‫‪1‬‬

‫ه‬ ‫ه همَ‬
‫يم‬
‫ح ِ‬‫ـن الر ِ‬
‫ِمْسِب اَّللِ الرْح ِ‬
‫ټول د کمال صفتون خاص اهلل لره دي‪ ،‬او د اهلل تعایل‬
‫درود دي وي پر حممد ‪ -‬صیل اهلل عليه وسلم‪ ،‬کورنۍ‬
‫او ملګرو یې‪.‬‬

‫د توحيد کتاب‬
‫د اهلل تعایل وينا ده‪ :‬ما پېريان او انسانان یوازې د خپل‬
‫عبادت لپاره پيداکړي دي‪[ .‬اذلاريات‪.]۵۶ :‬‬

‫د اهلل وينا ده‪ :‬قسم دی خاماخا په حتقيق رسه په هر‬

‫امت کې مونږ پيغمب یلږیل(او لړی یې دا خبه ورته‬
‫کړی) چې د یو اهلل عبادت وکړئ او د غیاهلل د‬
‫عبادت څخه ځان وژغورئ [انلحل‪.]36 :‬‬

‫د اهلل وينا ده‪ :‬پالونکي دې حکم کړې چې یوازې د‬

‫هغه عبادت وکړئ او هل مور او پالر رسه ښېګڼه‬
 ‫‪2‬‬

‫کوئ‪ ،‬که ستا رسه یو هل هغوی څخه او یا دوا ړه‬

‫زړښت ته ورسيږي؛ هغوی ته اف هم مه وایه‪ ،‬رټه یې‬
‫مه او هل هغوی رسه په درناوي خبې کوه‪ ،‬او د هغوی‬
‫لپاره د لورېينې په موخه مات اغړی اوسه‪ ،‬او وایه‪ :‬اې‬
‫زما پالونکيه! پر هغوی داسې لورېينه وکړه لکه زه‬
‫یې چې کوچین روزیل یم‪ .‬د اإلرساء سورت‪ -۲۳ :‬او‬
‫‪ ۲۴‬آيتونه‪.‬‬

‫او دا قول يې‪ :‬او اهلل ولانځئ او هل هغه رسه هيڅ مه‬
‫رشيکوئ‪ .‬د النساء سورت‪ ۳۶ :‬آيت‬

‫او دا قول يې‪ :‬ووایه‪ :‬را ځئ زه پرتاسو هغه څه ولولم‬

‫چې پالونکي مو درباندې ناروا کړي دي هغه دا چې‬
‫هل هغه رسه هيڅ مه رشيکوئ او هل مور اوپالر رسه‬
‫ښېګڼه کوئ‪ ،‬او د بې وزلۍ هل وېرې خپل اوالدونه‬
‫مه وژنئ‪ ،‬موږ تاسو او هغوی ته روزي درکوو‪ ،‬او‬
 ‫‪3‬‬

‫ښاکره او پټو نارواوو ته مه نېږدې کېږئ‪ ،‬او هغه‬

‫نفس مه وژنئ چې اهلل یې وژل ناروا کړي دي مګر‬
‫په حق رسه‪ ،‬پر دغو یې تاسو ته حکم کړی ترڅو هل‬
‫عقله اکر واخلئ‪ .‬او د یتيم مال ته مه نېږدې کېږئ‬
‫مګر په هغه الر چې غوره ده‪ ،‬ترڅو هغه ځوانۍ ته نه‬
‫وي رسېدیل‪ ،‬او پېمانه او تول په انصاف رسه پوره‬
‫کوئ‪ ،‬موږ هيڅوک د هغه هل توان څخه زيات نه‬
‫ملکفوو‪ ،‬او چې خبه کوئ؛ نو انصاف (رېښتينول)‬
‫کوئ‪ ،‬که څه هم خپلوان وي‪ ،‬او د اهلل پر ژمنه وفا‬
‫کوئ‪ ،‬پر همدو یې تاسو ته حکم کړی‪ ،‬کېدای يش‬
‫تاسو پند واخلئ‪(.‬خماطب دې اميد ولري اهلل د‬
‫کيدای يش په درجه کې خبه نه کوي او یا په بل‬
‫عبارت (یک تذکروا) د دې د پاره چې تاسو پند واخلئ‪.‬‬
‫او یقينا دا(قران او سنت) زما نېغه الر ده؛ نو پیوي‬
 ‫‪4‬‬

‫یې وکړئ‪ ،‬او په نورو الرو پسې مه ځئ‪ ،‬چې بيا د‬

‫هغه هل الرې خواره واره شئ‪ ،‬پر دغو یې تاسو ته‬
‫حکم کړی ترڅو ځانونه (هل بې الرۍ) وساتئ‪ .‬د‬
‫األنعام سورت‪ ۱۵۳ -۱۵۱ :‬آيتونه‪.‬‬

‫ابن مسعود ريض اهلل عنه فرمايي‪ :‬څوک که غوا ړي‬

‫چې د حممد صیل اهلل عليه وسلم هغه سپارښتنې ته‬
‫وګوري چې پر هغو یې مهر دی؛ د اهلل تعایل دا وينا‬
‫دې ولول‪ :‬ووايه‪ :‬را ځئ زه پرتاسو هغه څه ولولم چې‬
‫پالونکي مو درباندې ناروا کړي دي هغه داچې هل‬
‫هغه رسه هيڅ مه رشيکوئ‪ .‬د هغه تر دې وينا پورې‪:‬‬
‫او بيشکه دغه زما نېغه الر ده (آيت)‪.‬‬

‫او هل معاذ بن جبل ريض اهلل عنه څخه روايت دی‬

‫وايي‪ :‬زه هل نيب ‪-‬صیل اهلل عليه وسلم‪ -‬رسه پر خره تر‬
‫شا سپور وم؛ نو هغه ماته وويل‪ :‬اې معاذه! آیا پوهېږې‬
 ‫‪5‬‬

‫د اهلل حق پر بندګانو څه دی او د بندګانو حق پر اهلل‬

‫څه دی؟‪ .‬ما وويل‪ :‬اهلل او د هغه رسول ښه پوهيږي‪،‬‬
‫هغه وفرمایل‪ :‬د اهلل حق پر بندګانو دا دی چې هغه‬
‫ولانځي او هيڅوک وررسه رشيک نه کړي‪ ،‬او د‬
‫بندګانو حق پر اهلل دا دی چې هغه چاته زسا ورنه‬
‫کړي چې هل هغه رسه یې څه نه دي رشيک کړي‪ .‬ما‬
‫وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! آیا خلکو ته زېری ور نه‬
‫کړم؟ هغه وفرمایل‪ :‬نه زېری مه ورکوه چې بيا به په‬
‫همدې بسنه او اعتماد وکړي او نېک اکرونه به‬
‫پرېږدي‪ .‬په صحيح خباري او مسلم کې يې دغه‬
‫حديث راوړی‪.‬‬
 ‫‪6‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د پېريانو او انسانانو په پيدايښت کې‬

‫حکمت‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬دا چې عبادت توحيد دی‪ ،‬ځکه شخړه په‬

‫همدغه توحيد کې ده‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬يقينا چا چې په توحيد راتګ نه کړی؛ هغه د‬

‫اهلل عبادت نه دی کړی‪ ،‬چې همدغه کې د اهلل د‬
‫هغې وينا معنا ده‪( :‬چې تاسو د هغه څه عبادت نه‬
‫کوئ د کوم چې زه عبادت کوم)‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د رسوالنو په لېږلو کې حکمت‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬دا چې رسالت ټولو امتونو ته اعم دی‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬دا چې د نبيانو دين يو دی‪.‬‬

 ‫‪7‬‬

‫اوومه‪ :‬لويه مسئله‪ :‬بیشکه د اهلل عبادت نه‬

‫حاصليږي مګر په کقر کولو د غرياهلل په عبادت‪،‬‬
‫چې په دغه کې د اهلل د وينا معنا ده‪( :‬پس چا چې‬
‫کقر وکړ په طاغوت (هر هغه یش چې د اهلل نه په‬
‫غی یې عبادت کيدای يش) او پر اهلل ایمان راوړي‬
‫(آيت(‬

‫اتمه‪ :‬يقينا طاغوت يو اعم لقظ دی‪ :‬هر هغه یش چې‬

‫د اهلل تعایل نه يې په غري عبادت کيدی يش‪.‬‬

‫نهمه‪ :‬د سلفو په اند په األنعام سورت کې د دريو‬

‫حمکمو(داللت يې واضحه دی) آيتونو د شان لوی‬
‫وایل او په هغو کې لس مسئلې دي‪ :‬لومړۍ يې هل‬
‫رشک څخه نيه ده‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬د اإلرساء په سورت کې حمکم آيتونه چې په‬

‫هغو کې اتلس مسئلې دي‪ ،‬چې اهلل يې پيل هل دغې‬
 ‫‪8‬‬

‫وينا څخه کړی دی‪ :‬هل اهلل رسه بل معبود مه نیسه‪،‬‬

‫کنه بيا به بد ويل شوی او رشميدیل کينې‪.‬‬

‫او ختم يې په دغه وينا رسه کړی‪ .‬هل اهلل رسه بل‬
‫معبود مه نیسه‪ ،‬چې په دوزخ کې به مالمت او رټل‬
‫شوی واچول شې‪ .‬او اهلل پاک مونږ د دغو مسئلو د‬
‫مرتبې پر لوی وايل په خپله وينا داسې خربدار کړلو‪:‬‬
‫دا هغه څه دي چې پالونکي دې هل حکمت څخه‬
‫درته ويح کړي دي‪.‬‬

‫یوولسمه‪ :‬د النساء سورت هغه آيت چې د لسګونو‬

‫حقوقو په نوم نومول شوی دی‪ ،‬اهلل تعایل پر هغه وينا‬
‫پيل کړی‪ :‬د اهلل عبادت وکړئ او هل هغه رسه څه مه‬
‫رشيکوئ‪.‬‬
 ‫‪9‬‬

‫دولسمه‪ :‬د رسول اهلل ‪-‬صل اهلل عليه وسلم‪ -‬پر هغه‬
‫سپارښتنه تنبيه چې د خپلې مړينې پر مهال يې کړې‬
‫وه‪.‬‬

‫دیارلسمه‪ :‬پر موږ د اهلل تعایل د حق پېژندنه‪.‬‬

‫څوارلسمه‪ :‬پر اهلل د بندګانو د حق پېژندنه لکه چې‬

‫هغوی د اهلل حق ادا کړي‪.‬‬

‫پنځلسمه‪ :‬پرته هل شکه دغه مسئله ډېری صحابه وو‬

‫ته ور معلومه نه وه‪.‬‬

‫شپاړسمه‪ :‬د کوم مصلحت هل خمې د پوهې د پټولو‬

‫رواوایل‪.‬‬

‫اوولسمه‪ :‬مسلمان ته پر هغه څه زيری ورکول چې‬

‫خوشحالوي يې يو مستحب اکر دی‪.‬‬

‫اتلسمه‪ :‬د اهلل د رمحت پر پراخوايل هل تولک څخه وېره‪.‬‬

 ‫‪10‬‬

‫نولسمه‪ :‬د پوښتل شوي تن د هغه څه په اړه دا وينا‬

‫چې نه وي ورمعلوم چې‪ :‬اهلل او د هغه رسول ښه‬
‫پوهيږي‪.‬‬

‫شلمه‪ :‬هل ځينو خلکو پرته د ځينو نوروپه پوهه رسه د‬

‫ځانګړي کولو روا وایل‪.‬‬

‫یوويشتمه‪ :‬د نيب صل اهلل عليه وسلم دا اعجزي چې‬

‫پر خره يې سرپلۍ کوهل او بل څوک يې وررسه شاته‬
‫سرپولو‪.‬‬

‫دوه ويشتمه‪ :‬پر سرپلۍ د بل چا ترشا د سرپيدو‬

‫رواوایل‪.‬‬

‫درويشتمه‪ :‬د معاذبن جبل غوراوی‪.‬‬

‫څلورويشتمه‪ :‬د دغې مسئلې د شان لوی وایل‪.‬‬

‫‪‬‬
 ‫‪11‬‬

‫باب دی په بیان د فضیلت د توحید کې او په‬

‫بيان د هغه څه کې چې ګناهونه ورانوي‬
‫او دا وينا د اهلل تعایل‪ :‬هغه کسان چې ایمان یې‬
‫راوړی او هل ایمان رسه یې رشک ندی ګډ کړی د‬
‫همدوی لپاره امن دی او هغوی الرموندونکي دي‪.‬‬
‫د األنعام سورت‪ ۸۲ :‬ايت‬

‫او هل عبادة بن صامت ‪-‬ريض اهلل عنه‪ -‬څخه روايت‬

‫دی وايي‪ :‬رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪:‬‬
‫چاچې دا شاهدي ورکړه چې یوازې اهلل د عبادت وړ‬
‫دی هيڅ رشيک نه لري او دا چې حممد صیل اهلل‬
‫عليه و سلم د هغه بنده او رسول دی‪ ،‬او دا چې‬
‫عيیس عليه السالم د اهلل بنده او رسول دی‪ ،‬او د‬
‫هغه لکمه او د هغه هل لوري روح دی چې مريم ته یې‬
‫وراچولې او داچې جنت حق دی او دوزخ حق دی‪،‬‬
 ‫‪12‬‬

‫اهلل به یې جنت ته ننبايس پر هر ډول عمل چې وي‪.‬‬

‫هغوی دوا ړو (خباري او مسلم) په سند رسه روایت‬
‫کړی او د هغوی دوا ړو د عتبان په حدیث کې را غيل‪:‬‬
‫پرته هل شکه اهلل پر دوزخ هغه څوک حرام کړي چې‬
‫دا ووايي‪ :‬یوازې اهلل د عبادت وړ دی‪ ،‬پر دغه خبه د‬
‫اهلل مخ لټوي‪.‬‬

‫دابوسعيد اخلدري رض اهلل عنه څخه روايت دی هغه‬

‫هل رسول اهلل ‪-‬صل اهلل عليه وسلم‪ -‬څخه روايت‬
‫کوي چې هغه وفرمايل‪ :‬مویس عليه السالم وفرمایل‪:‬‬
‫اې پالونکيه! داسې څه راوښيه چې تا پرې یادوم او‬
‫پرې رابولم‪ .‬هغه وفرمایل‪ :‬اې مویس عليه السالم‬
‫ووایه‪ :‬هل اهلل پرته بل د عبادت وړ نشته‪ .‬هغه وويل‪:‬‬
‫ټول بندګان دې دغه وايي؟ هغه وفرمایل‪ :‬اې مویس‬
‫عليه السالم! که چېرې اوه اسمانونه او هل ما پرته د‬
 ‫‪13‬‬

‫هغو ابادوونکي او اوه ځمکې په یوه پله کې وي او‬

‫ال اهل اال اهلل په بله پله کې؛ نو د "الاهل اال اهلل" پله به‬
‫درنده يش‪ .‬ابن حبان او احلاکم روايت کړی او‬
‫صحيح يې بلل‪.‬‬

‫او د ترمذي روايت چې حسن يې بلل هل انس څخه‬

‫دی‪ :‬وايي ما هل رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم څخه‬
‫واورېدل چې فرمايل يې‪ :‬اهلل تعایل فرمايي‪ :‬ای د آدم‬
‫زويه! پرته هل شکه که ته د ځمکې په اندازه هل‬
‫ګناهونو رسه راشې‪ ،‬بيا هل ما رسه په داسې حال کې‬
‫یوځای شې چې هل ما رسه هيڅ یش نه رشيکوې؛ نو‬
‫زه به هرومرو د هغې په اندازه هل خبښنې درشم‪.‬‬
 ‫‪14‬‬

‫په دې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د اهلل د پېرزوينې پراخوایل‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د اهلل په وړاندې د توحيد د ثواب زياتوایل‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د هغه رسبريه د گناهونو خبښل‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د هغه آيت تفسري چې په األنعام سورت کې‬

‫دی ‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د هغو پنځو شيانو په اړه غور کول چې د‬

‫عبادة په حديث کې دي‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬پرته هل شکه لکه چې ته د عباده او عتبان د‬

‫حديث او هل هغه وروسته رسه يوځای کړې د (ال هلإ‬
‫إال اهلل) معنا او د مغرورو خلکو تېروتنه به درته‬
‫څرګنده يش‪.‬‬
 ‫‪15‬‬

‫اوومه‪ :‬د عتبان په حديث کې ياد شوي رشط ته‬

‫پاملرنه‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬نبيان هم د (ال إاهل إال اهلل) پر فضيلت تنبيه ته‬

‫اړتيا لري‪.‬‬

‫نهمه‪ :‬پر ټولو خملوقاتو د هغې پرغوراوي تنبيه‪ ،‬رسه هل‬

‫دې ډېری هغه خلک چې وايي يې تله به يې سپکه‬
‫وي‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬دا خربه په ډاګه بيانول چې ځمکې هم د‬

‫آسمانونو غوندې اوه دي‪.‬‬

‫یولسمه‪ :‬او دا چې هغو لره ابادوونکي دي‪.‬‬

‫دولسمه‪ :‬د اشعريه وو پر خالف د صفتونو اثبات‪.‬‬

‫دیارلسمه‪ :‬لکه چې د انس پر حديث پوه شوې‪ ،‬د‬

‫عتبان په حديث کې به پر هغه وينا پوه شې چې "پرته‬
 ‫‪16‬‬

‫هل شکه اهلل پر دوزخ هغه څوک حرام کړي چې " (ال‬
‫هلإ إال اهلل) ووايي‪ ،‬پر هغې د اهلل مخ لټوي‪ ،‬چې د‬
‫رشک پرېښودل یوازې د هغې لکمې په خوهل ويل‬
‫ندي‪.‬‬

‫څوارلسمه‪ :‬په دی خربه قکر وکړه چې اهلل تعایل‬

‫عییس او حممد عليهما اقضل الصالت و السالم په‬
‫دوه صفتونو کې يو ځای کړل‪ :‬عبديت او رسالت (دا‬
‫دواړه د اهلل تعایل بنده ګان او رسوالن وو نه اهله)‪.‬‬

‫پنځلسمه‪ :‬د عییس عليه السالم د ځانګړي کولو‬

‫پېژندګلوي په دې رسه چې هغه د اهلل لکمه ده‪.‬‬

‫شپاړسمه‪ :‬د هغه د اهلل هل لوري د روح په توګه‬

‫پېژندنه‪.‬‬

‫اولسمه‪ :‬په جنت او جهنم د ايمان د فضيلت پېژندنه‪.‬‬

 ‫‪17‬‬

‫اتلسمه‪ :‬د هغه د وينا پېژندنه (چې پر هر عمل وي)‪.‬‬

‫نولسمه‪ :‬د دې خربې پېژندنه چې تلې لره دوې پلې‬

‫دي‪.‬‬

‫شلمه‪ :‬د وجه (مخ) د يادونې پېژندنه‪.‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې چا توحيد ومانه(عميل‬

‫يې کړ) هغه به پرته هل حسابه جنت ته ننوځي‪.‬‬

‫او د اهلل تعایل وينا‪ :‬پرته هل شکه ابراهيم عليه السالم‬

‫امت وو(د خري معلم و) همیشه د اهلل تابعدار و اهلل‬
‫ته متوجه و او د خملوق نه مخ اړوونکی و او هل‬
‫مرشاکنو څخه نه و‪ .‬د انلحل سورت‪ ۱۲۰ :‬ايت‪.‬‬

‫او اهلل تعایل فرمايي‪ :‬او هغه کسان چې هل خپل‬

‫پالونکي رسه څوک نه رشيکوي‪ .‬د املؤمنون‬
‫سورت‪ ۵۹ :‬ايت‬
 ‫‪18‬‬

‫هل حصني بن عبدالرمحن څخه روايت دی وايي‪ :‬زه هل‬

‫سعيد بن جبی رسه وم‪ ،‬هغه وويل‪ :‬چا تېره شپه هغه‬
‫ستوری ویلدی چې مات شو؟ ما وويل‪ :‬ما‪ ،‬بيا یې‬
‫وويل‪ :‬خو زه په لانځه کې نه وم بلکې وچيچل شوم‪،‬‬
‫ويې ويل‪ :‬نو څه دې وکړل؟ ما وويل‪ :‬دم یم کړ‪ ،‬هغه‬
‫وفرمایل‪ :‬څه يش دېته وهڅولې؟ ما وويل‪ :‬هغه‬
‫حدیث چې شعيب راته بيان کړی‪ ،‬هغه وفرمایل څه‬
‫ډول حدیث یې درته بيان کړي؟ ما وويل‪ :‬هل بريدة‬
‫بن حصيبب څخه یې راته روایت کړی چې هغه‬
‫وفرمایل‪ :‬هل بد نظرۍ او لړم چيچلو پرته د بل څه‬
‫دپاره بهرت دم نشته‪ .‬هغه وويل‪ :‬هغه چا غوره اکر‬
‫کړی چې دا یې اورېديل دي؛ خو ابن عباس ريض اهلل‬
‫عنهما هل نيب صیل اهلل عليه وسلم څخه روایت کوي‬
‫چې هغه وفرمایل‪ :‬ماته امتونه راوښودیل شول‪ ،‬چې هل‬
 ‫‪19‬‬

‫یو نيب رسه مې یوه ډهل ویلدهل‪ ،‬هل بل نيب رسه مې یو یا‬
‫دوه تنه ویلدل‪ ،‬او هل بل نيب رسه مې هيڅوک هم ونه‬
‫یلدل‪ ،‬چې همدغه وخت یو لوی ټویل ماته پورته کړل‬
‫شو‪ ،‬فکر مې وکړ چې هغوی به زما امتيان وي‪ ،‬خو‬
‫راته وويل شول‪ :‬دغه مویس او قوم یې دی‪ ،‬بيا مې یو‬
‫لوی ټویل ویلدی؛ نو راته وويل شول‪ :‬دغه ستا امت‬
‫دی او هل هغوی رسه اويا زره نور وو چې پرته هل‬
‫حساب او عذاب څخه جنت ته ننوتل‪ .‬بيا هغه پورته‬
‫شو او کور ته یې ننوت؛ نو خلکو د هغوی په اړه‬
‫خبې پيل کړې‪ ،‬چا ويل‪ :‬کېدای يش هغوی د رسول‬
‫اهلل صیل اهلل عليه وسلم صحابه وي‪ ،‬او ځينو ويل‪:‬‬
‫کېدای يش هغه خلک وي چې په اسالم کې پيدا‬
‫شوي دي او هل اهلل رسه یې هيڅ نه دي رشيک کړي‪،‬‬
‫او ځينو بيا نور څه ويل‪ :‬چې بيا رسول اهلل صیل اهلل‬
 ‫‪20‬‬

‫عليه وسلم پر هغوی را ووت او هغوی خب ورکړ نو‬

‫رسول اهلل صیل اهلل عليه و سلم و فرمایل‪ :‬هغوی‬
‫هغه کسان دي چې نه دم کوي‪ ،‬نه داغ ږدي او نه بد‬
‫فايل نييس او پر خپل پالونکي بروسه کوي‪ .‬نوعاکشة‬
‫بن حمصن والړ شو او ويې ويل‪ :‬اې د اهلل رسوهل! داعء‬
‫وکړه چې اهلل ما هل هغوی څخه وګرځوي‪ ،‬هغه‬
‫وفرمایل‪ :‬ته هل هغوی څخه یې‪ ،‬بيا یو تن پورته شو‬
‫ويې ويل‪ :‬اهلل ته داعء وکړه چې ما هم هل هغوی څخه‬
‫وګرځوي‪ ،‬نو هغه وفرمایل‪ :‬په دې اړه عاکشه در‬
‫څخه خمکې شو‪.‬‬

‫په دې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬په توحيد کې د خلکو د مرتبو پېژندنه‬

‫دويمه‪ :‬د هغه د حتقيق معنا څه ده؟‬

 ‫‪21‬‬

‫درېيمه‪ :‬د هغه(اهلل) هل لوري د ابراهيم عليه السالم‬

‫ستاينه چې هغه هل مرشاکنو څخه نه و‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د هغه هل لوري د ويلانو د رسدارانو ستاينه‬

‫چې هغوی هل رشک څخه خوندي وو‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د دم او داغ لګولو پرېښودل د توحيد هل منلو‬

‫څخه دي‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬پر ( اهلل ) تولک د دغو دواړو خويونو يو ځای‬

‫کوونکی دی‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬د صحابه وو د پوهې ژوروایل په دې وپوهيدل‬

‫چې دا نه يش خاصلوالی مګر په عمل‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬په ښېګڼې د هغوی ټينګار (حرص)‪.‬‬

‫نهمه‪ :‬د کميت او کيفيت هل پلوه د دغه امت غوراوی‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬د موس د ملګرو غوراوی‪.‬‬

 ‫‪22‬‬

‫یوولسمه‪ :‬پر نيب عليه السالم د امتونو وړاندې کول‪.‬‬

‫دولسمه‪ :‬دا چې هر امت به يوازې هل خپل نيب رسه يې‬

‫را پورته کيږي‪.‬‬

‫دیارلسمه‪ :‬د هغه خلکو لږوایل چې د نبيانو بلنه يې‬

‫منلې‪.‬‬

‫څوارلسمه‪ :‬هغه (نيب) چې هيچا يې بلنه نه وي منيل‬

‫يوازې به راځي‪.‬‬

‫پنځلسمه‪ :‬د دغه علم پايله دا ده چې پر زياتوايل يې‬

‫څوک مغرور نه يش او په کموايل يې مه رايض کيږه‪.‬‬

‫شپاړسمه‪ :‬هل بدو سرتګو څخه د دم او تبه يا دې ته‬

‫ورته نارويغ اجازه‪.‬‬

‫اولسمه‪ :‬د خپوانيو د علم ژوروایل د هغه د وينا هل امله‬

‫چې وييل يې دي‪( :‬هغه چا ډېر غوره اکر کړی چې‬
 ‫‪23‬‬

‫هغه يې اورېديل‪ ،‬خو داسې او داسې) هل دې څخه‬

‫څرګنده شوه چې لومړی حديث د دويم رسه په ټکر‬
‫کې نه دی‪.‬‬

‫اتلسمه‪ :‬خپواين هل دې څخه لېرې وو چې پر هغه څه‬

‫د چا ستاينه وکړي کوم چې به په چا کې نه و‪.‬‬

‫نولسمه‪ :‬د هغه دا وينا‪ :‬چې ته د هغوی هل ډلې يې‪ ،‬دا‬

‫د نبوت هل نښانو يوه نښه ده‪.‬‬

‫شلمه‪ :‬د عاکشه فضيلت‪.‬‬

‫یوويشتمه‪ :‬د معاريضو (کنايو) اکرونه‬

‫دوه ويشتمه‪ :‬د نيب صل اهلل عليه وسلم د اخالقو ښه‬

‫وایل‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪24‬‬

‫باب دی؛ له رشك څخه د ویرې په اړه‪.‬‬

‫او د اهلل جل جالهل وينا‪ :‬پرته هل شکه اهلل دا نه خبښي‬
‫چې هل هغه رسه رشک ويش او هل دغه پرته چې چاته‬
‫وغوا ړي خبښي یې‪ .‬د النساء سورت‪ ۴۸ :‬ايت‪.‬‬

‫او خليل عليه السالم فرماييل‪ :‬او ما او زما اوالدونه د‬

‫بتانو هل عبادت څخه وساته دلې چې بوتان ولانځو‪.‬‬

‫د ابراهيم سورت‪ ۳۵ :‬ايت‬

‫او په حديث کې دي‪ :‬ترټولو زيات وېروونکی یش‬

‫چې زه د هغه په اړه پرتاسو ډارېږم هغه کوچین رشک‬
‫دی‪ ،‬نو د هغه په اړه پوښتنه ترې شوه؟ هغه وفرمایل‪:‬‬
‫رياء (ځان ښوونه)‪.‬‬

‫او هل ابن مسعود ريض اهلل عنه څخه روايت دی چې‬

‫رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم وفرمايل‪ :‬څوک چې‬
 ‫‪25‬‬

‫په داسې حال کې مړ يش چې هل اهلل پرته بل سيال‬

‫رابول‪ ،‬هغه به دوزخ ته ننوځي‪ .‬خباري روا یت کړی‪.‬‬
‫او د مسلم په روایت کې هل جابر ريض اهلل عنه څخه‬
‫راغيل چې رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪:‬‬
‫څوک چې هل اهلل رسه په داسې حال کې مخ يش چې‬
‫هل هغه رسه هيڅ نه رشيکوي جنت ته به ننوځي‪ ،‬او‬
‫څوک چې په داسې حال کې وررسه مخ يش چې بل‬
‫څه وررسه رشيکوي دوزخ ته به ننوځي‪.‬‬

‫په دې کې یوشمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬هل رشک څخه وېره‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬دا چې رياء (ځان ښودنه) هل رشک څخه ده‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬دا چې هغه کوچن رشک دی‪.‬‬

 ‫‪26‬‬

‫څلورمه‪ :‬دا چې هغه ترټولو زيات وېروونکی دی‬

‫چې د نېاکنو په اړه ترې وېره وي‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د جنت او دوزخ نېږدېوایل‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬د هغو دواړو د نېږدېوايل ترمنځ په يو حديث‬

‫کې مجعوایل‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬داچې څوک هل اهلل رسه په داسې حال کې مخ‬

‫يش چې څوک وررسه نه رشيکوي جنت ته به‬
‫ننوځي‪ ،‬او څوک چې په داسې حال کې وررسه مخ‬
‫يش چې څه وررسه رشيکوي دوزخ ته به ننوځي‪،‬‬
‫که څه هم هغه ترټولو خلکو زيات عبادت کوونکی‬
‫وي‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬لويه غوښتنه د خليل د ځان او اوالدونو لپاره د‬

‫بتانو هل ملانځلو څخه د خونديتوب غوښتنه ده‪.‬‬
 ‫‪27‬‬

‫نهمه‪ :‬د ډېری خلکو حال ته په کتو رسه د هغه د وينا‬

‫هل خمې‪ :‬اې زما پالونکيه! پرته هل شکه هغوی ډېری‬
‫خلک الروريک کړي دي‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬په دې کې د (ال هلإ إال اهلل) تفسري دی لکه‬

‫څنګه چې خباري بيان کړی‪.‬‬

‫یوولسمه‪ :‬د هغه چا غوراوی چې هل رشک څخه‬

‫خوندي وي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪28‬‬

‫باب دی په بيان د رابللو د " ال إله إال‬

‫الله" كلمې شهادت ته‪.‬‬
‫او د اهلل تعایل هغه وينا ‪ :‬ووایه دغه زما الر ده‪ ،‬زه او‬
‫هغه څوک چې زما پیوي یې کړې ده اهلل ته په‬
‫بصیت بلنه کوو‪ ،‬او اهلل لره پايک ده او زه هل مرشاکنو‬
‫څخه نه یم‪ .‬د يوسف سورت‪ ۱۰۸ :‬ايت‬

‫هل ابن عباس ريض اهلل عنهما څخه روايت دی‪ :‬چې‬
‫رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم لکه معاذ يمن ته ولېږه‬
‫ورته يې وويل‪ :‬ته د اهل کتابو یو قوم ته ورځې‪ ،‬نو‬
‫لومړی یې د ال اهل اال اهلل شاهدي ورکولو ته راوبوهل‪،‬‬
‫او په یو روایت کې دي چې د اهلل توحيد ته یې‬
‫راوبوهل ‪ -‬که یې په دغه کې ستا پیوي وکړه‪ ،‬بيا‬
‫ورته وښيه چې اهلل پر هغوی په یوه ورځ او شپه کې‬
 ‫‪29‬‬

‫پنځه لنځونه فرض کړي دي‪ ،‬که یې په دغه کې هم‬

‫ستا پیوي وکړه بيا خب ورکړه چې اهلل پر هغوی‬
‫زاکت فرض کړی چې هل شتمنو یې اخېستل کيږي او‬
‫بې وزلو ته یې ورکول کيږي‪ ،‬که یې په دغه کې هم‬
‫ستا پیوي وکړه؛ نو هل غوره مالونو څخه یې ډډه وکړه‪،‬‬
‫د مظلوم هل ښېرا څخه ځان وساته‪ ،‬ځکه د هغې او‬
‫اهلل ترمنځ هيڅ پرده نشته‪ .‬هغوی دواړو(خباري او‬
‫مسلم) روايت کړی دی‪.‬‬

‫او د هغوی دواړو په روايت کې هل سهل بن سعد څخه‬

‫راغيل‪ :‬چې رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم د خيرب په‬
‫ورځ وفرمايل‪ :‬سبا هرومرو هغه سړي ته بیغ ورکوم‬
‫چې هغه هل اهلل او د هغه هل رسول رسه مينه لري او‬
‫اهلل او د هغه رسول هم ور رسه مينه‪ ،‬اهلل به د هغه پر‬
‫السونو فتح راول‪ .‬نو خلکو ټوهل شپه په حبث کولو‬
 ‫‪30‬‬

‫تېره کړهل‪ ،‬چې هل هغوی به چاته بیغ ورکول کيږي‪،‬‬

‫لکه چې سهار شو‪ ،‬هغوی وخيت رسول اهلل صیل اهلل‬
‫عليه وسلم ته ورغلل‪ ،‬هرچا هيله لرهل چې هغه ته به‬
‫بیغ ورکړل يش‪ ،‬نو رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم‬
‫وفرمایل‪ :‬عيل بن ايب طالب چېرې دی؟‬

‫ورته وويل شول‪ :‬د هغه سرتګې خوږیږۍ‪ ،‬بيا یې‬

‫هغوی ورولېږل او هغه راوستل شو‪ ،‬په سرتګو کې یې‬
‫الړې ورواچولې او داع یې ورته وکړه؛ هغه داسې‬
‫جوړ شو لکه بييخ چې ناروغ نه وي‪ ،‬بيا یې بیغ‬
‫ورکړ؛ نو ويې فرمایل‪ :‬په طبيعت والړ شه تردې چې‬
‫د هغوی سيمې ته ورسېږې‪ ،‬بيا هغوی اسالم ته‬
‫راوبوهل او د اهلل تعایل پر واجب حق یې خب کړه‪ ،‬پر‬
‫اهلل قسم که اهلل ستا هل امله یو سړي ته الر وښيي دا‬
‫درته غوره ده تر رسو اوښانو‪.‬‬
 ‫‪31‬‬

‫(يدوکون) يعنې په حبث کولو بوخت وو‪.‬‬

‫په دې کې یوشمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬دا چې د اهلل لوري ته بلنه د هغه چا الر ده‬

‫چې د نيب ‪ -‬صل اهلل عليه وسلم‪ -‬پريوي يې کړې ده‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬اخالص ته پاملرنه‪ ،‬ځکه ډېری خلک که حق‬

‫ته بلنه ورکوي؛ نو هغه ځانته بلنه ورکوي‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬دا چې بصريت هل فرائضو څخه دی‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د غوره توحيد هل دالئلو څخه دا هم دي چې‬

‫اهلل هل ښکنځلو پاک دی‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د رشک هل بدوايل څخه اهلل ته بدرد ويل دي‪.‬‬

 ‫‪32‬‬

‫شپږمه‪ :‬دغه يې هل اړينو مسئلو څخه ده‪ :‬د مسلمانانو‬

‫لېرې وایل هل مرشاکنو څخه ترڅو هل هغوی ونه ګرځي‬
‫که څه هم رشک ونه کړي‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬دا چې توحيد لومړی واجب دی‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬پر هغه تر ټولو لومړی آن هل ملانځه خمکې پيل‬

‫کيږي‪.‬‬

‫نهمه‪ :‬د اهلل د يووايل معنا همغه د ال هلإ إال اهلل معنا‬
‫ده‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬دا چې انسان لکه هل اهل کتاب څخه وي‪ ،‬خو‬

‫هغه نه پرې پوهيږي او يا پوهيږي خو عمل نه پرې‬
‫کوي‪.‬‬

‫یوولسمه‪ :‬په تدرييج ډول ښوونې ته پاملرنه‪.‬‬

‫دولسمه‪ :‬دا چې تر ټولو لومړی پر مهم اکر پيل ويش‪.‬‬

 ‫‪33‬‬

‫دیارلسمه‪ :‬د زاکت مرصف او اهل خلک‪.‬‬

‫څوارلسمه‪ :‬د اعلم خلوا د متعلم د شبهې کشف او‬

‫ښاکره کول‪.‬‬

‫پنځلسمه‪ :‬هل غوره مالونو اخېستلو څخه منع‪.‬‬

‫شپاړسمه‪ :‬د مظلوم هل ښېرا څخه ځان ساتل‪.‬‬

‫اولسمه‪ :‬پر دې خربه خربول چې د مظلوم داع نه‬

‫رديږي‪.‬‬

‫اتلسمه‪ :‬د توحيد هل داليلو څخه دا هم دي چې د‬

‫رسوالنو پر رسدار او ويلانو پر رسدارانو کومې‬
‫ستونزې لوږه او کړاو راغيل دي‪.‬‬

‫نولسمه‪ :‬د هغه وينا‪( :‬چې هرومرو به بريغ ورکوم)‬

‫ترپايه‪ ،‬دا د نبوت هل نښانو يوه نښه ده‪.‬‬
 ‫‪34‬‬

‫شلمه‪ :‬د هغه په سرتګو کې الړې وراچول هم د نبوت‬

‫هل نښانو څخه يوه نښه ده‪.‬‬

‫یوويشتمه‪ :‬د عيل ريض اهلل عنه فضيلت‪.‬‬

‫دوه ويشتمه‪ :‬د صحابه وو فضيلت په دغه شپه کې د‬

‫فکر کولو کې او د بريا هل زيري څخه د هغوی د‬
‫بوختيا هل امله‪.‬‬

‫درويشتمه‪ :‬پر تقدير ايمان لرل ځکه چې څوک يې‬

‫توان نلري هغه ته د حاصلېدلو هل امله او څوک يې‬
‫چې هڅه کوي هل هغه څخه د منعې هل امله‪.‬‬

‫څلورويشتمه‪ :‬د هغه په وينا کې ادب چې (په خپل‬

‫طبيعت والړ شه)‪.‬‬

‫پنځه ويشتمه‪ :‬هل جګړې خمکې اسالم ته رابلنه‪.‬‬

 ‫‪35‬‬

‫شپږويشتمه‪ :‬دا چې دا خربه هم روا ده چې که څوک‬

‫خمکې رابلل شوي وي او جګړه وررسه شوې وي‪.‬‬

‫اوه ويشتمه‪ :‬په حکمت رسه بلنه لکه چې فرمايي‪:‬‬

‫(هغوی پر هغه څه خرب کړه چې پرې واجب دي‪.‬‬

‫اته ويشتمه‪ :‬په اسالم کې د اهلل د حق پېژندنه‪.‬‬

‫نه ويشتمه‪ :‬د هغه چا ثواب چې پر السونو يې يو سړی‬

‫الرښوونه ومويم‪.‬‬

‫دېرشمه‪ :‬پر فتوا د قسم (لوړې) کول‪.‬‬

‫‪‬‬
 ‫‪36‬‬

‫باب دی په بیان د وضاحت د توحيد کې او په‬

‫بیان د وضاخت د ګواهۍ د (ال إله إال الله) کې‪.‬‬
‫او د اهلل تعایل وينا ده‪ :‬دوى چې چاته بلنه ورکوي‬
‫هغوى خو په خپله د خپل رب لور ته وسيله لټوي‬
‫چې کوم یو (هغه ته) ورنژدې دى او د رْحت هيله‬
‫یې کوي او هل عذابه یې وېريږي‪ ،‬په رېښتيا ستا د رب‬
‫عذاب د وېرې وړ دى‪ .‬د اإلرساء سورت‪ ۵۷ :‬ايت‪.‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬او لکه چې ابراهيم عليه السالم خپل‬

