‫سريزه‬

‫الحمدهللا رب العالمين والعاقبة للمتقين والصالة والسالم على خيرخلقه محمداٍ وعلى اله واصحابه ومن‬
‫تبعهم باحسا ٍن الى يوم الدين وبعد!‬
‫له پوهنتونه تر فراغت وروسته هر محصل په اړونده څانګه کې څانګې پورې تړاو لرونکې موضوع په اړه‬
‫په يوه ليکنه مکلف دى زه چې د حقوقو پوهنځي د آخري سمستر محصل يم بايد په حقوقي قضيه کې يوه ليکنه‬
‫وکړم ‪ ،‬تجارت پورې تړلي حقوقي موضوعات زموږ د ټولنې يوه هغه برخه ده چې ورته د پام کار نه دى شوى ‪،‬‬
‫تجارت کوونکي پوهاوي ته اړتيا لري ‪ ،‬نو ماهم د قدرمن استاد پوهنيار شمس االسالم شمس (صافى) په‬
‫الرښـوونه او همکارۍ (د تـجارت او اسـالم) تـرعنوان الندې موضوع وليکله څـو زموږ د ټولنې لپاره د خير او‬
‫پــوهې په خپـروولو کې يـو مسـؤليت ادا شـوى وي چې دغه موضوع په څــلورفصلونومشتمله ده‪:‬‬
‫لومړي فصل ‪ :‬تجارت ‪ :‬په قرآني ايتونو او نبوي احاديثو کې د تجارت غوره الى او فضيلت ‪.‬‬
‫دويم فصل‪ :‬د تجارت روا ډولونه ‪ :‬سلم د سلم شرطونه ‪ ،‬مضاربت ‪ ،‬شراکت ‪ /‬مشارکت‪ ،‬شرکت مفاوضه ‪ ،‬عنان‬
‫شرکت ‪ ،‬شرکة الوجوه ‪ ،‬شرکة الصنايع ‪ ،‬شرکة الفلوس ‪ ،‬مزارعت صحيح ډولونه ‪ ،‬دمزارعت جايز صورتونه ‪،‬‬
‫اجاره‪.‬‬
‫دريم فصل‪ :‬دسوداګري ناروا ډولونه ‪ :‬بيع منابذه ‪ ،‬بيه مالمسه ‪ ،‬بيع حبل الحبلة ‪ ،‬بيع صفقة ‪ ،‬بيع مزابنة ‪ ،‬بيع‬
‫مصراة ‪ ،‬بيع عربان ‪ ،‬بيع نجش (بولي وهل)‪ ،‬بيع مضطر ‪ ،‬بيع الکالي با لکالي( پور په پور) ‪ ،‬بيع غرر ‪ ،‬بيع‬
‫الحکر‪ ،‬بيع مجازفة ‪ ،‬بيع االجالب ‪ ،‬بيع المضامين ‪ ،‬بيع الحيوان بالحيو ان نسيئة ‪ ،‬بيع السنين ‪ ،‬بيع الثنيا‪ ،‬بيع‬
‫السوم ‪،‬د غال د مال بيع ‪ ،‬د مال عيب پټول ‪:‬‬
‫څلورم فصل‪ ( :‬د تجارت د نارواوالي مواصفات)‬
‫احتکار د احتکار عيبونه او نيمګړتياوې ‪ ،‬انحصار ( په اوسني عصر کې د احتکار نوي صورتونه) ‪ ،‬غصب ‪ ،‬د‬
‫غصب شوې مال څخه د ګټې اخستنې حرمت ‪ ،‬د دوکې او فرېب بيې ‪ ،‬غش ( خيانت) ‪ ،‬سود يا ربا ‪ ،‬ربا په قران‬
‫او حديث کې‪ ،‬د سود ډولونه ‪ ،‬د پورونو سود ‪ ،‬د بيو سود ‪ ،‬غال ‪ ،‬شراب ‪ ،‬خرڅول ‪ ،‬رشوت ‪ ،‬قمار ‪ ،‬د قمار‬
‫شرعي حکم ‪.‬‬
‫په پورته فصلونو کې پورته عنوانونه ذکر شوي دي او مبحثونه چې الندې موضوعات د توان تر بريده په کې‬
‫شنل شوي دي په دې موضوع کې مې له معتبرو منابعونه استفاد ه کړې په ځانګړې توګه له هغو منابعو نه چې د‬
‫اسالمي اقتصاد په اړه منل شوي او تحقيقي څېړنو نه ډک دي له قدر من الرښود استاد پوهنيار شمس االسالم‬
‫شمس(صافى) نه ډېره مننه چې سره د خپلو بوختياوو خپلې پېرزوونې راباندې ولورولې او خپل عمل ته‬
‫هڅاندې او الرښوونکې مشورې يې رانه ونه سپمولې که درانه لوستونکى په دې کې کوم کمى او زياتى ګوري‬
‫په دې هيله چې د دغه مضمون د ال ښه والي په موخه خپل نيوکه او وړانديز موږ سره شريک کړي ‪.‬‬

‫لومړى فصل‬
‫تجـــــــــــــارت‬
‫اسالم دټولنې هر وګړي ته حق ورکړى دى چې داسالمي اقتصاد له ټاکلو قوانينو سره سم دهغو حدودو په‬
‫چوکاټ کې دننه سوداګري وکړي ‪ ،‬مال ‪ ،‬دولت وګټي او سرمايه راټوله کړي او د هللا تعالى له نعمتونو څخه ګته‬
‫واخلي‪.‬‬
‫او خپل تجارت داسالمي شريعت له ښودنو سره سم عيار او پلي کړي او له جاهلي دودونو څخه خپل کاروبار‬
‫سپيڅلي کړي چې دهمدې لپاره لومړى د تجارت تعريف ‪،‬بيا تاريخي سير ‪ ،‬د تجارت ډولونه او همدارنګه ځينې‬
‫نور موضوعات په لنډ ډول ذکر کوو‪.‬‬
‫لومړى مبحث ‪:‬د تجارت پيژندنهـ‬
‫تعريف‪ :‬تجارت عربي کليمه ده چې په پښتو کې د سوداګـرۍ او په انګـريزي کـې (‪ )Trade‬ورته وايي‪ ،‬عربي‬
‫ژبه کې پوهانو او فقهاؤ د تجـارت داسې تعريفونه کړي دي‪.‬‬
‫الف ‪ :‬التـجار ْة‪ :‬التصرف راس المال لغرض الربح‬
‫ژباړه‪ :‬تجارت دګتې ترالسه کولو په تکل په اصل پانګې کې تصرف کولو ته ويل کېږي‪.‬‬
‫ب ‪ :‬التـجارة‪ :‬التصرف فى ا لمال لغرض الربح‬

