‫استاد‪:‬سیدسمیع هللا (قریشي)‬

‫‪1‬‬
 ‫د سیرت پیژندنه‬
‫د سیرت لغوي معنی ‪ :‬سیرت په لغت کې په الندې معناګانو سره راځي ‪:‬‬
‫‪ .1‬سیرت سنت ته وايې‪.‬‬
‫‪ .2‬الرې ته وايې‪.‬‬
‫سی َرتَ َها ْالُولَى} [طه‪. ]21:‬‬ ‫‪ .3‬هیئت او شکل ته وايې‪َ { : ،‬‬
‫سنُ ِعی ُد َها ِ‬
‫‪ .4‬تللو ته هم وايې‪.‬‬
‫دلته مراد د سیرت څخه د لغت په اعتبار سره سنت دي‪.‬‬
‫سیرت په اصطالح کې ‪ :‬د حديثو په رڼا کې د نبي علیه السالم د ژوند بیان دی‪.‬‬
‫يا ‪ :‬د نبي علیه السالم وينا‪ ،‬کار‪ ،‬تقرير‪َ ،‬خلقي او ُخلقي صفات چېې د بعثېت‬
‫څخه مخکې وي او که وروسته د سیرت څخه عبارت دی‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫د نبوي سیرت ځانګړتیاوې‬
‫نبوي سیرت د ډيرو ځانګړتیا درلودونکی دی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د نبېېوي سېېیرت لوسېېتل د مسېېلهان ليېېاره عقلېېي‪ ،‬روحېېي او تېاريخي‬ ‫‪‬‬
‫ګټه رسوي‪.‬‬
‫مسلهان ته هغه ټولې طريقې او الرې ښايې چې بايد په هغېې سېره‬ ‫‪‬‬
‫دين نورو ته ورسوي‪.‬‬
‫مسلهان په دنیا کې د هر ډول مشکالتو د مقابلې لياره تیاروي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪3‬‬
 ‫د نبوي سیرت ځانګړتیاوې‬
‫لېېومړ ځانګړتیېېا ‪ :‬نبېېوي سېېیرت د بېېل هېېر نبېېي او داعېېي څخېېه صېحیح‬
‫سیرت دی ‪:‬‬
‫‪ ‬د نبي علیه السالم سیرت مونږ ته په داسې طريقېه رارسېیدلی چېې هېی شې‬
‫او شبه په کې نشته‪.‬‬
‫‪ ‬په دې سره مونږ کولې شو هغه څه وپېژنو چې خلکو له ځانه په سیرت کېې‬
‫داخل کړي‪.‬‬
‫‪ ‬د نبوي سیرت دغه ځانګړنه د نورو انبیاؤ په سیرت کې نشته ځکېه هغېې کېې‬
‫خلکو له ځانه شیان داخل کړي چې اصلي سیرت يېې ټېول تحريې کېړی‪ ،‬لکېه‬
‫يهېېود او نرېېاری ؤ چېېې د موسېېی او عیسېېی علیههېېا السېېالم پېېه ا ه هېېر څ ېه‬
‫تحري کړي‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫د نبوي سیرت ځانګړتیاوې‬
‫دويهه ځانګړتیا ‪ :‬په نبوي سیرت کې د نبي علیه السالم مکهل ژوند بیان شوی‪:‬‬
‫‪ ‬د نبي علیه السالم د مور بي بي آمنې او پالر له واده څخه د نبي علیه السېالم تېر‬
‫وفات پورې ټولې پېښې په څرګند ډول مونږ ته رارسیدلي‪.‬‬
‫‪ ‬د نبي علیه السالم پېدايښت‪ ،‬و کتوب‪ ،‬ځواني‪ ،‬لېه نبېوت نېه مخکېې او وروسېته‬
‫ټول ژوند مونږ ته د لهر په شان واضحه بیان شوی‪.‬‬
‫‪ ‬د نېېورو انبیېېاؤ علېېیهم السېېالم د ژونېېد پېېه ا ه دومېېره مفرېېل‪ ،‬صېېحیح او څرګنېېد‬
‫معلومات نشته‪.‬‬
‫‪ ‬مېونږ تېېه د نبېېي علیېېه السېېالم خېوراو‪ ،‬ناسېېته وال ه‪ ،‬دامېېه‪ ،‬شېېکل‪ ،‬د خيلوانېېو او‬
‫پرديو سره رويه‪ ،‬لهونځ او عبادت ټول په صحیخ ډول رانقل شوی‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫د نبوي سیرت ځانګړتیاوې‬
‫دريهه ځانګړتیا ‪ :‬د نبېي علیېه السېالم سېیرت لېه افېراط او تفېري څخېه‬
‫پاو دی‪:‬‬
‫‪ ‬د نبي علیه السالم سیرت د يو داسېې انسېان سېیرت دی چېې هللا دېل‬
‫دالله په رسالت باندې مشرف کړی‪.‬‬
‫‪ ‬د ده په هکله داسې افراط نه دی ويل شوی کېوم چېې د نېورو انبیېاؤ‬
‫علیهم السالم‪ ،‬بودا او نور په ا ه ويل شوی‪.‬‬
‫‪ ‬نبي علیه السالم مونږ ته د ژوند دو ولو الرښود دی په دی ا ه هللا‬
‫سېنَة لِ َهېنْ‬ ‫هللاِ أُ ْ‬
‫سې َوٌ َح َ‬ ‫سېو ِل ه‬ ‫دل دالله فرمېايې ‪{ :‬لَقَې ْد ََ َ‬
‫ېان لَ ُمې ْم فِېي َر ُ‬
‫هللاَ ََثِی ارا } [الحزاب‪.]21 :‬‬ ‫هللاَ َوا ْلیَ ْو َم ْاْلَ ِخ َر َو َذ ََ َر ه‬
‫ان يَ ْر ُدو ه‬
‫ََ َ‬

‫‪6‬‬
 ‫د نبوي سیرت ځانګړتیاوې‬
‫څلورمه ځانګړتیا ‪ :‬د نبي علیه السالم سیرت د انسانیت ټولو برخو ته شامل دی‪ ،‬مونږ‬
‫د نبي علیه السالم د نبوت نه مخکې او وروسته ژوند يادونه راته کوي‪.‬‬
‫‪ ‬د دولت د رئیس په توګه نبي علیه السالم د کارنامو يادونه کوي‪.‬‬
‫‪ ‬د نبي علیه السالم مینه‪ ،‬عاطفه‪ ،‬د خلکو سره ښه رويه او شفقت راته بیانوي‪.‬‬
‫‪ ‬د يو الرښود په ډول د نبي علیه السالم د خيلو صحابه ؤ سره رويه بیانوي‪.‬‬
‫‪ ‬د بريالي او کامیاب قومندان او سیاستهدار‪ ،‬امین ههسايه او رښتوني عهېد کېونکي پېه‬
‫توګه د نبي علیه السالم د ژوند نهونې بیانوي‪.‬‬
‫لنډه دا چې د نبي علیه السېالم سېیرت د ژونېد ټولېو ا خونېو تېه شېامل دی‪ ،‬د هېر داعېي‪،‬‬
‫قومندان‪ ،‬میړه‪ ،‬ملګري‪ ،‬الرښوونکي‪ ،‬سیاستهدار‪ ،‬د دولېت د رئېیس ليېاره نیکېه نهونېه‬
‫او لو مثال دی‪ ،‬د ده په شان بل څوو په نړ کې نه دی تیر شوی‪ ،‬او نه به تیر شي‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫د نبوي سیرت ځانګړتیاوې‬
‫پنځهه ځانګړتیا ‪ :‬د نبي علیه السالم سیرت د هغه د رسالت رښتینې دلیل دی‪:‬‬
‫دا د يو کامل انسان سیرت دی‪ ،‬هغه په ژوند کې دعوت‪ ،‬دهاد‪ ،‬د ټولینز ژوند الرښود و‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫اسالم يې په ټوله نړ کې د مینې او عاطفې له الرې خيور کړی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د عربو سره يې ‪ ۲۳‬کاله په پوره میړانې مقابله وکېړه‪ ،‬کېه د نبېي علیېه السېالم ‪ ۲۳‬کلنېې‬ ‫‪‬‬
‫مبېېار ې تېېه نکېېر وکېېړو نېېو د نبېېي علیېېه السېېالم رښېېتینولي او د عربېېو دهالېېت ل ېه ورايېېه‬
‫ښکاري‪.‬‬
‫په نبي علیه السالم باندې ايهان د عقل او معجزو له الرې خلکو راو ی‪ ،‬خو نورو انبیاؤ‬ ‫‪‬‬
‫علیهم السالم باندې ايهان يواځې د معجزو له ودې خلکو راو ‪.‬‬
‫د نبي علیه السالم د نبوت د تائید په ا ه هللا دل دالله فرمېايې ‪َ { :‬وقَېالُوا لَ ْېو َال أُ ْنې ِز َل َعلَ ْیې ِه‬ ‫‪‬‬
‫هللاِ َوإِنه َها أَنَا نَ ِذير ُمبِین (‪ )50‬أَ َولَ ْم يَ ْمفِ ِه ْم أَنها أَ ْن َز ْلنَا َعلَ ْیېََ‬ ‫آَيَات ِمنْ َربِّ ِه قُ ْل إِنه َها ْاْلَيَاتُ ِع ْن َد ه‬
‫ون} [العنمبوت‪.]51 ،50 :‬‬ ‫اب يُ ْتلَى َعلَ ْی ِه ْم إِنه فِي َذلََِ لَ َر ْح َهةا َو ِذ َْ َرى لِقَ ْو ٍم يُ ْؤ ِمنُ َ‬
‫ا ْل ِمتَ َ‬

‫‪8‬‬
 ‫ادامه‪.....................................‬‬
‫ېن‬‫بېېل ځېېای کېېې هللا دېېل داللېېه فرمېېايې ‪َ { :‬وقَېېالُوا لَېېنْ نُې ْېؤ ِم َن لَې ََ َحتهېېى تَ ْف ُجې َر لَنَېېا ِمې َ‬
‫ب فَتُفَ ِّج َر ْالَ ْن َها َر ِخ َاللَ َها‬ ‫ون لَ ََ َدنهة ِمنْ نَ ِخ ٍ‬
‫یل َو ِعنَ ٍ‬ ‫ض يَ ْنبُو اعا (‪ )90‬أَ ْو تَ ُم َ‬ ‫ْالَ ْر ِ‬
‫سفاا أَ ْو تَأْتِ َي بِ ه‬
‫اَّللِ َوا ْل َه َالئِ َم ِة‬ ‫ت َعلَ ْینَا َِ َ‬ ‫س َها َء ََ َها َ َع ْه َ‬ ‫سقِ َ ال ه‬ ‫تَ ْف ِجی ارا (‪ )91‬أَ ْو تُ ْ‬
‫س ې َها ِء َولَېېنْ نُې ْؤ ِم َن‬ ‫ف أَ ْو تَ ْرقَېېى فِېېي ال ه‬ ‫ېون لَې ََ بَ ْیېېت ِمېېنْ ُ ْخې ُر ٍ‬ ‫ېیال (‪ )92‬أَ ْو يَ ُمې َ‬ ‫قَبِې ا‬
‫ېوال }‬ ‫س ا‬ ‫ش ارا َر ُ‬ ‫ان َربِّي َه ْل َُ ْنتُ إِ هال بَ َ‬ ‫لِ ُرقِیِّ ََ َحتهى تُنَ ِّز َل َعلَ ْینَا َِتَاباا نَ ْق َر ُؤهُ قُ ْل ُ‬
‫س ْب َح َ‬
‫[اإلسراء‪.]93 - 90 :‬‬
‫‪ ‬قرآن کريم کې هللا دل دالله پېه پېوره وضېاحت سېره دا اعېالن کېوي چېې‬
‫محهېېېد صېېېلی هللا علیېېېه وسېېېلم د هللا دېېېل داللېېېه رسېېېول دی‪ ،‬هغېېېه د خيېېېل‬
‫رسالت په ا ه يواځې په معجزو بانېدې تکیېه نېه کېوي‪ ،‬بلکېې عقلونېو او‬
‫ونو ته خطاب کوي‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫د نبوي سیرت مرادر‬
‫نبوي سیرت څلور د اعتبار و او اصلي مرادر لري ‪:‬‬
‫‪ -۱‬قېرآن کېريم ‪ :‬قېرآن کېريم د نبېوي سېېیرت لېومړی مرېدر دی‪ ،‬چېې د نبېي علیېېه‬
‫السېېالم د ژونېېېد مختلفېېېې پېښېېېې پېېېه کېېېې بیېېان شېېېوي‪ ،‬لکېېېه د نبېېېي علیېېېه السېېېالم د‬
‫ض ا‬
‫ېاال‬ ‫پېدايښت په ا ه هللا دل دالله فرمايې ‪{ :‬أَلَ ْم يَ ِج ْد َك يَتِی اها فَآ َ َوى (‪َ )6‬و َو َدې َد َك َ‬
‫فَ َه َدى} [الضحى‪.]7 ،6 :‬‬
‫ېیم} [القلېم‪:‬‬‫ېٍ َع ِک ٍ‬‫‪ ‬د نبي علیه السالم د اخالقېو پېه ا ه فرمېايې ‪َ { :‬وإِنهې ََ لَ َعلَېى ُخلُ ٍ‬
‫‪]4‬‬
‫‪ ‬د نبي علیېه السېالم د رسېالت د مشېکالتو‪ ،‬هجېرت‪ ،‬غزواتېو‪ ،‬سېولې‪ ،‬معېرا او‬
‫نور ډيرو پېښو په ا ه په ادهالي او تفریلي توګه بیان کړی‪.‬‬
‫‪ ‬ههدارنګېېه د نېېورو انبیېېاؤ علېېیهم السېېالم او د هغېېوي د قومونېېو کېسېېې ه ېم د‬
‫عبرت او نریحت لياره بیان شوي‪.‬‬
‫‪10‬‬
 ‫د نبوي سیرت مرادر‬
‫نبوي سنت ‪ :‬په اسالمي نړ کې د احاديثو کتابونه عبارت دي له ‪:‬‬ ‫‪-۲‬‬
‫صحاح سته ‪ :‬صېحیح البخېاري‪ ،‬صېحیح مسېلم‪ ،‬سېنن ابېي داود‪ ،‬سېنن ترمېذي‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫سنن ابن ماده‪ ،‬سنن نسائي‪ ،‬موطأ امام مال ‪ ،‬مسېند امېام احهېد او داسېې نېور‬
‫کتابونه دي‪.‬‬
‫محدثینو د نبي علیه السالم د حديثو پېژندنې لياره اصول او قواعد بیان کېړي‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫چې د نبي علیه السالم حديث ورباندې په صحیحه توګه پېژندل کیږي‪.‬‬
‫مستشرقین کوښښ کوي چې د حديثو د مؤثقو کتابونو پېه ا ه د خلکېو ذهنونېه‬ ‫‪‬‬
‫مشېېوک کېېړي‪ ،‬او د ههېېدې الرې د شېېريعت د نړولېېو کوښېېښ کېېوي‪ ،‬او د نبېېوي‬
‫سیرت په ا ه د خلکو اطهنان له منځه و ي‪.‬‬
‫خو د اسالم د مبارو دين د ساتنې وعده هللا دل داللېه کېړی‪ ،‬هللا دېل داللېه پېه‬ ‫‪‬‬
‫هر وخت کې حقاني علهاء پېدا کوي چې د هر ډول باطل مقابله وکړي‬
‫‪11‬‬
 ‫د نبوي سیرت مرادر‬
‫‪ -۳‬د رسالت د وخت شعرونه ‪ :‬عربو مشرکانو د خيلو شاعرانو لېه‬
‫الرې په نبي علیه السالم باندې حهلې کولې‪ ،‬چې مسېلهانان يېې ديتېه‬
‫ا يستلي چې د شعر په ژبه د حسان بن ثابت‪ ،‬عبېد هللا بېن رواحېه او‬
‫نورو په واسطه هغوي ته ځواب ووايې‪.‬‬
‫‪ ‬مونږ کولې شو د اشعارو په کتېابونو کېې د شېعرونو څخېه د هغېه‬
‫محېېېی او ټېېېولنې پېېېه ا ه چېېېې نبېېېي علیېېېه السېېېالم پېېېه اوسېېېیده او‬
‫اسالمي دعوت په ا ه ورڅخه معلومات ترالسه کړو‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫د نبوي سیرت مرادر‬
‫‪ -۴‬د سیرت کتابونه ‪ :‬صحابه کرامو به نبوي سیرت خلکو تېه بیېانوه‪ ،‬ځینېو بېه د‬
‫سیرت واقعات په ډيره دقیقه توګه بیانولې‪.‬‬
‫‪ ‬وروسېېته تېېابعینو د سېېیرت د واقعېېاتو نقېېل او تېېدوين پېېېل کېېړ‪ ،‬چېېې ځینېېو ورتېېه‬
‫خاصه پاملرنه وکړه‪ ،‬لکه ابان بن عثهان بېن عفېان(‪۳۲-۱۰۵‬هېٍ)‪ ،‬عېروه بېن‬
‫الزبیر بن العوام(‪۲۳-۹۳‬هٍ)‪.‬‬
‫‪ ‬له و و تابعینو څخه عبد هللا بن ابي بکر االنراري(‪۱۳۵‬هٍ)‪ ،‬محهد بن مسېلم‬
‫بن شهاب الزهري(‪۵۰-۱۲۴‬هٍ)‪ ،‬دا هغه څېوو وو چېې عهېر بېن عبېد العزيېز‬
‫په امر يې نبوي سنت راټول کړل‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫د نبوي سیرت مرادر‬
‫ادامه‪............................................‬‬
‫‪ ‬دا سلسله ههداسې داري وه چې محهېد بېن اسېحان بېن يسېار(‪۱۵۲‬هېٍ) هېم د‬
‫سېېیرت د لومړنیېېو مرېېنفینو څخېېه دی‪ ،‬چېېې د ټولېېو علهېېاؤ پېېه انېېد صېحیح دی‪،‬‬
‫يېېواځې امېېام مالې او هشېېام بېېن عېېروه بېېن بیېېر رحهههېېا هللا وربانېېدې درحېېه‬
‫کړی ده‪ ،‬چې علهاء وايې چې دا درحه د شخري مخالفت له ودې شوی ده‪.‬‬
‫‪ ‬ابن اسحان خيل کتاب الهغا ي له هغو احاديثو څخه تېالی کېړی چېې پېه مرېر‬
‫او مدينه کې اوريدلي‪ ،‬خو دغه کتاب مونږ پورې نه دی رارسیدلی‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫د نبوي سیرت مرادر‬
‫ادامه‪............................................‬‬
‫د ابن هشام سیرت ‪ :‬دا د ابو محهد عبد الهل بن ايوب الحهیېري کتېاب دی‬
‫چې برره کې په (‪ ۲۱۳‬يا ‪۲۱۸‬هٍ) کې وفات شوی دی‪.‬‬
‫‪ ‬دا کتېېاب ابېېن هشېېام د ابېېن اسېېحان‪ ،‬او نېېورو اسېېتادانو د روايتون ېو څخېېه‬
‫تالی کړی‪.‬‬
‫‪ ‬دغه کتاب د سیرت په کتابونو کې تر ټولو صحیح‪ ،‬دقیٍ او کامېل مرېدر‬
‫دی‪.‬‬
‫‪ ‬نومېېو ی کتېېاب د انېېدلس د دوه علهېېاؤ سېېهیلي(‪۵۸۱ – ۵۰۸‬هېېٍ) او‬
‫الخشني(‪۶۰۴- ۵۳۵‬هٍ) له لورې شرحه شوی دی‪.‬‬
‫‪15‬‬
 ‫د نبوي سیرت مرادر‬
‫ادامه‪............................................‬‬
‫طبقېېات ابېېن سېېعد ‪ :‬دا محهېېد بېېن سېېعد بېېن منی ې الزهېېري(‪)۲۳۰- ۱۶۸‬‬
‫لیکلی‪ ،‬نومو ی مشهور تېاريخ لیکېونکي محهېد بېن عهېر الواقېدي(‪۱۳۰‬‬
‫‪۲۰۷-‬هٍ) کاتب و‪.‬‬
‫‪ ‬ابېېن سېېعد پېېه خيېېل کتېېاب کېېې دنبېېوي سېېیرت څخېېه وروسېېته د صېېحابه‬
‫کرامو او تابعینو نومونه د هغوي د طبقو او قبیلو په اساس بیانوي‪.‬‬
‫‪ ‬دا کتاب د سیرت د لومړنیو او باوري مرادرو څخه ګڼل کیږي‪ ،‬چې د‬
‫صحابه کرامو او تابعینو يادونه هم په کې شوی ده‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫د نبوي سیرت مرادر‬
‫ادامه‪............................................‬‬
‫تېېاريخ الطبېېري ‪ :‬د ابېېو دعفېېر محهېېد بېېن دريېېر الطبېېري(‪۲۳۴-۳۱۰‬هېېٍ)‬
‫کتاب دی‪.‬‬
‫‪ ‬نومو ی امام‪ ،‬فقیه‪ ،‬محدث او د خاص فقهي مذهب خاوند و‪.‬‬
‫‪ ‬ده پېېه خيېېل تېېاريخ کېېې يېېواځې پېېه نبېېوي سېېیرت اکتفېېاء نېېه ده کېېړی‪ ،‬د‬
‫مخکینیو امتونو او د خيل ژوند پورې کسانو يادونه يې کړی ده‪.‬‬
‫‪ ‬امېېېام طبېېېري ثقېېېه دی خېېېو کلېېېه د ځینېېېو ضېېېعیفو راويېېېانو څخېېېه يېېېې هېېېم‬
‫روايتونه کړي‪.‬‬
‫‪ ‬د دې ليېېاره چېېې د قېېول بېېار پېېه راوي واچېېوي او خيېېل ورڅخېېه خېېالص‬
‫کړي‪ ،‬لکه مخن چې يو متعرب شیعه دی‪ ،‬له هغه هم روايت کوي‪.‬‬ ‫‪17‬‬
 ‫د نبوي سیرت مرادر‬
‫په سیرت کې د تېالی تطېور( بېدلون) ‪ :‬لېه دې نېه وروسېته پېه سېیرت‬
‫لیکنه کې بدلون راغې‪.‬‬
‫‪ ‬د سیرت د ځینو ا خو بیل تېالی پېېل شېو‪ ،‬لکېه ( دالئېل النبېوٌ ) د‬
‫امام اصفهاني‪ ،‬شهائل الهحهدية د امام ترمذي‪ ،‬اد الهعاد د ابن القیم‬
‫الجېېېو ي‪ ،‬الشېېېفاء د قاضېېېي عیېېېاض‪ ،‬الهواهېېېب اللدنیېېېة د قسېېېطالني‬
‫لیکنه‪.‬‬
‫‪ ‬اوس هم علهاء کرام له نوي عرر برابر سیرت لیکنې کوي‪ ،‬چې تېر‬
‫ټولو معتبر کتاب پېه کېې ( نېور الیقېین فېي سېیرٌ سېید الهرسېلین) د‬
‫شیخ محهېد الخضېري کتېاب دی‪ ،‬چېې هېر چېا تېه د منلېو و دی‪ ،‬او د‬
‫اسالمي نړ په يانو مدارسو او معهدونو کې تدريس کیږي‪.‬‬
‫‪18‬‬
 ‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو ژوند‬
‫ال ‪ :‬تاريخي پېښې ‪:‬‬
‫د بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم د ژوند په ا ه ثابت شوي خبرونه الندې حقیقتونه‬
‫په ګوته کوي ‪:‬‬
‫د نبېېي علیېېه السېېالم کېېورن ‪ :‬رسېېول هللا صېېلی هللا علیېېه وسېېلم تېېر ټولېېو پېه غېېوره او‬ ‫‪.1‬‬
‫ٍ‬‫الخ ْلې َ‬
‫ٍ َ‬ ‫اشېېرفه کېېورن قريشېېو کېېې يږيېېدلی دی‪ :‬قَېېال النهبِېېي َصېلهى ههللاُ َعلَ ْیې ِه َو َسېله َم إِ هن ه‬
‫هللاَ َخلَې َ‬
‫فَ َج َعلَنِي فِي َخ ْی ِر ِه ْم فِ ْرقَةا(االنس)‪ ،‬ثُ هم َد َعلَ ُه ْم فِ ْرقَتَ ْی ِن فَ َج َعلَنِي فِي َخ ْی ِر ِه ْم فِ ْرقَةا( العېرب )‪،‬‬
‫ثُ هم َد َعلَ ُه ْم قَبَائِ َل‪ ،‬فَ َج َعلَنِي فِي َخ ْی ِر ِه ْم قَبِیلَةا( قريش )‪ ،‬ثُ هم َد َعلَ ُه ْم بُیُوتاا فَ َج َعلَنِي فِي َخ ْیې ِر ِه ْم‬
‫سباا)‪ .‬سنن الترمذي (‪.)433 /5‬‬ ‫بَ ْیتاا( بنو هاشم ) َو َخ ْی ِر ِه ْم نَ َ‬