‫پالر او قوم ته وويل‪ :‬پرته هل شکه زه هل هغه څه بېزاره‬
‫یم چې تاسو یې لانځئ‪ .)۲۶(.‬مګر هغه ذات چې زه‬
‫یې پيداکړی یم؛ نو هغه مې الرښوونه کوي‪ )۲۷(.‬او‬
‫هغه یې په خپل راتلونکي نسل کې یوه پاتېدونکې‬
‫خبه وګرځوهل تر څو هغوى (توحيد ته) بېرته‬
‫راوګرځي‪ .‬د الزخرف سورت‪ ۲۸ -۲۶ :‬آيتونه‪.‬‬
 ‫‪37‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬خپل اعلان او پیان یې مالاکن د حل‬

‫او د حرمت هل اهلل پرته نيول وو او همدارنګه د‬
‫مريمې زوى مسيح (یې هم معبود نيویل) او حال‬
‫داچې هغوى د یو اهلل هل عبادت پرته په بل څه نه وو‬
‫ګمارل شوي‪ ،‬هل هغه پرته خو کوم بل معبود نشته‪ ،‬هل‬
‫هغه څه پاك دى چې هغوى یې وررسه رشيکوي‪.‬‬

‫د اتلوبة سورت‪ ۳۱ :‬آيت‪.‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬او ځينې کسان هل اهلل پرته داسې‬

‫سياالن نييس چې د اهلل په څېر مينه وررسه کوي او‬
‫چاىچ ایمان راوړى هغوى خو د اهلل په مينه کې‬
‫ډېرلكك دي‪ .‬د ابلقرة سورت‪ ۱۶۵ :‬آيت‪.‬‬

‫او په صحيح کې هل نيب صل اهلل عليه وسلم راغيل‬

‫چې هغه فرماييل‪ :‬چاچې ال هلإ إال اهلل وويل‪ :‬او هل‬
 ‫‪38‬‬

‫اهلل پرته د نورو هل لانځلو یې نټه وکړه‪ ،‬د هغه مال او‬
‫وينه حرام دي او حساب یې پر اهلل جل جالهل دی‪.‬‬

‫د دغې ژباړې رشحه وروستين بابونه دي‪.‬‬

‫په دغه کې لويې مسئلې دي او ترټولو مهمه یې ده‪:‬‬

‫د توحيد او شهادت تفسري او په څرګندو چارو رسه‬

‫يې بيان کړ‪.‬‬

‫يوه هل هغو څخه داده‪ :‬چې د اإلرساء په ايت کې يې‬

‫پر هغو مرشاکنو رد بيان کړی چې نېاکن رابويل‪ ،‬او دا‬
‫خربه يې بيان کړې چې دا لوی رشک دی‪.‬‬

‫او یوه مسئله دا ده‪ :‬چې د براءة په آيت کې دا خربه‬

‫بيان شوه چې اهل کتابو خپل اعملان او اعبدان(پريان)‬
‫هل اهلل پرته مالاکن د حل او د حرمت وګرځول‪ ،‬او دا‬
 ‫‪39‬‬

‫يې بيان کړ چې هغوی ته يوازې د يو اهلل د ملانځلو‬

‫امر شوی و‪ ،‬رسه هل دې چې هل ستونزې پرته تفسري يې‬
‫د اعملانو او اعبدانو په هغه څه کې پريوي ده چې ګناه‬
‫نه وي‪ ،‬نه د هغوی خلوا ملانځل يې‪.‬‬

‫او یوه مسئله‪ :‬اکفرانو ته د خليل عليه السالم وينا ده‪:‬‬

‫چې زه هل هغه څه بېزار يم چې تاسو يې ملانځئ‪)۲۶(.‬‬
‫مګر هغه ذات چې زه يې پيداکړی يم‪ .‬چې خپل‬
‫پالونکي يې هل معبودانو څخه مستثن کړل‪.‬‬

‫او اهلل پاک دا خربه بيان کړه چې دغه بېزاري او دغه‬

‫دوسيت د ال هلإ إال اهلل لکمې د شهادت تفسري دی‪ .‬او‬
‫هغه يې په خپل راتلونکي نسل کې يوه پاتېدونکې‬
‫خربه وګرځوهل تر څو هغوى (توحيد ته) بېرته‬
‫راوګرځي‪.‬‬
 ‫‪40‬‬

‫او یوه مسئله داده‪ :‬چې د ابلقرة ايت د هغو اکفرانو په‬
‫اړه دی چې اهلل د هغوی په اړه وييل دي‪ .‬او هغوی هل‬
‫دوزخ څخه وتونکي نه دي‪ .‬دا خربه يې بيان کړه‬
‫چې هغوی سياالنو رسه د اهلل غوندې مينه کوي‪ ،‬چې‬
‫دا پردې خربه داللت کوي چې هغوی هل اهلل رسه لويه‬
‫مينه لري او هغوی يې په اسالم کې داخل نه کړل؛ نو‬
‫د هغه چا به څه حال وي چې هل سيال رسه تر اهلل‬
‫زياته مينه لري‪.‬‬

‫او د هغه چا به څه حال وي چې يوازې هل سيال رسه‬

‫مينه لري نه هل اهلل رسه؟‬

‫او یوه مسئله‪ :‬د نيب صل اهلل عليه وسلم وينا ده‪:‬‬
‫چاچې ال هلإ إال اهلل وويل‪ :‬او هل اهلل پرته د نورو هل‬
‫ملانځلو يې نټه وکړه‪ ،‬د هغه مال او وينه حرام دي او‬
‫حساب يې پر اهلل جل جالهل دی‪.‬‬
 ‫‪41‬‬

‫او دغه تر ټولو لوی هغه څه دي چې د (ال هلإ إال اهلل)‬

‫معنا بيانوي‪ ،‬ځکه د هغې تلفظ يې د وينې او مال‬
‫ساتونکی ونه بللو‪ ،‬او نه يې د هغې د معنا‬
‫پېژندګلوي د هغې هل لفظ رسه‪ ،‬او نه پر دغه اقرار‬
‫کول‪ ،‬او نه داخربه چې يوازې هغه اهلل را بويل چې‬
‫رشيک نه لري‪ ،‬بلکې مال او وينه يې ترهغه وخته نه‬
‫حراميږي ترڅو يې هل اهلل پرته د نورو هل ملانځلو نټه نه‬
‫وي کړې‪ ،‬که شک وکړ يا يې توقف وکړ؛ نو مال او‬
‫ينه يې نه حراميږي‪ ،‬نو دا څومره لويه او سرته مسئله‬
‫ده؟‬

‫او دا څومره ښایسته بيان دی! څومره څرګند دی! او‬

‫د جګړه کوونکي لپاره څومره پرېکوونکی ديلل‬
‫د ی؟‬
 ‫‪42‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې د حلقې‪ ،‬تار او دېته‬

‫ورته شيانو اچول د ستونزې د هل منځه وړلو يا خمنيوي‬
‫په موخه هم رشک دی‪.‬‬

‫او د اهلل تعایل هغه وينا ‪ :‬ووایه‪ :‬آیا هغه څه چې تاسو‬

‫یې رابولئ که اهلل ماته د کړاو رسول وغوا ړي هغوی‬
‫یې لېرې کوونکي دي او یا هغه د لورېينې اراده‬
‫راته ولري ایا هغوی یې د لورېينې بندوونکي دي‪،‬‬
‫ووایه‪ :‬اهلل راته بسنه کوي‪ ،‬پر همغه دې بروسه‬
‫کوونکي بروسه وکړي‪ .‬د الزمر سورت‪ ۳۸ :‬ايت‬

‫هل عمران بن حصني ‪ -‬ريض اهلل عنه څخه ‪ -‬روايت‬

‫دی‪ :‬چې نيب ‪ -‬صیل اهلل عليه وسلم ‪ -‬یو سړی ویلد‬
‫چې په الس کې د ژېړو کړۍ وه؛ نو ويې ويل دا څه‬
‫دي؟ هغه وويل‪ :‬د کمزورۍ او درد(لرې کولو) لپاره‬
‫ده؛ نو هغه وفرمایل‪ :‬ويې باسه؛ ځکه هغه یوازې‬
 ‫‪43‬‬

‫کمزوري در زياتوي‪ ،‬او که ته مړ شې په داسې حال‬

‫کې چې هغه درباندې وي؛ نو هيڅلکه به بريایل نه‬
‫شې‪ .‬امحد په داسې سند رسه روايت کړی چې ستونزه‬
‫نه لري‪.‬‬

‫او هغه لره هل عقبة بن اعمر څخه مرفوع هم رایلغ‪:‬‬

‫چا چې تعويذ وځړاوه؛ نو اهلل دې نه ورته تماموي‪ ،‬او‬
‫چا چې خر مهره وځوړوهل اهلل دې سکون او ارام نه‬
‫ورکوي‪ .‬او په یو روایت کې دي‪ :‬چا چې تعويذ‬
‫وځړاوه؛ نو هغه رشک وکړ‪.‬‬

‫او ابن ايب حاتم هل حذيفة څخه روايت کوي چې هغه‬

‫یو سړی ویلد چې په الس کې یې د تبې تار و(بند)؛‬
‫نو هغه یې پرې کړ او د اهلل تعایل وينا یې تالوت کړه‪:‬‬
‫او ډېری یې پر اهلل باور نه لري مګر دا چې رشک‬
‫کوونکي دي‪ .‬د يوسف سورت‪ ۱۰۶ :‬آيت‪.‬‬
 ‫‪44‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د کړۍ‪ ،‬تار او دېته ورته نورو شيانو هل اکرولو‬

‫سخت (منع کول) د دغې ډول موخې لپاره‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬دا چې صحايب که په داسې حال کې مړ يش‬

‫چې هغه څه پرې وي‪ ،‬نه بريایل کيږي‪ ،‬نو په دې کې‬
‫د صحابه وو پر وينا دا شاهد دی چې کوچن رشک‬
‫هل لويو ګناهونو څخه دی‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬بیشکه هغه يې په نا پوهۍ معذور ونه باهل‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬دا چې په دنيا کې هم ګټه نه رسوي‪ ،‬بلکې‬

‫زيان رسوي د هغه ‪ -‬صل اهلل عليه وسلم ‪ -‬د دغې‬
‫وينا هل خمې‪ :‬چې هغه يوازې درد او کمزوري‬
‫درزياتوي‪.‬‬
 ‫‪45‬‬

‫پنځمه‪ :‬په سختۍ رسه پر هغه چا رد؛ څوک چې دا‬

‫ډول اکر کوي‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬داخربه په ډاګه کول چې څوک کوم څه‬

‫راوځړوي همغه ته ورسپارل کيږي‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬دا خربه په ډاګه کول چې چا تعويذ را وځړاوه؛‬

‫نو هغه رشک وکړ‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬دا چې د تبې لپاره تار راځوړول هم هل دغې‬

‫قبيلې څخه دي(رشک دی)‪.‬‬

‫نهمه‪ :‬د حذيفه هل لوري د آيت لوستل د دې خربې‬

‫ديلل دی چې صحابه وو په وړویک رشک کې پرهغو‬
‫آيتونو استدالل اکوه کوم چې د غټ رشک په اړه وو‪،‬‬
‫لکه ابن عباس چې د ابلقرې په آيت کې ذکر کړي‪.‬‬
 ‫‪46‬‬

‫لسمه‪ :‬دا چې د بد نظرۍ لپاره د خرمهرې را ځړول‬

‫هم هل دې قبيلې څخه دي‪.‬‬

‫یوولسمه‪ :‬د هغه چا لپاره ښېرا چې تعويذ را ځړوي‬

‫چې اهلل دې اکر نه بشپړوي‪ ،‬او څوک چې کوجنکه‬
‫وځوړوي‪( ،‬د دې لپاره چې هل درد نه پرې خالص يش‬
‫نو) اهلل دې هل ( درد څخه نه) خالصوي‪ :‬معنا دا چې‬
‫اهلل دې هغه لره آرام نه پرېږدي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪47‬‬

‫باب دی په بيان د دمونو او تعويذونو کې‪:‬‬

‫په صحيح کې هل ابو برش االنصاري ‪ -‬ريض اهلل عنه ‪-‬‬
‫څخه روايت دی‪ :‬چې هغه هل نيب ‪ -‬صیل اهلل عليه‬
‫وسلم ‪ -‬رسه په یو سفر کې و‪ ،‬نو هغه یې د استازي په‬
‫توګه ولېږه‪ :‬چې د هيڅ اوښ په اغړه کې اغړه کۍ د‬
‫یلندۍ پرې نږدي‪ ،‬او یا دا چې هره اغړه کۍ باید پرې‬
‫کړل يش‪.‬‬

‫هل ابن مسعود ريض اهلل عنه څخه روايت دی وايي‪ :‬ما‬
‫هل رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم څخه اورېديل چې‬
‫ويل یې‪ :‬بيشکه رشيک دمونه تعويزونه او د مينې‬
‫جلبولو ګوډې رشک دی‪ .‬اْحد او ابوداؤد روایت‬
‫کړی‪.‬‬
 ‫‪48‬‬

‫تعويذونه‪ :‬هغه څه دي چې هل بد نظر څخه د ژغورلو‬

‫په موخه پر ماشومانو ځوړندېږي‪ ،‬خو که چېرې‬
‫ځوړند شوی یش هل قرآن څخه وي نو ځينو سلفو‬
‫جائز کړي‪ ،‬او ځينو نه دي جائز کړی‪ ،‬او منع یې‬
‫ګرځویل دی‪ ،‬چې هل هغوی څخه ابن مسعود ريض‬
‫اهلل عنه هم دی‪.‬‬

‫ریق‪ :‬هغه دمونه دي چې عزائم ورته ويل کيږي‪ ،‬او‬

‫کوم چې هل رشک څخه خايل وي هغه ديلل ځنې‬
‫ځانګړي کړي دي‪ ،‬چې رسول اهلل صل اهلل عليه‬
‫وسلم د بد نظرۍ او چيچل شوي په اړه اجازه ورکړې‬
‫ده‪:‬‬

‫تولة‪ :‬هغه څه دي چې خلک يې کوي او دا ګمان‬

‫کوي چې هل امله يې ښځه هل مېړه رسه او مېړه هل‬
‫ښځې رسه مينه کوي‪:‬‬
 ‫‪49‬‬

‫او هل عبداهلل بن عکيم څخه مرفوع روايت دی‪ :‬چا‬

‫چې څه راوځړول همغه ته به وسپارل يش‪ :‬اْحد او‬
‫ترمذي روایت کړی‪ .‬دا حديث امام امحد او خباري‬
‫روايت کړی‪:‬‬

‫امام امحد هل رويفع څخه روايت کوي وايي‪ :‬رسول اهلل‬

‫‪ -‬صل اهلل عليه وسلم‪-‬ماته وفرمايل‪ :‬اې رويفع!‬
‫کېدای يش عمر دې اوږد يش؛ نو خلکو ته خب‬
‫ورکړه‪ ،‬چا چې خپله ږیره غوټه کړه( د کب او یا‬
‫خمنثو رسه د تشبيه هل وجې)‪ ،‬یا یې پر څارويو د بد‬
‫نظرۍ د خمنيوي لپاره څه را وځړول‪ ،‬یا یې د څاروي‬
‫پر پليدۍ او یا هډويک استنجاء وکړه؛ نو حممد صیل‬
‫اهلل عليه و سلم هل هغه څخه بېزاره دی‪:‬‬
 ‫‪50‬‬

‫او هل سعيد بن جبري څخه روايت دی وايي‪ :‬چا چې هل‬

‫یو انسان څخه تعويذ پرې کړ‪ ،‬دا داسې دی لکه د یو‬
‫غالم آزادول‪ .‬وکيع روايت کړی دی‪:‬‬

‫او هغه هل ابراهيم څخه روايت کوي وايي‪ :‬هغوی ټول‬

‫تعويذونه بد ګڼل هغه که هل قران څخه و او که هل بل‬
‫څه څخه‪:‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د دمونو او تعويذونو تفسري‪:‬‬

‫دويمه‪ :‬د تولة لکمې تفسري‪:‬‬

‫درېيمه‪ :‬دا درې واړه ټول پرته هل استثناء رشک دی‪:‬‬

‫څلورمه‪ :‬يقينا هغه دم چې هل بد نظرۍ او د کوم څه‬

‫چيچلو لپاره وي هغه هل دغو څخه نه دي‪:‬‬
 ‫‪51‬‬

‫پنځمه‪ :‬دا چې تعويذ که هل قرآن څخه وي د هغو په‬

‫اړه د علماوو تر منځ اختالف دی چې آيا هل دغه‬
‫رشک څخه دی او که نه؟‬

‫شپږمه‪ :‬دا چې پر څارويو د بد نظرۍ لپاره د يلندۍ‬

‫هغه پړي راځړول هل همدغه رشک څخه دي‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬د هغه چا سخته ويرونه چې د يلندي(يا کوم‬

‫بل یش په انسان يا حيوان ځوړندوي د دې د پاره چې‬
‫د نظره نه يش)‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬د هغه چا فضيلت چې هل يو انسان څخه تعويذ‬

‫پرې کړي‪.‬‬

‫نهمه‪ :‬دا چې د ابراهيم وينا هل هغه څه رسه په ټکر‬

‫کې نه ده چې خمکې تېر شول‪ ،‬ځکه د هغه موخه د‬
‫عبداهلل بن مسعود ملګري دي‬
‫‪‬‬
 ‫‪52‬‬

‫باب دی په بيان د هغه چا کې چې په ونه‪،‬‬

‫ډبره يا دېته ورته شيانو تربک حاصلوي‬
‫او د اهلل تعایل په هغې وينا کې‪ :‬ایا تاسې الت او‬
‫عزى(بتان) یلديل؟ (‪ .)۱۹‬او بل درېيم منات؟ (‪ .)۲۰‬آیا‬
‫تاسو لره به زامن وي او هغه لره به لوڼې؟ (‪ )۲۱‬دا خو‬
‫یو ډېر بې انصافه وېش دی‪ )۲۲( .‬دا پرته هل یو څه‬
‫نومونو بل څه نه دي(رشک هسې د مرشک د ژبې په‬
‫رس خبه ده په خارج کې وجود نلري) چې تاسو او‬
‫پلرونو مو ایښي دي‪ ،‬اهلل کوم دیلل پرى نه دى نازل‬
‫کړى‪ .‬هغوى پرته هل ګمان او نفيس غوښتنې بل څه‬
‫پسې نه دي روان او په رېښتيا د هغوى د پالونکي‬
‫خلوا الرښوونه ورغلې ده‪ :‬د انلجم سورت‪.۲۳ -۱۹ :‬‬
 ‫‪53‬‬

‫هل ابو واقد يليث څخه روايت دی وايي‪ :‬موږ هل رسول‬

‫اهلل صیل اهلل عليه وسلم رسه حنني ته ووتلو‪ ،‬او موږ‬
‫نوي مسلمانان شوي وو‪ ،‬د مرشاکنو یوه د بېرې ونه وه‬
‫چې هلته به وررسه کېناستل او پر هغې به یې خپلې‬
‫وسلې را ځړولې‪ ،‬هغې ته د ځړولو واال ويل کېده؛ نو‬
‫موږ پر دغه د بېرې پر ونه تېرشو او موږ وويل‪ :‬اې د‬
‫اهلل رسوهل! زموږ لپاره هم یوه د ځړولو واال وګرځوه‬
‫لکه د هغوی لپاره چې د ځړولو واال ده‪ ،‬خو رسول‬
‫اهلل صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪ :‬اهلل ترټولو لوی‬
‫دی‪ ،‬پرته هل شکه دا همغه الرې دي‪ ،‬پر هغه ذات مې‬
‫دې قسم وي چې زما روح یې په الس کې دی تاسو‬
‫هغه څه وويل لکه بين ارسائيلو چې مویس عليه‬
‫السالم ته وويل‪ :‬زموږ لپاره یو معبود وګرځوه لکه د‬
‫هغوی لپاره چې معبودان دي‪ ،‬هغه وويل تاسو یو‬
 ‫‪54‬‬

‫داسې قوم یاست چې نه پوهېږئ‪ .‬د األعراف سوررت‪:‬‬

‫‪ ۱۳۸‬آيت‪.‬‬

‫تاسو به هرومرو د هغو پر الرو ځئ چې هل تاسو‬

‫خمکې وو‪ :‬ترمذي روايت کړی او صحيح يې بلل‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د انلجم د آيت تفسري‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د هغه امر د بڼې پېژندنه چې هغوی يې‬

‫غوښتنه کړې وه‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬دا چې هغوی دا اکر ونه کړ‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د هغوی داسې کېدل چې پر دغه اکر يې د‬

‫خپل ګمان رسه سم اهلل ته نږدې کېدل غوښتل چې‬
‫ګواکې هغه يې خوښوي‪.‬‬
 ‫‪55‬‬

‫پنځمه‪ :‬دا چې هغوی پر دغه نه پوهېدل؛ نو هل هغوی‬

‫پرته نور خو به په طريق اویل ناپوه وو‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬دا چې هغوی لره داسې نېکۍ او د خبښنې‬

‫ژمنه ده چې هل هغوی پرته نورو ته نشته‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬داچې نيب ‪ -‬صل اهلل عليه وسلم‪ -‬هغوی‬

‫معذور ونه ګڼل بلکې پر هغوی يې پردې وينا رسه رد‬
‫وکړ‪ .‬اهلل اکرب‪ ،‬پرته هل شکه هغه داسې الرې دي چې‬
‫تاسو به هرومرو د خمکېنيو پريوي کوئ‪ .‬نو په امر کې‬
‫يې سخيت پر دغو دريو رسه وکړه‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬لوی امر چې هغه مقصود دی‪ :‬هغه دا چې‬

‫هغوی يې پردې خرب کړل چې د هغوی غوښتنه لکه د‬
‫بين ارسائيلو د غوښتنې غوندې ده چې هغوی موس‬
‫عليه السالم ته وويل‪ :‬زموږ لپاره يو معبود وګرځوه‪.‬‬
 ‫‪56‬‬

‫نهمه‪ :‬دا چې د دغه نيف د (ال هلإ إال اهلل) هل معنا څخه‬
‫ده رسه دله چې هغه پيچلې او پر دوی پټه وه‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬دا چې هغه پر فتوا قسم وکړ‪ ،‬په داسې حال کې‬
‫چې هغه يوازې د يو مصلحت هل خمې قسم کوي‪.‬‬

‫یوولسمه‪ :‬دا چې په رشک کې لوی او کوچن شته‪،‬‬

‫ځکه هغوی د دغه هل امله مرتد نه شول‪.‬‬

‫دولسمه‪ :‬د هغوی دا وينا ( چې موږ نوي مسلمانان‬

‫شوي وو) په دې کې دې خربې ته اشاره ده چې هل‬
‫هغوی پرته بل څوک هل دغه څخه ناپوه نه و‪.‬‬

‫دیارلسمه‪ :‬د تعجب پر مهال تکبري پر خالف د هغه‬

‫چا چې ښه يې نه ګڼي‪.‬‬

‫څوارلسمه‪ :‬د ذرائعو (بدو چارو الرې) بندول‪.‬‬

 ‫‪57‬‬

‫پنځلسمه‪ :‬د جاهليت هل خلکو رسه هل ورته وايل څخه‬

‫منع‪.‬‬

‫شپاړسمه‪ :‬د تعليم پر مهال غوسه‪.‬‬

‫اوولسمه‪ :‬يلک قاعده د هغه ‪ -‬صل اهلل عليه وسلم ‪ -‬د‬

‫دغې وينا هل خمې چې ( دغه الرې دي‪.‬‬

‫اتلسمه‪ :‬دا چې دغه د نبوت هل نښانو څخه يوه نښه ده‬

‫ځکه څنګه يې چې خرب ورکړی و همغسې وشول‪.‬‬

‫نولسمه‪ :‬دا چې پر کوم څه اهلل په قرآن کې د يهودو‬

‫او نصاراو بدي بيان کړې ده همغه زموږ لپاره هم‬
‫دي‪.‬‬

‫شلمه‪ :‬دا چې د هغوی په اند دا ثابته ده چې د عباداتو‬

‫بنسټ پر امر دی‪ ،‬نو په اړه يې د قرب پر مسئلو تنبيه‬
‫وشوه‪ ،‬کوم چې داخربه ده چې (رب دې څوک دی؟)‬
 ‫‪58‬‬

‫هغه څرګنده ده‪ ،‬او کوم چې دا خربه ده چې (نيب دې‬

‫څوک دی؟) په دې کې پر پټو خرب ورکول دي‪ ،‬او کوم‬
‫چې دا خربه چې (دين دې څه دی؟) دا د هغوی د‬
‫دغې وينا هل خمې چې ويل يې‪(:‬زموږ لپاره يو معبود‬
‫وګرځوه) تر پايه‪.‬‬

‫یوويشتمه‪ :‬دا چې د اهل کتاب الره داسې بده وه لکه‬

‫د مرشاکنو الره‪.‬‬

‫دوه ويشتمه‪ :‬دا چې هل داسې باطل څخه منتقل شوی‬

‫چې زړه يې پرې اعدت شوی و ډېر ډاډ يې په اړه نه‬
‫وي چې په زړه کې يې دې هل دغه اعدت څخه څه‬
‫پاتې وي؛ د هغوی د دغې وينا هل خمې‪ :‬چې موږ د‬
‫کفر زمانې ته نېږدې وو؟‬
‫‪‬‬
 ‫‪59‬‬

‫باب دی په بيان د حالله کې غريالله لپاره‬

‫او د اهلل تعایل وينا‪ :‬ووایه‪ :‬پرته هل شکه زما لونځ‪ ،‬زما‬
‫قرباين‪ ،‬زما ژوند او زما مرګ یوازې د خملوقاتو د‬
‫پالونکي لپاره دي(‪ .)۱۶۲‬هغه لره رشيک نشته او پر‬
‫همدغه ماته امر شوی او زه لومړین د مسلمانانو یم‪.‬‬

‫د األنعام سورت‪ ۱۶۳ -۱۶۲ :‬آيتونه‪.‬‬

‫او د هغه د وينا په اړه‪ :‬د خپل پالونکي لپاره دې‬

‫لونځ وکړه او قرباين وکړه‪ .‬د الکوثر سورت‪ ۲ :‬آيت‪.‬‬

‫هل عيل بن ايب طالب ‪ -‬ريض اهلل عنه ‪ -‬څخه روايت‬

‫دی وايي‪ :‬رسول اهلل ‪ -‬صیل اهلل عليه وسلم ‪ -‬څلور‬
‫لکمې راته بيان کړې‪ :‬پر هغه چا دې د اهلل لعنت وي‬
‫چې هل اهلل پرته د بل چا لپاره ذبح کوي‪ ،‬پر هغه چا‬
‫دې د اهلل لعنت وي چې پر موراوپالر لعنت کوي‪ ،‬د‬
 ‫‪60‬‬

‫اهلل لعنت دې پر هغه چا وي چې بدعيت ته پناه‬

‫ورکوي‪ ،‬د اهلل لعنت پر هغه چا وي چې د ځمکې‬
‫منارې (پول وهۍ) بدلوي‪ .‬مسلم روايت کړی‪.‬‬

‫او هل طارق بن شهاب څخه روايت دی چې رسول اهلل‬

‫صل اهلل عليه وسلم وفرمايل‪ :‬یو سړی د یو مچ په اړه‬
‫جنت ته ننوت او یوسړی د یو مچ په اړه دوزخ ته‬
‫ننوت‪.‬‬

‫هغوی وويل‪ :‬او دا څنګه اې د اهلل رسوهل؟‪.‬‬

‫هغه وويل‪ :‬دوه سړي پر یو قوم تېرېدل چې هغوی یو‬

‫بت لرلو د هر چا لپاره اړینه وه چې یوڅه ورته قربان‬
‫کړي‪.‬‬

‫نو هغوی هل هغو دوو څخه یوه ته وويل‪ :‬قرباين وکړه‪.‬‬

‫هغه وويل‪ :‬زما رسه هيڅ د قربانولو لپاره نشته‪.‬‬

 ‫‪61‬‬

‫هغوی ورته وويل‪ :‬قرباين وکړه که څه هم د مچ وي‪،‬‬

‫نو هغه هم مچ قرباين کړ(د دې بوت په نامه)‪ ،‬چې‬
‫هغوی یې الر پرېښوده؛ نو هغه دوزخ ته ننوت‪.‬‬

‫او دويم ته یې وويل‪ :‬قرباين وکړه‪.‬‬

‫هغه وويل‪ :‬هل اهلل جل جالهل پرته بل چا ته زه قرباين‬

‫کوونکی نه یم‪ ،‬نو هغوی یې رس پرې کړ‪ ،‬چې هغه‬
‫جنت ته ننوت‪ .‬امحد روايت کړی‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫ه َ َ َُُ‬
‫لومړۍ‪ :‬د {إِن صال ِِت ونس ِِك} تفسري‪.‬‬
‫م‬ ‫َ‬ ‫َ َ ِّ َ ِّ َ َ م‬
‫دويمه‪ :‬د {فصل ل ِربك واْنر} تفسري‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬پر هغه چا د لعنت پر ويلو پيل چې هل اهلل‬

‫پرته د بل چا لپاره ذبح کوي‪.‬‬
 ‫‪62‬‬

‫څلورمه‪ :‬پر هغه چا لعنت ويل چې پر خپل مور او‬

‫پالر لعنت وايي او هل هغو څخه دا هم دي‪ :‬چې ته د‬
‫بل چا مور او پالر ته بد رد وايې؛ نو هغه ستا مور او‬
‫پالر ته بد رد وايي‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬پر هغه چا لعنت ويل چې بدعيت ته پناه‬

‫ورکوي‪ :‬او هغه داسې څوک دی چې يو نوي څه‬
‫رامنځته کړي او په هغو کې د اهلل حق الزم ګڼي؛ نو‬
‫داسې چا ته پناه وړي چې په دغه کې پناه ورکوي‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬پر هغه چا لعنت ويل چې د ځمکې منارې‬

‫بدلوي‪ :‬دا هغه نښې نښانې دي چې په ځمکه کې‬
‫ستا او ستا د ګاونډي د حق ترمنځ توپري راويل؛ نو ته‬
‫په شاته خمته کولو رسه هغه بدلوې‪.‬‬
 ‫‪63‬‬

‫اوومه‪ :‬په عمويم ډول نا قرمانو خلکو باندې لعنت‬

‫ويل او په يو معني شخص لعنت ويل په دې کې فرق‬
‫دی ‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬دغه لويه کیسه چې د مچ کیسه ده‪.‬‬

‫نهمه‪ :‬دا چې هغه دوزخ ته ننوت د هغه مچ هل امله‬

‫چې د هغه قصد يې هم نه و کړی بلکې د هغوی هل‬
‫رشه د خالصون په موخه يې دا اکر کړی و‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬د مؤمنانو په زړونو کې د رشک د اندازې‬

‫پېژندنه‪ ،‬چې څنګه دغه تن پر وژلو صرب وکړ او د‬
‫هغوی غوښتنه يې ونه منله رسه دلې چې هغوی‬
‫يوازې ظاهري عمل ترې وغوښت‪.‬‬

‫یوولسمه‪ :‬هغه تن چې دوزخ ته ننوت هم مسلمان و‪،‬‬

‫ځکه که چېرې اکفر وای بيا يې داسې نه ويل‪( :‬چې‬
 ‫‪64‬‬

‫د يومچ هل امله دوزخ ته ننوت‪( .‬زه وايم دا ډيره قيميت‬

‫فايده ده(‬

‫دولسمه‪ :‬په هغه کې د صحيح حديث لپاره شاهد‬

‫دی‪ .‬چې جنت ستاسو هر يوه ته د هغه د څپلۍ هل‬
‫تسمې څخه ورنېږدې دی او دوزخ هم همدارنګه‪.‬‬

‫دیارلسمه‪ :‬د دې خربې پېژندنه چې د زړه عمل لوی‬

‫مقصود دی آن د بتانو د ملانځونکو په اند هم‪.‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې د اهلل لپاره به په هغه‬

‫ځای کې ذحبه نه کيږي چېرې چې د غرياهلل لپاره‬
‫ذحبه کيږي‪.‬‬

‫او د اهلل تعایل وينا‪ :‬هيڅلکه په هغه کې مه درېږه‪،‬‬

‫هغه جومات چې بنسټ یې هل لومړۍ ورځې پر تقوا‬
‫اېښودل شوی زيات د دې حقدار دی چې پکې‬
 ‫‪65‬‬

‫ودرېږې‪ ،‬په هغه کې داسې سړي دي چې زياته پايک‬

‫خوښوي او اهلل زيات پايک کوونکي خوښوي‪ .‬د‬
‫اتلوبه سورت‪ ۱۰۸ :‬آيت‪.‬‬

‫هل ثابت بن الضحاک ‪ -‬ريض اهلل عنه ‪ -‬څخه روايت‬

‫دی وايي‪ :‬یو سړي نذر ومنود چې په بوانه نويم ځای‬
‫کې به اوښ حاللوي؛ نو هل نيب ‪ -‬صیل اهلل عليه وسلم‬
‫‪ -‬څخه یې پوښتنه وکړه‪ ،‬هغه وفرمایل‪ :‬آیا هلته هل‬
‫بتانو کوم داسې بت شتون درلود چې په جاهليت کې‬
‫یې عبادت کېدلو‪.‬‬

‫هغوی وويل‪ :‬نه‪.‬‬

‫هغه وفرمایل‪ :‬آیا هلته د هغوی هل اخرتونو څخه کوم‬

‫اخرت و‪.‬‬
 ‫‪66‬‬

‫هغوی وويل‪ :‬نه‪ .‬بيا رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم‬
‫وفرمایل‪ :‬خپل نذر دې پوره کړه ځکه د اهلل په‬
‫رسغړونه کې او په هغه څه کې د نذر پوره کول‬
‫نشته چې انسان یې څښنت نه وي‪ .‬ابوداود روایت‬
‫کړی‪ ،‬او سند یې د هغوی دوا ړو (خباري او مسلم) پر‬
‫رشط برابر دی‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫ًََ‬ ‫م‬ ‫َ َُ‬
‫لومړۍ‪ :‬د اهلل د وينا {ال تقم فِي ِه أبدا} تفسري‪:‬‬

‫دويمه‪ :‬داچې رسغړونه لکه په ځمکه کې اغېز کوي‪،‬‬

‫همدارنګه پريوي‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د ستونزمنې مسئلې ردول څرګندې مسئلې‬

‫ته ترڅو يې ستونزه هل منځه والړه يش‪.‬‬
 ‫‪67‬‬

‫څلورمه‪ :‬د مفيت خلوا تفصيل غوښتنه که دغه ته‬

‫اړتيا پېښه يش‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬دا چې د نذر لپاره د يوې ټوټې ځمکې په‬

‫ځانګړي کولو ستونزه نشته لکه چې خنډونه شتون‬
‫ونلري‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬هل هغو څخه منع لکه چې هلته د جاهليت هل‬

‫بتانو څخه کوم بت وي که څه هم هل منځه تلو‬
‫وروسته وي‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬هل هغو څخه منع لکه چې هلته د هغوی هل‬

‫اخرتونو څخه کوم اخرت وي‪ ،‬که څه هم هل منځه تلو‬
‫وروسته وي‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬دا چې پر دغه ډول ځايونو کې پر نذر کولو وفا‬

‫روا نه ده‪ ،‬ځکه دا د ګناه نذر دی‪.‬‬
 ‫‪68‬‬

‫نهمه‪ :‬هل مرشاکنو رسه د هغوی په اخرتونو کې هل ورته‬

‫وايل څخه وېرول که څه يې هم د هغه قصد نه وي‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬په ګناه کې نذر نشته‪.‬‬

‫یوولسمه‪ :‬په هغه څه کې نذر نشته چې انسان يې‬

‫څښنت نه وي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪69‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې له الله‬

‫پرته بل چا ته نذر رشک دی‪.‬‬
‫او د اهلل تعایل وينا‪ :‬هغوی خپل نذر پوره کوي او هل‬
‫هغې ورځې ډاريږي چې رش یې خپور وور دی‪.‬‬

‫د اإلنسان سورت‪ ۷ :‬آيت‪.‬‬

‫د هغه د وينا په اړه‪ :‬او څه مو چې لګول دي او یا مو‬

‫کوم نذر کړی؛ نو پرته هل شکه اهلل پرې پوهيږي‪.‬‬

‫د ابلقرة سورت‪ ۲۷۰ :‬آيت‪.‬‬

‫او په صحيح(ابلخاری) کې هل اعئشې ‪ -‬ريض اهلل‬

‫عنها ‪ -‬څخه روايت دی چې رسول اهلل ‪ -‬صل اهلل‬
‫عليه وسلم ‪ -‬وفرمايل‪ :‬چا چې دا نذر وکړ چې د اهلل‬
‫پیوي به کوي؛ نو پیوي دې وکړي‪ ،‬او چا چې دا‬
 ‫‪70‬‬

‫نذر وکړ چې د اهلل رسغړونه به کوي؛ نو رسغړونه‬

‫یې دې نه کوي‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د نذر د پوره کولو واجبوایل‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬لکه چې دا خربه ثابته شوه چې نذر عبادت دی‬

‫نو د بل چا په نامه نذر کول رشک دی‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬دا چې د ګناه د نذر پوره کول روا ندي‪.‬‬

‫‪‬‬
 ‫‪71‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې له الله‬

‫پرته له بل چا څخه پناه غوښتل رشک دی‬
‫او دا وينا د اهلل تعایل‪ :‬او دا چې د انسانانو څه کسانو‬
‫به د پېريانو پر څه کسانو پورې پنا اخېسته؛ نو الیې‬
‫ناړايم ورزياته کړه‪ .‬د اجلن سورت‪ ۶ :‬آيت‬

‫او هل خولة بنت حکيم ‪ -‬ريض اهلل عنها ‪ -‬څخه‬

‫روايت دی وايي‪ :‬هل رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم‬
‫څخه مې واورېدل چې فرمايل يې‪ :‬څوک چې کوم‬
‫ځای ته رايش؛ نو بيا ووايي‪ :‬د اهلل پر بشپړو لکمو هل‬
‫هغه څه پناه غوا ړم چې پيدا کړي یې دي‪ ،‬هيڅ یش‬
‫به زيان ورته ونه رسوي ترڅو هل دغه ځایه نه وي‬
‫تلیل‪ .‬مسلم روايت کړی‪.‬‬
 ‫‪72‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د اجلن سورت د آيت تفسري‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د هغه هل رشک څخه کېدل‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬پر دغه هل حديث څخه استدالل کول؛ ځکه‬

