‪.‬‬

‫مونږ ټول باید له دغې پایلې د عبرت درس واخلو او پوه شو چې (هنر) جهنم ت ه د انس ان ل یږل ن ه؛ بلکې‬
‫‪1‬‬
‫جنت ته یې د مؤمن په بڼه دننه کول دي‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪.‬کریمنولوژي‪ ،‬پوهنیار محمد یحیی مخزون‪۱۳۹۳ ،‬ل‪ ۲ ،‬مخ‬

‫~ ‪~ 13‬‬
 ‫دویم څپرکی‬

‫د جرم د رامنځته کیدو عوامل‬

‫د انسان کړه وړه په حقیقت کې یو فردي عکس العمل دي چې پوه ان د هغې س رچینه داس ې ب ولي چې دا‬
‫فرد د داخلي‪ ،‬او اجتماعي عواملو او یا د بل داسې حالت څخه اغ یزمن ش وي چې پ ه ش خص کې موج ود‬
‫دي لکه یو څوک چې د رواني او جسمي حالت څخه اغ یزمن ش ي او داس ې اعم ال ت ر س ره ک ړي چې د‬
‫قانون ل ه مخې ج رم وي‪ .‬یا کچ یري د یو ف رد ک ړنې معل ول وګڼ و ن و د هغ ه علت د ش خص ل ه رواني‬
‫خصوصیاتو او جسمي ځانګړتیاو څخه سر چین ه اخلي او همدارنګ ه یې ب ل علت د هغ ه چاپیلایر اغ یزې‬
‫دي په کوم چاپیلایر کې چې نوموړی شخص ژوند کوي‪ .‬د همدې عواملو په هکله پوهانو تر زیاتو څ یړنو‬
‫وروسته زیات نظریات ورکړي چې له هغې جملې څخه ځینې پوه ان پ دې ب اور دي چې رواني ح الت د‬
‫چاپیلایر له اغیزو سره یو ځای د افرادو د مجرمیت المل شوي دي‪ .‬اکثره ناروغۍ لک ه رواني اختالالت‪،‬‬

‫~ ‪~ 14‬‬
‫ذهني سستي‪ ،‬جسمي خصوصیات‪ ،‬پیدایشي نواقص‪ ،‬د کروموزومونو په ترکیب کې نواقص او داسې ن ور‬
‫انسان د جرایمو د ارتکاب په طرف کش کوي‪.‬‬

‫د پوه انو یوه بل ه ډل ه د ټولنپوه نې ل ه نظ ره ج رمي کړن و ت ه ګ وري او د دې دع وه ک وي چې رواني‬

‫اختالالت‪ ،‬جسمي نواقص او داخلي عوامل نشي کولی چې افراد د جرایمو د ارتکاب په طرف کش کړي‪،‬‬
‫ځکه چې یاد ش وي عوام ل د جرایم و پ ه رامنځت ه کیدو کې چن دان رول نل ري ځک ه چې ډیر کم ش میر‬
‫مجرمین د رواني او جسمي اختالالتو څخه ځوریږي‪ .‬نو دوی داسې عقیده لري چې د چاپیلایر ناخوالې او‬
‫د ژوند س تونزې‪ ،‬د ک ورنۍ نامناس به ش رایط‪ ،‬د مینې نش توالی‪ ،‬کم زورې روزن ه‪ ،‬د م ذهبي قواع دو ن ه‬
‫رعایتول او داسې نور د جرمي اعمالو د ارتکاب سبب کیږي‪.‬‬

‫د دې ټولو نظریاتو باوجود نن ورځ پوهان پدې ټکي د نظر یووالی سره لري چې د ج رم رامنځ ت ه کیدل‬
‫په ټولنه کې یوه اتفاقي او تصادفي پدیده نده‪ ،‬که پ دې ټکي تاکید وک ړو ن و دا چ انس ب ه د ټول نې د زیاتو‬
‫افرادو لپاره برابر وي‪ ،‬پداسې حال کې چې په ټولنه کې په څرګنده توګه معلومه شوې ده چې په ټولنه کې‬
‫داسې افراد موجود دي چې د خپل ټول ژوند پ ه اوږدو کې د ج رمي کړن و م رتکب ش وي ن دي‪ ،‬او د دې‬
‫برعکس داسې افراد هم په ټولنه کې شتون لري چې یو ځل ن ه بلک ه پ ه څ و څ و ځل ه د جرایم و م رتکب‬
‫شوي دي‪ .‬نو دیته بیرته راګرځ و چې ج رم اتف اقي عم ل ن دی بلک ه د یو ل ړ عوامل و پ ه نتیج ه کې ج رم‬
‫رامنځته کیږي‪ .‬نو د دې لپاره چې د جرمي عواملو په اړه په ښه ډول وپوهیږو‪ ،‬پوهانو جرمي عوامل پ ه‬
‫‪1‬‬
‫دوه برخو ویشلي دي‪:‬‬

‫‪ )۱‬فردي یا داخلي عوامل‬

‫‪ )۲‬ټولنیز یا بهرني عوامل‬

‫لومړی مبحث‪ -‬فردي یا داخلي عوامل‬

‫اول جز‪ -‬وراثت او تاثیرات یې په جرم باندې‪:‬‬

‫د وراثت تعریف‪ :‬وراثت هغه صفات دي چې د مور او پالر د ژن له الری چې په کروموزوم کې ش ته‬
‫دي انسان ته انتقال کیږي او د انسان شخصیت جوړوي‪ .‬ټولن ه او وراثت پ ر انس ان بان دې ت اثیر ل رونکي‬
‫‪1‬‬
‫مخ‪ .‬د جرم عوامل ‪ ،‬محمد ګل عالم‪۱۳۹۳ ،‬کال ‪،۶۰‬‬

‫~ ‪~ 15‬‬
‫عوامل دي ځکه چې په ظاهري بڼه انسان خیال کوی هغه څه چې انس ان یې ل ری ټولن ه او وراثت دي او‬
‫ډیر کم خلک به داسې پیدا شي چې د ټولنی د حاکمو قواعدو په خالف تګ وکړی مګر ځینی هغه څه چې‬
‫انسان یې د ټولنی څخه په ځان باندې تحمل کوي بله الر نه لري تر څ و یې چې و ن ه م ني‪ ،‬او چاپیلایر د‬
‫حتی اوبه او هوا په بر کې رانغاړي‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫مور د رحم څخه پیل کیږي ټولنه‪ ،‬مدرسه او‬

‫پخوا عالمان پ دې نظ ر وو چې جس مي او رواني خصوص یات او خص لتونه د وال دینو او اج دادو څخ ه د‬

‫وراثت په اساس اوالدونو ته انتقالېږي مګر هغوی نشول ک والی چې پ ه علمي ش کل دغ ه موض وع ثابت ه‬
‫کړی ځکه چې د بیولوژي علم دومره پرمختګ نوه کړی او هغ وۍ د یو ج نین د ودې ل ه وض عیت څخ ه‬
‫ناخبره وو نو نه یې شوای کولی چې خپل عقاید په عملي ډول وڅیړي او څرګند یې کړی‪.‬‬

‫سزار لمبروزو ‪ S.Lambroso‬یو ایټالوي ډاکټر(‪ )160‬نفره چې د مکتب متعلمین وو او د بلوغ په حالت‬

‫کې یې قرار درلود تر څیړنې الندې ونیول او پخپل و لیکن و کې یې واض حه ک ړه چې ارثي عوام ل د ه ر‬
‫نوع اصالح او تربیې مانع او خنډ ګرځي‪ .‬تعلیم او تربیه پ ه ظ اهري بڼ ه پ ه اف رادو کې د ب دلون راوړل و‬
‫سبب کیږي‪ ،‬مګر د جرایمو په ډګر کې لدې څخ ه د وراثت اغ یزې پ ه تعلیم یافت ه خلک و کې زیاتې وي‪.‬‬
‫د بیولوژي عالمانو او په ځانګړي ډول ګریګور منډل ‪ G.Mandal‬اطریشی ع الم پ دې عقیدی وه چې د‬

‫یو شخص د بدن ظ اهري خ واص لک ه ویښ تان‪ ،‬رن ګ‪ ،‬پوس تکی او ن ور خصوص یات د وال دینو څخ ه د‬
‫جنسي کزوموزومونو په ذریعه د هغوۍ اوالدونو ته انتقالیږي او همدارنګه د کریمنولوژي(جرم پیژن دنې)‬
‫پوه انو پ دې ب اور دي چې خ وی‪ ،‬ع ادت او دج رمي اعم الو خاص یتونه هم امک ان ل ري چې د وراثت د‬
‫اصولو الندې د والدینو څخه د هغوۍ اوالدونو ته انتقال شي او د اوالدون و پ ه مج رمیت او ج رمي رفت ار‬
‫کې مهم رول ولري‪.‬معم والً د من ډل د ق انون پ ه اس اس د ب دن ظ اهري خ واص د کروموزمون و پواس طه‬
‫انتقالیږي او همدارنګه د والدینو خوی او خصلت هم د همدې کروموزمونو پواسطه د هغ وې اوالدون و ت ه‬
‫انتقالیږي‪ .‬نو پداسې حال کې چې د والدینو ظاهري خواص او د بدن صفات اوالدونو ته انتقالیدای شي ن و‬
‫همدارنګه امکان لري چې د مجرمیت خواص او خویونه هم د وال دینو څخ ه د هغ وۍ اوالدون و ت ه انتق ال‬
‫شي‪ .‬د دې ذکر شوې موضوع د صحت او ثبوت لپاره ځینې پوهانو یو لړ جنایې څیړنې ت ر س ره کړیدي‬
‫چې له هغې جملې څخه د پروفیسور پیناتل څیړنې چې د ارثي اغ یزو‪ ،‬د عف وني ن اروغیو او الکول و پ ه‬
‫هکله یې تر سره کړې دي او نتیجې یې په الندې ډول ښودلې دي مطالعه کوو‪:‬‬

‫‪ )۱‬د الکولو د ارثي اغیزو کچه د جرایمو په ارتکاب کې ‪ ۲۵‬سلنه ده‪.‬‬

‫~ ‪~ 16‬‬
 ‫‪ )۲‬د غلط کردار او رفتار ارثي اغیزې ‪ ۱۵‬سلنه دي‪.‬‬

‫‪ )۳‬د سيل‪ ،‬سیفلیس او شکر ناروغیو ارثي اغیزې ‪ ۱۴‬سلنه دي‪.‬‬

‫‪ )۴‬د رواني اختالالتو اغیزې ‪ ۱۳‬سلنه دي‪.‬‬

‫‪ )۵‬د صرعي د ناروغی د ارثي انتقال اغیزې ‪ ۴‬سلنه دي‪.‬‬

‫‪ )۶‬د ذهني کمزوري او ذهني سستي ارثي اغیزې ‪ ۳‬سلنه دي‪.‬‬

‫د یو فرانسوي اروا پوه (روانشناس) ډاکټر هویر د څیړنو مط ابق تقریب ا ً د ‪ ۸۰‬س لنه مجرمین و وال دین پ ه‬
‫جسمي او یا رواني ناروغیو باندې مبتال وو‪.‬‬

‫اما په هغه څیړنه کې چې د پاریس د فرن په زندان کې ترس ره ش وې دي د ارثي ن اروغیو اغ یزې د ‪۱۵‬‬
‫سلنه په حدودو کې ښودل شوې دي‪.‬‬

‫جنسي جرایم ‪ ۵۶‬سلنه‪ ،‬د اشخاصو پر ضد ج رایم ‪ ۵۱‬س لنه او د اموال و پ ر ض د ج رایم ‪ ۴۸‬س لنه ښ ودل‬
‫شوې دي‪.‬‬

‫همدارنګه یو بل عالم ګودار امریکایې د یو مجرم د کورنۍ په هکله چې کالیکاک نومیږي څیړنه کړیده‪ ،‬د‬
‫نوموړې څیړنې پایله دا ثابتوي چې د ټولو(‪ )480‬نفرو له جملې څخه(‪ )474‬نفره زن داني ش وي او یا هم‬
‫توقیف شوي وو او یوازې(‪ )6‬نفره یې غیر مجرم اشخاص پاتې شوي دي‪.‬‬

‫همدارنګه یو بل امریکایې متخصص(دوکدل) په ‪ ۱۸۷۷‬کال کې د ج وک د اوالدې پ ه هکل ه چې پالر یې‬

‫یو خطرناک مجرم وو څیړنه تر سره کړیده چې د جمله ‪ ۷۰۹‬نفرو اوالدې څخه یې ‪ ۷۷‬تنه مج رمین وو‪،‬‬
‫نو داسي نتیجه تري اخیستل کیږي چې ‪ ۷۷‬تنو کې جرمي ارثي عوامل موجود وو نو چې کله ځیني ن ور‬
‫عوامل ورسره یو ځاې شوې دا کسان مجرمین شوي‪ .‬همدارنګه بل ه څیړن ه چې پ ه فرانس ه کې د ‪1269‬‬
‫زندانیانو په هکله تر سره شوې ښودلې ده چې د دې ټولو مجرمین و څخ ه یې ‪ ۵۰‬س لنه پ ه ارثي ن اروغیو‬
‫مبتال وو‪.‬‬

‫لدې څخه عالوه یوه بله څیړنه د ژان پیناتل ل ه ل وري پ ه فرانس ه کې د ‪ 100‬تن و کم عم ره مجرمین و پ ه‬
‫هکله تر سره ش وه او دا یې څرګن ده ک ړه چې ‪ 25‬س لنه د ارثي الکول یزم د س ابقې درل ودونکې وو یع نی‬
‫~ ‪~ 17‬‬
‫دوي د داسی کورنیو څخه وو چې پدې کورنیو کې الکول په کثرت سره استمعالیده یا والدین یې د الک ولي‬
‫‪1‬‬
‫مشروباتو معتاد کسان وو‪.‬‬

‫هغه څیړنه چې یوه ډنمارکې جرم پیژندونکي تر سره کړې دی نتیجي ت ه ورس ید چې ‪ 75‬س لنه مج رمین‬
‫چې د ‪ 18‬نه تر ‪ 25‬کلنۍ پوري عمر لري په رواني ناروغی اخته کسان وو‪ .‬او پدې هم پوه ش و چې ‪79‬‬
‫سلنه مجرمين په ناروغیو او رواني اختالالتو لکه نوروز‪ ،‬سایکوز او عصبي ناروغی مبتال وو‪.‬‬

‫همدارنګه ډیټولیو(‪ )Ditulio‬یو جرم پیژندونکی وو او داسې نظر لري چې ځینې ل وي او وخیم مج رمین‬
‫اکثراً یا ارثي الکولیزم س وابق ل ري او یا ارثي عقلي او دم اغي اختالالت و س وابق ل ري او یا هم د ځین و‬
‫امراضو لکه سیفلیس‪ ،‬توبرکلوز او داسې نورو امراضو ارثي سوابق لري‪.‬‬

‫دویم جز‪ -‬مورزادي عوامل(د حمل د وخت‪،‬د حاملګۍ او د زیږون)‬

‫لومړی پراګراف‪ -‬مورزادي اختالالت‪:‬‬

‫ځینې داسې اختالالت موجود دي چې د مراحلو د نګاه نه په اوله مرحله کې قرار ل ري یع نې دا عوام ل د‬
‫مور په نس کې د حمل ‪ ،‬حاملګۍ او یا زیږون په وختونو کې د طفل په وج ود کې رامنځت ه ک یږي چې دا‬
‫اختالالت بیا ورو ورو انکشاف کوي او وروسته وخت کې کېدای شي چې یو عام ل او یا فکت ور د ج رم‬
‫شي چې دغو عواملو ته مورزادي یا پیدایشي عوامل وایې‪ ،‬یا په بل عبارت مورزادي عوامل د ټولو هغ و‬
‫مورزادي اختالالتو او ستونزو څخه عبارت دي چې د حمل نیونې پر مهال‪ ،‬د حاملتوب پ ه دوره کې او د‬
‫کوچنې د پیدایښت او تولد پر مهال پر نوموړي کوچ ني واردیږي‪ .‬پ ه هم دې ت رتیب م ورزادي اختالالت‬
‫‪2‬‬
‫ځینې وختونه امکان لري چې شخص د جرایمو د ارتکاب په طرف کش کړي‪.‬‬

‫نو له همدې نکته نظره ده چې مورزادي اختالالت د یو عامل(‪ )Risk-Factor‬په حیث پیژندل کیږي‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪.‬کریمنالوژي‪ ،‬پوهیالی هجرت هللا صافی‪ ۱۳۹۳ ،‬کال‪۵۱،‬ـ‪ ۵۳‬مخ پوری‬
‫‪2‬‬
‫مخ‪ .‬د جرم عوامل‪ ،‬محمد ګل عالم‪۱۳۹۳ ،‬کال ‪، ۷۰‬‬

‫~ ‪~ 18‬‬
‫م ورزادي اختالالت پ ه درې قس مه دي چې عب ارت دي ل ه‪ :‬د حم ل د وخت اختالالت(‪ ،)Prenatal‬د‬
‫حاملګۍ د وخت اختالالت(‪ )Antenatal‬او د زیږون یا پیدایښ ت د وخت اختالالت(‪During Lebour‬‬
‫‪ )and Delivry‬چې هر یو یې په الندې ډول تر څیړنې الندې نیسو‪.‬‬