‫‪19‬‬
‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو ژوند‬
‫‪ .2‬نبي علیه السېالم يتېیم پېېدا شېوی ‪ :‬هغېه د مېور پېه نېس کېې د‬
‫دوه میاشتو وو چې پالر يې ( عبد هللا ) وفات شو‪.‬‬
‫‪ ‬په شيږ کلن کې يې مور ( بي بي آمنه ) هم وفات شوه‪.‬‬
‫‪ ‬په اته کلن کې يې نیکه ( عبد الهطلب ) هم وفات شو‪.‬‬
‫‪ ‬د نیکېېه د وفېېات نېېه وروسېېته د نبېېي علیېېه السېېالم سرپرسېېتي او‬
‫کفالېېت يېېې تېېره ( ابېېو طالېېب ) پېېه غېېا ه واخیسېېته‪ ،‬د نبېېي علیېېه‬
‫السېېالم د يتیهېېول پېېه ا ه هللا دېېل داللېېه فرمېېايې ‪ { :‬أَلَ ې ْم يَ ِج ې ْد َك‬
‫يَتِی اها فَآ َ َوى} [الضحى‪]6 :‬‬

‫‪20‬‬
‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو ژوند‬
‫د نبي د ژوند لومړني څلور کلونه ‪ :‬دغه لومړي څلور کلونه يېې‬ ‫‪.3‬‬
‫د مدينې په صحرا کې د بني سعد له قبیلی سره تیر کړي دي‪.‬‬
‫‪ ‬له ههدې أمله د قوي او سالم بدن څښتن و‪.‬‬
‫‪ ‬فراحت يې درلوده‪.‬‬
‫ه ور و‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬د اس سيرلي يې ده وه‪.‬‬
‫‪ ‬لنډه دا چې د صحرا د پېاکې او ارامېی هېوا او ځلیېدونکي لهېر لېه املېه‬
‫يې ټول استعدادونه د کهال لو پو رسیدلي ول‪.‬‬

‫‪21‬‬
‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو ژوند‬
‫د نبېېي علیېېه السېېالم و کتېېوب ‪ :‬نبېېي علیېېه السېېالم د و کتېېوب‬ ‫‪.4‬‬
‫څخه تر ټولو نجیب او د اوچت استعداد خاوند و‪ ،‬له ههدې أمله په هر‬
‫لیدونکي ګران و‪.‬‬
‫‪ ‬کله به چې عبد الهطلب په خيل فرک ناست و‪ ،‬نو يېو ځېوی بېه يېې‬
‫هم نه ورسره کیناسته خو نبي علیه السالم به راغې او ورسره به‬
‫کیناست‪ ،‬ترونو به يې کوښېښ کېاوه چېې پورتېه يېې کېړي خېو عبېد‬
‫الهطلب به منعه کول‪.‬‬

‫‪22‬‬
‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو ژوند‬
‫‪ .5‬د نبي علیه السالم ځواني ‪ :‬نبېي علیېه السېالم د ځېوان پېه لومړيېو‬
‫کې د څو کهو پېسو په مقابل کې د مکېې د خلکېو رمېه پوولېه‪ ،‬پېه دې ا ه‬
‫ېي إِ هال قَې ْد َر َعېى َغنَ اهېا»‪ ،‬قِیې َل‪َ :‬وأَ ْن َ‬
‫ېت يَېا‬ ‫يو حېديث کېې فرمېايې ‪َ « :‬مېا ِمېنْ نَبِ ِ‬
‫ېث ه‬
‫هللاُ نَبِیاېا إِ هال َر َعېى‬ ‫هللاِ؟ قَېا َل‪َ « :‬وأَنَېا» و فېي روايېة اخېری‪َ « ،‬مېا بَ َع َ‬ ‫سو َل ه‬ ‫َر ُ‬
‫ت؟ فَقَا َل‪« :‬نَ َع ْم‪ْ َُ ،‬نتُ أَ ْر َعا َها َعلَى قَې َرا ِري َ ِلَه ِ‬
‫ْېل‬ ‫ص َحابُهُ‪َ :‬وأَ ْن َ‬
‫ال َغنَ َم»‪ ،‬فَقَا َل أَ ْ‬
‫َم همةَ»‪.‬‬
‫‪ ‬يو قیراط ‪ ۲۰۰‬ملي ګرامه دي‪ ،‬او يو مثقال شل قیراطه‪.‬‬
‫‪ ‬کله د ‪ ۲۵‬کالو شو نو د خديجې بنت خويلد رضي هللا عنها په مال يې د‬
‫مزدور په بدل کې تجارت پېل کړ‪.‬‬

‫‪23‬‬
‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو ژوند‬
‫‪ .6‬نبېېي علیېېه السېېالم عبېېث کېېارونو څخېېه هللا دېېل داللېېه سېېاتلی ‪ :‬نبېېي‬
‫علیېېه السېېالم هی کلېېه د خيلېېو ههزولېېو سېېره پېېه لهېېوه او عبېېث کېېارونو کېېې‬
‫برخه نه ده اخیستی‪ ،‬ځکه هللا دل دالله پاو ساتلی و‪.‬‬
‫‪ ‬د سیرت په کتابونو کې راځي ‪ :‬يېو ځېل نبېي علیېه السېالم د ځېوان پېه‬
‫دوران کې يو واده کې د ګډون په خاطر له کوره ووته‪....‬‬
‫‪ ‬د بوتانو عبادت يې نه دی کړی‪.‬‬
‫‪ ‬شراب يې نه دي څښلي‪.‬‬
‫‪ ‬قهار يې نه دی کړی‪.‬‬
‫‪ ‬بده او خرابه خبره ترې چا نه ده اوريدلی‪.‬‬

‫‪24‬‬
‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو ژوند‬
‫د نبېېېي علیېېېه السېېېالم ځیرکتیېېېا او رافېېېت ‪ :‬نبېېېي علیېېېه‬ ‫‪.7‬‬
‫السالم له و کتوب څخه د قېوي عقېل او سېالم نکېر خاونېد وو‪ ،‬او‬
‫په ههدې باندې يې شهرت درلوده‪.‬‬
‫‪ ‬پېېېه دغېېېه ا ه يېېېې د حجېېېر اسېېېود د ايښېېېودلو پېېېه ا ه فیرېېېله د‬
‫يادولو و ده‪ .....‬بني شیبه دروا ه‪.‬‬

‫‪25‬‬
‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو ژوند‬
‫د نبېېي علیېېه السېېالم امانتېېداري او صېېداقت ‪ :‬نبېېي علیېېه الس ېالم پېېه‬ ‫‪.8‬‬
‫ځوان کې د صادن او امین په نامه پېژندل کیده‪.‬‬
‫‪ ‬د عربو په مېنځ کېې پېه وفېا‪ ،‬نیکېه معاملېه او پېه ښېه نامېه بانېدې شېهرت‬
‫درلوده‪ ،‬له ههدې امله د خديجې رضي هللا عنها د مال سره شام تېه وال ‪،‬‬
‫او دغه سفر کې هم نبي علیه السالم امانتداري او اخالص څرګند شو‪.‬‬
‫‪ ‬په اخره کې خديجې رضي هللا عنها سره واده هم وکړ‪ ،‬او په دې بانېدې د‬
‫خديجة الکبری رضي هللا عنهېا وينېا دلیېل ده ‪ ََ ( :‬هېال َو ه‬
‫هللاِ َمېا يُ ْخ ِزيې ََ ه‬
‫هللاُ‬
‫ېب ال َه ْعې ُدو َم‪َ ،‬وتَ ْقې ِري ال ه‬
‫ضې ْی َ ‪،‬‬ ‫س ُ‬ ‫أَبَ ادا‪ ،‬إِنه ََ لَتَ ِ‬
‫رې ُل الې هر ِح َم‪َ ،‬وتَ ْح ِهې ُل ال َمې هل‪َ ،‬وتَ ْم ِ‬
‫ٍ) صحیح البخاري‪.‬‬ ‫الح ِّ‬
‫ب َ‬ ‫ین َعلَى نَ َوائِ ِ‬ ‫َوتُ ِع ُ‬

‫‪26‬‬
‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو ژوند‬
‫د نبي علیه السالم سفرونه ‪ :‬نبي علیه السالم له مکېې‬ ‫‪.8‬‬
‫نېېېه بهېېېر دوه ځلېېېې سېېېفرونه کېېېړي دي‪ ،‬چېېېې دغېېېه دوا ه د شېېېام‬
‫سفرونه دي ‪:‬‬
‫‪ .1‬په ‪ ۱۲‬کلن کې له ابو طالب سره‪.‬‬
‫‪ .2‬په ‪ ۲۵‬کلن کې د میسره سره‪.‬‬

‫‪27‬‬
‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو ژوند‬
‫د بعثت ليېاره تیېاری ‪ :‬لېه بعثېت نېه څېو کالېه مخکېې هللا‬ ‫‪.9‬‬
‫دېېل داللېېه د محهېېد علیېېه السېېالم پېېه ه کېېې مینېېه وراچېېولی وه د‬
‫حراء غار ته د عبادت لياره وال شي‪ ،‬دغه غر د مکېې پېه شېهال‬
‫لويديځ طېرف تېه پېروت دی‪ ،‬او دلتېه بېه يېې د بعثېت نېه مخکېې د‬
‫ابراهیم علیه السالم په طريقه د هللا دل دالله عبادت کاوه‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ .1‬هللا دل دالله لورې دعوت کونکی چې هر څومره د شرف او لو نسب خاوند وي‬
‫په ههاغه اندا ه د خلکو له لورې خبره منل کیږي‪ ،‬ځکېه پېه ټولنېه کېې د خلکېو عېادت‬
‫دی چې د ټیټ نسب واال او بې وسه خلکو پورې مسخرې کوي‪.‬‬
‫‪ ‬په ههېدې ودېه هرقېل د ابېو سېفیان رضېي هللا عنېه څخېه لېومړی د نبېي علیېه السېالم د نسېب پېه‬
‫هکله پوښتنه وکړه‪ ،‬او ابو سفیان ورته وويل چېې پېه مېونږ کېې تېر ټولېو د اوچېت‬
‫نسب خاوند دی‪ ،‬او بیا هرقل هم په دې اقرار وکړ چې هللا دېل داللېه پېغهبېر د اوچېت‬
‫نسب واال خلکو څخه ټاکي‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ ‬دا خبره هم واضحه ده چې اسالم کې د اعهېالو پېه مقابېل کېې نسېب هېی‬
‫ار ښت نه لري‪.‬‬
‫‪ ‬خېېو د دې مطلېېب دا هېېم نېېه دی چېېې د نی ې عهېېل او شېېري نسېېب واال‬
‫انسېېېان دی د نېېېورو څخېېېه لېېېو نېېېه وي‪ ،‬نبېېېي علیېېېه السېېېالم فرمېېېايې ‪:‬‬
‫سې َېال ِم‪ ،‬إِ َذا فَقِ ُهېېوا» مسېېند أحه ېد‬
‫« ِخیَېېا ُر َُ ْم فِېېي ا ْل َجا ِهلِیه ې ِة ِخیَېېا ُر َُ ْم فِېېي ا ْ ِإل ْ‬
‫مخردا (‪.)201 /16‬‬