‫علماء پرې استدالل کوي چې د اهلل لکمې خملوق‬
‫ندي‪ ،‬هغوی وايي‪ :‬چې پر خملوق پناه غوښتل رشک‬
‫دی ‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د دغې داع فضيلت رسه دلې چې نلډه ده‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬دا چې پر يو يش دنيوي ګټه لکه د رش دفع‬

‫کېدل او يا د ګټې ترالسه کېدل حاصليږي پردې‬
‫داللت نه کوي چې هغه دې رشک نه وي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪73‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې له الله‬

‫پرته له بل چا څخه مرسته غوښتل او‬
‫يا بل څوک را بلل رشک دی‪.‬‬
‫او د اهلل تعایل وينا‪ :‬او هل اهلل پرته بل هغه څوک مه‬
‫رابوهل چې نه ګټه او نه رضر درته رسوالی يش‪ ،‬که‬
‫دې دا وکړل؛ نو پرته هل شکه ته هل تېري کوونکو‬
‫څخه یې‪ .‬او که اهلل رضر درته ورسوي؛ نو یوازې‬
‫هغه یې لېرې کوونکی دی او که هغه د خی اراده‬
‫درته وکړي؛ نو د هغه د پېرزوينې څوک خمنيوونکی‬
‫نشته‪ ،‬هل بندګانو یې چې چاته وغوا ړي رسوي یې او‬
‫هغه خبښونکی لوروونکی دی‪ .‬د يونس سورت‪:‬‬
‫‪ ۱۰۷ -۱۰۶‬آيتونه‬
 ‫‪74‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬د اهلل په وړاندې روزي ولټوئ او د‬

‫هغه عبادت وکړئ او شکر یې وباسئ همغه ته‬
‫ورګرځول کېږئ‪ .‬د العنکبوت سورت‪ ۱۷ :‬آيت‬

‫او د هغه وينا‪ :‬او هل هغه چا به زيات الروریک څوک‬

‫وي چې هل اهلل پرته هغه څوک رابول چې تر قيامته‬
‫پورې یې ورته قبلوالی نه يش او هغوی د دوی د‬
‫بلنې څخه ناخبه دي‪ .‬او لکه چې خلک را پورته‬
‫کړل يش هغوی لره به دښمنان وي او د دوی په بلنه‬
‫به انکار کوونکي وي‪ .‬د األحقاف سورت‪۶ -۵ :‬‬
‫آيتونه‪.‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬هغه څوک چې سخت اړمن ته ځواب‬

‫ورکوي لکه یې چې را وبول او ستونزه یې هل منځه‬
‫وړي او تاسو په ځمکه کې ځای ناسيت ګرځوي آیا هل‬
‫هغه رسه بل اهلل هم شته؟ د انلمل سورت‪ ۶۲ :‬آيت‬
 ‫‪75‬‬

‫طرباين په خپل سند روايت کوي‪ :‬چې د نيب ‪-‬صل‬

‫اهلل عليه وسلم‪ -‬په زمانه کې یو منافق و چې‬
‫مؤمنان یې ازارول؛ نو ځينو یې وويل‪ :‬را ځئ پر رسول‬
‫اهلل ‪-‬صیل اهلل عليه وسلم‪ -‬هل دغه منافق څخه‬
‫مرسته وغوا ړو‪ .‬نيب ‪-‬صیل اهلل عليه وسلم‪ -‬وفرمایل‪:‬‬
‫د هغه پر وړاندې هل ما مرسته نه غوښتل کيږي بلکې‬
‫هل اهلل مرسته غوښتل کيږي‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د داع عطف پر مرسته غوښتلو د اعم عطف‬

‫پر خاص دی‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َم ُ‬
‫ون اهللِ ما ال‬
‫دويمه‪ :‬د اهلل د دغې وينا {وال تدع ِمن د ِ‬
‫َ َ ُ َ َ َ َ ُ ُّ َ‬
‫ینفعك وال یُضك} تفسري‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬دا چې دغه لوی رشک دی‪.‬‬

 ‫‪76‬‬

‫څلورمه‪ :‬دا چې ترټولو صالح تن که دغه اکر د اهلل هل‬

‫رضاء پرته د بل چا لپاره تررسه کړ هغه به هل تېری‬
‫کوونکو څخه وګرځي‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬هل هغه وروسته آيت تفسري‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬داچې دغه اکر په دنيا کې هم ګټه نلري رسه‬

‫دلې چې هغه کفر دی‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬د درېيم آيت تفسري‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬دا چې د روزۍ لټول يوازې هل اهلل څخه مناسب‬

‫دي لکه څنګه چې جنت هل هغه څخه غوښتل‬
‫کيږي‪.‬‬

‫نهمه‪ :‬د څلورم آيت تفسري‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬دا چې تر هغه چا زيات الروریک نشته چې هل‬

‫اهلل پرته بل څوک را بويل‪.‬‬
 ‫‪77‬‬

‫یوولسمه‪ :‬دا چې هغه به د را بلونکي هل را بللو بې‬

‫خربه وي او هل هغه به هيڅ خرب نلري‪.‬‬

‫دولسمه‪ :‬دا چې دغه بلنه د رابلل شوي هل رابلونکي‬

‫رسه د کينې او دښمنۍ المل کيږي‪.‬‬

‫دیارلسمه‪ :‬دغې بلنې ته د را بلل شوي عبادت ويل‬

‫شوی‪.‬‬

‫څوارلسمه‪ :‬د دغه ملانځلو(راورسيږې را مدد شې)‬

‫څخه د را بلل شوي نټه انکار‪.‬‬

‫پنځلسمه‪ :‬دغه چارې د خلکو د الرورکۍ المل‬

‫کيږي‪.‬‬

‫شپاړسمه‪ :‬د پنځم آيت تفسري‪.‬‬

‫اوولسمه‪ :‬حريانوونکی امر هغه د بت ملانځوکو دا‬

‫اقرار دی چې سخت اړمن ته يوازې اهلل ځواب‬
 ‫‪78‬‬

‫ورکوي او هل همدې امله په سختيو کې هغه داسې‬

‫رابويل چې يوازې هغه لره د دين ځانګړي کوونکي‬
‫وي‪.‬‬

‫اتلسمه‪ :‬د مصطیف ‪-‬صل اهلل عليه وسلم‪ -‬د توحيد‬

‫مالتړ او هل اهلل رسه د ادب راعيتول‪.‬‬
 ‫‪79‬‬

‫باب دی په بيان د الله تعالی دې وينا‬

‫کي‪ :‬آيا هغوی له الله رسه هغه څه‬
‫رشيکوي چې هيڅ يې نه دي پيدا‬
‫کړي او حال دا چې هغوی پيداکړل‬
‫شوي دي‪ .‬او نه هغوی لره د‬
‫مرستې توان لري او نه د ځانونو‬
‫د األعراف سورت‪:‬‬ ‫مرسته کوالی يش‪.‬‬
‫‪ ۱۹۲ -۱۹۱‬آيتونه‪.‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬او کوم کسان چې تاسو یې هل هغه پرته‬

‫را بولئ د خرما او زړي ترمنځ یې د نري پوستِك (په‬
‫اندازه) واک هم نلري‪ .‬که یې را وبولئ ستاسو رابلنه‬
‫نه اوري او که یې واوري قبلوالی نه يش او د قيامت‬
 ‫‪80‬‬

‫په ورځ به ستاسو په رشک به رد کوي او خب به در‬

‫نه کړي تاسو ته په شان د خبدار ذات‪.‬‬

‫د فاطر سورت‪ ۱۴ -۱۳ :‬آيتونه‪.‬‬

‫او په صحيح کې هل انس څخه روايت دی وايي‪ :‬د احد‬

‫په ورځ نيب ‪-‬صیل اهلل عليه وسلم‪ -‬پر رس زخيم شو‪،‬‬
‫د خمې اغښونه یې مات شول؛ نو هغه وفرمایل‪ :‬هغه‬
‫قوم به څنګه بريایل يش چې خپل نيب پر رس زخيم‬
‫کړ‪ .‬نو دغه آیت نازل شو‪ :‬تا لره په امر کې هيڅ هم‬
‫نشته‪.‬‬

‫د آل عمران سورت‪ ۲۸ :‬آيت‪.‬‬

‫او په دې اړه هل ابن عمر ‪-‬ريض اهلل عنهما‪ -‬څخه‬

‫روايت دی‪ :‬چې هغه هل رسول اهلل صیل اهلل عليه‬
‫وسلم څخه اورېديل چې لکه هغه خپل رس د سهار په‬
 ‫‪81‬‬

‫لانځه کې د وروسيت رکعت هل رکوع څخه را پورته‬

‫کړ؛ نو ويې فرمایل‪ :‬اې اهلل! په فالين او فالين لعنت‬
‫َ َ ُ َ م َ َ ُ َهَ‬
‫وکړې‪ .‬وروسته تر دې چې (س ِمع اهلل ل ِمن ْحِده ربنا‬
‫َ َ َ مَ م ُ‬
‫ولك اْلمد) یې وويل؛ نو اهلل دغه آیت را نازل کړ‪ :‬تا‬
‫لره په دغه امر کې هيڅ حق نشته‪.‬‬

‫د آل عمران سورت‪ ۲۸ :‬آيت‪.‬‬

‫او په يو روايت کې دي‪ :‬هغه صفوان بن اميه‪ ،‬سهيل‬

‫بن عمرو او حارث بن هشام ته ښېراوې کولې نو‬
‫دغه آیت را نازل شو‪ .‬تا لره په دغه امر کې هيڅ حق‬
‫نشته‪ .‬د آل عمران سورت‪ ۲۸ :‬آيت‪.‬‬

‫او په دې اړه هل ابوهريره ريض اهلل عنه څخه روايت‬

‫دی وايي‪ :‬رسول اهلل ‪-‬صیل اهلل عليه وسلم‪ -‬هغه‬
‫مهال ودرېده چې لکه پر هغه دغه آیت را نازل شو‪:‬‬
‫چې خپل نېږدې خپلوان دې ووېروه‪ ( .‬د الشعراء‬
 ‫‪82‬‬

‫سورت‪ ۲۱۴ :‬آیت) نو ويې فرمایل‪ :‬اې د قريشو ډلې ‪-‬‬

‫یا دېته ورته لکمه یې وويله ‪ -‬خپل ځانونه مو‬
‫واخلئ‪ ،‬زه د اهلل پر وړاندې هيڅ نشم دررسه کوالی‪،‬‬
‫ای د عبدالطلب زوی عباسه! زه د اهلل پر وړاندې‬
‫هيڅ نشم دررسه کوالی‪ ،‬د رسول اهلل ‪-‬صیل اهلل عليه‬
‫وسلم‪ -‬عمه صفيې‪ ،‬زه د اهلل پر وړاندې هيڅ نشم‬
‫دررسه کوالی‪ ،‬اې د حممد لورې فاطمې‪ ،‬څومره مال‬
‫چې غوا ړې را څخه یې وغوا ړه‪ ،‬خو زه د اهلل پر‬
‫وړاندې هيڅ نشم دررسه کوالی‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د دوو آيتونو تفسري‪.‬‬

‫دويمه‪. :‬د احد کیسه‪.‬‬

 ‫‪83‬‬

‫درېيمه‪ :‬د رسوالنو د رسدار ښېرا او تر شا يې د ويلانو‬

‫رسداران چې په ملانځه کې امني پسې وايي‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬دا چې ښېرا د اکفرانو پر خالف وه‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬دا چې هغوی داسې کړنې تررسه کړې چې‬

‫ډېری اکفرانو نه وې تررسه کړې‪ ،‬هل هغو څخه يو دا‬
‫چې‪ :‬خپل نيب يې پر رس زخم کړ‪ ،‬او د هغوی خلوا د‬
‫وژلو حرص يې‪ ،‬او يو دا چې‪ :‬د وژل شوو ُمثله کول‬
‫رسه دلې چې هغوی يې د اکاک زامن وو‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬په دې اړه اهلل پر هغه دغه آيت را نازل کړ‪ :‬تا‬
‫لره په دغه امر کې هيڅ واک نشته‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬د هغه وينا‪( :‬او يا به د هغوی توبه قبوهل کړي‬

‫او يا به عذاب ورکړي) چې اهلل د هغوی توبه قبوهل‬
‫کړه؛ نو هغوی ايمان راوړ‪.‬‬
 ‫‪84‬‬

‫اتمه‪ :‬د پېښو پر مهال د قنوت لوستل‪:‬‬

‫نهمه‪ :‬چاته چې ښېرا کېدهل په ملانځه کې د هغوی د‬

‫نومونو او د هغوی د پلرونو د نومونو اخېستل‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬په قنوت کې د ټالکې (معني) لعنت شتون‪.‬‬

‫یوولسمه‪ :‬د نيب ‪-‬صل اهلل عليه وسلم‪ -‬کیسه چې‬

‫لکه دغه آيت پرې نازل شو‪ .‬او خپل نېږدې خپلوان‬
‫دې ووېروه‪.‬‬

‫دولسمه‪ :‬په دغه امر کې د نيب ‪-‬صل اهلل عليه‬

‫وسلم‪ -‬جديت تردې چې هغه څه يې وکړل چې هل‬
‫امله يې لېونتوب ورته منسوب شو‪ ،‬نو که اوس يې‬
‫کوم مسلمان وکړي هم همداسې به وي‪.‬‬

‫دیارلسمه‪ :‬د هغه وينا لېرې او نېږدې ته‪ :‬چې زه تا ته‬

‫د اهلل پر وړاندې هيڅ ګټه نشم رسوالی‪ .‬آن تردې‬
 ‫‪85‬‬

‫چې ويې فرمایل‪ :‬اې د حممد لورې فاطمې! زه تا ته د‬

‫اهلل پر وړاندې هيڅ ګټه نشم رسوالی‪.‬‬

‫لکه يې چې دا خربه په ډاګه کړه په داسې حال کې‬

‫چې هغه د رسوالنو رسدار و‪ ،‬چې هغه د ټولو خملوقاتو‬
‫رسدارې مېرمنې ته څه ګټه نيش رسوالی‪ ،‬او انسان‬
‫هم پردې باور لري چې هغه يوازې حق وايي‪ ،‬بيا يې په‬
‫هغه څه کې فکر وکړ چې نن سبا د خاصو خلکو په‬
‫زړونو کې راګرځي؛ نو هغه ته د توحيد پرېښودل او د‬
‫دين (غربت) نا اشنا وایل په ډاګه شول‪.‬‬
 ‫‪86‬‬

‫باب دی په بيان د الله تعالی د وينا‬

‫کي چې فرمايي‪ :‬تردې چې کله يې‬
‫له زړونو وېره لېرې يش‪ ،‬هغوی‬
‫وايي پالونکي مو څه وويل‪ :‬هغوی‬
‫وايي‪ :‬حق او همغه لوړ او لوی دی‪.‬‬
‫د سبا سورت‪ ۲۳ :‬آيت‪.‬‬

‫په صحيح کې ابو هريره ‪-‬ريض اهلل عنه‪ -‬هل نيب ‪-‬‬
‫صل اهلل عليه وسلم‪ -‬څخه روايت کوي چې هغه‬
‫وفرمايل‪ :‬لکه چې اهلل په اسمان کې د کوم اکر‬
‫پرېکړه وکړي؛ نو پرېښې د هغه وينا ته داسې په‬
‫اعجزۍ وزرې وويه‪ ،‬لکه پر پاکو او خويه ډبرو چې‬
‫یو ځنځی وهل کيږي‪ ،‬دغه پر هغوی پيل کوي تردې‬
 ‫‪87‬‬

‫چې هل زړونو یې وېره لېرې يش‪ ،‬بيا هغوی وايي‪:‬‬

‫پالونکي مو څه وويل؟ هغوی وايي‪ :‬حق او هغه لوړ‬
‫او لوی دی‪ ،‬نو یو په پټه غوږ نيوونکی او دا په غال‬
‫غوږ نيوونکی(شيطانان) یې واوري داسې چې‬
‫ځينې یې د ځينو هل پاسه وي‪ ،‬سفيان په خپل الس‬
‫هغه حالت بيان کړ‪ ،‬داسې چې هغه یې په څنګ کړ‬
‫او ګوتې یې رسه پرانيستې‪ ،‬نو لکه چې یو یې کومه‬
‫خبه واوري هغه یې الندې واال ته ورسوي‪ ،‬بيا یې‬
‫هغه تر ځان الندې بل ته ورسوي‪ ،‬تردې چې د‬
‫کوډګر یا غيب ويونکي خولې ته ورسيږي‪ ،‬بيا یې‬
‫لکه اور غورځوونکی ستوری خمکې تر رسولو‬
‫ومويم او لکه بيا د هغه ترموندلو خمکې یې ورسوي‪،‬‬
‫چې بيا سل درواغ وررسه یوځای کړي‪ ،‬نو ويل‬
 ‫‪88‬‬

‫کيږي‪ :‬آیا نن یې موږ ته داسې او داسې ونه ويل؟ نو‬

‫د دغې هل آسمانه اورېدلې لکمې تصدیق کيږي‪.‬‬

‫هل نواس بن سمعان ‪-‬ريض اهلل عنه‪ -‬څخه روايت دی‬

‫هغه وايي‪ :‬رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم وفرمايل‪:‬‬
‫لکه چې اهلل د کوم اکر په اړه د ويح کولو اراده‬
‫وکړي‪ ،‬پر هغه ويح خبې وکړي چې هل امله یې‬
‫اسمانونه په لړزه يش‪ ،‬او یا یې وويل‪ :‬چې د اهلل هل‬
‫وېرې سخت ورپيږي‪ ،‬لکه چې دغه د آسمان خلک‬
‫واوري پړخمې ولويږي او اهلل ته په سجده يش‪ ،‬نو‬
‫ترټولو لومړی جبئيل رس پورته کوي‪ ،‬چې اهلل د‬
‫هغې ويح په اړه خبې وررسه کوي چې اراده یې‬
‫کړې ده‪ ،‬بيا جبئيل پر پرېښتو تېريږي‪ ،‬لکه چې پر‬
‫هر اسمان تېريږي پرېښتې ترې پوښيت زموږ‬
‫پالونکي څه وويل اې جبئيله!‬
 ‫‪89‬‬

‫نو هغه ورته وايي‪ :‬هغه حق وويل‪ ،‬او هغه لوړ او لوی‬
‫دی‪ ،‬نو هغوی ټول هغه څه وايي کوم چې جبئيل‬
‫وويل‪ ،‬بيا جبئيل ويح هغه ځای ته رسوي چېرې‬
‫چې اهلل جل جالهل امر ورته پرې کړی دی‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د آيت تفسري‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د رشک پر ابطال حجت په ځانګړي ډول هغه‬

‫څوک چې د نېاکنو پورې تړاو لري‪ ،‬او دا هغه ايت دی‬
‫چې ويل کيږي‪ :‬هل زړه څخه د رشک د ونې رګونه‬
‫پرې کوي‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د اهلل تعایل د دغې وينا تفسري‪ :‬هغوی وايي‪:‬‬

‫حق يې وويل‪ :‬او هغه لوړ او لوی دی‪.‬‬
 ‫‪90‬‬

‫څلورمه‪ :‬د دغه په اړه د هغوی د پوښتنې المل‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬دا چې جربئيل هل دغه وروسته په خپله دې‬

‫وينا رسه هغوی ته ځواب ورکوي‪ :‬چې هغه داسې او‬
‫داسې وويل‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬د دې خربې يادونه چې ترټولو لومړی‬

‫جربئيل رس راپورته کوي‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬دا چې د آسمانونو ټولو خلکو ته وايي ځکه‬

‫هغوی يې پوښيت‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬دا چې د اسمانونو ټول خلک بې هوښه کيږي‪.‬‬

‫نهمه‪ :‬د اهلل د وينا هل امله د اسمانونو په لړزه کېدل‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬دا چې جربئيل هغه څوک دی چې ويح هغه‬

‫ځای ته رسوي چېرې اهلل امر ورته کړی دی‪.‬‬

‫یوولسمه‪ :‬د شيطانانو په پټه د غوږ نيولو يادونه‪.‬‬

 ‫‪91‬‬

‫دولسمه‪ :‬د هغوی يو پر بل د سرپېدلو د حالت بيان‪.‬‬

‫دیارلسمه‪ :‬د اورغورځوونکو ستورو لېږل‪.‬‬

‫څوارلسمه‪ :‬دا چې لکه يې ستوري خمکې د خربې تر‬

‫رسولو راګري کړي‪.‬‬

‫او لکه هغه خپل انسان ملګري ته خربه رسوي خمکې‬

‫تردې چې ستوری يې ومويم‪.‬‬

‫پنځلسمه‪ :‬دا چې غيب ويونکی هم ځينې وخت‬

‫رېښتيا وايي‪.‬‬

‫شپاړسمه‪ :‬دا چې هغه سل درواغ وررسه وايي‪.‬‬

‫اوولسمه‪ :‬دا چې د هغه د درواغو تصديق يوازې د‬

‫دغې لکمې هل امله کيږي چې هل اسمان څخه اورېدل‬
‫شوې ده‪.‬‬
 ‫‪92‬‬

‫اتلسمه‪ :‬د نفسونو خلوا د باطل منل‪ :‬چې څنګه يوه‬

‫خربه ټينګه نیيس او سلو ته پاملرنه نه کوي‪.‬‬

‫نولسمه‪ :‬د هغوی داسې کېدل چې ځينې يې هل ځينو‬

‫خربه اخيل‪.‬‬

‫دغه لکمه چې هغوی يې يادوي او استدالل پرې‬

‫کوي‪.‬‬

‫شلمه‪ :‬د اشعريه(د صفاتو نه منوونکي) پر خالف د‬

‫صفتونو ثابتول‪.‬‬

‫یوويشتمه‪ :‬دا خربه په ډاګه کول چې دغه لړزه او بې‬

‫هوښي‪.‬‬

‫د اهلل جل جالهل هل وېرې څخه وي‪.‬‬

‫دوه ويشتمه‪ :‬دا چې هغوی اهلل ته په سجده لوېږي‪.‬‬

‫‪‬‬
 ‫‪93‬‬

‫باب دی په بيان د شفاعت (سپارښتنه) کې‬

‫او د اهلل جل جالهل د وينا په بيان کې‪ :‬او هغه خلک‬
‫پرې وډار کړه چې هل دې څخه وېريږي چې خپل‬
‫پالونکي ته به را پاڅول کيږي‪ ،‬هغوی لره به هل هغه‬
‫پرته نه دوست وي او نه سپارښت کوونکی؛ د دې د‬
‫پاره چې هغوی ووېريږي‪ .‬د األنعام سورت‪ ۵۱ :‬آيت‬

‫او دا قول يې‪ :‬ووا یه خاص د اهلل په اختيار کې دی‬

‫سفارش ټول‪ .‬د الزمر سورت‪ ۴۴ :‬آيت‪.‬‬

‫او دا قول يې‪ :‬څوک دی چې د هغه هل اجازې پرته د‬

‫هغه پر وړاندې سپارښتنه وکړي‪ .‬د ابلقرة سورت‪۲۵۵ :‬‬
‫آيت‪.‬‬

‫او دا قول يې‪ :‬او په اسمانونو کې څومره پرېښتې دي‬

‫چې د هغوی سپارښتنه هيڅ ګټه نيش رسوالی مګر‬
 ‫‪94‬‬

‫وروسته تردې چې اهلل چاته وغوا ړي او ترې رايض‬

‫وي اجازه ورکړي‪ .‬د انلجم سورت‪ ۲۶ :‬آيت‪.‬‬

‫او دا قول يې‪ :‬ووایه‪ :‬راوبولئ کوم چې تاسې هل اهلل‬

‫پرته ( معبودان) انګېرل‪ ،‬هغوى خو د یوې ذرې په‬
‫اندازه څه په واك کې نلري‪ ،‬نه په اسمانونو کې او نه‬
‫په ځمکه کې او نه یې په دې دوا ړو کې څه برخه‬
‫شته او نه هل هغوى څوك د اهلل مرستندوى دى او د‬
‫هغه پر وړاندې سپارښتنه هم چاته ګټه نه رسوي‬
‫پرته هل هغه چې اجازه یې ورته کړې وي‪.‬‬

‫د سبا سورت‪ ۲۳ -۲۲ :‬آيتونه‪.‬‬

‫ابوالعباس وايي‪ :‬اهلل هل ځان پرته هل نورو ټول هغه څه‬

‫نيف کړل چې مرشاکن تر هغه تړاو لري‪ ،‬دا خبه یې‬
‫نيف کړه چې هل هغه پرته دې د بل چا پاچايي یا کومه‬
‫برخه وي‪ ،‬یا د اهلل مرستندوی وي او یوازې‬
 ‫‪95‬‬

‫سپارښتنه پاتې وه؛ نو هغه یې هم داسې بيان کړه چې‬

‫هغه یوازې هغه مهال ګټه رسوي چې چاته پالونکي‬
‫اجازه ورکړې وي‪ ،‬لکه چې فرمايي‪ :‬او پرته هل هغه چا‬
‫چې د اهلل ورته رضا وي‪ ،‬بل د هيچا سپارښتنه نه‬
‫کوي‪ .‬د األنبياء سورت‪ ۲۸ :‬آيت‬

‫نو دا هغه سپارښتنه ده چې مرشاکن يې ګومان کوي‪،‬‬

‫هغه د قيامت په ورځ نيف کړل شوې ده‪ ،‬لکه قرآن‬
‫چې نيف کړې او نيب صل اهلل عليه وسلم خرب ورکړی‬
‫دی ‪.‬‬

‫چې هغه به رايش او خپل پالونکي ته به سجده‬

‫وکړي او د هغه ستاینه به وکړي ‪ -‬لومړی به‬
‫سپارښتنه نه پيل کيږي ‪ -‬بيا به ورته وويل يش‪ :‬رس‬
‫دې پورته کړه او ووایه اورېدل کيږي‪ ،‬وغوا ړه درکول‬
‫کيږي او سپارښتنه وکړه سپارښتنه دې منل کيږي‪.‬‬
 ‫‪96‬‬

‫ابوهريره ورته وويل‪ :‬د کومو نېکبختو خلکو لپاره به‬

‫ستا سپارښتنه وي؟ هغه وفرمایل‪ :‬چا چې د زړه هل‬
‫اخالصه (ال هلإ إال اهلل ) وييل وي‪.‬‬

‫نو دغه سپارښتنه به د اهلل په امر د اخالص واال لپاره‬

‫وي او د هغه چا لپاره به نه وي چې هل اهلل رسه يې‬
‫رشيک نيویل وي‪.‬‬

‫او حقيقت يې دادی چې اهلل پاک همغه ذات دی چې‬

‫پر اخالص واال پېرزوينه کوي‪ ،‬چې هغوی لره به د‬
‫هغه چا په داع خبښنه کوي چاته يې چې د سپارښتنې‬
‫اجازه کړې وي ترڅو د هغه درناوی وکړي‪ ،‬او ستايل‬
‫شوی مقام ترالسه کړي‪.‬‬

‫نو د کومې سپارښتنې چې قرآن نيف کړې هل هغو‬

‫څخه موخه هغه ده چې په هغې کې رشک وي‪ ،‬هل‬
‫همدې امله يې په خپل امر په يوشمېر ځايونو کې‬
 ‫‪97‬‬

‫سپارښتنه ثابته کړه‪ ،‬او نيب ‪-‬صل اهلل عليه وسلم‪ -‬دا‬
‫خربه هم بيان کړې چې هغه سپارښتنه به يوازې د‬
‫توحيد او اخالص واال لپاره وي‪ .‬خربه يې پای ته‬
‫ورسېده‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د آيتونو تفسري‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د نيف شوې سپارښتنې بيان‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د ثابت کړل شوې سپارښتنې بيان‬

‫څلورمه‪ :‬د لويې سپارښتنې يادونه‪.‬‬

‫او دا چې هغه حممود (ستايل شوی) مقام (ځای) دی‪.‬‬

 ‫‪98‬‬

‫پنځمه‪ :‬د هغه څه بيان چې نيب ‪ -‬صل اهلل عليه‬

‫وسلم‪ -‬يې تررسه کوي هغه دا چې پيل به په‬
‫سپارښتنه نه کوي بلکې سجده به کوي‪.‬‬

‫لکه چې اهلل اجازه ورکړي‪ ،‬سپارښتنه به وکړي‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬دا چې څوک به د هغې سپارښتنې په اړه‬

‫نېکبخته وي؟‬

‫اوومه‪ :‬دا چې هغه به د هغه چا لپاره نه وي چې هل‬

‫اهلل رسه يې رشک کړی وي‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬د هغې د حقيقت بيان‪.‬‬

 ‫‪99‬‬

‫باب دی په بيان د الله تعالی د وينا‬

‫کې‪ :‬پرته له شکه ته هغه څوک په‬
‫سمه لیار نشې روانوالی چې‬
‫خوښوې يې‪ ،‬بلکې الله چې چا ته‬
‫وغواړي په سمه لیار يې روانوي‪ ،‬او‬
‫هغه پر الر موندونکو ښه پوه دی‪.‬‬
‫د القصص سورت‪ ۵۶ :‬آيت‪.‬‬

‫په صحيح کې ابن مسيب هل خپل پالره روايت کوي‬

‫وايي‪ :‬لکه چې ابو طالب ته مرګ نېږدې شو‪ ،‬رسول‬
‫اهلل صیل اهلل عليه وسلم ورته راغ‪ ،‬په داسې حال‬
‫کې چې هل هغه رسه ابن ايب اميه او ابوجهل هم وو؛ نو‬
‫ورته ويې ويل‪ :‬اې اکاک! د (ال هلإ إال اهلل) لکمه ووایه‪:‬‬
‫د اهلل په وړاندې به ستا لپاره دیلل پرې وایم‪.‬‬
 ‫‪100‬‬

‫نو هغوی دوا ړو ورته وويل‪ :‬آیا ته د عبدالطلب هل‬

‫ملت څخه اوړې‪.‬‬

‫چې نيب ‪-‬صیل اهلل عليه وسلم‪ -‬بيا ورته وويل‪،‬‬

‫هغوی دوا ړو هم خپله خبه تکرار کړه؛ چې په‬
‫وروسيت وخت هغه وويل‪ :‬چې د عبدالطلب پر ملت‬
‫دی‪ ،‬او هل دې څخه یې نټه وکړه چې (ال هلإ إال اهلل)‬
‫لکمه ووايي‪.‬‬

‫نو نيب صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪ :‬زه به هرومرو‬

‫ستا لپاره تر هغه خبښنه غوا ړم ترڅو هل تا څخه منع‬
‫شوی نه یم‪.‬‬

‫چې اهلل جل جالهل دغه آیت نازل کړ‪ .‬د نيب او هغو‬
‫کسانو لپاره چې ایمان یې راوړی په اکر ندي چې د‬
‫مرشاکنو لپاره خبښنه وغوا ړي که څه هم خپلوان یې‬
 ‫‪101‬‬

‫وي وروسته تردې چې د هغوی لپاره څرګنده شوه‬

‫چې هغوی دوزخيان دي‪ .‬د اتلوبة سورت‪ ۱۱۳ :‬آيت‪.‬‬

‫او د ابوطالب په اړه دغه آیت نازل شو‪ :‬پرته هل شکه‬

‫ته هغه څوک په سمه یلار نه شې روانوالی چې ته‬
‫وررسه مينه لرې یلکن اهلل یې په سمه یلار روانوي‬
‫چا ته یې چې خوښه يش‪ .‬د القصص سورت‪ ۵۶ :‬آيت‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫َ م َ م َم َ‬ ‫ه َ َ َم‬
‫لومړۍ‪ :‬د اهلل د دغې وينا {إِنك ال ته ِدي من أحببت‬
‫ُ‬ ‫َ ََ‬ ‫ََ ه َ َم‬
‫کن اهلل يه ِدي من يشاء} تفسري‪.‬‬ ‫ول ِ‬
‫َ َ َ ه ِّ َ َ َ ُ‬
‫دويمه‪ :‬د اهلل د دغې وينا {ما اکن ل ِلن ِيب واذلین آمنوا‬
‫َ‬ ‫َ َم َم ُ مُ م‬
‫رشکِني} تفسري‪.‬‬
‫أن يستغ ِفروا ل ِلم ِ‬
 ‫‪102‬‬

‫درېيمه‪ :‬او لويه مسئله د هغه د دغې وينا تفسري دی‬

‫چې ته (ال اهل اال اهلل) لکمه ووايه‪ ،‬پر خالف د هغه‬
‫څه چې د پوهې څښتنان يې دعوی کوي‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬پرته هل شکه ابوجهل او د هغه ملګري د نيب‬

‫صل اهلل عليه وسلم پر موخه پوهېدل لکه يې چې‬
‫سړي ته دا وويل‪( :‬ال اهل اال اهلل) لکمه ووايه‪ ،‬اهلل دې‬
‫هغه خراب کړي ابوجهل د اسالم پر اصل زيات ترې‬
‫پوه و‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د نيب صل اهلل عليه وسلم هڅه او کوښښ د‬

‫خپل تره په اسالم کې‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬پر هغه چا رد چې د عبداملطلب او د هغه د‬

‫اسالفو د اسالم ګومان کوي‪.‬‬
 ‫‪103‬‬

‫اوومه‪ :‬د نيب صل اهلل عليه وسلم د هغه لپاره خبښنه‬

‫غوښتل چې هغه لره خبښنه ونه شوه‪ ،‬بلکې هغه دلې‬
‫څخه منع کړل شو‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬د بدو ملګرو زيان د انسان لپاره‪.‬‬

‫نهمه‪ :‬د اسالفو او لويانو د درناوي زيان‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬پر دغه رسه د ابوجهل د استدالل هل امله په‬

‫دغه کې د مبطلينو لپاره شبهه‪.‬‬

‫یوولسمه‪ :‬دا شاهد چې په اعمالو کې وروسیت د باور‬

‫وړ دی‪ ،‬ځکه که يې ويلې وای‪ ،‬ګټه به يې ورته‬
‫رسولې وای‪.‬‬

‫دولسمه‪ :‬د الرورکو په زړونو کې د دغې شبهې په‬

‫لوی وايل کې غورکول‪ ،‬ځکه په دغه کیسه کې دي‪،‬‬
‫چې هغوی يوازې پر همغې استدالل کولو رسه دلې‬
 ‫‪104‬‬

‫چې نيب صل اهلل عليه وسلم ټوهل هڅه کوهل او خپله‬

‫خربه يې تکراروهل‪ ،‬د هغوی په وړاندې د هغې د لوی‬
‫وايل او څرګندوايل هل امله يې پر هغې بسنه وکړه‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪105‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې د آدم د‬

‫اوالد د کفر او د خپل دين د پرېښودلو‬
‫المل د نېکانو په اړه غلو (له بريده‬
‫اوښتل) دي‪.‬‬
‫او د اهلل جل جالهل وينا‪ :‬اې د کتاب څښتنانو! په دین‬
‫کې غلو مه کوئ او پر اهلل هل حق پرته بل څه مه‬
‫وایاست‪ ،‬پرته هل شکه عيیس مسيح د مريمې زوی د‬
‫اهلل استازی او هغه لکمه یې ده چې مريم ته یې‬
‫اچولې او د هغه هل لوري روح دی‪.‬‬

‫د النساء سورت‪ ۱۷۱ :‬ايت‪.‬‬

‫په صحيح کې د ابن عباس ريض اهلل عنهما څخه د‬

‫اهلل تعایل د وينا په اړه راغيل‪ .‬او هغوی وويل‪ :‬خپل‬
 ‫‪106‬‬

‫معبودان مو مه پرېږدئ او ود‪ ،‬سواع‪ ،‬یغوث‪ ،‬یعوق او‬

‫نرس مه پرېږدئ‪ .‬د نوح سورت‪ ۲۳ :‬ايت‪.‬‬

‫وايي‪ :‬دغه د نوح هل قوم څخه د نېکو کسانو نومونه‬

‫وو‪ ،‬لکه چې وفات شول‪ ،‬شيطان د هغوی قوم ته په‬
‫زړه کې دا خبه ورواچوهل چې د هغوی د ناستې په‬
‫ځایونو کې نښانونه ولګوئ او د هغوی پر نومونو یې‬
‫ونوموئ‪ ،‬چې هغوی هم همداسې وکړل‪ ،‬او هغه نه‬
‫لانځل کېدل تر دې چې دوی وفات شول او پوهه‬
‫هېره شوه؛ نو بيا یې عبادت وکړای شو‪.‬‬

‫او ابن قيم وايي‪ :‬یوشمېرسلفو وييل‪ :‬لکه چې هغوی‬

‫وفات شول‪ ،‬نور خلک یې پر قبونو تم شول‪ ،‬بيا یې‬
‫جمسمې ورته جوړې کړې‪ ،‬بيا چې څه موده تېره شوه‪،‬‬
‫نو د هغوی عبادت یې پيل کړ‪.‬‬
 ‫‪107‬‬

‫او هل عمر څخه روایت دی چې رسول اهلل صیل اهلل‬

‫عليه وسلم وفرمایل‪ :‬ما هل بريده زيات مه ستایئ لکه‬
‫نصاراو چې د مريمې زوی وستایلو‪ ،‬زه یو بنده یم‪ ،‬نو‬
‫ووایاست‪ :‬د اهلل بنده او د هغه رسول دی‪ .‬صحيحينو‬
‫روایت کړی‪.‬‬

‫او وايي‪ :‬رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪ :‬هل‬
‫ُ‬
‫غلو (بريده اوښتو) څخه ډډه وکړئ‪ ،‬ځکه هل تاسو‬
‫ُ‬
‫خمکېنيي خلک غلو تباه کړل‪.‬‬

‫او د مسلم په روايت کې هل ابن مسعود څخه راغيل‬

‫چې رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم وفرمايل‪ :‬په‬
‫ستاینه کې تکلف کوونکي تباه شول‪ .‬درې ځلې‬
‫یې وويل‪.‬‬
 ‫‪108‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬داچې څوک پر دغه باب او هل هغه وروسته‬

‫دوو بابونو پوه شو؛ نو د اسالم غربت (نا اشنا وایل) به‬
‫ورته څرګند يش‪.‬‬

‫او د اهلل قدرت او د هغه هل لوري د زړونو بدلول به‬

‫عجيب وويين‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د لومړين رشک پېژندنه چې هغه په ځمکه‬

‫کې پېښ شو هغه د نېاکنو په شبهې رسه و‪(.‬دنياکنو په‬
‫اړه شيطان خلکو ته شبهې واچولې)‬

‫درېيمه‪ :‬د لومړين هغه څه پېژندنه چې د نبيانو دين‬

‫پرې بدل کړل شو‪ ،‬او هغه څه چې د دغه المل شول‪،‬‬
‫رسه هل دې پېژندنې چې هغوی اهلل استويل و‪.‬‬
 ‫‪109‬‬

‫څلورمه‪ :‬د بدعتونو منل رسه هل دې چې رشيعتونه او‬

‫فطرت يې ردوي‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د دغه ټولو المل د حق هل باطل رسه ګډول و‪.‬‬