‫‪1‬‬
 ‫يعنې تجـارت په راس المال (‪ )Capital‬کې دګټې ترال سه کولو په تکل تصرف کولوته ويل کيږي‪.‬‬
‫ج ‪ :‬ان التجارة فى البسط معانيها تبادل منافع‬
‫تجارت په پراخه مانا دګټو تبادلې ته ويل کـېږي ‪ .‬د تجارت د لفظ دغه وروستى تعريف د نورو پرتله زيات جامع‬
‫ده‪.‬‬
‫تاريخي سير‪:‬ـ‬
‫په بشريت کې د تجارت او سوداګرۍ تاريخ خورا لرغونى دى او څومره چې په ځمکه کې د انسان دميشت‬
‫کېدو تاريخ قدامت لري همدومره په ا نساني ټولنه کې داجناسو دمبا دلې (‪ )Need & exchange‬لرغونتوب‬
‫ثابتېږي مګر په منظم ډول دبين المللي تجارت بنسټ په ‪ ٤٥٠٠‬ق م يعنې څلورنيم زره قبل مسيح په بين‬
‫النهرين کې او سيدونکو اقوامو ‪ ،‬سومريانو‪ ،‬اشوريانو او کلدانيانو منځته راوړي دي او همدغو اقوامو د خپلو‬
‫تجارتي معاهداتو اسانتياو لپاره شمسي سنه ترويج کړې ده او بيا په هغوى پسې سليمان عليه السالم په په‬
‫‪ ٩٥٤‬ق م (قبل مسيح) کې تجارت ته ډيره وده ورکړې وه تجارتي کيښتۍ يې جوړې کړې وې او په ښارونو کې‬
‫(‪ – ١‬م ‪٦‬څخه تر‪)٨‬‬ ‫يې خپل نمائندګان مقر کړي وو‪ ،‬چې له حاالتو څخه يې وخت په وخت اطالع ورکوله‪.‬‬
‫همدارنګه په خپله حضرت محمد (ص) تر بعثت د مخه تجارت کاوه او خپل امت يې تجارت ته هڅولى دى‬
‫‪.‬مسلمانان د هجري قمري په دويمه پيړۍ کې د کيښتيو په وسيله دچين سره سياسي او تجارتي روابط دتينګولو‬
‫په غرض دلومړي ځل لپاره مسافرت اغاز کړ‪.‬‬
‫دچين په پخواني تاريخ (تانک شو) نومي کتاب کې دمسلمانانو سره د اړيکو د ټينګېدو او د چين خاورې‬
‫ته دمسلمانانو دهئيت د ورتګ خبر ذکر دى په کال دوه سوه اوولس هجري قمري کې د بغداد څخه درې استازي‬
‫(سفيران) چين ته وليږل شول مسلمانانو دهغه ځاى پيداوار خصوصا ً شکره او چيني باب دارالسالم ته واردول‬
‫تر ټولو سياحينو د مخه تاجرانو د چين خاوره وپيژندله او تجارتي روابط يې ورسته تاسيس کړل‪ .‬د چين د خلکو‬
‫د ژوند او عاداتو د خاورې پيداوار او د هغه ځاى د اباديو په باره يې ليکنې وکړې لومړى کتاب چې دچين او د‬
‫هغو سره د مسلمانانو تاجرانو اړيکي او د بحري مسافرتونو حکايتونه پکې راغلي دي‪ .‬د سليمان ابوزيد حسن‬
‫(سلسلة التوايخ) دى چې داسالم په دريمه پيړۍ کۍ ليکل شوى دى‪-٧ ( .‬م‪ ٤٩٧‬څخه تر‪)٤٩٨‬‬
‫دويم مبحث ‪ :‬تجـارت او د هغې فضيلت په شرعي نصوصوـ کې‪:‬‬
‫تجارت يو دعزت شغل او وظيفه ده ددې شغل فضيلت ددې نه زيات نور څه کيداى شي چې په اسالمي‬
‫نصوصو يعنې قران کريم کې د تجارت په اړه ګڼ شمېر اياتونه راغلي دي ‪ .‬همدارنګه پخپله نبي کريم (ص)‬
‫دنبوت څخه دمخه (‪ )١٢‬دولس کالو پورې تجارت کاوو‪ ،‬د ځينو جليل القدره صحابه (رض) هم دغه شغل وو او‬
‫دصحابه کرامو څخه وروسته ځينو مسلمانانو پدې ميدان کې ډېر پرمختګ وکړ‪.‬‬
‫دتجارت شغل که چېرې داسالمي حدودو په چوکاټ کې ترسره شي نو په دنيا کې درزق دزياتوالي او په اخرت‬
‫کې هم دهللا تعالى تر څنګ د درجو د زياتيدو باعث ګرځي‪ -٥( .‬م ‪)٤٥‬‬
‫نو د همدې لپاره د تجارت فضيلت په قران کريم او بيا په نبوي احاديثو کې بيانوو‪.‬‬
‫په قران کريم کې د تجارت فضيلت‪:‬‬
‫هللا تعالى په قران کريم کې فرمايي‪        :‬‬
‫‪ ‬‬
‫ژباړه‪ :‬د زمکې په شاوخوا کې وګرځئ او د هللا(ج) له خوړو نه وخورئ او همدې هللا ته خپريدونکي ياست‪.‬‬
‫په بل ځاى کې هللا تعالى فرمايي‪ :‬چې له ناروا الرو نه د يو بل ما لونه مه خورئ ؛ نو د تجارت له الرې يې‬
‫وخورئ‪.‬‬
‫هللا تعالى فرمايي‪        :‬‬
‫‪              ‬‬
‫‪            ‬‬
‫‪    ‬‬
‫ژباړه‪ :‬اى هغو کسانو چې ايمان مو راوړى له باطلو الرو نه د يو بل مالونه مه خورۍ ! مګر که خورئ نو د‬
‫داسې تجارت له الرې يې وخورئ چې جانبين پرې راضي او خوښ وي ‪ ،‬او ځانونه مه وژنئ يقينا ً هللا تعالى پر‬
‫تاسو مهربانه دى او چا چې دا کار وکړ يعنې له ناروا الرو څخه يې خوراک وکړ؛ نو موږ به يې سوزوونکي اور‬
‫ته ور دننه کوو او دا کار هللا تعالى ته اسانه دى‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫دحج عبادت هغه عبآدت دى چې جسمي او مالي لګښټ غواړي دعباداتو د ادا پرمهال ډېره زياته توجه غواړي‪،‬‬
‫خو بيا هم اسالم مبارک دين خپل پيروان دحج د مراسمو پر مهال له تجارته نه منع کوي او وايي‪ :‬‬
‫‪           ‬‬
‫‪           ‬‬
‫‪   ‬‬
‫ژباړه‪ :‬پر تاسو ګنا ه نشته چې د خپل رب له فضل او احسان نه الس ته راوړنه وکړئ يعنې تجارت وکوئ د حج‬
‫د مراسمو د جريان پرمهال؛ نو کله چې له عرفاته کيوتې؛ نو له مشعرالحرام سره يې ياد کړئ‪ ...‬او همغسې يې‬
‫ياد کړئ لکه جې الرښوونه ې درته کړې که څه هم تاسو تر دې د مخه له شريعت نه له بې خبرو نه و اى‪.‬‬
‫هللا تعالى فرمايي‪      ...  :‬‬
‫او په قران کريم تر ټولو ستر آيت د تجارت د اصولو او د پور د راکړې ورکړې په اړه راغلى دى او هغه د هللا‬
‫تعالى دغه وينا ده چې‪:‬‬
‫‪          ‬‬
‫‪             ‬‬
‫‪          ‬‬
‫‪              ‬‬
‫‪           ‬‬
‫‪         ‬‬
‫‪            ‬‬
‫‪            ‬‬
‫‪          ‬‬
‫‪         ‬‬
‫‪             ‬‬
‫‪          ‬‬
‫ژباړه‪ :‬اى هغه کسانو چې ايمان مو راوړى دى کله چې يو له بله سره معاملې کوئ تاسې په پور سره تر نيټې‬
‫ټاکلي شوي پورې نو ودې ليکي په منځ ستاسې کې يو کاتب په عدل او منع دى نه راوړى کاتب له ليکلو څخه‬
‫هغسې چې ښوونه کړې ده کاتب ته هللا (ج) نو ودې ليکي او بيان دې وکړي هغه څوک چې په ده بآندې حق دى‬
‫او کاتب دې ځان د هللا له مخالفته ځان وژغوري چې رب دد ه دى او نه دې کموي له هغه هيڅ شي پس که ؤ هغه‬
‫څوک چې په ده بآندې حق دى کم عقل يا ضعيف لکه ووړ (معذور) يا ډېر زوړ يا يې توان نه وي چې اقرار‬
‫وکړي دى پخپله نو بيان دې وکړي ولې دده په عدل او شاهد ونيسئ تاسې دوه شاهدان له سړيو ستاسې پس که‬
‫نه وو دوه نارينه نو يو سړى دى وي او دوه ښځې له هغو کسانو چې تاسې ترې راضى يئ له شاهدانو هيره‬
‫کړي پوه له دې دواړو نو ور په ياد به کړي هغه يوه له دې دواړو هغه بلې ته او نه دې‬
‫منع راوړي شاهدان کله وبلل شي دوي او مه خوا بدي کيږۍ له دې چې وليکئ دا لږ وي او که ډېر وي تر نيټې‬
‫د هغې پورې دا ستاسي پوره عدل دى په نزد د هللا او ښه مرسته کوونکى دى د پاره دشاهدي او ډېر نژدې دى‬
‫دې ته چې شکمن نه شئ تاسې مګر که وي ستاسي تجارت په حضور(الس په الس) چې چلوئ يې تاسې په خپلو‬
‫منځو کې پس نشته پرتاسې باندې هيڅ ګناه چې ونه ليکئ تاسې دا او شاهدان ونيسئ کله چې يو له بله سره‬
‫پلورل يا پيرودل کوئ تاسې او نه دې رسوي نقصان کاتب او نه شاهد او ضرر دې ونه رسول شي کاتب ته او نه‬
‫شاهد ته او که وکړ تاسې نو بيشکه دا ګناه ده په تاسې پورې او وورېږئ تاسې له هللا نه او ښوونه کو ي تاسې‬
‫ته هللا او هللا په هرشي بآندې ښۀ عالم دى‪.‬‬
‫دتجارت فضيلت دپيغمبر(ص) په مبارکو احاديثو کې‪:‬‬
‫همدارنګه د تجارت د غوره والي په ا ړه ګڼ شمېر احاديث شته دي چې يو څو دمثال په ډول وړاندې کوو‪.‬‬
‫وروى رفاعة انه خرج مع النبي‪ -‬صلى هللا عليه وسلم‪ -‬الى المصلى فراى الناس يتبايعون فقال‪( :‬يامعشر التجار‬
‫فاستجابوا لرسول هللا –صلى هللا عليه وسلم – ورفعوا اعناقهم و ابصارهم اليه فقال‪ :‬ان التجار يبعثون يوم القيامة‬
‫فجارا االمن بروصدق) قال الترمذي هذا حديث حسن صحيح‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬له رفاعه نه روايت دى چې پيغمبر صلى هللا عليه وسلم سره ووتم تر دې چې عيدګاه ته راغلو خلک يې‬
‫وليدل چې په تجارت بوخت دي پيغمبر غږ وکړ‪ :‬اى تاجرانو! هغو رسول هللا ته راغلل او ورته وکتل پيغمبر ورته‬
‫‪3‬‬
 ‫وويل‪ :‬تاجران دفاجرانو په ځاى دقيامت په ورځ پاڅېږي پرته له هغو تاجرانو چې له خريدارانو سره ښيګڼه‬
‫وکړي او ريښتيا ووايي‪:‬‬
‫او همدا راز ابو سعيد له نبي –صلى هللا عليه وسلم‪ -‬نه روايت کوي چې ويلي يې دي‪( :‬التاجر الصدوق االمين مع‬
‫النبيين والصديقين والشهداء)‬
‫ژباړه‪ :‬ريښتنى او امانت کار تاجر له پيغمبرانو‪ ،‬ريښتنو او شهيدانو سره حشر کېږي ‪.‬‬
‫ددې لپاره چې تجارت عام شي او دټولنې قاطع اکثريت تجارت ته مخه کړي پيغمبر ښار ميشت له دې نه منع کوي‬
‫چې کليوالو ته سودا اخلي‪ ،‬بلکې کليوال بايد خپله راشي او خپل اخيستل او خرڅ په خپله وکړي تاسو ال ندني‬
‫حدېث شريف ته ځير شئ‪.‬‬
‫عن ابن عمر قال "نهى ا لنبي صلى هللا عليه واله وسلم ان يبيع حاضر لباد" له ابن عمر نه روايت دى‬ ‫‪.1‬‬
‫چې رسول هللا له دې نه منع کړى چې ښار ميشت دې کليوال ته سوداخرڅه کړي‪ .‬رواه البخاري والنسايي‪.‬‬
‫وعن جابر "ان النبي صلى هللا عليه وآله وسلم قال ال يبيع حاضر لباد دعوا الناس يرزق هللا بعضهم من‬ ‫‪.2‬‬
‫بعض"‬
‫له جابر نه روايت دى چې پيغمبر صلى هللا عليه وسلم فرمايلي دي‪ :‬ښاريان دې کليوالو ته سودا نه اخلي پريږدئ‬
‫چې هللا تعالى خپلو بنده ګانو ته يو دبل په واسطه خواړه ورکړي " رواه الجماعة اال البخاري‪ .‬له نجش نه ځان‬
‫ژغورل‪.‬‬
‫‪ ١‬عن ابي هريرة " ان النبي صلى هللا عليه واله وسلم نهى ان يبيع حاضر لباد وان يتناجشوا"‬
‫له ابي هريره نه روايت دى چې رسول هللا صلى هللا عليه وسلم له دې نه منع کړې ده چې ښار ميشتى دې کليوال‬
‫ته پير او پلور وکړي‪.‬‬
‫‪ ٢.‬وعن ابن عمر قال " نهى النبي صلى هللا عليه و آله وسلم عن النجش" متفق عليهما‬
‫له ابن عمر نه روايت دى چې رسول هللا له نجش نه منع کړې ده دنجش معنا دا ده چې يو څوک يو شي ته ډېر‬
‫لوړه بيه وټاکي تر څو اخيستونکى يې په داسې يوه بيه واخلي چې ډېر ګرانه وي‪.‬‬
‫يا يې د دوکې لپاره يې بل څوک درولي وي چې هغه سره لوړه بيه کوي چې بل څوک دغدر له الرې پير او يا‬
‫پلور ته وهڅوي‪.‬‬
‫د طبراني په روايت له بن ابي اوفي نه مرفوعا روايت دى چې‪( :‬الناجش آکل ربا خائن ملعون"‬
‫نجش کوونکى او سود کوونکى دهللا په لعت کې دي"‪.‬‬
‫د دوکې له بيعې نه ځان وژغورل‪:‬‬
‫‪ ١‬عن ابي هريرة "ان النبي صلى هللا وآله وسلم نهى عن بيع الحصاة وعن بيع الغرر" رواه الجماعة اال البخاري‪.‬‬
‫رسول هللا له پچي آچولو له پير او پلور نه منع کړي او د وکې له بيعې نه يې هم خلک منع کړي دي‪،٨( .‬‬
‫انټرنيت)‬
‫دويم فصل‬
‫د تجارت روا ډولونه‬
‫په اسالمي شريعت کې مشروع تجارت او د منافعو پر اساس راکړه ورکړه ډېر ډولونه لري چې څو يې په‬
‫الندې مباحثو کې ذکر کوو‪:‬‬
‫لومړى مبحث‪ :‬سلم‬
‫د سلم شرعي معنا‪ :‬د نېټه لرونکي شي خرڅون او په سمالسي توګه يې د قيمت له سپارلو څخه عبارت‬
‫ده_ سلم د قرض په څېر په وزن او معنا کې يو شان دي‪.‬‬
‫معامالت په دوه دوله دي‪:‬‬
‫لومړى‪ :‬قرض چې مادي لحاظ پکې هيڅ ګټه تصور نه وي‬
‫دويم ‪ :‬دا چې د نېټه لرونکي موصوف عوض په مقابل کې په سمالسي توګه عوض وسپاري معنا دا چې‬
‫اخستونکى د سامان قيمت په سمالسي توګه سپاري او سامان به تر ټاکلي نېټې وروسته اخستونکي ته ورکوي‬
‫؛ خو د سامان موجوده قيمت به په نسبي توګه لږ وي‪.‬‬
‫د سلم محل او مشروعيت ‪:‬‬
‫سلم د امت په اتفاق سره په هر هغه مال کې جايز دى چې پيمانه او يا تلل کېږي ‪ ،‬پدې هکل د ابن عباس (رض)‬
‫حديث شريف روايت دى وايي پيغمبر صلى هللا عليه وسلم د مهاجر په توګه مدينې منورې ته تشريف راوړ په‬
‫داسې حال کې چې خلکو په مېوو (خرماؤ) کې يو کال دوو او درې کلونو پورې سلم کاوه رسول صلى هللا‬
‫عليه وسلم د اسالم د دين هغه مرجع ده چې له قرآن کريم نه وروسته فقط دهغه خبره منل کېږي ؛ نو هغه‬
‫‪4‬‬
 ‫فرمان صادر کړ او وې ويل ‪ ( :‬څوک چې په خرما کې سلم کوي نو په معلومه پيمانه ټاکلى وزن تر معلومې‬
‫نېټې پورې دې وکړي)‬
‫له پورتني حديث شريف څخه نتيجه تر السه کوو چې په اوسني وخت کې سلم زراعتي امانت بللى شي اسالمي‬
‫شريعت د سلم په جواز سره د قرض د السته راوړلو په خاطر د مسلمانانو لپاره له سود څخه لرې الره پرانستې‬
‫ده‪.‬‬
‫په د ې کار سره د بزګرانو لپاره هم په ځانګړي توګه اسانتيارامنځته کيږي پدې معنا چې دوي څخه هر يو تن‬
‫کوالى شي په اسانه توګه پور ترالسه کړي چارې به يې اسانه او له سودي بال او ګناه اود سود خوړونکو له‬
‫تېري څخه به وژغورل شي‪.‬‬
‫حقيقت دادى چې سلم يواځې په زراعتي امانت پورې تړاو نه لري چې راتلونکى نبوي حديث د دليل په توګه‬
‫وړاندې کوالى شو‪ :‬له حضرت ابن ابي اوفي (رض) څخه روايت دى وايي چې موږ به د پيغمبر صلى هللا عليه‬
‫وسلم په زمانه او د ابوبکر او عمر (رض) خالفت په دورو کې په غنمو‪ ،‬اوربشو او د مميزو په معلومه پيمانه‬
‫کې تر ټاکلې نېټې پورې سلم کاوه‪.‬‬
‫امام ابن قيم ‪ ،‬سلم قرض ګڼي د جواز دليل يې په عمومي توګه دقرض له جواز څخه مرستندوى بولي حقيقت‬
‫دادى چې سلم د پور په مضمون کې داخل دى هللا تعالى فرمايلي دي‪ (:‬يا ايها الذين امنو اذ تداينتم بدين الى اجل‬
‫مسمى فاکتبوه )‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬يعنې اى مؤمنانو کله چې د کومې ټاکلې نېټې لپاره تاسې خپلو منځو کې د پور د راکړې ورکړې معامله‬
‫کوۍ نو هغه ليکئ ‪.‬‬
‫د سلم شرطونه‪:‬ـ‬
‫د سلم تړون د الندنيو اووه شرطونو څخه پرته جواز نلري‪.‬‬
‫دا چې په هغه څه کې به وي چې صفات يې تر کنترول الندې راتلى شي لکه مکيالت ‪ ،‬موزونات او‬ ‫‪.1‬‬
‫هغه شيان چې ګز کېږي‪.‬يعنې هغه چې تلل کېږي ‪ ،‬پيمانه کېږي ‪ ،‬ګز کېږي ‪.‬‬
‫دا چې هغه صفات به ذکر کوي چې په ښکاره توګه يې قيمت مختلف کېږي ‪ ،‬لکه جنس نوعه ‪،‬‬ ‫‪.2‬‬
‫اندازه ‪ ،‬ښار ‪ ،‬نوى توب ‪ ،‬زوړوالى ‪ ،‬ښه والى ‪ ،‬تيټوالى او داسې نور البته هغه صفات چې په بدلون سره يې‬
‫په قيمت څه اغېزه نه پريوځي‪.‬‬
‫دا چې اندازه به يې په پيمانې سره په مکيالتو او په وزن سره په موزوناتو او په ګز سره به په‬ ‫‪.3‬‬
‫مزروعاتو کې څرګندوي‪.‬‬
‫دا چې نېټه به يې معلومه وي لکه مياشت او داسې نور که چېرته يې سمالسي او يا نژدې مودې‬ ‫‪.4‬‬
‫پورې په سلم الس پورې کړ سلم يې روا نه دى‪.‬‬
‫‪ .5‬دا چې په کوم شي کې سلم کېږي خپل ځاى کې به يې موجوديت عام وي البته که چېرې په نادره توګه‬
‫موندل کېده دسارې په توګه بې وخته انګورو کې سلم جواز نه لري‪.‬‬
‫دا چې پانګه د تړون په مجلس کې قبض کړاى شي‪.‬‬ ‫‪.6‬‬
‫دا چې په ذمه وارۍ سره په سلم الس پور ې کړى شي يعنې چې له يو لوري پيسې او له بل لوري د‬ ‫‪.7‬‬
‫جنس ذمه واري وي که چېرته په سلم کې له دواړو لوريو جنس وي نه صحيح کېږي‪ .‬په همدې توګه په سلم‬
‫کې د مسلم فيه ( چې په څه شي کې سلم شوى دى ) د سپارلو ځاى شرط نه دى‪.‬‬
‫که چېرته د سلم دواړه لوري نغدې پيسې وي نو دغه د سود بڼه غوره کوي ‪ ،‬هر کله يو څوک چې د سلم‬
‫معامله ورسره شوى د سلم د تړون له تطبيقولو څخه ناتوانه شي دغه تړون د حسنه پور شکل غوره کوي په‬
‫همغه اندازه بېرته ورته سپارل ضروري دى چې څومره يې ور څخه اخستي دي‪-٣( .‬م ‪٢٤٨‬څخه تر‪)٢٥١‬‬
‫دويم مبحث‪ :‬مضاربت‬
‫د مشروع تجارت بل ډول مضاربت دى‪ .‬مضاربـت د اسالم څخه د مخـه دود ؤ او پخوانى نوم يې "قراض" دى‪.‬‬
‫او دريم نوم يې معامله ده او دتجارت او فردي مالکيت له مواردو څخه خورا غوره مورد او ممتازه وسيله ده‪.‬‬
‫تعريف‪:‬‬
‫فقهاؤ ويلي دي ‪ :‬د مضاربت دريواړه نومونه صحيح او مستعمل دي‪.‬‬
‫قراض اهل حجاز ورته وايي‪ .‬چې له قرض څخه ماخوذ دى‪ .‬اود قرض لغوي معنى ده غوڅول او پرېکول او د‬
‫سوداګرۍ دغه ډول ته ځکه قرض وايي چې دولتمند د خپل دولت يو برخه د تجارت لپاره ورڅخه غوڅوي او‬
‫کارکونکى ته يې ورکوي او يا له مقارضه څخه مشق دى چـې د برابرۍ او مساوات په معنى دى او دغه ډول‬
‫سوداګرۍ ته ځکه قراض وايي چې ګټه يې د کار کوونکي او د روپيو د مالک ترمنځ برابره تقسيمېږي‪.‬‬
‫‪5‬‬
 ‫او مضاربت اهل عراق هم ورته وايي چې له ضرب څخه اخيستل شوى دى‪.‬‬
‫چې د وهلو په معنى ده او که صله يې ورسره ذکر کړاى شي د تللو او په ځمکه کې د ګرځېدلو په معنى ده او‬
‫دريمه معنى يې د روزي د ګټلو په تکل په ځمکه کې د ګرځېدو او هلوځلو په معنى دي‪.‬‬
‫اصطالحي تعريف‪ :‬د مضاربت اصطالحي تعريف فقهاؤ داسې کړى دى‪.‬‬
‫المضاربة‪ (( :‬هي ان يدفع المالک الى العامل ملکا ً ليتجرفيه ويکون الربح مشترکا ً بينهما بحسب ماشرطا ))‬
‫يعنې مضاربت دادى چې د روپيو څښتن کارکوونکي ته د دې لپاره روپۍ ورکړي چې سوداګري پرې وکړي او‬
‫ګټه يې د دواړو له هغو شرطونو سره سم شريکه وي چې په معاهده کې يې سره ليکلي وي‪.‬‬
‫مطلب دا چې په مضاربت کې د يو شريک روپۍ وي او د بل کار کول وي او بيا کومه ګټه چې له دغه کارو بار‬
‫څخه ترالسه کړي د دواړو ترمنځ شريکه وي‬
‫مشروعيت‪:‬‬
‫د مضاربت مشرعيت او جواز په قران کريم او نبوي احاديثو سره ثابت دى هللا تعالى په قران کريم کې فرمايلي‬
‫دي‪:‬‬
‫(( هوالذي جعل لکم االرض ذلوالً فامشو في مناکبها و کلومن رزقه واليه النشور))‬
‫دغه (( هللا )) هغه ذات دى چې ګرځولې يې ده ځمکه پسته تابعداره تاسې لره نو ګرحئ تاسې په اوږو ‪،‬اطرافو‬
‫الرو ددې ځمکې او خورۍ تاسې له ((حالل )) رزق د دغه (( هللا )) او خاص دغه (( هللا )) ته بيا ژوندي را‬
‫پورته کېدل ستاسو دي (( په قيامت کې د حساب کتاب لپاره )) او همدارنګه هللا تعالى د مزمل په صورت کې‬
‫فرمايلي دي‪.‬‬
‫((واخرون يضربون في االرض يبتغون من فضل هللا))‬
‫او وي به نور له تاسې څخه چې سفر مزل به کوي دوى په ځمکه کې لټوي به دوى له فضله رزق دهللا‪.‬‬
‫نبوي حديث‪:‬‬
‫دغه راز په نبوي احاديثو کې هم د مضاربت مشروعيت ثابت دى او په دې اړونده زيات نبوي احاديث مروي دي‬
‫‪ ،‬چې د ثبوت لپاره يو حديث وړاند ې کوو چې نبي کريم صلى هللا عليه وسلم په هغې کې د مضاربت په اړه‬
‫فرمايلي دي‪.‬‬
‫عن صالح بن صهيب عن ابيــه قال‪ :‬قال رسول هللا صلى هللا عليه وسلم ‪ :‬ثالث فيهن البرکة البيع الى اجل‬
‫والمقارضة ‪ ،‬واخالط البر بالشعيرللبيت ‪ ،‬ال للبيع ‪.‬‬
‫لـه صالح بن صهيب هغه له خپل پالر څخه روايت کړى دى چې ويلي يې دي‪:‬‬
‫رسول هللا صلى هللا عليه وسلم فرمايلي دي‪ :‬درې شيان دي چې په هغې کې زيات برکت او ثواب دى‪ :‬يو پور مال‬
‫پلورل تر ټاکلې مودې پورې ‪ ،‬دويم مضاربت کول او دريم خپل کور د خوراک لپاره غنم له اوربشو سره ګډول نه‬
‫تجارت لپاره‪.‬‬
‫د مضاربت ارکان لري‪:‬‬
‫د اسالمي جمهور فقهاؤ ويلي دي مضاربت درې ارکان لري ‪.‬‬
‫يو راٴس المال او روپيو څښتن او مضارب يعنې هغه څوک چې د مضاربت کارو بار کوي‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫دويم رکن يې معقود عليه دى يعنې هغه څه دي چې د مضاربت قرارداد پرې کېږي او هغه دى راس ‪،‬‬ ‫‪.2‬‬
‫کاروبار او ګټه‪.‬‬
‫دريم رکن يې د مضاربت د عاقدينو ترمنځ ايجاب او قبول دى‬ ‫‪.3‬‬
‫چې کاروبار کوونکي د پيسو خاوند ته وايي ته ماته روپۍ راکړه زه به تجارت پرې کوم او ګټه به يې مشترکه‬
‫وي دا ايجاب شو او د روپيو خاوند ورته وايي ماته قبوله ده دا قبول شو‪ .‬پورته عبارتونه هر يو چې وړاندې‬
‫وويل شو هغه ته ايجاب او بل ته قبول ويل کېږي ‪.‬‬
‫او د امام شافعي (رح) د مذهب فقها وايي د مضاربت ارکان پنځه دي‪:‬‬
‫‪ -:١‬مال ‪-: ٢‬کار ‪ -:٣‬ګټه ‪-: ٤‬عاقدين ‪ -: ٥‬د ايجاب او قبول کليمات‬
‫د مضاربت ډولونه ‪:‬‬
‫مضاربت په دوه ډوله دى يو مطلق مضاربت دويم يې مقيد مضاربت دى چې په فقه کې پـه النـدې ډول دي‪.‬‬