‫‪30‬‬
 ‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫په و کتوب کې يتیم والی او کړاوونه د انساني لو و مفاهیهو پېه‬ ‫‪.2‬‬
‫هکله د داعي احساس قوي کوي‪.‬‬
‫‪ ‬د يتیهانو او بې و له خلکو په و انېدې يېې د رحېم او مهربېان احسېاس‬
‫او عاطفه ياتوي‪ ،‬او دردمند او بانرافه شخص ترې دو ه وي‪.‬‬
‫‪ ‬هېېېر داعېېېي بايېېېد د اوچتېېېو عواطفېېېو ىرلېېېودونکی وي‪ ،‬د دردمنېېېو او بېېېې‬
‫و النو په درد او غم باندې پوهیږي چې د بېې و لېو پېه څیېر درد او غېم‬
‫و غهي‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ .3‬داعي چې هر څومره فطرت ته نږدې او له بېا تکلفېه محېی څخېه لېری‬
‫وي‪ ،‬پېېه ههاغېېه انېېدا ه د صېېفا ذهېېن‪ ،‬قېېوي عقېېل‪ ،‬پیېېاو ی دسېېم‪ ،‬س ېالم‬
‫نفس‪ ،‬روښانه فکر او قوي منطٍ درلودونکی وي‪.‬‬
‫‪ ‬ههدا وده وه چې هللا دل دالله عرب د اسالم رسېالت د اداء کولېو ليېاره‬
‫انتخېېاب کېېړي دي‪ ،‬ځکېېه عېېرب نسېېبت نېېورې نېېړ تېېه د پېېاکو نفسېېونو‪،‬‬
‫سالهو فکرونو‪ ،‬ښو اخالقو‪ ،‬د دعوت په الر کې د مشېکالتو پېه و انېدې‬
‫د مقاومت او ثبت خاوندان وو‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ .4‬د پوه او ذکي شخص څخه پرتېه بېل څېوو د قیېادت او دعېوت صېالحیت‬
‫او اهلیت نه لري‪.‬‬
‫‪ ‬غبېېي او داهېېل خل ې د روحېېي‪ ،‬فکېېري او اصېېالحي قیېېادت اسېېتعداد نېېه‬
‫لري‪ ،‬بلکې دغه کسان مشر ته نه رسیږي‪ ،‬او که ورسیږي هېم بیرتېه‬
‫د دې قیادت لری کیږي‪ ،‬او قوم او ولس ورڅخه ددا کیږي‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ .5‬داعي ته پکار ده چېې د خيېل ژونېد وسېايل د خيلېو مټېو پېه ور او لېه داسېې‬
‫الرې څخه تامین کړي چې د هر ډول ذلت او رسوايې څخه پاکه وي‪.‬‬
‫‪ ‬رښتینې داعي د خلکو په خیراتونو ژوند نه تیروي‪ ،‬هغېه څېوو بېه څنګېه د‬
‫قوم په و انېدې درونېد شېي چېې ځېان يېې پېه سېوال او خیراتونېو بانېدې ذلیېل‬
‫کړی‪.‬‬
‫‪ ‬څوو چې د خيل ځان سېيکاوې خوښېوي نېو څنګېه بېه نېورو تېه بېه څنګېه د‬
‫نیکو اخالقو په لور بلنه ورکړي‪ ،‬او طاغوت او فساد پر و اندې ودريږي او‬
‫مبار ه وکړي‪ ،‬او قوم کې به څنګه د عېزت‪ ،‬شېرف او کرمېت روح راژونېدې‬
‫کړي‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ .6‬په ځوان کې د داعي نی عهل او ښه اخالن د دې سبب کیږي د عوت‬
‫په کارونو کې له هر چا نه مخکې وي‪.‬‬
‫‪ ‬ډير ځله داسې کیږي چې د اصالح او سهون لياره کار کوي‪ ،‬خېو د هغېه‬
‫ناپاکه ماضي د دې سبب کیږي چې څوو يې خبرې نه مني‪.‬‬
‫‪ ‬هېېو!!! هللا دېېل داللېېه د صېېادن او مخلېېص انسېېان توبېېه قبلېېوي خېېو دا‬
‫شخص بیا د هغه چا په څیر نه وي چې په ځوان کې د نی عهل‪ ،‬پاکو‬
‫اخالقو او روښانه ماضي څښتن وي‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ .7‬له سفر او ټولنیز ژوند څخه الس ته راغلې تجربې د داعېي پېه کامیېاب‬
‫کې لوی اثر او اغیزه لري‪.‬‬
‫‪ ‬د بې تجربې داعي دعوت تېه خلې مثبېت ځېواب نېه وايېې‪ ،‬ځکېه دوي د‬
‫خلکو د مشکالتو او وضعیت څخه نه خبره وي‪.‬‬
‫‪ ‬څېېوو چېېې د قېېوم اصېېالح غېېوا ي بايېېد خيېېل قېېوم سېېره پېېه ټولنېېه کېېې‬
‫واوسیږي‪ ،‬د ټېولنې د هېر د قشېر ( تجېاران‪ ،‬بزګېران‪ ،‬سیاسېتهداران او‬
‫عامو خلکو ) سره کېني او د هغوي د مشکالتو او وضعیت څخه ځان‬
‫خبر کړي‪.‬‬

‫‪36‬‬
 ‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫داعېېي تېېه پکېېار ده چېېې وخېېت پېېه د ټېېولنې د دنیېېاوي فېېار کېېړي‪ ،‬د خيېېل رب‬ ‫‪.8‬‬
‫عبادت وکړي‪ ،‬ځکه په دغه کار سره‪:‬‬
‫روح د هللا دل دالله سره اترال مومي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫نفس د ناروا عهلونو څخه منعه کیږي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫انسان د خيل نفس سره محاسبی ته متودی کوي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫خيلې که او غلط ته يې متودې کوي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫انسان ته هللا دل دالله‪ ،‬قیامت‪ ،‬دنت‪ ،‬دو خ او مرګ ياديږي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪37‬‬
 ‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ ‬داعېېي بايېېد پېېه ډيېېر حمهېېت سېېره د ټېېولنې افېېراد دعېېوت وکېېړي‪ ،‬هللا دېېل‬
‫یل َربِّېېې ََ بِا ْل ِح ْم َهېېې ِة َوا ْل َه ْو ِعکَېېې ِة ا ْل َح َ‬
‫سېېېنَ ِة‬ ‫داللېېېه فرمېېېايې ‪{ :‬ا ْد ُع إِلَېېېى َ‬
‫سېېېبِ ِ‬
‫س ُن} [النحل‪.]125 :‬‬ ‫َو َدا ِد ْل ُه ْم بِالهتِي ِه َي أَ ْح َ‬
‫‪ ‬نبېېي علیېېه السېېالم هېېم فرمېېايې ‪ :‬خلکېېو تېېه د هغېېوي د عقلونېېو او پېېوهې‬
‫برابر خبرې کوئ‪ ،‬ايا غوا ئ چې په هللا دل دالله او نبي علیېه السېالم‬
‫درو وتړل شي‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫له بعثت نه مخکې د نبي علیه السالم مبارو د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫ههېېدا ودېېه ده چېېې د تهجېېد لهېېونځ پېېه نبېېي علیېېه السېېالم فېېرض او عېېامو مسېېلهانانو تېېه‬ ‫‪‬‬
‫مستحب دی‪.‬‬
‫داعي بايد د هر چا څخه يات د نوافلو‪ ،‬تهجد او عبادت پابند وي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ابېېراهیم بېېن ادهېېم رحهېېه هللا د خيېېل عبېېادت او تهجېېدو پېېه ا ه وايېېې ‪ :‬مېېونږ پېېه داسېېې‬ ‫‪‬‬
‫خوندونو او مزو کې يو که بادشاهان ترې خبر شي‪ ،‬نو خامخا به راسره دنګ وکړي‪.‬‬
‫نبي علیه السالم ته هم هللا دل داللېه فرمېايې ‪{ :‬يَېا أَي َهېا ا ْل ُه هز ِّمې ُل (‪ )1‬قُ ِېم الله ْیې َل إِ هال قَلِې ا‬
‫یال‬ ‫‪‬‬
‫یال (‪[ })4‬الهزمېل‪1 :‬‬ ‫یال (‪ )3‬أَ ْو ِ ْد َعلَ ْی ِه َو َرتِّ ِل ا ْلقُ ْرآَ َن تَ ْرتِ ا‬ ‫(‪ )2‬نِ ْ‬
‫رفَهُ أَ ِو ا ْنقُ ْ‬
‫ص ِم ْنهُ قَلِ ا‬
‫‪.]4 -‬‬

‫‪39‬‬
 ‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم ژوند‬
‫په دغه مرحله کې الندې مههې پېښې منځ ته راغلي دي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬په نبي علیه السالم وحې نا لیدل ‪ :‬کله چې نبي علیېه السېالم ( ‪) ۴۰‬‬
‫کلن شو‪ ،‬نو دبريل علیه السالم د روژې په ‪۱۷‬وربانېدې وحېې راو ه‪ ،‬امېام‬
‫بخاري د عائشې صديقې رضي هللا عنهېا اوږد حديث روايت کړی‪ ،‬چې پېه کېې د‬
‫وحې د نزول د څرنګوالي پوره تفریل ذکر شوی دی‪ ،‬چې مهم ټکي يې پېه‬
‫الندې ډول دي ‪:‬‬
‫ال ‪ :‬د نبي علیه السالم د وحې شروع په رښتینو خوبونو باندې وه‪.‬‬
‫ب ‪ :‬نبي علیه السېالم به د بعثېت څخېه مخکېې د حېراء غېار تېه د عبېادت ليېاره‬
‫تللو‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم ژوند‬
‫‪ :‬دبرائیېېل علیېېه السېېالم درې ځلېېې نبېېي علیېېه السېېالم تېېه وويېېل چېېې ( اقېېرأ )‬
‫ولوله نبي علیه السالم ورته ويل ه قاري نه يم‪ ،‬په څلورم ځل نبي علیه السېالم‬
‫ورسره وويل‪.‬‬
‫د ‪ :‬نبي علیه السالم وريدلی کور ته راغی او خديجة الکبری رضي هللا عنهېا تېه‬
‫وويل ملوني‪.‬‬
‫ه ‪ :‬نبېېي علیېېه السېېالم خېېديجې رضېېي هللا عنهېېا تېېه وويېېل چېېې ه پېېه ځېان بانېېدې‬
‫وويريدم‪ ،‬خو هغې ورته تسلي ورکړه چې تا به هللا دل داللېه هی کلېه رسېوا نېه‬
‫کړي‪.‬‬
‫و ‪ :‬خديجې رضي هللا عنها ورقه بن نوفل بېن عبېد العېزی تېه بوتللېو‪ ،‬چېې دا نرېراني‬
‫وه‪ ،‬او خديجې رضي هللا عنها د تره وی او يا قومي وه‪.‬‬

‫‪41‬‬
‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم ژوند‬
‫‪ :‬نبېېي علیېېه السېېالم ورقېېه بېېن نوفېېل تېېه قیرېېه وکېېړه‪ ،‬نېېو ورقېه بېېن نوفېېل‬
‫ورته وويل ‪ :‬دا ههاغېه وحېی راو ونکېي مالئکېه ده چېې هللا دېل داللېه بېه‬
‫موسی علیه السالم ته رالیږله‪.‬‬
‫ح ‪ :‬ورقه ورته وويل کاک ه ژوندی وم په هغه وخېت کېې چېې مکېې واال‬
‫تا د ځيل کلي څخه باسي‪.‬‬
‫ط ‪ :‬نبي علیه السالم ورته وويل ‪ :‬ايا دوي به ما وباسي‪ ،‬هغه ورته وويېل‬
‫‪ :‬هو‪ ،‬داسې نه شي کیدای چې څوو دی هغه څه راو ي چې تېا راو ي او‬
‫هغه سره دی دښهني ونه شي‪.‬‬

‫‪42‬‬
‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم ژوند‬
‫بل روايت ‪ :‬ابن هشام د وحې د نزول په ا ه لیکلي ‪ :‬نبېي علیېه السېالم پېه غېار‬
‫حرا کې ويده وو‪ ،‬دبرائیل علیه السالم ورته په يو وريښهین لوښي کې يو کتېاب‬
‫راو ‪ ،‬ورتېېه يېېې وويېېل ‪ :‬ولولېېه ‪ :‬نبېېي علیېېه السېېالم تېېر پايېېه پېېورې ولوسېېته‪،‬‬
‫دبرائیل علیه السالم وال ‪ ،‬ه له خوبه راپاڅیدم‪ ،‬داسې وو لکه دا کتاب مې چېې‬
‫پېېه ه لیکېېل شېېوی وي‪ ،‬د غېېار حېېرا نېېه راووتېېم‪ ،‬کلېېه چېېې د غېېره نیهېېايې تېېه‬
‫راورسیدم له اسهانه مېی يېو غېږ واوريېده‪ ،‬ای محهېده علیېه السېالم تېه د هللا دېل‬
‫دالله رسول يې او ه دبرائیل يم‪ ،‬پورتېه مېې ولیېدل دبرائېی علیېه السېالم مېې د‬
‫انسان په شکل ولیده او دا خبره يې بیا راته وکړه‪ ،‬ه ودريدم‪ ،‬چې هر طرف تېه‬
‫ګورم درائیل علیه السالم وينم‪ ،‬ه په خيل ځای تر هغه وخته پېورې وال وم تېر‬
‫څو چې خديجة الکبری رضي هللا عنها راپسې څوو راولیږل‪.‬‬

‫‪43‬‬
‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم ژوند‬
‫په نبي علیه السالم باندې لومړی پنځه ايهان راو ونکي‪:‬‬ ‫‪-۲‬‬
‫خديجه الکبری‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ابوبکر صديٍ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫علي بن ابي طالب‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫يد بن حارثه‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫بالل رضي هللا عنهم ايهان راو ی وو‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫خديجېېه رضېېي هللا عنهېېا لېېومړن مسېېلهانه وه‪ ،‬چېېې د دوشېېنبې پېېه ورځ يېېې د‬ ‫‪‬‬
‫نبي علیه السالم سره لهونځ ادا کړ‪.‬‬
‫په دغه وخت کې لهونځ دوه رکعاته وخته سهار او دوه ماسخوتن وو‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪44‬‬
‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم ژوند‬
‫‪ -۳‬يو څه وخت د وحې بنديدل‪:‬‬
‫‪ ‬څه وخت وحېی بنېده شېوه‪ ،‬د مېودې پېه ا ه يېې مختلې روايتونېه دي‪ ،‬ياتېه‬
‫موده درې کاله او کهه کوده شيږ میاشتې ده چې ههدا صحیح قول هم دی‪.‬‬
‫‪ ‬نبي علیه السالم بانېدې وحېې بنديېدل سېخت تهېام شېو‪ ،‬تېردې چېې دا نیېت يېې‬
‫وکړ چې د غره څخه ځان ګوذار کړي‪ ،‬خو بیا وحېی شېروع شېوه‪ ،‬نبېي علیېه‬
‫السالم فرمايې ‪:‬‬
‫رې ِري‪ ،‬فَې ِ َذا ال َهلَې َُ الهې ِذي‬ ‫سې َها ِء‪ ،‬فَ َرفَ ْعېتُ بَ َ‬
‫ېن ال ه‬‫ص ْېوتاا ِم َ‬‫سې ِه ْعتُ َ‬‫شېي إِ ْذ َ‬‫" بَ ْینَا أَنَېا أَ ْم ِ‬
‫سې َها ِء َوالَ ْر ِ‬
‫ض‪ ،‬فَ ُر ِع ْبېېتُ ِم ْنېهُ‪ ،‬فَ َر َد ْعېېتُ‬ ‫ېي بَې ْی َن ال ه‬ ‫َدېېا َءنِي بِ ِحې َرا ٍء َدېېالِس َعلَېېى َُ ْر ِ‬
‫سې ِ‬
‫هللاُ تَ َعالَى‪{ :‬يَا أَي َها ال ُه هدثِّ ُر‪ .‬قُ ْم فَأ َ ْنې ِذ ْر} [الهېدثر‪:‬‬ ‫فَقُ ْلتُ ‪ِّ َ :‬ملُونِي َ ِّملُونِي " فَأ َ ْن َز َل ه‬
‫‪ ]2‬إِلَى [ص‪ ]8:‬قَ ْولِ ِه { َوالر ْد َز فَاه ُْج ْر} [الهدثر‪ .]5 :‬فَ َح ِه َي ال َو ْح ُي َوتَتَابَ َ‬

‫‪45‬‬
‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم ژوند‬
‫‪ -۴‬پټ دعوت‪ :‬نبي علیه السالم درې کاله پېه پټېه هغېه خلې چېې‬
‫دا يېېې پېېه عقېېل او ذهانېېت بېېاوري وه اسېېالم تېېه راوبلېېل‪ ،‬تېېر څ ېو يېېو‬
‫شهیر نارينه او ښځو اسالم قبول کړ‪.‬‬
‫‪ -۵‬ښېېکاره دعېېوت‪ :‬کلېېه چېېې د مسېېلهانانو شېېهیر ( ‪ ) ۳۰‬شېېاو‬
‫خوا ته ورسیده نو هللا دل دالله نبي علیه السېالم تېه امېر وکېړ چېې‬
‫ېن ا ْل ُهشْې ِر َِی َن}‬ ‫دعوت ښکاره کړه ‪{ :‬فَ ْ‬
‫اصې َد ْع بِ َهېا تُ ْېؤ َم ُر َوأَعْې ِر ْ‬
‫ض َع ِ‬
‫[الحجر‪]94 :‬‬

‫‪46‬‬
‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم ژوند‬
‫‪ -۶‬د مسلهانانو تعذيب شروع کیدل‪ :‬کله چې دعوت ښېکاره شېو نېو د‬
‫مسلهانانو د تعذيبولو مرحله شروع شوه‪ ،‬په مشرکانو د توحیېد دعېوت‬
‫او د شرو رد سخت تهام شو‪ ،‬او دا يې په خيلو خېدايانو بانېدې تعېرض‬
‫وګاڼه‪ ،‬او په مسلهانانو باندې لهونه شروع کړل‪.‬‬
‫‪ -۷‬د مسلهانانو لومړ مدرسه‪ :‬په دغه وخت کې به نبي علیه السالم‬
‫د ارقم بن ابی االرقم رضېي هللا عنېه پېه کېور کېې د مسېلهانانو سېره پېټ‬
‫پټ مجلسونه کول او قرآن کريم او شرعي احکام به يې ورته ښودل‪.‬‬