‫نو لومړی‪ :‬د نېاکنو رسه مينه‪.‬‬

‫دويم‪ :‬د ځينو د پوهې او دين د څښتنانو خلوا داسې‬

‫څه کول چې د خري اراده يې ترې کړې وه؛ خو‬
‫وروستنيو يې دا ګومان وکړ چې هغوی هل دې پرته د‬
‫بل څه اراده لرهل‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬د نوح سورت د آيت تفسري‬

‫اوومه‪ :‬د انسان مزاج خوی چې حق يې په زړه کې‬

‫کميږي او باطل زياتيږي‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬په دې کې د هغه څه شاهد دی چې هل سلفو‬

‫څخه منقول دي چې بدعتونه د کفر المل دي‪.‬‬
 ‫‪110‬‬

‫نهمه‪ :‬د شيطان پر هغه څه پېژندنه چې بدعتونو ته‬

‫سړی مايلوي که څه هم د تررسه کوونکي موخه ښه‬
‫وي‪.‬‬
‫ُ‬
‫لسمه‪ :‬د يلک قاعدې پېژندنه هغه دا چې هل غلو او هغه‬
‫ُ‬
‫څه څخه چې غلو ته سړی کشوي منع کول‪.‬‬

‫یوولسمه‪ :‬پر قرب د ښې کړنې په موخه د پاتې کېدلو‬

‫زيان‪.‬‬

‫دولسمه‪ :‬د جمسمو څخه د منعې پېژندنه او د هغو د‬

‫لېرې کولو حکمت‪.‬‬

‫دیارلسمه‪ :‬د دغې کیسې د شان د لوی وايل او هغې‬

‫ته د اړتيا شديدوایل هل هغې څخه د بې پروايۍ‬
‫رسبېره‪.‬‬
 ‫‪111‬‬

‫څوارلسمه‪ :‬او هغه ډېره حريانوونکې او ډېره‬

‫حريانوونکې ده ‪ -‬چې هغوی د تفسري او حديثو په‬
‫کتابونو کې لوستې ده‪ ،‬د هغوی هل لوري د وينا پر معنا‬
‫پوهېدل‪ ،‬او د اهلل حايل کيدل د هغوی او د زړونو‬
‫ترمنینځ يې تردې چې باور يې وکړ چې د نوح د قوم‬
‫کړنه ترټولو غوره عبادت دی‪ ،‬او دا باور يې وکړ‪ ،‬چې‬
‫هل څه څخه چې اهلل او د هغه استازي منع کړې هغه‬
‫داسې کفر دی چې د وينې او مال روا کوونکی‬
‫دی ‪.‬‬

‫پنځلسمه‪ :‬دا خربه څرګندول چې هغوی يوازې د‬

‫سپارښتنې اراده لرهل‪.‬‬

‫شپاړسمه‪ :‬د هغوی دا ګومان چې کومو علماوو‬

‫انځورونه جوړ کړل هغوی همدغه اراده لرهل‪.‬‬
 ‫‪112‬‬

‫اوولسمه‪ :‬د هغه په وينا کې لوی بيان‪( :‬چې زما هل‬

‫بريده زياته ستاينه مه کوئ لکه نصاراو چې د مريمې‬
‫د زوی وکړه) نو هغه صل اهلل عليه وسلم څرګنده‬
‫بلنه وکړه‪.‬‬

‫اتلسمه‪ :‬موږ ته د هغه نصيحت د تکلف کوونکو‬

‫په تباه کېدو رسه‪.‬‬

‫نولسمه‪ :‬دا په ډاګه کول چې تر هغه د هغو نېاکنو‬

‫عبادت نه کېده‪ ،‬تردې چې پوهه هېره شوه‪ ،‬نو په دې‬
‫کې د هغه د شتون د قدر او نشتون د رضر پېژندنه ده‪.‬‬

‫شلمه‪ :‬دا چې د پوهې د نشتون المل د پوهانو مړينه‬

‫ده‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪113‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې څوک د‬

‫الله عبادت د نېک سړي له قرب رسه‬
‫کوي‪ ،‬د هغه په اړه څومره سختي‬
‫راغلې؛ نو د هغه چا به څه حال وي چې‬
‫په خپله د هغه نېک سړي عبادت کوي!؟‪.‬‬
‫په صحيح کې هل اعئشې ريض اهلل عنها څخه روايت‬
‫دی چې ام سلمه د رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم په‬
‫خمکې د نصاراوو د عبادت ځای یادونه وکړه چې د‬
‫حبشې په ځمکه کې یې یلدلې وه او په هغو کې چې‬
‫کوم انځورونه وو؛ نو هغه وفرمایل‪ :‬دوی داسې‬
‫خلک دي لکه چې یو نېک سړی یا نېک بنده پکې‬
‫مړ يش‪ ،‬د هغه پر قب جومات جوړ کړي او په هغو‬
 ‫‪114‬‬

‫کې دغه انځورونه رسم کړي‪ ،‬دوی د اهلل په وړاندې‬

‫تر ټولو بد خلک دي‪.‬‬

‫نو دغو خلکو د دوو فتنو ترمنځ يوځای وایل کړی‪ :‬د‬
‫قربونو فتنه‪ ،‬او د تصويرونو فتنه‪.‬‬

‫او هغوی دواړو لره هل هغې څخه روايت دی چې ويې‬

‫ويل‪ :‬لکه چې پر رسول اهلل صیل اهلل ويح نازهل شوه پر‬
‫مخ یې څادر واچولو‪ ،‬لکه چې ترې ختمه شوه مخ یې‬
‫لوڅ کړ؛ نو ويې فرمایل‪ :‬هغه همداسې ده‪ .‬اهلل پر‬
‫یهودو او نصاراوو لعنت کړی چې د خپلو نبيانو‬
‫قبونه یې جوماتونه وګرځول‪ .‬هغه هل دې خلک‬
‫وېرول چې یهودو او نصاراو کړي وو‪ ،‬که یې داسې‬
‫نه وا ی کړي قب به یې ښاکره وا ی‪ ،‬د دې عالوه هغه‬
‫هل دې هم وېره لرهل چې قب یې جومات ونه ګرځول‬
‫يش‪ .‬هغوی دواړو(خباري او مسلم) روايت کړی دی‪.‬‬
 ‫‪115‬‬

‫د مسلم په روايت کې هل جندب بن عبداهلل څخه‬

‫راغيل وايي‪ :‬ما هل رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم د‬
‫هغه تر وفات پنځه ورځې خمکې واورېدل چې هغه‬
‫ويل‪ :‬زه اهلل ته دلې خپله بېزاري وړاندې کوم چې هل‬
‫تاسو څخه دې زما کوم دوست وي‪ ،‬ځکه اهلل زه خپل‬
‫دوست ګرځویل یم‪ ،‬لکه څنګه چې یې ابراهيم دوست‬
‫ګرځویل‪ ،‬که ما هل خپل امت څخه څوک دوست‬
‫نيویل؛ نو ابوبکر به مې دوست ګرځویل وا ی‪ ،‬خب‬
‫اوسئ څوک چې تر تاسو خمکې وو هغوی د خپلو‬
‫نبيانو قبونه جوماتونه وګرځول‪ ،‬خب اوسئ هل‬
‫قبونو جوماتونه مه جوړوئ‪ ،‬ځکه ما هل دغه څخه‬
‫تاسې منع کړي یاست‪.‬‬

‫هل دې څخه یې د خپل ژوند په وروستيو کې نيه‬

‫وکړه‪ ،‬بيا یې لعنت پرې وويلو‪ ،‬په داسې حال کې چې‬
 ‫‪116‬‬

‫هغه د همدې په سياق کې و‪ ،‬چې چا داسې کړي و‪،‬‬

‫او هل هغو رسه لونځ کول هل همدې ډلې څخه دي که‬
‫څه هم جومات پرې جوړ نه کړل يش‪ .‬او دا د هغې د‬
‫وينا معنا ده‪( :‬چې هغه وېره لرهل چې قب یې جومات‬
‫ونه ګرځول يش)‪ .‬ځکه صحابه و د هغه د قب شاوخوا‬
‫جومات نه جوړولو‪ ،‬او په هر ځای کې چې د لانځه‬
‫اراده وکړل يش؛ نو هغه جومات وګرځول شو‪ ،‬بلکې‬
‫په هرځای کې چې لونځ کيږي هغه ته جومات ويل‬
‫کيږي‪ ،‬لکه نيب صیل اهلل عليه وسلم چې فرمایيل دي‪:‬‬
‫ماته ځمکه جومات او پاکوونکې(طهور په زور د‬
‫ط رسه هغه یش ته وا یې چې پاکوونکی وي لکه‬
‫اوبه او د تيمم د پاره خاوره) ګرځول شوې ده‪.‬‬

‫او امحد په جيد سند رسه هل ابن مسعود ريض اهلل‬

‫څخه مرفوع روايت کوي‪ .‬چې تر ټولو بد خلک هغه‬
 ‫‪117‬‬

‫دي چې قيامت رايش او هغوی ژوندي وي او هغه‬

‫خلک چې هل قبونو څخه جوماتونه جوړوي‪.‬‬

‫او ابوحاتم او ابن حبان په خپل صحيح کې همداسې‬

‫روايت کړی‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬کوم څه چې رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم د‬

‫هغه چا په اړه بيان کړل چې د نېک سړي هل قرب رسه‬
‫جومات جوړوي چې د اهلل عبادت پکې ويش‪ ،‬که‬
‫څه هم د تررسه کوونکي نيت سم وي‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬هل جمسمو څخه منع کول او په دې اړه سختې‬

‫کول‪.‬‬
 ‫‪118‬‬

‫درېيمه‪ :‬د نيب صل اهلل عليه وسلم په دې اړه په‬

‫مبالغه کې عربت‪ ،‬چې څنګه يې لومړی هغوی ته‬
‫دغه بيان کړل‪ ،‬بيا پنځه ورځې خمکې تر خپل وفات‪،‬‬
‫څه يې چې ويل هغه يې وويل‪ ،‬بيا چې د هغه په سياق‬
‫کې و پر هغه څه يې بسنه ونه کړه چې خمکې تېر‬
‫شوي و‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬هل خپل قرب رسه د داسې کړنې هل تررسه‬

‫کولو څخه منع کول خمکې تردې چې قرب يې رامنځته‬
‫يش‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬دا چې د يهودو او نصاراو د خپلو نبيانو د‬

‫قربونو په اړه تګالره دا وه‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬د هغه هل لوري په دې اړه پر هغوی لعنت‪.‬‬

 ‫‪119‬‬

‫اوومه‪ :‬دا چې د نيب صل اهلل عليه وسلم موخه د هغه‬

‫هل قرب څخه زموږ وېرول و‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬د خپل قرب د نه ښاکره کولو المل‬

‫نهمه‪ :‬د هغه هل لوري د جومات ګرځولو معنا‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬دا چې د هغه چا ترمنځ چې قربونه يې‬

‫جوماتونه ګرځويل يوځای کول‪.‬‬

‫او هغه چا تر منځ چې قيامت پرې رايش؛ نو د رشک‬

‫ذريعه يې ياده کړه خمکې تر رامنځته کېدلو د هغه هل‬
‫پای ته رسولو رسه‪.‬‬

‫یوولسمه‪ :‬د هغه هل لوري په خپله خطبه کې هل وفات‬

‫پنځه ورځې خمکې يادونه‪ ،‬پر دوو هغو ډلو رد دی چې‬
‫هغوی تر ټولو بد بدعتيان دي‪.‬‬
 ‫‪120‬‬

‫بلکې ځينو سلفو هغوی هل دوه اويا ډلو څخه اېستيل‬

‫دي چې هغوی روافض او جهميه دي‪ ،‬او د رافضه و‬
‫هل امله رشک او د قربونو عبادت پېښ شو‪ ،‬او هغوی‬
‫لومړين هغه څوک وو چې قربونه يې پرې جوړ کړل‪.‬‬

‫دولسمه‪ :‬رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم پر سخت‬

‫روح اخستلو وازمايل شو‪.‬‬

‫دیارلسمه‪ :‬هغه دوستې چې پرې عرتمند کړای شوی دی‪.‬‬

‫څوارلسمه‪ :‬دا په ډاګه کول چې دوستې(خلة) هل مينې(حمبة)‬

‫لوړه ده‪.‬‬

‫پنځلسمه‪ :‬دا په ډاګه کول چې صديق (ابوبکر‬

‫الصديق ) په صحابو کې غوره دی‪.‬‬

‫شپاړسمه‪ :‬د هغه خالفت ته اشاره‪.‬‬

‫‪‬‬
 ‫‪121‬‬

‫باب دی په بيان د هغه ُغلو (له بريده‬

‫اوښتلو) کې چې د نېکانو د قربونو په‬
‫اړه راغلی او داسې بوتان ترې جوړوي‬
‫چې له الله پرته ملانځل کيږي‪.‬‬
‫مالک په موطا کې روايت کوي‪ :‬چې رسول اهلل صیل‬
‫ُ‬
‫اهلل عليه وسلم وفرمایل‪ :‬اې اهلل! ته زما قب بت مه‬
‫ُ‬
‫ګرځوې چې عبادت یې کيږي‪ ،‬د اهلل غصه پر هغه‬
‫قوم سخته شوه چې د نبيانو قبونه یې جوماتونه جوړ‬
‫کړل‪.‬‬

‫ابن جرير په خپل سند هل سفيان‪ ،‬هغه هل منصور او‬

‫هغه هل جماهد څخه روايت کوي‪ .‬آیا؛ الت او عزی مو‬
‫ونه یلدل‪ .‬د انلجم سورت‪ ۱۹ :‬آيت‪.‬‬
 ‫‪122‬‬

‫وايي‪ :‬هغه به دوی لره اوړه په غوړو کې خپول؛ نو لکه‬

‫چې مړ شو‪ ،‬هغوی یې پر قب ورغونډ‬
‫شول(منجاوران)‪.‬‬

‫او همدارنګه ابوجوزاء هل ابن عباس ريض اهلل عنهما‬

‫څخه روايت کوي‪ ،‬چې هغه به د حاجيانو لپاره اوړه‬
‫په غوړو کې خپول(د هغوی د اکرام د پاره)‪.‬‬

‫او هل ابن عباس ريض اهلل عنهما څخه روايت دی‬

‫وايي‪ :‬رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم د قبونو پر‬
‫زيارت کوونکو(مېرمنو)‪ ،‬او هغو کسانو لعنت ويیل‬
‫چې جوماتونه پرې جوړوي او څراغونه پرې روښانه‬
‫کوي‪.‬‬

‫د سنن واال روايت کړی دی‪.‬‬

 ‫‪123‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د بُتانو تفسري‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د عبادت تفسري‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم يوازې هل هغه‬

‫څه څخه پناه غوښتې ده چې هل رامنځته کېدو يې‬
‫وېره لرهل‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د نبيانو پر قربونو د جوماتونو جوړول يې هل‬

‫دغه رسه پرتله کړل‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د اهلل هل لوري د سختې غصې يادونه‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬او تر ټولو مهمه يې دا ده‪ :‬چې د بتانو تر ټولو‬

‫لوی بُت د الت د عبادت صفت پېژندنه يې وکړه‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬د دې خربې پېژندنه چې هغه د نېک سړي قرب‬

‫و‪.‬‬
 ‫‪124‬‬

‫اتمه‪ :‬دا چې هغه د قرب واال نوم و او د نوم اېښودنې د‬

‫معنا يادونه‪.‬‬

‫نهمه‪ :‬د هغه هل لوري د قربونو پر زيارت‬

‫کوونکو(مېرمنو) لعنت ويل‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬پر هغه چا لعنت ويل چې څراغونه پرې‬

‫لګوي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪125‬‬

‫دا باب دی د مصطفی ‪ -‬صلی الله‬

‫علیه وسلم ‪ -‬لخوا د توحید د مالتړ‬
‫او د هرې هغې الرې بندولو په اړه‬
‫چې رشک ته رسوونکې ده‪.‬‬
‫او د اهلل تعایل وينا‪( :‬دادى) تاسو ته یو داسې رسول‬
‫راغ چې خپله هل همدا تاسو څخه دى‪ ،‬څه چې تاسو‬
‫کړوي هغه په ده ډېر ګران (او درانه) تماميږي‪،‬‬
‫ستاسې د ښېګڼې حريص دى‪ ،‬پر مؤمنانو مهربان‬
‫خواخوږى دى‪ .‬د اتلوبة سورت‪ ۱۲۸ :‬ايت‪.‬‬

‫او هل ابوهريره ريض اهلل عنه څخه روايت دی وايي‪:‬‬

‫رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪ :‬خپل‬
‫کورونه قبونه مه ګرځوئ‪ ،‬او زما قب عيد مه‬
 ‫‪126‬‬

‫جوړوئ‪ ،‬اوپر ما درود ووایاست؛ ځکه ستاسو درود‬

‫ماته رسيږي هر چېرې چې یاست‪ .‬ابوداؤود په حسن‬
‫سند رسه روایت کړی اوراويان یې ثقه دي‪.‬‬

‫او هل عيل بن حسني څخه روايت دی‪ :‬چې هغه یو‬

‫سړی ویلد چې د نيب ‪ -‬صیل اهلل عليه وسلم‪ -‬هل قب‬
‫رسه به یو اغر ته ننوته‪ ،‬او داع به یې کوهل‪ ،‬نو هغه منع‬
‫کړ او ويې ويل‪ :‬آیا تاسو ته هغه څه بيان نه کړم چې‬
‫هل خپل پالره مې اورېديل‪ ،‬هغه زما د نيکه څخه هغه‬
‫هل رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم څخه چې فرمایل‬
‫یې‪ :‬زما قب عيد( د مېلې ځای) مه ګرځوئ‪ ،‬او مه‬
‫مو کورونه قبونه جوړوئ‪ ،‬او پر ما درود ووایاست؛‬
‫ځکه ستاسو سالم ويل ماته رسيږي هرچېرې چې‬
‫یاست‪ .‬په (املختارة) کې يې روايت کړی دی‪.‬‬
 ‫‪127‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د براءة آيت تفسري‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د خپل امت تر وروسيت بريده هل دغه څرځايه‬

‫لېرې کول‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬پر موږ د هغه د حرص‪ ،‬زړه سوي او لورېينې‬

‫يادونه‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د خپل قرب په يو ځانګړي ډول زيارت کولو‬

‫څخه منع کول رسه دلې چې د هغه زيارت تر ټولو‬
‫غوره عمل دی‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬هل زيات زيارت کولو څخه منع‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬په کور کې نفلونو ته هڅونه‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬د هغوی په اند دا خپه خربه ده چې په قربستان‬

‫کې ملونځ نه کيږي‪.‬‬
 ‫‪128‬‬

‫اتمه‪ :‬د هغه هل لوري دا علت بيانول چې د يوچا درود‬

‫او سالم هغه ته رسيږي که څه هم لېرې وي؛ نو د‬
‫هغه څه اړتيا نشته چې د نېږدې وايل د ارادې ګمان‬
‫يې کيږي‪.‬‬

‫نهمه‪ :‬دا چې هغه ‪-‬صل اهلل عليه وسلم‪ -‬په برزخ‬

‫کې په داسې حال کې دی چې د خپل امت هل اعمالو‬
‫درود او سالم پر هغه وړاندې کيږي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪129‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې د دغه‬

‫امت ځينې به ُبتان ملانځي‪.‬‬
‫او د اهلل تعایل دا قول‪ :‬آیا هغه خلک دې نه دي یلديل‬
‫چې د کتاب یوه برخه ورکړل شوې ده خو هغوی بيا‬
‫هم په سحر او شيطان او باطل معبود باور کوي‪.‬‬

‫د النساء سورت‪ ۵۱ :‬آيت‪.‬‬

‫او دا قول يې‪ :‬ورته وایه‪ :‬آیا هغه خلك دروښيم چې د‬

‫اهلل پر وړاندې د جزا هل مىخ دلې هم بد وي؟ هر هغه‬
‫څوك چې اهلل رټيل‪ ،‬غضب یې پرى کړى او بزيوګان‬
‫او خزنيران یې ترې جوړ کړي او غی اهلل یې لانځیل‪.‬‬
‫د املائدة سورت‪ ۶۱ :‬آيت‬
 ‫‪130‬‬

‫او دا قول يې‪ :‬هغه کسان چې د دوى پر اکر براليس‬

‫شوي وو‪ ،‬وويل‪ :‬هرومرو به یو عبادت ځای پرې‬
‫جوړوو‪ .‬د الکهف سورت‪ ۲۱ :‬ايت‪.‬‬

‫هل ابو سعيد ريض اهلل عنه څخه روايت دی چې رسول‬

‫اهلل صل اهلل عليه وسلم وفرمايل‪ :‬تاسو به هرومرو د‬
‫هغو خلکو پل پر پل پیوي وکړئ چې هل تاسو خمکې‬
‫وو‪ ،‬تردې که هغوی د خادمۍ اغر ته ننوتيل وي تاسو‬
‫به هم ننوځئ‬

‫هغوی وويل‪ :‬اې د اهلل رسوهل! یهود او نصارا ښيې؟‬

‫هغه وفرمایل‪ :‬هو نو بل څوک؟‬

‫دغه روايت خباري او مسلم روايت کړی‪.‬‬

‫او د مسلم په روايت کې هل ثوبان ريض اهلل عنه څخه‬

‫روايت دی‪ ،‬چې رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم‬
 ‫‪131‬‬

‫وفرمایل‪ :‬پرته هل شکه اهلل ماته ځمکه را ټوهل کړه‬

‫تردې چې د هغې ختيځې او لوېدیځې برخې مې‬
‫ویلدلې‪ ،‬او زما د امت پاچايي به تر هغو برخو رسيږي‬
‫چې ماته را ټولې کړل شوې وې‪.‬‬

‫او ماته دوې زېرمې راکړل شوې‪:‬د روم او فارس‬

‫خزانې‪.‬‬

‫او ما مې هل پالونکي څخه د امت لپاره وغوښتل چې‬

‫هغوی په وچاکلۍ تباه نه کړي او پر هغوی هل خپلو‬
‫ځانو پرته بل دښمن مسلط نه کړی چې هل بېخه یې‬
‫وبايس‪.‬‬

‫او پرته هل شکه پالونکي مې وويل‪ :‬اې حممده! لکه‬

‫چې کومه پرېکړه وکړم؛ نو هغه نه ردیږي‪ ،‬او ما ستا‬
‫امت ته دا ورکړي چې هغوی به په وچاکلۍ نه تباه‬
‫کوم‪ ،‬او پر هغوی به هل هغوی پرته بل داسې دښمن نه‬
 ‫‪132‬‬

‫مسلطوم‪ ،‬چې هل بېخه یې وبايس‪ ،‬او که څه هم هل هر‬

‫طرفه پرې را ټول يش‪ ،‬آن تردې د هغوی ځينې به‬
‫ځينې رسه وژين او ځينې به یې ځينې بندیانوي‪.‬‬

‫برقاين په خيل صحيح کې روایت کړی او زياته کړې‬

‫یې ده‪ :‬او پرته هل شکه زه مې د خپل امت په اړه هل‬
‫الرورکوونکو امامانو څخه وېرېږم‪ ،‬او لکه چې‬
‫پرهغوی توره را پرېوته تر قيامته به ترې پورته نه‬
‫کړل يش‪ ،‬او قيامت به تر هغه رامنځته نه يش چې‬
‫ترڅو زما د امت یوه ډهل هل مرشاکنو رسه یوځای نه يش‬
‫او زما د امت یو ټویل بتان ونه لانځي‪ ،‬او زما په امت‬
‫کې به دېرش درواغجن وي‪ ،‬هر یو به ګمان کوي چې‬
‫ګواکې دی نيب دی‪ ،‬خو زه ترټولو وروسیت نيب یم هل ما‬
‫وروسته بل نيب نشته‪ ،‬او زما هل امته به تل یوه په حق‬
‫ډهل بريالۍ وي‪ ،‬څوک یې چې مرسته پرېږدي هغوی‬
 ‫‪133‬‬

‫ته زيان نه يش رسوالی تردې چې د اهلل تبارک و‬

‫تعایل امر رايش‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د النساء د ايت تفسري‬

‫دويمه‪ :‬د املائده د ايت تفسري‬

‫درېيمه‪ :‬د الکهف د ايت تفسري‬

‫څلورمه‪ :‬او دغه يې تر ټولو مهمه ده چې پر جبت او‬

‫طاغوت د ايمان راوړلو معنا‬

‫پدې ځای کې څه ده؟‬

‫آيا هغه د زړه باور دی؟‬

‫او که د څښتنانو موافقت يې دی‪ ،‬رسه هل دې چې هل‬

‫هغې رسه به کينه او د هغې د بطالن پېژندنه وي‪.‬‬
 ‫‪134‬‬

‫پنځمه‪ :‬د هغوی دا وينا‪ :‬چې هغه اکفران کوم چې‬

‫خپل کفر پېژين هل مؤمنانو زيات الرموندونکي‬
‫دي‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬او د کومې چې وضاحت مطلوب دی هغه دا‬

‫چې په دغه امت کې به داسې څه پېښيږي لکه د‬
‫ابوسعيد په حديث کې چې راغيل دي‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬د هغې د رامنځته کېدو په ډاګه کول‪ ،‬معنا دا‬

‫چې د دغه امت په ډېرو ډلو کې به د بُتانو ملانځنه‬
‫کيږي‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬تر ټولو حريانوونکې دا ده چې خمتار غوندې‬

‫څوک به د نبوت دعوی کوي چې د شهادت لکمې هم‬
‫وايي او دا هم په ډاګه کوي چې هل همدغه امت څخه‬
‫دی‪ ،‬او وايي چې رسول حق او قرآن حق دی او په دې‬
‫کې دا هم دي چې حممد وروسیت د رسوالنو دی‪ ،‬او هل‬
 ‫‪135‬‬

‫دې رسه په دې ټولو کې دی رښتوین ګڼل کيږي رسه‬

‫دلې چې څرګند ټکر دی‪ ،‬او خمتار د صحابه و په‬
‫وروستۍ زمانه کې را پيداشو او ډېر شمېر خلکو يې‬
‫پريوي وکړه‪.‬‬

‫نهمه‪ :‬د دې خربې زېری چې حق په يو مخ هل منځه‬

‫نه ځي لکه څنګه چې خمکې هل منځه تلل و‪ ،‬بلکې‬
‫تل به يوه ډهل پرې والړه وي‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬لويه نښه يې داده رسه دلې چې هغوی لږ دي‬

‫خو بيا هم چې څوک شا ور ګرځوي او خمالفت يې‬
‫کوي زيان نه يش ورته رسویل‪.‬‬

‫یوولسمه‪ :‬دا چې دغه رشط به د قيامت تر ورځې‬

‫وي‪.‬‬
 ‫‪136‬‬

‫دولسمه‪ :‬هغه لويې نښې چې په دغه کې دي هل هغو‬

‫څخه‪ :‬يوه يې دا ده چې اهلل هغه لره د ختيځ او لوېديځ‬
‫برخې رسه راټولې کړې او د دغه پر معنا يې خرب کړ‪،‬‬
‫همغه ډول رامنځته شول لکه څنګه يې چې خرب‬
‫کړی و‪ ،‬په خالف د شمال او جنوب‪ ،‬او پر دې يې‬
‫خربول چې دوې زېرمې ورکړل شوي دي‪ ،‬او د خپل‬
‫امت په حق کې يې دوې داعوې قبولې شوې او‬
‫درېيمه نه‪ ،‬او د ځينو خلوا د ځينو پر تباه کولو او د‬
‫ځينو خلوا د ځينو پر بندي کولو يې خربول‪ ،‬د امت په‬
‫اړه يې هل الرورکوونکو امامانوڅخه وېرول‪ ،‬په دغه‬
‫امت کې د درواغو د نبيانو په پيداکېدلو يې خربول‪،‬‬
‫او د بريالۍ ډلې پر پاتې کېدلو يې خربول‪ ،‬او دا‬
‫همغسې رامنځته شول لکه څنګه يې چې خرب‬
 ‫‪137‬‬

‫ورکړی و‪ ،‬رسه هل دې چې هره يوه يې هل عقيل پلوه‬

‫لېرې وه‪.‬‬

‫دیارلسمه‪ :‬د خپل امت په اړه هل الرورکوونکو‬

‫امامانو څخه په ځانګړي وېرول‪.‬‬
‫ُ‬
‫څوارلسمه‪ :‬د بتانو د عبادت پر معنا خربول‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪138‬‬

‫باب دی په بيان د کوډو کې‪.‬‬

‫او د اهلل تعایل وينا‪ :‬اوپرته هل شکه هغوی پوه شول‬
‫چې څوک هغه اخيل هغو لره په آخرت کې هيڅ برخه‬
‫نشته‪ .‬د ابلقرة سورت‪ ۱۰۲ :‬ايت‬

‫او د هغه وينا‪ :‬پر جبت(سحر) او طاغوت(شيطان)‬

‫باور لري‪ .‬د النساء سورت‪ ۵۱ :‬ايت‬

‫عمر وايي‪ :‬جبت کوډې او طاغوت شيطان دی‬

‫او جابر وايي‪ :‬طواغيت هغه غيب ويونکي دي چې‬

‫شيطانان ورته را ځي‪ ،‬په هره قبيله کې یو وي‪.‬‬

‫هل ابو هريره ريض اهلل عنه څخه روايت دی‪ :‬چې‬
‫رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪ :‬هل اوو تباه‬
‫کوونکو څخه ځان وساتئ‪.‬‬

‫هغوی وويل‪ :‬اې د اهلل رسوهل! هغه څه دي؟‬

 ‫‪139‬‬

‫هغه وفرمایل‪ :‬هل اهلل رسه رشيک نيول‪ ،‬کوډې‪ ،‬د هغه‬
‫چا وژل چې هل حق پرته یې اهلل وژل ناروا کړي وي‪،‬‬
‫د سود خوړل‪ ،‬د یتيم مال خوړل‪ ،‬د جنګ هل ډګره‬
‫تېښته‪ ،‬پر بې خبه پاک لنو مېرمنو تور لګول‪.‬‬

‫او هل جندب څخه مرفوع روایت دی‪ :‬د کوډګر جزا‬

‫په توره وهل دي‪ .‬ترمذي روایت کړی او وايي‪ :‬صحيح‬
‫دی خو موقوف دی‪.‬‬

‫او خباري کې هل جبالة بن عبده څخه روایت دی وايي‪:‬‬

‫عمربن اخلطاب ویللک چې هر کوډګر او کوډګره‬
‫ووژنئ‪ ،‬وايي‪ :‬نو موږ درې کوډګر ووژل‪.‬‬

‫هل حفصې څخه صحيح روايت دی چې هغې د خپلې‬

‫يوې داسې مينځې د وژلو امر وکړ چې کوډې يې پرې‬
‫کړې وې‪ ،‬نو هغه ووژل شوه‪.‬‬
 ‫‪140‬‬

‫او همدارنګه هل جندب څخه صحيح روايت دی‪.‬‬

‫امحد د نيب ‪ -‬صل اهلل عليه وسلم ‪ -‬هل دريو صحابه‬

‫وو څخه په روايت کولو وييل دي‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د ابلقره سورت د آيت تفسري‬

‫دويمه‪ :‬د النساء سورت د آيت تفسري‬

‫درېيمه‪ :‬د جبت او طاغوت تفسري او ترمنځ يې توپري‬

‫څلورمه‪ :‬دا چې طاغوت لکه هل پېريانو څخه وي او‬

‫لکه هل انسانانو څخه‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬دمنعې اړوند د ځانګړو اوو تباه کوونکو‬

‫پېژندنه‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬دا چې کوډې کوونکی ته به اکفر ويل يش‪.‬‬

 ‫‪141‬‬

‫اوومه‪ :‬دا چې هغه به وژل کيږي توبه به يې نه منل‬

‫کيږي‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬په مسلمانانو کې د دغه شتون د عمر په زمانه‬

‫کې و؛ نو په وروستيو کې به څنګه وي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪142‬‬

‫باب دی په بيان د هغه يش کې چې‬

‫د سحر نوعه ده‪.‬‬
‫اْحد وايي‪ :‬د جعفر زوی حممد هل عوف څخه‪ ،‬هغه‬
‫حيان بن العالء‪ ،‬هغه هل قطن بن قبيصة او هغه یې هل‬
‫پالر څخه روایت کوي چې هغه هل نيب صیل اهلل عليه‬
‫وسلم څخه اورېدیيل چې فرمایل یې‪ :‬چې عيافة‪،‬‬
‫طرق او طیة د جبت هل ډلې څخه دي‪.‬‬

‫عوف وايي‪ :‬عيافة د بد پالۍ پر بنسټ د مراغنو شړل‬

‫دي او طرق هغه یلکه ده چې په ځمکه کې اېستل‬
‫کيږي‪.‬‬

‫او جبت‪:‬‬

‫حسن وايي‪ :‬د شيطان غږ دی‪.‬‬

 ‫‪143‬‬

‫سند يې سم دی د ابوداؤد‪ ،‬نسايئ او هل ابن حبان څخه‬

‫په خپل صحيح مسند رایلغ‪.‬‬

‫هل ابن عباس ريض اهلل عنهما څخه روايت دی وايي‪:‬‬

‫رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪ :‬چا چې هل‬
‫ستورو یوه برخه ترالسه کړه(ناروا علم جنوم) هغه هل‬
‫کوډو څخه برخه ترالسه کړه‪ ،‬څومره یې چې زياته‬
‫کړه همدومره یې زياته کړه‪.‬‬

‫ابوداؤد روايت کړی او سند يې صيح دی‪.‬‬

‫او په نسايئ کې هل ابوهريره ريض اهلل عنه څخه‬

‫حديث دی‪ .‬چا چې غوټه وتړهل بيا یې پکې پویک‬
‫وکړ؛ نو هغه کوډې وکړې‪ ،‬او چا چې کوډې وکړې‬
‫هغه رشک وکړ‪ ،‬او چا چې یو څه پر ځان وتړل همغه‬
‫ته به وسپارل يش‪.‬‬
 ‫‪144‬‬

‫او هل ابن مسعود څخه روايت دی‪ :‬چې رسول اهلل‬

‫صیل اهلل عليه وسلم فرمایيل دي‪ :‬آیا د عضه په اړه‬
‫خب در نه کړم؟ چې هغه چغل خوري او د خلکو‬
‫ترمنځ د فساد پيدا کولو د پاره خبو وړلو ته ويل‬
‫کيږي‪ .‬مسلم روايت کړی‪.‬‬

‫او هغوی دوا ړه هل ابن عمر ريض اهلل عنهما څخه‬

‫روایت کوي چې رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم‬
‫فرمایيل‪ :‬ځينې بيان لکه کوډې داسې وي‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د خبت ازمويلو په موخه مراغن الوځول‪ ،‬په‬

‫ځمکه کې يلکې کشکول او بد پايل(تشاوم) کول هل‬
‫کوډو څخه دي‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د العافية‪ ،‬الطرق‪ ،‬او الطرية تفسري‪.‬‬

 ‫‪145‬‬

‫درېيمه‪ :‬دا چې د ستورو پوهه يو ډول کوډې دي‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬دا غوټه هل پويک رسه هم هل دغو څخه دي‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬دا چې چغل خوري هم هل دغو څخه دي‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬دا چې هل دغو څخه ځينې فصيح بيان هم‬

‫دی ‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪146‬‬

‫باب دی په بيان د غيب ويونکو او‬

‫هغوی ته ورته خلکو کې‬
‫(کهان د اکهن مجع ده اکهن هغه چا ته وا یې چې‬
‫شيطان ورته خبې راوړي بيا دغه اکهن د هغې رسه‬
‫نورې سل درواغ خبې یو ځای کړي او په خلکو‬
‫کې یې خرپوي)‪.‬‬

‫مسلم په خپل صحيح کې د نيب صل اهلل عليه وسلم‬

‫هل ځينو مېرمنو او هغو هل نيب صل اهلل عليه وسلم‬
‫څخه روايت کوي چې هغه وفرمايل‪ :‬څوک چې‬
‫غيب ويونکي(د عراف تفسی نزدې راروان دی) ته‬
‫رايش‪ ،‬د څه په اړه پوښتنه ترې وکړي او د هغه وينا‬
‫ومين د هغه به څلوېښت ورځې لونځ نه قبليږي‪.‬‬
 ‫‪147‬‬

‫ابو هريره ريض اهلل عنه هل نيب صل اهلل عليه وسلم‬

‫څخه روايت کوي چې ويې فرمايل‪ :‬څوک چې غيب‬
‫ويونکي ته رايش او په هغه څه کې یې تصدیق‬
‫وکړي چې هغه یې وايي؛ نو پر هغه څه یې کفر وکړ‬
‫چې پر حممد صیل اهلل عليه وسلم نازل کړل شوي‬
‫دي‪ .‬ابوداؤد روايت کړی دی‪.‬‬

‫او څلور نورو او حاکم هم روايت کړی دی‪.‬‬

‫او وييل يې دي‪ :‬د هغوی دوا ړو هل رشط رسه سم‬

‫صحيح دی‪ .‬او ترې روایت دی چې څوک غيب‬
‫ويونکي ته رايش‪ ،‬په هغه څه کې یې تصدیق وکړي‬
‫چې هغه یې وايي؛ نو پر هغه څه یې کفر وکړ چې پر‬
‫حممد صیل اهلل عليه وسلم نازل کړی شوي دي‪.‬‬

‫او ابو يعل په جيد سند رسه هل ابن مسعود څخه‬

‫موقوفا دېته ورته روايت کوي‪.‬‬
 ‫‪148‬‬

‫او هل عمران بن حصني ريض اهلل عنه څخه مرفواع‬

‫روايت دی‪ :‬هغه څوک هل موږ څخه ندی چې بد پايل‬
‫نييس او یا د هغوی لپاره بد پايل کيږي‪ ،‬یا خپپله‬
‫کهانت کوي او یا د هغه لپاره کهانت کيږي‪ ،‬یا‬
‫کوډې کوي او یا د هغه لپاره کوډې کيږي‪ ،‬او څوک‬
‫چې غيب ويونکي ته رايش په هغه څه کې یې‬
‫تصدیق وکړي چې هغه یې وايي؛ نو هغه پر هغه څه‬
‫کفر وکړ چې پر حممد ‪ -‬صیل اهلل عليه وسلم‪ -‬نازل‬
‫کړل شوي دي‪.‬‬

‫بزاز په ښه سند رسه روايت کړی دی‪.‬‬

‫او طرباين په اوسط کې د ابن عباس حديث په حسن‬

‫اسناد رسه روايت کړی پرته دلې وينا څخه چې‪:‬‬
‫څوک غيب ويونکي ته راغ‪ ...‬تر پایه‪.‬‬
 ‫‪149‬‬

‫بغوي وايي‪ :‬عراف‪ :‬هغه څوک دی چې په رسيزو د‬

‫اکرونو د معلومولو دعوی کوي د یو غال شوي یش یا‬
‫د غال ځای او داسې نورو شيانو د معلومولو د پاره په‬
‫دغه رسيزو ښودنه کوي‪.‬‬