‫‪ - ١‬مطلق ‪ :‬مطلق مضاربت دادى چې يو شخص بل ته روپۍ ورکړي او ورته ووايـي چـې تجـارت پرې کـوه‬
‫ګټـه به د دواړو شريـکـه وي او بيا د مضاربت دګټې ونډه ورته معلومه کـړى چې نيمايي دى يا دريم او يا‬
‫څلورمـه او هغه برخه چې دواړه خواوې پرې موافقه کو ي ‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫‪ - ٢‬مقيد‪ :‬دويم ډول مقيد مضاربت دى او مقيد مضاربت دادى چـې يو شخص بل ته پيسې ورکړي چـې‬
‫مضاربت پـرې وکړي خو په دې شرط چې د تجارت کولو ځاى ‪ ،‬يا د ټاکلې جنس ‪ ،‬يا ټاکلې نېټې او يا له ټاکلي‬
‫شخص څخه قيد پرې ولګوي‪ .‬د بېلګې په توګه ورته وايي زه يو لک روپۍ په مضاربت درکوم خو صرف په‬
‫فالني ښار کې به پرې کاروبار کوې يا صرف په ژمي کې به کاروبار پرې کوې يا له فالني شخص څخه به مال‬
‫پېرې د مضاربت دغـه دواړه ډولونه شرعا ً روا دي مطلق وي او که مقيد خو په دې شرط چې روپۍ نغدې‬
‫ورکړي‪.‬‬
‫د مضاربت د صحت شرطونه‪:‬‬
‫د مضاربت د صحت لپاره دغه الندې شرطونه بيان کړي شوي دي‬
‫‪ -:١‬لومړى شرط يې دادى چې د مضاربت په عاقدينو يعنې د روپيو په خاوند او مضارب کې به د توکيل او‬
‫وکالت اهليت موجـود وي‪ .‬دواړه به عاقل بـالغ او خپل واک وي ‪ ،‬ځکـه چـې مضارب د رب المال په اجازه د‬
‫هغـه پـه روپيـو کـې تصرف کوي همدغه توکيل يعنې د بل چـا وکيل ګرځـول والى پـه خپل مال کې‪.‬‬
‫‪ -:٢‬دويم شرط يې دادى چې د مضاربت راس المال به نغدې او رائج الوقت پيسې وي‪ .‬لکه افغانۍ ‪ ،‬دينـار‪،‬‬
‫درهـم او داسې نور ځکه چې په عـروض"‪ "Goods‬يعنې سامان کـې د جمهور فقهاؤ په نزد مضاربت کاروبار‬
‫جايـز نه دى ځکـه چې په سامـان کې د دوکې احتمـال وي او هم د ګټې او جهالت ‪ .‬له فقهاؤ څخه صرف ابن ابي‬
‫ليلى (رح) کوفي او د شام امام او زاعي (رح) په ځمکه او سامان کې هم مضاربت روا ګڼـلـي دي‪.‬‬
‫‪ -:٣‬دريم شرط يـې دادى چـې د مضـاربت راس المال بـه د مضـاربت د تـړون پـه وخت الس په الس او موجود‬
‫وي په پور به نه وي او نه غـايب مال مضاربت صحيح کېږي لکه چې يوشخص بل ته وايي زما پرتا باندې چې‬
‫کومې روپۍ پور دي په هغو باندې مضاربت وکړه ‪.‬‬
‫‪ -:٤‬راس المال بـه مضارب ته تسليموي ځکه که راس المال د روپيو د څښتـن په قبضه کې وي د مضاربـت‬
‫تـړون فـاسدېـږي‬
‫‪ -:٥‬د دواړو ترمنځ به د ګتې مقـدار معلوم يعنې نيمايي به وي ځکـه چـې شـراکـت د دواړو ترمنځ د مساوات‬
‫غوښتنه کوي ‪.‬‬
‫‪ -:٦‬ګته به ټول مال کې خپره وي د مال کومې بـرخـې پـورې به محـدوده نه وي ځکه چې د عـاقـدينو د يو‬
‫شخـص د ګټې پـه ټاکـلو سـره مضاربت فاسدېږي لکـه چـې يـو شريک يې ووايـي زما به په سلوکې اووه وي يا‬
‫داســـــــــــــــــــې نور‪.‬‬
‫دمضاربت احکام‪:‬‬
‫د مضاربت په اړه زيات فروعي مسايل او احکام دي چې د هغوى له جملـې څخه څـو غټ احکام او مسايل په‬
‫الندې ډول دي‪:‬‬
‫‪ .1‬د مضاربت ټول شرطونه په معاهده کې ذکر کول ضـروري دي ترڅو په راتلونکـي کې د دواړو ترمنځ‬
‫اختالفات تبارز ونه کړي مګر کـه له تړون ليک څخه پرته د دواړو لپاره کوم بل اطميناني صورت وي نو هم‬
‫صحيح کېږي‪.‬‬
‫د مضاربت په مطلق ډول کې دا فيصله کـول هــم ضروري دي چـې په څومـره مـوده کې به حساب سره‬ ‫‪.2‬‬
‫کـوي او ګټـه بـه يـې سـره تقسـيموي لکـه ووايـي هـر شپږ مياشتې يا هر نهـه مياشتې وروسته به حساب سره‬
‫کـوي‪.‬‬
‫مضاربت پـه هغـه مال کـې صحيح کېـږي چې شـراکت پـرې صحيح کېږي‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫دمضاربت کارکوونکي کله چې د روپيو مالک سره معاهده وکړي او روپۍ ورته ورکړي نو دهغه لپاره‬ ‫‪.4‬‬
‫مختلف حالتونه وي د پيسو په اخستلو سره د هغه حيثيت د امين وي او کله چې پرې کار پيل کړي دهغه حيثيت د‬
‫وکيل وي او کله چې په کاروبار کې ګټه وکړي د هغه حيثيت د شريک وي که چېرې دمضاربت معـامله فاسده‬
‫شي نو د هغـه حيثيت د هغه مزدور وي چې صرف د اجرت آخستلو حق چې دمضاربت له ټاکلې ونډې څخه کمه‬
‫وي او که چېرې دپيسو څښتن د نظـر خال ف د هغه پيسې په معامله کې ولګوي نو د هغه حيثيت د غاصب‬
‫ګرځي چې بيا په دغه صورت کې راس المال او ګټه هر يو د پيسو د مالک ګرځيږي او کارکوونکي شرعا ً‬
‫محرومېږي ان تردې چې د مزدورۍ د اخيستلو حق هـم نلري ځکه چې د غاصب لپاره په شريعت کې همدغه‬
‫حکم دى‪.‬‬
‫که د مضاربت په تړون کې ټوله ګټه مضارب ته شرط کړاى شي نو قرض ګرځي‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫په مضاربت کې نيټه معلومول روا نده لکه چې په تړون کې وليکي چې دابه تر يو کال پورې وي ځکه‬ ‫‪.6‬‬
‫چې مضاربت باطلوي‪.‬‬
‫‪7‬‬
 ‫که د مضاربت کارکوونکي د راس المال خا وند ته ووايي‪ :‬زه ستاسو په پيسو پدې شرط مضاربت کوم‬ ‫‪.7‬‬
‫چې ته ماته د هستوګنې لپاره ځاى (کور) راکړې نو د مضاربت تړون فاسدېږي او نه صحيح کېږي‪.‬‬
‫که چېرې دمضاربت کارکوونکي دکاروبار لپاره يا بوته يا دهغه په بيه برابر بله سورلۍ ته اړيتيا‬ ‫‪.8‬‬
‫پيداکړي نو ورته روا ده چې ځان ته يې د شريکو پيسو واخلي‪ .‬مګر حساب به له ګټي څخه وي نه راس المال‬
‫څخه مګر که کشتۍ په موټر اخلي له مشترکو پيسو څخه ورته روا نه ده ترڅو چې راس المال څښتن اجازه ورته‬
‫نه وي کړي‪.‬‬
‫که چېرې مضارب په خپل ښار کې دمضاربت کاروبار کوي نو د امام محمد (رح) په نزد به خوراک‬ ‫‪.9‬‬
‫څښاک د مضاربت له مال څخه نه کوي او که خپل ښار څخه بهر پسې ځي نو خوراک ‪ ،‬پوښاک ‪ ،‬د سفر جامې ‪،‬‬
‫سورلۍ ‪ ،‬د جامـو مينځـلو پيسې ‪ ،‬د خـادم مـزدوري د سـورلۍ لګـښت او عـالج يې دمضاربت له ګـډ مال څخه دى‬
‫دغه مصارف به د ضرورت په انډول او له تاجرانه دود سره سم وي او که له متعارف مقـدار څخـه يې زيات وکـړ‬
‫نو پخپلـه مضـارب يـې ضامـن او ذمه وار دى له مشترک مال څخه د اخستلو حق نه لري‪.‬‬
‫‪ .10‬که چېرې د مضاربت په دوران کې د راس المال څښتن يا مضارب وفات شي د مضاربت تړون پاې ته‬
‫رسيږي او د وفات له ساعت سره سم کارو بار موقوف او معاهده ختم ګڼل کېږي د متوفي ټوله ترکه وارثانـو تـه‬
‫شرعـا ً ليږديـږي‪.‬‬
‫‪ .11‬که چيرې دمضاربت په دوران کې مال دسماوي افت يا غصب يا غال د وجه ضايع شي يا کښتۍ ډوبه شي‬
‫نو که ځنې مال تلف شي د ګټې له مجموع څخه تالفي کېږي او که ټول مال هالک شي او مضارب غفلت او‬
‫تکاسل پکې نه وي کړى نو تاوان دراس المال په څښتن با ندې راځي‪ .‬او که ګټه کې خساره وشي نو هم دراس‬
‫المال د څښتن د سهم څخه ګڼل کېږي‪.‬‬
‫‪ .12‬که چېرې په معاهده کې دپيسو مالک داشرط کړي چې که مال تلف شي نو مضارب يې ضامن دى‪ -‬دغه‬
‫شرط شرعا ً باطل دى او د مضاربت تړون صحيح دى‪.‬‬
‫‪ .13‬مضارب حق لري چې دمضاربت تجارتي مال دراس المال د څښتن له ا جازې پرته پور ورکړي خو ليک‬
‫به ورڅخه ا خلي او که ليک يې وانه خيسته او مال تلف شو او پور وړى منکر شو يا مړ شو يا وتښتېدو د‬
‫تاوان ضامن مضارب دى دغه راز مضارب ته روانه ده چې دمالک له مشورې پرته راس المال قرض ورکړي که‬
‫مضارب د مضاربت لپاره راس المال له هيواد څخه بهرته ليږدوي نو دراس المال له خاوند څخه به اجازت او‬
‫مشوره هرو مرو تر السه کوي‪-١( .‬م ‪١٩٣‬څخه تر‪)٢٠٣‬‬
‫دريم مبحث‪ :‬شراکت ‪ /‬مشارکت‪:‬‬
‫په اسالمي اقتصادي نظام کې دمشروع تجارت بل ډول شراکت يا دڅو سوداګرانو ګډ کاروبار کول دي چې د اسالم‬
‫يه سپيڅلي دين او شريعت څخه دمخه هم په بشري ملتونو کې دود وو‪.‬‬
‫تعريف‪ :‬لغوى‪ .‬فقهاؤ د شراکت داسې تعريفونه کړي دي‪:‬‬
‫الشرکة لغة‪ :‬هى اال ختالط اى خلط احد المالين باﻻخره بحيث ال يمتازان عن بعضهما ثم اطلقت عندالجمهور على‬
‫العقد الخاص بها وان لم يوجد اختالط النصيبين الن العقد سبب الخلط‪.‬‬
‫دشرکت لغوى معنى‪ :‬ګډون کول دي ديو شخص له بل سره د خپل مال داسې ګډول دي‪ -‬چې ديو بل مال معلومولى‬
‫او سره بيلولى نشي بيا د جمهور فقهاؤ په نزد شرکت خصوصي تجارتي تړون ته ويل کېږي که څه هم د دوه‬
‫ګډون کونکو برخې سره ګدې کړاى شوې هم نه وي – ځکه چې تړون دګډولو سبب ګرځي‪.‬‬
‫اصطالحي تعريف‪:‬ـ مشهور مفتى ابن عبادين دشرکت تعريف د ا سي کړى‪:‬‬
‫الشرکة‪ :‬عبارة عن عقد بين المتشارکين فى راس المال والربح ‪.‬‬
‫شرکت هغه تجارتي تړون ته ويل کېږي چې په سوداګرۍ کې د دوه يا زياتو ګډون کوونکو ترمنځ په راس المال‬
‫او ګټه دواړو کې وکړاى شي‪.‬‬
‫مشروعيت‪:‬‬
‫د شـرکت او تجـارتي ګـــــډون مشـروعيت په هغـه قـدسي حـــديث ثـابت دى چې پـه هغـه کې اللـــــــــه تعالى‬
‫فرمايلي دي‪:‬‬
‫انا ثالث الشريکين مالم يخن احدهما صاحبه فاذا خانه خرجت من بينهم‪.‬‬
‫ابوهريره رضى هللا عنه له نبي کريم صلى هللا عليه و سلم څخه روايت کړى دى چې هللا تعالى فرمايلي دي‪ :‬له‬
‫دوه شراکت کوونکي سره دريم د دوى زه يم ترڅو چې يو ددوى دواړو له هغه بل خپل شريک سره خيانت‬
‫ونکړي او کله چې خيانت سره وکړي نو ځه لدوي له منځه ووځم – يعنى ځه خپل فضل او مرسته ورڅخه قطع‬
‫کوم له مال او سوداګرۍ څخه يې برکت پورته کوم‪.‬‬
‫‪8‬‬
 ‫همدارنګه نبي کريم (ص) فرمايلي دي ‪ :‬يدهللا على الشريکين مالم يتخاونا‪.‬‬
‫دهللا تعالى الس او مرسته په سوداګرۍ کې له دوه ګډون کونکو سره تر هغه پورې وي چې دوى يو له بله سره‬
‫خپل منځى خيانت ونکړي‪.‬‬
‫نو له دغه دواړو احاديثو څخه د شراکت له مشروعيت سره سره د شراکت فضيلت هم ثابت شو‪.‬‬
‫دشراکت صحت شراطونه‪:‬ـ‬
‫فقهاؤ د تجارتي شراکت د صحت لپاره يو لړ شرطونه کېښودلي دي چې په الندې توګه بيان کړي شوي دي‪.‬‬
‫لومړى شرط يې دادى چې په سوداګرۍ کې د ګډون کونکو په منځ کې ايجاب او قبول وي او په رضا‬ ‫‪.1‬‬
‫مندي سره وي‪.‬‬
‫دويم شرط يې دادى چې په رايج الوقت سکو کې به وي‪ .‬ان تر دې چې که د اشياؤ او اجناسو په بڼه وي‬ ‫‪.2‬‬
‫نو دګډ کاروبا له پيل څخه دمخه به د هغوى قيمت په نغدو کې باېد وټاکل شي‪.‬‬
‫دريم شرط يې دادى چې د هر شريک دګټي اندازه داسې ګډ وي چې په هغو کې توپير او تميز کول په‬ ‫‪.3‬‬
‫بشپړه توګه غير ممکن وي – ترڅـو ګدونکوونکي هر يو ټول تجارتي مال خپل وګڼي په لګښت کې يې احتياط او‬
‫په ګټه کې مخلص وي‪.‬‬
‫څلورم شرط يې دادى چې د هر شريک دگټې اندازه به په ټاکلي حد سره معلومه وي لکه په سلو کې‬ ‫‪.4‬‬
‫دريمه يا پنځمه يا لسمه ځکه چې دهريو دګټې ونډه مجهوله وي شراکت نه صحي کېږي او فاسديږي‪.‬‬
‫پنځم شرط يې دادى چې د هريو ګټه به په ټول مال کې وي‪ .‬او په يو ټاکلي برخه د مال کې به ټاکلي نه‬ ‫‪.5‬‬
‫وي او که نه نو شرکت فاسدېږي‪.‬‬
‫دشرکت ډولونه‪:‬ـ‬
‫تجارتي شراکت په څلور ډوله دي چې په الندې توګه فقهاؤ بيان کړي دي‪.‬‬
‫‪-:١‬شرکت مفاوضه‪ :‬دمفاوضه معنى ده مساوات چې له تفويض څخه اخستل شوى دى‪ .‬د شراکت دغه ډول ته‬
‫ځکه مفاوضه ويل کېږي‪ .‬چې د دغه ډول تجارتي شراکت ټول برخه وال په هر څه کې سره برابر وي په راس‬
‫المال کې په ګټه کې په صالحيتونو او اختياراتو کې په اعتماد کې او داسې نورو تصرفاتو کې لکه پور اخستل‬
‫پور ورکـول او له همـدغه امله دوى يـو بل ته بشپـړ کاروبـار سپاري او يو دبل کفالت کوي‪ .‬البته په مسـاوي‬
‫توګه‪.‬‬
‫شرطونه‪ :‬په مفاوضه شرکت کې فقهاؤ دغه الندې شرطونه ضروري ګڼلي دي که چېرې يو هم ترې نه پکې نه‬
‫وي شرکت مفاوضه نه دى‪.‬‬
‫ټول شريکان به عاقل ‪ ،‬بالغ ‪ ،‬اصيل او په کار پوه وي‬ ‫‪.1‬‬
‫دراس المال په قدر او قيمت کې به برابر وي دپيل څخه ترپايه پورې‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫دريم دا چې په ګته کې به هم ټول سره برابر وي‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫څلورم دا چې دسوداګرۍ په ګردو چارو کې به مفاوضه وي او هغه داسې چې که يو شريک څه پيري‬ ‫‪.4‬‬
‫هغه بل هم ورپکي وي‪.‬‬
‫پنځم داچې د ګډون ليک سند کې به د شرکت مفاوضه کليمات ليکلي وي‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫احکام‪ :‬په شرکت مفاوضه پورې الندې احکام تړلي دي‪.‬‬
‫اقرار بالدين‪ :‬که يو شريک دچا په پور اقرار وکړي پر ټولو برخه والو الزمېږي‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫دتجارتي اموراتو التزام‪ :‬لکه پورونه او نور ضمانتونه په ټولو الزمېږي لکه په مال کې عيب او‬ ‫‪.2‬‬
‫مغصوباتو تضمين‪.‬‬
‫دمالي کفالت التزام‪ :‬ټول ګډون کونکي په مالي چارو کې يو د بل کفيل دي‬ ‫‪.3‬‬
‫دتجارتي راکړو ورکړو دحقوقو په مطالبو کې ټول سره برابر دي‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫‪-:٢‬عنـــان شـــرکت‪ :‬عنان له عن څخه اخيستل شوى دى چې د وړاندې کولو او عرضه کولو په معنى دى او‬
‫عنان شرکت و رته ځکه وايي چې ګډون کونکى يې يو بل ته په سوداګرۍ کې ګډون خپله غوښتنه او رضامندي‬
‫وړاندې کوي‪ .‬لکه چې ويل کېږي عن الشئ وعنت حاجة‪.‬‬
‫يعنې ماته يې فالني شى او يا خپله اړيتيا اوحاجت وړاندې کړ‪.‬‬
‫امام سبکي ويلي دي عنان دڅاروي له هغه پړي څخه عبارت دى چې په غاړه کې يې ورته اچولې وي او له ځان‬
‫سره يې کشوي او بيايې نو ځکه دې تجارتي شرکت ته هم عنان وايي چې ګډون کونکي په کاروبار يو بل سره‬
‫وړا ندې بيايي لڼده دا چې عنان شرکت هغه تجارتي ګډون دى چې د دوو يا له دوو څخه زيات کسان په ګډ تجارت‬
‫کولو سره متفق شي مګر دټولو سرمايه ‪ ،‬تصرفات او منافع سره برابر نه وي يعنى ديو تن مثالً يو لک وي او د‬
‫‪9‬‬
 ‫بل درې لکه وي يو د شرکت مسؤل وي مګر بل نه وي يو په کورکې ناست وي بل کاروبار کوي‪.‬‬
‫احــــــکـام‪ :‬دعنان شرکت عمده مسايل او احکام په الندې ډ ول دي‪.‬‬
‫په عنان شرکت کې ګډون کونکي يو دبل وکالت کوالى شي مګر يو له بل څخه کفالت نشي کولى‪ .‬يعنى‬ ‫‪.1‬‬
‫ګډون کونکي د يو بل پرنيابت سوداګري کولى شي مګر يو دبل پور خالصولو مسؤليت نه لري پخپله پور‬
‫اسختونکى مسؤل دى‪.‬‬
‫په معاهده کې دا شرط ليکل ضروري دى چې ټول شريکان کوى که يو يا څو‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ګټه به دراس المال يا سرمايې په تناسب سره تقسيموي‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫خساره او تاوان به هم دراس المال په تناسب سره وي‬ ‫‪.4‬‬
‫که چېرې د ګډون څخه د مخه ټول مال هالک شي يا ديو ګډون کونکى مال هالک شي او بل وي نو‬ ‫‪.5‬‬
‫دواړو صورتونو ېک تړون باطل دى‪.‬‬
‫که چېرې له ګډون کولوڅخه يو شريک مال واخلي او د هغه بل مال هالک شي نو دواړو شريکان په‬ ‫‪.6‬‬
‫پاتې مال کې سره شريک دي‪.‬‬
‫‪ -:٣‬شــرکــــة الوجـــوه‪:‬‬
‫تعريف‪ :‬وجوه د وجهه جمع ده چې په عربي کې مخ ته وايي او دلته مراد ورڅخه باور په ټولنه کې اعتبار او‬
‫اعتماد دى‪ .‬شرکة الوجوه داسې تجارتي ګډون ته وايي چې يو يا څو کسان چې مخور يا اعتمادي وي سره يو شي‬
‫له سوداګرو او کپنيو څخه په پور مال اخلي او په نغدو يې خرڅوي په هغه کې چې څومره ګټه وکړي په خپله‬
‫منځ کې يې تقسيم کړي له همدې امله دې شراکت ته شرکة الذمم هم ويل کېږي‪.‬‬
‫احـــکـام‪ :‬دشرکة الوجوه احکام او مسايل په الندې ډول دي‬
‫که دګډون کوونکو ترمنځ په دغه ګډون ا تفاق په مفاوضه راغلي وي نو شريکان يو د بل کفالت کولى‬ ‫‪.1‬‬
‫شي‪.‬‬
‫هر يو به د پيرودلي مال د نيمايي ثمن ذمه وار وي‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫پيردولى مال به هم نيمايي نيمايي وي‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ګټه هم د دوى ترمنځ نيمايي نيمايي وي‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫په معاهده کې به دمفاوضه لفظ ليکي ځکه چې دغه تړون او شرکت دواړو تر منځ په بشپړه او هر‬ ‫‪.5‬‬
‫اړخيزه مساوات قايم کړى شوى دى‪.‬‬
‫که چېرې دغه تړون او ګډون د عنان شرکت په اصولو وي نو د عنان شرکت اصول پکې اجرا کېږي اوپه‬
‫تړون کې دعنان لفظ ليکي‪.‬‬
‫‪ -:٤‬شــرکـة الصنـايـع‪:‬‬
‫تعريف‪ :‬صنايع د صنعت جمع ده صنعت کسب او کار ته ويل کېږي دغه شرکت داسې وي چې دکمپنۍ په ډول‬
‫ديو صنعتي کار دوه يا څو مسلکي وګړي په ګډ کار کولوسره متفق شي چې ګډ کار به سره کوي چې څومره‬
‫روپۍ ګټي هغه به د تړون له مخې خپل منځ کې سره تقسيموي‪ .‬دمثال په ډول دوه خياطان دوه نجاران دوه‬
‫دوبيان ‪ ،‬دوه موچيان يا دوه جوالګان پدې سره اتفاق وکړي چې يو ځاى به کاروبار کوي او په شريکه به پيسې‬
‫ګټې اوبيا به يې ټاکلي تناسب سره تقسيموي شرکة الصنايع ته په فقه کې شرکة االعمال واالبدان هم وايي بل نوم‬
‫يې شرکة التقبل دى ‪.‬‬
‫همدارنګه شرکة الضمان او شرکة المغاليس هم ورته وايي‪:‬‬
‫احــکـام‪:‬د شرکة الصنايع احکام په الندې ډول دي‬
‫که چېرې د دوى په ګډون ليک کې دمفاوضه کليمه ليکل شوي وي نو دټولو حقوق او مسؤليتونه سره‬ ‫‪.1‬‬
‫برابر دي د يوتن اقرار دټولو اقرار دى او که د شرکة العنان کليمه پکې ليکل شوي وي نو دهر يو دکار په تناسب‬
‫دهغه حقوق دي او ديو بل کفيل کېداىـ نشي‪.‬‬
‫دويم دا چې په دغه شراکت کې دهر شريک ګټه دهغه ضمان او ذمه واري په تناسب وي دکار په تناسب‬ ‫‪.2‬‬
‫نه وي نو که چېرې کوم يو ناروغ شي يا کوم لوري ته سفر وکړي نو اجوره د دوى ترمنځ د هغه شرطونو په‬
‫اساس تقسيميږي چې معاهده کې ذکر دي‪.‬‬
‫که چېرې په شراکت کې تاوان وشي نو په هريو باندې د ليکل شوي تړون په ا ساس تقسيميږي او که‬ ‫‪.3‬‬
‫يو يې جرم او جنابت وکړي نو تاوان پر ټولو دى مثالً يو خياط څخه کالي خراب شي او پرې تاوان شي نو پر‬
‫ټولو به وي‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫‪ -:٥‬شــرکـة الفـلـوس‪:‬‬
‫په روپيو کې دامام ابو حنيفه او امام ابو يوسف (رح) په نزد دشراکت کول ناروا دى ځکه چې که کوټه وي‬
‫دعروضو حيثيت لري او که رايج الوقت وي نو قيمت يې د ټاکونکو په واسطه ټاکل کېږي او دغه ټاکنه د سرو‬
‫زرو يا سپينو زرو په واسطه کېداىـ شي د حنابله او شا فعيه فقهاؤ هم همدغه نظر دى امام محمد (رح) ويلي دي‬
‫که مروجې روپۍ د شراکت راس المال وګرځول شي نو بيا شراکت روا دى ‪.‬‬
‫(‪ -١‬م‪١٨٥‬څخه تر‪)١٩٢‬‬
‫څلورم مبـحث‪ :‬صنـعـت او کسـبونـه‪:‬‬
‫صنعت او کسب دملکيت د روا اسبابو د جملي څخه يو سبب او د ژوند تيرولو له اسبابو څخه دى له همدې امله‬
‫داسالم سپيڅلي دين ورته خلک هڅولي او تشويق کړي دي نبي کريم (ص) په بې کاره خلکو غوسه شوى او د‬
‫ژوند اسبابو له په شاکېدو څخه يې کرکه کړې ده پيغمبر (ص) د الس کار ډېر ستايلى بيا يې د خپلې وينا په‬
‫ترڅ کې ويلي دي هيچا د الس دکار څخه پرته ښه خوراک نه دى خوړلى بيشکه د هللا پيغمبر (ص) داؤد عليه‬
‫السالم به دخپل الس دکار له محصول څخه خوراک کاؤ په بل ځاى کې داسې يې فرمايلي دي (خير ا لکسب کسب‬
‫يدالعامل اذانصح)‬
‫ژباړه‪ :‬دغوره کسب دکاريګر د الس کار دى هر کله چې د خلکو خير غوښتنونکي وي حقيقت دادى چې دصنعت‬
‫چارې د هللا پيغمبرانو هم سرته ر سولي دي امام حاکم د ابن عباس يو روايت ذکر کړى وايي چې حضرت داؤد‬
‫عليه السالم به د جنګ اسباب او زغرې جوړولې ادم (ع) کرونده ګر‪ ،‬نوح(ع) نجار‪ ،‬ادريس (ع) خياط او موسى‬
‫(ع) شپون ؤ په اصحابو کې ځينې خلک داسې ؤ چې هغوى به د صنعت چارې لکه اهنګري ‪ ،‬سوداګري ‪ ،‬خياطې‬
‫او موچې توب کاؤ دغه خبره ډېر د حيرانتيا وړنده داځکه چې داسالم ډېر امامان او لوى عالمان هغو کسبونو ته‬