‫‪47‬‬
‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم ژوند‬
‫‪ -۸‬پېېه صېېفا غونېېډ دعېېوت‪ :‬نبېېي علیېېه السېېالم تېېه امېېر وشېېو چېېې‬
‫خيلوانو ته دی د اسالم دعوت ورکړه‪ ،‬نبي علیه السالم د صفاء غونډ تېه‬
‫وخوت او د عربو ټولې قبیلی يې راوبللې او د توحید بلنېه يېې ورکېړه‪،‬‬
‫پېېه پېېای کېېې ورتېېه ابېېو لهېېب وويېېل ‪ :‬هېېالو شېېی مېېونږ دی د دې ليېېاره‬
‫راوغوښتلو‪ ،‬چې د ده باره کې سورت لهب نا ل شو‪.‬‬

‫‪48‬‬
‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم ژوند‬
‫‪ -۹‬د نبېي علیېه السېالم د وژلېو کوشېېش‪ :‬قريشېو ډيېر ځلېه د نبېي علیېېه‬
‫السالم د وژلو کوښښ وکړ‪ ،‬خو ابو طالب ورڅخه کلکه دفېاع کولېه‪ ،‬يېو‬
‫ځل ابو طالب ورتېه وويېل ‪ :‬چېې دعېوت کېې دی لېږه نرمېي راولېه‪ ،‬نبېي‬
‫علیه السالم دا فکر وکړ چې ابو طالب ما ههکېاري پرښښېوده نېو ورتېه‬
‫يې که مې په ښي الس کې لهر او په چپ الس کې سېيوږم راکېړی هېم‬
‫ه دعوت پرينږدم‪ ،‬تر څو هللا دل دالله بريالی کړی نه يېم او يېا مېړ نېه‬
‫شم‪.‬‬

‫‪49‬‬
‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم ژوند‬
‫‪ -۱۰‬پېېه مسېېلهانانو د شېېکنجو ډيريېېدل‪ :‬لېېه دې وروسېېته پېه نبېېي‬
‫علیېېه السېېالم او مسېېلهانانو بانېېدې د قريشېېو لهونېېه او شېېکنجې څېېو‬
‫چنده ياتی شولی‪ ،‬تر دې چې ځینې مسلهانان شهیدان هېم شېول‪،‬‬
‫لکه د ياسر رضي هللا عنه کورن ‪.‬‬

‫‪50‬‬
‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم ژوند‬
‫‪ -۱۱‬د حبشېې هجېېرت‪ :‬کلېېه چېې نبېېي علیېېه السېالم د قريشېېو وحشېېیانه‬
‫لهونه ولیدل‪ ،‬نو مسلهانانو ته يې د حبشېی تېه د هجېرت امېر وکېړ‪ ،‬او‬
‫داسې وفرمايل ‪ ( :‬لو خردتم الى أرض الحبشېة فېان بهېا ملمېا ال يکلېم‬
‫عنده أحد‪ ،‬وهى أرض صدن‪ ،‬حتى يجعېل هللا لمېم فردېا مهېا أنېتم فیېه )‪،‬‬
‫په ههدې اساس په لومړي ځل ‪ ۱۲‬سړيو او ‪ ۴‬ښځو حبشی تېه هجېرت‬
‫وکړ‪.‬‬
‫‪ ‬کله چې عهر رضي هللا عنه مسلهان شو نو دغېه خلې بیرتېه مکېې‬
‫تېه راغلېېل‪ ،‬خېو لېېږه مېېوده وروسېته د نېېورو مسېلهانانو سېېره ( چېې‬
‫دهله ‪ ۸۳‬سړي او ‪ ۱۱‬ښځې وې ) بیرته حبشی ته وال ل‪.‬‬

‫‪51‬‬
‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم ژوند‬
‫‪ -۱۲‬د مکېېېې مشېېېرکانو لېېېه لېېېورې د مېېېذاکراتو و انېېېديز‪ :‬کلېېېه چېېېې‬
‫قريشېېو د نبېېي علیېېه السېېالم او صېېحابه کرامېېو ايهېېاني قېېوت او ثبېېات‬
‫ولیده نو د مذاکراتو الره يېې غېوره کېړه‪ ،‬نبېي علیېه السېالم تېه يېې د‬
‫مېېال او مشېېر و انديزونېېه وکېېړل چېېې دا ټېېول د رسېېو هللا صېېلی هللا‬
‫علیه وسلم له لورې رد شول‪.‬‬

‫‪52‬‬
‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم ژوند‬
‫‪ -۱۳‬د مسېېېلهانانو سېېېره عهېېېومي مقاطعېېېه‪ :‬د نبېېېي علیېېېه السېېېالم او بنېېېو‬
‫هاشم او بنو الهطلب قبیلو سره قريشو عهومي مقاطعېه اعېالن کېړه‪،‬‬
‫چېېې نېېه بېېه اقرېېادي راکېېړه ورکېېړه ورسېېره کېېوي او نېېه بېېه خيلېېوي‬
‫ورسره کوي‪ ،‬چې دغې مقاطعې درې کاله دوام وکړ‪ ،‬چې مسېلهانانو‬
‫ډير کړاوونه ولیدل‪ ،‬په پای کې د ځینې عاقالن په مرسته دا مقاطعېه‬
‫پای ته ورسیده‪.‬‬

‫‪53‬‬
 ‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫مخکینیوی پېښو څخه الندې درسونه او عبرتونه الس ته راځي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬کله چې هللا دل دالله له چا نه د خیر او اصالح داعي دو وي نېو د هغېه پېه‬
‫ه کېېې د ټېېولنې د فسېېاد پېېه هکلېېه نفېېرت واچېېوي‪ ،‬او د نېېاو ه کېېارونو څخېېه يېېې‬
‫ساتي‪.‬‬
‫‪ -۲‬محهد صلی هللا علیه وسېلم له خيل نبوت څخه نېه وو خبېر‪ ،‬خېو هللا دېل داللېه ورتېه الهېام‬
‫کړی وو تر څو عبادت وکړي او د رسالت د ذمه وار د پوره کولېو ليېاره امېاده‬
‫شي‪ ،‬که د نبوت تهه يې درلوده نو په اوله ورځ به نه ويريده او نه بېه ورقېه تېه‬
‫تللو‪.‬‬

‫‪54‬‬
 ‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ -۳‬اصېېېالحي دعېېېوت د کېېېه عهېېېومي افکېېېارو مخېېېال وي‪ ،‬نېېېو داعېېېي بايېېېد‬
‫لومړی په پټه دعېوت شېروع کېړي‪ ،‬تېر څېو خلې پېرې ايهېان راو ي‪ ،‬او د‬
‫دعوت په الره کې د ده ملګرتیا وکړي‪ ،‬که چیرته داعېي لېه منځېه وال شېي‬
‫نېېو پېېېروان بېېه يېېې پېېه پېېوره ايهانېېدار سېېره دعېېوت تېېه دوام ورکېېړي‪ ،‬او‬
‫دعوت به پېدا کړي‪.‬‬

‫‪55‬‬
 ‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ -۴‬نبېېي علیېېه السېېالم عربېېو تېېه داسېېې څېېه راو ل چېېې هغېېوي ورسېېره هېی‬
‫اشېېنايې نېېه درلېېوده‪ ،‬پېېه ههېېدې ودېېه يېېې سېېخت مخالفېېت وکېېړ او د هېېی ډول‬
‫دسیسېېېو‪ ،‬ور او لېېېم څخېېېه ډډه ونکېېېړه‪ ،‬مختلېېې تههتونېېېه يېېېې وربانېېېدې‬
‫ولګول‪ ،‬د نبي علیه السالم او ملګرو د لېه منځېه و لېو ليېاره يېې د هېر ډول‬
‫چېېل او فريېېب نېېه ډډه ونکېېړه‪ ،‬او تېېاريخ دا خبېېره هېېم رد کېېړه چېېې نبېي علیېېه‬
‫السالم په خيل دعوت کې د عربو د اهدافو تهثیل کاوه‪.‬‬

‫‪56‬‬
 ‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ -۵‬د الهېېېانو او ګهراهېېېېان لېېېېه لېېېېورې د ډول ډول تعېېېېذيبونو‪ ،‬لهونېېېېو او‬
‫دردونو ګالل او په هغې باندې صبر کول خيلېه د هغېوي د رښېتیني ايهېان‪ ،‬د‬
‫ايهېېان او عقیېېدې سېېره د اخېېالص‪ ،‬د روحېېي او نفسېېي لو تیېېا رښېېتینی دلیېېل‬
‫دی‪.‬‬

‫‪57‬‬
 ‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ -۶‬د نبي علیه السالم له خوا د ابو طالب ته هغه مشېهوره وينېا ( کېه لهېر‬
‫راتېېه پېېه ښېېي الس او سېېيوږم راتېېه پېېه چېېپ الس کېېې کیېېږدي‪ ....‬ه ېم ه‬
‫دعېېېوت نېېېه پريېېېږدم ) او د قريشېېېو مېېېال او دولېېېت رد کېېېول‪ ،‬د رسېېېالت پېېېه‬
‫رښتینول باندې لوی دلیل دی‪.‬‬
‫داعېېي بايېېد پېېه کلکېېه اراده او عېېزم دعېېوت تېېه دوام ورکېېړي او د هېېر ډول‬
‫مشېېکالتو سېېره مقابلېېه وکېېړي او د پاچېېا او مشېېرانو پېېه مېېال او دولېېت ونېېه‬
‫غولیږي‪.‬‬

‫‪58‬‬
 ‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ -۷‬داعي ته ضروري ده چې د خيلو ملګرو سره هره ورځ يا په هفتېه کېې‬
‫يېو ځېېل پېېه دوامېداره توګېېه غونېېډې وکېړي‪ ،‬تېېر څېېو هغېوي تېېه د دعېېوت الر‪،‬‬
‫آداب او طريقېېه ور ده کېېړي‪ ،‬او د هېېر ډول باطېېل د لهنځېېه و لېېو ليېېاره ي ېې‬
‫اماده کړي‪.‬‬
‫‪ -۸‬بلونکی بايد خيل خيلوانو ته پاملرنه وکړي‪ ،‬تر څو يې هللا دل دالله او‬
‫نورو خلکو ته غا ه خالصه وي‪.‬‬

‫‪59‬‬
 ‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ -۹‬که چیرته داعي خيل ملګېري د مېرګ‪ ،‬تکلیې او يېا فسېاد پېه خطېر کېې‬
‫وويني نو ورباندې ال مه ده چې د خالصون ځای ورته پېېدا کېړي‪ ،‬تېر څېو‬
‫د هغېېوي ديېېن او ژونېېد پېېه امېېان کېېې وي‪ ،‬او د کېېار د فېېداکار خېېالف نېه دی‬
‫ځکه که حٍ پرست خلې کېم وي نېو باطېل پرسېت پېه اسېان سېره دوي لېه‬
‫منځه و لی شي‪ ،‬خېو کېه پېه مطهېئن ځېای کېې وي نېو بیېا د دعېوت د بقېاء‪،‬‬
‫استهرار او خوريدو امیدونه ډير وي‪.‬‬

‫‪60‬‬
 ‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ -۱۰‬حبشی ته د صحابه کرامو رضي هللا عنهم په لېومړي او دويېم هجېرت‬
‫باندې د نبېي علیېه السېالم امېر کېول پېه دې داللېت کېوي چېې د ديېن لرونکېو‬
‫ترمنځ رابطه که څه هم دينونه مختل وي‪ ،‬د دين لرونکو او ملحدانو څخه‬
‫ډيېېره قېېوي او ټینګېېه وي‪ ،‬ځکېېه د اسېېهاني اديېېانو مرېېدر‪ ،‬اصېېول او ل ېوی‬
‫هدفونه يېو وي او پېه هللا دېل داللېه رسېوالنو علېیهم السېالم او د قیامېت پېه‬
‫ورځ باندې ايهان لرلو کې شري وي‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫له بعثت څخه د حبشی تر هجرته د نبي علیه السالم د ژوند‬
‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ -۱۱‬د باطل پلويان په اسان سره حٍ ته غا ه نه ږدي‪ ،‬بلکې په ډول چې‬
‫وي د حېېٍ مقابلېېه کېېوي‪ ،‬او د حېېٍ لېېه منځېېه و لېېو څخېېه د هېېی وسېېیلې د‬
‫کارولو څخه دريغ نه کوي‪.‬‬

‫‪62‬‬
‫په اسالمي تاریخ کې عام الحزن یا‬
‫د غم کال کوم کال ته وایې؟‬
‫او ولی ورته د غم کال وایې؟‬

‫‪63‬‬
 ‫د حبشی له هجرت څخه د مدینی تر هجرته‬
‫په دغه مرحله کې الندې پېښې منځ ته راغلي دي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د بعثت په لسم کال د نبي علیه السالم تره ابوطالب وفاات واو‬
‫نبي علیه السالم ورباندې ډیر خفه وو ځکه له یو طرفه یې په هار‬
‫مشکل کې د قریشو څخه د نبي علیه السالم کلکاه دفااع کولاه او لاه‬
‫بل طرفه د قومي ورم له وجې کلمه ونه ویله‪.‬‬
‫‪ -۲‬په همدې کال باندې د نبي علیه السېالم باي باي خدیجا الکبار‬
‫رضي هللا عنه هم وفات ووه چاې دا هام د نباي علیېه السېالم د نباي‬
‫علیه السالم د سخت خفګان سبب وو په همدې وجاه یاې دغاه کاال‬
‫په عام الحزن ( د غمونو کال )سره ونوماوه‪.‬‬

‫‪64‬‬
‫‪ -۳‬نباااي علیاااه الساااالم د خ ااال تاااره او میرمنااای لاااه وفاااات‬
‫وروسته د قریشو له ظلمونو څخه تنا واو ناو طاایف تاه‬
‫یې په دې موخه توجو وکړه چې کیادا واي د قیاف قبیلاه‬
‫اسالم راوړي او د نبي علیه السالم سره د اسالم په دعوت‬
‫کااې مرسااته وکااړي خااو هرااوي هاام ورتااه یااات تکلی اف‬
‫ورساااوه او ماوااومان یااې ورپساای کااړه او پااه ډباارو باناادې‬
‫وویشته نبي علیه السالم یو باغ ته ننوتلو او هللا جل جالله‬
‫تاااه یاااې د ځاااان د عااااجز او د قاااوم د ج الااات او ظلموناااو‬
‫وکایت وکړه او د اسالم د غلبی دعا یې وکړه‪.‬‬

‫‪65‬‬
‫‪ -۴‬نباااي علیاااه الساااالم د طاااایف څخاااه پاااه داساااې حاااال کاااې‬
‫راواپا واو چاې هیياا یااې دعاوت قباول ناه غیار د عاداس‬
‫څخه چې دا یو نصراني وو د عتبه او ویبه غاالم وو نباي‬
‫علیه السالم ته یاې انګاور ورکاړه نباي الساالم پارې بسام هللا‬
‫وویله عداس ته نا اونا ښکاره وو بیا یې نباي علیېه السېالم‬
‫سره څه خبر ووو چې په تیجه کې مسلمان وو‪.‬‬

‫‪66‬‬
‫‪ -۵‬په همدې کال کاې د اساراا او معاراې پېښاه رامنځتاه‬
‫وااوه چااې نبااي علیااه السااالم د مسااجد الحاارام څخااه مسااجد‬
‫االقصی ته او بیا د هره ځا څخاه پورتاه اسامانونو تاه پاه‬
‫ویښه په روح او بدن دواړو باندې پورته وو او په همدې‬
‫و ه بیرته واپ راغې ټولو قریشو په دغه معجازه بانادې‬
‫ملنډ وهلای خاو مسالمانانو دغاه خبار ومنلاه چاې پاه سار‬
‫کې یې ابوبکر صدیق رضي هللا عنه هم وو‪.‬‬

‫‪67‬‬
‫‪ -۶‬د معراې په و ه باندې په مسلمانانو پنځه وخته لمونځ‬
‫فرض وو‪.‬‬
‫‪ -۷‬نبي علیه السالم به هر کال د حج په موسم کاې خلا‬
‫اسالم ته رابلل دا ځلی یې د عقبی پاه مقاام کاې د اوس او‬
‫خاازرې قبیلااو سااره چااې واامیر یااې اوه نفاار وو ولیاادل او‬
‫هروي د دعوت په نتیجه کې اسالم راوړ کله چاې مادینی‬
‫تااه والړل نااو خ اال قااوم یااې د اسااالم راوړلااو څخااه خباار‬
‫کړلو‪.‬‬

‫‪68‬‬
‫‪ -۸‬د بعثت په دولسم کال د حج پاه موسام کاې د انصاارو‬
‫څخااه دول ا نفاار راغلاال او د نبااي علیااه السااالم س اره یااې‬
‫بیعت وکاړ نباي علیاه الساالم ورساره مصاعب بان عمیار‬
‫رضي هللا عنه ولیاهه چاې دوي تاه قاررن کاریم وښاایې او‬
‫پااه هماادې سااره پااه مدینااه کااې د اسااالم وړانګااې روښ اانه‬
‫وو ‪.‬‬

‫‪69‬‬
‫‪ -۹‬پااه راتلااونکي کااال کااې د انصااارو څخااه ‪ ۷۰‬نارینااه او‬
‫دوه ښځینه راغلل او د نبي علیه السالم سره بیعت وکړ او‬
‫د کلکې دفاع وعده یې وسره وکاړه ورتاه یاې وویال ماونه‬
‫به له تاسو څخه داسې دفاع کوو لکه د خ ال ځاان بيیاو او‬
‫ښااځو څخااه چااې دفاااع کااوو دوي چااې کلااه تلاال نبااي علیااه‬
‫السااالم ورتااه ‪ ۱۲‬مشااران وټاکاال چااې د هاار قااوم ل اااره بیاال‬
‫مشر وو او دوي بیرته مدینی ته واپ والړل‪.‬‬