‫دویم پراګراف‪ -‬د حمل د وخت اختالالت(‪:)Prenatal‬‬

‫یعنې هغه اختالالت چې د حمل نیونې(حاملیدو) پر مهال رامنځته کیږې‪ .‬کله د دې امک ان موج ودیږي پ ه‬
‫هغه وخت کې چې جنین د مور پ ه رحم(ځیالنځ) کې الق اح(‪ )Conception‬ک یږي ن و پ ه احتم الي ډول‬
‫دغه د نر او ښځې جوړه کیدل په نارمل حالت کې نوي مثالً د حمل د اخیستلو په وخت کې یو د والدینو یا‬
‫دواړه مسمومیت ولري یعنې الکولي مش روبات یا ن ور مخ دره م واد او یا دا چې ق وي او نش ه ک وونکې‬
‫دواګانې یې استعمال کړي وي نو پدې وخت کې د مسمومیت اغیزې د سپرم او اوم( ‪ )sperm ovum‬له‬
‫الرې چې د جنین د تشکیل منابع دي د مور پ ه رحم کې انتق الیږي او ج نین نم و ک وي‪ ،‬پ ه حقیقت کې ل ه‬
‫هغې وجې یوه نوعه اختالالت په ج نین واردیږي ن و پ دې ت رتیب هغ ه کوچ نی چې دنیا ت ه راځي د دې‬
‫اختالالتو تر اغیزو الندې وي‪ ،‬چې په نتیج ه کې د دې مس مومیت پ ه اس اس طف ل ت ه منفي جس مي او یا‬
‫عقلي عوارض او اختالالت پیدا کیږي او که چېري دغه اختالالت عقلي او دماغي وي نو بیا امک ان ل ري‬
‫چې همدغه عقلي او دماغي اختالالت په اینده کې سبب د جرم ش ي او ش خص د مج رمیت خ وا ت ه س وق‬
‫کړي‪ .‬همدارنګه دغه ډول موارد په غربي هیوادونو کې په دومره اندازه زیات دي چې دې ډول اطفالو ته‬
‫د ځینو خلکو لخوا د یکشنبې د ش پې کوچنیان وایې ځک ه د یکش نبې ش په پ ه خ ارج کې رخص تي وي او‬
‫خلک په ډله ایز شکل الکول کاروي نو پدې شپه چې کله د یو تعداد اطفالو جنین تشکیل ش ي امک ان ل ري‬
‫چې دا اطفال بیا عقلي او دماغي اختالالت ولري نو په همدې خاطر ورته د یکشنبې د شپې اطفال وایې‪.‬‬

‫له همدې وجې ده چې د اسالم مبارک دین له نن څخه څوارلس سوه کاله وړاندې د شرابو او هر ډول نشه‬
‫کوونکو موادو په استعمال باندې د بندیز او تحریم حکم کړي دي‪.‬‬

‫همدارنګه د معاصرو پوهانو څیړنو هم ثابته کړیده چې د نشه کوونکو موادو د استعمالولو اغیزې د حم ل‬
‫نیونې پ ر مه ال د ښ ځو پ ه طبق ه کې زیات خطرن اک ع واقب منځت ه راوړي‪ .‬پ دې بان دې ت ر پوهیدلو‬
‫وروسته چې د حمل نیونې پر مهال مورزادي اختالالت او ستونزې د جرایم و پ ه ارتک اب کې بې اغ یزو‬
‫ندي پکار ده چې د نوموړو عواملو د له منځه وړلو په الره کې په طرحه شویو الرښوونو باندې ځان پ وه‬
‫کړو‪ .‬دغه الرښوونې په الندې ډول دي‪:‬‬
‫~ ‪~ 19‬‬
‫الف‪ :‬اشخاص(ښځه او میړه) باید پخپل انفرادي او ټولنیز ژوند کې د نشه کوونکو موادو د اس تعمال څخ ه‬
‫ډډه وکړي‪.‬‬

‫ب‪ :‬که بیا هم په عمل کې همداسې کوچنیان لدې نوعه اختالالتو او مسمومیت سره دنیا ت ه راځي ن و ل دې‬
‫وجې چې هغوۍ د نورو افرادو په نس بت د جرایم و د ارتک اب لپ اره ښ ه ام اده او مس اعد وي او ډیر پ ه‬
‫اساني سره د جرمي اعمالو په ارتکاب الس پورې کوي نو پکار ده چې د دې نوع ه کوچنیانو د مق اومت‬
‫قوه پیاوړې شي تر څو د جرمي مساعدت او جرمي وسوسو څخه اغیزمن نشي او د جرم په ارتکاب الس‬
‫پورې نکړي‪.‬‬

‫دریم پراګراف‪ -‬د حاملګۍ د وخت اختالالت(‪:)Antenatal Complication‬‬

‫د مورزادي اختالالت و دوهم ډول د ح املتوب د وخت اختالالت دي‪ ،‬پ دې مان ا چې ځینې وختون ه د حم ل‬
‫نیونې څخه وروسته هغه موده چې یو کوچنی یا جنین یې د مور په ځیالنځ(رحم) کې تیروي او پ ه هم دې‬
‫دوره کې په جنین باندې یو ل ړ اختالالت وارد ش ي ن و دغ ه اختالالت ک ولی ش ي چې وروس ته کوچ نی د‬
‫مجرمیت په لور کش کړي‪ .‬دغ ه ډول اختالالت پ ه بیال بیل و ش کلونو واردیږي چې ت ر ټول و مهم یې پ ه‬
‫الندې ډول دي‪:‬‬

‫الف‪ :‬که مور د حاملګۍ د میع اد پ ه دوران کې پ ه ځین و ن اروغیو مبتال وي لک ه توبرکل وز ‪،TB‬س ایفلیس‬
‫‪ ،Syphilis‬دیفتریا ‪ Diphtheria‬او داسې نورې ن اروغۍ‪ .‬د دې ن اروغیو منفي اغ یزې پ ه هغ ه ج نین‬
‫چې د مور په رحم کې موجود دي واردیږي او اکثره وخت دغه ډول کوچنیان په جسمي لحاظ کم زوري‪،‬‬
‫ناروغ او معیوب پیدا کیږي او همدارنګه امکان لري دغه اختالالت دم اغي او رواني وي چې وروس ته د‬
‫هغوۍ په مجرمیت کې بې اغیزو نوي‪.‬‬

‫~ ‪~ 20‬‬
‫ب‪ :‬که مور د حاملګۍ په میعاد کې ځینې الکولي مشروبات یا مخدره توکي استعمال کړي ن و ل ه ط بي او‬
‫ص حي نکت ه نظ ره کوچ نی جس ما ً سؤش کله یع نی ب د ش کله دنیا ت ه راځي چې غالب ا ً رواني او عقالني‬
‫اختالالت هم لري‪ ،‬دا ستونزه هم په راتلونکي کې د کوچني په مجرمیت کې بې اغیزې نوي‪.‬‬

‫ج‪ :‬د ځینې قوي ضربو واردیدل د مور په ګیډه او یا هم د ځینې درن دو ش یانو پورت ه ک ول د م ور لخ وا د‬
‫دې سبب کیږي چې د مور په ګیډه کې په موجود جنین ض ربې واردې ش ي‪ ،‬ن و کچ یري دغ ه ض ربې او‬
‫اختالالت د جنین په دماغو واردې شوې وي‪ ،‬واضح خبره ده چې د کوچني په مجرمیت کې بې اغیزو ن ه‬
‫پاتې کیږي‪.‬‬

‫پدې رابطه کیدای شي له خلکو سره دا سوال پیدا شي چې ایا سؤتغذیه‪ ،‬ډار او د تشویش درلودل د م ور د‬
‫حاملتوب په دوره کې د اختالالتو سبب کیږي او که نه؟‬

‫په ځواب کې ویلی شو چې نن ورځ د طب له نکته نظره واضح ش ویده چې د م ور س ؤتغذیه‪ ،‬د ویرې او‬
‫تشویش درلودل د طفل په جسم باندې د اختالالتو د واردیدلو باعث کیدلی ش ي‪ .‬د طب ډیری پوه ان پ دې‬
‫ب اور دي چې د م ور جس مي وض ع‪ ،‬رواني ح الت او پ ه ځ انګړي ډول د ح املګۍ پ ه دوره کې د م ور‬
‫احساسات او هیجانات په جنین باندې فوق العاده تاثیر لري ځکه کله چې م ور د هیجان اتو س ره مخ ک یږي‬
‫او یا یې احساسات راوپاریږي نو د داخلي هورمونو د ترشحاتو له امله ج نین اغ یزمن ک یږي او د هیج ان‬
‫او غص ې پ ر مه ال د م ور د ب دن داخلي غ دوات فع الیت زیاتوي‪ ،‬دغ ه ترش حات د جفت (درې ګ وني‬
‫کیمیاوي ترکیب‪ )C14H10O9‬له الرې جنین ت ه انتق الیږي او پ ه نتیج ه کې د ج نین پ ه وج ود کې د وینې‬
‫جریان له ګډوډي سره مخ کیږي چې دغه کوچنی له همدې امله د پیدا کیدو وروسته د غیر ع ادي عص بي‬
‫حالت لرونکی وي‪ .‬د مور په ګیډه (رحم) کې د جنین د شتون پر مهال د مور د تفکر طرز هم د ج نین پ ه‬
‫جس مي او رواني ح الت بان دې بې ن وي‪ .‬ه ر کل ه چې د م ور وین ه ‪ RH‬منفي وي او د ‪ RH‬مثبت وین ه‬
‫لرونکي شخص څخه حامله شي نو دا هم په جنین باندې منفي اغیزې کوي‪ .‬همدارنګه د حاملتوب په دوره‬
‫کې د مور د عمر اندازه د جنین په جسمي او رواني حالت باندې په کلي ډول تأثیر ک وي‪ ،‬او د ځین و هغ و‬
‫میندو کوچنیان چې د ‪ 38‬کلنۍ څخه وروسته حاملې شي د جسمي کمزوري‪ ،‬رواني ناروغیو او اختالالتو‬
‫لرونکي وي‪.‬‬

‫دا چې آیا دغه اختالالت د کوچني د مجرمیت باعث کیږي او که نه؟ تر اوسه پورې دا نده ثابته شوې ولي‬
‫ډیر جرم پیژندونکي داسې ګمان کوي چې شاید په وروستیو(د طفل د تولد نه وروسته د هغه په ژوند) کې‬
‫~ ‪~ 21‬‬
‫په شخص کې د جرمي اعمالو د ارتکاب باعث وګرځي نو پدې اساس ویلی شو چې ویره او س ؤتغذیه بې‬
‫تأثیره ندي‪ .‬د دې نوعه اختالالتو له وجې د مجرمیت د مخنیوي لپاره باید الندې تدابیر په نظر کې ونیول‬
‫شي‪:‬‬

‫کچیرې مور په ځینې ناروغیو اخته وي نو د امکان تر حده باید د هغې تداوي وشي او پدې موده کې مور‬
‫باید د مخدره توک و‪،‬الک ولي مش روباتو او د ق وي نش ه کوونک و دوایانو ل ه ک ارونې څخ ه ډډه وک ړي‪ .‬او‬
‫همدارنګه د حاملګۍ په موده کې باید د درندو شیانو له پورته کولو څخه په کلکه ډډه وکړي او د کافي غذا‬
‫څخه مستفدی شي‪.‬‬

‫میندې باید په دغه مودی کې له روحي تشویشاتو‪ ،‬غم او اندیښنو څخه ځان لرې وساتي او یوه ارامه او له‬
‫تسکین څخه ډکه فضاء ورته برابره شي‪.‬‬

‫کچیرې د دې الرښوونو او توصیو با وجود بیا هم ځینې داسې کوچنیان دنیا ته راش ي چې د ح املتوب پ ه‬
‫دوره کې د م ور پ ه ګیډه کې داس ې اختالالت ورت ه پیدا ش وي وي ن و د دې ډول کوچنیانو د جرایم و د‬
‫ارتکاب د مخنیوي لپاره باید د کوچنیانو د مقاومت ځواک پیاوړی شي ځک ه د دوی پ ه وج ود کې ج رمي‬
‫وسوسې د نورو په نسبت زیاتې وي ‪.‬‬

‫څلورم پراګراف‪ -‬د زیږون د وخت اختالالت(‪:)During lebour and Delivry‬‬

‫هغه اختالالت او ستونزې چې د زیږون پر مهال په نوموړي کوچني بان دې واردیږي‪ .‬ځینې وخت د دې‬
‫امکان شته چې د کوچني د زیږون پر مهال یو لړ اختالالت پر کوچني وارد شي ځک ه چې ممکن یو ډول‬
‫فشار‪ ،‬ضربه او ضرر کوچ ني ت ه ورس یږي‪ .‬پ دي س ربیره پ ه هغ و س ختو او ل ه بې احتیاتي څخ ه ډک و‬
‫زیږیدنو کې چې د اکسیجن د کمبود سبب کیږي د کوچني په دماغو او مجموع ا ً پ ه عص بي سیس تم بان دې‬
‫فشارونه واردیږي او د همدې فشارونو د اغیزو په نتیجه کې د کوچني د دماغو وده له سستي او ځنډ س ره‬
‫مخامخ کیږي‪ ،‬په پایله کې په عادي او نورمال شکل سره د طفل دماغ انکشاف نش ي ک ولی او کوچ نی ل ه‬
‫دم اغي او عقلي اختالالت و س ره مخ امخ ک یږي چې دغ ه اختالالت ممکن پ ه راتل ونکي کې د کوچ ني پ ه‬
‫مجرمیت کې بې اغیزو پاتې نشي‪.‬‬

‫پدې رابطه یو مشهور فرانسوي د طب ډاکټر هوني داسې عقیده ل ري چې پ ه اشخاص و کې د کم عقلۍ یو‬
‫مهم عامل د زیږون د وخت اختالالت دي‪ ،‬او یو بل فرنسوي معروف جرم پیژندونکې ژان پینات ل د خپل و‬
‫~ ‪~ 22‬‬
‫مطالعاتو په لړ کې دې نتیجې ته رسیدلی دی چې ‪ ۵۰‬س لنه عقلي او دم اغي اختالالت د زیږون پ ه وخت‬
‫کې منځ ته راځي‪ .‬هویر عقیده لري چې ‪ ۷،۷‬سلنه دماغي اختالالت د زیږون د وخت د فشار نتیجه ده‪.‬‬

‫په هر حال د زیږون پر مهال د اختالالتو د اغیزو له امله د جرایمو د ارتکاب د مخنیوي لپاره الندې ټکي‬
‫باید په نظر کې ونیول شي‪:‬‬

‫* د امکان تر حده باید هڅه وشي چې د کوچنیانو د زیږون پر مهال میندې والدي او نسایي کلینیکونو ت ه‬
‫ورسول شي تر څو هلته کوچني پیدا شي ځکه هلته د زیږیدنې خطرات کم وي‪.‬‬

‫* هغه کسان چې د هم دې وجې څخ ه پ ه عقلي او دم اغي اختالالت و اخت ه ش وي او ال ت ر اوس ه پ ورې د‬

‫جرمي کړنو مرتکب شوي ندي باید په روغتونو او کلینیکونو کې تر تداوي الندې ونیول شي‪.‬‬

‫او هغه کسان چې له همدې وجې په عقلي او دماغي اختالالتو اخته شوي او د جرایم و م رتکب ش وي دي‬
‫نو د دې پر ځای چې نوموړي اشخاص محابس و او بن دیخانو ت ه واچ ول ش ي باید پ ه خاص و روغتیا یې‬
‫مرکزونو کې تر الزمې تداوي الندې ونیول شي‪.‬‬

‫دویم مبحث‪ -‬جنسیت(‪ )Gender‬او د جرایمو په رامنځته کیدو کې یې رول‬

‫پدې شک نشته چې په هره ټولنه کې د نارینه وو په نسبت ښځې په کمه اندازه د جرایم و مرتک بې ک یږي‪.‬‬
‫دا خبره هغه وخت په ښه ډول په اثبات رس یږي چې کل ه د نارین ه وو او ښ ځو محبس ونه یا بن دیخانې ل ه‬
‫نږدې وکتل شي‪ .‬له همدې وجې ده چې جنسیت هم د ج رمي عوامل و ل ه جملې څخ ه یو س تر عام ل ګڼ ل‬
‫کیږي ځکه ډیری پوه ان پ دې ب اور دي چې د انس ان ه ر جنس (نارین ه او ښ ځینه) یوه نوع ه خ اص او‬
‫ځانګړي استعدادونه لري چې کیدای شي په یو ټاکلي وخت او ځای کې په جرمي کړنو الس پورې کړي‪.‬‬

‫د جرم پیژندنې له نظره کومې څیړنې چې پدې مورد تر سره شوې دي نو دا ثابت ه ش وې ده چې نارین ه د‬
‫ښځینه ؤ په نسبت په زیاته اندازه د جرمي کړنو د ارتکاب استعداد لري‪.‬‬

‫د مثال په ډول هغه څیړنې چې په فرانسه کې د دوهم نړیوال جنګ څخ ه وروس ته پ ه ‪۱۹۴۶‬م ک ال کې د‬
‫ټولو مجرمینو په هکله یوه احصائیه واخیستل شوه او معلومه شوه چې صرف ‪ ۱۶‬سلنه جرایم ښځو س رته‬