‫او ويل شوي‪ :‬عراف اکهن دی او اکهن هغه څوک‬

‫دی چې په راتلونکي کې د پټوخبو په اړه خب‬
‫ورکوي‪.‬‬

‫او ويل شوي‪ :‬چې هغه څوک دی چې د زړه د خبو‬

‫په اړه خب ورکوي‪.‬‬

‫او ابوالعباس بن تيميه وايي‪ :‬عراف‪ :‬د اکهن‪ ،‬جنويم‪،‬‬

‫رمال او دېته ورته خلکو نوم دی‪ ،‬کوم چې په دغه‬
‫ډول د چارو د پېژندګلوۍ خبې کوي‪.‬‬
 ‫‪150‬‬

‫او ابن عباس د هغه قوم په اړه چې اجبد يليک او په‬

‫ستورو کې ګوري وايي‪ :‬زه فکر نه کوم چې څوک‬
‫دغه اکر کوي هغه به د اهلل په وړاندې کومه برخه‬
‫ولري‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬دا چې د اکهن خربه منل هل قرآن رسه په باور‬

‫لرلو نه يوځای کيږي‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬دا خربه په ډاګه کول چې دا اکر کفر دی‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د چا لپاره چې غيب ويل کيږي د هغه‬

‫يادونه‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د هغه چا يادونه چې په اړه يې بد‬

‫پايل(تشاوم) کيږي‪.‬‬
 ‫‪151‬‬

‫پنځمه‪ :‬د هغه چا يادونه چې کوډې ورلره کيږي‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬د هغه چا يادونه چې اجبد زده کوي‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬د عراف او اکهن تر منځ د توپري يادونه‪.‬‬

 ‫‪152‬‬

‫باب دی په بيان د هغه څه کې چې د‬

‫کوډو د اېستلو په اړه راغيل‪.‬‬
‫هل جابر ريض اهلل عنه څخه روايت دی‪ :‬چې هل رسول‬
‫اهلل صیل اهلل عليه وسلم څخه د کوډو اېستلو په اړه‬
‫وپوښتل شول؛ نو هغه وفرمایل‪ :‬هغه هم د شيطاان‬
‫عمل دی‪ .‬اْحد او ابوداؤد په سم سند روایت کړی او‬
‫وايي‪ :‬اْحد د هغو په اړه وپوښتل شو؛ نو ويې فرمایل‪:‬‬
‫ابن مسعود دا هرڅه بد ګڼل‪.‬‬

‫په خباري کې هل قتاده څخه راغيل‪ :‬چې ما ابن مسيب‬

‫ته وويل‪ :‬پر یوسړي کوډې شوې وي او هل ښځې بند‬
‫کړل شوی وي ایا هل هغه څخه کوډې لېرې کول روا‬
‫دي‪.‬‬
 ‫‪153‬‬

‫هغه وفرمايل‪ :‬څه پروا نه کوي‪ ،‬ځکه هل دې څخه‬

‫موخه اصالح ده؛ نو پر کوم څه چې ګټه رسول کيږي؛‬
‫نو هل هغه څخه منع نه ده شوې‪ .‬پای‪.‬‬

‫او هل حسن څخه روايت کيږي چې هغه وفرمايل‪:‬‬

‫کوډې یوازې کوډګر هل منځه وړای يش‪.‬‬

‫ابن قيم وايي‪ :‬نرشه‪ :‬هل هغه چا څخه چې کوډې پرې‬

‫شوې د کوډو هل منځه وړلو ته وايي چې په دوه ډوهل‬
‫دي‪.‬‬

‫یو یې‪ :‬د کوډو په کوډو هل منځه وړل دي(د سحر‬

‫عالج په سحر)‪ ،‬چې هغه د شيطان اکر دی‪ ،‬او د‬
‫حسن هل وينا څخه همدغه موخه ده‪ ،‬چې کوډې‬
‫کوونکی او کوډې غوښتونکی په هغه څه شيطان‬
‫ته ځان نېږدې کوي کوم چې شيطان خوښوي؛ نو‬
 ‫‪154‬‬

‫خپل عمل هل هغه چا څخه باطلوي چې کوډې پرې‬

‫شوې وي‪.‬‬

‫دويم‪ :‬په دم‪ ،‬او رشيع تعويذونو‪ ،‬دوا یانو او مباحو‬

‫داعوو د کوډو هل منځه وړل دي چې دغه روا دي‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د کوډو(د سحر عالج په سحر رسه) څخه‬

‫منع‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د منع شوي او روا شوي ترمنځ توپري چې‬

‫ستونزه هل منځه وړي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪155‬‬

‫باب دی په بيان د بد پالۍ کې‪.‬‬

‫او د اهلل تعایل وينا‪ :‬خب اوسئ چې د هغوى سپیه وایل‬
‫هل اهلل رسه و‪ ،‬خو زياتره یې نه پوهيږي‪.‬‬

‫د األعراف سورت‪ ۱۳۱ :‬ايت‬

‫او د هغه وينا‪ :‬وېلې‪ :‬ستاسو بد پايل نيول تاسې رسه‬

‫ده‪ ،‬ایا (په دې کې سپیه وایل دی) چې تاسو ته‬
‫نصيحت وشو؟ نه‪ ،‬په اصل کې تاسې خپله زياىت‬
‫کوونکي یاست‪.‬‬

‫د یس سورت‪ ۱۹ :‬ايت‬

‫او هل ابوهريره ريض اهلل عنه څخه روايت دی‪ :‬چې‬

‫رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪ :‬د یو مريض‬
‫څخه مرض خپپل طبعيت روغ ته نه انتقایلږي‪ ،‬نه‬
 ‫‪156‬‬

‫سپیه وایل شته(تشاوم)‪ ،‬نه د مرغه الوزول کوم اغېز‬

‫لري او نه دصفر مياشتې کې سپیه وایل سته‪.‬‬

‫هغوی دواړو(خباري او مسلم) روايت کړی دی‪.‬‬

‫مسلم ال دا هم زياته کړې‪ :‬چې نه نوء (د ستوري هل‬

‫امله باران شته او نه غول یعين خيايل‬
‫ځناور(شيطانان او پیيان د اهلل د ذکر رسه څوک نه‬
‫يش هالکوالی)‪.‬‬

‫او هغوی دواړو لره هل انس څخه روايت دی چې وييل‬

‫دي‪ :‬رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم وفرمايل‪ :‬نه د‬
‫ناروغۍ لېږد شته خپپل طبيعت)‪ ،‬نه سپیه وایل شته‬
‫او فال مې خوښيږي‪ ،‬هغوی وويل فال څه یش وي‪.‬‬

‫هغه وفرمایل‪ :‬ښه خبه‪.‬‬

 ‫‪157‬‬

‫او ابوداؤد لره هل عقبة بن اعمر څخه روايت هغه وايي‪:‬‬

‫د رسول اهلل په وړاندې بد پايل نيول یاد کړل شو؛ نو‬
‫هغه وفرمایل‪ :‬ښه یې فال دی او مسلمان نه يش‬
‫واپس کوالی‪ ،‬لکه چې یو هل تاسو داسې څه وويين‬
‫چې نه یې خوښيږي؛ نو ودې وايي‪ :‬اې اهلل یوازې ته‬
‫نېکۍ راولې اويوازې ته بدۍ هل منځه وړې‪ ،‬او نشته‬
‫ګرځيدل هل بدیو او نشته طاقت په خوښيو مګر ستا‬
‫په مدد‪.‬‬

‫او هل ابن مسعود څخه مرفواع روايت دی‪ :‬په شيانو‬

‫سپیه وایل نيول رشک دی‪ ،‬په شيانو سپیه وایل نيول‬
‫رشک دی‪ ،‬او هيڅ یش داسې نشته مګر چې اهلل یې‬
‫پر بروسه(په اهلل اعتماد کول) هل منځه وړي‪.‬‬

‫ابوداؤد او ترمذي روايت کړی او صحيح يې بلل‪ ،‬او‬

‫پای يې د ابن مسعود وينا ګرځولې‪.‬‬
 ‫‪158‬‬

‫او امحد لره د ابن عمر په حديث کې دي‪( :‬څوک چې‬

‫بد فال نيونې هل خپل حاجت څخه را وګرځاوه؛ نو‬
‫هغه رشک وکړ) هغوی وويل‪ :‬د دغه کفاره څه ده؟‬
‫هغه وفرمایل‪ :‬دا چې ووایې‪ :‬اې اهلل ستا هل خی پرته‬
‫بل خی نشته‪ ،‬ستا هل سپیه وايل پرته بل سپیه وایل‬
‫نشته او هل تا پرته بل څوک په حقه اهل نشته‪.‬‬

‫او هغه لره د الفضل بن عباس ريض اهلل عنهما په‬

‫حدیث کې دي‪ :‬بد پايل نيول(چې یو یش وګورې او‬
‫یا څه واورې) دې ته وا یې‪ :‬چې تا یوڅه ته بوځي او‬
‫یا دې راوګرځوي‪.‬‬
 ‫‪159‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د اهلل پر هغه وينا تنبيه‪( :‬چې د هغوی سپريه‬

‫وایل د اهلل رسه دی) او هغه وينا‪( :‬ستاسو بد پايل نيول‬
‫ستاسو رسه ده)‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬ساري نارويغ نشته(مرض د ناروغ څخه روغ‬

‫ته خپپل طبيعت نه نقليږي‪ ،‬بلکه د اهلل تعایل په اذن‬
‫نقليږۍ)‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د يو يش په اوريدلو يا يلدلو بد پايل(تشاوم)‬

‫نشته‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬هامه يو مرغه دی دشپې ګرځي د جاهليت‬

‫واالو عقيده وه چې هامه مرغه به د چا په کور‬
‫کښيناسته ويل به يې دې کور کې به غم پيښيږي‬
 ‫‪160‬‬

‫يعن په دې مرغه به يې بد پايل نيوهل(اسالم دغه‬

‫عقيده باطله کړه)‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬صفر مياشت کې هم سپريه وایل مشته‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬پال طريه نه ده‪ ،‬بلکې پال مستحب دی‪(.‬لکه‬

‫مريض ته اواز وکړې په يا سالم تفاوال)‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬د نېکفالۍ تفسري‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬دا چې په زړنو کې هل دغه څخه د څه واقع‬

‫کېدل رسه دلې چې ښه يې نه ګڼي‪ ،‬څه زيان نه‬
‫رسوي‪ ،‬بلکې اهلل يې په تولک رسه هل منځه وړي‪.‬‬

‫نهمه‪ :‬د هغه څه يادونه چې څوک يې احساس کړي‬

‫ويې وايي‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬د دې خربې په ډاګه کول چې بد پايل نيول‬

‫رشک دی‪.‬‬
 ‫‪161‬‬

‫یوولسمه‪ :‬د تشاوم (چې څه ووينې يا يې واورې او په‬

‫هغې بد پايل ونیسې) تفسري‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪162‬‬

‫باب دی په بيان د نجومۍ کې (ناروا‬

‫علم د ستورو)‪.‬‬
‫خباري په خپل صحيح کې وايي‪ :‬قتاده وييل دي‪ :‬اهلل‬
‫دغه ستوري د دريو موخو لپاره پيداکړي دي‪ :‬د‬
‫اسمان ښالک‪ ،‬د شيطانانو وېشتل‪ ،‬داسې نښې چې‬
‫الرښوونه پرې کيږي‪ ،‬نو څوک چې هل دې پرته بل‬
‫څه تاويل پکې وکړي‪ ،‬تېروتنه یې وکړه او خپله‬
‫برخه یې ضایع کړه او د هغه څه تکلف یې وکړ چې‬
‫پوهه یې نه لري‪ .‬پای‪.‬‬

‫قتاده د سپوږمۍ د مزنلونو پوهه مکروه ګڼلې ده‪ ،‬ابن‬

‫عيینه يې اجازه نده ورکړې‪ ،‬دا خربه حرب هل هغوی‬
‫دواړو ياده کړې ده‪.‬‬
 ‫‪163‬‬

‫د مزنلونو د پوهې په اړه امحد او اسحاق اجازه ورکړې‬

‫ده‪.‬‬

‫او هل ابوموس څخه روايت دی وايي‪ :‬رسول اهلل صیل‬

‫اهلل عليه وسلم فرمایيل دي‪ :‬درې کسان به جنت ته‬
‫داخل نه يش‪ :‬په رشابو روږدی‪ ،‬د خپلوۍ پرې‬
‫کوونکی او د کوډو تصدیقوونکی‪.‬‬

‫امحد او ابن حبان په خپل صحيح کې روايت کړی‬

‫دی ‪.‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د ستورو په پيدايښت کې حکمت‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬پر هغه چا رد څوک چې هل دغه پرته د بل څه‬

‫ګومان کوي‪.‬‬
 ‫‪164‬‬

‫دريمه‪ :‬د مزنلونو د پوهې په ترالسه کولو کې د‬

‫اختالف يادونه‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د هغه چا لپاره د زسا ژمنه چې د کوډو‬

‫تصديق کوي‪ ،‬که چېرې پر دې پوه يش چې هغه باطل‬
‫دي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪165‬‬

‫باب دی په بيان د باران غوښتلو د‬

‫سپوږمۍ په منزلونو‬
‫(زجر هغه چاته چې د باران نسبت کوۍ د سپوږمۍ‬
‫مزنلونو ته)‪.‬‬

‫او د اهلل تعایل وينا‪ :‬او ګرځوئ خپل رشک‬

‫وا یاست‪:‬چې د فالين فالين ستوري په وجه باران وشو‪.‬‬
‫د الواقعة سورت‪ ۸۲ :‬ایت‪.‬‬

‫او هل ابومالک اشعري ريض اهلل عنه څخه روایت‬

‫دی‪ :‬چې رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪:‬‬
‫څلور شيان زما په امت کې دي چې د جاهليت هل‬
‫چارو څخه به وي او پرې به یې نږدي؛ پر حسبونو‬
‫وياړ‪ ،‬په نسبونو کې پيغور ورکول‪ ،‬د ستورو په مرسته‬
‫د باران غوښتل او پر مړو ژړا (چغې وهل)‪.‬‬
 ‫‪166‬‬

‫او ويې وفرمایل‪ :‬پر مړو ژړا کوونکې که هل مرګ‬

‫خمکې توبه ونه بايس‪ ،‬د قيامت په ورځ به په داسې‬
‫حال کې را پاڅول کيږي چې پر هغوی به یو کميس‬
‫د ولې شوو ميسو او بل به (د سکيبيس‬
‫خارښ)ناروغۍ غوندې ډال وي‪ .‬مسلم روايت کړی‪.‬‬

‫او هغوی دواړه هل زيد بن خادل ريض اهلل عنه څخه‬

‫روايت کوي چې فرمايل يې‪ :‬رسول اهلل صیل اهلل‬
‫عليه وسلم په حدیبيه کې موږ ته د سهار لونځ وخيت‬
‫راکړ‪ ،‬لکه یې چې مخ وګرځوئ‪ ،‬خلکو ته یې مخ کړ‬
‫او ويې فرمایل‪ :‬آیا تاسو پوهېږئ چې پالونکي مو‬
‫څه وويل؟ هغوی وويل‪ :‬اهلل او د هغه رسول ښه‬
‫پوهيږي‪ ،‬هغه وفرمایل‪ :‬زما هل بندګانو به یو پر ما اکفر‬
‫او بل مؤمن ګرځي‪ ،‬چا چې وويل‪ :‬د اهلل پر پېرزوينه‬
‫او لورېينه را باندې و اورېدل‪ ،‬نو هغه پر ما مؤمن او‬
 ‫‪167‬‬

‫ستورو اکفر دی‪ ،‬او چا چې وويل‪ :‬پرموږ د دغه او‬

‫دغه ستوري هل امله و اورېدل‪ ،‬هغه پر ما اکفر او‬
‫ستوري مؤمن دی‪.‬‬

‫او هغوی دواړو لره د ابن عباس حديث په همدغه‬

‫معنا دی او پکې راغيل‪ :‬ځينو وويل‪ :‬پرته هل شکه‬
‫دغه او دغه ستوري رېښتيا وويل؛ نو اهلل دغه ایتونه‬
‫نازل کړل‪.‬‬

‫نو زه د ستورو پرېوتلو پر ځایونو قسم کوم‪ .‬او که‬

‫ً‬
‫پوهېږئ دا په رېښتيا لوى قسم دی‪ .‬چې حقيقتا دا یو‬
‫عزتمن قرآن دی‪ .‬چې یو پټ ساتل شوی کتاب کې‬
‫دى‪ .‬هغه ته دې پرته هل پاکو بل څوك الس نه‬
‫وروړي(مالیک په لوح حمفوظ کې)‪ .‬د رب العالني هل‬
‫خوا نازل شوى دى‪ .‬ایا نو تاسې د دې خبې (قرآن)‬
 ‫‪168‬‬

‫سپك ګڼونکي یاست؟ او (یوازې دا خبه) خپله‬

‫برخه ګرځوئ چې درواغ یې ګڼئ‪.‬‬

‫د الواقعة سورت‪ ۸۲ -۷۵ :‬ايتونه‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د الواقعة ايت تفسري‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د جاهليت د زماې د څلورو شيانو يادونه‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬په ځينو شيانو کې د کفر يادونه‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬ځينې کفر داسې وي چې هل ملت څخه‬

‫پرې نه اېستل کيږي‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د هغه دا وينا‪ :‬زما ځينې بندګان پر ما مؤمن‬

‫او ځينې اکفر شول د نعمت د نزول هل امله‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬په داسې ځای کې ايمان ته ځريکتيا‪.‬‬

 ‫‪169‬‬

‫اوومه‪ :‬په داسې ځای کې کفر ته ځريکتيا‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬د هغه دغه وينا ته ځريکتيا (دغه او دغه ستوري‬

‫رېښتيا وويل)‬

‫نهمه‪ :‬د اعلم هل لوري متعلم ته د پوښتنې په طريقه‬

‫مسئله اېستل او د هغې په اړه پوښتنه کول؛ د هغه د‬
‫وينا هل امله‪ :‬آيا تاسې خرب ياست چې پالونکي مو‬
‫څه وويل؟‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬پر مړي ژړا کوونکې لپاره د زسا ژمنه‪.‬‬

‫‪‬‬
 ‫‪170‬‬

‫باب دی په بيان د الله تعالی د وينا‬

‫کې‪ :‬او ځينې خلک داسې دي چې‬
‫له الله پرته نور سياالن داسې‬
‫نييس چې له هغوی رسه داسې‬
‫مينه کوي لکه له الله رسه مينه‪.‬‬
‫د ابلقرة سورت‪ ۱۶۵ :‬ايت‪.‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬ورته ووایه‪ :‬که پلرونه مو‪ ،‬زامن مو‪،‬‬
‫وروڼه مو‪ ،‬مېرمنې مو‪ ،‬خپل خپلوان مو‪ ،‬هغه مالونه‬
‫چې ګټيل مودي‪ ،‬هغه سوداګري چې تاسو یې هل‬
‫سړېدو وېريږئ او هغه کورونه مو چې (ډېر) یې‬
‫خوښوئ‪ ،‬تر اهلل‪ ،‬رسول یې او د هغه په الر کې تر‬
‫جهاد کولو درته غوره وي؛ نو بيا تر هغه صب وکړئ‬
 ‫‪171‬‬

‫چې اهلل خپله پرېکړه درته راوړي او اهلل فاسقانو ته‬

‫الرښوونه نه کوي‪ .‬د اتلوبة سورت‪ ۲۴ :‬ايت‪.‬‬

‫هل انس څخه روايت دی‪ :‬چې رسول اهلل صیل اهلل‬
‫عليه وسلم وفرمایل‪ :‬تر هغه ستاسو د یوه ایمان نه‬
‫دی بشپړ چې هل ما رسه یې تر خپل زوی پالر یې او‬
‫ټولو خلکو زياته مينه نه وي‪.‬‬

‫هغوی دواړو(خباري او مسلم) روايت کړی دی‪.‬‬

‫او هغوی دواړو لره هل انس څخه روايت دی چې ويې‬

‫ويل‪ :‬رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪ :‬درې‬
‫شيان داسې دي چې په چا کې وي هغه به د ایمان‬
‫خوند ومويم‪ :‬دا چې اهلل او د هغه رسول هغه ته تر‬
‫ټولو حمبوب وي‪ ،‬او هل چا رسه چې مينه کوي یوازې د‬
‫اهلل لپاره یې وکړي‪ ،‬او دا چې کفر ته ورګرځېدل؛‬
 ‫‪172‬‬

‫چې اهلل یوځل ترې ژغوریل وي داسې بد وګڼي لکه‬

‫څوک چې په اور کې غورځېدل بد ګڼي‪.‬‬

‫او په يو روايت کې دي‪ :‬هل تاسو یو هم تر هغه د ایمان‬

‫خوند نه يش موندیل ترڅو‪ .....‬تر پایه‪.‬‬

‫او هل ابن عباس ريض اهلل عنهما څخه روايت دی‬

‫وايي‪ :‬څوک چې د اهلل لپاره مينه کوي‪ ،‬د اهلل لپاره‬
‫کينه کوي‪ ،‬او د اهلل لپاره دوسيت کوي او د اهلل لپاره‬
‫دښمين کوي‪ ،‬هغه به پر دغه رسه د اهلل دوسيت ترالسه‬
‫کړي‪ ،‬او هيڅ بنده به د ایمان خوند ونه مويم که څه‬
‫هم لنځونه او روژې یې زياتې يش‪ ،‬تر څو داسې نه‬
‫وي شوي‪ ،‬او د خلکو تر منځ اعمه ورورګلوي د‬
‫دنيوي چارو هل امله ګرځېدلې ده او دغه یې څښنت‬
‫ته هيڅ ګټه نه رسوي‪ .‬دغه روایت ابن جرير روایت‬
‫کړی دی‪.‬‬
 ‫‪173‬‬

‫او ابن عباس د اهلل تعایل په دغه وينا کې فرمايي‪( :‬او‬

‫هل هغوی اسباب پرې شول) وايي‪ :‬مينه‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د ابلقرة سورت د ايت تفسري‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د براءة ايت تفسري‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د ځان‪ ،‬کورنۍ او مال څخه هل رسول صل‬

‫اهلل عليه وسلم رسه د زياتې مينې واجبوایل‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د ايمان نيف هل اسالم څخه پر وتلو داللت‬

‫نه کوي‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬دا چې لکه يو انسان د ايمان خوند‬

‫احساسوالی يش او لکه يې نه يش موندالی‪.‬‬
 ‫‪174‬‬

‫شپږمه‪ :‬د زړه هغه څلور اعمال چې يوازې پر هغو د‬

‫اهلل دوسيت ترالسه کيږي او يوازې پر هغو د ايمان‬
‫خوند ترالسه کوالی يش‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬د صحايب خلوا پر پېښه پوهېدل‪ :‬چې عمويم‬

‫ورورګلوي د دنيوي چارې پر بنسټ وي‪:‬‬

‫اتمه‪ :‬د دغه ايت تفسري(چې اسباب ورباندې پرې‬

‫شول)‬

‫نهمه‪ :‬دا چې ځينې مرشاکن هل اهلل رسه سخته مينه‬

‫لري‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬د هغه چا لپاره د زسا ژمنه چې هغه اته شيان‬

‫هل خپل دين څخه ورته حمبوب وي‪.‬‬

‫یوولسمه‪ :‬دا چې څوک داسې سيال نیيس چې د هغه‬

‫مينه د اهلل هل مينې رسه برابروي؛ نو دا رشک دی‪.‬‬
 ‫‪175‬‬

‫باب دی د الله تعالی د وینا په اړه‬

‫(چې فرمایې)‪ .‬دا خو يوازې شيطان‬
‫دی چې خپل دوستان وېروي؛ نو‬
‫تاسو له هغوی مه وېرېږئ او له ما‬
‫وډار شئ که چېرې مؤمنان ياست‪.‬‬
‫د آل عمران سورت‪ ۱۷۵ :‬ايت‪.‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬بېشکه جوماتونه خو هغه څوک‬

‫ودانوي چې پر اهلل د آخرت په ورځ باور لري‪ ،‬بشپړه‬
‫لونځ کوي‪ ،‬زاکت اداکوي او یوازې هل اهلل څخه‬
‫وېريږي‪ ،‬همدوی هغه کسان دي چې هل الر‬
‫موندونکو څخه به وي‪ .‬د اتلوبة سورت‪ ۱۸ :‬ايت‪.‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬او ځينې خلک هغه دي چې وايي موږ‬

‫پر اهلل ایمان راوړی‪ ،‬خو لکه چې د اهلل په الر کې‬
 ‫‪176‬‬

‫وځورول يش‪ ،‬د خلکو ازموينه د اهلل د عذاب‬

‫غوندې ګڼي‪ .‬د العنکبوت سورت‪ ۱۰ :‬ايت‪.‬‬

‫هل ابوسعيد ريض اهلل عنه څخه مرفواع روايت دی‪ :‬او‬
‫هل کمزوري باور څخه دا هم دي چې د اهلل د غصې‬
‫په بدل کې خلک رايض کړې‪ ،‬او د اهلل پر روزۍ د‬
‫هغوی ستاینه وکړې‪ ،‬پر هغه څه یې بد بيان کړې‬
‫چې اهلل نه دي درکړي‪ ،‬بېشکه د اهلل روزي د‬
‫حريص حرص نه يش راکشویل او نه یې د نه‬
‫خوښوونکي ناخوښي ردوالی يش‪.‬‬

‫او هل اعئشې ريض اهلل عنها څخه روايت دی‪ :‬چې‬

‫رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪ :‬چا چې د‬
‫اهلل رضا د خلکو په نارضا کولو رسه ولټوهل‪ ،‬اهلل به هل‬
‫هغه څخه رايض يش او خلک به ترې رايض کړي‪ ،‬او‬
‫چا چې د خلکو خوښه د اهلل په ناخوښۍ رسه ولټوهل‪،‬‬
 ‫‪177‬‬

‫اهلل به پرې غصه يش او خلک به پرې غصه کړي‪.‬‬

‫ابن حبان په خپل صحيح کې روایت کړی دی‪.‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د آل عمران د ايت تفسري‪:‬‬

‫دويمه‪ :‬د براءة ايت تفسري‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د العنکبوت د ايت تفسري‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬دا چې يقني(د زړه عمل) کمزوری او قوي‬

‫کيږي‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د کمزورۍ نښانه يې او هل هغې څخه دغه‬

‫درې شيان هم دي‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬دا چې د اهلل لپاره د وېرې ځانګړي کول هل‬

‫فرائضو څخه دي‪.‬‬
 ‫‪178‬‬

‫اوومه‪ :‬د هغه چا د ثواب يادونه چې هغه يې تررسه‬

‫کړي وي‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬د هغه چا د زسا يادونه چې نه يې وي تررسه‬

‫کړي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪179‬‬

‫باب دی په بيان د الله تعالی ددې‬

‫وينا کې‪ :‬او يوازې پر الله بروسه‬
‫وکړئ که مؤمنان ياست‪.‬‬
‫د املائدة سورت‪ ۲۳ :‬ايت‬

‫او د هغه وينا‪ :‬پېشکه مؤمنان هغه کسان دي لکه‬

‫چې اهلل یاد کړل يش د هغوی زړونه په وېره يش او‬
‫لکه چې د هغه آیتونه پرې لوستل کيږي ایمان یې ور‬
‫زياتوي او پر خپل پالونکي بروسه کوي‪.‬‬

‫د األنفال سورت‪ ۲ :‬ايت‪.‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬اې نيب! اهلل او هل مؤمنانو دې چې چا‬

‫پیوي کړې درته بسنه کوي‪.‬‬

‫د األنفال سورت‪ ۶۴ :‬ايت‪.‬‬

 ‫‪180‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬او چا چې پر اهلل بروسه وکړه؛ نو هغه‬

‫ورلره بسنه کوي‪ .‬د الطالق سورت‪ ۳ :‬ايت‬

‫هل ابن عباس ريض اهلل عنهما څخه روايت دی وايي‪:‬‬

‫اهلل زموږ لپاره بسنه کوي او غوره اکر جوړوونکی‬
‫دی‪ .‬دغه خبه ابراهيم عليه السالم هغه مهال وکړه‬
‫چې لکه اور کې واچول شو‪ ،‬او حممد صیل اهلل عليه‬
‫وسلم هغه مهال وويله لکه چې هغوی ورته وويل‪:‬‬
‫پرته هل شکه خلک تاسو لره را ټول شول؛ نو ترې وډار‬
‫شئ‪ ،‬هغه یې ال ایمان زيات کړ او ويې ويل اهلل زموږ‬
‫لپاره بسنه کوي او هغه غوره اکرجوړوونکی دی‪.‬‬

‫د آل عمرات سورت‪ ۱۷۳ :‬ايت‪.‬‬

‫هغه خباري او نسايئ روايت کړی دی‪.‬‬

 ‫‪181‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬دا چې بروسه هل فرائضو څخه ده‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬دا چې هغه د ايمان هل رشطونو څخه ده‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د االنفال د ايت تفسري‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬پای کې د ايت تفسري‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د الطالق د ايت تفسري‬

‫شپږمه‪ :‬د دغې لکمې د شان لوی وایل‪ ،‬او دا چې دغه‬

‫د ابراهيم عليه الصالة والسالم او حممد صل اهلل‬
‫عليه وسلم ويناوې وې د سختيو په حالت کې‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪182‬‬

‫باب دی د الله تعالی د وینا په اړه‬

‫(چې فرمایې)‪ .‬آيا هغوی د الله د‬
‫پالن په اړه ډاډه دي‪ ،‬د الله د پالن په‬
‫اړه يوازې تاواين خلک ډاډه کيږي‪.‬‬
‫د األعراف سورت‪ ۹۹ :‬ايت‪.‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬او څوک چې د خپل پالونکي هل‬

‫لورېينې نا هييل کيږي هغه یوازې الروريک دي‪.‬‬

‫د احلجر سورت‪ ۵۶ :‬ايت‬

‫او هل ابن عباس ريض اهلل عنهما څخه روايت دی چې‬

‫هل رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم څخه د لويو‬
‫ګناهونو په اړه وپوښتل شو؛ نو ويې فرمایل‪ :‬هل اهلل‬
 ‫‪183‬‬

‫رسه رشيک نيول‪ ،‬د اهلل هل رْحت څخه نا هييل کېدل‬

‫او د اهلل د چل په اړه ډاډه کېدل‪.‬‬

‫او هل ابن مسعود ريض اهلل عنه څخه روايت دی وايي‪:‬‬

‫تر ټولو لوی ګناهونه‪ ،‬هل اهلل رسه رشيک نيول‪ ،‬د اهلل د‬
‫چل د ځواب په اړه ډاډه کېدل‪ ،‬د اهلل هل لورېينې نا‬
‫هييل کېدل(قنوط سخته نا اميدي)‪ ،‬او د اهلل هل رمخت‬
‫څخه نا اميده کېدل دي‪.‬‬

‫عبدالرزاق يې روايت کړی دی‪.‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د األعراف د آيت تفسري‬

‫دويمه‪ :‬د احلجر د ايت تفسري‬

 ‫‪184‬‬

‫درېيمه‪ :‬د هغه چا لپاره د سختې زسا ژمنه چې د اهلل‬

‫هل مکر څخه بې پروا وي‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د نا هيلۍ په اړه په سختۍ رسه د زسا ژمنه‪.‬‬

‫‪‬‬
 ‫‪185‬‬

‫باب دی په بيان د دې مسئله کې‬

‫چې په تقدیري مصیبتونو صرب کول‬
‫په الله د ایامن څخه دی‪.‬‬
‫او دا قول يې‪ :‬او څوک چې پر اهلل ایمان راوړي‪ ،‬هغه‬
‫به یې د زړه الرښوونه وکړي او اهلل پر هرڅه ښه پوه‬
‫دی‪ .‬د اتلغابن سورت‪ ۱۱ :‬ايت‬

‫علقمة وايي‪ :‬دا هغه سړی دی چې مصيبت ورته‬

‫ورسيږي؛ نو هغه پردې پوه يش چې دا د اهلل هل لوري‬
‫دی‪ ،‬پرې رايض يش او تسليم يش‪.‬‬

‫او په صحيح مسلم کې هل ابوهريره ريض اهلل عنه‬

‫څخه روايت دی چې رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم‬
‫وفرمایل‪ :‬دوه شيان په خلکو کې د کفر هل وخته‬
 ‫‪186‬‬

‫دي‪ ( :‬د یو چا ) نسب پسې سپکې سپورې ويل او پر‬

‫مړي ژړا کول‪.‬‬

‫او هغوی دوا ړو لره هل ابن مسعود څخه مرفواع روایت‬

‫دی‪ .‬هغه څوک هل موږ څخه ندي چې خمونه ويه‪،‬‬
‫جامې څیوي او د جاهليت د زمانې په څېر چغې‬
‫ويه ( ګوا يک په تقدیر اعرتاض کوي)‪.‬‬

‫او هل انس ريض اهلل عنه څخه روايت دی‪ :‬چې رسول‬
‫اهلل صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪ :‬لکه چې اهلل خپل‬
‫بنده ته د خی اراده وکړي‪ ،‬په دنيا کې یې زسا په بيړه‬
‫ورکوي‪ ،‬او لکه چې د رش اراده ورته ولري‪ ،‬د ګناه په‬
‫اړه یې نيونه نه کوي تردې چې د قيامت په ورځ یې‬
‫زسا ورکړي‪.‬‬

‫او نيب صل اهلل عليه وسلم فرماييل‪ :‬بېشکه د زسا‬

‫لوی وایل د ازموينې هل لوی وايل رسه وي‪ ،‬لکه چې اهلل‬
 ‫‪187‬‬

‫تعایل کوم قوم رسه مينه ولري؛ نو امتحانات ورباندې‬

‫راول‪ ،‬څوک چې رايض يش هغه لره رضاء ده او‬
‫څوک چې غصه يش هغه لره غصه ده‪ .‬ترمذي حسن‬
‫بلل دی‪.‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د اتلغابن د ايت تفسري‬

‫دويمه‪ :‬دا چې دغه پر اهلل هل ايمان څخه دی‬

‫درېيمه‪ :‬په نسب کې طعن‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د هغه چا په اړه د زسا د ژمنې سختوایل چې‬

‫په وير کې خمونه ويه‪ ،‬ګرېوانونه څريي او جاهليت د‬
‫زمانې بلنه کوي‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د اهلل د خپل بنده لپاره د خري د ارادې نښانه‪.‬‬

 ‫‪188‬‬

‫شپږمه‪ :‬او د اهلل د هغه لپاره د رش د ارادې نښانه‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬د بنده لپاره د اهلل د مينې نښانه‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬د غصې حراموایل‪.‬‬

‫نهمه‪ :‬پر ازموينه د رضاء کېدلو ثواب‪.‬‬

‫‪‬‬
 ‫‪189‬‬

‫باب دی په بيان د ریاء کې(خپلې نیکۍ‬

‫خلکو ته خودل د مدح د جلبولو د پاره)‪.‬‬
‫او د اهلل تعایل وينا‪ :‬ووایه پرته هل شکه زه ستاسو‬
‫غوندې یو برش یم ويح راته کيږي‪ ،‬ستاسو اهلل یو اهلل‬
‫دی‪ ،‬څوک چې هل خپل پالونکي رسه د خمامخ کېدلو‬
‫اميد لري؛ نو ښه اکر دې وکړي او د خپل پالونکي په‬
‫عبادت کې دې هيڅوک هم نه رشيکوي‪.‬‬

‫د الکهف سورت‪ ۱۱۰ :‬ايت‬

‫او هل أيب هريرة نه مرفوع روايت شوی‪ :‬اهلل تعایل‬

‫فرمايي‪ :‬زه هل ټولو رشيکانو بې پروا یم‪ ،‬چاچې داسې‬
‫عمل وکړ چې په هغو کې یې هل ما رسه بل څوک‬
‫رشيک کړ‪ ،‬زه به هغه او رشک یې رسه پرېږدم‪.‬‬

‫مسلم روايت کړی‪.‬‬

 ‫‪190‬‬

‫او هل ابوسعيد څخه مرفواع روايت دی‪ :‬آیا زه تاسو پر‬

‫هغه څه خب نه کړم چې ستاسو په حق کې زما لپاره‬
‫تر مسيح دجال هم ډېر ډاروونکي دي‪.‬‬

‫هغوی وويل‪ :‬ولې نه اې د اهلل رسوهل! هغه وفرمایل‪:‬‬

‫پټ رشک‪ ،‬یوسړی به دريږي لونځ به کوي‪ ،‬نو لونځ‬
‫به هل دې امله ډېر ښه کوي چې کوم سړی چې ورته‬
‫ګوري هغه یې ويين‪ .‬امحد روايت کړی‪.‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د الکهف د ايت تفسري‬

‫دويمه‪ :‬تر ټولو لوی یش چې نېک عمل ردوي هغه دا‬

‫چې لکه هل اهلل پرته د بل چا لپاره څه پکې داخل‬
‫يش‪.‬‬
 ‫‪191‬‬

‫درېيمه‪ :‬د دغه لپاره د واجبوونکي المل يادونه چې‬

‫هغه د غنا (بې پروايۍ) بشپړوایل دی‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬دا چې هل الملونو څخه‪ :‬يې دا دی چې هغه‬

‫غوره د رشيکانو دی‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د نيب صل اهلل عليه وسلم پر خپلو صحابه وو‬

‫د ځان ښودنې څخه وېره‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬دا چې دغه يې پر دې رسه تفسري کړ چې‬

‫يوڅوک به د اهلل لپاره ملونځ کوي‪ ،‬خو هغه به ډېر ښه‬
‫کوي ترڅو يې هغه څوک وويين چې ورته ګوري‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪192‬‬

‫باب دی په بیان د رشک کې‪:‬‬

‫کله چې یو انسان په دیني عمل‬
‫رصف د دنیا اراده ولري‬
‫او د اهلل تعایل وينا کې‪ :‬څوک چې د دنيا ژوند او د‬
‫هغې ښالک غوا ړي؛ نو په دنيا کې به یې د عملونو‬
‫بدهل بشپړه ورکړو او هل هغوی به هيڅ هم کم نه‬
‫کړای يش‪ .‬همدوی هغه کسان دي چې په آخرت کې‬
‫به یوازې هغوی لره اور وي او څه یې چې پکې‬
‫کړي دي هغه به بابېزه يش او څه یې چې کول هغه‬
‫به باطل وي‪ .‬د هود سورت‪ ۱۶ -۱۵ :‬ايتونه‬

‫په صحيح کې هل ابوهريره څخه روايت دی وايي‪:‬‬

‫رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪ :‬د دینار بنده‬
‫دې تباه يش او د درهم بنده دې تباه يش‪.‬‬
 ‫‪193‬‬

‫د ښلکو جامو بنده دې تباه يش‪.‬‬

‫د بلاس(مخيصه او مخيله جامو ته وا یې نوعې یې‬

‫بدلې دي) بنده دې تباه يش‪.‬‬

‫که ورکړل يش خوشحایلږي‪ ،‬که ورنه کړل يش په‬

‫غصه کيږي‪ ،‬تباه دې يش او رسچپه دې يش او لکه‬
‫چې په ستونزه کې ګی يش نه دې ترې خالصيږي‪.‬‬