‫‪70‬‬
 ‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ -۱‬کیاادا وااي داعااي د دعااوت د کمزورتیااا پااه وخاات کااې د‬
‫داسااې چااا لااه لااور حمایااه وااي چااې د هرااه دعااوت یااې نااه وي‬
‫منلاای دغااه کااار د داعااي ل اااره فایااده کااوي پااه دې واارط چااې‬
‫قبیلاااوي عصااابیت باااه داعاااي د خ ااال اصااالي هاااد څخاااه ناااه‬
‫راګرځوي‪.‬‬
‫‪ -۲‬مؤمنه او صالحه ښځه د میړه په مشاکالتو کاې د ګاډون پاه‬
‫وجه کولی وي چې د خ ل میړه څخه مشکالت لر کړي چې‬
‫دغه کار د دعوت په بقاا او دوام کې ډیر رول لري او پاه دې‬
‫سره د داعي حوصله ډیره لوړیهي‪.‬‬

‫‪71‬‬
‫‪ -۳‬د هرااه دوساات پااه ورکااه چااې مااؤمن نااه وي او د دعااوت‬
‫طرفدار وي او د مخلصې ښځې په ورکه باندې غام او خفګاان‬
‫کااول د وفااا غوښااتنه ده هماادا وجااه وه چااې نبااي علیااه السااالم د‬
‫ابوطالب په اړه وویل ‪« :‬رحمك هللا وغفر لك ال أ ال أسترفر‬
‫لك حتى ین اني هللا» نورو مسلمانانو هم نبي علیه الساالم پساې‬
‫اقتداا وکړه او خ لو مشرکانو مړو ته یې دعاګانی کولی تر د‬
‫ین ر َمنُاوا‬ ‫چې دا مبارک ریتونه نا ل وول ‪َ { :‬ماا ََ َ‬
‫اان لنلنبناي َوالا ني َ‬
‫ین َولَاو ََاانُوا أُولناي قُربَاى نمان بَعا ند َماا تَبَای َن‬
‫ار نَ َ‬
‫ن‬ ‫ش‬ ‫م‬
‫ُ‬ ‫ل‬‫ن‬ ‫ل‬ ‫ُوا‬
‫ر‬ ‫ن‬ ‫ف‬‫ر‬‫َ‬ ‫ت‬‫س‬‫َ‬ ‫ی‬ ‫ن‬‫َ‬ ‫أ‬
‫لَ ُم أَن ُم أَص َحابُ ال َج نح نیم} [التوب ‪]113 :‬‬
‫نبي علیه السالم به خدیج الکبر رضي هللا عن اا تاه دعاګاانی‬
‫کولی او دهرې به یې دومره ستاینه کوله چاې ناورو بیبیاانو تاه‬
‫به غبطه دریدله‪.‬‬
‫‪72‬‬
‫‪ -۴‬د دعوت څخه د خلکو مخ اړول او دعاوت ناه منال بایاد پاه‬
‫داعي باندې منفي ا ر ونه کړي او نه یې په عازم او باات کاې‬
‫کماای راولااي او داعااي بااه د دعااوت پااه کااارونو کااې د قااوم د‬
‫مشرانو مالدارو او ورواکو خلکو پاروا ناه لاري بلکاې د یاو‬
‫هللا جل جالله د رضاا ل اره به هار څاه کاوي لکاه نباي علیېه السېالم‬
‫هم د قریشو او د طایف د خلکو پاروا وناه کاړه او هللا دېل داللېه تاه‬
‫ضبٌ فَ َال أُبَالني)‪.‬‬ ‫یې دا دعا وکړه ‪( :‬إن لَم یَ ُكن بن َ‬
‫ك َعلَي َغ َ‬
‫دا دعاااا ماااونه تاااه دا درس راکاااوي چاااې مسااالمان بایاااد د قاااوت‬
‫غوښااتنه یااواځې د هللا جاال جاللااه څخااه وکااړي او د دعااوت پااه‬
‫کاارونو کاې لاه هللا جال جاللاه پرتاه د بال هیياا څخاه ویاره ونااه‬
‫لري او نه یې د حق په مقابل کې پروا ولري‪.‬‬
‫‪73‬‬
 ‫‪ -۵‬د اسراا او معراې د دریو را ونو یادونه ‪:‬‬
‫الااف ‪ :‬د معااراې پااه واقعااه کااې د بیاات المقاادس او فلسااطین اهمیاات‬
‫یادونه وو چې دا هم مسلمانانو ل اره د مساجد الحارام او مکاې پاه‬
‫وااان ار ښاات لااري او مساالمانانو باناادې د دې ځااا دفاااع واجاب او‬
‫ال م ده‪.‬‬
‫ب ‪ :‬بل درس په کې دا د چې مسالمان چاې هار څاومره لاوړ وي‬
‫باید د خ ل وان مطابق د و واتو څخه ځان وسااتي او پاه هار ځاا‬
‫کې د خلکو ل اره یوه نمونه وګرځي‪.‬‬
‫ې ‪ :‬دا معجاازه پااه دې باناادې داللاات کااوي چااې فضااا نااور د او د‬
‫ځمکې د جاذبې قو څخه وتل یو ممکن کاار د د ناړ پاه تااریخ‬
‫کې لوړنې ک چې فضا ته ختلی هراه نباي علیاه الساالم د چاې پاه‬
‫معراې کې پورته ختلی ناو فضاا تاه ختال او بیرتاه پاه ساالمتیا ساره‬
‫راکو یدل ممکن کار د ‪.‬‬
‫‪74‬‬
‫‪ -۶‬په معراې کې د لمانځه فرضیت کې حکمات دا د چاې هللا‬
‫جل جالله خ لو بنده ګانو ته وایې ‪ :‬په معاراې کاې اسامان تاه د‬
‫نبي علیه السالم په روح او جسم سره ختل معجزه ده ناو تاساو‬
‫ل اااره هاام هااره ور پنځااه وختااه معااراې وي چااې هرااې کااې‬
‫ستاسو ارواحګانې او ړونه ما ته راخیژي تر څو ستاساو هام‬
‫روحي لوړتیا په برخه وي او د خ لو هوساو او وا وتونو څخاه‬
‫لااوړ و اوساایدلی وااپ چااې پااه دې سااره بااه مااا د وحاادانیت او‬
‫قااادرت مشااااهده وکاااړ دغاااه مشااااهده باااه تاساااو د ځمکاااې د‬
‫حاکمیاات پااه لااور هوااوي خااو د غالمااپ او ور لااه الرې نااه‬
‫بلکې د خیر لوړتیا او پاکپ له الرې‪.‬‬

‫‪75‬‬
‫‪ -۷‬د حج په موسم کې د نبي علیه السالم د نورو قبیلو سره په لیادلو‬
‫کې دا درس د داعي باید د دعوت بلنه د خ ل وطن او مجلا‬
‫پااورې خااا نااه کااړي بلکااې د خلکااو غونااډو تااه وروااي او د‬
‫خلکو د اعراض له وجې باید د خ ل بري څخاه نااهیلی ناه واي‬
‫ځکااه هللا دېېل داللېېه خامخااا د حااق د دفاااع ل اااره مرسااتندو پېاادا‬
‫کوي ډیر ځلې د حق غلبه کې د مؤمنانو د یوې وړې ډلاې الس‬
‫وي لکه د هراو ‪ ۷‬انصاارو ایماان راوړل دوماره ماؤ ر وو چاې‬
‫ټولې مدینې ایمان راوړه او مدینه منوره د اساالم د خ ریادو او د‬
‫مؤمنانو د دفاع مرکز وګرځیده له همدغه ځایه د اساالم او کفار‬
‫تر منځ معرکه وروع ووه او د اسالمي دولت اساس کېښاودل‬
‫وو‪.‬‬
‫‪76‬‬
‫له هجرته په مدینه کې د نبي علیه السالم تر میشته‬
‫کیدو پورې‬
‫په دغه مرحله کې الندې پېښې منځ ته راغلي دي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬قېېريش چېېې د يثېېرب د يېېو شېېهیر خلکېېو د ايهېېان راو لېېو څخېېه‬
‫خبر شول‪ ،‬نو په مسلهانانو باندې نور هېم لهونېه ډيېر کېړل‪ ،‬نبېي‬
‫علیه السالم مسلهانانو ته د مدينی په لور د هجرت امر وکړ‪ ،‬ټولېو‬
‫مسلهانانو په پټه هجرت وکړ‪ ،‬يواځې عهر رضېي هللا عنېه وو چېې‬
‫اعالن يې وکړ سبا ه هجرت کوم کېه څېوو غېوا ي چېې مېور يېې‬
‫بوره شي نو ما پسې دی راشي‪ ،‬خو هی وو ورپسې ونه وتل‪.‬‬

‫‪77‬‬
‫‪ -۲‬کله چې قېريش پېوه شېول چېې مسېلهانان پېه مدينېه کېې پېه عېزت او‬
‫امنیت کې ژوند کوي‪ ،‬په دارالندوه کې راټول شوه او د نبي علیه السېالم‬
‫د شهادت فیرله يې داسې وکړه‪:‬‬
‫چې د هرې قبیلی څخه دی يو يو ځوان راشېي او ټېول بېه پېه يېو ځېل پېه‬
‫نبي علیه السالم حهله وکړي‪ ،‬بنو عبد مناف ټولو سره د دنګ تېوان نېه‬
‫لري نو ديت به ورکړو‪ ،‬په ههدې وده ټول ځوانېان د هجېرت پېه شېيه د‬
‫نبېېي علیېېه السېېالم پېېه دروا ه کېېې د هغېېه د وژلېېو ليېېاره د هغېېه د راوتلېېو‬
‫انتکار کاوه‪.‬‬

‫‪78‬‬
‫‪ -۳‬په دغه شيه نبي علیېه السېالم پېه خيېل ځېای بانېدې علېي رضېي‬
‫هللا عنه ته د ويېده کیېدلو امېر وکېړ‪ ،‬او ورتېه يېې وويېل چېې سېهار د‬
‫قريشو آمانتونه هغوي ته وسياره‪.‬‬
‫‪ ‬نبي علیه السالم په داسې حال کې له کېوره ووتېه چېې پېه کېور يېې‬
‫پهره وال ه وه او هی وو هم خبر نشول‪.‬‬
‫‪‬د ابېېوبکر صېېديٍ رضېېي هللا عنېېه کېېور تېېه وال ‪ ،‬ابېېوبکر رضېېي هللا‬
‫عنه د عبد هللا اريق الديلهي په مزدور ونیو‪ ،‬ترڅو يې په داسې‬
‫الره باندې بوځي چې قرشو ته معلومه نه وي‪ ،‬او قريش يې پېېدا‬
‫نه کړي‪.‬‬

‫‪79‬‬
‫‪ -۴‬نبېېي علیېېه السېېالم د خيلېېو ملګېېرو سېېره د بعثېېت پېېه ‪ ۱۳‬کېېال د‬
‫پنجشېېنبې پېېه ورځ لېېه مکېېې څخېېه مېېدينې تېېه د شېېام پېېه الر روان‬
‫شول‪.‬‬
‫‪ ‬د ابېېوبکر او علېېي رضېېي هللا عنههېېا لېېه کورنیېېو پرتېېه ب ېل څېېوو‬
‫ورباندې خبر نه وو‪.‬‬
‫‪ ‬اسهاء او عائشې رضي هللا عنهها بېه ورتېه ډوډ تیارولېه‪ ،‬کلېه‬
‫چې غار ثور ته ورسیدل هلته يې درې شيې وکړلې‪.‬‬
‫‪ ‬عبد هللا بېن ابېي بکېر رضېي هللا عنېه بېه هېم د شېيې ورسېره وو‪،‬‬
‫هغه به د ورځې د مکې خبرونه راټولول او بیا به يېې نبېي علیېه‬
‫السالم ته خبر ورکاوه‪.‬‬

‫‪80‬‬
‫‪ -۵‬د نبېېي علیېېه السېېالم نجېېات پېېه قريشېېو بانېېدې قیامېېت دېو کېېړ‪ ،‬د‬
‫مېېدينې منېېورې او يهېېن الرې يېېې ونیېېولې او هېېر طېېرف تېېه يېېې لټېېون‬
‫شروع کو‪ ،‬تردې چې د ثور غار ته هم راغلل‪.‬‬
‫‪ ‬ځینېېو ويېېل پېېه دې غېېار کېېې بېېه وي‪ ،‬نېېورو ويېېل چېېې دا د غڼ ېو او‬
‫مرغانو له دالو نه معلومیږي چې دلته نشته‪.‬‬
‫‪ ‬ابوبکر د قريشو پښې ولیدې نو نبي علیه السېالم تېه يېې وويېل کېه‬
‫الندې وګوري نو مونږ ويني‪ ،‬نبي علیه السالم ورتېه وويېل د هغېه‬
‫چا په هکله ستا څه فکر دی چې دريم يې هللا دل دالله دی‪.‬‬

‫‪81‬‬
‫‪ -۶‬د قريشېېو ټولېېو قبیلېېو د نبېېي علیېېه السېېالم او ملګېېرو د ژونېېدي‬
‫نیولو او مرګ په سر انعامونه اعالن کړل‪.‬‬
‫‪ ‬سراقه بن دعشم کل هېوډ وکېړ چېې دا انعېام بېه ګټېي‪ ،‬هېر طېرف‬
‫کې پلټنې شروع شوی‪ ،‬سراقه هم نبي علیه السالم پېدا کېړ‪ ،‬چېې‬
‫ورنږدې شېو نېو د اس پښېې يېې پېه شېګو کېې ننېوتې او د مخکېې‬
‫تګ نه من شو‪ ،‬درې ځلېې دا کېار وشېو‪ ،‬اخېر پېه پېوه شېو چېې دا‬
‫کېېار نشېېم کېېولې‪ ،‬نېېو نبېېي علیېېه السېېالم څخېېه يېېې وغوښېېتل چېېې د‬
‫خالصون او د يو شېي وعېده وسېره وکېړي‪ ،‬نبېي علیېه السېالم هېم‬
‫ورسره وعده وکړه چې تا ته به امېان وي او د کسېری باؤګېان بېه‬
‫تا ته درکوي‪ ،‬سراقه هم بیرته په داسې حال کېې سېتون شېو‪ ،‬چېې‬
‫داسې يې وښودله چې هی وو يې نه دې لیدلی‪.‬‬

‫‪82‬‬
‫‪ -۷‬نبي علیه السالم د ملګري سره د ربی االول پېه دولسېهه ورځ‬
‫په داسې حال کې مدينې ته ورسیدل چې صحابه کرامو يې انتکېار‬
‫کاوه‪ ،‬نبي علیه السالم مدينې ته د رسیدو سره قبېا نېومي ځېای کېې‬
‫د مسجد بنسټ کېښود‪ ،‬څلور ورځې يې هلته تیری کړی‪.‬‬
‫‪ ‬د دهعې په سېهار مېدينې تېه روان شېو‪ ،‬چېې بنېي سېالم بېن عېوف‬
‫ورسیده د دهعې د لهانځه وخت وو هلته يېې د دهعېې لهېونځ اداء‬
‫کړ‪ ،‬چې پېه اسېالم د دهعېې لېومړنې لهېونځ او خطبېه وه‪ ،‬بیېا نبېي‬
‫علیه السالم مدينې ته روان شو‪.‬‬

‫‪83‬‬
‫کوم ځېای کېې چېې د نبېي علیېه السېالم اوښېه چېو شېوه‪ ،‬هلتېه يېې د‬
‫مسېجد بنیېېاد کېښېېود‪ ،‬چېېې دغېه ځهکېېه د يتیهېېانو وه‪ ،‬او نبېي علیېېه‬
‫السېېالم تېېه وويېېل چېېې مېېونږ دا ځهکېېه تاسېېو تېېه بخښېېلې ده خېو نبېېي‬
‫علیه السالم ونه منله او د سرو رو په لسو وپیو يې واخیستله‪.‬‬
‫‪ ‬د نبېېي علیېېه السېېالم پېېه ګېېډون صېېحابه کرامېېو هېېم وربانېېدې کېېار‬
‫شروع کړ‪ ،‬چې ديوالونه يې د خښېتو او چېت يېې خرمېا پېه تنېو او‬
‫پوټکو باندې دو کړ‪.‬‬
‫‪ -۸‬نبي علیه السالم د مهادرو او انرارو ترمنځ د ورورل تېړون‬
‫وکړ‪ ،‬هر انراري به خيل مهادر ورور له ځانه سېره کېور تېه بیېوه‬
‫او هلته به يې ټول شیان ورسره ويشل‪.‬‬

‫‪84‬‬
‫‪ -۹‬له دينه وروسته نبي علیه السېالم د مهېادرينو او انرېار تېرمنځ يېو‬
‫تاريخي تړون ولیکه چې په دغېه لیې کېې يېې يهېودو تېه د ديېن او مېال‬
‫ا ادي ورکېېړه‪ ،‬پېېه دغېېه لی ې کېېې د د اسېېالمي حکومېېت لېېومړني اص ېول‬
‫بیان شوي‪ ،‬چې د دې اصولو څخه يې ځینې په الندې ډول دي ‪:‬‬
‫‪ (1‬د توپیر او تفريٍ پرته د اسالمي امت يوالی‪.‬‬
‫‪ (2‬د امت د ټولو وګړو ترمنځ په حقوقو او کرامت کې برابري‪.‬‬
‫‪ (3‬له لم‪ ،‬ګناه او تیري څخه لرې د امت يو موټې کیدل‪.‬‬
‫‪ (4‬له دښهنانو سره د ا يکو په ټینګښت کې د امت اشتراو‪.‬‬
‫‪ (5‬د قوي‪ ،‬سهو او لو و اداري تشکیالتو درلودونکي ټولنې دو ول‪.‬‬
‫‪ (6‬د دولت د مخالفینو سره مقابله کېول او لېه هغېي سېره د مرسېتې نېه‬
‫ډډه کول‪.‬‬