‫~ ‪~ 23‬‬
‫رسولي وو او نور ټول ‪ ۸۴‬سلنه جرایم نارینه ؤ اجرا کړي وو‪ .‬بیا وروس ته د لس ک الو پ ه ‪۱۹۵۶‬م ک ال‬
‫کې یوه بله احصائیه واخیستل شوه او معلومه شوه چې د ښ ځو د جرایم و کچ ه ن وره هم راکم ه ش وې وه‬
‫یعنې د ښځو جرایم ‪ ۷‬سلنه او د نارینه ؤ جرایم ‪ ۹۳‬سلنه وو‪ .‬همدارنګه لس کاله وروسته د دریم ځل لپاره‬
‫بیا په ‪۱۹۶۶‬م کال کې یوه بل ه احص ائیه واخیس تل ش وه او معلوم ه ش وه چې د ښ ځو ج رایم ‪ ۴‬س لنه او د‬
‫نارینه ؤ لخوا ‪ ۹۶‬سلنه جرایم تر سره شوي وو‪.‬‬

‫په ‪۱۹۶۸‬م کال کې د ښځو طبقې د جرایم و کچ ه د نارین ه ؤ پ ه نس بت پ ه فنلن ډ کې ‪ ،۶/۴‬پ ه س ویډن کې‬
‫‪ ،۶/۳‬په جاپان کې ‪ ،۶/۳‬په شمالي امریکا کې ‪ ،۸/۳‬په انګستان کې ‪ ،۹/۵‬په فرانسه کې ‪ ،۸/۹‬په پرتګ ال‬
‫کې ‪ ۲۲/۵‬او باالخره په باژیک کې ‪ ۲۵/۵‬سلنه ښودل شوې ده‪.‬‬

‫لکه څنګه چې څرګنده شوه د ښځو جرایم په کافي اندازه د نارینه ؤ د جرایمو څخ ه کم دي دا چې د ښ ځو‬
‫جرایم واقعا ً د نارینه ؤ څخه کم دي او کنه؟ ټول جرم پیژندونکي او پوهان پدې اړه سره متفق او هم نظره‬
‫ندي‪ ،‬او پدې هکله پوهان الندې دوه عمومي نظریې وړاندي کوي‪.‬‬

‫لومړی جز‪ -‬د جرمي اعمالو د ارتکاب د مساوي والي نظریه‪:‬‬

‫د دې نظریې پلویان پ دې ب اور دي‪ ،‬چې دواړه جنس ونه (ن ر او ښ ځه) پ ه مس اوي ډول د ج رمي اعم الو‬
‫مرتکب ګرځي‪ ،‬ولې دا چې په شمیرو او احصایو کې د ښځینه طبقې د مجرمیت کچه د نارینه ؤ په نس بت‬
‫کمه تر سترګو کیږي نو د دې نظریې پلویان دغه شمیرنې او احصایې ناسمې او غیر دقیقې بولي او داسې‬
‫استدالل کوي چې هغه جرایم چې د ښځو لخوا تر سره کیږي په ډیرو م واردو کې پ ه ج رمي احص ایو او‬
‫‪1‬‬
‫شمیرنو کې نه شاملیږي او د دې خبرې د ثبوت لپاره الندې دالیل وړاندې کوي‪.‬‬

‫‪ ۱‬دلیل‪ :‬د دې نظریې پلویان پدې باور دي چې ښځینه طبقه د جرایمو په ارتکاب کې له ډیر احتیاط څخ ه‬
‫کار اخلي او په ډیر چل او فریب سره جرایم تر سره کوي‪ .‬د بیلګې پ ه توګ ه د جرایم و ځینې اقس ام لک ه‬
‫مسمومیت‪ ،‬د فریبکاري جرایم او یا هم په دوکانو او ځینې غټو مغازو کې د سرقت او ن ور ج رایم چې د‬

‫‪1‬‬
‫مخ‪ .‬د جرم عوامل‪ ،‬محمد ګل عالم‪۱۳۹۳ ،‬کال ‪،۷۹‬‬

‫~ ‪~ 24‬‬
‫ښځو لخوا تر سره کیږي نا څرګند پاتې ک یږي او پ ه جن ایې احص ایو کې ن ه ش املیږي پ ه ځ انګړي ډول‬
‫زمونږ هیواد افغانستان او ځینو نورو اسالمي هیوادون و کې چې ښ ځې چ ادري یا نق اب پ ه س ر ک وي او‬
‫هم دې چ ادرې او نق اب څخ ه پ ه اس تفادې س ره د دوک انو او مغ ازو څخ ه س رقتونه ک وي چې نوم وړي‬
‫سرقتونه نا څرګند پاتې کیږي او په جنایې شمیرو کې نه شاملیږي‪.‬‬

‫‪ ۲‬دلیل‪ :‬زمونږ په هیواد او ځینو نورو هغ و هیوادون و کې چې هلت ه پ ه زیات ه ان دازه ع رفي محدودیتون ه‬
‫وضع شوي وي او خلک د خپلو ښځو تګ عدلي او قضایې ارګانو ته شرم او عار ګڼي‪ ،‬نو د ښ ځې لخ وا‬
‫د تر سره شوي جرم مسؤلیت د هغې زوی‪ ،‬پالر‪ ،‬میړه‪ ،‬ورور او یا کوم بل شخص چې د ښځې له ن ږدې‬
‫خپلوانو څخه وي په غاړه اخلي تر څو د هغ وۍ ن اموس د ن ورو خلک و پ ه وړان دې پ ه ع دلي او قض ایي‬
‫ارګانو کې ونه دریږي نو له همدې وجې ده چې د ښځو په نسبت د نارینه ؤ جنایې احصائیه لوړیږي‪.‬‬

‫‪ ۳‬دلیل‪ :‬د عدلي او قضایې مقام اتو د ت رحم او زړه س وي ل ه وجې‪ :‬دا یو څرګن د حقیقت دي چې د ښ ځو‬
‫طبقه د کورنۍ ډیرې مهمې او د ژوند زیاتې اړینې چارې تر س ره ک وي لک ه خپل و کوچنیانو ت ه د ش یدو‬
‫ورکول یا د کوچنیانو روزنه‪ ،‬د خوړو برابرول‪ ،‬د کورنۍ تنظیم او داسې نور چې البت ه د نارین ه ؤ طبق ه‬
‫دا چارې نه تر سره کوي‪ ،‬نو دې ټولو علتونو ته په کتو سره عدلي او قضایې مقامات هم د هغه ت رحم او‬
‫نرمښت له مخې چې د ښځو په وړاندې ورڅخه کار اخلي د جرمي کړنو د ارتکاب پر مه ال ښ ځې تبرئ ه‬
‫کوي او یا یې په خفیفو جزاګانو محکوموي‪ .‬نو پدې ترتیب د ښځو جنایې احصائیه هم کمیږي‪.‬‬

‫‪ ۴‬دلیل‪:‬د ځینې اعمالو د جرم نه ګڼلو له مخې‪ :‬هر څومره که یو عمل بد او ن اوړه هم وي ولې ک ه د ج زا‬
‫په قانون کې نوموړی عمل جرم نوي ګڼل شوي نو جرم نه بلل کیږي‪ ،‬نو د همدې خ اطره پ ه ځین و ټولن و‬
‫کې خصوصا ً په غیر اسالمي هیوادونو کې د ښځو ځینې کړنې جرم نه بل ل ک یږي او پ ه جن ایې احص ایو‬
‫کې نه شاملیږي لکه فحاش ي‪ ،‬س قط ج نین‪ ،‬او داس ې ن ور‪ ،‬ن و ل ه هم دې وجې هم د ښ ځو د طبقې جن ایې‬
‫احصائیه د نارینه ؤ په نسبت کمه وي‪.‬‬

‫دویم جز‪ -‬د نارینه‪ f‬ؤ لخوا د جرمي اعمالو د زیاتوالي نظریه‪:‬‬

‫د ذکر شوي نظر پر خالف د دې نظریې پلویان عقیده لري چې د نارینه ؤ لخوا د جرمي اعمالو د‬
‫ارتکاب کچه د ښځو په نسبت زیاته ده او په الندې ډول خپل دالیل وړاندې کوي‪:‬‬

‫~ ‪~ 25‬‬
 ‫الف) په ټولنیزو چارو کې د ښځو کم ګډون‪:‬‬

‫لکه څنګه چې پوهیږو درانده کارونه او په ځانګړي ډول هغه کارونه چې زیات جسمي قوت ته ضرورت‬
‫لري په زیاته اندازه د نارینه ؤ لخوا تر سره کیږي او په ډیره کمه اندازه دران ه او س خت کارون ه د ښ ځو‬
‫لخوا تر سره کیږي چې دا موضوع نه یوازې زمونږ په هیواد کې بلکه په ټولو ټولنو کې معمول ده‪ .‬نو له‬
‫همدې وجې د دې نظریې پلویان وایې چې لکه څنګه چې په ټولنیزو کارونو کې د ښ ځو ون ډه کم ه ده ن و‬
‫ځکه یې د جرمي اعمالو د ارتکاب کچه هم د نرانو په نسبت کمه ده‪ .‬او همدارنګه دا چې ښځې زیاتره پ ه‬
‫رسمي او دولتي کارونو کې ګډون ن ه ک وي ن و ځک ه خ و هغ ه ج رایم چې پ ه ادارو کې معم ول دي لک ه‬
‫اختالس او رشوت هم زیاتره د ښ ځو لخ وا ن ه ارتک اب ک یږي‪ .‬او هغ ه څ یړنې چې پ ه فرانس ه کې پ ه (‬
‫‪ ۱۹۵۶ ،۱۹۴۶‬او ‪ )۱۹۶۶‬کالو کې چې تر سره شوي وي د نارینه ؤ په نسبت د ښځو لخوا کم جرایم ت ر‬
‫سره شوي وو‪.‬‬

‫ب) د کمښت له مخې‪:‬‬

‫د دې نظریې ځینې پلویان پدې باور دي چې د ښځو ش میر پ ه ټولن و کې د نران و پ ه نس بت کم دي ن و ل ه‬

‫همدې وجې یې د جرمي اعمالو د ارتکاب شمیر هم کم دي‪ .‬ولې دغه دلیل ډیر کم پلویان ل ري ځک ه چې‬
‫په اول کې خو دا ثابته شوې نده چې په ټولنه کې د ښځو پ ه نس بت د نران و ش میر او کمیت زیات دي‪ .‬او‬
‫که داسې فرض کړو چې د ښځو شمیر د نرانو په نس بت کم دي‪ ،‬بیا هم ځینې احص ایې دا روښ انه ک وي‬
‫چې د ښځو لخوا د جرمي اعمالو د ارتکاب فیصدي د نرانو په نسبت کم ه ده‪ .‬کچ یرې هغ و احص ائیو ت ه‬
‫ځیر شو چې په فرانس ه کې د دوهم نړیوال جن ګ څخ ه وروس ته پ ه ‪۱۹۴۶‬م ک ال کې ت ر س ره ش وې دا‬
‫څرګندوي چې یوازې ‪ ۱۴‬سلنه جرایم د ښځو لخوا او پاتې ‪ ۸۴‬سلنه جرایم د نارینه ؤ لخوا تر س ره ش وي‬
‫وو‪ ،‬پداسې حال کې چې د جنګ پر مهال د فرانسې دریمه حصه نارینه له منځه تللي وو‪ ،‬او په هغه وخت‬
‫کې د فرانسې د وګړو زیاته برخه ښځو تشکیلوله‪ ،‬نو ثابتیږي چې ذکر شوي دلیل د منلو وړ ندی‪.‬‬

‫ج) د شفقت له مخې‪:‬‬

‫د دې نظریې پلویان داسې استدالل کوي چې ښځې د نرانو په نس بت زیاتې زړه س واندې او مهرب انې دي‬
‫او دا زړه سوی او نرمي د ښځو په ضمیر کې د نرانو په نسبت زیات وي نو د همدې طبیعي خاص یت ل ه‬
‫مخې چې ښځو ته هللا تعالی ورکړی دي هغه جرایم چې په ډیره بې رحمي او وحشت سره تر سره ک یږي‬

‫~ ‪~ 26‬‬
‫ښځې د هغو په ارتکاب الس نه پورې کوي نو ځکه يې د جرایمو د ارتکاب کچ ه د نران و پ ه نس بت کم ه‬
‫ده‪.‬‬

‫د) د فزیکي توان او قدرت له مخې‪:‬‬

‫د ښځو جسمي او فزیکي قوت او توان د نرانو په نسبت کم وي نو د همدې طبیعي خصوص یت ل ه مخې د‬
‫ښځو طبقه د نرم جنس په ن وم یادیږي‪ .‬چې د جس مي ق وت توپ یر ن ه یوازې د انس انانو پ ه جنس (ن ر او‬
‫ښځه)کې شته بلکه د ځمکې د کرې پر مخ په ټولو مخلوقاتو او حیوان اتو کې دا توپ یر ت ر س ترګو ک یږي‪،‬‬
‫چې نارینه جنس د ښځینه جنس په نسبت قویتر وي‪ ،‬ل ه هم دې وجې ده چې هغ ه ج رایم چې زیات ب دني‬
‫قوت ته ضرورت لري ښځې هغه نشي تر سره کولی لکه قت ل‪ ،‬ض رب و جرح ه‪ ،‬الره ش کول‪ ،‬او داس ې‬
‫نور او که ترسره کوي یې هم په ډیره کمه او ناچیزه توګه وي‪.‬‬

‫ذ) د طبیعي عواملو او مریضي‪ f‬ګانو له مخې‪:‬‬

‫معموالً ښځې نظر نارینه ؤ ته ځینې طبیعي ناروغۍ لري لکه میاش تنۍ ن اروغۍ (حیض)‪ ،‬د والدت څخ ه‬
‫وروسته ناروغۍ (نفاس) او د حاملګۍ د وخت ناروغي‪ ،‬ماشوم ته د شیدو ورکولو وخت او داس ي ن ور‪...‬‬
‫دا داسې وختونه دي چې پدې کې ښځو ته د جرایم و اج را کول و وخت د نارین ه ؤ پ ه نس بت کم وي ن و د‬
‫‪1‬‬
‫وخت د نشتوالي یا کموالي او ناروغۍ له مخې ښځې جرایم کم ترسره کوي‪.‬‬

‫ذ) د کورنۍ او د کورنۍ د اعضاؤ سره د زیاتې عالقې له مخې‪:‬‬

‫معموالً ښځې نظر نارینه ؤ ته د کورنۍ سره ډیره عالق ه ل ري مګ ر د نارین ه ؤ عالق ه د خپ ل س ره نظ ر‬
‫ښځو ته کمه ده او همیشه نارین ه د ک ور څخ ه ب یرون پ ه ک ارونو ب وخت وي ن و ښ ځې د دې ویري چې‬
‫ګوندي که چیري د جرم مرتکبه شي نو د کورنۍ څخه به لیري او زندان ته ب ه ول یږل ش ي د جرایم و ن ه‬
‫مرتکبي کیږي خو نارینه پدې ارتباط اکثره بې تفاوته وي‪ ،‬ځکه ښځې دا نشي زغملی چې د خپل فامیل نه‬
‫دې جدا شي‪.‬‬

‫ر) د اقتصادي مشکالتو د کموالي له مخې‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫مخ‪ .‬کریمنالوژي‪ ،‬پوهیالی هجرت هللا صافی‪ ۱۳۹۳ ،‬کال ‪، ۷۰‬‬

‫~ ‪~ 27‬‬
‫معموالً په ټولو ټولنو کې د یو فامیل ریاست کول د نارینه ؤ یا پالر په غاړه وي بنا ًء د اطفالو اعاش ه او د‬
‫اقتصادي مشکالتو رفع کول د نارینه ؤ کار دي او ښځې د اقتصادي مشکالتو د حل کولو څخه بیغم ه وي‬
‫نو نارینه د اقتصادي مشکالتو په اساس یا د دې پخاطر چې د خپلي کورنۍ مالي س تونزي ح ل ک ړي کل ه‬
‫کله مالي جرایم لکه سرقت‪ ،‬رشوت او داسې نور جرایم ترسره ک وي او ښ ځه اک ثره مس تقیما ً د اقتص ادي‬
‫مشکالتو سره مخامخ نه وي نو د همدې امله کم جرایم ترسره کوي‪.‬‬

‫ز) د فامیلي قیوداتو له مخې‪:‬‬

‫معموالً په ټولو ټولنو کې د ښځو لپاره نسبت نارینه ؤ ته فامیلي قیودات شدید وي لکه که د فامیل یو هل ک‬
‫د شپي ناوخته کور ته راشي نو د فامیل سره یې تشویش موجود نه وي خو ک ه د فامیل یوه ښ ځه ناوخت ه‬
‫کور ته راش ي دا د فامیل لپ اره ډیره د تش ویش وړ خ بره وي او اک ثراً پ ه ښ ځو بان دې د ف امیلي لحاظ ه‬
‫قیودات موجود وي نو د هم دې ځایه ده‪ ،‬چې ښ ځو لپ اره ب یرون وت ل او د ج رم د اج را لپ اره چ انس او‬
‫سهولتونه ډیر لږ موجود وي نو ځکه نظر نارینه ؤ ته کم جرایم ترس ره ک وي‪ .‬ځک ه م ونږ پوه یږو چې د‬
‫شپې لخوا د جرایمو د اجراء چانس ډیر وي او ښځو ته دا چانس کم برابر دي‪.‬‬

‫س) د عرف او عاداتو د سختګیرۍ له مخې‪:‬‬

‫په هره ټولنه کې نظر نارینه ؤ ته د ښځو په هکله ډیره سخت ګیري موجوده ده لکه که د شپې په ‪ ۱۲‬بجو‬
‫یو بازار کې نارینه ګرځي دا دومره اهمیت نه لري او بد یې څوک نه ګڼي‪ ،‬خو که یوه ښځه په دغه وخت‬
‫کې په بازار کې ګرځې دا یو نوع عار ګڼل کیږي او خلک ورته په بده سترګه ګوري‪ ،‬ن و معلوم ېږي چې‬
‫د عرف او عاداتو او د شرم په اساس ښځې کمې د جرایمو مرتکبې کیږي‪.‬‬