‫منسوب دى چې دوى په خپل وخت کې ترسره کول او د خپل ژوند وسيله يې ګڼله تر اوسه پورې د دوى علمي‬
‫اثار په همدې نومونو لولو‪ ،‬بزاز (د رخت سوداګر) ‪،‬قفال( قلف جوړونکى) ‪ ،‬زجاج (دشيشو جوړونکى) ‪ ،‬خراز(‬
‫څپلې ګنډونکى) جصاص( چونه خرڅونکى يا رنګمال) خواص ‪ ،‬خياط ‪ ،‬ګندونکى قطان (دمالوچو څخه تار‬
‫جوړونکى) ‪ ،‬صواف ( دوړيو څخه سپڼسي جوړونکى) او داسې نور‪.‬‬
‫مومن مسلمان ته الزمه ده چې کار وکړي او دحالل روزي په الس ته راوړلو د ځمکې په تل او يا تر اسمان‬
‫الندې هر رنګه کار چې وي په هلو ځلو الس پورې کړي ترڅو د خپل ځان او خپلې کورنۍ ضرورتونه پوره‬
‫کاندي‪.‬‬
‫قران عظيم الشان دځنې صنايعو ذکر کړى له دې جملې څخه يې د اوسپنې صنعت ته اشاره کړې هللا تعالى‬
‫فرمايلي دي ( و انزلنا الحديد فيه باس شديد و منافع للناس)‬
‫ژباړه‪ :‬او موږ اوسپنه راکوزه کړې ده چې پدې کې سخت جنګ او خلکو ته ګټې دي‪.‬‬
‫په همدې توګه دصنعتي منسوجاتو په هکله قران غظيم الشان فرمايي‪:‬‬
‫يا بني ا دم قد انزلنا عليکم لباسا يوارى سواتکم وريشا ً‬
‫ژباړه‪ :‬اى د ادم اوالده موږ تاسې ته جامې نازلې کړې دي چې ستاسې دبدن شرم ځايونه وپوښي او ستاسې د‬
‫بدن د ساتنې اوښکال وسيه هم دى‪.‬‬
‫له دې سره سره د اباديو جوړښت په باب فرمايلي (‪      ‬‬
‫‪             ‬‬
‫‪          ‬‬
‫ژباړه‪ :‬يعنې هغې ته وويل شوه چې بنګلې ته ننوزه هغې چې وکتل ګومان يې وکړ چې د ابو حوض دى او‬
‫ورکوزېدلو لپاره هغې خپلې پايڅې بډ وهلي سليمان وويل دا دښيښې روڼ هوار فرش دى‪.‬‬
‫صنعت په دغو ورځو کې د ځواکمن اقتصاد له مهمو بنسټونو څخه شمېرل کړي چې ديو هيواد ډېره ګټه‬
‫ورپورې تړلې ده داسې يو مبارک کار دى چې پيغمبرانو اصحابه او اسالمي قانون پوهانو سرته رسولي دي‪.‬‬
‫(‪-٣‬م ‪١٠٩‬څخه تر‪)١١١‬‬
‫پنځم مبـحث‪ :‬مــزارعـت‬
‫مزارعت دې ته ويل کېږي چې دبل چا ځمکه په نيمايي يا دريم‪ ،‬يا څلورمه ونيسي په داسې ډول چې ځمکه به د‬
‫هغه وي خدمت او عمل به د ده وي يا داچې ځمکه به د يو وي تخم ‪ ،‬يوه کول او خدمت مشترک وي په اسالم کې‬
‫مزارعت روا دى مګر فقهاؤ د مزارعت اته ډولونه ښودلي دى چې څلور صورتونه يې جائز او روا دى او څلور‬
‫يې ناروا دي چې په ال ندې ډول دي‪.‬‬
‫صحيح ډولــونـه‪ :‬دمزارعت جايز صورتونه په الندې ډول دي‪.‬‬
‫‪11‬‬
 ‫چې ځمکه ديو شخص وي ‪،‬تخم دکرهنې االت او عمل هر څه دبل وي او د دواړو ترمنځ دا تړون وشي‬ ‫‪.1‬‬
‫چې په دغه صورت کې به دځمکې څښتن دپيداوار مثالً نيمايي دريم يا څلورمه ونډه اخلي‪.‬‬
‫چې ځمکه تخم او کرهڼې تول سامان د يوشخص وي صرف عمل کار او خدمت دبل شخص وي او دواړو‬ ‫‪.2‬‬
‫ترمنځ دا تړون وشي چې د عمل او کار څښتن ته به د حاصل څخه دومره ونډه ورکوي‪.‬‬
‫چې ځمکه او تخم د يو شخص وي د کرهنې ټول سامان االت هم د دواړ او عمل د بل وي او بيا دواړو‬ ‫‪.3‬‬
‫ترمنځ تړون وشي چې د ځمکې حاصل به دواړو ترمنځ نيمايي وي‪.‬‬
‫چې ځمکه هم د دواړو وي تخم هم د دواړو ګډ وي د کرهڼې سامان االت هم د دواړو او کار عمل او‬ ‫‪.4‬‬
‫خدمت هم د دواړو سره مشترک وي او بيا د حاصل د برخو په ټاکلو کې د دواړو ترمنځ تړون وشي‪.‬‬
‫ناروا صورتونه‪ :‬د مزارعت ناروا صورتونه په الندې ډول دي‪:‬‬
‫چې ځمکه د دواړو وي بيا يو شخص دځمکې سره تخم هم ورکړي او دويم شخص له ځمکې سره‬ ‫‪.1‬‬
‫دکرهڼې سامان االت او غوايان هم دبل وي دغه صورت دجمهورو په نزد نارواد ى مګر بعضي فقهاؤ ويلي دي‬
‫چې که چېرې په کوه سيمه کې دغه صورت عام دود وي نو بيا روا دى‪.‬‬
‫چې ځمکه ديو کس وي تخم د بل شخص وي غوايان او يوې بل شخص (دريم ) وي او دڅلورم شخص‬ ‫‪.2‬‬
‫خدمت او عمل وي او بيا دحاصل په باره کې څلور واړه تړون وکړي‪.‬‬
‫چې تخم او دکرهڼې سامان االت ديو کس وي ځمکه او خدمت دبل کس وي‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫چې ځمکه ديو کس وي او تخم کې سره شريک وي او دعمل او کار په باره کې پريکړه وکړاى شي چې‬ ‫‪.4‬‬
‫دځمکې دڅښتن څخه پرته دبل چا وي يعنې دا کيښودل شي چې خدمت به دځمکې مالک نه کوي بلکې بل څوک‬
‫(‪-٢‬م ‪١٨٣‬څخه تر‪)١٨٥‬‬ ‫به يې کوي‪.‬‬
‫شپږم مبحث‪ :‬اجــــــاره‬
‫د روا تجارت او فردي مالکيت له مواردو څخه بل اجاره ده اجاره له اجرت څخه ده او هغه دا چې يو چا‬
‫ته خپل څاروى ‪ ،‬دوکان ‪ ،‬کارخانه په ټاکلي کرايه ورکړي او يا ځمکه په غله او د دغې ځمکې په حاصل ورکړي‬
‫دمثال په ډول يوشخص د ځمکې څښتن دى بل ته وويل ماته دکال راکوه نوره ستا شوه هغه يې ورسره قبوله‬
‫کړي او دکرايه په توګه يې ورڅخه واخلي نو فقهاؤ ويلي دي چې جايز دى لکه چې وايي‪ :‬مماتحوز االجارات‬
‫عليه من دراهم او دنانير او موزون او معدود جاز استيجار االرض للزرع‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬په درهمو او دينارونو يعنې نغدو روپيو او تول کېدونکو او عددي شمېرونکي شيانو ا خستلو په عوض‬
‫کې ځمکه په زراعت ورکول روا دى لکه چې حديث کې راغلي دي‪.‬‬
‫عن حنظلة بن قيس انه سال رافع بن خديج عن کراء االرض؟ فقال‪ :‬نهى رسول هللا (ص) عن کراء االرض قال‪:‬‬
‫فقلت‪ :‬اباذهب والورق؟ فقال‪ :‬امابلذهب والورق فال باس به‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬له حنظله بن قيس څخه روايت دى چې ده له رافع بن حديج (رض) څخه په کرايه د ځمکې ورکول د حکم‬
‫په اړه پوښتنه وکړه؟ هغه راته وويل رسول هللا (ص) په کرايه باندې د ځمکې له ورکول څخه ممانعت کړى دى‬
‫ما ورته وويل که په سروزرو يا سپينو زرو (نغدو روپيو) په کرايه ورکړي راته يې وويل‪ :‬دسرو زرو او سپينو‬
‫رزو په عوض کې په کرايه ورکول روا دى او پرواه نه لري‪.‬‬
‫په نغدو روپيو ځمکه په اجاره ورکول يا په بل کوم شي دوه صورتونه لري‬
‫(‪ )١‬يو دا چې د ځمکې څښتن کومې نغدې روپۍ اخلي هغه صرف د ځمکې د کرايه په نيت واخلي نو صحيح ده‬
‫(‪ )٢‬مګر که دځمکې څښتن د ځمکې د حاصل اټکل وکړى او د هغه کښت خپله برخه اټکل کړي او مخصوص‬
‫(‪-٢‬م‪١٨٩‬څخه تر‪)١٩١‬‬ ‫مبلغ قيمت اجاره نيوونکي څخه ترالسه کړي بيا حرام دى‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫دريم فصل‬
‫دسوداګري ناروا ډولونه‬
‫داسالم په اقتصادي نظام کې ټول هغه راکړي ورکړې شرعا ً ممنوع ګرځول شوي دي چې د جـاهـليت پـه زمانه‬
‫کې ترسره کېدل چې اوس هم ځنې ملتونو کې ځنې د دې نه يا ټول دپخوا پشان ترسره کېږي چې په الندې ډول‬
‫دي‬
‫لومړى پراګراف ‪ :‬بيع منابذه‪ .‬بيع منابذه دې ته ويل کېږي چې پلونکى (بايع) د رخت تان يا بل تجارتي‬
‫سامان مشترې (پيرودونکي) ته ور واچوي نو دهغه بيع به پرې الزم شي دويم صورت يې داؤ چې مشتري شګه‬
‫په الس کې واخيسته او تجارتي سامان لکه څاروي يا رختونو ته به يې ګوزاره کړه څومره به چې پرې ولګيدل‬
‫په ټاکلي نرخ به د هغه پيردول پرې الزم شول که د دې خوښه به وه او که نه وه يا د بايع خوښه به وه او که نه‬
‫وه‪.‬‬
‫دويم پراګراف ‪ :‬بيه مالمسه ‪ :‬بيع مالمسه دى ته وايي چې که مشتــري به مبيعــــه لمس کړه يعنې پـــر‬
‫پلورونکي شي به يې الس وليګده نو دهغه پيردول به پرې الزم شو يا دهغه دپرانستلو کتلو او خرښولو حق يې‬
‫نه درلوده ‪ .‬دويم صورت داؤ چې مشتري به سترګې پټې کړې او بايع او مشترې به دا فيصله سره وکړه چې په‬
‫کوم مال دده الس وليګده هغه په دومره قيمت دده شوه‪.‬‬
‫دريم پراګرف ‪ :‬بيع حبل الحبلة ‪ :‬دحبل الحبلة معنى دا ده چې يو شخص له بل څخه څاروى وپيري او ورته‬
‫وواي ددې قيمت به هله درکوم چې دا لنګه شي او بيا ددې په ګيډه کې بچى لنګه شي داسې پلورل اوپيردول‬
‫ناروا دي‪.‬‬
‫څلورم پراګراف ‪ :‬بيع صفقة‪ :‬بيع صفقة داسې وه چې مشتري به خپل الس د بايع په الس وواهه او ورته به‬
‫يې وويل ستادغه مال په دومره قيمت زما شو بس مبعيه به په هماغه قيمت د هغه شو ډېر ځلي به داسې کېدل‬
‫که بايع به خوښه وه او که نه مشتري به په چاالکۍ سره دبايع الس ونيوو او په خپل الس به يې وواهه او په‬
‫ټالکي قيمت مبيعه به يې ورڅخه وپلورله او بايع به مجبوراً قبوله کړه‪.‬‬
‫پنځم پراګراف ‪ :‬بيع مزابنة‪:‬وچه او پخه ميوه په ونو کې په لنده ميوه پلورل او پيرودل ناروا دي دغه ډول‬
‫خرڅالو ته په شريعت کې مزابنه وايي‪ :‬سعيد بن مسيب ويلي دي ( ان رسول هللا صلى هللا عليه وسلم نهى عن‬
‫بيع المزابنة والمحاقلة)‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬په تحقيق سره رسول هللا (ص) دمزابنه او محاقله پلورلو او پيردولو څخه ممانعت کړى دى‪.‬‬
‫شپږم پراګراف ‪ :‬بيع مصراة‪ :‬بيع مصراة دى ته وايي چې لوشونکى څاروي لکه غوا‪ ،‬ميښه ‪ ،‬اوښه ‪ ،‬ميږه‬
‫او اوزه چې شيدې کوي څښتن يې غواړي چې وې پلوري نو څو ورځې يې تيونه وتړي چې غوالنځه يې ښه له‬
‫شيدو څخه ډکه شي بيا يې بازار ته پلورلو لپاره بوحي او په اوچت قيمت يې وپلوري‪.‬‬
‫اووم پراګراف ‪ :‬بيع عربان‪ :‬عربان تجارتي معامله داده چې بايع او مشتري سودا وکړي او بيا مشتري يو څه‬
‫ثمن (پيسې) ورکړي او ورته وايي نورې روپۍ به په فالني ورځ درکړم بايع ورته وايي سمه ده که په ټاکلي‬
‫تاريخ دې پاتې روپۍ رانکړې يا له سودا څخه پښيمانه شوې نو راکړې ورپۍ د پښيمانتيا او تاوان په توګه زما‬
‫شوې او پلورلى شي به مې هم خپل وي او يا مشتري ورته ووايي که ته پښيمانه شوې نو څومره روپۍ چې ما‬
‫بيعانه درکړې دي نو هماغومره روپۍ او هم زما بيعانه دواړه به په پښيمانيتا کې راکوې هغه يې هم ورسره‬
‫قبوله کړي دغه ډول راکړه ورکړه شرعا ً ناروا دي لکه چې په حديث کې راغلي دي‪.‬‬
‫(عن عمرو بن شعيب عن ابيه عن جده ! ان النبي صلى هللا عليه وسلم نفى عن بيع العربان)‬
‫ژباړه‪ :‬له عمرو بن شعيب هغه له خپل پالر هغه د ده له نيکه څخه روايت کړى دى چې په تحقيق سره نبي کريم‬
‫دعربان ډول له سودا کولو څخه ممانعت کړى دى‪.‬‬
‫اتم پراګراف ‪ :‬بيع نجش (بولي وهل) ‪ :‬په صارفينو او حاجتمندانو باندې په اوچته بيه د اجناسو د پلولو په‬
‫خاطر ځنې حريص تاجران داسې کوي چې يو څو جملې مشتريان ځان ته برابر کړي کله چې مشتري ووايي زه‬
‫دغه مال مثالً په زر روپۍ اخلم هغه ورته وواي زماپه يو نيم زر شو هغه بل غږ وکړي زماپه دوه زره شو‬
‫حاجمتمند هغه د يو زر روپيو شى څه دپاسه په دوه زره واخلي دغه ډول د درواغو بولي وهل په اسالم کې ناروا‬
‫او ممنوع دى نبي کريم (ص) فرمايلي دي‪.‬‬
‫(عن ابي هريرة قال‪ :‬قال رسول هللا صلى هللا عليه وسلم ال تناجشو)‬
‫ژباړه‪ :‬له ابوهريره (رض) څخه روايت دى چې ويلي دي‪ :‬رسول هللا (ص) فرمايلي دي پر خلکو با ندې د سودا‬
‫د نرخ اوچتولو لپاره په دوراغو بولي مه وهئ‪.‬‬
‫‪13‬‬
 ‫نهم پراګراف ‪ :‬بيع مضطر‪ :‬مضطر له اضطرار څخه دى چې اړتيا او مجبوريت ته ويل کېږي بيع مضطر‬
‫هغه بيع ده چې بايع د مجبوريت له مخې خپل کوم شى پلوري نو مشتري يې په خورا ارزانه قيمت ورڅخه اخلي‬
‫يا داچې مشتري د يو شي اخيستلو ته مجبور وي سوداګر يې د ورځې له نرخ په اوچته بيعه پرې پلورې‪.‬‬
‫لسم پراګراف ‪ :‬بيع الکالي با لکالي ( پور په پور) دغه راکړه ورکړه داسې ده چې يو سړى بل ته تر يو‬
‫ټاکلي نېټې پورې مثالً يو زر روپۍ ورکړې او کله چې دغه نېټه پوره شي او د پور څښتن مطالبه وکړي او‬
‫مقروض ورته ووايي روپۍ نشته او د اسې وکړه چې ته دغه خپل پور په پور په ما وپلوره يعنې يو زر روپۍ په‬
‫دوه زره روپۍ پرې وپلوري تر بلې نېټې پورې په اسالم کې دغه معامله ناروا ده ځکه چې نه موبيعه موجوده‬
‫ده او نه ثمن موجود دى او دا جاهلي بيعه ده نبي کريم (ص) ممانعت ورڅخه کړى دى لکه چې حديث کې روايت‬
‫دى‪.‬‬
‫(عن ابن عمر ان النبي صلى هللا عليه وسلم نهى عن بيع الکالي با لکالي)‬
‫کالي له کال څخه دى چې د وروسته والي او تاخر په معنى ده‪.‬‬
‫يوولسم پراګراف ‪ :‬بيع غرر‪ :‬بيغ غر ردې ته ويل کېږي چې په هغې کې عوضين( مبيعه يا ثمن‪ ،‬قيمت) کې‬
‫دکوم يو مقدار او اندازه معلومه نه وي يا د مبيعي تسليمول ممکن نه وي لکه چې يو شخص پر بل باندې په هوا‬
‫مارغان يا به سمندر کې کبان يا د څاروي په ګيډه کې څاروى وپلوري‪.‬‬
‫دولسم پراګراف ‪ :‬بيع الحکر‪ :‬حکر له احتکار څخه دى او احتکار د قلت او کمښت په معنى ده بيع حکر هغې‬
‫بيعې ته ويل کېږي چې سوداګر ار تزاقي مواد او غله د ورځې په نرخ وپيري او په خپلو ګودامونوـ کې يې‬
‫زيرمه کړي او په مارکيټ کې مصنوعي کاختي پيداکړي چې د غلي نرخ اوچت شي او بيا يې خپلې خوښې په نرخ‬
‫د پلورلو لپاره عرضه کړي او يا يې د غلي په موسم کې په ارزانه بيه واخلي او په ګودامونوـ کې يې زيرمه کړي‬
‫او کله چې موسم تير شي په ا وچت نرخ يې پلوري‪.‬‬
‫ديارلسم پراګراف ‪ :‬بيع مجازفة‪ :‬له جزاف څخه ده چې په عربي ژبه کې اټکل او تخمنين ته ويل کېږي بيع‬
‫مجازفه داسې بيع ده چې مشتري مبيعه په اټکل سره واخلي پرته له پيمانه او تول څخه دمثال په ډول بايع ته‬
‫ووايي ستا د غنمو په دغه بوجۍ کې څومره غنم دي هغه ووايي تللې مې نه دي خو دولس منه دى مشتري ورته‬
‫ووايي ما په دولس منه درڅخه واخيسته‪.‬‬
‫مجازفة په درې شيانو کې وي يو د غنمو په بوجۍ يا جوارو‪ ،‬وريجو او داسې نورو ارتزاقي موادو کې بل په‬
‫روپيو کې لکه يو سړى بل ته ووايي ماستا دغه کور‪ ،‬دوکان يا ځمکه په دغه روپيو درڅخه واخيته چې زما دغه‬
‫کڅوړه کې دي او هغه يې شمېرلى نه وي دريم په مبيعه او ثمن دواړو کې مجازفة او اټکل وي‪.‬‬
‫څوارلسم پراګراف ‪ :‬بيع االجالب‪ :‬اجالب د جلب جمع ده چې د ګټې په معنى ده‪ .‬دغه بيعه داسې ده چې دغلي‬
‫جالبان له مارکيټ څخه د غلې پلورونکو ته مخې ته ورځي غله په ارزانه بيه ورڅخه پيري بيا يې يا خو په‬
‫اوچته خرڅوي او يا خو يې په ګودامونو کې زيرمه کوي کله چې اسعار اوچت شي دخلکو طلب غوښتنه زياته‬
‫شي بازار ته يې عرضه کوي او د خپلې خوښـې په نرخ يـې چـې د شريعت لـه مخې دغه ډول راکـړه ورکـړه‬
‫ممنوع ده‪.‬‬
‫پنځلسم پراګراف ‪ :‬بيع المضامين‪ :‬بيع المضامين دې ته وايي چې د څاروي په ګيډه کې څاروى وپلورل شي‬
‫اسالم څخه د مخه په عربو کې دغه ډول تجارت هم دود وو يعنې څاروى به بچي نه وو زيږولي له زوکړي څخه‬
‫دمخه به يې سودا وشوه او وبه پلورل شو له شريعت څخه ناخبره مسلمان وګړي اوس هم دغه ډول جاهلي‬
‫تجارت کوي پداسې حال کې چې په اسالم کې دغه سوداګري ممنوع ده‪.‬‬
‫شپاړلسم پراګراف ‪ :‬بيع الحيوان بالحيو ان نسيئة ‪:‬يو څا روى پر بل څاروي پلورل هغه داسې چې يو تن‬
‫بل ته ووايي ته ماته خپل څاروى پور راکړه زه به تاته بيا دده په بدل کې همدغه ډول څاروى درکړم هغه يې هم‬
‫ورسره قبوله کړې او سودا سره وکړي په عربو کې د اسالم څخه دمخه دغه ډول سوداګري او تجارت هم دود‬
‫وو چې د اسالم په مبارک دين کې ممنوع دى‪.‬‬
‫اوولسم پراګراف ‪ :‬بيع الحيوان باللحم‪ -:‬په غوښه باندې د څاروي پلورل ددي دوه صورتونه دي‪ .‬يوداسې‬
‫چې يوکس بل ته ووايي دري منه غوښه راکړه زه به يې په بيع کې پسه يا اوزه درکړم هغه يې ورسره قبوله‬
‫کړي او سودا سره وکړي دويم صورت يې دادى چې يوکس هغه بل کس ته وواېي زما دغه څاروى په دومره‬
‫مقدارغوښه (لس منه ‪،‬پنځه منه) ستاشو هغه يې ورسره قبوله کړي دغه ډول سودا ته نبي کريم ص دجاهليت‬
‫دزماني د قماراو جوارۍ يو ډول ويلي دي‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫سلف ونق ٍد‪ :‬داسي سودا کول چې يوکس بل څخه يوشي وپيري او ورته ووايي زه له تا‬ ‫ٍ‬ ‫اتلسم پراګراف ‪ :‬بيع‬
‫څخه داشي اخلم په څلور زره پدي شرط چې دوه زره درکوم اودوه زره به پور وي په جهالت کې دغه بيع هم‬
‫رواج درلود چې داسالم مبارک دين ممنوع ګرځولي‪.‬‬
‫نولسم پراګراف ‪ :‬بيع السنين ‪:‬بيع السنين په دې معنا چې يو سوداګر د مېوې باغ د څلور کالو لپاره په‬
‫ټاکلي نرخ واخلي اود څو کلونو د مېوې قيمت د باغ مالک ته اداء کړي په داسې حال کې چې دغه ډول سودا‬
‫کول د پلورونکي او پيرودونکي دواړو لپاره زيانمن دى‪ .‬د باغ د څښتن لپاره له دې امله چې هر کال قيمتونه‬
‫توپير کوي او اسعار اوچتېږي او د مشتري لپاره ځکه چې پر مېوه د افتو د رالتو احتمال وي‪.‬‬
‫شلم پراګراف ‪ :‬بيع الثنيا ‪ :‬ثنيا په دې معنا چې بائع مشتري ته ووايي دغه مبيعه په دومره در باندې پلورم‬
‫خو شرط پرې کېږدي لکه چې څاروى پرې وپلوري او ورته ووايي چې بار به پرې نه وړې او سورلۍ به پرې‬
‫نه کوې‬
‫يويشتم پراګراف ‪ :‬بيع السوم‪ :‬که يو مشتري له بائع سره مبيعه قيمت کوي او دواړه سره توافق وکړي بل‬
‫ته روا نه ده چې ده هغه پر بيع بايع ته په هماغه مبيعه کې بيعه اوچته کړي‬
‫دوويشتم پراګراف ‪ :‬د تصويرونو او بتانو پلورل او پيرودل د پيشوګانو او سپيانو خرڅول او ثمن يې‬
‫(‪-١‬م ‪١٥‬څخه تر‪)٢٣‬‬ ‫خوړل ممنوع دى‪.‬‬
‫درويشتم پراګراف ‪ :‬دغال د مال بيع ‪ :‬مسروقه(د غال مال) اخيستل او خرڅول قط ًع حرام دى پدې اړه نبي‬
‫کريم(ص) فرمايي من وجد عين ماله عند رج ٍل فهو احق به ويتبع البيع من باعه‬
‫ژباړه ‪ :‬هر چا چې خپل مال د کوم سړي سره وليده نو همغه يې ډير حقدار دى او مسروقه مال پيرودونکى او‬
‫بايدهغه سړى پيداکړي چا چې پرې خرڅ کړى وي نوکوم دوکاندار چې غالشوى مال په ارزانه بيع پيري او‬
‫هغوي ته د حقيقت علم وي نوشرعي د نقطي نظره سره ددې چې هغه ددي قيمت ورکړي وي ولي په دي مال‬
‫باندې هيڅ حق نه لري که چيرته د مال خاوند ته معلوم شي چې د هغه مال د فالني سړى سره دى نوهغه پرته د‬
‫کوم مزاحمت نه هغه وړلى شي پاتي شوه د دوکاندار د پيسوخبره چې غله ته يې ورکړي نو هغه به غل پيداکوي‬
‫اوپيسي به تري بيرته اخلي که نه نود هغه پيسي ضايع شوي‪.‬‬
‫څلورويشتم پراګراف ‪ :‬دمال عيب پټول‪:‬ـ عن واثلة ابن االسقع قال سمعت رسول هللا صلي هللا عليه وسالم‬
‫يقول من باع عيبا لم يتنبه لم يزل في مقت هللا او لم تزل المليکة تلعنه‬
‫ژباړه‪ :‬واثله ابن االسقع نه روايت دى چې ما د نبي کريم (ص) څخه اوريدلي دي چاچې خپل عيب لرونکي مال‬
‫پرته ددې چې عيب ووايي خرڅ کړنو تل هغه د هللا تعالي په غضب کي وي يا پريښتي پري هميشه لعنت وايي‬
‫نن سبا دعيب لرونکى مال په اصل مال (ښه مال)کې داسي پټول چې د مشتري څخه د هغه عيب پټ وي ديوهنر‬
‫حيثت يي ځانته غوره کړې اوکوم سړى چې په دې کارکې مهارت لري ډيرپوه ګڼل کيږي ياکه څوک خپل څاروي‬
‫خرڅوي اومالک دهغه په اړه مکمل معلومات لري نوکه چيرته مال عيب ولري او اخيستونکي ته ونه وايي‬
‫اوخرڅ يې کړي دا فريب کاري ده او دغه بيع حرامه ده چې الندې حديث شريف دبيلګې په توګه راوړلي شوي‬
‫عـن ابـي هـريـره ان رسول هللا( ص ) مر على صبرة طعـام فادخـل يده فيها فنالت اصابعه بلالً فقال ما هذا يا‬
‫صاحــب الطعــام قــال اصـابتـه السما َء يـا رسـول اللـه قــال افـال جعـلته فـوق الطعـام کى يـراه النـاس مـن غش‬
‫فليس مني‬
‫ژباړه‪ :‬له حضرت ابوهريره څخه روايت دي چې نبي کريم (ص) دغلې په يو ډيري باندي تيريده هغه (ص) په کې‬
‫الس وردننه کړ نو ګوتي مبارکي يې د نموالي احساس وکړ ويي فرمايل اى غلې واال داڅه؟هغي وويل يارسول‬
‫هللا باران شوى وو وې فرمايل چې تا دغه نم داره غله ولې پاس نه کړه ترڅوخلکو ليدلى واى بيا وفرمايل چا چې‬
‫(‪-٥‬م‪١٩٨‬څخه تر‪)٢٠٠‬‬ ‫دوکه وکړه هغه له مانه نه دي‬