‫‪85‬‬
‫‪ -۷‬له هغو خلکو مالتړ او لم ورباندې نېه کېول چېې د مسېلهانانو‬
‫سره ارام ژوند کوي‪.‬‬
‫‪ -۸‬نامسلهانو خلکو ته د دين او مال ا ادي ورکول‪.‬‬
‫‪ -۹‬په دولتي مرارفو کېې د مسېلهانانو پېه څیېر نامسېلهانو افېرادو‬
‫برخه اخیستل‪.‬‬
‫‪ -۱۰‬د هېېر تیېېري پېېه و انېېدې د دولېېت او مؤمنېېانو سېېره د کېېافرو‬
‫مرسته کول‪.‬‬
‫‪ -۱۱‬په دنګي لګښتونو کې د غیر مسلهانو افرادو ونډه اخیستل‪.‬‬
‫‪ -۱۲‬دمکلومېېو خلکېېو کېېه مسېېلهان وي او کېېه کېېافر د دولېېت پ ېوره‬
‫مالټړ‪.‬‬
‫‪ -۱۳‬د دولت له دښهنانو سره به غیر مسلهان خلې ههکېاري نېه‬
‫کوي‪.‬‬
‫‪86‬‬
 ‫‪ -۱۵‬د يو چا په ګناه باندې بل څوو نه نیول‪.‬‬
‫‪ -۱۶‬په دولت کې دننه د تللو او راتللو ا ادي‪ ،‬او د حکومت لېه لېورې‬
‫يې حهايت کول‪.‬‬
‫‪ -۱۷‬د الم له حهايت نه ډډه کول‪.‬‬
‫‪ -۱۸‬يواخې په نیکو کارونو کې ټولنیزه ههکاري کول‪.‬‬
‫‪ -۱۹‬پورته ذکر شوي اصول له دوه قوتونو له لورې حهايه کیږي‪:‬‬
‫يو معنوي قوت چې پېه هللا دېل داللېه بانېدې د ملېت ايهېان درلېودل دي‪،‬‬
‫چې هللا دل دالله بیا د خيلو متقیانو بنده ګانو سره کوم کوي‪.‬‬
‫دويم مادي قوت دی چې د دولت لېه خېوا چېې رسېول هللا صېلی هللا علیېه‬
‫وسلم يې مشري کوي‪.‬‬

‫‪87‬‬
 ‫درسونه او عبرتونه‬
‫‪ -‬مؤمن د قوت او باور په وخت کې خيل کار په ښکاره توګه سېرته‬
‫رسوي‪ ،‬او دغه کار پېه دښېهن بانېدې ډار خيېروي‪ ،‬لکېه عهېر رضېي‬
‫هللا عنه چې د هجرت په وخت کې ټولېو قريشېو تېه وويېل چېې څېوو‬
‫غوا ي چې مور يې بوره شي نو ما مخه دی ونیسي‪.‬‬
‫‪ -۲‬باطل مشران چې کله د حٍ مقابلې څخه ناتوانه شېي‪ ،‬مؤمنېان د‬
‫دوي له لهونو څخه په امن کې شي‪ ،‬نېو دوي بیېا د د مرېلح داعېي‬
‫د وژلو ترهیم نیسي‪ ،‬او دوي فکر کوي چې دغه دعوت بېه د ده پېه‬
‫وژلو پای ومومي‪.‬‬

‫‪88‬‬
‫‪ -۳‬د دعېېوت مخلېېص او وفېېادار سېېياهي خيېېل ژونېېد د خيېېل رهبېېر څخ ېه‬
‫قربانوي‪ ،‬ځکه د رهبېر سېالمتیا د دعېوت سېالمتیا ده‪ ،‬او پېه مېرګ يېې د‬
‫دعېېوت مېېاتې او کهېېزوري ده‪ ،‬لکېېه علېېي رضېېي هللا عنېېه چېېې پېېه پ ېوره‬
‫شجاعت د رسول هللا صلی هللا علیه وسېلم په بستره باندې ويده شېو‪ ،‬سېره لېه‬
‫دې چې دا احتهال يات وو چې قريش د انتقام په وده او يا پېه نېاخبر‬
‫کې علي رضي هللا عنه شهید کړي‪ ،‬خو ده د دې کار پروا ونه کړه‪.‬‬
‫‪ -۴‬سېېره لېېه دې چېېې د مکېېې مشېېرکانو د نبېېي علیېېه السېېالم د مېېرګ ترېېهیم‬
‫درلوده او سخته دښهني يې ورسره درلودله خېو بیېا هېم هغېوي ورسېره‬
‫امانتونېېېه ږدي او بېېېاور وربانېېېدې کېېېوي‪ ،‬دا خبېېېره د دې دلیېېېل دی چېېېې‬
‫مشرکان پوهیدل چې نبېي علیېه السېالم لېه دوي څخېه پېاو‪ ،‬امېین او پېه حقېه‬
‫دی‪ ،‬خو د تعرب له ودې يې د ده خبر نه منله‪.‬‬

‫‪89‬‬
‫‪ -۵‬د مکارو دښهنانو له خالصون په خاطر د دعېوت مشېر کېه يېو‬
‫ځای پريږدي بل ځای ته وال شي دا ډار او تېښته نه ده‪ ،‬بلکې د‬
‫دعوت د بقا لياره ځای بدلول دي‪.‬‬
‫‪ -۶‬د عبد هللا بن ابي بکر رضي هللا عنه له دريځ نه دا معلېومیږي‬
‫چې ځوانان د دعوت او اصالح په کارونو کې ډيېر مهېم رول لېري‪،‬‬
‫ځوانان د ټېولنې د مالتیېر حیثېت لېري‪ ،‬لېه ههېدې املېه د نبېي علیېه‬
‫السالم ملګري اکثېره ځوانېان وو‪ ،‬او د ځېوان پېه دوران کېې يېې د‬
‫دعېېوت دا درونېېد پېټېېې پېېه اوږه کېېړ‪ ،‬او د دعېېوت پېېه ودېېه يېېې ډيېېر‬
‫تکلیفونه او مشکالت وګالل او له ههېدې قربېان پېه ودېه پېه نېړ‬
‫کې اسالم خيور شو‪.‬‬

‫‪90‬‬
‫‪ -۷‬د نبي علیه السالم د هجرت په وخت کېې د عائشېې او اسېهاء رضېي‬
‫هللا عنهها موق مونږ ته دا په ګوته کوي په دعوت او اصالحي کارونو‬
‫کې ښېځې ډيېر مهېم رول لېري‪ ،‬ځکېه ښېځې د نېرم ه او نیې احسېاس‬
‫درلودونکي دي‪.‬‬
‫‪ ‬ښځې چې د حٍ د دفېاع ليېاره هېر ډول مشېکالتو ګېاللو تېه امېاده وي‪،‬‬
‫ههدوي د ښځو په منځ کې دينداري‪ ،‬اخالن او پاکي خيرولی شي‪ ،‬چېې‬
‫د نبي علیه السالم په وخت کې يا له هغې نه وروسته هم ښځو د ټېولې‬
‫په اصالح کې مهم رول لوبولی‪.‬‬
‫‪ ‬د ثور غار په خوله د غڼو او مرغانو ځالې دو ول هېم مېونږ تېه الهېي‬
‫رحهت په ګوته کېوي‪ ،‬او دا مېونږ تېه ښېايې چېې هللا تعېالی هېر وخېت د‬
‫داعي ساتنه کوي‪ ،‬او ههیشه لياره به بريا د حٍ وي‪ ،‬خو په دې شرط‬
‫چې دغه ډله اسالمي احکام مراعت کړي‪.‬‬

‫‪91‬‬
‫‪ -۸‬د دعوت مخلص ملګري بايد له خطر څخه د خيل امېین رهبېر د‬
‫ژغورلو په لټه کېې وي‪ ،‬لکېه ابېوبکر رضېي هللا عنېه چېې د ثېور پېه‬
‫غار کې د نبي علیه السالم د حفا ت لياره ډيرې سخت وګاللې‪.‬‬
‫‪ -۹‬د نبي علیه السالم دا وينا چې ابوبکر صديٍ رضېي هللا عنېه تېه‬
‫يې وويل ‪ :‬د هغو دوه نفېرو پېه ا ه سېتا څېه فکېر دی چېې دريېم يېې‬
‫هللا دل دالله دی‪ ،‬دا په دې دلیل دی چې نبي علیېه السېالم د هللا دېل‬
‫دالله له مرستې نېه مطهېئن وو‪ ،‬چېې دا خيلېه د نبېي علیېه السېالم د‬
‫رښتینول لوی مثال دي‪.‬‬

‫‪92‬‬
‫‪ -۱۰‬د سراقه د اس پښې په ځهکه کې خښېدل او نبي علیه السالم ته‬
‫ضرر نه رسول هم د نبي علیه السالم د صداقت لوی دلیل دی‪.‬‬
‫‪ -۱۱‬سراقه بن دعشم ته د کسرا د باؤګانو وعده ورکول‪ ،‬دا هېم د نبېي‬
‫علیه السالم معجزه ده‪ ،‬ځکه چې يو انسان د خيل ځېان د حفا ېت ليېاره‬
‫هجرت کېوي‪ ،‬او هغېه يېو کېس تېه د وخېت د اميراطېور د باؤګېانو وعېده‬
‫ورکوي دا خيله د رسالت د رښتینول دلیل دی‪.‬‬
‫‪ ‬کله چې دا د عهر رضي هللا عنېه سېراقه تېه د اصېحابو پېه و انېدې پېه‬
‫الس کېېړل نېېو داسېېې وفرمايېېل ‪( :‬هغېېه هللا دېېل داللېېه تېېه ثنېېا ده چېېې د‬
‫کسرا څخېه يېې باؤګېان واخیسېتل او بانېډه چېې سېراقه تېه يېې پېه الس‬
‫کړل)‪.‬‬

‫‪93‬‬
‫‪ -۱۲‬مدينې ته د نبي علیه السالم رسیدلو سره مهادرين او انرېار‬
‫ډير خوښحاله شول‪ ،‬خو يهودو که په ېاهره کېې خوښېي کولېه خېو‬
‫په ونو کې ډير خفېه ول‪ ،‬ځکېه چېې د هغېوي مشېري او واکېداري‬
‫په هغه سیهه ختهیدله په کومه سیهه کې چې دوي لېه ډيېرې مېودې‬
‫څخه واکهن ول‪.‬‬
‫‪ -۱۳‬د مهېېادرينو او انرېېارو تېېرمنځ د ورورولې تېېړون د اسېېالمي‬
‫عدالت يوه نهونه ده‪ ،‬چې هغه مهادرين چې هیځ نه درلېودل د هغېو‬
‫انرارو په وده چې شتهن ول له ډيرو ستونزو څخه خالص شېول‪،‬‬
‫چې هی وو د دې عدالت نه سترګې نه شي پټولی‪.‬‬

‫‪94‬‬
‫‪ -۱۴‬مدينې تېه د تېګ پېه سېفر کېې د نبېي علیېه السېالم د قبېا مسېجد‬
‫دو ول‪ ،‬په بنو سالم بن عوف کې د ( رانوناء ) مسجد دو ول او‬
‫په مدينه کې د مسجد نبوي دو ل مونږ ته دا راښايي چې پېه اسېالم‬
‫کې مسادد څومره اههیت لري‪.‬‬
‫‪‬په مسجدونو کې به د اسالم بچي رو ل کیږي‪ ،‬اخېالن‪ ،‬عبېادات او‬
‫نور احکام ده کوي‪ ،‬په ههدغېه مسېادد کېې د امېت د حیېات ليېاره‬
‫پريکړې کیږي‪.‬‬
‫‪ ‬په مساددو کې د امت قومندانان رو ل کیږي لکه خلفېاء راشېدين‪،‬‬
‫خالېېېد بېېېن ولیېېېد‪ ،‬سېېېعد بېېېن ابېېېي وقېېېاص‪ ،‬سېېېعید‪ ،‬ابوعبیېېېده او نېېېور‬
‫رضوان هللا تعالی علیهم ادهعین‪.‬‬
‫‪ ‬په مساددو د امت د خیر ښېګنې ټولې پريکړې کیږي‪.‬‬

‫‪95‬‬
‫‪ -۱۵‬په هغه لی کې د مهېادرينو او انرېارو تېر مېنځ د ورورولې او‬
‫ههکار تړون دا ثابتوي چې اسالمي دولت په ادتهېاعي عېدالت بانېدې‬
‫وال دی‪ ،‬د مسلهانانو ترمنځ د ا يکېو اسېاس صېلح ده‪ ،‬مسېلهانان بايېد‬
‫خيل دولت د اسالمي احکامو په رڼا کې تشکیل کړو‪ ،‬له دې نه پرته پېه‬
‫بل شکل دولت دو شي نو له وران او بربادئ څخه‬
‫پرته بل څه په الس نه راځي‪ ،‬د استعهار څخه د خالصون لياره يېواځې‬
‫د اسالم په مبارو دين عهل کول دي‪.‬‬

‫‪96‬‬
 ‫د نبي علیه السالم غزاګانې‬
‫تاريخي پېښې منځ ‪:‬‬
‫لومړی ‪ :‬نبي علیه السالم چې مېدينې تېه وال ه‪ ،‬د مشېرکانو‬
‫او کفارو سره دهاد پېل شېو‪ ،‬مسېلهانو تېاريخ لیکونېو هغېه‬
‫دګړه چې نبي علیه السېالم پېه کېې ګېډون کېړی غېزا او هغېه‬
‫دګېېړه چېېې نبېېي علیېېه السېېالم پېېه کېېې ونېېډه نېېه ده اخیسېېتې د‬
‫سېېريي پېېه نېېوم يېېاده کېېړی‪ ،‬د نبېېي علیېېه السېېالم غزاګېانې ‪۲۶‬‬
‫دي‪ ،‬او سېېېريې ‪ ۳۸‬دي‪ ،‬دلتېېېه د ‪ ۱۱‬غټېېېو غزاګېېېانو يادونېېېه‬
‫کوو‪.‬‬

‫‪97‬‬
‫‪ -۱‬د بېېدر غېېزا ‪ :‬د هجېېرت پېېه دويېېم کېېال د روژې پېېه ‪۱۷‬‬
‫پېښه شوه‪.‬‬
‫د پېښېېېدو سېېبب ‪ :‬نبېېي علیېېه السېېالم يېېو شېېهیر صېحابه د‬
‫قريشېېو د هغېېې تجېېارتي قېېافلې د مخنیېېوي ليېېاره ولیېېږل چېېې‬
‫مشري يې ابو سفیان کولېه او د شېام څخېه مکېې تېه روانېه‬
‫وه‪ ،‬نبي علیه السالم د دنګ اراده نه درلېوده‪ ،‬قېافلې نجېات‬
‫ومونېېده‪ ،‬خېېو لېېه هغېېې نېېه مخکېېې ورتېېه د قريشېېو کوم ې‬
‫غوښتی وو‪.‬‬

‫‪98‬‬
 ‫د قريشو لښکر‪:‬‬
‫‪ ۱۰۰۰ ‬کسان وه‪ ،‬چې ‪ ۶۰۰‬غره وال‪ ۱۰۰ ،‬اسونو‬
‫واال‪ ۷۰۰ ،‬اوښانو واال‪.‬‬
‫‪‬يو شهیر ښځې هم ورسره وې‪.‬‬
‫‪‬د مسلهانانو شهیر ‪ ۳۱۳‬يېا ‪ ۳۱۴‬وو‪ ،‬چېې ‪ ۷۱‬اوښېان‪،‬‬
‫دوه يا درې اسونه ورسره ول‪.‬‬

‫‪99‬‬
‫د بدر غزا لياره مشوره ‪ :‬د دنګ له شروع څخه مخکې نبېي علیېه‬
‫السالم مشوره وکړه‪ .‬مهادرينو د دګړې مشوره ورکړه‪.‬‬
‫کلېېه چېېې انرېېار پېېوه شېېوه‪ ،‬مهېېادرين دګېېړه کېېول غېېوا ي‪ ،‬نېېو ا‬
‫نرارو مشر سېعد بېن معېاذ رضېي هللا عنېه وويېل ‪ :‬يېا رسېول هللا ‪:‬‬
‫مونږ په تا ايهېان راو ی‪ ،‬او د اطاعېت وعېده مېو درسېره کېړی ده‪،‬‬
‫قسم په هللا که په بحر کې د ځان غورځولو امر راتېه وکېړې‪ ،‬مېونږ‬
‫ټول به له تا سره يو ځای پېه بحېر کېې ځانونېه واچېوو‪ ،‬کېه سېبا پېه‬
‫دنګ له دښهن سېره مېخ شېو‪ ،‬مېونږ د دنېګ پېه میېدان کېې د يېات‬
‫صېېبر خاونېېدان يېېو‪ ،‬نبېېي علیېېه السېېالم ډاډه او خوشېېحاله شېېو‪ ،‬او‬
‫داسېېېې وفرمايېېېل ‪( :‬سېېېیروا علېېېى برَېېېة هللا‪ ،‬وأبشېېېروا‪ ،‬فېېې ن هللا‬
‫وعدني إحدى الطائفتین‪ ،‬إما العیر‪ ،‬وإما النفیر)‪.‬‬

‫‪100‬‬
 ‫نبي علیه السالم د ملګرو حرکت وکړ‪ ،‬د بدر د اوبو سره يې واو ول‪.‬‬
‫‪ ‬حباب بن منذر رضي هللا عنه ورته وويل ‪ :‬دا د هللا تعېالی حکېم دی او‬
‫که د دنګ تکتی دی؟ نبي علیه السالم ورته وويل ‪ :‬دا ما رايېه ده‪،‬‬
‫نو حباب رضي هللا عنه ورته داسې ځای وښوده چېې مسېلهانانو کېولې‬
‫شول چې په مشرکانو باندې اوبه بندې کړي‪ ،‬هلته وال ل‪.‬‬
‫‪ ‬سېېعد بېېن معېېاذ رضېېي هللا عنېېه نکېېر ورکېېړ چېېې نبېېي علیېېه الس ېالم تېېه د‬
‫لښکر شاته څيره دو ه کړي‪ ،‬او داسې وويل ‪ :‬کېه بريېا مېو خيېل کېړه‬
‫ښه ده‪ ،‬او ما ته مو وخو ه نو په خيل اوښ باندې مدينې تېه وال شېه‬
‫او پاتې ملګري به دی ښه سېاتنه وکېړي‪ ،‬نبېي علیېه السېالم ورتېه دعېا‬
‫وکړه‪ ،‬د څيرې دو ولو امر يې وکړ‪.‬‬