‫خوښي ده د هغه بنده لپاره چې د اهلل په الر کې د‬

‫خپل آس قيضه نيوونکی وي‪ ،‬رس یې بب او پښې یې‬
‫سپېرې وي‪.‬‬

‫که په پېره کې وي نو په پېره کې وي‪.‬‬

‫او که په کتار کې وي نو په کتار کې وي‪.‬‬

‫که اجازه وغوا ړي‪ ،‬اجازه نه ورکول کيږي‪ ،‬که‬

‫سپارښتنه وکړي‪ ،‬سپارښتنه یې نه منل کيږي‪.‬‬
 ‫‪194‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د انسان خلوا د آخرت په عمل د دنيا اراده لرل‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د هود د آيت تفسري‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د مسلمان انسان د دينار‪ ،‬درهم او ښلکو‬

‫جامو پر بنده نومول‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د دغه تفسري په دې رسه چې که هغه ته څه‬

‫ورکړل يش‪ ،‬رايض وي او که ورنه کړل يش‪ ،‬غصه کيږي‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د هغه وينا‪ (( :‬تباه او رسچپه دې يش))‬

‫شپږمه‪ :‬د هغه وينا‪ (( :‬او که اغزی پکې الړ يش‬

‫ورڅخه دې ونه ایستل يش ))‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬د هغه جماهد ستاينه چې پر دغو صفتونو‬

‫متصف وي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪195‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې که څوک‬

‫د علاموو او مرشانو(حکمرانانو)‬
‫پريوي په هغه څه کې کوي چې الله‬
‫حالل کړي وي هغوی يې حراموي او‬
‫هغه څه حاللوي چې الله حرام کړي‬
‫وي‪ ،‬نو هغوی یې له الله پرته ترشیع‬
‫جوړوونکي مالکان د حل او د حرمت‬
‫ونیول‪.‬‬
‫او ابن عباس فرمايي‪ :‬نېږدې ده چې پر تاسو به هل‬
‫اسمانه ډبرې را واوريږي‪ ،‬زه وایم رسول اهلل صیل اهلل‬
‫عليه وسلم فرمایيل‪ ،‬او تاسو وایاست ابوبکر او عمر‬
‫وييل دي‪.‬‬
 ‫‪196‬‬

‫او امحد بن حنبل وييل‪ :‬هغو خلکو ته حیان یم چې‬

‫اسناد او د هغه صحت ورته معلوم وي‪ ،‬خو بيا هم د‬
‫سفيان رایه خپلوي‪ ،‬اهلل تعایل فرمايي‪ :‬هغه خلک دې‬
‫ووېريږي چې د هغه د امر(د رسول اهلل‪-‬صیل اهلل‬
‫عليه وسلم‪ -‬د حکم) خمالفت کوي چې هغوی ته‬
‫دې کومه فتنه ورسيږي(مرشک به يش) او یا‬
‫دردوونکی عذاب ورته ورسيږي‪ .‬د انلور سورت‪۶۳ :‬‬
‫ايت‪.‬‬

‫آیا پوهېږې چې فتنه څه ده؟ فتنه‪ :‬رشک دی‪ ،‬کېدای‬

‫يش لکه چې د هغه ځينې وينا رد کړي‪ ،‬په زړه کې به‬
‫یې څه کوږوایل رايش؛ نو تباه به يش‪.‬‬

‫هل عدي بن حاتم څخه روايت دی‪ :‬چې نيب صیل اهلل‬
‫عليه وسلم دغه ایت لوستلو‪ .‬هغوی خپل علماء او‬
‫پیان ترشيع جوړوونکي نيول وو پرته د اهلل څخه‬
 ‫‪197‬‬

‫او مسيح زوی د مريمې هم‪ ،‬او هغوی ته یوازې د یو‬

‫اهلل د لانځلو امر شوی و نشته الیق د عبادت مګر‬
‫هغه ذات(اهلل) هغه پاک دی د رشيکانو څخه ‪.‬‬

‫د اتلوبة سورت‪ ۳۱ :‬ايت‪.‬‬

‫ما ورته وويل‪ :‬موږ خو د هغوی عبادت نه کوو‪.‬‬

‫هغه وفرمایل‪ :‬آیا هغوی هغه څه نه حراموي چې اهلل‬

‫حالل کړي دي؛ نو تاسو یې حرام ګرځوئ او هغه څه‬
‫حاللوي چې اهلل حرام کړي دي؛ نو تاسو یې حالل‬
‫ګرځوئ‪.‬‬

‫نو ما وويل‪ :‬ولې نه‪.‬‬

‫هغه وفرمایل‪ :‬خو همدغه یې عبادت دی‪.‬‬

‫امحد او ترمذي روايت کړی او حسن يې بلل دی‪.‬‬

 ‫‪198‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د انلور د آيت تفسري‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د براءة د ايت تفسري‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د هغه عبادت پر معنا تنبيه چې عدي بد‬

‫ګڼل دی‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د ابن عباس مثال ورکول په ابوبکر او عمر‬

‫رسه‪ ،‬او د امحد مثال ورکول په سفيان رسه‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د حاالتو دغې پايلې ته راګرځېدل‪ ،‬تردې چې‬

‫د ډېری خلکو په اند د مذهيب الرښوونکو ملانځل‬
‫ترټولو د غوره اکرونو څخه دي‪ ،‬واليت او د مذهيب‬
‫الرښوونکو عبادت ته پوهه او فقه ويل کيږي‪ ،‬بيا‬
‫حاالت دېته بدل شول چې هل اهلل پرته د نېاکنو‬
 ‫‪199‬‬

‫عبادت کېدی‪ ،‬او پر دويمه معنا ملانځل کيږي کوم‬

‫چې هل ناپوهانو څخه دي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪200‬‬

‫باب دی په بيان د الله تعالی د وينا‬

‫کې‪ :‬آيا هغه دې نه دي ليديل چې ګومان كوي په‬

‫هغه څه يې اميان راوړى دى چې پر تا نازل شوي او له‬

‫تا مخكې نازل شوي خو غواړي چې د پرېكړې لپاره‬
‫باطل معبود ته وريش‪ ،‬حال دا چې ورته امر شوی چې‬
‫هغه دې نه مني‪ ،‬او شيطان (همدا) غواړي چې بې‬
‫الرې يې كړي (له حقه) په لرې بې الريتوب رسه‪ .‬او چې‬
‫ورته وويل يش د الله رالېږلې خربې ته راشئ اود‬
‫رسول په لوري‪ ،‬نو منافقان به وينې چې له تانه په‬
‫كلكه ډډه كوي‪ .‬نو بيا به څنګه وي چې په خپلو السو‬
‫وړاندې لېږيل عمل له امله يو مصيبت ور ورسيږي‪ ،‬بيا‬
‫درته رايش په الله به قسمونه كوي چې موږ خو له‬
‫ښېګڼې او جوړښت پرته بل څه نه غوښتل‪.‬‬

‫د النساء سورت‪ ۶۳ -۶۰ :‬آيتونه‪.‬‬

 ‫‪201‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬او لکه چې هغوی ته وويل يش په‬

‫ځمکه کې ورانکاري مه کوئ‪ ،‬هغوی وايي موږ‬
‫یوازې اصالح کوونکي یو‪ .‬د ابلقرة سورت‪ ۱۱ :‬آیت‪.‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬او په ځمکه کې د هغې هل اصالح‬

‫وروسته ورانکاری مه کوئ او هغه (اهلل) په وېره او‬
‫هيله رابولئ‪ ،‬بېشکه د اهلل لورېينه نېاکنو ته نېږدې‬
‫ده‪ .‬د األعراف سورت‪ ۵۶ :‬آيت‪.‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬آیا هغوی د جاهليت پرېکړه لټوي‪ ،‬او‬

‫د هغو خلکو لپاره چې باور لري هل اهلل زيات د ښې‬
‫پرېکړې واال څوک دی؟‪ .‬د املائدة سورت‪ ۵۰ :‬آيت‪.‬‬

‫هل عبداهلل بن عمرو څخه روايت دی چې رسول اهلل‬

‫صل اهلل عليه وسلم وفرمايل‪ :‬هل تاسو یو هم تر هغه‬
‫بشپړ ایمان نه يش راوړی تر څو یې خپله نفيس‬
 ‫‪202‬‬

‫غوښتنه د هغه څه تابع نه وي ګرځولې چې زه‬

‫وررسه رایلغ یم‪.‬‬

‫نووي وايي‪ :‬دغه حديث صحيح دی‪ ،‬په کتاب احلجة‬

‫کې مو په صحيح اسناد رسه روايت کړی دی‪.‬‬

‫او شعيب وايي‪ :‬د یو منافق او یو یهودي سړي تر منځ‬

‫شخړه وه‪.‬‬

‫نويهودي وويل‪ :‬حممد‪-‬صیل اهلل عليه و سلم‪ -‬ته‬

‫پرېکړه وړو‪.‬‬

‫هغه پوه و چې هغه بډې (رشوت) نه اخيل‪.‬‬

‫او منافق وويل‪ :‬یهودي ته خپله پرېکړه وړو‪ ،‬ځکه‬

‫هغه پوهېدی چې هغوی رشوت (بډې) اخيل‪.‬‬

‫نو دوا ړه په دې یوه خوهل شول چې په جهينيه کې یوه‬

‫غيب ويونکي ته رايش‪ ،‬هغه ته یې پرېکړه راوړه‪ ،‬نو‬
 ‫‪203‬‬

‫دغه آیت نازل شو چې‪ :‬ایا ته هغوی نه وينې چې‬

‫ګمان کوي‪ .‬د النساء سورت‪ ۶۲ -۶۰ :‬آيتونه‪.‬‬

‫ويل شوي‪ :‬دغه آیت د هغو دوو کسانو په اړه نازل‬

‫شو چې رسه شخړه یې وه‪ ،‬یوه یې وويل‪ :‬نيب ‪ -‬صیل‬
‫اهلل عليه وسلم ‪ -‬ته خپله قضيه وړو‪ ،‬بل وويل‪:‬‬
‫کعب بن ارشف ته یې وړو‪ ،‬بيا دوا ړو عمر ته قضيه‬
‫یوړه؛ نو یوه یې کيسه ورته بيان کړه‪.‬‬

‫نو هغه ته یې وويل چې پر رسول اهلل صیل اهلل عليه‬

‫وسلم رايض نه و‪ :‬آیا همداسې ده‪.‬‬

‫هغه وويل‪ :‬هو؛ نو هغه په توره وواهه او ويې واژه‪.‬‬

 ‫‪204‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د النساء د آيت تفسري او په هغو کې چې د‬

‫طاغوت په اړه په پوهېدو کې کومه مرسته ده‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د ابلقرة د آيت تفسري‪ :‬چې لکه ورته وويل‬

‫شول په ځمکه کې ورانکاری مه کوئ‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د األعراف د آيت تفسري‪ :‬په ځمکه کې د‬

‫هغې هل اصالح وروسته ورانکاري مه کوئ‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د دغه آيت تفسري‪ :‬چې آيا هغوی د‬

‫جاهليت پرېکړه لټوي‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬څه چې شعيب د لومړي آيت د نزول په اړه‬

‫وييل دي‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬د رېښيين او درواغو د ايمان تفسري‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬د عمر هل منافق رسه کیسه‪.‬‬

 ‫‪205‬‬

‫اتمه‪ :‬دا چې ايمان هيچاته تر هغه نه حاصليږي ترڅو‬

‫يې نفيس غوښتنه د هغه څه تابع نه وي ګرځولې چې‬
‫رسول صل اهلل عليه وسلم وررسه رایلغ دی‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪206‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې که څوک له‬

‫نومونو او صفتونو څخه د څه انکار وکړي‬
‫ٰ‬
‫او د اهلل تعایل وينا‪ :‬حال دا چې هغوى پر رْحن اهلل‬
‫اکفران شوي دي‪ .‬ورته ووایه هماغه زما رب دى‪ ،‬هل‬
‫هغه پرته بل معبود نشته‪ ،‬پر هغه مې بروسه کړې او‬
‫د هماغه لور ته مې ورګرځېدل دي‪.‬‬

‫د الرعد سورت‪ ۳۰ :‬آيت‪.‬‬

‫او په صحيح خباري کې عيل وايي‪ :‬هل خلکو رسه هغه‬

‫خبې وکړئ چې پرې پوهيږي‪ ،‬آیا تاسې غوا ړئ د‬
‫اهلل او د هغه رسول دې درواغجن وګڼل يش‪.‬‬

‫عبدالرزاق هل معمر څخه روايت کوي‪ ،‬هغه هل ابن‬

‫طاؤس څخه‪ ،‬هغه هل خپل پالره او هغه بيا هل ابن‬
‫عباس څخه‪ :‬چې هغه یوسړی ویلده چې ورپيده لکه‬
 ‫‪207‬‬

‫یې چې د رسول اهلل‪-‬صیل اهلل عليه و سلم‪ -‬څخه د‬

‫صفاتو په باره کې یو حدیث واوريده د بد ګڼلو د‬
‫وجه هغې لره‪ ،‬نو هغه وويل‪ :‬څه یش ډاروي دوی لره؟‬
‫د حمکم په اړه یې رقت او نريم مويم او د متشابه په‬
‫اړه یې تباه کيږي‪ .‬پای‪.‬‬

‫لکه چې قريشو هل رسول اهلل ‪ -‬صیل اهلل عليه وسلم ‪-‬‬

‫څخه واورېدل چې رْحن یادوي هل هغو یې نټه وکړه‪،‬‬
‫نو اهلل د هغوی په اړه دغه ایت نازل کړ‪ :‬او هغوی پر‬
‫رْحن کفر کوي‪ .‬د الرعد سورت‪ ۳۰ :‬ايت‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د اهلل تعایل په نومونو او صفتونو کې په څه‬

‫يش ايمان نه لرل د انکار په درجه کې‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د الرعد د ايت تفسري‪.‬‬

 ‫‪208‬‬

‫درېيمه‪ :‬د هغه څه نه بيانول چې اورېدونکی نه پرې‬

‫پوهيږي‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د هغه علت بيانول چې د اهلل او د هغه د‬

‫رسول د دراوغجن ګڼلو المل کيږي‪ ،‬که څه هم‬
‫انکار کوونکي يې اراده نه وي کړې‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د ابن عباس وينا د هغه چا لپاره چې هل دغو‬

‫څخه هل يويش څخه نټه کوي او دا چې هغه به تباه‬
‫يش‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪209‬‬

‫باب دی د الله تعالی د وینا په اړه‬

‫(چې فرمایې)‪ :‬هغوی د الله نعمت‬
‫پېژين بيا يې انکار کوي او ډېری يې‬
‫کافران دي‪.‬‬
‫د انلحل سورت‪ ۸۳ :‬ايت‪.‬‬

‫جماهد وييل د هغه معنا ده‪ :‬دا د هغه سړي وينا ده چې‬
‫وايي‪ :‬دغه زما مال دی هل پلرونو مې په میاث وړی‬
‫دی‪.‬‬

‫عون بن عبداهلل وايي‪ :‬هغوی وايي‪ :‬که چېرې فالین نه‬

‫وا ی داسې به نه وا ی‪.‬‬

‫او ابن قتیبه وايي‪ :‬هغوی وايي دغه زموږ د معبودانو په‬
‫سپارښتنې رسه‪.‬‬
 ‫‪210‬‬

‫ابوالعباس د زيد بن خادل هل هغه حدیث وروسته وايي‬

‫چې پکې دي‪ :‬بېشکه اهلل تعایل وييل‪ :‬زما هل بندګانو‬
‫یو پر ما مؤمن وي او بل اکفر وي‪ ...‬حدیث خمکې تېر‬
‫شو‪.‬‬

‫او دا ډېری په کتاب او سنتو کې دي چې اهلل پاک د‬

‫هغه چا بد بيانوي چې يوڅوک د هغه پېرزوينه بل‬
‫چاته منسوبوي او هل هغه رسه څوک رشيکوي‪.‬‬

‫ځينو سلفو وييل‪ :‬دا لکه د هغوی وينا‪ :‬هوا ښه وه‪،‬‬

‫کشيت بان ماهر و او دېته ورته هغه څه چې د ډېری‬
‫خلکو پر ژبه جاري وي‪.‬‬
 ‫‪211‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د نعمت د پېژندنې تفسري او د هغو انکار‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د دې خربې پېژندنه چې دا خربه د ډېريو پر‬

‫ژبو جاري ده‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د دغه وينا د نعمت په انکار رسه نومول‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬په زړه کې د دوو ټکر شيانو يوځای کېدل‪.‬‬

‫‪‬‬
 ‫‪212‬‬

‫باب دی د الله تعالی د وینا په اړه‬

‫(چې فرمایې)‪ :‬د الله لپاره سياالن‬
‫مه نيسئ په داسې حال کې چې‬
‫تاسو پرې پوهېږئ‪.‬‬
‫د ابلقرة سورت‪ ۲۲ :‬ايت‪.‬‬

‫او هل ابن عباس څخه د آيت په اړه راغيل دي‪ :‬انداد‪ :‬د‬
‫هغه ميږي د پښو د کشاري څخه هم ډیر یټ رشک‬
‫دی چې په توره تياره شپه کې په تکه توره خويه‬
‫ډبره روان وي‪.‬‬

‫او هغه دا دي چې ته ووايې‪ :‬پر اهلل او ستا پر ژوند‬

‫قسم اې فالنيه‪ .‬او زما پر ژوند قسم‪.‬‬
 ‫‪213‬‬

‫او ووايې‪ :‬که چېرې دغه سیپ نه وا ی هرومرو به‬

‫غله راغيل وا ی‪.‬‬

‫او که په کور کې بطه نه وا ی غله به راغيل وا ی‪.‬‬

‫او د يوسړي خپل ملګري ته دا وينا‪ :‬چې اهلل وغوا ړي‬

‫او ته یې وغوا ړې‪.‬‬

‫او د سړي وينا‪ :‬که چېرې اهلل او فالین نه وا ی‪ ،‬په‬

‫هغې کې فالین مه وررسه ګډه وه‪ ،‬دا ټول په اهلل رشک‬
‫کول دي‪ .‬ابن ايب حاتم روایت کړی دی‪.‬‬

‫او هل عمربن خطاب ريض اهلل عنهما څخه روايت چې‬

‫نيب صل اهلل عليه وسلم وفرمايل‪ :‬چا چې پرته هل اهلل‬
‫پر بل چا لوړه (قسم) وکړه؛ نو هغه کفر او رشک‬
‫وکړ‪ :‬دغه حديث ترمذي روايت کړی او حسن يې‬
‫بلل او حاکم صحيح بلل‪.‬‬
 ‫‪214‬‬

‫او ابن مسعود وايي‪ :‬دا چې پر اهلل د درواغو قسم‬

‫وکړم راته ښه دی تردې چې هل هغه پرته په بل چا‬
‫رېښتيین قسم وکړم‪.‬‬

‫او هل حذيفه ريض اهلل عنه څخه روايت دی چې‬

‫رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم وفرمايل‪ :‬داسې مه‬
‫وایاست‪ :‬څه چې اهلل غوا ړي او فالين غوښيت وي‪ ،‬خو‬
‫داسې ووایاست‪ ،‬چې اهلل غوښيت وي او بيا فالين‪.‬‬
‫دغه حديث ابواؤد په صحيح سند رسه روايت کړی‬
‫دی ‪.‬‬

‫او هل ابراهيم نيع څخه روايت دی چې هغه دا‬

‫بدګڼل چې څوک ووايي‪ :‬پر اهلل او پر تا پناه غوا ړم‪ ،‬او‬
‫دا روا دي چې ووايي‪ :‬پر اهلل بيا پرتا‪ ،‬هغه وويل‪ :‬او‬
‫چې ووايي‪ :‬که اهلل بيا فالین نه وا ی‪ ،‬او داسې مه‬
‫وایاست‪ :‬که اهلل او فالین نه وا ی‪.‬‬
 ‫‪215‬‬

‫په دې کې یوشمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د انداد په اړه د ابلقرة د ايت تفسري‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬صحابه هغه آيت چې د لوی رشک اړوند نازل‬

‫شوی دی داسې تفسريوي چې هغه وړويک رشک ته‬
‫هم شامل دی‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬هل اهلل پرته پر بل چا لوړه (قسم) کول رشک‬

‫دی ‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬دا چې لکه څوک هل اهلل پرته پر بل چا‬

‫رېښتینې لوړه وکړي؛ نو هغه هل درواغو قسم څخه‬
‫لويه ګناه ده‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د واو او ثم تورو ترمنځ توپري‪(.‬واو‪:‬د معطوف‬

‫او معطوف عليه تر مينځ مجعوایل افاده کوي او ثم‬
 ‫‪216‬‬

‫ترایخ(فاصله) افاده کوي) يا دايس نلډ ووايه‪:‬واو د‬

‫مطلق مجع د پاره راځي او ثم د ترایخ دپاره‪.‬‬

‫باب دی په بيان د هغه چا کې چې د اهلل په نوم ورته‬

‫قسم ويش قناعت پرې نه کوي‪.‬‬

‫هل ابن عمر ‪ -‬ريض اهلل عنهما ‪ -‬څخه روايت دی چې‬

‫رسول اهلل ‪ -‬صل اهلل عليه وسلم ‪ -‬فرماييل دي‪ :‬پر‬
‫خپلو پلرونو لوړې (قسمونه) مه کوئ‪ ،‬څوک چې پر‬
‫اهلل قسم کوي‪ ،‬رېښتيا دې وايي‪ ،‬او د چا لپاره چې پر‬
‫اهلل قسم ويش‪ ،‬پرې رايض دې يش‪ ،‬او څوک چې نه‬
‫رايض کيږي؛ نه دی د اهلل د طرفه په هيڅ يش‪.‬‬

‫دغه حديث ابن ماجه په حسن سند رسه روايت کړی‬

‫دی ‪.‬‬
 ‫‪217‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬پر پلرونو هل قسم کولو څخه منع‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د چا لپاره چې پر اهلل قسم اخېستل کيږي‬

‫هغه ته امر دی چې پرې رايض يش‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د هغه چا لپاره د زسا ګواښ چې نه پرې‬

‫رايض کيږي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪218‬‬

‫باب دی په بيان د دغې وينا کې‬

‫چې‪ :‬څه الله او ته غواړې‪.‬‬
‫هل قتيلة څخه روايت دی‪ :‬چې یو یهودي نيب صیل اهلل‬
‫عليه وسلم ته راغ هغه وفرمایل‪ :‬تاسو رشک کوئ‪.‬‬

‫تاسو وایاست‪ :‬څه چې اهلل او ته غوا ړې‪.‬‬

‫او تاسو وایاست‪ :‬پر کعبه قسم‪.‬‬

‫نو نيب ‪ -‬صیل اهلل عليه وسلم‪ -‬ورته امر وکړ چې لکه‬
‫غوا ړي نو داسې قسم دې کوي‪ .‬د کعبې پر پالونکي‬
‫قسم‪.‬‬

‫او داسې دې وايي څه چې اهلل غوا ړي او بيا ته‬

‫غوا ړې‪.‬‬

‫دغه حديث نسايئ روايت یک او صحيح يې بلل دی‪.‬‬

 ‫‪219‬‬

‫او هغه لره هل ابن عباس څخه هم روايت دی‪ :‬چې یو‬
‫سړي نيب صیل اهلل عليه وسلم ته وويل‪ :‬څه چې اهلل‬
‫او ته غوا ړې؛ نو هغه وفرمایل‪ :‬آیا تا زه د اهلل لپاره‬
‫سيال وګرځولم؟ څه چې یوازې اهلل غوا ړي‪.‬‬

‫او ابن ماجه د اعئشې هل مورين ورور طفيل څخه‬

‫روايت کوي وايي‪ :‬ما داسې خوب ویلده چې ګواکې زه‬
‫د یهودو پر یوه ډهل راغلم‪.‬‬

‫ما وويل‪ :‬تاسو ښه خلک یاست‪ ،‬که مو دا نه ويالی‬

‫چې عزير د اهلل زوی دی‪.‬‬

‫هغوی وويل‪ :‬او تاسو هم ښه خلک یاست که مو دا‬

‫نه ويالی‪ :‬چې څه اهلل غوا ړي او څه حممد غوا ړي‪.‬‬
 ‫‪220‬‬

‫بيا پر یوه ډهل نصاراو تېرېدم؛ نو ومې ويل‪ :‬تاسو ښه‬

‫خلک یاست که مو دا نه ويالی‪ :‬چې مسيح د اهلل‬
‫زوی دی‪.‬‬

‫هغوی وويل‪ :‬او تاسو هم ښه خلک یاست که مو دا‬

‫نه ويالی‪ :‬چې څه اهلل غوا ړي او څه حممد غوا ړي‪.‬‬

‫لکه چې سهار شو‪ ،‬نو څوک مې چې پر خپل خوب‬

‫خب کړل هغه مې خب کړل‪.‬‬

‫بيا نيب صیل اهلل عليه وسلم ته راغلم‪ ،‬هغه مې پرې‬

‫خب کړ‪.‬‬

‫هغه وفرمایل‪ :‬آیا څوک دې پرې خب کړي دي؟‬

‫ما وويل‪ :‬هو‪ ،‬هغه وويل‪:‬‬

‫نو نيب صیل اهلل عليه وسلم د اهلل ْحد او ستاینه وکړه‬
‫بيا یې وفرمایل‪ :‬اما بعد‪.‬‬
 ‫‪221‬‬

‫پرته هل شکه طفيل داسې خوب یلدیل‪ ،‬چې پر هغو یې‬

‫هل تاسو څوک چې خب کړي هغه یې خب کړي‪.‬‬

‫او دا چې تاسو داسې یوه وينا کوهل چې دغه او دغه‬

‫عذرونو زه منع کولم چې تاسې یې هل ويلو منع کړم‪.‬‬

‫نو نور دا مه وایاست‪ :‬چې څه اهلل غوښيت او څه چې‬

‫حممد غوښيت وي‪ ،‬بلکې داسې وایاست‪ :‬چې څه‬
‫یوازې اهلل غوښيت وي‪.‬‬

‫په دې کې یوشمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د يهودو په کوچين رشک رسه پېژندګلوي‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د انسان فهم لکه چې هغه لره نفيس غوښتنه‬

‫وي‪.‬‬
 ‫‪222‬‬

‫درېيمه‪ :‬د نيب ‪ -‬صل اهلل عليه وسلم ‪ -‬دا وينا‪ :‬چې‬
‫آیا زه دې هل اهلل رسه سيال وګرځولم؟!‪ ،‬نو د هغه چا‬
‫به څه حال وي چې وايي‪.‬‬

‫ما لره څه دي چې زه هل تا څخه پرته پر بل چا پناه‬

‫غوا ړم‪..‬هل دغه وروسته دوه بيتونه؟‬

‫څلورمه‪ :‬دا چې دغه هل لوی رشک څخه ندی ځکه‬

‫خو يې وييل‪ :‬دغه او دغه مې منع کوي‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬دا چې نېک خوبونه د ويح هل ډولونو څخه‬

‫دي‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬دا چې خوبونه لکه د ځينو حکمونو مرشوع‬

‫کېدو المل کيږي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪223‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې څوک‬

‫زمانې ته ښکنځل وکړي؛ نو هغه الله‬
‫ته اذيت ورکړ‪.‬‬
‫او د اهلل تعایل وينا‪ :‬او هغوی وويل‪ :‬نه دی مګر زموږ‬
‫د دنيا ژوند چې ځيين مړه کېږي او ځيين ژوندي‬
‫کيږي او یوازې زمانه مو وژين‪ ،‬او هغوی لره څه پوهه‬
‫نشته‪ ،‬هغوی یوازې ګمان کوي‪.‬‬

‫د اجلاثية سورت‪ ۲۴ :‬آيت‪.‬‬

‫په صحيح کې ابوهريره هل نيب ‪ -‬صل اهلل عليه وسلم‬

‫‪ -‬څخه روايت کوي چې ويې فرمايل‪ .‬اهلل تعایل‬
‫وفرمایل‪ :‬ابن آدم ماته اذیت رسوي‪ ،‬زمانې ته‬
‫ښکنځل کوي‪ ،‬زه د زمانې پيداکوونکی یم‪ ،‬شپه او‬
‫ورځ رسه اړوم را اړوم‪.‬‬
 ‫‪224‬‬

‫او په يو روايت کې دي‪ :‬زمانې ته ښکنځل مه کوئ؛‬

‫ځکه اهلل د زمانې خالق دی (په زمانه کې چې څه‬
‫کيږي د هغې فاعل اهلل دی او د دهريو عقيده دا وه‬
‫چې دا هر څه زمانه کوي نو زمانې ته یې کنځل‬
‫کول او دا کنځل اهلل ته وو) اقلب الليل و انلهار په‬
‫دې دیلل دی‪.‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬زمانې ته هل ښکنځلو څخه منع کول‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د هغو د اهلل په آذيت رسه نومول‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د هغه په وينا کې فکر کول‪ :‬چې اهلل زمانه‬

‫دی(فاعل او خالق يې دی)‪.‬‬
 ‫‪225‬‬

‫څلورمه‪ :‬دا چې لکه يوڅوک ښکنځل کوونکی وي‪،‬‬

‫که څه هم هل زړه څخه يې اراده نه وي کړې‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪226‬‬

‫باب دی په بيان د قايض القضاة او‬

‫دېته ورته رسه نومولو کې‪.‬‬
‫په صحيح کې ابوهريره ريض اهلل عنه هل نيب صل اهلل‬
‫عليه وسلم څخه روايت کوي چې هغه وفرمايل‪ :‬تر‬
‫ټولو بد نوم د اهلل په وړاندې دا دی چې یوڅوک د‬
‫پاچایانو په پاچا رسه ونومول يش‪ ،‬پاچا یوازې اهلل‬
‫دی‪.‬‬

‫سفيان وييل دي‪ :‬لکه‪ :‬شاهان شاه‪.‬‬

‫او په يو روايت کې دي‪ :‬چې هغه د قيامت په ورځ تر‬

‫ټولو بد او خبيث سړی دی‪.‬‬

‫د هغه وينا (اخنع) معنا دا چې تر ټولو سپک‪.‬‬

 ‫‪227‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د پاچايانو په پاچا رسه هل نومولو منع کول‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬دا چې د هغو په معنا وي لکه سفيان چې‬

‫وييل‪:‬‬

‫درېيمه‪ :‬په دغه او دېته ورته شيانو کې د سختۍ لپاره‬

‫هوښيارتيا‪ ،‬رسه دلې چې زړه د هغو د معنا اراده نه‬
‫وي کړې‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬پردې پوهېدل چې دغه د اهلل پاک د درناوي‬

‫هل امله دي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪228‬‬

‫باب دی په بيان د احرتام د نومونو د‬

‫الله تعالی کې او د دی احرتام د وجه‬
‫نوم بدلول‪.‬‬
‫هل ابورشيح څخه روايت دی‪ :‬چې د هغه کنيت‬
‫ابواحلکم و‪ ،‬نو نيب صل اهلل عليه وسلم ورته وويل‪:‬‬
‫پرته هل شکه یوازې اهلل پرېکړه کوونکی دی او‬
‫یوازې هغه لره پرېکړه ده‪.‬‬

‫هغه وويل‪ :‬زما قوم چې لکه د څه په اړه اختالف‬

‫کوي‪ ،‬ماته را ځي‪ ،‬زه د هغوی ترمنځ پرېکړه کوم‪ ،‬نو‬
‫دوا ړه اړخونه پرې رايض يش‪.‬‬

‫هغه وفرمایل‪ :‬څومره ښه‪ ،‬ستا چبيان څوک دي؟‬

‫ما وويل‪ :‬رشيح‪ ،‬مسلم او عبداهلل‪.‬‬

 ‫‪229‬‬

‫هغه وفرمایل‪ :‬ترټولو مرش یې کوم یو دی؟‬

‫ما وويل‪ :‬رشيح‪.‬‬

‫هغه وفرمایل‪ :‬نو ته ابورشيح یې‪ .‬دغه حدیث ابوداؤد‬

‫او نورو روایت کړی دی‪.‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د اهلل د نومونو او صفتونو درناوی‪ ،‬که څه هم‬

‫د معنا اراده يې نه وي شوې‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د دغه هل امله د نوم بدلول‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬تر ټولو مرش بیچ د کنيت لپاره غوره کول‪.‬‬

‫‪‬‬
 ‫‪230‬‬

‫باب دی د هغه چا په اړه چې پر داسې‬

‫یو څه ملنډي ووهي چې د الله‪ ،‬قران‬
‫او رسول یاد پکې وي‪.‬‬
‫او دا وينا د اهلل تعایل‪ :‬او که هل هغوی وپوښتې‪،‬‬
‫هرومرو به وايي موږ خو یوازې ټوکې او لوبې کولې‪،‬‬
‫ورته ووایه‪ :‬آیا پر اهلل د هغه پر آیتونو او رسول یې‬
‫تاسو ملنډې وهئ‪ .‬د اتلوبة سورت‪ ۶۵ :‬ايت‬

‫هل ابن عمر‪ ،‬حممد بن کعب‪ ،‬زيد بن اسلم او قتادة‬

‫څخه روايت دی‪ ،‬هل هغوی د ځينو حديث د ځينو په‬
‫حديث کې داخل دی‪ :‬دا چې یوسړي د تبوک په غزا‬
‫کې وويل‪ :‬موږ د خپلو دغو قاريانو غوندې زيات د‬
‫خېټو مينه وال‪ ،‬د ژبو درواغجن او هل دښمن رسه د‬
‫خمامخ کېدو پر مهال زيات ډارن نه دي یلديل‪ -‬د هغه‬
 ‫‪231‬‬

‫موخه رسول صیل اهلل عليه وسلم او د هغه قاريان‬

‫صحابه وو‪ ،‬نو عوف بن مالک ورته وويل‪ :‬درواغ دې‬
‫وويل او ته پرته هل شکه منافق یې‪ ،‬زه هرومرو رسول‬
‫اهلل صیل اهلل عليه وسلم خبوم‪.‬‬

‫نو عوف رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم ته ورغ‬

‫ترڅو یې خب کړي‪ ،‬خو هغه قرآن تر هغه خمکې‬
‫شوی و‪.‬‬

‫نو دغه سړی رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم ته راغ‬
‫په داسې حال کې چې رحلت یې مچتوایل نيویل و او‬
‫پر خپله سرپلۍ سپور شوی و‪.‬‬

‫نو ويې ويل‪ :‬اې د اهلل رسوهل! موږ یوازې ټوکې کولې‬
‫هسې د سفر خبې مو کولې ترڅو د الرې ستړیا‬
‫پرې وباسو‪ ،‬ابن عمر وايي‪ :‬ګواکې زه هغه ته ګورم‬
‫چې د رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم د اوښې‬
 ‫‪232‬‬

‫جلب(پړی) یې نيویل او وايي‪ :‬موږ یوازې ټوکې او‬

‫لوبې کولې‪ ،‬خو رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم ورته‬
‫وايي‪ .‬آیا تاسو پر اهلل‪ ،‬د هغه پر آیتونو او رسول یې‬
‫ملنډې وهئ‪ ،‬عذر مه کوئ‪ ،‬تاسو هل ایمان وروسته‬
‫کفر کړی دی‪ .‬نه یې هغه ته کتل او نه یې څه پرې‬
‫زياتول‪.‬‬

‫په دې کې یوشمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬چې هغه لويه خربه ده ‪ -‬چې چا پر دغه‬

‫ملنډې ووهلې هغه اکفر دی‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬دا چې دغه د هغه آيت تفسري دی چې چا دا‬

‫اکر وکړ هر څوک چې وي‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د چغل خورۍ او د اهلل او د هغه رسول لپاره د‬

‫نصيحت او ښېګڼې تر منځ توپري‪.‬‬
 ‫‪233‬‬

‫څلورمه‪ :‬د هغې خبښنې چې اهلل يې خوښوي او د اهلل‬

‫پر دښمنانو د سختۍ ترمنځ توپري‪،‬‬

‫پنځمه‪ :‬ځينې عذرونه داسې دي چې په اکر نده چې‬

‫ودې منل يش‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪234‬‬

‫باب دی په بيان د الله تعالی د وينا کې‪ :‬او که موږ‬

‫هغه ته زموږ لخوا لورېينه ور وڅکو وروسته تردې‬
‫چې کړاو ورته رسېدلی وي‪ ،‬هرومرو به وايي‪ ،‬دا‬
‫زما لپاره دی او زه ګومان نه کوم چې قيامت‬
‫رامنځته کېدونکی دی‪ ،‬او که خپل پالونکي ته ور‬
‫وګرځول شم(ستا په ګامن)‪ ،‬د هغه په وړاندې به‬
‫هم ما لره غوره برخه وي‪ ،‬موږ به هرومرو هغه‬
‫خلک چې کفر يې کړی پر هغه څه خرب کړو چې‬
‫هغوی کړي دي او هرومرو به هغوی ته سخته سزا‬
‫ور وڅکو‪.‬‬
‫د فصلت سورت‪ ۵۰ :‬آيت‪.‬‬

‫جماهد وايي‪ :‬دا زما د عمل هل امله او زه یې مستحق‬

‫یم‪.‬‬

‫او ابن عباس وايي‪:‬چې د دې څخه مراد هغه څوک‬

‫دی چې وا یې دا زما کمال وو‪.‬‬
 ‫‪235‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬هغه وايي‪ :‬ماته یوازې زما د پوهې هل‬
‫امله راکړل شوي دي‪ .‬قتاده وايي‪ :‬زما د هغې پوهې هل‬
‫امله چې د بېالبېلو کسبونو په اړه یې لرم‪.‬‬

‫او نورو وييل دي‪ :‬د اهلل د هغه علم هل امله چې زه یې‬
‫وړ یم‪.‬‬

‫او دغه د جماهد د وينا معنا ده‪ :‬ماته د رشف هل امله‬

‫راکړل شوي دي‪.‬‬

‫هل ابوهريره څخه روايت دی چې هغه هل رسول اهلل‬

‫صل اهلل عليه وسلم څخه اورېديل چې فرمايل يې‪ :‬دا‬
‫چې درې کسان د بین ارسائيلو څخه وو‪ :‬یو‬
‫پيس(برګي مرض واال)‪ ،‬بل پک (ګنیج) او بل ړوند‪:‬‬

‫نو اهلل د هغوی ازمويل وغوښتل‪ ،‬هغوی ته یې یوه‬

‫پرېښته ولېږهل‪.‬‬
 ‫‪236‬‬

‫هغه پرېښته پيس (پمن) ته راغله ورته یې وويل‪:‬‬

‫تاته ترټولو غوره یش څه دي؟‪.‬‬

‫هغه وويل‪ :‬ښیلک رنګ‪ ،‬ښیلک پوستیک چې هل ما څخه‬

‫مې هغه عيب یويس چې خلک یې بد ګڼي زما‬
‫څخه‪.‬‬

‫هغه وايي‪ :‬نو هغې پرې الس راکش کړ‪ ،‬چې هل هغه‬
‫څخه یې بدوایل هل منځه والړ؛ نو ښیلک رنګ او ښیلک‬
‫پوست یې ورکړ‪.‬‬