‫‪15‬‬
 ‫څلورم فصل‬
‫د تجارت د نارواوالي مواصفات‬
‫لومړى مبحث‪ :‬احتکار‬
‫اسالمي فقهاوو ( قانون پوهانو) په رايه احتکار عبارت دى د خوراکي شيانو او يا له خوراکه پرته نور توکې‬
‫چې خلک ورته اړتيا ولري بندول او لوړ خرخ ته يې ساتل دي اوسنى اقتصاد پوهان يې داسې تعريفوي ‪ :‬د‬
‫زياتې ګتې د الس ته راوړلو په خاطر د عرضې او تقاضا په نظام واکمنۍ ته احتکار ويل کېږي او يا خو د غير‬
‫انساني اهدافو د تر السه کولو په مقصد په خپله واکمنۍ د بازاري سامان ساتل دي‪.‬‬
‫د اسالم سپېڅلي دين د احتکار له ټولو ډولونو څخه دخلکو مخه نيولې ده امام قاضي ابو يوسف وايي دهر هغه‬
‫شي بندول او په خپله قبضه کې ساتل چې خلکو ته زيان رسوي احتکار ګڼل کېږي اګر که سره زر اويا جامې‬
‫وي‪.‬‬
‫له دې امله چې په احتکار کې د سوداګرۍ او صنعت ازادي له منځه ځي د خلکو په وړاندې د رزق او روزۍ‬
‫دروازې بندېږي الزمه ده چې خلک کار وکړي‪ .‬او روزي تر السه کړي په همدې توګه د احتکار په وسيله د‬
‫روا سيالۍ او رقابت روح چې د ښه سامان د جوړولو ا و د توليد د پرمختګ المل ګرځي وژل کېږي‪.‬‬
‫د احتکار عيبونهـ او نيمګړتياوې‪:‬ـ‬
‫الف‪ :‬د برابرې سيالۍ په سيوري کې د خپل عادي حالت څخه د شيانو او خدماتو د نرخ لوړېدل‬
‫ب‪ :‬د خامو موادو او مصنوعاتو په نرخونو واکمني چې دغه کار د اقتصادي لويو کتلو په شکل څرګندېږي په‬
‫اقتصادي تاريخ کې د ترست او کارتل په نوم شهرت لري‪.‬‬
‫ج‪ :‬فني ابعاد په خپل حال پاتې کېږي ځکه چې برابر سيالي له منځه تللي له همدې کبله توليد په خپل حال‬
‫پايښت مومي‪.‬‬
‫د‪ :‬په ډېرو وختونو کې توليد د کميت اوکيفيت په لحاظ لږ کېږي‬
‫چې دغه کار د ډېرو کارګرانو د وزګارتيا المل ګرځي‪.‬‬
‫هـ ‪ :‬د خلکو ضرورتونه په پوره توګه نه ترسره کېږي‪.‬‬
‫و‪ :‬د ولسونو ذلت او د ژوند په بېالبېلو وسايلو يې د ګوتو په شمېر خلکو واکمني وي‪ .‬تردې پورې چې ځينې‬
‫احتکار کوونکي اشخاص خپلو انحصاري اهدافو ته درسېدو پخاطر زيات توليد شوى سامان له دې کبله له‬
‫منځه وړي چې ساتنه يې د لوړ لګښت غوښتنه کوي‪ .‬د بلې خوا ډېر محتکرين د خامو موادو د نرخونو په‬
‫راټيټولو کې مهم رول ادا کوي هغه خام لومړني مواد چې مخ په ودې هېوادونه يې په توليد بخت وي‪.‬‬
‫احتکار په اړه نبوي احاديث‪ :‬د احتکار د ناروا والي په اړه ډېر زيات نبوي احاديث دي چې د دې جملې څخه‬
‫يو څو په الندې ډول دي‪.‬‬
‫امام ابو داود ترمذي او امام مسلم (رح) دغه روايت نقل کړى چې دى (( ان النبي صلى اهللا عليه وسلم‬ ‫‪.1‬‬
‫قال من احتکر فهو خاطئي)) يعنې هر هغه څوک چې په احتکار الس پورې کړي ګناهګار دى‬
‫امام احمد ‪ ،‬حاکم ‪ ،‬ابن ابي شيبه او بزار دغه روايت نقل کړى (( النبي صلى هللا عليه وسلم قال من‬ ‫‪.2‬‬
‫احتکر الطعام اربعين ليلة فقد برئ من هللا وبرئ هللا منه ))‬
‫يعنې هر هغه څوک چې د خوراک شيان څلوېښت شپې د احتکار په نيت وساتي بېشکه دغه سړى د هللا جل‬
‫جالله څخه بېزار او هللا (ج) له ده څخه بېزار دى‪.‬‬
‫په همدې توګه رزين (رح) د خپلو احاديثو په مجموعه کې دغه روايت نقل کړى چې پيغمبر صلى هللا‬ ‫‪.3‬‬
‫ويلي دي (( بئس العبدا المحتکران سمع بر خص ساه وان سمع بغالء فرح)) يعنې محتکر شخص بد ترين‬
‫انسان دى محتکر بنده چې ارزاني واوري پرې خفه کېږي او که د نرخونو لوړېدل واوري خوشحالېږي‬
‫ابن ماجه او حاکم د ابن عمر (رض) څخه روايت نقل کړى دى چې په يقيني توګه پيغمبر صلى هللا عليه‬ ‫‪.4‬‬
‫وسلم ويلي دي ( الجالب مرزوق وا ملحتکر ملعون ) يعنې هغه څوک چې بازار ته د خوراک شيان را غواړي‬
‫هغه ته رزق ورکول کېږي او محتکر سړى ملعون دى‬
‫امام شو کاني (رح) په پورتنيو روايتونو د تبصرې په صورت کې داسې ويلي دي ( په دې کې خو هيڅ شک‬
‫نشته چې نبوي مبارکې ګنې ويناوي د احتکار په ناروا توب داللت کوي د هللا د پيغمبر وينا دغه برخه چې‬
‫محتکر ګنهګار دى داحتکار په حراموالي کفايت کوي‪.‬‬
‫اوس پوښتنه داده چې احتکار څه وخت ناروا دى ؟ احتکار په دې صورت کې ناروا ګرځي چې درې شرطونه په‬
‫کې رامنځته شي‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫الف‪ :‬چې ذخيره شوى مال يې د خپل ځان او کورنۍ له ضرورته د يو کال په اندازه زيات وي دا ځکه چې‬
‫پيغمبر صلى هللا عليه وسلم په دخپلې کورنۍ د لګښت لپاره د يو کال خرڅ ذخيره کاوه‬
‫ب‪ :‬دغې خبرې ته انتظار ويستل چې کله په د سامان نرخ ښه لوړ شي په داسې حال کې چې خلک ورته دېر‬
‫سخت ضرورت محسوس کړي‪.‬‬
‫ج‪ :‬چې د مال ذخيره کول په داسې وخت کې رامنځته شي چې خلک خوراکي موادو او جامو ته ډېر اړ وي‪.‬‬
‫(‪-٣‬م ‪١٩٣‬څخه تر‪)١٩٧‬‬