‫ي) د جرم وقوع څخه وروسته‪ f‬د مجازاتو سره د مخامخ کیدو د ویري له مخې‪:‬‬

‫نارینه کوالی شي چې د یو جرم ارتکاب څخه وروسته ځان د مجازاتو د تطبیق څخه محفوظ کړي لکه یو‬
‫لري ځای ته الړ شي یا ځنګل ته الړ شي یا یو غیر عالقې ته او یا د خپلو لري دوستانو کور ت ه الړ ش ي‬
‫مګر د ښځو لپاره که چیري پورته شرایط مساعد نه وي نو زیات امک ان ش ته چې د ن ورو خطرات و س ره‬
‫مخامخ شي نو ځکه ښځې اکثراً د جرایمو ترسره کولو ته زړه نه ښه کوي نو ځکه د ښځو د جرایمو تعداد‬
‫کم وي‪ ،‬بل دا چې نارینه ذهنا ً د جرم د ارتکاب نه وروسته او مخکې د هغه عواقب و ت ه ام ادګي ل ري خ و‬

‫~ ‪~ 28‬‬
‫ښځې دغه ډول امادګي نه لري نو بنا ًء د پورته ذک ر ش وو دالیل و پ ه اس اس م وږ ویلي ش و چې د نګ اه د‬
‫جنس نه نارینه د ښځو په نسبت زیات جرایم ترسره کوي‪.‬‬

‫پدې هکله یوه پوښتنه پیدا کیږي چې ایا د جنسیت د عامل اغیزې مطلقې دي؟ د دې پوښتنې په ځ واب کې‬
‫باید ووایو چې خوشبختانه د جنسیت اغیزې مطلقې ندي ځکه چې ټول نران د جرایمو په ارتکاب الس ن ه‬
‫پورې کوي مګر د جرم په ارتکاب کې شرایط نرانو ته زیات مساعد وي‪ ،‬نو بنا ًء کچیرې نور عوام ل یو‬
‫بل ته الس ورکړي او سره یو ځای شي نو کیدای شي د ښځې په نسبت یو نارینه په اساني س ره د ج رم د‬
‫ارتکاب په لور کش کړي‪ .‬وړاندې تر دې چې د ښځو د جرمي اعم الو د ارتک اب پ ه عوامل و پحث وش ي‬
‫لومړۍ باید په هغو جرایمو نظر واچوو کوم چې په ځانګړې توګه د ښځو لخوا ترسره کیږي‪.‬‬

‫درېيم جز‪ -‬د ښځو خاص یا ځانګړي جرایم‪:‬‬

‫دا چې ښځې هم هغه جرایم ترسره کوالی شي لک ه نارین ه چې یې ترس ره ک وي لک ه قت ل خ و انګ یزه یې‬
‫فرق کوي لکه د خاوند‪ ،‬معشوق او عاشقي رقیب او داسې نورو قتل‪ .‬ځینې ښ ځې د ج رایم د ارتک اب ن ه‬
‫وروسته د پښیمانۍ اظه ار نک وي او د خپ ل انتق ام اخیس تني د عم ل ن ه راض ي ښ کاري خ و د معاص رو‬
‫پوهانو له نظره هغه جرایم چې جرم پیژندونکو په ګوته کړي دي چې یوازې د ښځینه طبقې لخوا تر س ره‬
‫کیږي او د نارینه ؤ لخوا نشي ترسره کیدای او په اصطالح کې د ښځو د ځانګړو جرایمو په نوم یادیږي‪،‬‬
‫چې په الندې ډول ورباندې بحث کوو‪:‬‬

‫‪ )‌۱‬سقط جنین‪:‬‬

‫غالبا ً هغه ښځې چې د ناروا اړیکو له مخې او یا هم د زیاتو اوالدونو د لرلو له امل ه او یا هم پ ه ټولن یزو‬
‫چارو کې لکه په رسمي وظیفه او تجارت کولو کې د زیات مصروفیت له امله نه غواړي چې زیات اوالد‬

‫~ ‪~ 29‬‬
‫یې پیدا شي نو خپل کوچنی (جنین) سقط ک وي مګ ر د دې طبقې دا ډول کړن ه پ ه هغ و هیوادون و کې ت ر‬
‫څیړنې الندې نیسو چې هلته د جنین سقط کول جرم ګڼل کیږي‪.‬‬

‫‪ )۲‬د نوي پیدا شوي کوچني وژل یا پریښودل‪:‬‬

‫دا هم د هغو جرایمو له جملې څخه ده چې زیات د ښځو د طبقې لخوا صورت نیس ي‪ ،‬معم والً هغ ه ښ ځې‬
‫چې د نا مشروع اړیکو له امله حاملې شوې وي او پدې ونه توانیږي چې خپل جنین س قط ک ړي ن و د دې‬
‫هڅه کوي تر څو په یوه ګوښه او د نورو خلکو څخه په پټ ځای کې کوچنی تولد کړي او هغه بیا د نورو‬
‫خلکو څخه په پټه توګه پداسې ځای کې غورځوي چې څوګ ور باندې خبر نشي لکه په وچو ویالو کې‪،‬په‬
‫ګڼو شنو ځایونو کې‪ ،‬او یا نورو دښتو او ځنګلونو کې‪،‬چې بدبختانه دغه ډول جنایت پ دې اواخ رو کې مخ‬
‫په زیاتیدو شوي دي او د کوچنیانو د وژنې موضوع د پوهانو د پاملرنې وړ ګرځیدلې ده‪.‬‬

‫‪ )۳‬عیاشي او فحشا ته د نا بالغو انجونو هڅول‪:‬‬

‫په اروپا‪ ،‬امریکا‪ ،‬اسټرلیا او همدارنګه د افریقا او اسیا په ځینو هیوادونو کې کوچنۍ او ن ا بالغ ه او یا هم‬
‫نوې پیغلې شوې انجونې د عیاشې په لور هڅول کیږې او په نایټ کلبونو او هوټلونو کې په نڅ ا او ن ورو‬
‫ناروا افعالو الس پورې کوي‪.‬‬

‫‪ )۴‬فاحشي‪:‬‬

‫دا جرم هم د ښځو اختصاصي جرایمو له جملې څخه یو جرم دي چې له ډیر پخوا څخه ش تون ل ري او پ ه‬
‫احتمالي توګه ویلی شو چې تر اخرو وختونو پورې به دوام وکړي‪ .‬دا جرم زیات دالیل ل ري چې یو ل ه‬
‫هغو څخه عمومي فقر او غربت دي او دوهم اجباري ازدواج دي‪.‬‬

‫‪ )۵‬د زهرو ورکول‪:‬‬

‫~ ‪~ 30‬‬
‫دا جرم هم یو د هغ و جرایم و ل ه جملې څخ ه دي چې پ ه زیات ه ان دازه د ښ ځو لخ وا ص ورت نیس ي‪ ،‬پ ه‬
‫تاریخي لحاظ د فرانسې‪ ،‬انګلس تان‪ ،‬ایران او ن ورو هیوادون و د پادش اهانو‪ ،‬وزیران و او ن ورو واک دارانو‬
‫قتلونه د همدې زهرو ورکولو پواسطه ترسره شوي دي چې اکثره د سیاسي او عاشقي رقیبانو لخوا د هغو‬
‫ښځو پواسطه چې با نفوذه وي ورکول شوي دي‪.‬‬

‫‪ )۶‬د تهمت او تور لګول‪:‬‬

‫تهمت او تور لګول په نران و بان دې چې غالب ا ً د دروغ و ل ه س وګند س ره یو ځ ای وي دا هم یو ل ه هغ و‬

‫جرایمو څخه دی چې د ښځو د طبقې لخوا د ک ورنۍ او همس ایتوب د اختالف اتو پ ه ص ورت کې ت ر س ره‬
‫کیږي‪.‬‬

‫‪ )۷‬له لویو مغازو او پلورنځایونو څخه غال کول‪:‬‬

‫په فرانسه کې تر سره شویو څیړنو روښانه کړیده چې د لویو مغازو اکثره سارقین د ښځو ل ه جملې څخ ه‬
‫دي او په خاص ډول زمونږ په هیواد افغانستان کې چې په مغازو او پلورنځیو کې د س رقت ج رم د ښ ځو‬
‫لخوا صورت نیسي نو یا خو ښځې د دې جرم په ارتکاب کې د چادري او نقاب څخه استفادی ک وي او یا‬
‫که د مغازو او پلورنځیو مالکان د سرقت پر مهال ښځې ونیسي نو دا چې عرفا ً د دې ټولنو خل ک د ښ ځو‬
‫تالشي کول ښه کار نه ګڼي او هغه بې له کوم ډول غبرګون ښودلو څخه پریږدي‪.‬‬

‫‪ )۸‬د غیر قانوني موادو انتقال‪:‬‬

‫په هغو ټولنو کې چې هلته د امنیتي نارینه چارواکو لخوا تالشي صورت نیسي نو د نوموړو نارینه ؤ لخوا‬
‫د ښځو تالشي کول یو ډول شرم او عار ګڼي او د عرف خالف عمل یې بولي نو پداسې ح االتو کې ښ ځې‬
‫په نقاب یا چادري کې د ځان سره مخدره توکي‪ ،‬منفجره مواد او یا جعلي پیسې انتقالوي‪.‬‬

‫څلورم جز‪ -‬د ښځو د جرایمو د ارتکاب عوامل‪:‬‬

‫دا چې ښځې د ه رې انس انې ټول نې نیم وج ود تش کیلوي‪ .‬پ دې اس اس د دې ایج اب ک یږي چې د نران و د‬
‫جرمي اعمالو د ارتکاب د عواملو په شان د ښځو د مجرمیت عوامل هم باید وڅیړل ش ي‪ .‬د هم دې مطلب‬
‫په رعایتولو سره پوهانو دا موضوع له نظ ره ن ده غورځ ولې او د هغ و عوامل و پ ه م ورد کې یې څ یړنې‬

‫~ ‪~ 31‬‬
‫ترسره کړې دي چې ښځې د جرایمو په طرف کش کوي او ځینې نک تې یې پ ه ګوت ه ک ړې دي ولې دغ ه‬
‫عوامل د یوې ټولنې څخه نظر بلې ټولنې ته د جغرافیایې موقعیت‪ ،‬عرف‪ ،‬رسمونو‪ ،‬رواجونو‪ ،‬پر ټولن ه د‬
‫حاکمو قواعدو او باالخره د نافذه قوانینو له مخې فرق کوي‪ .‬که څه هم ځینې اعمال لکه مس احقه‪ ،‬همجنس‬
‫پرستي‪ ،‬په خوښه او رضایت سره زنا کول‪ ،‬د الکولي توک و ک ارول‪ ،‬س قط ج نین او داس ې ن ور پ ه ځین و‬
‫ټولنو او په غیر اسالمي هیوادونو کې د جرایمو په حیث نه پیژندل کیږي خو په ځین و ټولن و او پ ه خ اص‬
‫‪1‬‬
‫ډول اسالمي هیوادونو کې د جرایمو په حیث ګڼل کیږي‪ .‬خو د دې اعمالو عوامل په الندې ډول دي‪.‬‬

‫لومړي پراګراف ‪ :‬عمومي عوامل‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫دوهم پراګراف ‪ :‬خاص عوامل چې هره برخه به یې په جدا جدا ډول مطالعه کړو‪:‬‬

‫لومړي پراګراف ‪ :‬عمومي عوامل‪ :‬عبارت د هغه عواملو څخه دي چې د ښځو د جرایمو پ ه ارتک اب کې‬
‫د نارینه ؤ غوندې مؤثر وي لکه‬

‫الف‪ :‬د کورني محیط عوامل ‪ :‬لکه د کورنۍ متشنج محیط‪ ،‬د کورنۍ تیت او پاشان محیط د میني او محبت‬
‫کموالی او داسې نور‪.‬‬

‫ب‪ :‬رواني عوامل ‪ :‬د هوش عدم رشد‪ ،‬د ذهن وروسته پاتې والی او په نورو روحي ن اروغیو مبتال کیدل‬
‫او داسې نور‪.‬‬

‫ج‪ :‬اجتم اعي عوام ل ‪ :‬بیک اري‪ ،‬د ش غل ن ه موج ودیت‪ ،‬پ ه مخ دره م وادو اعتیاد‪ ،‬د تف ریح د وخت ن ه‬
‫موجودیت‪ ،‬قرضداري‪ ،‬د اوسیدو د ځای مشکالت او داسې نور‪.‬‬

‫دوهم پراګ راف ‪ :‬خ اص عوام ل ‪ :‬دا هم پ ه خپ ل ن وبت د هغ ه عوامل و څخ ه عب ارت دي چې د ښ ځو د‬

‫جرایمو په ارتکاب کې مؤثر او زمینه سازي کوي چې البت ه دغ ه عوام ل د نران و د جرایم و د ارتک اب د‬
‫عواملو څخه فرق کوي او خاص د ښ ځو لپ اره دي لک ه پ ه ښ ځو کې ع اطفي او جنس ي وض عیت‪ ،‬د ژر‬
‫دوکه کیدلو او نورو مسایلو څخه یادونه وک ړو چې پ ه خ اص ډول ښ ځې د جرایم و پ ه ط رف هڅ وي او‬
‫همدارنګه د هغه هورمونونو تولید چې په ښځو کې د بلوغ په وخت کې ترش ح ک یږي‪ .‬او د دې پ ه څن ګ‬

‫‪1‬‬
‫مخ‪ .‬د جرم عوامل‪ ،‬محمد ګل عالم‪۱۳۹۳ ،‬کال ‪، ۸۸‬‬
‫‪2‬‬
‫‪.‬کریمنالوژي‪ ،‬پوهیالی هجرت هللا صافی‪ ۱۳۹۳ ،‬کال‪ ۷۳ ،‬مخ‬

‫~ ‪~ 32‬‬
‫کې د ښځو زوړ والی هم یو مهم او عم ده عام ل دي‪ ،‬پ ه هم دې ډول ځینې ن ور اختالالت او مریض انې‬
‫ښځې د فحشاه خواته سوق کوالي شي‪.‬‬

‫دریم څپرکی‬

‫دويم مبحث‪ -‬ټولنیز یا بهرني عوامل‬

‫د بیول وژي او اروا پوهن یې د علوم و مطالع ات پ ه خلص ډول انس ان د ب دن پ ه ش اوخوا او د مج رم پ ه‬
‫شخصیت را څرخیږي‪ .‬څیړنو ثابته کړي ده لکه څنګه چې د جرم ذاتي یا داخلي عوامل د یو ف رد کرک ټر‬
‫او شخصیت تر اغیز الندې راولي او شخص د مجرمیت په لور کش کوي‪ ،‬په هم دې ډول د ج رم به رني‬
‫یا ټولنیز عوامل هم په مجرمیت کې ستر رول لري او د شخص کړنې او کرکټر په کمه یا زیاته اندازه تر‬
‫اغیز الندې راولي او د جرایمو په طرف یې کش ک وي‪ .‬لک ه څنګ ه چې روښ انه ده محیط او ټولن ه هغ ه‬
‫ځای دي چې افراد هلته خپل ژوند تیروي‪ ،‬ولې د افراد د ژوند چاپیلایر د تل لپاره د ودې‪ ،‬نمو او تغیر پ ه‬
‫حال کې وي او همدغه تغیرات او بدلونونه نه یوازې طبیعي بڼه لري بلکه انسان په خپ ل اختیار‪ ،‬عق ل او‬
‫تفکر سره ډیر بدلونونه رامنځته کوي او دغه تغیرات په هغو کس انو بان دې چې پ ه نوم وړي چاپیلایر کې‬

‫~ ‪~ 33‬‬
‫ژوند کوي بې اغیزو نوي‪ .‬د پورته څرګندونو څخه دې نتیجې ته رسیږو چې فرد همیشه د خپل م احول د‬
‫فردي او ټولنیزو عواملو تر اغ یز الن دې وي او پ ه هیڅ ډول ش رایطو کې نش و ک ولی چې د دې عوامل و‬
‫نقش پ ه مج رمیت کې بې ت اثیره وګڼ و‪ .‬دا یو مس لم ام ر دی چې جس مي او رواني عوام ل د یو ف رد د‬
‫شخصیت پ ه تش کیل‪ ،‬عص بي ح الت او ع اطفي چلن د کې مس تقیم رول ل ري او د اختالل (ګ ډوډي) او ن ا‬
‫انډولي د رامنځته کیدلو په وخت کې شخص د جرایمو د ارتکاب په لور حرکت کوي ولې ډیرو پوه انو د‬
‫دې تر څنګ د ټولنیز چاپیلایر اثرات له پامه ندې غورځ ولي او هغ ه یې د یو حم ایت ک وونکي او تقویه‬
‫کوونکي عامل په حیث ګڼلي دي‪.‬‬

‫خوشبختانه د هغ و مطالع اتو او څ یړنو ل ه مخې چې د ن ړۍ پ ه ټول و هیوادون و کې ت ر س ره ش وې دي د‬

‫اقتصادي‪ ،‬فرهنګي او نورو توپیرونو سربیره پدې یوه نکته پوهان او جرم پیژندونکي س ره متف ق دي چې‬
‫ټولنیز عوامل د جرمي اعمالو په ارتکاب کې اغیزمن رول لري‪.‬‬