‫‪101‬‬
‫دګړه شروع شوه‪ ،‬نبي علیه السالم د لښکرو لیکې برابرې کېړی‪،‬‬
‫خل يې دهاد ته تشېويقول‪ ،‬او داسېې وفرمايېل ‪ ( :‬والېذي نفسېي‬
‫بیده ال يقاتلهم الیوم ردل فیقتل صابراا محتسباا‪ ،‬مقبالا غیر مېدبراا اال‬
‫ادخله هللا الجنة )‪.‬‬
‫‪ ‬نبي علیه السالم خيلې څيرې تېه وال چېې ابېوبکر رضېي هللا عنېه‬
‫هېېم ورسېېره وو‪ ،‬او سېېعد بېېن معېېاذ رضېېي هللا عنېېه وربانېېدې پېېېره‬
‫کوله او دا دعا يې وکېړه ‪ ( :‬اللهېم انشېد عهېدو ووعېدو‪ ،‬اللهېم‬
‫ان تهل هذه العرابة ال تعبد فی االرض)‪.‬‬
‫‪ ‬دنېېګ خېېالص شېېو‪ ،‬مسېېلهانان و فېېتح حاصېېله کېېړه‪ ،‬د کېېافرو څخېېه‬
‫‪ ۷۰‬کسېېان ووژل شېېوه‪ ،‬چېېې ابودهېېل هېېم پېېه کېېې وو‪ ،‬او ‪ ۷۰‬نېېور‬
‫بنديان شوه‪ ،‬مړي ښخ شول‪ ،‬او نبي علیه السالم مدينې ته ستون‬
‫شو‪ ،‬د بنديانو په ا ه مشوره وشوه‪ ،‬عهېر رضېي هللا عنېه د وژلېو‬
‫او ابېېوبکر رضېېي هللا عنېېه د فېېديې اخیسېېتلو مشېېوره ورکېېړه‪ ،‬چېېې‬
‫فديه ترې واخیستل شوه‪.‬‬ ‫‪102‬‬
‫د بېېدر غېېزا پېېه ا ه هللا دېېل داللېېه پېېه قېېرآن کېېريم دا مبېېارو‬
‫هللاُ بِبَ ې ْد ٍر َوأَ ْن ېتُ ْم أَ ِذلهېېة‬
‫ر ې َر َُ ُم ه‬ ‫آيتونېېه رانېېا ل کېېړل ‪َ { :‬ولَقَ ې ْد نَ َ‬
‫ش ې ُم ُرو َن (‪ )123‬إِ ْذ تَقُېېو ُل لِ ْل ُهې ْېؤ ِمنِ َ‬
‫ین أَلَېېنْ‬ ‫فَېېاتهقُوا ه‬
‫هللاَ لَ َعله ُم ې ْم تَ ْ‬
‫ین‬‫ېېن ا ْل َه َالئِ َمېېې ِة ُم ْنېېې َزلِ َ‬
‫ف ِمې َ‬ ‫يَ ْمفِېېېیَ ُم ْم أَنْ يُ ِهېېې هد َُ ْم َرب ُمېېې ْم بِثَ َالثَېېې ِة آَ َال ٍ‬
‫ر ېبِ ُروا َوتَتهقُېېوا َويَېېأْتُو َُ ْم ِمېېنْ فَې ْېو ِر ِه ْم َه ې َذا‬ ‫(‪ )124‬بَلَېېى إِنْ تَ ْ‬
‫ین (‪)125‬‬ ‫سې ِّېو ِم َ‬‫ېن ا ْل َه َالئِ َم ې ِة ُم َ‬
‫ف ِمې َ‬ ‫س ې ِة آَ َال ٍ‬‫يُ ْه ې ِد ْد َُ ْم َرب ُم ې ْم بِ َخ ْه َ‬
‫رې ُر‬ ‫ش َرى لَ ُم ْم َولِتَ ْط َهئِ هن قُلُېوبُ ُم ْم بِې ِه َو َمېا النه ْ‬ ‫هللاُ إِ هال بُ ْ‬‫َو َما َد َعلَهُ ه‬
‫ېېیم (‪ )126‬لِیَ ْقطَېېې َ طَ َرفاېېېا ِمېېې َن‬ ‫هللاِ ا ْل َع ِزيېېې ِز ا ْل َح ِمې ِ‬
‫إِ هال ِمېېېنْ ِع ْنېېې ِد ه‬
‫ین} [آل عهېېران‪- 123 :‬‬ ‫ين ََفَې ُروا أَ ْو يَ ْمبِ ېتَ ُه ْم فَیَ ْنقَلِبُېېوا َخېېائِبِ َ‬ ‫الهې ِذ َ‬
‫‪.]127‬‬

‫‪103‬‬
 ‫د مشېېرکانو څخېېه د فېېديې پېېه ا ه ‪ :‬هللا دېېل داللېېه النېېدې‬
‫سې َرى َحتهېى‬ ‫ېون لَېهُ أَ ْ‬‫ېي أَنْ يَ ُم َ‬ ‫آيتونه راولیږل ‪َ { :‬مېا ََ َ‬
‫ېان لِنَبِ ِ‬
‫ض الېېد ْنیَا َو ه‬
‫هللاُ يُ ِريې ُد ْاْلَ ِخې َرٌَ‬ ‫ون َعې َر َ‬ ‫يُې ْث ِخ َن فِېېي ْالَ ْر ِ‬
‫ض تُ ِريې ُد َ‬
‫ٍ لَ َه ه‬
‫س ې ُم ْم‬ ‫س ېبَ َ‬
‫هللاِ َ‬‫ېن ه‬‫هللاُ َع ِزيېېز َح ِمېېیم (‪ )67‬لَې ْېو َال َِتَېېاب ِمې َ‬ ‫َو ه‬
‫فِی َها أَ َخ ْذتُ ْم َع َذاب َع ِکیم (‪ )68‬فَ ُملُوا ِم هها َغنِ ْهتُ ْم َح َال اال طَیِّباا‬
‫هللاَ َغفُور َر ِحیم} [النفال‪]69 - 67 :‬‬ ‫هللاَ إِ هن ه‬
‫َواتهقُوا ه‬

‫‪104‬‬
‫‪ -۲‬د احد غزا ‪ :‬دا غزا د هجرت په دريم کال‪ ،‬د شنبې په ورځ‪ ،‬د شوال‬
‫په لسهه واق شوی ده‪.‬‬
‫د احد د غزا سبب ‪ :‬قريشو غوښتل د بدر د مېاتې بېدل واخلېي‪ ،‬د دګېړی‬
‫لياره يېی امېاده ګېي نیېولی وه‪ ،‬درې ره لښېکر يېې تیېار کېړی وو‪۷۰۰ ،‬‬
‫غره لرونکي‪ ،‬دوه سوه اسونه‪ ،‬او ‪ ۱۷‬ښځې د هندې په ګېډون ورسېره‬
‫وې‪.‬‬
‫‪ ‬ځینېېو مسېېلهانانو دا خوښېېه وه چېېې مسېېلهانان بېېه د مېېدينې څخېېه دفېېاع‬
‫وکړي‪ ،‬خو مهادرينو او د انرارو ځوانانو دا غوښېتل چېې د مشېرکانو‬
‫مخې ته ورشي‪ ،‬د دوي په ټینګار د دوي رايه ومنله‪ ،‬نبي علیېه السېالم‬
‫کور ته وال او غره يې واغوستله‪ ،‬او د دنګ لياره يې ځان تیار کړ‪.‬‬

‫‪105‬‬
‫نبېېي علیېېه السېېالم لېېه ‪ ۱۰۰۰‬کسېېانو سېېره د دهېېاد پېېه لېېور‬
‫روان شو‪ ،‬چې سل غرې او دوه اسونه ورسره وه‪.‬‬
‫‪‬کله چې مسلهانان روان شول‪ ،‬د ابن ابي ابېن سېلول سېره‬
‫يهېېود هېېم روان ول‪ ،‬نبېېي علیېېه السېېالم دوي منې کېېړل‪ ،‬پېېه‬
‫دې سره ابن ابي ابن سلول هم د ځینو ملګرو سره واپېس‬
‫شو‪ ،‬چې په دې سېره د مسېلهانانو شېهیر ‪ ۷۰۰‬کسېانو تېه‬
‫راکو شو‪.‬‬

‫‪106‬‬
‫نبي علیه السالم مخکې وال تېر څېو د احېد سېاحې تېه ورسېیده‪ ،‬مېخ‬
‫يې د قريشو او شا يې د غره په طرف کړه‪ ،‬لښکر يې منکم کړ‪.‬‬
‫عبد هللا بن دبیر په مشر يې ‪ ۵۰‬کسیزه غشي ويشتونکي ډله يېې‬
‫د غېېره د دفېېاع ليېېاره وټاکلېېه‪ ،‬او ورتېېه يېېې داسېېې وفرمايېېل ‪( :‬إِ َذا‬
‫َرأَ ْيتُ ُهونَا تَ ْخطَفُنَا الطه ْی ُر فَ َال تَ ْب َر ُحوا َم َمانَ ُم ْم َه َذا َحتهى أُ ْر ِ‬
‫سې َل إِلَې ْی ُم ْم‪َ ،‬وإِنْ‬
‫سې َل‬ ‫َرأَ ْيتُ ُهونَا َه َز ْمنَا ا ْلقَ ْو َم او اهرناهم وهم قتلی فَ َال تَ ْب َر ُحېوا َحتهېى أُ ْر ِ‬
‫إِلَ ْی ُم ْم)‪.‬‬
‫‪ ‬دنېېګ شېېروع شېېو‪ ،‬مسېېلهانانو بريېېالي شېېول‪ ،‬يېېو شېېهیر مش ېرکان‬
‫ووژل شېېوه‪ ،‬نېېورو تېښېېته وکېېړه‪ ،‬مسېېلهانانو غنیهتونېېه راټولېېول‪،‬‬
‫غشي ويشتونکي د خيل مشر د وينا خالف راکښته شول‪.‬‬

‫‪107‬‬
‫کله چې خالد بن ولید رضي هللا عنه غر خالي ولیده په دې‬
‫الره يېېېې بیرتېېېه حهلېېېه وکېېېړه‪ ،‬مسېېېلهانان وارخطېېېاء او بېېېې‬
‫نکهېېه شېېول‪ ،‬شېېیطان اوا وکېېېړ چېېې محهېېد علیېېه السېېېالم‬
‫ووژل شو‪ ،‬په دې خبر سره مسلهانان نور هم وويريدل‪.‬‬
‫‪‬مشېېرکان نېېور هېېم نبېېي علیېېه السېېالم تېېه نېېږدې نبېېي علیېېه‬
‫السالم خهي شو‪ ،‬دوي غوښتل چې شهید يېې کېړي‪ ،‬خېو‬
‫د يو شهیر مسلهانانو له لورې د سخت مقاومت سره مېخ‬
‫شول‪ ،‬د نبي علیه السالم په شهادت باندې بريالي نشول‪.‬‬

‫‪108‬‬
‫د نبي علیه السالم په دفاع کونکو کې ابو ددانېه‪ ،‬سېعد بېن‬
‫ابېېي وقېېاص‪ ،‬نسېېیبه ام عهېېاره هېېم وه د دې خاونېېد او دوه‬
‫امېېن هېېم ول‪ ،‬د دوي پېېه ا ه نبېېي علیېېه السېېالم داسېېې دعېېا‬
‫وکېېړه ‪« :‬بېېارك هللا علېېیمم أهېېل بیېېت» فقالېېت لېېه نسېېیبة‪:‬‬
‫ادع هللا أن نرافقَ في الجنة‪ ،‬فقال‪« :‬اللهم ادعلهم رفقېائي‬
‫في الجنة»‪.‬‬
‫‪‬په دې وخېت ابېي ابېن خلې کوښېښ کېاوه چېې نبېي علیېه‬
‫السالم شهید کړي‪ ،‬چې هغه خيله يوا ينې کس دی د نبېي‬
‫علیه السالم په مبارو الس مردار شو‪.‬‬

‫‪109‬‬
‫دنېېګ خېېتم شېېو‪ ،‬ابېېو سېېفیان وويېېل ‪ :‬دا د بېېدر د ورځېېې پېېه‬
‫دبدل کې‪.‬‬
‫‪‬په دې غېزا کېې حهېزه رضېي هللا عنېه شېهید او هنېدې لېه‬
‫خوا مثله شو‪ ،‬نبي علیه السالم وفرمايل ‪« :‬لئن أ هرني‬
‫هللا علېېى قېېريش فېېي مېېوطن مېېن الهېېواطن لمېېثلن بثالثېېین‬
‫ردال منهم‪ ،‬ولمن هللا نهى عن ال ُهثلة بعد ذلَ»‪.‬‬
‫‪‬په دې غزا کې ‪ ۷۰‬کسه مسېلهانان شېهیدن شېوي او ‪۲۳‬‬
‫کسه مشرکان وژل شوي‪.‬‬

‫‪110‬‬
‫د احد د غزا په ا ه قېرآن کېريم کېې هللا دېل داللېه النېدې مبېارو آيتونېه را‬
‫ین (‪)139‬‬ ‫نا ل کړل ‪َ :‬و َال تَ ِهنُوا َو َال تَ ْح َزنُوا َوأَ ْنتُ ُم ْالَ ْعلَ ْو َن إِنْ َُ ْنتُ ْم ُم ْؤ ِمنِ َ‬
‫ېس ا ْلقَې ْېو َم قَې ْېرح ِم ْثلُ ېهُ َوتِ ْل ې ََ ْالَيه ېا ُم نُ ې َدا ِولُ َها بَ ې ْی َن‬ ‫س ې ُم ْم قَې ْېرح فَقَ ې ْد َمې ه‬ ‫س ْ‬ ‫إِنْ يَ ْه َ‬
‫ین‬‫هللاُ َال يُ ِحېب الکهېالِ ِه َ‬ ‫ين آَ َمنُوا َويَته ِخ َذ ِمې ْن ُم ْم شُې َه َدا َء َو ه‬ ‫هللاُ اله ِذ َ‬
‫س َولِیَ ْعلَ َم ه‬ ‫النها ِ‬
‫ين (‪ )141‬أَ ْم‬ ‫ٍ ا ْل َمېېېېافِ ِر َ‬‫ين آَ َمنُېېېېوا َويَ ْه َحېېېې َ‬‫هللاُ الهېېېې ِذ َ‬
‫ص ه‬ ‫(‪َ { )140‬ولِېېېېیُ َه ِّح َ‬
‫ين َدا َهېېې ُدوا ِمېېې ْن ُم ْم َويَ ْعلَېېې َم‬ ‫سېېې ْبتُ ْم أَنْ تَېېېد ُْخلُوا ا ْل َجنهېېېةَ َولَ ههېېېا يَ ْعلَې ِېېم ه‬
‫هللاُ الهېېې ِذ َ‬ ‫َح ِ‬
‫ين } [آل عهران‪]142 ،141 ،۱۴۰ ،۱۳۹:‬‬ ‫رابِ ِر َ‬ ‫ال ه‬
‫ش ْلتُ ْم َوتَنَا َ ْعتُ ْم فِي‬ ‫هللاُ َو ْع َدهُ إِ ْذ تَ ُحسونَ ُه ْم بِ ِ ْذنِ ِه َحتهى إِ َذا فَ ِ‬ ‫ص َدقَ ُم ُم ه‬ ‫{ َولَقَ ْد َ‬
‫ېون ِمې ْن ُم ْم َمېنْ يُ ِريې ُد الېد ْنیَا َو ِمې ْن ُم ْم‬ ‫ر ْیتُ ْم ِمنْ بَ ْع ِد َمېا أَ َرا َُې ْم َمېا تُ ِحب َ‬ ‫ْالَ ْم ِر َو َع َ‬
‫ض ٍېل‬ ‫هللاُ ُذو فَ ْ‬ ‫ص َرفَ ُم ْم َع ْن ُه ْم لِیَ ْبتَلِېیَ ُم ْم َولَقَې ْد َعفَېا َعې ْن ُم ْم َو ه‬ ‫َمنْ يُ ِري ُد ْاْلَ ِخ َرٌَ ثُ هم َ‬
‫سېېېو ُل‬ ‫ون َعلَېېېى أَ َحېېې ٍد َوال هر ُ‬ ‫ون َو َال تَ ْلېېې ُو َ‬
‫رېېې ِع ُد َ‬ ‫ین (‪ )152‬إِ ْذ تُ ْ‬ ‫ېېؤ ِمنِ َ‬ ‫َعلَېېېى ا ْل ُهې ْ‬
‫يَ ْد ُعو َُ ْم فِي أُ ْخ َرا َُ ْم فَأَثَېابَ ُم ْم َغهاېا بِ َغې ِم لِ َمې ْی َال تَ ْح َزنُېوا َعلَېى َمېا فَېاتَ ُم ْم َو َال َمېا‬
‫ون} [آل عهران‪]153 ،152 :‬‬ ‫هللاُ َخبِیر بِ َها تَ ْع َهلُ َ‬ ‫صابَ ُم ْم َو ه‬ ‫أَ َ‬

‫‪111‬‬
‫د بنو نضیر غزا ‪ :‬بنو نضیر له مدينې سېره خېوا کېې يېوه‬
‫قبیلېېېه وه‪ ،‬لېېېه خېېېزر قبیلېېېې سېېېره يېېېې تېېېړون درلېېېوده‪ ،‬د‬
‫مسېېلهانانو سېېره يېېې هېېم د صېېلحې تېېړون الس لی ې ک ېړی‬
‫وو‪ .‬خو تړون يې مېات کېړ‪ ،‬يېو وخېت نبېي علیېه السېالم د‬
‫ځینو ملګرو سېره د يهېودو پېه دې ځېای کېې يېو ديېوال تېه‬
‫ناست وو‪ ،‬نو دوي د نبېي علیېه السېالم د وژلېو پېالن دېو‬
‫کړ چې نبي علیه السالم ته د وحې په ذريعېه خبېر شېو‪ ،‬او‬
‫له دې ځای څخه وال ‪.‬‬