‫دويم مبحث ‪ :‬انحصار ( په اوسني عصر کې د احتکار نوي صورتونه)ـ‬

‫په اوسني ساينسي دور کې دمهذب احتکار دغه النديني بشر دښمنه غربت اضافه کوونکى درې شکلونه په‬
‫سوداګرۍ کې رائج دي‪.‬‬
‫الف‪ :‬شرکت قابضه‪:‬ـ په تجارت کې د دوه يا څوکسانو ګډون ته ويل کېږي په داسې ډول چې د هر يو د رائس‬
‫المال اندازه ټاکلې وي او په هماغه انډول د ګټې ونډه ورکړل شي قابض په دې معنى چې د يو خاص تجارتي شي‬
‫ګردې پيدا واري اوتوليدي ونډې او حصص هم ددې خريداري کوي او بل چاته د هغه د پيرودلو اجازه نه وي‬
‫چې له همدې امله دمه بوط تجارتي شي د توليد حد او اندازه اود هغه د قيمت تعين هم هغوى پخپله خوښه کوي‬
‫چې په دې توګه عوام لوت کوي او دهمدغه شي درمل وي که رخت وي که صابون وي که بل شي مارکېټ‬
‫پخپله قبضه کې نيسي او د احتکار لپاره يې ماډرن ( نوى) طريقه رامنځته کړې ده څه يې چې خوښه وي‬
‫هماغه کوي د اسعارو په ټاکلو او توليد او عرضه کولو يې قبضه کړې وي چې له همدې کبله قابضه شرکت ويل‬
‫کېږي‪.‬‬
‫ب‪ :‬ادماج‪ :‬دا هم د تجارتي شرکت يو ډول دى ‪ .‬ادماج يوکولو او په يو شي کې د بل شي په هر اړخيزه توګه‬
‫مدغم کولو ته ويل کېږي له د ادماج څخه تجارتي وحدت وکړي چې لومړى ډول يعنې شرکت قابضه ته لويديځ‬
‫په پانګه والي نرام کې (‪ )KARTOL‬وايي ينې د کارخانو مالکانو هغه کتله ده چې د توليداتو په اندازه او‬
‫نرخ کې سره ګډ وي او تجارتي مارکټونه په خپل منځ کې سره تقسيم کړي‪ .‬په داسې ډول چې که يو يې چاى‬
‫ارزه کوي نو هغه بل يې د صابون او بل يې د بل شي اوپه دې توګه د کارټل (‪ )Kartol‬د اتحاديې غړى په ټول‬
‫تجارتي مارکېټ قابض وي مګر ګټه دهر يو ځانته وي او د هر يو دخپلو خپلو ګټو تحفظ او ادماج ته (‪)Terest‬‬
‫ويل کېږي په دغه تجارتي وحدت او يووالي او (‪ Stock Exchange‬سټاک ايکسچينچ کې خپل خپل حصص‬
‫(برخي) (‪ )Shares‬بېالبېل په مختلفو اجناسو کې نه ټاکي او نه يې تحفظ کوي بلکه د ټولو ګډون کوونکو‬
‫پانګه (‪ )Kapital‬سره ګډ وي او تجارتي منافع (‪ )Trade profit‬يې هم يو شان او مساوي وي مګر څو متعدد‬
‫تجارتي اجناس پخپله ولکه کې نيسي او هغوى مارکېټ او واک کې وي او انحصار کړى يې وي‪.‬‬
‫ج‪ :‬وحدت قيمت‪ :‬د قيمت يو والى په دې معنى چې د څو کارخانو او کمپنيو مالکان پر دې باندې متفق شي چې‬
‫د تجارتي اجناسو يو نرخ و ټاکي او بيا دغه ټاکلى قيمت سره د مشتريانو زبېښاک کوي چې دا هم د احتکار يو‬
‫نوى او د انحصار طريقه ده په هر صورت کې داحتکار که په هر ډول مطلق حرام دي‬
‫(‪-١‬م ‪٤٠‬څخه تر‪)٤٣‬‬