‫ژان پیناتل د جرم عامل ( یو موضوعي عنصر بولي چې د جرم په پیداکیدو کې مداخله ک وي)‪ .‬د جرایم و‬
‫په را پیدا کیدو کې متعدد او بیال بیل عوامل داسې اړیکه په وجود نه راوړي چې یو نفر خامخا د ج رم او‬
‫جنایت په لور کش کوي او نفر ته د لویو پوهانو او نیکانو خلکو په ل ور کش ک وي او ب ل نف ر ت ه د لویو‬
‫پوهانو او نیکانو خلکو په قطار کې ځاي ورکوي‪ .‬یا دوه وروڼ ه چې د یوه م ور او پالر څخ ه وي او پ ه‬
‫عینې وضعه او شرایطو کې روزل شوي او په یوه چاپیلایر کې را لوی شوي وي ولې یو مج رم او ب ل د‬
‫ټولنې د خدمت او سر لوړي سبب کیږي‪.‬‬

‫د ناوړه او بې الرې کوونکو فلمونو په کتلو سره ولې د زرګونو نفرو څخه یوازې یو یا څ و مح دود نف ر‬
‫بې الري کیږي او د جرم په طرف هڅه کوي‪.‬‬

‫کول ‪ coll‬ټولنیزو عواملو په هکله وایي چې " نن ورځ ټول پدې متفق دي چې جرم تر ه ر څ ه وړان دې‬
‫یوه اجتماعي ریښه لرونکې پدیده ده"‬

‫یو کاناډایي جرم پیژندونکي زابو‪ Zabo‬په خپلو څ یړنو کې د ټولن یز نقش پ ه رابط ه ټینګ ار ک ړي دي او‬
‫ټولنه یې د جرمي اعمالو فابریکه بللې ده چې د مجرم په شخصیت خپل مهر لګوي‪.‬‬

‫اګوست کنت (‪ )۱۸۴۲-۱۷۹۸‬فرانسوی فیلسوف پدې هکله باور دي چې اف راد پخپل و کړن و او رفت ار کې‬
‫ازادي نلري او د ټولنیزو عواملو تر تاثیر الندې د جرایمو مرتکب کیږي‪.‬‬
‫~ ‪~ 34‬‬
‫تارد لیکي‪ (( :‬د هر کس کړه وړه په ټولنه کې د تقلید له امله دي‪ ،‬هغه پ ه تقلید س ره د ن ورو ک ړو وړه د‬
‫ځان کوي‪ .‬حافظه‪ ،‬هوښ‪ ،‬ادب‪ ،‬رسمونه په تقلید کې مهمه ونډه لري‪ ،‬او ټ ول ټولن یز بدلونون ه د ق درتونو‬
‫بدلون‪ ،‬مذهبي‪ ،‬حقوقي‪ ،‬سیاسي‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬اخالقي‪ ،‬هنر‪ ،‬ژبه او په پای کې د ورځني ژوند تقلید کوي‪ ،‬او‬
‫ټولنه د افرادو هغه ټولګه ده‪ ،‬چې یو له بل څخه تقلید کوي‪ .‬انسان یا ل ه ځان ه تقلید ک وي‪ ،‬او یا ل ه خپل و‬
‫همنوعو څخه؛ چې پدې صورت کې پخواني کارون ه تکراریږي‪ .‬ځینې وخت تقلید ل ه عق ل س ره س م او‬
‫ځینې وخت په احساساتو کې موثر نه وي‪ ،‬او ځینې وخت تقلید غیر منطقي وي‪ ،‬او له خپلو غوښ تنو س ره‬
‫سم وي‪ .‬په هر حال ټولنه پرته له تقلید څخ ه مخکې ن ه ځي‪ ،‬او ټ ول کارون ه د اف رادو ت ر منځ تک رار او‬
‫‪1‬‬
‫تبادله ده‪ ،‬لکه د ګناهګارانو ځانګړې ژبه‪ ،‬خال وهل او د ډلو جوړول هو د دې تقلیدونو اثر دي))‪.‬‬

‫د پوهانو بیال بیل عقاید او نظریات پدې هکله د زیاتو انتقاداتو او د نورو پوهانو د تحقیقاتو سبب شوي دي‬
‫چې له هغو څخه مونږ تیریږو او خپلې اصلي موضوع ته چې د جرم ټولنیز عوامل دې را ګرځو‪.‬‬

‫ټولنیز یا بهرني عوامل د ټولنیز چاپیلایر‪ ،‬اقتصادي چاپيلایر او سیاسي چاپیلایر څخه عبارت دي‪.‬‬

‫د چاپیلایر د اصطالح څخه زمونږ ه دف ټولن ه او محیط دی چې انس انان یې احاط ه ک ړي دي او د ټول و‬
‫هغو کلي شرایطو او امورو لرونکی دي چې د هر ژوندي موجود او په ځانګړي ډول د انساني شخص یت‬
‫د ودې او تکامل سبب کیږي چې دغه چاپیلایر کله ثابت او کله هم متغیر او ناپایداره وي‪.‬‬

‫د دې لپاره چې د جرم د ټولنیز یا بهرني عواملو په هکله باندې ښه پوه شو او د جرایمو په رامنځت ه کیدو‬
‫کې د هغوی په نقش باندې وپوهیږو نو الزمه ده چې هر یو د دې عواملو څخ ه پ ه جال‪ ،‬جال فص لونو کې‬
‫تر څیړنې الندې ونیسو‪.‬‬

‫اول جزـ ټولنیز‪ f‬چاپیلایر‪f:‬‬

‫د ټولنیز چاپیلایر څخه زمونږ هدف هغه ټولنیز عوامل دي چې انسان د مجرمیت په لور کش کوي ټولن یز‬
‫چاپیلایر ډیر اړخونه لري چې دلته یې مهم اړخونه په جال جال ډول تر څیړنې الندې نیسو‪:‬‬

‫‪ -۱‬کورنی چاپیلایر‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪.‬کریمنولوژی‪ ،‬ډاکټر تاج زمان دانش‪ ۱۳۹۴ ،‬کال‪ ۱۳۴ ،‬مخ‬

‫~ ‪~ 35‬‬
‫کورنۍ د ټولنې یو مهمترین واحد او د کوچنیانو او ځوانانو د ښوونې او روزنې زانګو ګڼل کیږي‪ .‬ټولن یز‬
‫ارزښتونه او فضایل د کورنۍ پواسطه له یو نسل څخه بل نسل ته انتقالیږي‪ ،‬چې پدې مینه ناک او اساس ي‬
‫مرکز کې کوچنیان‪ ،‬ځوانان او لویان ټول یو د بل سره د مینې او عاطفې څخه ب رخمن ک یږي او د هغ وی‬
‫احساس ات او ع اطفې تم ایالت روزل ک یږي‪ .‬همدارنګ ه معلوم ات او زده ک ړه هم د ل ومړي ځ ل لپ اره‬
‫کوچنیان په خپله کورنۍ کې کوي‪ ،‬باالخره ویلی شو چې کورنۍ د ټولنیزو اړیکو زانګو او د انس انانو ت ر‬
‫منځ د افکارو او معلوماتو د انتقال لومړنی مرکز ګڼل کیږي‪.‬‬

‫پالران او میندې د اجباري کارونو او دندو د درلودلو له امله زیات وخت پ ه خپل و دن دو کې مص روف او‬
‫کله چې کور ته راځي نو د ستړیا له امله د حوصلې او خبرو کولو توان نل ري چې پ ه دې اس اس د خپل و‬
‫اوالدونو په سالمه تربیه او هغوی ته په مینه ورکول و کې پ اتې راځې‪ ،‬د هم دې علت پ ه اس اس نوم وړي‬
‫کوچنیان په راتلونکي کې د خپلو والدینو س ره چن دان د مینې او ع اطفې احس اس نل ري‪ .‬د دې ت ر څن ګ‬
‫نورې زیاتې ستونزې دي چې کوچنیان د جرم په لور کش کوي‪.‬‬

‫د ‪ ۱۹‬پیړۍ په اواخرو کې څیړنو او جزاني احصائیو د جرایم و پ ه رامنځت ه کیدو کې د ک ورني چاپیلایر‬
‫اغیزې تائید کړې او دا یې واضح کړه چې د کورني چاپیلایر وض عیت د خطرن اک ح الت او د مج رمیت‬
‫سره مستقیم تړاو لري‪ .‬د کورني چاپیلایر د څیړلو لپاره الزم ه ده چې د ک ورنۍ د وض عې څرنګ والی‪ ،‬د‬
‫کورنۍ د افرادو اړیکې یو له بل سره او د کورنۍ د غړو په منځ کې د کوچنیانو پ ه م وقعیت بان دې بحث‬
‫وشي او د کورني چاپیلایر ستونزي او نا مساعدتونه واضح شي‪.‬‬

‫‪ -۲‬د کورنۍ پاشلی او له جنجال څخه ډک چاپیلایر‪:‬‬

‫د کورنۍ د پاشلي او جنجالمن محیط اغیزې په کوچنیانو باندې هم د کوچنیوالي او هم د بلوغ او ځواني په‬
‫مرحلو کې زیاتې اغیزې کوي او د هغوی د رواني اختالالتو او ناروغیو سبب کیږي‪ ،‬ځکه چې لدې امل ه‬
‫کوچنیان د ذهني ناراحتیو سره مخ کیږي او د خپلو زده کړو او ک ارونو س ره بې عالقې ک یږي چې دا غم‬
‫او پریشاني له یوې خوا په کوچنیانوکې د رواني ناروغیو سبب کیږي او له بلې خوا د کوچني پ ه زړه کې‬
‫د جنجالي افرادو سره عق ده او کین ه پیدا ک یږي چې پ ه وروس تیو کلون و کې د ش خص د مج رمیت الم ل‬
‫ک یږي‪ .‬د هغ و څ یړنو ل ه مخې چې پ ه فرانس ه کې ت ر س ره ش وې دي (‪ )۸۰‬س لنه ګناهک اره او متخل ف‬

‫~ ‪~ 36‬‬
‫کوچنیان د هغو کورنیو څخه دي چې د نفاق او عدم تفاهم په اساس د هغو د کورنۍ محیط دایم ا ً ل ه جن ګ‬
‫او جنجال څخه ډک وي‪.‬‬

‫‪ -۳‬له والدینو سره د طفل رابطه‪:‬‬

‫کوچنیان د جسمي او رواني ودې او بشپړتیا لپاره د کورنۍ صمیمانه فضا او د والدینو مینې ت ه ض رورت‬
‫لري د والدینو مینې او شفقت ته رواني ویټامین هم ویل ک یږي‪ ،‬ځک ه چې د مینې احتیاج او ض رورت د‬
‫بشر یو ذاتي حس دي چې د هر فرد په روزنه کې فوق العاده ت أثیر ل ري‪ ،‬هغ ه کوچنیان چې د ک ورنۍ د‬
‫غړو او په ځاګړي ډول د والدینو د مینې او محبت څخه محروم شوي وي ځ ان د ک ورنۍ او ټول نې څخ ه‬
‫رټلی او تنها محسوسوي او لدې امله د وخت په اوږدو کې د انتقام اخستنې په لټه کې وي او هم په هغ وی‬
‫کې د نفرت‪ ،‬کینې او بدبیني غریزې پیاوړې کیږي‪ ،‬د مینې‪ ،‬عاطفې او شفقت غریزې یې کمزورې کیږي‬
‫او یا بیخي له منځه ځي له همدې امله ده چې نوموړی شخص د جرایمو ارتک اب ت ه هڅ ه ک وي او اک ثره‬
‫هغه جرایم چې په ډیره بې رحمي او وحشیانه ډول تر سره کیږي د هغو افرادو لخوا اج را ک یږي چې پ ه‬
‫کوچ نیوالي کې یې د وال دینو او د ک ورنۍ د ن ورو غ ړو مین ه او محبت ن وي لیدلې‪ .‬د مینې احتیاج او‬
‫ضرورت په خاص وخت پورې نده تړلی او کچیرې خپل ځان او د ټولنې نورو افرادو ته فک ر وک ړو ن و‬
‫یو فرد د کوچنیوالي‪ ،‬ځواني‪ ،‬پوخوالي او د ژوند په هر پړاو کې یو ډول محبت او ع اطفې ت ه ض رورت‬
‫ل ري‪ .‬ځینې علم ا پ دې ب اور دې چې د م ور او پالر د مینې او ع اطفې څخ ه د کوچ ني مح رومیت پ ه‬
‫شیزوفرني ناروغۍ باندې د مبتال کیدو یو عامل دي‪.‬‬

‫یوه ضروري نکته چې پدې هکله یې ذکر کول اړین دي دا چې د والدینو لخ وا د خپل و اوالدون و س ره بې‬
‫ځایه او له حد څخه زیاته مینه هم ښې پایلې نه لري؛ ځکه چې د زیاتې مینې او ناز ورکولو پ ه نتیج ه کې‬
‫هم کوچنی په خپل سر او بې الرې اموخته کیږي‪.‬‬

‫‪ -۴‬د کورنۍ په منځ کې د جدایې رامنځته کیدل‪:‬‬

‫طالق او د م ور او پالر ت رمنځ د ج دایي رامنځت ه کیدل د هغ وي د اوالدون و د خفګ ان او پریش اني او د‬
‫کوچنیانو د ناسمې تربیې سبب کیږي‪ .‬د مور او پالر د جدایي پ ر مه ال پ ه دقیق ډول ن ه معلوم یږي چې‬
‫کوچنی د مور سره زیاته مینه لري او که د پالر سره‪ ،‬نو د مور او پالر د لیدو او مینې څخه د محرومیت‬

‫~ ‪~ 37‬‬
‫په اساس کوچنیان د رواني ناراحتیو سره مخ کیږي چې وروسته بیا په عصبانیت‪ ،‬ب د اخالقي او سرکش ي‬
‫سره د قانون خالف کړنې تر سره کوي‪.‬‬

‫د والدینو څخه د یوه مړینه یانې د کوچني یتیم کیدل هم پورته ذکر شوي ناوړه اغیزې په نوموړي کوچ ني‬
‫کوي او د کوچني د دوامداره بې ثباتي س بب ک یږي‪ .‬د اس الم پ ه س پیڅلي دین کې د دې ل ویې س تونزې د‬
‫مخنیوي لپاره په قرآنکریم کې په تکرار سره د کوچنیانو د سالمې روزنې او له یتیمانو سره د ښ ه س لوک‬
‫او رویې په هکله ټینګار شوي دي‪ .‬د قرآنکریم په زیاتو ایتونو کې لکه د بقرې او نسا پ ه س ورتونو کې د‬
‫یتیمانو په هکله الندې ارشادات راغلي دي‪:‬‬

‫له پالر‪ ،‬مور‪ ،‬خپلوانو‪ ،‬یتیمانو او مجبورو خلکو سره نیکي وکړۍ !‬ ‫‪‬‬

‫یتیمانو سره په نیکي او نرمي سره خبرې وکړۍ !‪ ،‬او له یتیمانو سره په انصاف چلند وکړۍ !‬ ‫‪‬‬

‫یتیم ځان ته ګران وبولۍ !‪ ،‬او هیڅکله یتیم مه ازاروۍ !‬ ‫‪‬‬

‫همدارنګه د نبي کریم (ص) په مبارکو احادیثو کې پدې هکله راغلي دي چې‪:‬‬

‫نیکو کار هغه څوک دی چې خپل مال یتیم ته ورکړي !‬ ‫‪‬‬

‫د یتیم په وړاندې خپل اوالد مه ښکلوۍ !‬ ‫‪‬‬

‫د قرآنکریم د مبارکو ایتونو او نبوي احادیثو د بیا‪ ،‬بیا تکرار او تاکید څخه څرګندیږي چې ټ ول مس لمانان‬
‫مکلف دي چې د یتیمانو سالمه پالنه وکړي او هغوي سره په نیکۍ چلند وکړي‪.‬‬

‫‪ -۵‬د والدینو د رفتار او کردار اغیزې‪:‬‬

‫د ژون د پ ه لومړنیو کلون و کې چې د کوچ ني شخص یت د تکام ل پ ه ح الت کې وي د وال دینو او ن ورو‬
‫اطرافیانو کړنې‪ ،‬رفتار او کردار د کوچني د شخصیت په پالنه او روزنه کې فوق العاده ت أثیر ل ري‪ .‬هغ ه‬
‫کوچنیان چې د خپلو والدینو ناوړه‪ ،‬فاسد او غیر اخالقي اعمال ګوري نو د هغوي څخه پ ه تقلید کوچنیان‬
‫هم د خپلو والدینو په نقش قدم حرکت کوي او د بلوغ عمر ته له رسیدو وړاندې د کوچنیانو جنس ي غرایز‬
‫تحریک کیږي او هغوي د ګمراهي او فحشا په طرف کش کوي‪ .‬د کوچنیانو په وړاندې د هغوي د والدینو‬
‫وژل‪ ،‬اختطاف کول او یا د عدلي او قضایي ارګانو لخوا د جرایمو د ارتکاب په وجه د هغ وی محکوم ول‬
‫~ ‪~ 38‬‬
‫او بیا د محبس په محیط کې د والدینو سره د کوچنیانو مالقات ټول هغه څه دي چې د کوچنیانړو د خفګان‬
‫او پریشاني سبب کیږي او دوراني فشار له امله باالخره د جرایمو په ارتکاب الس پورې کوي‪.‬‬