‫هغې وويل‪ :‬تاته ترټولو غوره مال څه دی؟‬

‫هغه وويل‪ :‬اوښان او که غويان‪ -‬اسحاق ته شک‬

‫دی‪ -‬نو لس مياشتنۍ بالربې اوښانې یې ورکړې‪.‬‬

‫بيا یې ورته وويل‪ :‬اهلل دې برکت درته پکې واچوي‪.‬‬

‫هغه وايي‪ :‬بيا پک ته راغ‪.‬‬

 ‫‪237‬‬

‫هغه ته یې وويل‪ :‬تاته ترټولو غوره یش څه دی؟‬

‫هغه وويل‪ :‬ښيلک وېښتان‪ ،‬چې هل ما هغه څه یويس‬

‫چې خلکو پرې بد ګڼیل یم‪.‬‬

‫نو هغه یې هم مسح کړ‪ ،‬هل هغه یې عيب والړ او‬

‫ښيلک وېښتان یې ورکړل‪.‬‬

‫هغه ته یې وويل‪ :‬کوم مال دې ډېر خوښيږي؟‬

‫هغه وويل‪ :‬غويان او که اوښان‪ ،‬نو هغه ته یې بالربې‬

‫غواوې ورکړې‪.‬‬

‫بيا یې ورته وويل‪ :‬اهلل دې برکت درته پکې واچوي‪.‬‬

‫بيا ړانده ته راغ‪.‬‬

‫نو ويې ويل‪ :‬ستا ترټولو زيات څه یش خوښيږي؟‬

 ‫‪238‬‬

‫هغه وويل‪ :‬دا چې اهلل مې بينايي بېرته راکړي‪ ،‬نو‬

‫خلک پرې ووينم‪ ،‬هغه یې هم مسح کړ چې اهلل هغه‬
‫ته بينايي وروګرځوهل‪.‬‬

‫هغه ته یې وويل‪ :‬کوم مال دې ډېر خوښيږي؟‬

‫هغه وويل‪ :‬پسونه‪.‬‬

‫نو هغه ته مېږې او پسونه ورکړل شول چې هغو بيا‬

‫چبيان راوړل‪.‬‬

‫چې د دغه یوه شېله اوښان وو‪ ،‬د هغه یوه شېله‬
‫غواوې وې‪ ،‬او د دغه بيا یوه شېله مېږې او پسونه‬
‫وو‪.‬‬

‫هغه وايي‪ :‬بيا هغه په خپل شلک او حالت کې پيس‬

‫(پمن) ته راغ ورته ويې ويل‪ :‬بې وزهل‪ ،‬مسافر یم په‬
 ‫‪239‬‬

‫دغه سفر کې مې هرڅه تمام شول‪ ،‬نن ما لره هيڅ‬

‫هيله نشته پرته هل اهلل او بيا هل تا څخه‪.‬‬

‫د هغه په نوم چې ښیلک رنګ‪ ،‬ښیلک پوست او مال یې‬

‫درکړي یو اوښ درڅخه غوا ړم چې خپل سفر ته پرې‬
‫ورسېږم‪.‬‬

‫هغه وويل‪ :‬حقوق بييخ زيات دي‪.‬‬

‫نو هغه ورته وويل‪ :‬داسې ښاکرې لکه زه دې چې نه‬

‫پېژنم‪ ،‬آیا ته پيس (پمن) نه وې خلکو بد درته ويل‪،‬‬
‫بې وزهل وې‪ ،‬اهلل مال درکړ‪.‬‬

‫هغه وويل‪ :‬ما دغه مال هل خپلو لويانو او لويانو څخه‬

‫په میاث وړی دی‪.‬‬

‫هغه وويل‪ :‬که ته درواغجن وې؛ نو اهلل دې هغه حال‬

‫ته وګرځوه چې پرې وې‪.‬‬
 ‫‪240‬‬

‫هغه وايي‪ :‬بيا پک (ګنيج) ته په خپل صورت او شلک‬

‫کې راغ‪.‬‬

‫هغه ته یې همغه ډول وويل‪ ،‬کوم یې چې دغه ته وييل‬

‫و‪ ،‬هغه هم همغه ډول ځواب ورکړ لکه دغه چې‬
‫ورکړی و‪.‬‬

‫نو هغه ورته وويل‪ :‬که ته درواغجن وې‪ ،‬اهلل دې‬

‫هغه حال ته وګرځوه چې پرې وې‪.‬‬

‫هغه وايي‪ :‬بيا ړانده ته په خپل شلک او صورت کې‬

‫راغ ورته ويې ويل‪ :‬بې وزهل او مسافر سړی یم‪ ،‬په‬
‫سفر کې مې هرڅه هل السه ورکړل‪ ،‬نو هل اهلل او بيا هل‬
‫تا پرته بله هيڅ وسيله نه لرم‪.‬‬
 ‫‪241‬‬

‫د هغه ذات په نوم یو پسه در څخه غوا ړم چې تاته یې‬

‫سرتګې بېرته درکړې‪ ،‬تر څو په خپل سفر کې ځان‬
‫ځای ته پرې ورسوم‪.‬‬

‫هغه وويل‪ :‬زه ړوند وم‪ ،‬اهلل مې یلد را وګرځاوه‪ ،‬نو‬

‫څومره چې غوا ړې وایې خله‪ ،‬او څومره چې غوا ړې‬
‫پرې یې ږده‪ ،‬پر اهلل قسم نن دې چې د اهلل لپاره‬
‫هرڅه واخېستل نه دې مالمتوم‪.‬‬

‫هغه ورته وويل‪ :‬خپل مال دې دررسه وساته‪ ،‬تاسو‬

‫یوازې و ازمويل شوئ‪ ،‬اهلل هل تا څخه رايض دی او پر‬
‫ملګرو دې په غصه دی‪.‬‬

‫(‪ )۴‬هغوی دواړو ختريج کړی دی‪.‬‬

 ‫‪242‬‬

‫په دې کې یوشمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د آيت تفسري‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د دغې وينا څه معنا ده چې (هرومرو به وايي‬

‫دغه زما لپاره دي)‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د دغې وينا معنا څه ده‪( :‬ما ته خو يوازې زما‬

‫د پوهې هل امله راکړل شوي دي)‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬پدغه کیسه کې څه عجيب لوی پندونه‬

‫دي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪243‬‬

‫باب دی په بيان د الله تعالی د دې‬

‫وينا کې‪ :‬خو كله چې ښه بچى يې‬
‫وركړ‪ ،‬دواړو په هغه وركړه كې لده‬
‫رسه نوررشيكان وګڼل؛ نو الله له‬
‫هغو ډېر اوچت دى چې دوى يې‬
‫وررسه رشيكوي‪.‬‬
‫د األعراف سورت‪ ۱۹۰ :‬ايت‬

‫ابن حزم وايي‪ :‬ټول علماء د هر داسې نوم په اړه په یوه‬

‫خوهل دي چې د اهلل څخه په غی بل چا ته پکې د‬
‫عبادت نسبت شوی وي چې دغه نوم به حرام وي ‪،‬‬
‫لکه عبدعمرو‪ ،‬عبدالکعبة او دېته ورته نومونه نو د‬
‫عبدالطلب به څه حال وي‪.‬‬
 ‫‪244‬‬

‫او د آيت په اړه هل ابن عباس څخه روايت دی وايي‪:‬‬

‫لکه چې آدم هل هغې رسه کوروایل وکړ‪ ،‬هغه بالربه‬
‫شوه‪ ،‬نو هغوی دوا ړو ته شيطان راغ‪ ،‬ورته ويې ويل‪:‬‬
‫زه ستاسو هغه ملګری یم چې هل جنته مې و اېستلئ‪،‬‬
‫اوس به مې هرومرو یا پیوي کوئ او یا زه هغه لره‬
‫داسې ښکر ورکوم چې هل خېټې دې راووځي او‬
‫درڅیي یې کړي‪.‬‬

‫او زه هرومرو او هرومرو کوم؛ هغوی یې وېرول‪.‬‬

‫هغه باندې عبداْلارث نوم کيږدئ‪.‬‬

‫هغوی دوا ړو نټه وکړه چې د هغه پیوي وکړي؛ نو مړ‬

‫را ووت‪.‬‬
 ‫‪245‬‬

‫بيا حامله شوه‪ ،‬نو هغه ورته راغ‪ ،‬هغه خمکېنۍ وينا‬
‫غوندې یې ورته وويل؛ هغوی دوا ړو بيا د هغه هل‬
‫پیوۍ نټه وکړه؛ نو بيا یې بیچ مړ پيدا شو‪.‬‬

‫بيا حامله شوه‪ ،‬هغه بيا ورته راغ د همغه څه یادونه‬

‫یې ورته وکړه‪ ،‬هغوی دوا ړو د زوی مينې دېته اړ‬
‫اېستل چې عبد اْلارث نوم پرې کيږدي‪.‬‬

‫هل همدې امله د اهلل وينا ده‪ :‬چې هغوی دوا ړو هغه لره‬
‫رشيکان ونيول په هغه څه کې چې هغه (شيطان)‬
‫یې په اړه ورته رایلغ و‪ .‬ابن ايب حاتم روایت کړی‬
‫دی‪.‬‬

‫او هغه لره هل قتادة څخه په صحيح سند رسه روايت‬

‫دی وايي‪ :‬د هغه په پیوۍ کې رشيکان دي‪ ،‬نه په‬
‫عبادت کې‪.‬‬
 ‫‪246‬‬

‫او هغه لره په صحيح سند رسه هل جماهد څخه د اهلل د‬

‫وينا په اړه روايت دی‪( :‬چې که ته موږ ته صالح‬
‫اوالد راکړې) هغه وايي‪( :‬هغوی دوا ړه پردې وډار‬
‫شول چې داسې نه چې انسان نه وي‪.‬‬

‫او همدغه معنا يې هل حسن‪ ،‬سعيد او نورو څخه بيان‬

‫کړې ده‪.‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د هر داسې نوم اېښودلو نارواوایل چې هل اهلل‬

‫پرته د غرياهلل د ملانځلو معنا ورکوي‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د ايت تفسري‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬دا چې دغه يوازې د نوم په اېښودلو کې‬

‫رشک و‪ ،‬حقييق معنا يې مراد نه وه‪.‬‬
 ‫‪247‬‬

‫څلورمه‪ :‬دا چې د اهلل خلوا چاته د سمې لور ورکړه هل‬

‫نعمتونو څخه ده‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د سلفو خلوا د پريوۍ او عبادت په رشک کې‬

‫د توپري بيانول‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪248‬‬

‫باب دی د الله تعالی د وینا په اړه (چې فرمایې)‪ :‬او‬

‫الله لره ښکيل نومونه دي؛ نو پرې را ويې بولئ‪ ،‬او‬
‫هغه کسان پرېږدئ چې د هغه په نومونو کې‬
‫کوږوالی لټوي‪.‬‬
‫د االعراف سورت‪ ۱۸۰ :‬ايت‬

‫ابن ايب حاتم هل ابن عباس څخه بيان کوي چې (د‬

‫هغه په نومونو کې احلاد کوي) يعين رشک کوي‪.‬‬

‫او هل هغه څخه روايت دی‪ :‬الت نوم یې هل اهل څخه‬

‫ُ‬
‫نومویل او عزی یې هل عزيز څخه‪.‬‬

‫او هل اعمش څخه روايت دی‪ :‬په هغو کې هغه څه‬

‫داخلوي چې هل هغو څخه ندي‪.‬‬
 ‫‪249‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د نومونو اثبات‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬دا چې ښيلک نومونه دي‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬پر هغو نومونو يې د رابللو امر‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬هل ناپوهانو او ملحدينو رسه د معارضې‬

‫پرېښودل‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬په هغو کې د احلاد تفسري‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬د هغه چا لپاره د زسا ژمنه چې احلاد کوي‪.‬‬

‫‪‬‬
 ‫‪250‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې‬

‫(السالم علی الله) به نه وایاست‪.‬‬
‫په صحيح کې هل ابن مسعود ريض اهلل عنه څخه‬
‫روايت دی وايي‪ :‬موږ چې لکه هل نيب ‪ -‬صیل اهلل عليه‬
‫وسلم ‪ -‬رسه په لانځه کې وو‪ ،‬ومو ويل‪ :‬پر اهلل دې د‬
‫هغه د بندګانو خلوا سالم وي‪ ،‬پر فالين او فالين دې‬
‫سالم وي‪ ،‬نو نيب صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪ :‬داسې‬
‫مه وایاست چې پر اهلل دې سالم وي‪ ،‬بېشکه اهلل په‬
‫خپله سالم دی‪.‬‬

‫په دې کې یوشمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د سالم تفسري‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬دا چې دا حتيه ده‪.‬‬

 ‫‪251‬‬

‫درېيمه‪ :‬دا چې دا د اهلل لپاره اکرول يې په اکر نه دي‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د دغې علت بيانول‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬هغوی ته هغه ډول سالم ښوونه چې د اهلل‬

‫تعایل هل شان رسه ښايې‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪252‬‬

‫باب دی په بيان د دغې وينا کې چې‬

‫څوک ووايي‪ :‬اې الله ماته بخښنه‬
‫وکړه که دې خوښه وي‪.‬‬
‫په صحيح کې هل ابوهريره څخه روايت دی چې رسول‬
‫اهلل صل اهلل عليه وسلم فرمايي‪ :‬هل تاسو دې یو هم دا‬
‫نه وايي‪ :‬چې اې اهلل ما وخبښه که غوا ړې‪ ،‬اې اهلل پر‬
‫ما لورېينه وکړه که دې خوښه وي‪ ،‬په غوښتنه کې‬
‫دې ټينګ هوډ وکړي‪ ،‬ځکه اهلل لره کوم اړ‬
‫اېستونکی نشته‪.‬‬

‫او د مسلم په روايت کې دي‪ :‬خپل شوق مينه دې‬

‫لويه ولري‪ ،‬ځکه هل اهلل هيڅ یش هم لوی نه دي چې‬
‫ور کوي یې‪.‬‬
 ‫‪253‬‬

‫په دې کې یوشمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬په داعء کې هل استثناء څخه منع‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د دغې علت بيانول‬

‫درېيمه‪ :‬د هغه وينا‪ :‬چې خپل حاجت دې ښه په‬

‫لککه و غواړي‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د رغبت (مينه شوق) لويوایل‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د دغه امر علت بيانول‪.‬‬

‫‪‬‬
 ‫‪254‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې څوک‬

‫دې نه وايي‪ :‬زما بنده او زما بندګۍ‪.‬‬
‫په صحيح کې هل ابوهريره ريض اهلل عنه څخه روايت‬
‫دی چې رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم وفرمايل‪ :‬هل‬
‫تاسو دې هيڅوک هم داسې نه وايي‪ :‬چې خپل رب ته‬
‫خوا ړه ورکړه‪ ،‬خپل رب ته اودس وکړه‪ ،‬داسې دې‬
‫ووايي‪ :‬زما رسدار او زما بادار‪ ،‬او هل تاسو دې داسې‬
‫څوک نه وايي چې زما بنده او زما بندګي‪ ،‬داسې دې‬
‫ووايي‪ :‬زما مريئ‪ ،‬مينځه او غالم‪.‬‬
 ‫‪255‬‬

‫په دې کې یوشمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬دلې وينا منع‪ :‬زما بنده او زما بندګۍ‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬بنده دې داسې نه وايي‪ :‬زما پالونکيه‪ ،‬او ندې‬

‫داسې ورته ويل کيږي‪ :‬خپل رب ته دې خواړه ورکړه‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬لومړي ته د دغې وينا ښوونه‪ :‬چې زما مریي‪،‬‬

‫زما وينځه او زما غالم‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬دويم ته د دغې وينا ښوونه‪ :‬زما بادار او‬

‫موال‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬مويخ ته پام راړول‪ :‬چې هغه د توحيد ثابتول‬

‫دي آن په الفاظو کې هم‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪256‬‬

‫باب دی پدې باره کې چې چا د الله په‬

‫نوم غوښتنه وکړه نو هغه به تش‬
‫الس نه رخصتیږي‪.‬‬
‫هل ابن عمر رض اهلل عنهما څخه روايت دی وايې‪:‬‬
‫رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم فرماييل دي‪ :‬چا چې‬
‫پر اهلل پناه وغوښته‪ ،‬نو پناه ورکړئ‪ ،‬او چا چې پر اهلل‬
‫غوښتنه وکړه‪ ،‬نو څه ورکړئ‪ ،‬او چا چې بلنه درکړه؛‬
‫نو بلنه یې ومنئ‪ ،‬چا چې ښېګڼه دررسه وکړه‪ ،‬نو بدهل‬
‫یې ورکړئ‪ ،‬که مو داسې څه ونه موندل چې بدهل یې‬
‫پرې ورکړئ؛ نو هغه لره داعء وکړئ ترڅو داسې‬
‫ښاکره شئ چې تاسو یې بدهل ورکړه‪.‬‬

‫دغه حديث ابو داؤد او نسايئ په صحيح سند رسه‬

‫روايت کړی دی‪.‬‬
 ‫‪257‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬هغه چا ته پناه ورکول چې پر اهلل پناه‬

‫وغواړي‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬هغه چا ته څه ورکول چې د اهلل پر نوم‬

‫غوښتنه وکړي‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د بلنې منل‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د ښو بدهل ورکول‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬دا چې داعء هم د هغه چا لپاره بدهل کېدای‬

‫يش چې دلې پرته بل څه ونه لري‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬د هغه دا وينا چې‪ :‬داسې ښاکره شئ لکه چې‬

‫تاسو يې بدهل ورکړي وي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪258‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې د الله‬

‫په روی(مخ) له جنت پرته بل څه نه‬
‫غوښتل کيږي‪.‬‬
‫هل جابر څخه روايت دی وايي‪ :‬رسول اهلل صل اهلل‬
‫عليه وسلم فرمايي‪ :‬د اهلل په روی هل جنت پرته بل‬
‫څه نه غوښتل کيږي‪ .‬ابوداؤد روایت کړی دی‪.‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬هل دې څخه منع چې د اهلل په روی هل لويو‬

‫موخو پرته بل څه نه غوښتل کيږي‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د اهلل لپاره د وجه صفت ثابتول‪.‬‬

‫‪‬‬
 ‫‪259‬‬

‫باب دی په بيان د (لو)‪:‬که چیرته کې‪.‬‬

‫او د اهلل تعایل وينا‪ :‬هغوی وايي که چیته زمونږ‬
‫اختيار وا ی؛ نو دتله به نه وا ی وژل شوي‪.‬‬

‫د آل عمرات سورت‪ ۱۵۴ :‬ايت‪.‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬هغه کسان چې خپلو وروڼو ته یې‬

‫وويل او ناست وو‪ ،‬که چیې هغوی زموږ پیوي‬
‫کړې وا ی نه به وا ی وژل شوي‪.‬‬

‫د آل عمرات سورت‪ ۱۶ :‬ايت‪.‬‬

‫په صحيح کې هل ابوهريره ريض اهلل عنه څخه روايت‬

‫دی چې رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم وفرمايل‪ :‬د‬
‫هغه څه په اړه حرص کوه چې ګټه درته رسوي‪ ،‬پر‬
‫اهلل مرسته غوا ړه او هيڅلکه مه اعجزه کېږه‪ ،‬که څه‬
‫در ورسېدل نو داسې مه وایه‪ :‬چې که مې داسې کړي‬
 ‫‪260‬‬

‫وا ی داسې به شوي وا ی‪ ،‬بلکې ووایه‪ :‬اهلل په تقدیر‬

‫کې یليلک و او څه یې چې غوښتل ويې کړل‪ ،‬ځکه‬
‫(لو) د شيطان عمل پرانزيي‪.‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬په آل عمران کې د دوو آيتونو تفسري‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د (لو) هل وينا څخه په ډاګه منع کول لکه چې‬
‫څه در ورسيږي‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د مسئلې علت په دې رسه بيانول چې د‬

‫شيطان عمل پرانزيي‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬ښلکې وينا ته الرښوونه کول‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬پر اهلل د پناه غوښتلو رسه‪.‬د هغه څه په اړه د‬

‫حرص امر چې ګټور وي‪.‬‬
 ‫‪261‬‬

‫شپږمه‪ :‬د دغه هل ضد څخه منع چې هغه عجز دی‪.‬‬

‫‪‬‬
 ‫‪262‬‬

‫باب دی په بيان د نهی کې له کنځلو‬

‫څخه باد ته‪.‬‬
‫هل ايب بن کعب ريض اهلل عنه څخه روايت دی‪ :‬چې‬
‫رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم فرمايي‪ :‬هواته ښکنځل‬
‫مه کوئ‪ ،‬لکه چې مو داسې څه ویلدل چې نه مو‬
‫خوښېدل؛ نو ووایاست‪ :‬اې اهلل! موږ هل تا څخه د‬
‫دغې هوا خی غوا ړو‪ ،‬او هغه خی چې پکې دی‪ ،‬او د‬
‫هغه خی چې امر راته پرې شوی دی‪ ،‬او هل تا څخه د‬
‫دغې هوا هل رش څخه پناه غوا ړم‪ ،‬او کوم رش چې‬
‫پکې دی او د کوم رش په اړه چې امر راته پرې شوی‬
‫دی‪ .‬دغه حديث ترمذي صحيح بلل دی‪.‬‬
 ‫‪263‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬هوا ته هل ښکنځلو منع‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬ګټورې وينا ته الرښوونه‪ ،‬لکه چې انسان هغه‬

‫څه وويين چې بد يې ګڼي‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬دې خربې ته الرښوونه چې هغې (هوا) ته‬

‫امر شوی دی‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬دا چې هغې ته لکه په خري او لکه هم په رش‬

‫امر کيږي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪264‬‬

‫باب دی د الله تعالی د وینا په اړه (چې‬

‫فرمایې)‪ :‬هغوی پر الله هم ناروا ګامنونه‬
‫كول‪ ،‬هامغه د جاهليت ګامن‪ ،‬دوى وايي آيا د‬
‫دې كارڅه واك موږ لره شته؟ ورته وايه رېښتيا‬
‫چې كار خو ټول الله لره دى خو دوى په سينو‬
‫كې څه (خربې) پټې سايت هغه چې تاته يې نه‬
‫څرګندوي‪ ،‬وايي كه په دې كار كې زموږ څه‬
‫(واك) واى نو دلته به نه وژل كېدو‪ ،‬ورته وايه كه‬
‫تاسو په خپلو كورونو ىك هم واى نو چاته چې‬
‫وژل ټاكل شوي و د خپلې مړينې ځاى ته به‬
‫راوتيل واى‪ ،‬او (دا پېښه) د دې لپاره چې الله و‬
‫ازمويي څه مو چې سينو كې دي او هغه‬
‫(خربې) راښكاره كړې چې مو په زړونو كې دي‬
‫او الله د سينو په شته ښه پوه دى‪.‬‬
‫د آل عمران سورت‪ ۱۵۴ :‬ايت‪.‬‬
 ‫‪265‬‬

‫او د هغه وينا‪ :‬هغوى چې پر اهلل د بدۍ ګمان‬

‫کوونکي دي‪،‬پر هغوى دې بدې حادثې وي‪ ،‬او اهلل‬
‫پر هغوى غضب کړى‪ ،‬رټيل یې دي او جهنم یې ورته‬
‫مچتو کړى او ډېر بد د ورتلو ځاى دى‪.‬‬

‫د الفتح سورت‪ ۶ :‬ايت‬

‫ابن قيم د لومړي ايت په اړه وييل دي‪ :‬دغه ګمان په‬
‫دې رسه تفسی شوی‪ ،‬چې هغه پاک ذات هل خپل‬
‫استازي رسه مرسته نه کوي او دا چې د هغه امر به‬
‫کمزوری يش‪ ،‬او په دې رسه تفسی شوی چې هغه ته‬
‫څه ورسېدل هغه د اهلل په تقدیر او حکمت رسه نه و‪،‬‬
‫نو د هغه هل حکمت‪ ،‬تقدیر او د هغه د رسول د اکر په‬
‫نه بشپړېدو رسه تفسی کړل شوی‪ ،‬او دا چې هغه پر‬
‫خپل ټول دین برالیس کړي‪ ،‬دا هغه بد ګمان دی کوم‬
‫چې منافقانو او مرشاکنو د فتحې په سورت کې کولو‪،‬‬
 ‫‪266‬‬

‫او دا ځکه بد ګمان و چې هل اهلل رسه‪ ،‬د هغه هل‬

‫حکمت‪ ،‬ستاینې او رېښتينې ژمنې رسه نه ښایېدلو‪.‬‬

‫نو چا چې دا ګومان وکړ چې باطل به پر حق په ثابت‬

‫ډول برالیس کيږي هل هغه رسه حق کمزوری يش‪ ،‬او‬
‫یا یې دلې څخه نټه وکړه چې هغه د اهلل په قضاء او‬
‫تقدیر ندي روان او یا یې هل دې انکار وکړ چې د‬
‫هغه تقدیر دې د کوم داسې لوی حکمت هل خمې وي‬
‫چې ستاینه یې پرې ويش‪ ،‬بلکې دا ګومان یې وکړ‬
‫چې دا یوازې د یوې خوښې پر بنسټ دی‪ ،‬نو دا د‬
‫هغو خلکو ګومان دی چې کفر یې کړی دی‪ ،‬چې د‬
‫دغو اکفرانو لپاره د اور کنده ده او ډېری خلک پر‬
‫اهلل همداسې بدګمان کوي چې تر هغوی پورې‬
‫ځانګړې ده او پر نورو هم همداسې ګومان کوي‪ ،‬هل‬
‫دې څخه یوازې هغه څوک خوندي دی چې اهلل‪ ،‬د‬
 ‫‪267‬‬

‫هغه نومونه او صفتونه او د هغه حکمت او ستاینې‬

‫المل یې پېژندیل وي‪.‬‬

‫نو د ځان لپاره هوښيار نصيحت کوونکی دې دغه‬

‫ته پاملرنه وکړي او اهلل ته دې توبه وبايس او پر خپل‬
‫پالونکي هل بدګومانۍ څخه دې خبښنه وغوا ړي‪.‬‬

‫او که ته ولټوې هغه څوک چې لټوې یې‪ ،‬نو وبه‬

‫وينې چې هغه د تقدیر په اړه هل ضد او مالمتيا څخه‬
‫اکر اخيل او وايي به چې دا باید داسې او داسې وا ی‪،‬‬
‫کموونکی او زياتوونکی به وي؛ نو خپل ځان‬
‫وګوره چې آیا ته سم یې؟‬

‫که هل دغې څخه خوندي وې‪ ،‬هل لويې ګناه څخه‬

‫خوندي یې او که داسې نه وې؛ نو فکر نه کوم چې‬
‫جنات موندونکی به وې‪.‬‬
 ‫‪268‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د آل عمران د آيت تفسري‪:‬‬

‫دويمه‪ :‬د الفتح سورت د آيت تفسري‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د دې خرب ورکول چې دا ډېر ډولونه لري‬

‫منحرص نه دي‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬دا چې هل دغه څخه يوازې هغه څوک‬

‫خوندي کېدالی يش چې د اهلل نومونه‪ ،‬صفتونه او‬
‫ځان يې پېژندیل وي‪.‬‬
 ‫‪269‬‬

‫باب دی په بيان د هغه څه کې چې د‬

‫تقدیر څخه د انکار کوونکو په اړه راعيل‪.‬‬
‫او ابن عمر وايي‪ :‬پر هغه ذات قسم چې د ابن عمر‬
‫روح یې په الس کې دی‪ ،‬که چېرې د هغوی د یوه‬
‫لپاره د احد د غره په اندازه رسه زر وي‪ ،‬بيا یې د اهلل‬
‫په الر کې ولګوي‪ ،‬اهلل به یې ترې ونه مين‪ ،‬تر څو پر‬
‫تقدیر ایمان ونه لري‪ ،‬بيا یې د نيب صیل اهلل پر وينا‬
‫استدالل وکړ‪ .‬ایمان دېته وايي چې پر اهلل‪ ،‬پرېښتو‪،‬‬
‫کتابونو او رسوالنو یې‪ ،‬د آخرت په ورځ ایمان‬
‫راوړې‪ ،‬او د هغه خلوا پر خی او رش باور ولرې‪ .‬دغه‬
‫حديث مسلم روايت کړی دی‪.‬‬

‫او هل عبادة بن صامت څخه روايت دی چې هغه خپل‬

‫زوی ته وويل‪ :‬ای چبوړیه! پرته هل شکه هيڅلکه به تر‬
 ‫‪270‬‬

‫هغه د ایمان خوند ونه څکې تر څو پردې پوه شې چې‬

‫څه درته رسېديل هغه خطاء کېدونکي نه و او هل‬
‫څه څخه چې خطا شوی یې‪ ،‬هغه نه يش درته‬
‫رسېدیل‪ ،‬دا مې هل رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم‬
‫څخه اورېديل چې داسې یې فرمایل‪ :‬پرته هل شکه‬
‫لومړی څه چې اهلل پيدا کړي هغه قلم دی؛ نو هغه ته‬
‫یې وويل‪ :‬ویلکه‪ ،‬هغه وويل‪ :‬اې زما پالونکيه څه‬
‫ویلکم؟‬

‫هغه وويل‪ :‬د قيامت تر رامنځته کېدو د ټولو شيانو‬

‫تقدیرونه ویلکه‪.‬‬

‫اې چبوړیه! ما هل رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم څخه‬

‫اورېديل چې فرمایل یې‪ :‬څوک چې هل دغه پرته پر‬
‫بله عقيده مړ يش هغه هل مونږ څخه نه دی‪.‬‬
 ‫‪271‬‬

‫او په يو روايت کې هل امحد څخه داسې راغيل‪ :‬پرته هل‬

‫شکه لومړی څه چې اهلل پيدا کړل هغه قلم دی‪ ،‬بيا‬
‫یې ورته وويل‪ :‬ویلکه‪ ،‬نو په دغه ساعت کې پر هغه‬
‫څه روان شو چې د قيامت تر ورځې پېښيږي‪.‬‬

‫او يو روايت هل ابن وهب څخه دا دی چې رسول اهلل‬

‫صل اهلل عليه وسلم وفرمايل‪ :‬څوک چې د تقدیر پر‬
‫خی او رش ایمان نه لري اهلل به یې په اور وسوځوي‪.‬‬

‫په مسند او سنن کې هل ابن ديلم څخه روايت دی‬

‫وايي‪ :‬زه ايب بن کعب ته راغلم‪ ،‬ومې ويل زما په زړه‬
‫کې د تقدیر په اړه څه دي‪ ،‬نو لږ څه راته ووایه‬
‫کېدای يش اهلل مې هل زړه هغه څه لېرې کړي‪ ،‬هغه‬
‫وويل‪ :‬که د احد د غره په اندازه رسه زر ولګوې‪ ،‬اهلل‬
‫به یې تر هغه قبول نه کړي ترڅو پر تقدیر ایمان ونه‬
‫لرې‪ ،‬او پردې پوه نه شې چې څه درته رسېدل هغه به‬
 ‫‪272‬‬

‫در څخه خطا نه يش او څه چې در څخه خطا کېدل‬

‫هغه به درته ونه رسيږي او که هل دې پرته پر بله‬
‫عقيده مړ شوې ته به دوزيخ وې؟‬

‫هغه وايي‪ :‬بيا زه عبداهلل بن مسعود‪ ،‬حذیفه بن یمان‬

‫او زيد بن ثابت ته راغلم‪ ،‬ټولو همدغه ډول هل نيب‬
‫صیل اهلل عليه وسلم څخه راته وويل‪ :‬دا حديث‬
‫صحيح دی حاکم په خپل صحيح کې روايت کړی‬
‫دی ‪.‬‬

‫په دې کې یوشمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬پر تقدير د ايمان د فرضوايل بيان‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬پر هغو د ايمان د کيفيت بيان‪.‬‬

 ‫‪273‬‬

‫درېيمه‪ :‬د هغه چا د ايمان هل منځه تلل چې ايمان نه‬

‫پرې لري‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬پردې خربول چې هيڅوک به تر هغه د‬

‫ايمان خوند ونه مويم تر څو يې پر تقدير ايمان نه وي‬
‫راوړی‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د لومړي هغه څه يادونه چې اهلل پيداکړي‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬دا چې هل دغه ساعت څخه بيا د قيامت تر‬

‫رامنځته کېدو پورې قلم جاري وي‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬د هغه ‪ -‬صل اهلل عليه وسلم ‪ -‬هل هغه چا‬
‫څخه بېزاري چې پر تقدير ايمان نه لري‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬د شبهاتو د هل منځه وړلو لپاره د سلفو اعدت چې‬

‫هل علماوو څخه به يې پوښتنه کوهل‪.‬‬
 ‫‪274‬‬

‫نهمه‪ :‬دا چې علماوو داسې ځواب ورکړ چې شبهه هل‬

‫منځه وړي‪ ،‬داسې چې خربه يې يوازې رسول اهلل صل‬
‫اهلل عليه وسلم ته منسوبه کړه‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪275‬‬

‫باب دی په بيان د تصویر اخیستونکو‬

‫کې (هغه څوک چې عکسونه‬
‫وبايس او یا یې اخيل)‪.‬‬
‫هل ابوهريره ريض اهلل عنه څخه روايت دی وايي‪ :‬رسول‬
‫اهلل صل اهلل عليه وسلم وفرمايل‪ :‬اهلل تعایل فرمايي‪:‬‬
‫تر هغه زيات ظالم به څوک وي چې څوک زما د‬
‫خملوق غوندې خلک جوړوي‪ ،‬نو هغوی دې یوه ذره‬
‫او یا یوه دانه پيداکړي او یا دې یوه وربشه پيدا کړي‪.‬‬
‫هغوی دواړو(خباري او مسلم) روايت کړی دی‪.‬‬

‫او هغوی دواړه هل اعئشې ريض اهلل عنها څخه روايت‬

‫کوي چې رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم وفرمايل‪ :‬د‬
‫قيامت په ورځ به ترټولو سخته زسا د هغه چا لپاره‬
 ‫‪276‬‬

‫وي چې زما د خملوق مشابه شلکونه(عکسونه)‬

‫جوړوي‪.‬‬

‫او هغوی دواړه هل ابن عباس څخه روايت کوي‪ :‬چې‬

‫ما هل رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم څخه واورېدل‬
‫چې فرمایل یې‪ :‬هر انځورګر په اور کې دی‪ ،‬د هر‬
‫انځور په بدل کې چې جوړ کړی یې دی د هغه لپاره‬
‫یو روح ورکول کيږي چې په دوزخ کې به پرې‬
‫ځورول کيږي‪.‬‬

‫او هغوی دواړه هل هغه څخه مرفواع روايت کوي‪.‬‬

‫چا چې په دنيا کې کوم انځور جوړ کړ‪ ،‬هغه به‬

‫ملکف کړل يش ترڅو روح پکې پوکړي‪ ،‬خو هغه به‬
‫پکې پوکوونکی نه وي‪.‬‬
 ‫‪277‬‬

‫او مسلم هل ابو اهلياج څخه روايت کوي وايي‪ :‬ماته‬

‫عيل وويل‪ :‬آیا د هغه څه لپاره دې ونه لېږم چې‬
‫رسول ااهلل صیل اهلل عليه وسلم زه ورته لېږیل وم؟ دا‬
‫چې هيڅ انځور داسې پرې نه ږدې مګر دا چې ړنګ‬
‫یې کړې اونه لوړ شوی قب مګر برابر یې کړې‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د انځورګرانو په اړه ډېره سخيت کول‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬پر المل يې تنبيه کول چې هغه د اهلل ادب‬

‫پرېښودل دي‪ ،‬لکه چې وايي‪ :‬تر هغه به څوک ډېر‬
‫ظالم وي چې زما د خملوق غوندې خلک جوړوي‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د اهلل پر قدرت او د هغوی پر اعجزۍ تنبيه‪،‬‬

‫د هغه د وينا هل خمې‪ :‬نو يوه ذره دې پيدا کړي او يا دې‬
‫يوه دانه او يوه وربشه پيداکړي‪.‬‬
 ‫‪278‬‬

‫څلورمه‪ :‬دا خربه په ډاګه کول چې هغوی ته به تر‬

‫ټولو خلکو سخته زسا وي‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬دا چې اهلل به د هر انځور په شمېر نفس ورته‬

‫پيدا کوي او بيا به په دوزخ کې انځورګر ته پرې زسا‬
‫ورکوي‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬دا چې هغه به پکې د روح په پوکولو ملکف‬

‫کړل کيږي‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬لکه که وموندل يش نو په ړنګولو يې امر کول‪.‬‬

‫‪‬‬
 ‫‪279‬‬

‫باب دی په بيان د هغه څه کې چې د‬

‫ډېرو قسمونو په اړه راغيل دی‪.‬‬
‫او د اهلل تعایل وينا‪ :‬خپلې لوړې مو وساتئ‪.‬‬

‫د املائدة سورت‪ ۸۹ :‬ايت‬

‫هل ابوهريره ريض اهلل عنه څخه روايت دی وايي‪ :‬ما هل‬
‫رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم څخه واورېدل چې‬
‫فرمایل یې‪ :‬اخيستلو خرڅولو کې په درواغو قسم‬
‫کول (ټيک ده څه دنيا به وګټې)‪ ،‬یلکن د کسب‬
‫برکت هل منځه وړي‪.‬‬

‫هغوی دواړو (خباري او مسلم) روايت کړی دی‪.‬‬

‫او هل سلمان څخه روايت دی چې رسول اهلل صل اهلل‬

‫عليه وسلم وفرمايل‪ :‬درې کسان دي چې اهلل به هل‬
‫هغوی رسه د رْحت خبې ونه کړي‪ ،‬هغوی به پاک‬
 ‫‪280‬‬

‫نه کړي او هغوی لره به دردوونکې زسا وي‪ ،‬زوړ‬

‫زاين‪ ،‬بې وزهل کبجن او هغه سړی چې اهلل یې‬
‫سوداګريز مال داسې ګرځویل وي چې هل قسم پرته یې‬
‫نه اخيل او نه یې پلوري‪.‬‬

‫دغه حديث طرباين په صحيح سند رسه روايت کړی‬

‫دی ‪.‬‬

‫او په صحيح کې هل عمران بن حصني ريض اهلل عنه‬

‫څخه روايت دی وايي‪ :‬رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم‬
‫وفرمایل‪ :‬زما غوره امت زما پېړۍ ده بيا چې ورپسې‬
‫دي‪ ،‬بيا چې په هغوی پسې دي‪ ،‬عمران وايي‪ :‬ماته یاد‬
‫نه دي چې هل خپلې پېړۍ وروسته یې دوه ځلې او که‬
‫درې ځلې یادونه وکړه‪ ،‬بيا به هل تاسو وروسته داسې‬
‫قوم وي چې شاهدي به ورکوي خو شاهدي به ترې‬
‫غوښتل کيږي نه‪ ،‬خيانت به کوي او باور به پرې نه‬
 ‫‪281‬‬