‫دريم مبحث‪ :‬غصب‬

‫دغصب پېژندنه‪:‬ـ په ښکاره توګه د زور له الرې د بل چا حق اخيستل دي هللا تعالى فرمايلي دي ( اما السفينة‬
‫فکانت بمساکين يعملون في البحر فاردت ان اعيبها وکان وراءهم ملک ياخذ کل سفينة غصبا)‬
‫ژباړه‪ :‬د هغې بيړۍ موضوع دادى چې هغه د څو تنو بې وزلو کسانو ده چې په سيند کې يې د زيار کښي‬
‫مزدوري کوله ما وغوښتل چې هغه عيبي کړم ځکه چې وړاندې د يو داسې باچا سيمه وه چې هره بيړۍ يې په‬
‫زوره اخيستله‬
‫حکم يې‪ :‬ناروا او کونکى يې ګناه ګار دى هللا جل جالله دغه مطلب داسې بيانوي ( وال تاکلوا اموالکم بينکم‬
‫بالباطل)‬
‫يعنې ‪ :‬اوخپل مالونه په خپل منځونو کې په ناروا توګه مه خورۍ په همدې ډول په نبوي مبارک حديث د وداع په‬
‫خطبه کې داسې راغلي دي‪.‬‬
‫پيغمبر صلى هللا عليه وسلم فرمايي‪ :‬ان دماءکم واموالکم واعراضکم حرام عليکم کحرمة يرمکم هذا في شهرکم‬
‫هذا في بلد کم هذا )‬

‫‪17‬‬
 ‫يعنې ‪ :‬بېشکه ستاسې وينې ‪ ،‬مالونه او ستاسې پت اوعزت يو پربل داسې حرام دى لکه ددې ورځې حرمت په‬
‫دې مياشت او ستاسې په دې ښار کې‪.‬‬
‫د غصب شوي مال څخه د ګټې اخستنې حرمت‪:‬‬
‫له غصب شوي مال څخه په هيڅ صورت ګټه اخيستل روا نه دي که چېرته يې په سوداګرۍ اچولى ؤ بېرته يې‬
‫خپل څښتن ته سپارل ضروري دي‪.‬‬
‫برابره خبره ده چې له خپلې شتمنۍ سره يې يو ځاى کړې وي او که په جال توګه يې ساتلي وي که چېرې مال له‬
‫منځه والړ غاصب به يې مثل او يا قيمت ورکوي برابره خبره ده چې د ده په کړنې سره برباد شوى وي او که بل‬
‫چا په وسيله هر چا چې خپله شتمني له يو چا سره وموندله نو هم دى يې حقدار دى اما ابو داود او نسايي دغه‬
‫روايت نقل کړى دى‪.‬‬
‫( ان النبي صلى هللا عليه وسلم قال من وجد عين ماله عند رجل فهو احق به ويتبع البيع من باعه)‬
‫ژپاړه ‪ :‬پيغمبر صلى هللا عليه وسلم فرمايلي دي‪ :‬چې هر څوک خپل مال له يو سړي سره ومومي دى يې حقدار‬
‫دى او مشتري به له بايع څخه خپل تاوان واخلي‪.‬‬
‫څوک چې په غصب شوي ځمکه کې په کرنه الس پورې کړي نو کښت يې د ځمکې د څښتن دى‪.‬‬
‫او د غاصب لپاره دکرنې لګښت او مصرف دغه په دې شرط چې کښت رېبل شوى نه وي هر کله چې کښت‬
‫ورېبل شي بيا د ځمکې د څښتن لپاره د ځمکې د اجارې پرته بل څه نشته که چېرته يې په مغصوبه ځمکه کې‬
‫نيالګي کرلي وي ويستل يې ضروري دي په همدې توګه يې که چېرته په کې ابادي کړې وه هم الزمه ده چې‬
‫ونړول شي‪.‬‬
‫پيغمبر صلى هللا عليه وسلم په دې هکله دخپل نبوي فرمان په ترڅ کې فرمايلي دي‬
‫( من زرع في ارض قوم بغير اذنهم فليس من الزرع شئ وله نفقته )‬
‫يعنې‪ :‬هر چا چې بل چا په ځمکه کې د هغوى له اجازې پرته کښت په کرلو الس پورې کړ نو په کښت کې هيڅ‬
‫برخه نشته البته د ده لپاره دلګښت حق شته په هر حال د فقهى کتابونو دغصب احکام په پوره توګه بيان کړي‬
‫(‪-٣‬م ‪١٨٦‬څخه تر‪)١٨٨‬‬ ‫دي موږ هم د غصب سزا څرګنده کړې ده‬

‫څلورم مبحث‪ :‬د دوکې او فرېب بيې‬

‫دغدر ( دوکې) معنى او حکم يې‪ :‬غدر په لغت کې دوکې ته ويل کېږي د د وکې په بيه کې هغه نا معلومې‬
‫بيې شاملې دي چې اخستونکى يې په حقيقت نه پوهېږي د سارې په توګه په اوبو کې د کبانوخرڅول په داسې‬
‫حال کې چې د دوکې بيه په جهالت او خطرونو استواره ده‪ .‬او په همدې توګه خرڅوونکى نشي توانېدلى چې‬
‫اخستونکي ته بيعه وسپاري همدارنګه په دغه بيه کې د بيې د تړون شرطونه هم نه ثابتېږي دا ځکه دغه يو‬
‫داسې تړون دى چې بنست يې په جهالت ايښودل شوى دغه بيه ناروا ده داځکه چې د پيغمبر صلى هللا عليه وسلم‬
‫په ګڼو حديثونو کې د دوکې له بيې څخه د خلکو مخنيوى کړى دى له حضرت ابي هريره رضي هللا عنه څخه‬
‫روايت دى‪.‬‬
‫( نهي رسول هللا صلى هللا عليه وسلم عن بيع الحصات وعن بيع الغرر)‬
‫يعنې‪ :‬پيغمبر صلى هللا عليه وسلم دکاڼو ويشتلو او د دوکې له بيې څخه دخلکو مخه نېولې ده‪.‬‬
‫د پورتني حديث شريف په څېړنه کې داسالمي پوهانو بېالبېلې ويناوې دي ځينو پوهانو ويلي دي چې له دغه‬
‫حديث شريف څخه مقصد دادى چې د سامان څښتن ووايي دغه شګه در واخله ويې غورځوه چې په هرې يوې‬
‫جامې چې پريوته نو هغه په دومره پيسو ستا وي خو ځينې نور څېړونکي يې داسې مفهوم بيانوي چې يو سړى‬
‫ووايي دغه ځمکه در پاندې خرڅوم ترکوم ځاى پورې چې ستا د الس ويشتل شوى کاڼى ورسېد په دومره پيسو‬
‫ستا شوه ځينې نور بيا په دې هکله داسې وايي چې دغه شى د رباندې خرڅوم چې په کاڼي دې وويشت بيه‬
‫الزمه شوه د دغې بيې د فساد علت دوکه او د مبيعې جهالت دى‪.‬‬
‫(‪-٣‬م ‪١٧٧‬څخه تر‪)١٧٨‬‬

‫پنځم مبحث‪ :‬غش ( خيانت)‬

‫غش د صفايي ضد دخيانت اوعدم صفايي په معنى هم راځي خيانت اودوکه په دې سره هم رامنځته کېږي چې‬
‫اخيستونکى ته مبيعه معلومه نه وي او نه يې ليدلې وي او يا خرڅوونکى درواغ ووايي او يا په امانت کې‬
‫خيانت وکړي او يا په اختالس الس پورې کړي‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫د خيانت شرعي حکم‪ :‬په دې هکله ګڼ حديثونه راغلي دي چې موږ ته خيانت کې د شريعت حکم څرګندوي‬
‫موږ دلته يواځې دخيانت په اقتصادي ډګر ټينګار کوو پيغمبر صلى هللا عليه وسلم فرمايلي دي ( من حمل علينا‬
‫السالح فليس منا ومن غش فليس منا)‬
‫يعنې‪ :‬چا چې پرموږ وسله را پورته کړه له موږ څخه نه دى هر يو څوک چې له موږ سره خيانت او دوکه‬
‫وکړي له موږ څخه نه دي‪.‬‬
‫په همدې ډول په يو بل روايت کې راغلي دي ( ومن باع عيبا ولم يبينه لم يزل في مقت هللا ولم تزل المال ئکة‬
‫تلعنه)‬
‫يعنې‪ :‬هر چاچې يو شى له عيبه سره خرڅ کړ او هغه عيب يې څرګند نه کړ د تل لپاره به د هللا په لعنت اخته او‬
‫تل به پريښتې پرې لعنت وايي‪.‬‬
‫د خيانت او ټګۍ شکلونه‪:‬ـ د ټګۍ د اشکالو څخه په تول کې کموالى‪ ،‬سامان په اخيستلو د مشتري تيزول د‬
‫خرڅون په خاطر د اوښې دغوالنځې ډکه پرېښودل او نه يې لوشل له بانډو او اطرافو څخه ښار ته دسامان‬
‫راوړونکو پسې الرې ته ورتلل او ورته ويل چې پرمايې خرڅه کړه په همدې ډول د بانډچي لپاره د ښاري سړي‬
‫بيه او هغه ته دوکه ورکول اوداسې نور‬
‫نبي کريم صلى هللا عليه وسلم د خپل يو فرمان په ترڅ کې فرمايلي دي ( التلقو الرکبان واليبيع بعضکم على‬
‫بعض وال تناجشو اواليبيع حاضر لباد)‬
‫يعنې‪ :‬تاسې له سپرو خلکو سره مه مخامخ کېږۍ يعنې ( مخې ته مه ورځئ) او ستاسې ځينې دې د ځينو نورو‬
‫په بيې بيه نه کوي او تاسې يو پر بل تيزول مه کوئ حاضر سړى (ښاري) دى د بانډچي لپاره په خرڅون الس‬
‫(‪-٣‬م ‪١٨٠‬څخه تر‪)١٨٨‬‬ ‫نه پورې کوي‪.‬‬

‫شپږم مبحث‪ :‬سود يا ربا‬

‫تعريف‪ :‬د لغت له مخې زيات والى او لوړوالى ته ويالى شي‪.‬‬
‫په شرعي اصطالحي کې د بيې څخه پرته په اصلي کې مال زيات والى ته ويل کېږي ابن قدامه حنبلي (رح)‬
‫ويلي دي چې په ځانګړو شيانو کې زياتوالى ته سود ويل کېږي چې په کتاب هللا نبوي سنتو او دامت په اجماع (‬
‫اتفاق) سره حرام وي ) (‪-٣‬م ‪)١٧٣‬‬
‫ربا په قران او حديث کې‪:‬‬
‫د ربا په اړونده په قرانکريم کې الندې اياتونه نازل شوي دي چې د نزول ترتيب په اساس يې ذکر کوو‪:‬‬
‫‪             ‬‬
‫‪         ‬‬
‫ژباړه‪ :‬او هغه څه چې ورکويۍيې تاسې له سود د پاره د دې چې زيات شي په مالونو د خلکو کې پس نه زياتږي‬
‫هغه په نزد دهللا جل جالله او هغه څه چې ورکوۍ يې تاسې له زکات څخه چې اراده لرۍ تاسې په هغه سره د‬
‫ثواب ( او رضا) د هللا جل جالله پس دغه هم دوى دي زياتونکي‬
‫‪         ‬‬
‫‪     ‬‬
‫ژباړه‪ :‬او ( په سبب) د اخستلو د سود حال دا چې په تحقيق منع کړى شوى وو دوى ( په تورات کې ) له دغه‬
‫(سوده) او ( په سبب ) د خوړلو د دوى مالونه د خلکو په ناحقه سره او تيار کړى دى مونږ له پاره د کافرانو د‬
‫دوى څخه عذاب دردناک‪.‬‬
‫‪         ‬‬
‫‪   ‬‬
‫ژباړه‪ :‬اى هغه کسانو چې ايمان يې راوړى ىد يعنې اى مومنانو مه خوري سود په دې حال چې دوه چنده ( وي)‬
‫او له هللا تعالى نه ووېرېږئ چې برى مو په برخه شي‬
‫‪           ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ژباړه‪ :‬اى هغه کسانو چې ايمان يې راوړى دى يعنې اى مؤمنانو مه خورۍ سود په دې حال چې دوه چنده‬
‫(وي) او له هللا جل جالله نه او يرېږدئ چې برى مو په برخه شي‬
‫ياايها الذين امنو اتقوهللا وذروامابقى من الرباان کنتم مؤمنين‬
‫‪19‬‬
‫ژباړه ‪ :‬اى هغه کسانو چې ايمان يې راوړى دى وويرېږۍ له هللا نه او پريږړۍ هغه چې پاتې شوى دى له سوده‬
‫که يۍ تاسې مومنان‬
‫دربا په اړه يو شمېر احاديث‪:‬‬
‫عن جابر قال‪ :‬لعن رسول هللا اکل الربا ومؤکله وکاتبه و شاهديه و قال هم سواء‬
‫ژباړه‪ :‬له جابررض څخه روايت دي وايي‪:‬چې رسول اکرم ص لعنت ويلي په سودخوړونکي ‪ ،‬سودورکوونکي‬
‫اوسود ليکوونکي اوشاهدانو يي او ويي فرمايل چې دوي سره په ګناه کې برابردي‪.‬‬
‫عن عثمان بن عفان عن رسول هللا قال ال تبيعوالديناربالدينارين وال الدرهم بالدرهمين‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬له عثمان بن عفان (رض) څخه روايت دى چې نبي کريم (ص) وفرمايل يو دينار په دوه ديناره اويو درهم‬
‫(‪-٤‬م ‪٦٠‬څخه تر‪)٦٣‬‬ ‫په دوه درهمو مه خرڅوئ‪.‬‬
‫د سود ډولونه‪:‬‬
‫لومړى ډول ‪ :‬د پورونوـ سود‬
‫دغه د جاهليت د وخت سود دى چې ځينې پوهان يې دقران سود بولي په دې معنى چې حرمت يې په قران کريم‬
‫سره شوى سربېره پردې په نبيو احاديثو يې هم حرمت ثابت دى امام ابن قيم په جلي ( څرګند) سود سره بللى‬
‫دى خو ځينې پوهان يې خفى ( پټ) سود بولي چې ځينې شکلونه يې په الندې ډول دي‪:‬‬
‫الف‪ :‬د نېټې په برابر په سود کې زياتوالى‪ :‬که چېرته په ټاکلي نېټه پور اخيستونکى د پور له سپارلو‬
‫څخه ناتوانه شي پور ورکونکى (سود خور) دنوې نيټې په برابر په پور کې زياتوالى کوي په دې معنى چې اصلي‬
‫پانګې سربېره به زياتې ورکوي‪.‬‬
‫ب‪ :‬په پور سره د سامان خرڅول‪ :‬هر کله چې وخت پوره شي او اخيستونکى د پور د سپارلو توان ونه‬
‫لري په داسې حال کې چې اخيستل شوى سامان ال خرڅ شوى هم نه دى د خرڅوونکي لخوا د نېټې په تناسب په‬
‫پور کې اضافه وکړي شي د نېټې په تناسب دغه زيات مال سود دى‪.‬‬
‫دويم ډول‪ :‬د بيو سود‬
‫دغه اصطالحي سود دى چې بنسټ يې بيه يعنې عقدونه ګڼل کېږي نه پور چې بياپه دوه ډوله دي‪.‬‬
‫الف‪ :‬نسيا سود‪ :‬دغه د دوو مطعوماتو ( خوراکي شيانو) اويا د دوو نقدينو ( روپيو) خرڅول چې جنس يې‬
‫متحد وي او کنه خو چې نېټه په کې وي نه الس پر الس اګر که ډېر لږ وخت هم وي او دواړه سره برابر او په‬
‫يو مجلس کې قبض کړى شي اويا خو په متحد الصنف مال کې د يو بدل د قبضه کولو په صورت کې د نېټې د‬
‫تغير او بدلون په مقابل کې په دې شرط چې پور نه وي له يو ټاکلي زياتوالي څخه عبارت دى‪.‬‬
‫ب‪ :‬ربا الفضل‪ :‬دغه له هغه زياتوالي څخه عبارت ده چې په هم جنسو شيانو کې رامنځته کېږي د ساري په‬
‫توګه سره زر د سرو زرو او سپين زر د سپينو زرو په مقابل کې اګر که د ښه والي او جنس په لحاظ يو له بل‬
‫(‪-٣‬م ‪١٧٣‬څخه تر‪)١٧٥‬‬ ‫سره بېلتون ولري‪.‬‬