‫‪ -۶‬د زده کړې یا د ښوونځي او مدرسې چاپیلایر‪f:‬‬

‫د شک او تردید پرته د زده کړې او تحصیل چاپیلایر هغ ه دي‪ ،‬چې د ښ وونځي او مدرس ې څخ ه ش روع‬
‫کیږي د شخصیت په وده او اصالح او په ځانګړي ډول د کوچنیانو او ځوانانو افرادو په کردار او کرک ټر‬
‫کې مهم رول ل ري ځک ه چې چې د ک ورني چاپیلایر څخ ه وروس ته لم ړنی چاپیلایر هم دا ښ وونځی او‬
‫مدرسه چې شخص ورسره اشنا کیږي‪ ،‬دې چاپیلایر ت ه پ ه داخلیدو س ره ش خص پ ه ټولن یزه بڼ ه د خپل و‬
‫همزولو او همنوعانو سره او همدارنګه د مختلفو ګروپونو(مذهبي‪ ،‬نژادي‪ ،‬ژبني‪ ،‬منطقه یې او نورو) سره‬
‫اش نا ک یږي‪ ،‬د ن ورو همزول و همص نفیانواو ش اګردانو س ره د تم اس پ ه پیداکولو س ره د ټولن یز ژون د د‬
‫معاشرت طریقه‪ ،‬جوړښت‪ ،‬احترام‪ ،‬د نورو حقوقو ته درناوي او داسې نور زیات مسایل زده کوي‪.‬‬

‫د نظم او دسپلین مراعتول او د خپل و مربیانو اط اعت ک ول پ ه حقیقت کې ورو پ ه ورو اف راد د ټول نې د‬
‫قوانینو او اصولو سره بلدوي‪ .‬یا دا چې د ښوونځي درسونه د شاګردانو د سویې مطابق ن وي عیار ش وي‬
‫او ستړي ک وونکي وي ن و د ش اګردانو د بې عالقې س بب ک یږي او د مکتب او مدرس ې پریښ ودو ت ه ت ه‬
‫اړکیږي د دې تر څنګ که د شاګردانو څخه د تګ راتګ او یا د زده کړو پر مه ال څارن ه ون ه ش ي او د‬
‫الرې پ ه اوږدو کې یا پ ه ټ ولګي کې دهغ و کس انو س ره چې فاس د رفت ار ول ري اړیکي پیدا ک ړي‪ ،‬چې‬
‫باالخره دوی هم د قانون خالف کړنو ته هڅول کیږي‪.‬‬

‫د جن ایې احص ایو مطالع ه د دې څرګندون ه ک وي چې ډیری ځوان ان‪ ،‬چې د جرایم و م رتکب ش وي دي‬
‫اکثریت یې بې سواده دي او یا هغه څوک دي‪ ،‬چې په نیمایې کې یې زده کړې پریښې وي مثالً د فرانس ې‬
‫په یوه جنایې احصایه کې ښودل شویده‪ ،‬چې د اصالح او تربیې په یوه مرک ز کې د جمل ه ‪ ۱۹۱‬ماش ومانو‬
‫څخه ‪ ۵۶‬سلنه د هغوی بې سواده وو‪ ،‬همدارنګه که لویانو ته نظر وکړو نو پ ه لویانو کې هم د بې س واده‬
‫مجرمینو شمیر د باسواده مجرمینو په نسبت زیات وي‪.‬‬

‫‪ -۷‬د عسکري یا نظامي خدمت او د وظیفې چاپیلایر‪:‬‬

‫~ ‪~ 39‬‬
‫د نظامي خدمت یا وظیفې دوره‪ ،‬چې په ډیرو هیوادونو کې د نرانو له خوا تر س ره ک یږي د ټولن یز ژون د‬
‫سره د افرادو د جوړښت او انطباق ازموینه ګڼل کیږې‪ .‬ډیر ځوان ان‪ ،‬چې د تحص یل او د زده ک ړې دوره‬
‫یې په بریالیتوب سره تیره کړې وي او یا یې د عسکري خدمت څخه وړاندې یو ډول وړ او ع ادي ژون د‬
‫تیر کړي وي ن و د عس کري خ دمت پ ه جریان کې د هغ وی ن اراحتي او رواني ن اروغي راڅرګن دې او‬
‫مشخصېږي‪ .‬د عسکري خدمت یا نظامي وظیفې ځانګړي جرایم اکثره د مافوق اوامرو او دستوراتو څخ ه‬
‫سرغړونه او د عسکرۍ په چاپیلایر کې د نظم او دسپلین نه مراعت کول او همدارنګه د عس کري خ دمت‬
‫او نظامي دندې څخه تیښته کول دي‪.‬‬

‫د عسکري مستخدمینو تنبیه او مجازات کول د هغوی د رواني وضعیت د ش دت س بب ک یږي او غالب ا ً بې‬
‫تاثیره وي ځکه‪ ،‬چې دوی د ټولنیز نظم او خدمت په خاطر خپل وظایف تر سره کړي وي ؛ ن و نن ورځ‪،‬‬
‫چې هغوی په خپله مجازات کیږي نو طبعا ً چې دوی ته بې عدالتي ښکاري او د اصالح پ ر ځ ای د دولت‬
‫پر وړاندې د دوی په زړه کې عقده او کینه پیدا کیږي‪ ،‬ولي دا چې د هغوی پریښودل هم خطرات لري ن و‬
‫د دوی په حق کې د مج ازاتو سلس له م راتب او د نظ امي اف رادو لپ اره د ځ انګړو مج ازاتو تط بیق م ؤثر‬
‫تمامېږي‪.‬‬

‫د داسې افرادو د جرایمو د مخنیوي لپاره پکار ده‪ ،‬چې د هغوی د م افوق اش خاص یا ام ران د دوی س ره‬
‫ډیر صمیمانه او عادالنه چلند وکړي او دوی ته د دوی د سویې مطابق دندې او مس وولیتونه وس پارل ش ي‬
‫او په داسې افرادو کې د مقاومت د ځواک پیاوړتیا واجبي او الزمي ګڼل ک یږي ځک ه‪ ،‬چې دوی همیش ه د‬
‫ټولنې د بې نظمیو او ناخوالو په وړاندې د مبارزې په ح ال کې وي او همیش ه د تهدید‪ ،‬خط ر او د ځینې‬
‫خلکو له خوا د سپکاوي او نورو مس ایلو س ره مخ امخ ک یږي ن و کچ یرې د نظ امي اف رادو حوص له او د‬
‫مقاومت ځواک کمزوری وي نو هره لحظه د دې امکان شته‪ ،‬چې د ټولنې ځینې ناخوالې ونشي زغملی او‬
‫د احساساتو او د ذهني فشارونو تر اغیزو الندې د جرایمو مرتکب شي‪.‬‬

‫‪ -۸‬جمعي وسایل‪ ،‬ورځپاڼې او مجلې‪:‬‬

‫رسنۍ او مطبوعات د عمومي افکارو په روزنه‪ ،‬اصالح یا بې الرې کول و او انح راف کې ډیر مهم رول‬
‫او نقش لري او خاصو مقاصدو ته د رسیدو لپاره یوه ښه هغه که مادي بڼه ولري لکه تج ارتي تبلیغ ات او‬
‫که معنوي بڼه ولري لکه دیني او فرهنګي خپرونې‪ .‬دا چې د یوه ف رد یا د یوې ډلې افک ار او نظریات د‬
‫رسنیو له الرې د ټولنې په نورو افرادو کې نشریږي او په هغوی بان دې ل ه بیال بیل و اړخون و څخ ه اغ یز‬
‫~ ‪~ 40‬‬
‫کوي نو له همدې وجې ده‪ ،‬چې ځینې ډلې او افراد له دې الرې څخه په استفادې س ره د ټول نې پ ه اف رادو‬
‫خپل نفوذ خپروي‪.‬‬

‫دا چې اک ثره اف راد او پ ه ځ انګړي ډول کوچنیان او ځوان ان ډیر تلقین پ ذیره وي او د ن ورو ک ړنې او‬
‫نظریات ډیر ژر اغیر پرې کوي نو کچیرې د ورځپاڼو او مجلو له الرې داسې مواد خپاره شي‪ ،‬چې هغ ه‬
‫په جرمي اعمالو کې د افرادو قهرماني او زړورتیا په ګوته کوي او یا دا‪ ،‬چې د جرم د ارتکاب تخنیکون ه‬
‫او د ارتکاب څخه وروسته د مجرم د تیښتې الرې چارې په ګوته ک وي یا دا‪ ،‬چې د ټولن یز ژون د پ ه بیال‬
‫بیلو اړخونو کې د قهرمانانو او ښاغلو کارنامې څرګندوي نو طبیعی ده‪ ،‬چې له دې ټولو څخه په اس تفادې‬
‫سره ډیری افراد او په ځانګړي ډول هغه افراد‪ ،‬چې د مق اومت ځ واک یې کم زوری وي پ ه اس انۍ س ره‬
‫تقلید ک وي ن و پک ار ده‪ ،‬چې د ورځپ اڼو‪ ،‬اون یزو او مجل و خ پرویې اس المي‪ ،‬ف رهنګي‪ ،‬اخالقي‪ ،‬ادبي او‬
‫علمي بڼه ولري تر څو خلک د بې الرۍ پر ځای اصالح او تربیه کړي او په خلکو کې د مقاومت ځ واک‬
‫پیاوړی کړي‪.‬‬

‫‪ -۹‬راډیو‪:‬‬

‫دا یو څرګند حقیقت دی چې په اوس ني عص ر کې علمي‪ ،‬ره بري او کلي چ ارې لک ه سیاس ي‪ ،‬ټولن یزې‪،‬‬
‫فرهنګي‪ ،‬تخ نیکي‪ ،‬نظ امي‪ ،‬ادبي‪ ،‬دیني‪ ،‬اخالقي او ن ورې د راډیویي څپ و پ ه واس طه د ل رې او ن ږدې‬
‫فاصلو څخه د یو یا د څو افرادو له خوا ډیرو افرادو ته انتقالیږي او همدا وجه ده‪ ،‬چې نن ورځ راډیو یوه‬
‫سیاسي‪ ،‬مذهبي‪ ،‬فرهنګي او علمي وسیله ګرځیدلې ده‪ .‬همدارنګ ه د ورځپ اڼو‪ ،‬اون یزو‪ ،‬کت ابونو او مجل و‬
‫څځه یوازې باسواده اف راد ګټ ه اخیس تلی ش ي ولې راډیو د دې پ ر خالف هغ ه وس یله ده‪ ،‬چې د باس واده‬
‫افرادو برسیره بې سواده او نالوستي کس ان هم ورڅخ ه مس تفد کیدلی ش ي او د هغې څخ ه خپ ل سیاس ي‪،‬‬
‫اخالقي‪ ،‬مذهبي او علمي برداشت کولی شي؛ ولې د دې ټولو ګټو تر څنګ کچ یرې راډیویي خ پرونې پ ه‬
‫منفي مدارونو راوڅرخ یږي ن و زیانون ه یې هم ن ه ج بران کیدونکي دي ځک ه کچ یرې راډیو خ پرونې د‬
‫اسالمي‪ ،‬اخالقي‪ ،‬کلتوري او علمي اساساتو مطابق نوي برابرې شوي نو د ټولنې عم ومي افک ار فاس د او‬
‫منحرف کولی شي او افرادو د بیال بیل و جرایم و د ارتک اب پ ه ط رف هڅ وي ن و پک ار ده‪ ،‬چې راډیویي‬
‫خپرونې له هره اړخه اصالح او پر ځای خپرونې وي‪.‬‬

‫‪ -۱۰‬سینما او تلویزیون‪:‬‬

‫~ ‪~ 41‬‬
‫په وړاندې وختون و کې تلویزیون او س ینما څخ ه د یوې تف ریحي وس یلې پ ه حیث او کل ه هم د اطالع تي‬
‫وسیلې په حیث کار اخیستل کیده؛ ولې د ننیو پرمختګونو له مخې سینما او تلویزیون پداسې وس ایلو بان دې‬
‫بدل شوی‪ ،‬چې د ټولنیز ژوند هیڅ اړخ ور څخه پاتې نه ده او د ټولنیز ژوندان ه د بیال بیل و اړخون و مثبت‬
‫او منفي نقاط ښکاره او واضح کوي ځینې پوهان پدې باور دي‪ ،‬چې اکثره فلمونه ک ه س ینمایي وي او ک ه‬
‫تلویزیوني د ټولنې افراد د جرایمو په لور کش کوي‪.‬‬

‫همدا وجه ده‪ ،‬چې پ ه ډیرو بهرنیو هیوادون و کې‪ ،‬ه ر کل ه چې د س ینما او تلویزیون ل ه الرې کوم ه ل ه‬
‫وحشت او خشونت څخه ډکه پیښه ښودل کیږي‪ ،‬ن و وړان دې ت ر ښ ودلو د کورنیو مش رانو او وال دینو ت ه‬
‫خبرتیا ورکوي‪ ،‬چې ماشومان او ځوانان دې د دې صحنې لیدلو ته نه پریږدي‪.‬‬

‫د دې تر څنګ یو بل حقیقت چې باید پټ پاتې نش ي او زم ونږ د ټول نې نظم‪ ،‬یې ل ه ګ ډوډۍ او انحراف اتو‬
‫سره مخامخ کړی هغه د ان ټرنټ‪ ،‬کم پیوتر‪ ،‬مبایل او کم رو څخ ه ن اوړه اس تفاده ک ول دي یانې دا چې د‬
‫انټرنټ او کمره لرونکي موبایلونه‪ ،‬چې ډیر عام شوي او نسبتا ً هر ځواان الس رس ی ورت ه ل ري؛ ن و پ ه‬
‫اسانۍ سره کولی شي‪ ،‬چې پ ه هغ و کې هغ ه انځورون ه او فلمون ه وګ وري‪ ،‬چې د ذک ر ش ویو اخالقي او‬
‫مذهبي اساساتو سره په ټک ر کې وي ن و د دې پ ه لیدلو س ره کوچنیان او ځوان ان نش ي ک ولي‪ ،‬چې خپ ل‬
‫احساسات او باطني خوځښتوب کنترول کړي نو په نتیجه کې د اخالقي او نورو جرایمو ارتک اب ت ه مخ ه‬
‫کوي‪ .‬د دې د اداره کولو لپاره د والدینو او کورنۍ مشرانو اسالمي او وجداني دنده اومس ؤلیت ج وړیږي‪،‬‬
‫چې لومړی ځان او بیا خپل کوچنیان او ځوانان په کلکه وڅاري تر څو د دې ض روري او جمعي وس ایلو‬
‫څخه منفي ګټه پورته نکړي او په هغوی کې د دې په وړاندې د مقاومت ځواک پیاوړی کړي‪.‬‬

‫‪ -۱۱‬کسب او دنده‪:‬‬

‫هر انسان د هغو غوښتنو‪ ،‬ارزوګانو او تمایالتو ل ه مخې چې ل ري یې او یا هم د ورځ ني ژون د د پ ر مخ‬
‫بیولو لپاره د عوایدو او تدارکاتو د برابرولو په منظور خپل ځان ته یو شغل یا کس ب او دن ده انتخ ابوي او‬
‫په همدغه کسب او کار کې د بوختیا په اساس د ثبات او ارامی احساس کوي‪ .‬کار او کس ب کل ه د ذوق او‬
‫عالقې له مخې وي خو اکثره وخت د کار او کسب ټاکن ه د مجب وریت ل ه مخې د معیش یت د برابرول و پ ه‬
‫منظور هغه کار چې د بدني قدرت‪ ،‬رواني وضعې‪ ،‬شوق او استعداد سره په ټکر کې وي قبول او تر سره‬
‫کوي‪ .‬د کار او کسب څخه دغه نارضایت او د عالقې نه درلودل کله هم د یو شخص د جس مي او دم اغي‬
‫ناراحتي سبب کیږي او د ژوند په اوږدو کې د بیال بیلو جرایمو ارتکاب ته زمینه برابروي‪.‬‬
‫~ ‪~ 42‬‬
‫تجربو ښ ودلې ده چې د معاص رو کس بونو او ک ارونو پ ه رامنځت ه کیدو س ره چې البت ه د هغ وی منش ا د‬
‫تخنیک او تکنالوژي پرمخت ګ دي؛ لک ه پ ه ف ابریکو کې ک ار‪ ،‬پ ه لویو کورون و کې ک ار او یا پ ه لویو‬
‫اپارتمانونو کې کار چې د ک ار پ ه ځ ای کې د خلک و او ماش ینونو ش ور ماش ور زیات وي‪ ،‬د ش پې لخ وا‬
‫کارونه‪ ،‬په ورکش اپونو او مع ادنو کې کارون ه او داس ې ن ور زیات دي چې ب االخره پ ه ک ارګرانو کې د‬
‫جسمي او دماغي ناروغیو د رامنځته کیدو المل کیږي چې د دې ناروغیو له امله یا د جرم مرتکب او یا د‬
‫کار پریښودلو ته اړ کیږي‪ .‬طبیعي ده چې بې کاري په خپل ذات کې یو جرمي عامل کیدلی شي‪.‬‬

‫دویم جزـ اقتصادي چاپیلایر‪:‬‬

‫ځینې علم اء یوازي اقتص ادي وض عیت پ ه انس ان م ؤثر ګ ڼي او د انس ان مختل ف ک ړه وړه د اقتص ادي‬
‫شرایطو د تاثیر له حیثه څیړي او فکر کوي چې د انسان مختلف کړه وړه د اقتص ادي ش رایطو د ت اثیراتو‬
‫په اساس منظمیږي‪ .‬هغه جرم شناسان چې کمیونیزم ته تمایل لري عقیده لري چې اقتصاد د جامعي زیربنا‬
‫ده او جرم هغه پدېده ګڼي چې د فق ر څخ ه س رچینه اخلي‪ .‬هغ وی عقیده ل ري چې د ث روت او ش تمني ن ا‬
‫عادالنه ویش او اجتماعي عدم مساوات د جرم د ارتکاب زمینه برابروي‪ .‬د دې په مقابل کې ځینې علم اء‬
‫نظر لري چې فقر نه یوازي د جرم یو عامل نه دی بلکې د اقتصاد پراختیا او د ژوند د سطحي لوړوالي د‬
‫جرم اصلي عامل ګڼي‪.‬‬