‫کيږي‪ ،‬نذرونه به مين پرځای کوي به یې نه او په‬

‫هغوی کې به چاغ وایل زيات يش‪.‬‬

‫او همدغه کې هل ابن مسعود څخه روایت دی چې‬

‫نيب صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪ :‬غوره خلک زما د‬
‫پېړۍ دي‪ ،‬بيا چې په هغوی پسې دي‪ ،‬بيا په هغوی‬
‫پسې‪ ،‬بيا به داسې خلک رايش چې هل هغوی به د یو‬
‫شاهدي تر قسم (لوړې) خمکې کيږي او قسم به یې‬
‫تر شاهدۍ‪.‬‬

‫ابراهيم وايي‪ :‬هغوی به موږ پر شاهدۍ او تړون وهلو‬

‫لکه چې موږ کوچنيان وو‪.‬‬
 ‫‪282‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د لوړو(قسمونو) د ساتنې سپارښتنه‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬پردې خربه خربول چې قسم سامان تباه کوي‬

‫او برکت هل منځه وړي‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د سختې زسا ژمنه د هغه چا لپاره چې هل‬

‫قسم پرته نه پېر او نه پلور کوي‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬دې ته پاملرنه کول چې څومره د ګناه المل‬

‫کم وي همدومره هغه ګناه لويه ګڼل کيږي‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د هغو خلکو بد بيانول چې د لوړو هل غوښتنې‬

‫پرته لوړې کوي‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬د نيب صل اهلل عليه وسلم خلوا د دريو يا‬

‫څلورو پېړيو ستاينه او هل هغوی وروسته چې څه‬
‫پېښيږي د هغو يادونه‪.‬‬
 ‫‪283‬‬

‫اوومه‪ :‬د هغو کسانو بد بيانول چې هل شاهدۍ‬

‫غوښتلو پرته شاهدي ورکوي‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬دا چې خپوانيو به پر شاهدۍ او ژمنه کوچنيان‬

‫وهل‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪284‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې د الله‬

‫د ذمې او د هغه د نبي د ذمې په‬
‫اړه راغيل دي‪.‬‬
‫او د هغه وينا‪ :‬او هل اهلل رسه کړې ژمنه مو پوره کړئ‬
‫لکه مو چې ژمنې وکړې او لوړې د هغو هل ټينګښت‬
‫وروسته مه ماتوئ‪ ،‬په داسې حال کې چې اهلل مو پر‬
‫ځانونو کفيل ګرځویل دی‪ ،‬پرته هل شکه اهلل پر هغه‬
‫څه پوهيږي چې کوئ یې‪ .‬د انلحل سورت‪ ۹۱ :‬ايت‬

‫او هل بريده څخه روايت دی وايي‪ :‬لکه به چې رسول‬

‫اهلل صیل اهلل عليه وسلم پر کوم لښکر او ډهل امی‬
‫وټالکو د ځان په اړه به یې هل اهلل څخه د وېرې‪ ،‬او‬
‫کوم مسلمانان به چې وررسه وو د ښېګڼې سپارښتنه‬
‫کوهل‪ ،‬نو فرمایل به یې‪ .‬د اهلل په الر کې د اهلل پر نوم‬
 ‫‪285‬‬

‫هل هغو خلکو رسه چې پر اهلل یې کفر کړی و‬

‫جنګېږئ‪ ،‬جهاد وکړئ خو هل بريده مه اوړئ او دوکه‬
‫مه کوئ‪ ،‬مثله مه کوئ (د وژل شويو شلکونه په‬
‫سرتګو اېستلو‪ ،‬غوږونو او پوزه پرېکولو مه بدلوئ)‬
‫ماشوم مه وژنئ‪ ،‬لکه چې د مرشاکنو هل ډلې هل خپل‬
‫دوښمن رسه خمامخ شوې؛ نو دريو شيانو ته یې‬
‫راوبوهل‪ :‬هر یو یې چې دررسه ومنئ؛ ترې قبول یې‬
‫کړه او نور یې پرېږده‪ ،‬اسالم ته یې راوبوهل‪ ،‬که یې‬
‫دررسه ومنئ ترې قبول یې کړه‪ ،‬بيا ورته ووایه چې هل‬
‫خپل هېواد څخه د مهاجرينو هېواد ته والړ يش‪ ،‬او‬
‫خب یې کړه چې که هغوی دا اکر وکړي؛ نو هغوی لره‬
‫ټول هغه حقوق ثابت دي چې مهاجرينوته ثابت دي‬
‫او هغه مسویلتونه یې پر اغړه دي کوم چې د‬
‫مهاجرينو پر اغړه دي‪ ،‬خو که هغوی د خپل هېواد هل‬
 ‫‪286‬‬

‫پرېښودو نټه وکړي او په خپل هېواد کې پاتې يش؛ نو‬

‫بيا هغوی د مسلمانو بانډه چيانو غوندې دي چې پر‬
‫هغوی به د اهلل هغه حکمونه پيل کيږي کوم چې‬
‫پرمؤمنانو پيل کيږي‪ ،‬خو تر څو یې چې هل مسلمانانو‬
‫رسه یوځای جهاد نه وي کړی په غنيمت او وجله کې‬
‫به برخه نه لري‪ ،‬او که هغوی په اسالم کې هل‬
‫داخلېدو څخه نټه وکړي؛ نو بيا دې جزيه ورکړي‪،‬‬
‫که یې دغه اکر وکړ‪ ،‬بيا یې هم وررسه ومنه او نور‬
‫اکر مه پرې لره‪ ،‬او که هل دغه اکر څخه یې هم نټه‬
‫وکړه؛ نو بيا د اهلل په مرسته هل هغوی رسه وجنګېږه او‬
‫که دې د کومې قلعه (الک) خلک حمارصه کړل او‬
‫هغوی هل تا څخه د اهلل او د هغه د نيب ذمه وغوښتله؛‬
‫نو د اهلل او د هغه د نيب ذمه مه ورکوه‪ ،‬بلکې خپله او‬
‫د ملګرو ذمه دې ورکوه‪ ،‬ځکه که چېرې د خپلو‬
 ‫‪287‬‬

‫ذمو او ملګرو د ذمو په اړه خيانت وکړئ دا به آسانه‬

‫وي تردې چې د اهلل او د هغه د رسول د ذمې په اړه‬
‫خيانت وکړئ‪ ،‬که چېرې د کومې قلعه (الک) خلک‬
‫حمارصه کړې او هغوی هل تا څخه وغوا ړي چې د اهلل‬
‫د پرېکړې پر بنسټ ځای ورکړې؛ نو د اهلل د‬
‫پرېکړې پر بنسټ یې مه منه ځکه تاسو ته نه ده‬
‫معلومه چې اهلل به د هغوی په اړه څه پرېکړه کوي‪.‬‬
‫مسلم روايت کړی‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د اهلل او د هغه د نيب او مسلمانانو د ذمې‬

‫ترمنځ توپري‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬هل دوو اکرونو څخه هغه يوه ته الرښوونه کول‬

‫چې خطر يې کم وي‪.‬‬
 ‫‪288‬‬

‫درېيمه‪ :‬د هغه وينا ‪ :‬چې د اهلل پر نوم د اهلل په الر‬

‫کې جهاد وکړئ‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د هغه وينا‪ :‬هل هغه چا رسه وجنګېږئ چې‬

‫پر اهلل يې کفر کړی دی‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬د هغه وينا‪ :‬پر اهلل مرسته وغواړه او هل هغوی‬

‫رسه وجنګېږه‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬د اهلل او د علماوو د پرېکړې ترمنځ توپري‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬دا چې صحايب د اړتيا پر مهال د يو څه په اړه‬

‫پرېکړه کوي‪ ،‬هغه نه پوهيږي چې آيا دا به د اهلل هل‬
‫پرېکړې رسه سمون لري او که نه؟‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪289‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې پر الله‬

‫د لوړې کولو په اړه څه راغيل دي‪.‬‬
‫هل جندب بن عبداهلل ريض اهلل عنه څخه روايت دی‬
‫وايي‪ :‬رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم وفرمايل‪ :‬یو‬
‫سړي وويل‪ :‬پر اهلل قسم‪ ،‬فالين ته اهلل بښنه نه کوي‪،‬‬
‫نو اهلل جل جالهل وفرمایل‪ :‬څوک دی چې پر ما لوړه‬
‫کوي چې زه به فالين ته خبښنه نه کوم؟ پرته هل شکه‬
‫ما هغه ته خبښنه وکړه او ستا عمل مې هل منځه یوړ‪.‬‬
‫مسلم روايت کړی‪.‬‬

‫او د ابوهريره په حديث کې دي چې وينا وال عبادت‬

‫ګزاره سړی و‪ ،‬ابوهريره وييل دي‪ .‬هغه داسې خبه‬
‫وکړه چې خپله دنيا یې هل منځه یوړه‪.‬‬

‫او خپل آخرت یې (هم هل منځه یوړ)‪.‬‬

 ‫‪290‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬پر اهلل هل لوړې کولو څخه وېرول‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬دا چې اور هل موږ څخه يوه ته د هغه د څپلۍ‬

‫هل بند څخه ورنېږدې دی‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬دا چې جنت هم همدارنګه دی‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬په دې کې د هغه د وينا شاهد دی‪ :‬چې يو‬

‫سړی به خربه کوي‪.......‬ترپايه‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬دا چې لکه يو سړي ته خبښنه د داسې يو څه هل‬

‫امله ويش چې هغه به ورته تر ټولو بد وي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪291‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې الله به‬

‫مخلوق ته سفاريش(شفیع) نه ګرځوې‪.‬‬
‫هل جبريبن مطعم ريض اهلل عنه څخه روايت دی وايي‪:‬‬
‫یو بانډه چي (سارايي) نيب صیل اهلل عليه وسلم ته‬
‫راغ‪ ،‬نو ويې ويل‪ :‬اې د اهلل رسوهل! خلک تباه شول‪،‬‬
‫اوالدونه وږي شول‪ ،‬مالونه هل منځه والړل‪ ،‬زموږ‬
‫لپاره دې د خپل پالونکي څخه باران وغوا ړه‪ ،‬ځکه‬
‫موږ پر تا اهلل ته سپارښتنه کوو‪ ،‬او پر اهلل تاته‪ ،‬نو نيب‬
‫صیل اهلل عليه وسلم وفرمایل‪ :‬اهلل لره پايک ده‪ ،‬اهلل لره‬
‫سپېڅلتيا ده!! نو همداسې یې د اهلل پايک بيانوهل تردې‬
‫چې د هغه د صحابه و په خمونو کې دا خبه وپېژندل‬
‫شوه‪ ،‬بيا یې وويل‪ :‬اهلل دې پر تا ورْحيږي؛ آیا ته‬
‫پوهېږې چې اهلل څه دی؟ د اهلل شان هل دې څخه ډېر‬
‫لوی دی‪ ،‬پر اهلل د هيچا سپارښتنه نه يش کېدالی‪.‬‬
 ‫‪292‬‬

‫او حديث ذکر کړ‪ ،‬هغه ابوداؤد روايت کړی دی‪.‬‬

‫په دغه خبه کې ډېرې مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬پر هغه چا رد کول چې وايي‪ :‬موږ پر تا اهلل ته‬

‫سپارښتنه کوو‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬د دغې لکمې هل امله داسې بدلون راتلل چې د‬

‫صحابه وو په خمونو کې وپېژندل شو‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬دا چې د هغه دا وينا يې رد نه کړه‪ :‬چې موږ‬

‫پر اهلل تاته سپارښتنه کوو‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د (سبحان اهلل )پر تفسري تنبيه‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬دا چې مسلمانان هل نيب صل اهلل عليه وسلم‬

‫څخه د باران غوښتنه کوي‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪293‬‬

‫باب دی په بيان د هغه څه کې چې د‬

‫مصطفی ﷺ د مالتړ په اړه راغيل‬
‫چې هغه د توحيد مالتړ او د رشک د‬
‫الرو بندول دي‪.‬‬
‫هل عبداهلل بن الشخري ريض اهلل عنه څخه روايت دی‬
‫وايي‪ :‬د بين اعمر په ډهل کې زه هم رسول اهلل صیل اهلل‬
‫عليه وسلم ته ورغلم؛ نو ومو ويل‪ :‬ته زموږ رسدار‬
‫یې‪.‬‬

‫هغه وفرمایل‪ :‬سيد (رسدار) اهلل تبارک و تعایل دی‪.‬‬

‫موږ وويل‪ :‬ته زموږ ټولو غوره یې او ترموږ ټولو لوی‬

‫یې‪.‬‬

‫هغه وفرمایل‪ :‬همدغه وينا او ځينې وينا مو وایاست‪،‬‬

‫او هيڅلکه دې شيطان تاسو زړور نه کړي‪.‬‬
 ‫‪294‬‬

‫دغه حديث ابوداؤد په ښه سند رسه روايت کړی دی‪.‬‬

‫او هل انس ريض اهلل عنه څخه روايت دی‪ :‬چې ځينو‬
‫خلکو وويل‪ :‬اې د اهلل رسوهل‪ ،‬اې زموږ غوره‪ ،‬ترموږ‬
‫ټولو د غوره زويه‪ ،‬زموږ رسداره او د موږ ټولو د‬
‫رسدار زويه‪ .‬نو هغه وفرمایل‪ :‬اې خلکو! ځينې وينا‬
‫مو وکړئ او هيڅلکه دې شيطان تاسو ته څه ښيلک نه‬
‫کړي‪ ،‬زه حممد د اهلل بنده او د هغه رسول یم‪ ،‬زه دا نه‬
‫خوښوم چې تاسو ما هل خپلې هغې مرتبې څخه لوړ‬
‫کړی چې اهلل راکړې ده‪.‬‬

‫دغه حديث نسايئ په جيد سند رسه روايت کړی دی‪.‬‬

‫پدې کې يو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬هل غلو(بريد اوښتلو) څخه خلک وېرول‪.‬‬

 ‫‪295‬‬

‫دويمه‪ :‬د هغه چا لپاره څه په اکر دي چې ووايي چې‬

‫ورته ويل شوي وي‪ :‬ته زموږ رسدار يې‪.‬‬

‫درېيمه‪ :‬د هغه وينا‪ :‬چې هيڅلکه دې شيطان تاسو‬

‫دې باجرءته نه کړي‪ ،‬رسه هل دې چې هغوی حق ويیل‬
‫و‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د هغه وينا‪ :‬زه نه خوښوم چې تاسو ما هل‬

‫خپلې مرتبې څخه پورته کړئ‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫‪296‬‬

‫باب دی په بيان د هغه څه کې چې د الله تعالی‬

‫د دغې وينا په اړه راغيل‪ .‬او هغوی د الله په‬
‫حقه قدر(درناوی) ونه کړ‪ ،‬ځمکه به ټوله د‬
‫قيامت په ورځ د هغه يو موټی وي او‬
‫آسامنونه به يې په ښي الس کې راټول وي‪،‬‬
‫هغه پاک لوړ ذات دی له هغه څه څخه چې‬
‫هغوی يې وررسه رشيکوي‪.‬‬
‫د الزمر سورت‪ ۶۷ :‬ايت‬

‫هل ابن مسعود ريض اهلل عنه څخه روايت دی وايي‪:‬‬

‫رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم ته هل احبارو څخه یو‬
‫حب(اعلم) راغ ويې ويل‪ :‬اې حممده‪ ،‬موږ دا خبه‬
‫مومو چې آسمانونه د اهلل په یوه ګوته کې‪ ،‬ځمکې په‬
‫بله ګوته کې‪ ،‬ونې په بله ګوته کې‪ ،‬اوبه په بله ګوته‬
‫کې‪ ،‬ثری (ترځمکې الندې برخه) په بله ګوته کې او‬
 ‫‪297‬‬

‫ټول خملوق په بله ګوته کې به وي؛ نو وايي به‪ :‬زه پاچا‬

‫یم‪ ،‬نيب صیل اهلل عليه وسلم وخندل تردې چې‬
‫وروسيت اغښونه یې ښاکره شول د هغه اعلم وينا یې‬
‫تصدیق کړه بيا یې دغه آیت ولوست‪ .‬او هغوی په‬
‫حقه د اهلل قدر(درناوی) ونه کړ‪ ،‬ټوهل ځمکه به د‬
‫قيامت په ورځ د اهلل یو موټی وي‪.‬‬

‫او د مسلم په روايت کې دي‪ :‬او غرونه او ونې به یې‬

‫په یوه ګوته کې وي‪ ،‬بيا به یې وښوروي‪ ،‬نو وايي به زه‬
‫پاچا یم زه اهلل یم‪.‬‬

‫او د خباري په روايت کې دي‪ :‬هغه به اسمانونه په یوه‬

‫ګوته کې وګرځوي‪ ،‬اوبه او ثری به په بله ګوته کې‬
‫او ټول خملوق په بله ګوته کې‪ .‬هغوی دواړو (خباري‬
‫او مسلم) روايت کړی دی‪.‬‬
 ‫‪298‬‬

‫او مسلم هل ابن عمر څخه مرفواع روايت کوي‪ :‬د‬

‫قيامت په ورځ به اهلل اسمانونه را ټول کړي‪ ،‬بيا به یې‬
‫په ښي الس کې را واخيل‪ ،‬بيا به ووايي‪ :‬زه پاچا یم‪،‬‬
‫چېرې دي واک لرونکي او چېرې دي لويي‬
‫کوونکي؟ بيا اووه ځمکې را ټولې کړي هغه په هغه‬
‫بل الس کې واخيل‪ ،‬بيا به ووايي‪ :‬زه پاچا یم چېرې دي‬
‫واک لرونکي او لويي کوونکي‪.‬‬

‫او هل ابن عباس څخه روایت دی وايي‪ :‬اووه اسمانونه‬

‫او اووه ځمکې د رْحان (اهلل) په الس کې داسې هم‬
‫ندي لکه ستاسو د یوه په الس کې چې د اوري دانه‬
‫وي‪.‬‬

‫ابن جرير وايي‪ :‬یونس راته روایت کوي چې ابن وهب‬

‫خب راکړ‪ ،‬وايي‪ :‬ابن زيد وويل‪ :‬پالر مې راته روایت‬
‫وکړ وايي‪ :‬چې رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم‬
 ‫‪299‬‬

‫وفرمایل‪ :‬اووه اسمانونه د کرسۍ په نسبت داسې دي‬

‫لکه اووه درهمونه چې په یو ډال کې واچول يش‪.‬‬

‫او وايي‪ :‬چې ابوذر ريض اهلل عنه وفرمایل‪ :‬ما هل رسول‬
‫اهلل صیل اهلل عليه وسلم څخه واورېدل چې فرمایل‬
‫یې‪ :‬نه ده کريس د عرش په نسبت مګر په شان د یو‬
‫بنګړی چې په یو صحراء کې غورځوالی شوی وي‪.‬‬

‫او هل ابن مسعود څخه روایت دی وايي‪ :‬د دنيا د اسمان‬

‫او ورڅېرمه اسمان ترمنځ پنځه سوه اکهل وا ټن دی‪ ،‬بيا‬
‫هل هر اسمان څخه تر بل اسمان پورې پنځه سوه اکهل‬
‫وا ټن دی‪ ،‬د اووم اسمان او کرسۍ ترمنځ پنځه سوه‬
‫اکهل وا ټن دی‪ ،‬د کرسۍ او اوبو ترمنځ پنځه سوه اکهل‬
‫وا ټن دی‪ ،‬عرش بيا د اوبو پر رس دی او اهلل د عرش د‬
‫پاسه(څنګه چې د هغه د شان رسه الیق وي) دی‪ ،‬او‬
‫ستاسو هل کړنو څخه پر هغه هيڅ هم پټ ندي‪.‬‬
 ‫‪300‬‬

‫ابن مهدي هل محاد بن سلمه څخه روايت کړی‪ ،‬هغه‬

‫هل اعصم څخه‪ ،‬هغه هل زر څخه او هغه هل عبداهلل‬
‫څخه‪ ،‬او مسعودي هل اعصم‪ ،‬هغه هل ابووائل او هغه هل‬
‫عبداهلل څخه همدارنګه روايت کړی دی‪ ،‬حافظ‬
‫ذهيب رمحه اهلل وايي‪ :‬دغه روايت لره يو شمېر طرق‬
‫دي‪.‬‬

‫او هل عباس بن عبداملطلب ريض اهلل عنه څخه‬

‫روايت دی وايي‪ :‬چې رسول اهلل صیل اهلل عليه وسلم‬
‫وفرمایل‪ :‬آیا تاسې خب یاست چې د اسمان او ځمکې‬
‫ترمنځ څومره وا ټن دی؟ موږ وويل‪ :‬اهلل او د هغه‬
‫رسول ښه پوه دي‪ :‬هغه وفرمایل‪ :‬د هغو دوا ړو ترمنځ‬
‫د پنځه سوه لکونو مزل دی‪ ،‬او هل هر آسمانه تر بل‬
‫اسمانه پنځه سوه اکهل مزل دی‪ ،‬د هر اسمان پنډوایل د‬
‫پنځه سوه اکهل د مزل په اندازه دی‪ ،‬د اووم اسمان او‬
 ‫‪301‬‬

‫عرش تر منځ یو درياب دی چې د هغه د ټېټې او‬

‫لوړې برخې ترمنځ لکه د اسمان او ځمکې غوندې‬
‫وا ټن دی‪ ،‬او اهلل د دغه(عرش) د پاسه دی‪ ،‬او د بين‬
‫آدم هل کړنو هيڅ هم ترې پټ نه دي‪.‬‬

‫ابوداؤد او نورو دغه حديث روايت کړی دی‪.‬‬

‫پدې کې یو شمېر مسئلې دي‪:‬‬

‫لومړۍ‪ :‬د اهلل تعایل د دغې وينا تفسري چې‪ :‬ټوهل‬

‫ځمکه به د قيامت په ورځ د هغه په موټي کې وي‪.‬‬

‫دويمه‪ :‬دا چې دغه او دې ته ورته علوم هل هغو يهودو‬

‫رسه پاتې وو چې د نيب صل اهلل عليه وسلم په زمانه‬
‫کې وو‪ ،‬هغوی انکار ترې ونه کړ او تاويل پکې‬
‫ونه کړ‪.‬‬
 ‫‪302‬‬

‫درېيمه‪ :‬دا چې لوی اعلم لکه نيب صل اهلل عليه وسلم‬

‫ته يادونه وکړه‪ ،‬د هغه تصديق يې وکړ او د دغه په سم‬
‫بللو کې قرآن نازل شو‪.‬‬

‫څلورمه‪ :‬د رسول اهلل صل اهلل عليه وسلم هل لوري د‬

‫خندا کېدل؛ لکه چې لوی اعلم دغه لويه پوهه ياده‬
‫کړه‪.‬‬

‫پنځمه‪ :‬په ډاګه د السونو يادونه او دا چې اسمانونه د‬

‫اهلل په ښي الس کې دي او ځمکې يې په بل الس‬
‫کې‪.‬‬

‫شپږمه‪ :‬ځرګند د الس نومول په چپ رسه‪.‬‬

‫اوومه‪ :‬دغه وخت د لويي کوونکي او ظاملانو يادونه‪.‬‬

‫اتمه‪ :‬د هغه وينا‪ :‬لکه د اوري دانه ستاسو د يوه په‬
‫ورغوي کې‪.‬‬
 ‫‪303‬‬

‫نهمه‪ :‬د اسمان په پرتله د کريس (څوکۍ) لوی وایل‪.‬‬

‫لسمه‪ :‬د کريس (څوکۍ په پرتله د عرش لوی وایل‪.‬‬

‫یوولسمه‪ :‬دا چې عرش هل کريس او اوبو پرته بل څه‬

‫دی ‪.‬‬

‫دولسمه‪ :‬هل يو اسمانه تر بل اسمانه څومره واټن دی‪.‬‬

‫دیارلسمه‪ :‬د اووم اسمان او کريس (څوکۍ) ترمنځ‬

‫څومره واټن دی‪.‬‬

‫څوارلسمه‪ :‬د کريس (څوکۍ او اوبو ترمنځ څومره‬

‫واټن دی‪.‬‬

‫پنځلسمه‪ :‬دا چې عرش د اوبو هل پاسه دی‪.‬‬

‫شپاړسمه‪ :‬دا چې اهلل د عرش هل پاسه دی‪.‬‬

‫اوولسمه‪ :‬د اسمان او ځمکې ترمنځ څومره واټن دی‪.‬‬

 ‫‪304‬‬

‫اتلسمه‪ :‬د هر اسمان پنډوایل سل اکهل دی‪.‬‬

‫نولسمه‪ :‬دا چې هغه درياب چې د اسمانونو هل پاسه‬

‫دی ټيټه او لوړه برخه يې پنځه سوه اکهل واټن لري‪،‬‬
‫واهلل اعلم‬

‫د توحيد کتاب د اهلل په فضل پای ته ورسېدی‬

‫‪‬‬
 ‫‪305‬‬

‫فهرست‬
‫د توحيد کتاب ‪1 .....................................................................................‬‬

‫باب دی په بیان د فضیلت د توحید کې او په بيان د هغه څه کې چې ګناهونه‬

‫ورانوي ‪11 ............................................................................................‬‬

‫باب دی؛ له رشك څخه د ویرې په اړه‪24 ..................................................... .‬‬

‫باب دی په بيان د رابللو د " ال إله إال الله" كلمې شهادت ته‪28 ................... .‬‬

‫باب دی په بیان د وضاحت د توحيد کې او په بیان د وضاخت د ګواهۍ د (ال إله‬

‫إال الله) کې‪36 ..................................................................................... .‬‬

‫باب دی په بيان د دمونو او تعويذونو کې‪47 ............................................ :‬‬

‫باب دی په بيان د هغه چا کې چې په ونه‪ ،‬ډبره يا دېته ورته شيانو تربک‬

‫حاصلوي ‪52 ..........................................................................................‬‬

‫باب دی په بيان د حالله کې غريالله لپاره‪59 ................................................‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې له الله پرته بل چا ته نذر رشک دی‪69 ................‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې له الله پرته له بل چا څخه پناه غوښتل رشک دی‬

‫‪71 ......................................................................................................‬‬
‫باب دی په بيان د دې کې چې له الله پرته له بل چا څخه مرسته غوښتل او يا‬
‫بل څوک را بلل رشک دی‪73 .................................................................... .‬‬

‫باب دی په بيان د الله تعالی دې وينا کي‪ :‬آيا هغوی له الله رسه هغه څه‬
‫رشيکوي چې هيڅ يې نه دي پيدا کړي او حال دا چې هغوی پيداکړل شوي‬
 ‫‪306‬‬
‫دي‪ .‬او نه هغوی لره د مرستې توان لري او نه د ځانونو مرسته کوالی يش‪.‬‬
‫‪79 ......................................................................................................‬‬
‫باب دی په بيان د الله تعالی د وينا کي چې فرمايي‪ :‬تردې چې کله يې له‬
‫زړونو وېره لېرې يش‪ ،‬هغوی وايي پالونکي مو څه وويل‪ :‬هغوی وايي‪ :‬حق‬
‫او همغه لوړ او لوی دی‪86 .....................................................................‬‬

‫باب دی په بيان د شفاعت (سپارښتنه) کې‪93 ...........................................‬‬

‫باب دی په بيان د الله تعالی د وينا کې‪ :‬پرته له شکه ته هغه څوک په سمه‬
‫لیار نشې روانوالی چې خوښوې يې‪ ،‬بلکې الله چې چا ته وغواړي په سمه‬
‫لیار يې روانوي‪ ،‬او هغه پر الر موندونکو ښه پوه دی‪99 ............................ .‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې د آدم د اوالد د کفر او د خپل دين د پرېښودلو‬

‫المل د نېکانو په اړه غلو (له بريده اوښتل) دي‪105 .....................................‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې څوک د الله عبادت د نېک سړي له قرب رسه‬

‫کوي‪ ،‬د هغه په اړه څومره سختي راغلې؛ نو د هغه چا به څه حال وي چې په‬
‫خپله د هغه نېک سړي عبادت کوي!؟‪113 ................................................ .‬‬

‫باب دی په بيان د هغه غُلو (له بريده اوښتلو) کې چې د نېکانو د قربونو په‬
‫اړه راغلی او داسې بوتان ترې جوړوي چې له الله پرته ملانځل کيږي‪121 ...... .‬‬

‫دا باب دی د مصطفی ‪ -‬صلی الله علیه وسلم ‪ -‬لخوا د توحید د مالتړ او د‬
‫هرې هغې الرې بندولو په اړه چې رشک ته رسوونکې ده‪125 ................... .‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې د دغه امت ځينې به ُبتان ملانځي‪129 ............ .‬‬

‫باب دی په بيان د کوډو کې‪138 ............................................................. .‬‬

 ‫‪307‬‬
‫باب دی په بيان د هغه يش کې چې د سحر نوعه ده‪142 ........................... .‬‬

‫باب دی په بيان د غيب ويونکو او هغوی ته ورته خلکو کې ‪146 ....................‬‬

‫باب دی په بيان د هغه څه کې چې د کوډو د اېستلو په اړه راغيل‪152 .......... .‬‬

‫باب دی په بيان د بد پالۍ کې‪155 ......................................................... .‬‬

‫باب دی په بيان د نجومۍ کې (ناروا علم د ستورو)‪162 ............................. .‬‬

‫باب دی په بيان د باران غوښتلو د سپوږمۍ په منزلونو‪165 ........................‬‬

‫باب دی په بيان د الله تعالی د وينا کې‪ :‬او ځينې خلک داسې دي چې له الله‬
‫پرته نور سياالن داسې نييس چې له هغوی رسه داسې مينه کوي لکه له‬
‫الله رسه مينه‪169 .................................................................................‬‬

‫باب دی د الله تعالی د وینا په اړه (چې فرمایې)‪ .‬دا خو يوازې شيطان دی چې‬
‫خپل دوستان وېروي؛ نو تاسو له هغوی مه وېرېږئ او له ما وډار شئ که‬
‫چېرې مؤمنان ياست‪175 ...................................................................... .‬‬

‫باب دی په بيان د الله تعالی ددې وينا کې‪ :‬او يوازې پر الله بروسه وکړئ که‬
‫مؤمنان ياست‪179 ................................................................................‬‬

‫باب دی د الله تعالی د وینا په اړه (چې فرمایې)‪ .‬آيا هغوی د الله د پالن په اړه‬
‫ډاډه دي‪ ،‬د الله د پالن په اړه يوازې تاواين خلک ډاډه کيږي‪182 ....................‬‬

‫باب دی په بيان د دې مسئله کې چې په تقدیري مصیبتونو صرب کول په الله‬

‫د ایامن څخه دی‪185 ............................................................................. .‬‬
 ‫‪308‬‬
‫باب دی په بيان د ریاء کې(خپلې نیکۍ خلکو ته خودل د مدح د جلبولو د پاره)‪.‬‬
‫‪189 ....................................................................................................‬‬
‫باب دی په بیان د رشک کې‪192 ..............................................................:‬‬

‫کله چې یو انسان په دیني عمل رصف د دنیا اراده ولري‪192 ........................‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې که څوک د علاموو او مرشانو(حکمرانانو) پريوي‬

‫په هغه څه کې کوي چې الله حالل کړي وي هغوی يې حراموي او هغه څه‬
‫حاللوي چې الله حرام کړي وي‪ ،‬نو هغوی یې له الله پرته ترشیع جوړوونکي‬
‫مالکان د حل او د حرمت ونیول‪195 ......................................................... .‬‬

‫باب دی په بيان د الله تعالی د وينا کې‪ :‬آيا هغه دې نه دي ليديل چې ګومان‬
‫كوي په هغه څه يې اميان راوړى دى چې پر تا نازل شوي او له تا مخكې نازل‬
‫شوي خو غواړي چې د پرېكړې لپاره باطل معبود ته وريش‪ ،‬حال دا چې ورته‬
‫امر شوی چې هغه دې نه مني‪ ،‬او شيطان (همدا) غواړي چې بې الرې يې‬
‫كړي (له حقه) په لرې بې الريتوب رسه‪ .‬او چې ورته وويل يش د الله رالېږلې‬
‫خربې ته راشئ اود رسول په لوري‪ ،‬نو منافقان به وينې چې له تانه په كلكه‬
‫ډډه كوي‪ .‬نو بيا به څنګه وي چې په خپلو السو وړاندې لېږيل عمل له امله يو‬
‫مصيبت ور ورسيږي‪ ،‬بيا درته رايش په الله به قسمونه كوي چې موږ خو له‬
‫ښېګڼې او جوړښت پرته بل څه نه غوښتل‪200 ........................................ .‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې که څوک له نومونو او صفتونو څخه د څه انکار‬

‫وکړي ‪206 ............................................................................................‬‬
 ‫‪309‬‬
‫باب دی د الله تعالی د وینا په اړه (چې فرمایې)‪ :‬هغوی د الله نعمت پېژين‬
‫بيا يې انکار کوي او ډېری يې کافران دي‪209 ........................................... .‬‬

‫باب دی د الله تعالی د وینا په اړه (چې فرمایې)‪ :‬د الله لپاره سياالن مه نيسئ‬
‫په داسې حال کې چې تاسو پرې پوهېږئ‪212 ........................................ .‬‬

‫باب دی په بيان د دغې وينا کې چې‪ :‬څه الله او ته غواړې‪218 ..................... .‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې څوک زمانې ته ښکنځل وکړي؛ نو هغه الله ته‬

‫اذيت ورکړ‪223 ..................................................................................... .‬‬

‫باب دی په بيان د قايض القضاة او دېته ورته رسه نومولو کې‪226 ...............‬‬

‫باب دی په بيان د احرتام د نومونو د الله تعالی کې او د دی احرتام د وجه نوم‬

‫بدلول‪228 .......................................................................................... .‬‬

‫باب دی د هغه چا په اړه چې پر داسې یو څه ملنډي ووهي چې د الله‪ ،‬قران‬

‫او رسول یاد پکې وي‪230 ......................................................................‬‬

‫باب دی په بيان د الله تعالی د وينا کې‪ :‬او که موږ هغه ته زموږ لخوا لورېينه‬
‫ور وڅکو وروسته تردې چې کړاو ورته رسېدلی وي‪ ،‬هرومرو به وايي‪ ،‬دا زما‬
‫لپاره دی او زه ګومان نه کوم چې قيامت رامنځته کېدونکی دی‪ ،‬او که خپل‬
‫پالونکي ته ور وګرځول شم(ستا په ګامن)‪ ،‬د هغه په وړاندې به هم ما لره‬
‫غوره برخه وي‪ ،‬موږ به هرومرو هغه خلک چې کفر يې کړی پر هغه څه خرب‬
‫کړو چې هغوی کړي دي او هرومرو به هغوی ته سخته سزا ور وڅکو‪234 .... .‬‬
 ‫‪310‬‬
‫باب دی په بيان د الله تعالی د دې وينا کې‪ :‬خو كله چې ښه بچى يې وركړ‪،‬‬
‫دواړو په هغه وركړه كې لده رسه نوررشيكان وګڼل؛ نو الله له هغو ډېر اوچت‬
‫دى چې دوى يې وررسه رشيكوي‪243 .....................................................‬‬

‫باب دی د الله تعالی د وینا په اړه (چې فرمایې)‪ :‬او الله لره ښکيل نومونه‬
‫دي؛ نو پرې را ويې بولئ‪ ،‬او هغه کسان پرېږدئ چې د هغه په نومونو کې‬
‫کوږوالی لټوي‪248 .............................................................................. .‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې (السالم علی الله) به نه وایاست‪250 ............ .‬‬

‫باب دی په بيان د دغې وينا کې چې څوک ووايي‪ :‬اې الله ماته بخښنه وکړه که‬
‫دې خوښه وي‪252 ............................................................................... .‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې څوک دې نه وايي‪ :‬زما بنده او زما بندګۍ‪254 . .‬‬

‫باب دی پدې باره کې چې چا د الله په نوم غوښتنه وکړه نو هغه به تش الس‬

‫نه رخصتیږي‪256 .................................................................................. .‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې د الله په روی(مخ) له جنت پرته بل څه نه غوښتل‬

‫کيږي‪258 ........................................................................................... .‬‬

‫باب دی په بيان د (لو)‪:‬که چیرته کې‪259 ................................................... .‬‬

‫باب دی په بيان د نهی کې له کنځلو څخه باد ته‪262 ................................... .‬‬

‫باب دی د الله تعالی د وینا په اړه (چې فرمایې)‪ :‬هغوی پر الله هم ناروا‬
‫ګامنونه كول‪ ،‬هامغه د جاهليت ګامن‪ ،‬دوى وايي آيا د دې كارڅه واك موږ لره‬
‫شته؟ ورته وايه رېښتيا چې كار خو ټول الله لره دى خو دوى په سينو كې څه‬
 ‫‪311‬‬
‫(خربې) پټې سايت هغه چې تاته يې نه څرګندوي‪ ،‬وايي كه په دې كار كې‬
‫زموږ څه (واك) واى نو دلته به نه وژل كېدو‪ ،‬ورته وايه كه تاسو په خپلو كورونو‬
‫ىك هم واى نو چاته چې وژل ټاكل شوي و د خپلې مړينې ځاى ته به راوتيل‬
‫واى‪ ،‬او (دا پېښه) د دې لپاره چې الله و ازمويي څه مو چې سينو كې دي او‬
‫هغه (خربې) راښكاره كړې چې مو په زړونو كې دي او الله د سينو په شته‬
‫ښه پوه دى‪264 ....................................................................................‬‬

‫باب دی په بيان د هغه څه کې چې د تقدیر څخه د انکار کوونکو په اړه راعيل‪.‬‬

‫‪269 ....................................................................................................‬‬
‫باب دی په بيان د تصویر اخیستونکو کې (هغه څوک چې عکسونه وبايس او‬
‫یا یې اخيل)‪275 .................................................................................. .‬‬

‫باب دی په بيان د هغه څه کې چې د ډېرو قسمونو په اړه راغيل دی‪279 ..... .‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې د الله د ذمې او د هغه د نبي د ذمې په اړه‬

‫راغيل دي‪284 ..................................................................................... .‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې پر الله د لوړې کولو په اړه څه راغيل دي‪289 .....‬‬

‫باب دی په بيان د دې کې چې الله به مخلوق ته سفاريش(شفیع) نه ګرځوې‪.‬‬

‫‪291 ....................................................................................................‬‬
‫باب دی په بيان د هغه څه کې چې د مصطفی ﷺ د مالتړ په اړه راغيل چې‬
‫هغه د توحيد مالتړ او د رشک د الرو بندول دي‪293 ................................... .‬‬

‫باب دی په بيان د هغه څه کې چې د الله تعالی د دغې وينا په اړه راغيل‪ .‬او‬
‫هغوی د الله په حقه قدر(درناوی) ونه کړ‪ ،‬ځمکه به ټوله د قيامت په ورځ د‬
 ‫‪312‬‬
‫هغه يو موټی وي او آسامنونه به يې په ښي الس کې راټول وي‪ ،‬هغه پاک‬
‫لوړ ذات دی له هغه څه څخه چې هغوی يې وررسه رشيکوي‪296 ............... .‬‬