‫اووم مبحث‪ :‬غال‬

‫د غال پېژندنه‪:‬ـ بې له شک او شبهې په پټه توګه له محفوظ ځاى څخه او يا له ساتونکي ځاى څخه د بل چا‬
‫د مال اخستل دي په دې شرط چې نصاب ته ورسېږي چې له لس شرعي روپيو څخه عبارت دي‪.‬‬
‫حکم يې‪ :‬په کتاب هللا نبوي سنتو او د امت په اتفاق سره حرامه ده هللا تعالى فرمايلي دي ( والسارق والسارة‬
‫فاقطعو ايديهما جزاء بما کتبا نکاالً من هللا عزيز حکيم)‬
‫ژباړه ‪ :‬او غل که ښځه وي او که نارينه د دوى السونه پرېکړۍ دا د هغو د خپلې ګېټې بدله ده او د هللا تعالى‬
‫له لوري دعبرت وړ سزا دهللا قدرت پر ټولو غالب دى او هغه د پوهې او حکمت څښتن دى‪.‬‬
‫په همدې توګه پيغمبر صلى هللا عليه وسلم ويلي دي ( لعن هللا السارق يسرق البيضة فتقطع يده)‬
‫يعنې ‪ :‬الـله تعالى دى په هغـه غلــه لعنت وکـړي چې د هګۍ په غـال الس پـورې کړي او بيا يې الس غوڅ کړى‬
‫شي‪.‬‬
‫همدارنګه اسالمي امت د غال د جريمې په حراموالي اتفاق کړى دى له غله څخه به د غال شوي مال غوښتنه‬
‫کېږي که چېرته ورسره ؤ ښه او تر ښه او که نه په مقابل کې به يې تاوان ور څخه اخستل کېږي دا ځکه چې‬
‫غال شوى شتمني د مال د څښتن ده او دحد تطبيق د هللا تعالى حق دى نو پردې اساس دغال شوي مال په‬
‫ورکولو د حد اقامه نه ساقطېږي‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫مومن مسلمان ته روا نه ده چې دغال ما ل په داسې حال کې په بيه واخلي چې ده ته ښه معلوم وي چې د غال دې‬
‫دغه کار داسې چارې ته ورته دى چې يو سامان په بيه واخلي او څښتن يې نه وي او همدارنګه د دغه کار‬
‫ترسره کول له ګناه او تيري سره مرسته کول دي امام بيهقي (رح) يو روايت نقل کړى دى چې ( ان رسول هللا‬
‫قال من اشترى سرقة وهويعلم انها سرقة فقد اشترک في اثمها وعارها)‬
‫يعنې‪ :‬بېشکه پيغمبر صلى هللا عليه وسلم فرمايلي دي‪ :‬هر چا چې د غال مال په داسې حال کې په بيه واخيست‬
‫چې ده ته معلومه ؤ چې دغه د غال مال دى نو په يقيني توګه يې په ګناه او شرم دواړو کې برخه واخيسته‬
‫(‪-٣‬م ‪١٨٥‬څخه تر‪)١٨٦‬‬

‫اتم مبحث‪ :‬شراب خرڅول‬

‫نبي کريم صلى هللا عليه وسلم نه يواځې په لږه يا زياته اندازه شراب څکول حرام ګڼلي دي بلکه د دې تجارت هم‬
‫حرام ګڼلى دى که څه هم تجارت د غير مسلمو سره وي پس هيڅ مسلمان ته روا نه دى په دې کې وظيفه‬
‫ترسره کړى د همدې لپاره نبي کريم صلى هللا عليه وسلم په لس کسانو باند ې د شرابو په اړه لعنت ويلي دي‪.‬‬
‫(عاصرها ومعتصرها وشاربها و حاملها والمحمولة اليه وساقيها وبايعها واکل ثمنها والمشتري لها والمشتراة له)‬
‫ژباړه ‪ :‬شراب زبېښونکى ‪ ،‬زبېښونکي ‪ ،‬څکونکى‪ ،‬پورته کوونکى ‪ ،‬هغه چې د چا لپاره پورته کړى شي او‬
‫يوړل شي ‪ ،‬څکوونکى ‪ ،‬خرڅوونکى د هغه قيمت ( پيسې) خوړونکى ‪ ،‬پېرودونکى او هغه څوک چې د چا‬
‫لپاره پېرودل شوى وي په دې ټولو باندې نبي کريم (ص) لعنت فرمايلي دي‪.‬‬
‫کله چې د سورت مايده په ايت کې د شراب حرمت بيان شوى نازل شونو نبي کريم صلى هللا عليه وسلم وفرمايل (‬
‫ان هللا حرم الخمر فمن ادرکته هذه االية وعنده منها شئ فاليشرب والبيع)‬
‫ژباړه ‪ :‬هللا تعالى شراب حرام کړل پس تر چا چې دا حکم ورسېد اود هغه سره شراب موجود نو هغه دى ونه‬
‫څکي اونه دې خرڅ کړي‪.‬‬
‫راويان وايي کوم خکلو سره چې شراب وو هغه يې د مدينې په الرو کوڅوکې واړول اسالم د مخنيوي پخاطر دا‬
‫هم حرام کړل چې يو مسلمان ديو داسې سړي ( کس) ته انګور وپلوري چې د هغه په اړه معلوم وي چې هغه يې‬
‫شراب جوړوي‪.‬‬
‫حديث شريف کې راغلي دي‪ ( :‬من حبس العنب ايام القطاف حتى يبيعه من يهودي او نصراني اوممن يتخذه‬
‫خمرا فقد تقحم النار على بصيرة )‬
‫ژباړه‪ :‬چا چې د انګورو فصل د دې لپاره ځنډ کړ ترڅو هغه په کوم يهودي يا نصراني او يا په داسې کس وپلوري‬
‫(‪-٦‬م ‪ ٩٢‬څخه تر ‪) ٩٣‬‬ ‫چې هغه ترې شراب جوړوي نو هغه سره د پوهې ځان اور ته خطا کړو‪.‬‬

‫نهـم مبـحــث‪ :‬رشــــوت‬

‫د رشوت پېژندنه‪ :‬رشوت له هغه مال څخه عبارت دى چې د وخت حکمران ‪ ،‬مامور او قاضي ته د خلکو د يو‬
‫کار دکولو له امله ورکړى شي چې دغه کار له رشوته پرته هم کېداىـ شي بېشکه هللا عزوجل رشوت حرام‬
‫ګرځولى پردې اساس چې په باطل اونا حقه سره د بل چا د مال خوړل دي هللا تعالى فرمايلي دي‪.‬‬
‫وال تاکلو اموالکم بينکم بالباطل وتدلوابها الى الحکام لتاکلو افريقا ً من اموالناس باالثم وانتم تعلمون‬
‫ژباړه ‪ :‬او تاسې په خپلو منځو کې يو د بل مال په ناروا توګه مه خورۍ او مه يې هغو حاکمانو ته په دې غـرض‬
‫وړاندې کوۍ چې تـاسې ته قصدي تـوګه او ظـلم سره د نـورو د شتمنۍ د خوړلو فرصت په الس درشي ‪.‬‬
‫‪         ‬‬
‫‪             ‬‬
‫‪            ‬‬
‫‪   ‬‬
‫ژباړه‪ :‬اى هغو کسانو چې ايمان مو راوړى له باطلو الرو نه د يو بل مالونه مه خورئ! مګر که خورئ نو د‬
‫داسې تجارت له الرې يې وخورئ چې جانبين پرې راضي او خوښ وي‪ ،‬او ځانونه مه وژنئ يقينا ً هللا تعالى پر‬
‫تاسو مهربانه دى او چا چې دا کار وکړ يعنې له ناروا الرو څخه يې خوراک وکړ‪ ،‬نو موږ به يې سوزوونکي اور‬
‫ته ور دننه کوو او دا کار هللا تعالى ته اسانه دى‪.‬‬
‫د رشوت ورکړه د ټولنې د سقوط او ړنګېدلو له اسبابو څخه ده هغه چې د تل لپاره غير اسالمي ټولنې ورسره‬
‫الس په ګريوان دي‪.‬‬

‫‪21‬‬
‫د رشوت دحرمت په هکله نبوي څرګند فرمانونه موجود دي امام ابوداؤد د حضرت ابي هريره (رض) په روايت‬
‫د پيغمبر (ص) دغه وينا نقل کړى ده‪.‬‬
‫( لعنة هللا على الراشي والمرتشي في الحکم )‬
‫يعنې د هللا تعالى لعنت دې وي په رشوت ورکونکي او په پرېکړه کولو کې په رشوت اخيستونکي په همدې توګه‬
‫امام ترمذي (رح) د حضرت عبدهللا بن عمرو په روايت د پيغمبر (ص) دغه وينا نقل کړى ده (لعنة هللا على‬
‫الراشي والمرتشى)‬
‫يعنې‪ :‬د هللا لعنت دې وي په رشوت ورکونکي او اخستونکي امام احمد (رح) د حضرت ثوبان رضي هللا عنه په‬
‫روايت د رسول هللا صلى هللا عليه وسلم وينا نقل کړې ده‪.‬‬
‫(لعن رسول هللا صلى هللا عليه وسلم على الراشي والمرتشي والمرائش بينهما)‬
‫يعنې‪ :‬رسول هللا صلى هللا عليه وسلم لعنت ويلى دى په رشوت ورکوونکي اواخيستونکي د دواړو ترمنځ په‬
‫ګرځېدونکي‪.‬‬
‫د پورتنيو داليلو پر اساس هر هغه شتمني چې د رشوت له الرې تر السه شوى وي حرام مال بلل کېږي ال زمه‬
‫ده چې دغه مال مصادره شي او په بيت المال کې کېښودل شي دا ځکه چې دغه مال په ناروا الره ترالسه هغه‬
‫چا ته سزا ورکول په کار دي چې چا اخيستې ‪ ،‬چا ورکړى او چا د دوى ترمنځ د منځګړي رول ادا کړى دى‪.‬‬
‫(‪-٣‬م ‪١٩١‬څخه تر‪)١٩٣‬‬

‫لســم مـبحث‪ :‬قمــار‬

‫پيژندنهـ‪ :‬هر هغه لوبه چې د دوو يا زياتو وګړو ترمنځ د مال په وسيله تر سره شي دلوبې غالب لوري به له‬
‫مغلوب لوري څخه مال تر السه کوي‪.‬‬
‫ميسر‪ :‬د جـاهـليت د وخت قمار ته ويل کېـږي دوى به په نېـزې سره د اوښ هــډوکـى وهل او دا به يې قمار‬
‫باله‪.‬‬
‫د قـمار شـرعي حـکـم‪:‬‬
‫د قمار د ټولو ډولونو په حرمت کې د اسالمي پوهانو ترمنځ هيڅ اختالف نشته البته داس او اوښ په ځغلولو او‬
‫دغشو په ويشتلو کې د اسالمي شريعت د مسابقې جواز ورکړى او انعام يې هم روا بللى دى‪.‬د قمار او جوارۍ په‬
‫حرمت د هللا جل جالله دغه وينا دليل دى‪.‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪      ‬‬
‫ژباړه‪ :‬اى مؤمنانو! دا شراب ‪ ،‬جواري دا درشلې او غشي دا ټول ناولي او شيطاني کارونه دي له هغو نه ډډه‬
‫وکړئ هيله ده چې تاسې ته به برې در په برخه شي‪.‬‬
‫له نبوي سنتو څخه هغه حديث دليل دى چې ابوهريره (رض) روايت کړى پيغمبر صلى هللا عليه وسلم فرمايلي‬
‫دي‪:‬‬
‫[ من حلف بالالت والعزى فقال في حلفه والالت والعزى فليقل الاله اال هللا ومن قال لصاحبه ‪ :‬تعال اقامرک‬
‫فليتصدق ]‬
‫يعنې‪ :‬هغه څوک چې په الت اوعزي لوړه وکړي په خپل سوګند کې داسې ووايي چې په الت اوعزي سوګند‬
‫خورم هغه دې ارو مرو ال اله اال هللا ووايي اوڅوک چې خپل ملګري ته ووايي راشه چې قمار در سره وکړم نو‬
‫ارو مرو دې خيرات وکړي نو په دې کې هيڅ شک نشته چې قمار لويه ګناه او عظيم جرم دى او د عقل غوښتنه‬
‫هم همدغه ده دا ځکه چې دغه کار په فرد او ټولنه ډيرې بدې اغېزه لري‬
‫قمار د هللا تعالى له طاعت او له لمانځه څخه منع کېدل او دمال او شتمنۍ د ړنګولو او توليد د تعطيل المل‬
‫ګرځي‪.‬‬
‫قمار په برخو او نصيب لوبه ده چې د انساني فعاليت وژونکې او دلټۍ او تنبلي لور ته بلونکى دى ‪.‬‬
‫(‪-٣‬م ‪١٩٧‬څخه تر‪)١٩٩‬‬

‫‪22‬‬
 ‫نتيجه‬
‫دحالل مال ګټل په اسالم کې دومره ارزښت لري چې هللا تعالى خپل پېغمبرانو ته له حالل خوړلو وروسته په‬
‫عبادت امر کوي دتجارت کليمه په قرآن کريم ‪ ٩‬ځايه د ستاينې او مننې په تعبير کې ذکر شوى دى تجارت ته‬
‫هڅول د پېغمبرانو او صالحو ديني برجسته عالمانو او مجتهدينو په ژوند کې ليدل شوى دى مفت خوري او‬
‫تواکل له اسباو نه استفاده پر اسالم هغه تور دى چې له نا پوهو ديندارانو له وچو مغزو څخه وتى دى ‪.‬‬

‫واقعيت دا دى چې مسلمانان نن د نړۍ په کچه د سيالۍ په ډېرو ډګرونو کې شاته پاتې دي علت يې د اسالم‬
‫نه نا خبري اوياددين نه ناسم برداشت دى چې مسلمانان يې له دې ناورين سره مخ کړي دي ‪.‬‬
‫ګورو چې نړې ال بيده وه چې په اسالم کې د تجار ت فضيلت او غوره والى ‪ ،‬روا اونارواالرې د پرمختګ اوپه‬
‫شا تګ اسباب يې د دين په متن يعنې نبوي احاديث او قرآن کريم کې موجود وو دمضاربت مشارکت اجارې ‪،‬‬
‫مزارعت او صنعت هغه سيستمونه چې اوس پرې ډېر ټينګار کېږي او د اقتصادي پر مختياوو اساس ګڼل کېږي‬
‫اسالم پرې ‪ ١٤٠٠‬کاله پخوا رڼا آچولې وه او اصول او آرونه يې په کره او پخه بڼه يې وړاندې کړي وو که په‬
‫دې نصوصو کې غور شوى واى او مسلمانان په سمه تو ګه دغو موضوعاتو ته انکشاف ورکړى واى همغسې‬
‫چې هللا تعالى دوې ته د خير سرچينه يا "خير امة "ويلې وو نن به د نړې ټوله ښېګڼه به بشريت ته د دوې‬
‫دالرې په ډېره عادالنه بڼه تامينيده زه هم له هغو ځوانانو نه يم چې د خپل ولس په در په درۍ او فقر کړيږي او‬
‫غيرت ورته ورځي چې ولې مسلمانان دومره فقير او ناداره شول چې پتمنې کونډې يې ال په الرو کوڅوکې له‬
‫سمو او ناسمو خلکو نه خيرات ټولوي او خپل ژوند پرې تامينوي نو ځکه دغه ليکنه مې د قدرمن استاد پوهنيار‬
‫شمس االسالم شمس (صافي ) په الر ښوونه پيل او پاى ته ورسوو په دې هيله چې په راتلونکي کې همدغه‬
‫حقوقي پروسې ته دوام ورکړم چې په دغه ډګر کې خپل ولس د نړۍ له سياالنو سره سيال کړم ‪.‬‬
‫والسالم‬
‫په درنښت‬

‫‪23‬‬
 ‫ماخذونه‬
‫‪ -١‬احمدزى‪ ،‬زاهدى ((دتجارت اسالمي قانون)) ‪،‬اميرکروړکتابتون‪ ١٣٨٢ ،‬هـ لمريز‬
‫‪ -٢‬احمدزى‪،‬زاهدى ((اسالمي اقتصاداوغربت))‪ ١٣٨١ ،‬هـ لمريز‬
‫‪-٣‬استاددوکتورمحمودالخطيب((داسالمي اقتصاداساسات)) ژباړن‪ :‬پوهندوى مولوي محمدشريف رحماني ‪١٣٨٨‬‬
‫هـ لمريز‬
‫‪ -٤‬نجيمى ‪،‬بشيرهللا ((دمعاصراسالمي اقتصادپيژندنه))‪ ،‬دالقلم دژباړي اوڅيړني خپرندويه اداره‪ ١٣٨٨ ،‬هـ‬
‫لمريز‬
‫‪ -٥‬کيالني‪ ،‬فضيلة الشيخ موالناعبدالرحمن ((احکام تجارت اورلين دين کے مسايل))‪ ،‬مکتبة االسالم ‪،‬فروري‬
‫‪ ٢٠٠٦‬م‬
‫‪ -٦‬القرضاوي ‪،‬عالمه يوسف(( اسالم مـين حالل وحرام ))‪،‬ژباړن‪ :‬شمس پيرزاده‪ ،‬مکتبه اسالميه‬
‫‪ -٧‬کندهاري‪،‬محمدنادرايوبي((حقوق))‪ ،‬صحاف نشراتي موسسه‪ ،‬الهور‪ ١٤٢٧‬هـ قمري‬
‫‪ -٨‬انټرنيټ ايکسپلورر‬

‫‪24‬‬