‫دغ ه موض وع د دیني نقط ه نظ ره هم د اهمیت وړ موض وع ده چې د م ال ډیرښ ت د انس ان د ژون د د‬

‫تحوالتو باعث ګڼي‪ .‬د مال جمع کول او ثروت ډیرښ ت د انس ان د انح راف او طغیان ذریع ه ګ ڼي‪ ،‬د دې‬
‫وجه داده چې که د انسان ثروت او شتمني دي ح د ت ه ورس یږي چې ک امالً پخپ ل اقتص اد متکي او ډاډمن‬
‫وي او خپل ځان مستغني او بې پروا احساس کړي نو په تدریجي ډول به اقتصادي ډاډ او استقالل ش خص‬
‫دي حد ته ورسوي چې ځان به په نورو اموراتو کې هم د هللا تعالی نه بې نیازه وګڼي چې پ دې ح الت کې‬
‫به هغه ته د طغیان او انحراف زمینه برابره شي‪.‬‬

‫پدې ارتباط د سورة علق شپږم او اووم نمبر ایت کې هللا تعالی فرمایي‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫( ‪         ‬سورة العلق )‬

‫ژباړه‪[:‬هیڅکله داسې نه ده‪ ،‬انسان سرکشي کوي‪ .‬پدې اساس چې هغه خپل ځان بې اړی (شتمن) ویني]‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪.‬سورة العلق‪۶ ،‬ـ‪ ۷‬ایت‬

‫~ ‪~ 43‬‬
‫حقیقت هم دا دی چې مال او دارایې د انسان په زړه کې کبر او غرور پیدا ک وي او ځینې بیا دې ح د ت ه‬
‫ورسیږي چې ځان د هللا ج نه هم بې نیازه ګڼې لکه کله چې د قارون مال او دارایې زیات ه ش وه ن و بیا ب ه‬
‫یې موسی ع ته ویل چې زه ولي زک ات ورک ړم ؟ دا م ال خ و م ا ت ه هللا ن ه دی راک ړی بلکې م ا د خپلي‬
‫خوارۍ په نتیجه کې ګټلی دی‪.‬‬

‫همدارنګه فقر او الس تنګي هم په اسالم کې معنوي مسایلو او دیني ارزښتونو ت ه د بې ت وجهي یو عام ل‬
‫ګڼل کیږي‪.‬‬

‫رسول هللا صلی هللا علیه و اله وسلم فرمایې ‪َ ( :‬کا َد ْال َف ْق ُر َأنْ َیک ُْو َن ُک ْفرً ا)‪.‬‬

‫ژباړه‪( :‬نږدي ده چې فقر انسان کفر ته ورسوي)‪.‬‬

‫دا خبره واضح ده چې ډیری افراد کچیري د اقتص ادي لحاظ ه پداس ې ح الت کې ق رار ول ري چې د خپ ل‬
‫ژوند لمړني ضرورتونه حل او پوره نکړی شي نو پدغه حالت کې د ده لپاره اخالقي او قانوني ارزښ تونه‬
‫هيڅ مانا نه لري او دهغه ټول کوشش د خپلو ضرورتو حل کولو لپاره وي‪.‬‬

‫خو دا په هغه حالت کې چې د چا عقیده کمزوري وي نو بیا ورت ه دا هیڅ مان ا ن ه ل ري‪ .‬پداس ې ح ال کې‬
‫چې رس ول ص فرم ایې ( فق ر زم ا لپ اره فخ ر دی )‪ .‬خ و ک ه د چ ا د مق اومت ق وه کم زوزي وي او پ ه‬
‫عقیدوی لحاظ هم ډیر کمزوري وي نو بیا ممکن د فقر په وجه په جرایمو او ګناهونو الس پورې ک ړي‪ .‬د‬
‫همدې وجي د اسالم مبارک دین د زکاة‪ ،‬صدقات او بیت المال سیستم رامنځته کړیدي ت ر څ و د فق یرو او‬
‫محتاجو خلکو الس نیوي وشي او هغوی د انحرافاتو او بې الریو نه منع کړي‪.‬‬

‫همدارنګه هغه څوک چې احتکار کوي په اسالم کې ډېر لوي ګناهګار ګڼل کېږي‪.‬‬

‫لومړی پراګراف‪ -‬فقر او د هغې منفي تاثیرات په جرم کې د اسالمي شریعت له نظره‪:‬‬

‫فقر که څه هم په اسالم کې لوي ارزښت لري او څوک چې په فقر کې هللا تعالی ته صبر وک ړي د هغ وی‬
‫درجي ډیري اوچتي دي خو که انسان صبر ونکړي نو بیا فقر انسان د انحرافاتو خوا ته بوځي‪ ،‬خو دا چې‬
‫اقتصادي ستونزي کولی شي شخص د مختلفو مشکالتو س ره مخ امخ ک ړي پ ه هم دې خ اطر پ ه اس المي‬
‫شریعت کې په کار تاکید شوي او د خوشي کښېناستو نه منع شویده‪ ،‬او په قرآنکریم کې هم ام ر ش وي دی‬

‫~ ‪~ 44‬‬
‫چې کل ه د جمعې لم ونځ آدا ش ي ن و پ ه ځمک ه کې خپ اره ش ئ او د هللا تع الی فض ل ولټ وئ‪ ،‬چې دغ ه‬
‫موضوعاتو ته الندې اشاره شویده‪:‬‬

‫رسول هللا صلی هللا علیه واله وسلم د کار ستاینه کړې او د هغه الملونه یې په ډاګه کړي چې دا پ ه الن دې‬
‫احادیثو کې څرګندیږي ‪:‬‬

‫‪۱‬ـ رسول هللا صلی هللا علیه واله وسلم له سوال او د مال له غوښتنې څخه من ع ک ړې او هغ ه کس ت ه چې‬
‫مال نه لري د دې توصیه یې کړې چې خپل بدن په کار وګماري او خپل ط اقت اس تعمال ک ړي ت ر څ و د‬
‫ژوند لپاره وسایل برابر کړي ‪ ،‬پدې هکله یې داسې فرمایلي دي‪(( :‬که یو ستاسو نه خپل ه رس ۍ واخلي او‬
‫بیا په کلک عزم سره واښه په خپله شاه راوړي ‪ ،‬په هغې سره خپلې مالي ستونزې حل کړي دا د ده لپ اره‬
‫غوره ده لدینه چې له خلکو سوال کوي چې هغوئ یې شونې ده ورکړي او امکان لري ور یې نکړي))‪.‬‬

‫‪۲‬ـ هغه مبارک له قرار کیناستلو او یوازې د دین په چارو کې فکر کولو څخه منع کړیده‪.‬‬

‫ابی سعید الخدری رضی هللا تعالی عنه ویلي ‪ ،‬یوه ورځ رسول هللا صلی هللا علیه واله وس لم جوم ات ت ه‬
‫ننوت د ابو امامة په نامه د انصارو یو سړی یې جومات کې ناس ت ولید‪ ،‬رس ول هللا ص لی هللا علیه وال ه‬
‫وسلم وویل‪ :‬ابو امامه څنګه دې د لمانځه د وخت پرته په جومات کې ناست وینم‪.‬‬

‫هغه وویل‪ :‬ای رسول هللا ! ډیرو غمونو او پورونو راګیر ک ړی یم‪ ،‬رس ول هللا ص لی هللا علیه وال ه وس لم‬
‫ورته وویل‪ :‬تا ته داسې کالم ونه ښایم چې د هغې د وینا په اساس به هللا تع الی س تا غمون ه ل رې ک ړي او‬
‫ستا پورونه به ستا له غاړې ادا کړي‪.‬‬

‫ابي س عید الخ دري رض ي هللا تع الی عنه وایي‪ ،‬م ا وویل‪ :‬ای رس ول هللا ص لی هللا علیه وال ه وس لم! هغ ه کالم‬
‫وښایئ؟‬

‫رسول هللا صلی هللا علیه واله وسلم وویل‪ :‬د سبا او بیګا پر مهال دا دع ا وایه‪( :‬اللَّ ُه َّم ِا ِّنی اَ ُع ْو ُذ ِب کَ م َِن‬
‫ْن َو ْالب ُْخ ِل َو اَ ُع ْو ُذ ِب کَ م َِن َغلَ َب ِة ال َّدی ِ‬
‫ْن‬ ‫ْال َه ِّم َو ْالح ُْز ِن َو اَع ُْو ُذ ِبکَ م َِن ْال َعجْ ِز َو ْالکَ َس ِل َو اَ ُع ْو ُذ ِب کَ م َِن ْال ُجب ِ‬
‫َو َقه ِْرالرِّ َج ِ‬
‫ال)‪.‬‬

‫ابو امامة رض ی هللا عن ه وایي‪ :‬ما دا کار وکړ‪ ،‬نو هللا تعالی زما غم ل رې ک ړ او زم ا ل ه غ اړې یې پورون ه ادا‬
‫کړل‪.‬‬
‫~ ‪~ 45‬‬
‫دغه کلمات د دې جوګ ه ش وه چې د اب و امام ه رض ی هللا عنه اندامون ه یې پ ه ح رکت راوس تل او د بې وس ي‪،‬‬
‫کسالت او تسلیمي څخه بیزار شو‪ ،‬ځ ان یې ک ار کول و او ح رکت ت ه چمت و ک ړ‪ ،‬هللا پ اک پ دې س ره د ده‬
‫غمونه او پورونه ختم کړل‪.‬‬

‫هر څوک چې د دغسې ستونزو سره مخ شي هغه باید د خپل نفس د حرکت او بې وسي څخه د خالص ون‬
‫لپاره د رسول هللا صلی هللا علیه و اله وسلم دغه توصیات بار ب ار ول ولي‪ ،‬د دې څخ ه د ایم ان د ق وت او‬
‫‪1‬‬
‫غښتلولي نور ستر کلمات او الملونه وجود نه لري‪.‬‬

‫دويم پراګراف‪ -‬د مال او جرم رابطه‬

‫مونږ نشو کولي چې ووایو چې کچیرته فقر د ټولنې څخه محوه او نابود شي نو ټول جرایم به د منځ ه الړ‬
‫شي ځکه مال او ثروت هم کولي شي د جرم د یو عامل په حیث رول ترسره کړي‪.‬‬

‫اکثراً خلک د نهایت فقر او بیوزلتوب په حالت کې هم جرم ن ه ک وي بلکې دغ ه ح الت د خپ ل ځ ان لپ اره‬
‫فخر ګڼي‪ .‬د دې سره سره داسې کسان هم شته چې بدون د هر ډول احتیاج نه او با وج ود د دې چې د ښ ه‬
‫مال او ثروت خاوندان دي ولي بیا هم د غال‪ ،‬امانت کې خیانت‪ ،‬ف ریب ک اري او ن ورو جرایم و م رتکب‬
‫کیږي‪ ،‬حتي بعضو احصائیو ښودلي ده چې د اقتصادي رشد په مرحل ه کې د جرایم و کچ ه زیات ه ش ویده‪.‬‬
‫ګاروفالو مشهور ایټالوي ج رم ش ناس وایي چې پ ه فرانس ه کې ب اوجود د دې چې اج وره او دس تمزد ‪۴۵‬‬
‫سلنه جیګ (زیات) ش وي ؤ اوفرانس ي ښ ه اقتص ادي پرمخت ګ ک ړي ؤ ولي بیا هم د جرایم و ض ریب د‬
‫‪ ۱۰۰‬څخه ‪ ۲۴۵‬ته جیګ شوي ؤ‪.‬‬

‫د ‪ ۱۳۴۰‬او ‪ ۱۳۵۰‬کلونو په منځ کې ب اوجود د دې چې د ایران اقتص ادي ح الت ښ ه ش وي ؤ د جرایم و‬

‫‪2‬‬
‫کچه ‪ ۶۸‬سلنه جیګه شوي وه‪.‬‬

‫دریم جز‪ -‬سیاسي چاپیلایر‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪.‬کریمنالوژي‪ ،‬پوهیالی هجرت هللا صافی‪ ۱۳۹۳ ،‬کال‪ ۱۸۶ ،‬مخ‬
‫‪2‬‬
‫‪.‬کریمنالوژي‪ ،‬پوهیالی هجرت هللا صافی‪ ۱۳۹۳ ،‬کال‪ ۱۸۹ ،‬مخ‬

‫~ ‪~ 46‬‬
‫که په دولت کې هر رنګه سیاسي رژیم موج ود وي بیا هم یو تع داد اش خاص موج ود وي چې د دولت د‬
‫رژیم مقاومت کوي تر څو هغوی دا وښایې چې یو څوک شته چې د دولت مخالفت کوي حتي د رسول هللا‬
‫صلي هللا علیه واله وسلم او حضرت عمر فاروق رضي هللا تعالي عنه په زمانه کې چې کامالً د ع دالت دورې وي‬
‫هم یوه ډله افراد موجود وو چې په ښ کاره او یا پټ ډول د دغ ه نظ امونو خالف وو د سیاس ي چاپیلایر د‬
‫تاثیراتو په اړه علماء مختلف نظریات لري چې پدې ډول چاپیلایر کې د جرایمو کچ ه ل وړیږي خ و ځینې‬
‫اشخاص شته چې جنګ ته لمن وهي تر څو ځیني ګټې السته راوړي‪.‬‬

‫د سیاس ي چاپیلایر ډول او ن وعیت هم د جرایم و پ ه ارتک اب کې ف وق الع اده رول ل ري مثالً د بعض و‬
‫اشخاصوسره د دولت د بعضو پالیس یو او ک ړنالرو پ ه اس اس عق دې او کینې پیدا ک یږي‪ ،‬ځینې سیاس ي‬
‫رژیمونه غیر منطقي سیاست لري چې د دې په اساس هم ځینې اشخاص دي ته مجبوریږي تر څ و ج رایم‬
‫سرته ورسوي‪ .‬دیکتاتوري رژیمونه هم د جرایمو د ارتکاب په کچه ډیر ت اثیر اچ وي او ب االخره سیاس ي‬
‫مخالفین د خپل مخالفت ښکاره کولو په منظور او د دې لپاره چې د خلکو توجه د ځان طرف ته راواړوي‬
‫نو په چاودنو او نورو فعالیتونو الس پورې کوي‪.‬‬

‫زمونږ هیواد افغانستان کې هم هر وخت چې هر ډول رژیم منځته راغلی بیا هم یو ډول خل ک د نظ ام پ ه‬
‫مقابل کې پاڅیدلي او مقاومت یې کړي دي‪.‬‬

‫بشر په هر ډول سیاسي رژیم کې ممکن د داخلي احساساتو‪ ،‬جس مي او رواني وض عې ت ر ت اثیر الن دې د‬
‫جرم مرتکب شي‪ ،‬ولې د موجوده رژیم (حاکم هیئت) غیر اص ولي او نادرس ت سیاس ت‪ ،‬سس تي او تمبلي‬
‫هم ت ر ډیره امک ان ل ري‪ ،‬چې د ځین و خاص و جرایم و لک ه پ ه ټ اکنو (انتخاب اتو) کې تقلب‪ ،‬اداري فس اد‬
‫(رشوت او اختالس) او نورو د رامنځته کیدو سبب شي‪.‬‬

‫دا چې د سیاسي رژیمونو په مقابل کې د کومو عواملو په اساس خلک په مخ الفت الس پ ورې ک وي دغ ه‬
‫دالیل په الندې ډول دي‪:‬‬

‫‪ :۱‬عقدې او کینې‪ :‬هر کله چې یو سیاسي رژیم لمنځه الړ شي او بل رژیم رامنځته شي د واک څخه ل رې‬
‫شوي واکمنان په زړه کې یو نوع ه عق ده س اتي او د ن وي حک ومت پ ه مقاب ل کې د کینې ل ه امل ه ځینې‬
‫مخالفتونه سرته رسوي‪ .‬مثالً په افغانستان کې د مختلفو نظامونو په بدلون سره کل ه چې ن وي نظ ام منځت ه‬
‫راغلی د تیر نظام مطرحو کسانو د هغې په مقابل کې په مخالفت الس پورې کړی دی‪.‬‬

‫~ ‪~ 47‬‬
‫‪ :۲‬غیر منطقي سیاست‪ :‬ځینې وخت کیدای شي د یو دولت پالیسي غیر منطقي وي چې ځینې خلک د هغه‬
‫په مقابل مخ الفت ښ کاره ک وي چې مخ الفین بیا د مجرمین و او باغیانو پ ه نام ه پیژن دل ک یږي‪ .‬مثالً ک ه‬
‫دیکتاتوري نظامونه په نظر کې ونیسو چې خپل ه ر راز مخ الفین د بخښ نې وړ ن ه ب ولي او د هغ وی پ ه‬
‫مخالفت کې د هر راز شدت څخه کار اخلي‪.‬‬

‫‪ :۳‬دیکتاتوري رژیم‪ :‬په دیکتاتوري رژیمونو کې معم والً د مخ الفینو هیڅ راز مخ الفت د زغم وړ ن ه وي‬
‫او هر عمل چې مخالفین یې سرته رسوي هغه د جرم په حیث تلقي کیږي چې باالخره پ دې ډول رژیم کې‬
‫د جرایمو کچه خورا ډیره لوړیږي ځکه چې د مخالفینو هر فعالیت جرم ګڼل ک یږي او د هغ وي پ ه مقاب ل‬
‫کې شدید عکس العمل سرته رسیږي‪ .‬هر هغه څوک چې د دیکتاتور د کړنو سره مخ الفت ښ کاره ک وي د‬
‫مجرمینو په نوم یادیږي‪ .‬پداسې حال کې چې سیاسي مخالفین هر وخت مجرمین نه بلکې د نظام په بدلیدلو‬
‫سره د اتالنو په نوم یادیږي‪.‬‬

‫‪ :۴‬سیاسي مخالفین‪ :‬د هر نظام سیاسي مخالفین شته چې غواړي د مختلفو اعمالو په سرته رسولو کې د بم‬
‫چاودنې‪ ،‬اختطاف او تاوترېخوالي په وسیله ځان مط رح ک ړي او دا ثابت ه ک ړي چې دوی د رژیم مخ الف‬
‫دي‪.‬‬

‫‪ :۵‬جنګ او مهاجرت‪ :‬دغه عامل هم د جرم په رامنځته کیدو کې اغیز ښ ندونکی دي‪ ،‬لک ه څنګ ه چې یې‬
‫پایلې ـ په نشه یې توکو روږدیدل‪ ،‬اخالقي جرمون ه او س اري ن اروغۍ د خلک و پ ه منځ کې لیدل ش وي ـ‬
‫‪1‬‬
‫السته راغلي دي‪.‬‬

‫همدارنګه هر کله چې قانون پرته د هغه قدرت ته‪ ،‬له کتو تدوین شي‪ ،‬نه یوازې دا چې مثبت اغیز به و نه‬
‫لري‪ ،‬بلکې د بېال بېلو وګړو د بې پروایۍ او مجرمینو د زیاتوالي المل به شي‪ ،‬مج رمین ب ه د قوانین و پ ر‬
‫وړاندې بې اعتنا او بې تفاوته کړي او د بدبین او بې باوره حاکمیت حیثیت به غوره کړي‪.‬‬

‫د جرایمو په مقابل کې مبارزه‪:‬‬

‫د جرایمو په مقابل کې مبارزه پدې مانا ده چې یو سلسله عوامل او سببونه چې د جرم د واق ع کیدو ب اعث‬
‫ګرځي له منځه وړل کیږي دا ډول مبارزه د یو معلوم شخص او یا معین و اشخاص و پ ه مقاب ل کې ن ه ت ر‬

‫‪1‬‬
‫‪ .‬کریمنولوژي‪ ،‬پوهنیار محمد یحیی مخزون‪۱۳۹۳ ،‬ل‪ ۵۷ ،‬مخ‬

‫~ ‪~ 48‬‬
‫سره کیږي‪ ،‬بلکه عم ومي بڼ ه ل ري مثالً د فق ر‪ ،‬بیک اري‪ ،‬بیس وادۍ‪ ،‬مریض ي‪ ،‬ولګ ردي او داس ې ن ورو‬
‫عواملو په مقابل کې مبارزه‪ .‬خاصتا ً باید په الندې ساحو کې ترسره شي‪:‬‬

‫‪۱‬ـ د کورنۍ په ساحه کې‪:‬‬

‫لکه څنګه چې په عمل کې لیدل کیږی یو شمیر ج رایم د کورنیو د اعض اؤ د ن ه سرپرس تۍ‪ ،‬د کورنیو د‬
‫جال کیدلو‪ ،‬د کورنیو د فقر او غربت او داسې نورو عواملو له امله معم والً د ماش ومانو او یا د ک ورنۍ د‬
‫نورو اعضاؤ لخوا واقع کیږي بنا ًء د دغی عللو او عواملو د لمنځه وړلو لپاره الزمه ده ت ر څ و د کورنیو‬
‫سره مرستی او همکارۍ تر سره شي مثالً کورنیو ته الزمی الرښونی وشی او د ماشومانو د ترب یی لپ اره‬
‫ورته زیات وسایل او امکانات په الس کې ورکړل شي د غریبو او نادارو کورنیو سره پ ه خاص ه توګ ه د‬
‫هغو کورنیو سره چې د ډیرو اوالدونو خاوندان وې‪ ،‬اقتصادي مرستی وشی‪.‬‬

‫‪۲‬ـ د ښوونځی په ساحه کې‪:‬‬

‫نن ورځ دا موض وع ک امالً ثابت ه ش وی ده چې تعلیم او تربیه او د علمي س ویی لوړیدل د مج رمیت پ ه‬
‫کموالی کې ډیر مهم نقش لوبوی چې پدې مورد کې فرانس وي پ وه‪ ،‬ویکت ور هوګ و عقیده ل ري چې د یو‬
‫مکتب خالصول د یو زندان د تړلو په معنی او مفهوم ده‪.‬‬

‫په عمومي توګه باسواده اشخاص په نسبت د بې سواده اشخاصو او د لوړو تحصیالتو لرونکی اش خاص د‬
‫ټیټو او کمو تحصیالتو لرونکو اشخاصو په نسبت په کمه پیم ان د جرایم و م رتکب ګ رځې ن و نظ ر دغ و‬
‫نقاتو پ ه پ ام کې نیول و س ره دې ت ه ض رورت واق ع ک یږي چې د ټول نی د اف رادو پ ه باس واده کول و او د‬
‫ماشومانو په تعلیم او تربیه کې سعیه او کوښښ وشي‪.‬‬

‫د بلی خوانه په مجرمینو کې ځینې هغه کسان دي چې د نه دلچسپۍ یا دلسردۍ او یا نورو عواملو له مخې‬
‫یې مکتب ترک کړي وي نو د دغو عللو او عواملو رفع کولو لپاره الزمه ده تر څو له یوی خ وا د هغ وې‬
‫دې ته والدین د مکتب له اداري سره په تماس کې وي او د اطفالو د تعلیم او تربیې د حالت څخه ځان خبر‬
‫ک ړي او ل ه مکتب څخ ه د هغ وې د تیښ تې او دلس ردۍ علتون ه ولټ وی او کوښ ښ وک ړي چې پ ه خپل و‬
‫ماشومانو کې د تعلیم او تربیې سره عالقه مندي ایجاد کړي او له بلې خوانه د مکتب اداره هم باید کوښ ښ‬
‫وکړي تر څ و ماش ومانو ت ه د مکتب درس ونه او محیط ج الب او زړه پ ورې وګرځ وي او د مکتبون و او‬

‫~ ‪~ 49‬‬
‫مدرس و معلمین او ښ وونکې د هغ و کس انو څخ ه تعین ش ي چې هم د لیاقت او س ویې پ ه لح اظ او هم د‬
‫شخصیت او کرکتر په لحاظ د دغه مقام وړتیا او شایستګې ولري‪.‬‬

‫‪۳‬ـ د شغل او کاروبار په ساحه کې‪:‬‬

‫په یو شغل او کاروبار مصروفیدل او د یو مش روع عاید او م درک درل ودل د مج رمیت پ ه کم والي کې‬
‫عمده نقش لري لکه څرنګه چې لیدل شوي دي زیات شمیر مجرمین هغه اشخاص تش کیلوي چې ش غل او‬
‫پیشه نه لري او یا یې خپل شغل او پیشه له السه ورکړې ده‪.‬ۍ‬

‫نو دا موضوع د دې ایجاب کوي څو د امکاناتو تر حده پورې له یوې خوا نه اشخاص د شغل او کاروب ار‬
‫او مشروع عاید د مدرک لرونکی واوسي او د بلې خوا نه کار او د کار محیط باید دلچسپه وګرځول ش ي‪،‬‬
‫مثالً د کار ساعتونه باید ډیر اوږده او یو نواخت ه ون ه اوس ی‪ .‬د آمرین و رویه باید د مادون انو او ت ر الس‬
‫الندې اشخاصو سره خشنه او په تشدد سره نه اوسی بلکه پر ښو عواطفو او مهربانیو سمبال وي‪.‬‬

‫‪۴‬ـ د حفظ الصحې په ساحه کې‪‌ ‌:‬‬

‫بعضې وخت لیدل شوي دي چې د جرایمو وقوع او ارتکاب د اشخاصو لخوا د ځین و ص حې اختالالت و او‬
‫عوارضو لکه جنون‪ ،‬نیمه جنون‪ ،‬کلیپتومنی (د سرقت جنون) او داسې نورو په اساس واقع ک یږي‪ .‬بن ا ًء د‬
‫دغو عواملو په اساس د جرایمو د ارتکاب څخه مخنیوې کوي تر څو د دغو صحې اختالالتو او عوارضو‬
‫د منځه وړلو لپاره الزم تدابیر ونیول شي‪.‬‬

‫‪۵‬ـ د نشراتو په ساحه کې‪:‬‬

‫نشرات او د ټولیز ارتباطي وسایل هم د مجرمیت په تقلیل او کموالی کې د مالحظې وړ نقش لوب وي پ دې‬
‫مع نی چې د جمعې ارتب اط د وس ایلو پ ه واس طه د ټول نې اف رادو ت ه باید د ج رم د ارتک اب ض ررونه او‬
‫عواقب او د نیکو او مشروع اعمالو ښیګڼې او مزایاوې تفهیم ک ړل ش ي‪ ،‬او هغ وی د جرایم و ن ه ترس ره‬
‫کولو او د نیکو او ښو اعمالو ترسره کولو ته تشویق او ترغیب کړل شي‪.‬‬

‫په هر حال د جرایمو په وړاندي مبارزه نظر دی ته چې د جرمي اعمالو د وق وع څخ ه وړان دي ص ورت‬
‫نیسې‪ ،‬مشخصو مجرمینو ته نوی متوجه‪ ،‬او په همدې اساس دا ډول مبارزه قض ائي س احی پ وري اړه ن ه‬

‫~ ‪~ 50‬‬
‫لري بلکی اداری علومو یا په خاص ډول جزا پیژندنې پوري نه مربوطیږي نو په همدي لح اظ‪ ،‬م ونږ یې‬
‫‪1‬‬
‫د ډیر بحث او مطالعي څخه تیریږو‪.‬‬

‫‌پایله‬

‫نننۍ نړۍ د یوې ډیري مهمي او خطرناکي موضوع سره الس او ګریوان ده چې عب ارت د ج رم څخ ه ده‬
‫او د دې مهمي معضلې د حل لپ اره هم باید اص ولی الری چ اری ولټ ول ش ي ت ر څ و د جرایم و عل ل او‬
‫عوامل له منځه یوسی تر څو د دې الری له یوې خوا د جرایمو د واقع کیدو مخنیوي وشي او د مجرمین و‬
‫نوي اصالح او تربیه هم ص ورت ونیس ی‪ .‬د زم انې ل ه اړخ ه د ج رم ریښ ې ډیرو پخوانیو وختون و ت ه‬
‫رسیږي‪ ،‬چې په بشري ټولنه کې یې وجود درلود‪.‬‬

‫څرنګه چې انسان کوالی شي په یوه ټولنه کې د اخالقو په رعایت کولو سره د جرمي اعم الو څخ ه خپ ل‬
‫ځان وساتي او د ناپوهه اشخاصو د ناستو او والړو څخه ځان وس اتي او د داس ې اشخاص و س ره ملګ ري‬
‫شي چې په اسالمي اخالقو سمبال وي‪ .‬پدغه طریقه کوالي شو چې په ټولنه کې د جرایم و څخ ه مخ نیوي‬
‫وکړو او یا د امکان تر حده په جرایمو کې کموالي راشې‪.‬‬

‫که څوک په دې عقیده ولري چې د دنیوي جزا څخه په امن کې پاتي کې دای ش ي مګ ر ل ه اخ روي ع ذاب‬
‫څخه قطعا ً نه خالصیږي نو بیا د جرم مرتکب نه ګرځي‪ .‬په هللا تعالی ایمان او ب اور ل رل‪ ،‬پ ه ت یرو ټول و‬
‫عواملو کې د استقامت ورکولو ځانګړی رول لري او باید تر پام او ګټې الندې ونیول شي‪ .‬په واقعي شکل‬
‫سره د دېني احکامو رعایت د مقاومت قوې د تقویه کیدو او له جرم څخ ه د مخ نیوې الم ل ګ رځي‪ ،‬ځک ه‬
‫چې د اسالم مبارک دین ځانته ځینې اصول او پرنسیپونه لري که چیري هر پرنسپ ته په سمه توګه توجه‬
‫وشي دا طبعا ً د دې سبب کیږي چې افراد د جرایمو د تر سره کولو نه منع کړي‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪.‬جزا پیژندنه‪ ،‬پوهاند دوکتور حفیظ هللا دانش‪۱۳۹۴ ،‬کال‪۱۰۳ ،‬مخ‬

‫~ ‪~ 51‬‬
 ‫ِا َل ْی َ‬
‫ك)‬ ‫ت‪َ ،‬أسْ َت ْغفِ ُركَ َوَأ ُت ْوبُ‬
‫( ُسب َْحا َنكَ اللَّ ُه َّم َو ِب َح ْم ِدكَ‪َ ،‬أ ْش َه ُد َأنْ اَّل ِا َل َه ِااَّل َأ ْن َ‬

‫پای‬

‫مآخذونه‬
‫‪ -1‬القرآنکریم‪.‬‬
‫‪ -2‬احادیث شریف‪.‬‬
‫‪ -3‬الدمشقی‪ ،‬حافظ عمادال دین اس ماعیل بن عم ر بن کث یر‪ ،‬تفس یر ابن کث یر‪ ،‬لم ړی او دویم ټ وک‪ ،‬پښ تو‬
‫شرح‪ ،‬فیصل کتاب خانه‪ ،‬پشاور‪.‬‬
‫‪ -4‬خوښ ملکزی‪ ،‬څارنپوه کلیم هللا‪ ،‬د جزا حقوق‪۱۳۸۸( ،‬ل)‪ ،‬لومړی ټوک‪ ،‬اس د دانش خپرندویه ټولن ه‪،‬‬
‫کابل‪.‬‬
‫‪ -5‬دانش‪ ،‬پوهان د حفیظ هللا‪ ،‬د حقوق و ج زا ت اریخ‪۱۳۹۵( ،‬ه ل)‪ ،‬ل ومړی چ اپ‪ ،‬ن وی مس تقبل خپرندویه‬
‫ټولنه‪ ،‬کابل‪.‬‬
‫‪ -6‬دانش‪ ،‬پوهاند حفیظ هللا‪ ،‬عمومی حقوق جزا‪۱۳۸۸( ،‬ه ل)‪ ،‬عقرب‪ ،‬ل ومړی ټ وک‪ ،‬مس تقبل خپرندویه‬
‫ټولنه‪ ،‬کابل‪.‬‬
‫‪ -7‬دانش‪،‬پوهاند حفیظ هللا‪ ،‬عمومی حقوق جزا‪۱۳۸۸( ،‬ه ل)‪ ،‬عقرب‪ ،‬دویم ټوک‪ ،‬مستقبل خپرندویه ټولنه‪،‬‬
‫کابل‪.‬‬
‫‪ -8‬دانش‪ ،‬ډاکټر تاج زمان‪ ،‬ژباړن‪ ،‬سمیع هللا مجاهد‪ ،‬کریمنولوژی‪۱۳۹۴( ،‬ه ش)‪ ،‬لومړی چ اپ‪ ،‬مس تقبل‬
‫خپرندویه ټولنه‪ ،‬کابل‪.‬‬
‫‪ -9‬دانش‪ ،‬پوهاند حفیظ هللا‪ ،‬ژباړن‪ ،‬عبدالنصیر حمیدی‪ ،‬جزا پیژندنه‪۱۳۹۴( ،‬ه ل)‪ ،‬لومړی چاپ‪ ،‬مس تقبل‬
‫خپرندویه ټولنه‪ ،‬کابل‪.‬‬
‫‪ -10‬صافی‪ ،‬پوهیالی هجرت هللا‪ ،‬کریمنالوژي‪۱۳۹۳( ،‬ل)‪ ،‬ګودر خپرندویه ټولنه‪ ،‬ننګرهار‪.‬‬
‫‪ -11‬عالم‪ ،‬محمد ګل‪ ،‬د جرم عوامل‪ ،)۱۳۹۳( ،‬علمي خپرندویه ټولنه‪ ،‬پکتیا‪.‬‬

‫~ ‪~ 52‬‬
‫‪ -12‬عوده‪ ،‬عبدالقادر‪ ،‬ژباړن‪ ،‬عبدالهادی هدایت‪ ،‬د اسالم جنائي تشریح او وضعي قوانین‪۱۳۸۴ ( ،‬ه ش)‪،‬‬
‫دویم چاپ‪ ،‬پیغام نشراتی مرکز‪ ،‬پیښور‪.‬‬
‫‪ -13‬محزون‪ ،‬پوهنیار محمد یحیی‪ ،‬ژباړن‪ ،‬محب هللا‪ ،‬هللا یار‪ ،‬کریمنولوژی‪۱۳۹۳( ،‬ل)‪ ،‬مومند خپرندویه‬
‫ټولنه‪ ،‬ننګرهار‪.‬‬
‫‪ -14‬د عدلیې وزارت رسمي جریده‪ ،‬پرله پسې (‪ )۸۱۸‬ګڼه اساسي قانون کال ‪ ۱۳۸۲‬ه ش‪.‬‬
‫‪ -15‬د عدلیې وزارت رسمي جریده‪ ،‬پرله پسې (‪ )۷۴۷‬ګڼه د جزا قانون کال ‪ ۱۳۵۵‬ه ش‪.‬‬

‫~ ‪~ 53‬‬