‫‪112‬‬
 ‫ا دامه‪..............................................‬‬
‫‪‬نبي علیه السالم محهد بن مسلهه ورولیېږه چېې نېور لېه مېدينې څخېه‬
‫وو ئ‪ ،‬ځکه تاسو غدر وکړ‪ ،‬نور دلته د نه شې اوسېیدلی‪ ،‬دوي‬
‫تلل خو ابن ابي ابېن سېلول ورسېره د ‪ ۲۰۰۰‬کسېانو وعېده وکېړه‬
‫او ورتېه يېېې وويېېل چېې وال نېېه شېېي‪ ،‬دوي بیرتېه پېېاتې شېول‪ ،‬او‬
‫نبي علیه السالم ته خبر ولیږه چې مېونږ نېه وو و او د دنېګ تیېاری‬
‫يې ونیوه‪.‬‬
‫‪‬نبي علیېه السېالم د صېحابه کرامېو سېره د دوي پېه لېور وخوځیېده او‬
‫بیېېر يېېې علېېي رضېېي هللا عنېېه تېېه ورکېېړ‪ ،‬يهېېودو چېېې ولیېېدل د غشېېو‬
‫باران يې پرې دو کړ‪.‬‬

‫‪113‬‬
‫تېه پېه تهېه ول‬ ‫‪ ‬خو دوي چېې د عبېد هللا بېن ابېي ابېن سېلول کومې‬
‫هغه معلوم نه شو‪ ،‬نبي علیه السالم محاصره کړه‪.‬‬
‫‪ ‬محاصره اوږده شوه‪ ،‬مسلهانانو يېې د خرمېا ونېې ووهلېې‪ ،‬هغېوي‬
‫مجبور شول‪ ،‬نبي علیېه السېالم تېه يېې وويېل ‪ :‬چېې مېونږ ووځېو‪،‬‬
‫نبي علیه السالم ورته وويل ‪ :‬دومره مال د ځېان سېره و لېی شې‬
‫چې په يو اوښ بار وي‪ ،‬او سرونه مو په آمن دي‪.‬‬
‫‪ ‬کله چې دوي وتېل خيېل کورنېه يېې وران کېړل چېې مسېلهانان تېرې‬
‫استفاده ونه کړي‪.‬‬

‫‪114‬‬
 ‫د مدينې څخه چې ووتل ځینې خیبېر تېه وال ل‪ ،‬چېې د مېدينې څخېه ‪۱۰۰‬‬
‫میله لرې پروت دی‪ ،‬او ځینې د شام دنوبي خوا ( درک ) نومي ځای‬
‫کې میشت شول‪.‬‬
‫د دې غېېزا پېېه ا ه هللا دېېل داللېېه النېېدې آيتونېېه راولیېېږل ‪ُ { :‬هې َېو اله ې ِذي‬
‫ب ِمېنْ ِديَېا ِر ِه ْم ِلَ هو ِل ا ْل َحشْې ِر َمېا َنَ ْنېتُ ْم أَنْ‬ ‫ين ََفَ ُروا ِمنْ أَه ِْل ا ْل ِمتَېا ِ‬ ‫أَ ْخ َر َ اله ِذ َ‬
‫ېث لَې ْم‬‫هللاُ ِمېېنْ َح ْیې ُ‬ ‫هللاِ فَأَتَېېا ُه ُم ه‬
‫ېن ه‬ ‫رېونُ ُه ْم ِمې َ‬ ‫يَ ْخ ُر ُدېېوا َو َنېېوا أَنه ُهې ْم َمېېانِ َعتُ ُه ْم ُح ُ‬
‫ېېون بُیُېېېوتَ ُه ْم بِأ َ ْيېېې ِدي ِه ْم َوأَ ْيېېې ِدي‬
‫ېېب يُ ْخ ِربُې َ‬ ‫ف فِېېېي قُلُېېېوبِ ِه ُم الر ْعې َ‬ ‫سېېېبُوا َوقَېېې َذ َ‬ ‫يَ ْحتَ ِ‬
‫هللاُ َعلَ ْی ِه ُم ا ْل َج َال َء‬‫ب ه‬ ‫را ِر (‪َ )2‬ولَ ْو َال أَنْ ََتَ َ‬ ‫ین فَا ْعتَبِ ُروا يَا أُولِي ْالَ ْب َ‬ ‫ا ْل ُه ْؤ ِمنِ َ‬
‫شېاقوا ه‬
‫هللاَ‬ ‫اب النهېا ِر (‪َ )۳‬ذلِېََ بِېأَنه ُه ْم َ‬ ‫لَ َع هذبَ ُه ْم فِي الد ْنیَا َولَ ُه ْم فِي ْاْلَ ِخ َر ٌِ َعې َذ ُ‬
‫ب} [الحشر‪]4 ۳ ،۲:‬‬ ‫ش ِدي ُد ا ْل ِعقَا ِ‬ ‫هللاَ فَ ِنه ه‬
‫هللاَ َ‬ ‫ن ه‬ ‫شا ِّ‬ ‫سولَهُ َو َمنْ يُ َ‬ ‫َو َر ُ‬

‫‪115‬‬
‫د احزاب غزا ‪ :‬ديته د خندن غزا هم وايې‪ ،‬چېې د هجېررت‬
‫په پنځم کال د شوال په میاشت کې واق شوی ده‪.‬‬
‫د غزا سبب ‪ :‬بنېو نضېیر لېه مېدينې څخېه وشېړل شېول‪ ،‬څېو‬
‫مشېېران يېېې مکېېې تېېه د قريشېېو سېېره د خبېېرو اتېېرو ليېېاره‬
‫وال ل‪ ،‬تر څو هغېوي ولهسېوي‪ ،‬قريشېو موافقېه وکېړه‪ ،‬بیېا‬
‫غطفان ته ورغلل‪ ،‬چې د بنو فزاره‪ ،‬بنېو مېره او اشېج هېم‬
‫ورسره موافٍ شول‪.‬‬

‫‪116‬‬
‫‪‬په دې ترتیب ټول سره د مدينې په طرف روان شول‪ ،‬کلېه‬
‫چې نبي علیه السالم خبېر شېو‪ ،‬د صېحابه کرامېو سېره يېې‬
‫مشوره وکړه‪ ،‬سلهان فارسي رضي هللا عنه ورته د خندن‬
‫مشوره ورکړه‪ ،‬د خندن کار پیل شو‪.‬‬
‫‪‬کلېېه چېېې مشېېرکان او ملګېېري يېېې مېېدينې تېېه رورسېېیدل د‬
‫خندن په لیدلو باندې حیران شوه‪ ،‬ځکه دوي داسې خندن‬
‫نه وو لیدلی‪.‬‬
‫‪‬د قريشېېو او ملګېېرو شېېهیر يېېې ‪ ۱۰۰۰۰‬او د مسېېلهانانو‬
‫شهیر ‪ ۳۰۰۰‬وو‪.‬‬

‫‪117‬‬
‫‪ ‬د يهودو له مشرانو څخه حیی بن احطب د بنېو قريکېه مشېر کعېب‬
‫بن مال ته ورغې چې دا هم دمسلهانانو سېره تېړون مېات کېړي‪،‬‬
‫باالخره هغو هم تړون مات کړ او له احزابو سره يوځای شو‪.‬‬
‫‪ ‬مدينه کې حاالت ډير خراب شول‪ ،‬نبي علیېه السېالم د بنېو قريضېؤ‬
‫سېېره تېېړون وکېېړي او پېېه بېېدل کېېې د مېېدينې د میېېوو دريهېېه برخېېه‬
‫ورکړي‪ ،‬خو انرارو د ديني عزت او غیرت په وده دا خبېره ونېه‬
‫منله‪ ،‬چې خاينانو سره بیا وهده او تړون وکړي‪.‬‬
‫‪ ‬دنېېګ پیېېل شېېو‪ ،‬د قريشېېو ځینېېې سېېياره د خنېېدن څخېېه پېېه ځینېېو‬
‫ځايونو کې ننوتل خو مسلهانانو يې ښه په میړانه مقابله وکړه‪.‬‬

‫‪118‬‬
‫‪ ‬د يهودو له مشرانو څخه حیی بن احطب د بنېو قريکېه مشېر کعېب‬
‫بن مال ته ورغې چې دا هم دمسلهانانو سېره تېړون مېات کېړي‪،‬‬
‫باالخره هغو هم تړون مات کړ او له احزابو سره يوځای شو‪.‬‬
‫‪ ‬مدينه کې حاالت ډير خراب شول‪ ،‬نبي علیېه السېالم د بنېو قريضېؤ‬
‫سېېره تېېړون وکېېړي او پېېه بېېدل کېېې د مېېدينې د میېېوو دريهېېه برخېېه‬
‫ورکړي‪ ،‬خو انرارو د ديني عزت او غیرت په وده دا خبېره ونېه‬
‫منله‪ ،‬چې خاينانو سره بیا وهده او تړون وکړي‪.‬‬
‫‪ ‬دنېېګ پیېېل شېېو‪ ،‬د قريشېېو ځینېېې سېېياره د خنېېدن څخېېه پېېه ځینېېو‬
‫ځايونو کې ننوتل خو مسلهانانو يې ښه په میړانه مقابله وکړه‪.‬‬

‫‪119‬‬
‫نعېېیم بېېن مسېېعود نبېېي علیېېه السېېالم تېېه راغېېې ورتېېه وويېېل ‪ :‬ه‬
‫مسلهان يم خو قېوم مېې خبېر نېه دی‪ ،‬ه د بنېو قريضېه ملګېری يېم‬
‫باور راباندې لري‪ ،‬ما ته امر وکړه ه څه وکړم‪ ،‬نبي علیه السېالم‬
‫ورته وويل ‪ ( :‬إنه َها أَ ْنتُ فِینَا َر ُدل َو ِ‬
‫احېد‪ ،‬فَ َخ ِّېذ ْل َعنهېا إنْ ا ْ‬
‫سېتَطَ ْعتُ ‪،‬‬
‫فَ ِ هن ا ْل َح ْر َب ُخ ْد َعة)‪.‬‬
‫نعېېیم بېېن مسېېعود رضېېي هللا عنېېه د خيلېېې ځیرکتیېېا څخېېه کېېار واخیسېېته د‬
‫قريشېېو او بنېېو قېېرين‪ ،‬تېېرمنځ يېېې در پېېې کېېړ‪ ،‬د دوي تېېر مېېنځ‬
‫اعتهاد ختم شو‪.‬‬
‫هللا دل دالله په احزابو باندې په توره او يخه شيه کېې ډيېر سېخت‬
‫باد روالوته او خیهې او ديګونه يې ورته چيه کېړل‪ ،‬هللا دېل داللېه‬
‫فتحه د مسلهانانو په برخه کړه‪.‬‬

‫‪120‬‬
‫‪ ‬د يهودو له مشرانو څخه حیی بن احطب د بنېو قريکېه مشېر کعېب‬
‫بن مال ته ورغې چې دا هم دمسلهانانو سېره تېړون مېات کېړي‪،‬‬
‫باالخره هغو هم تړون مات کړ او له احزابو سره يوځای شو‪.‬‬
‫‪ ‬مدينه کې حاالت ډير خراب شول‪ ،‬نبي علیېه السېالم د بنېو قريضېؤ‬
‫سېېره تېېړون وکېېړي او پېېه بېېدل کېېې د مېېدينې د میېېوو دريهېېه برخېېه‬
‫ورکړي‪ ،‬خو انرارو د ديني عزت او غیرت په وده دا خبېره ونېه‬
‫منله‪ ،‬چې خاينانو سره بیا وهده او تړون وکړي‪.‬‬
‫‪ ‬دنېېګ پیېېل شېېو‪ ،‬د قريشېېو ځینېېې سېېياره د خنېېدن څخېېه پېېه ځینېېو‬
‫ځايونو کې ننوتل خو مسلهانانو يې ښه په میړانه مقابله وکړه‪.‬‬

‫‪121‬‬
‫‪ -۵‬د بنېېېېو قريکېېېېه غېېېېزا ‪ :‬دا غېېېېزا هېېېېم د احېېېېزاب د غېېېېزا‬
‫وروسته د هجرت په پنځم کال ترسره شوه‪.‬‬
‫سېېبب يېېې ‪ :‬د بنېېو قريکېېه غېېدر او د قريشېېو سېېره د دوي‬
‫مرسته او کوم وو‪ ،‬چې دوي هم په ډير سخت حالت کې‬
‫د مسلهانانو سره تړون مات کړ‪.‬‬
‫کېېېه چیرتېېېه د احېېېزاب غېېېزا پېېېه دې طريقېېېه سېېېرته نېېېه وه‬
‫رسیدلی‪ ،‬شايد مسلهانان لېه منځېه تللېي ول‪ ،‬نېو نبېي علیېه‬
‫السېېېالم دويتېېېه د درس ورکولېېېو پېېېه خېېېاطر سېېېزا ورکېېېول‬
‫غوښتل‪ ،‬تر څو بل څوو د خيلو ګاونډيانو سره داسېې کېار‬
‫ونه کړي‪.‬‬

‫‪122‬‬
‫‪ ‬عايشه رضي هللا عنهېا روايېت کېوي‪ ،‬کلېه چېې نبېي علیېه السېالم د‬
‫احېېزاب د غېېزا نېېه و ګېېار شېېو‪ ،‬وسېېله يېېې کېښېېوده‪ ،‬او غسېېل ي ېې‬
‫وکړ‪ ،‬چې دبريل علیه السالم راغې چې په سر يې ګېرد پېروت وو‪،‬‬
‫نبي علیه السالم ته يې وويل ‪ :‬وسله دی ايښې ده؟ قسم په هللا مېا‬
‫ال تر اوسه وسله نه ده ايښې نبي علیه السېالم ورتېه وويېل ‪ :‬چېې‬
‫چیرته هغه ورته د بنو قريضه په لور اشاره وکړه‪.‬‬
‫‪ ‬نبېېي علیېېه السېېالم سهدالسېېه صېېحابه کرامېېو تېېه امېېر وکېېړ‪ ،‬چ ېې د‬
‫ما يګر لهونځ بنو قريضه ته ورسوئ‪ ،‬نبي علیېه السېالم راووتېه‪،‬‬
‫علېېي رضېېي هللا عنېېه بیېېر نیېېولی وو‪ ۳۰۰۰ ،‬مسېېلهانان چېېې ‪۲۶‬‬
‫اسونه هم ورسره وو روان شول‪.‬‬

‫‪123‬‬
‫مسلهانانو ‪ ۲۵‬شيې محاصره کړل‪ ،‬باالخره يې د نبي علیېه السېالم‬
‫فیرلې ته غا ه کېښوده او راکو شول‪.‬‬
‫سعد بن معاذ رضي هللا عنېه چېې د بنېو قريکېو سېره تېړون درلېوده‬
‫داسېېې فیرېېله وکېېړه‪ ،‬دنګېېي خل ې دی ووژل شېېي‪ ،‬اوالدونېېه دی‬
‫اسیران يا غالمان شېي‪ ،‬مالونېه دی تقسېیم شېي‪ ،‬نبېي علیېه السېالم‬
‫ههدا فیرله نافذه کړه‪.‬‬
‫په ههدې سره د يهودو غېدر‪ ،‬دسیسېی او فريبونېه د مېدينې لېه شېا‬
‫او خوا څخه د تل لياره ختم شول‪.‬‬

‫‪124‬‬
‫هللا دل دالله د بنو قريکو په ا ه الندې مبارو آيتونه رانېا ل کېړل ‪{ :‬‬
‫سېتَأْ ِذ ُن فَ ِريېٍ‬ ‫ېار ِد ُعوا َويَ ْ‬ ‫َوإِ ْذ قَالَتْ طَائِفَة ِم ْن ُه ْم يَا أَ ْه َل يَ ْث ِر َب َال ُمقَېا َم لَ ُمې ْم فَ ْ‬
‫ون إِ هال فِې َرا ارا‬ ‫ون إِ هن بُیُوتَنَا َع ْو َرٌ َو َما ِه َي بِ َع ْو َر ٌٍ إِنْ يُ ِريې ُد َ‬ ‫ِم ْن ُه ُم النهبِ هي يَقُولُ َ‬
‫سئِلُوا ا ْلفِ ْتنَةَ َْلَتَ ْو َهېا َو َمېا تَلَبهثُېوا‬ ‫(‪َ )13‬ولَ ْو ُد ِخلَتْ َعلَ ْی ِه ْم ِمنْ أَ ْقطَا ِر َها ثُ هم ُ‬
‫ېون ْالَ ْدبَېېا َر‬‫هللاَ ِمېېنْ قَ ْبې ُل َال يُ َولې َ‬‫سېېی ارا (‪َ )14‬ولَقَې ْد ََېېانُوا َعا َهې ُدوا ه‬ ‫بِ َهېېا إِ هال يَ ِ‬
‫ت‬‫ېن ا ْل َه ْېو ِ‬ ‫ُوال (‪ )15‬قُ ْل لَنْ يَ ْنفَ َع ُم ُم ا ْلفِ َرا ُر إِنْ فَې َر ْرتُ ْم ِم َ‬ ‫سئ ا‬ ‫ان َع ْه ُد ه‬
‫هللاِ َم ْ‬ ‫َو ََ َ‬
‫یال } [الحزاب‪.]1۶ - 13 :‬‬ ‫أَ ِو ا ْلقَ ْت ِل َوإِ اذا َال تُ َهته ُع َ‬
‫ون إِ هال قَلِ ا‬
‫ف فِي قُلُېوبِ ِه ُم‬ ‫اصی ِه ْم َوقَ َذ َ‬ ‫صیَ ِ‬ ‫ب ِمنْ َ‬ ‫ين َا َه ُرو ُه ْم ِمنْ أَه ِْل ا ْل ِمتَا ِ‬ ‫{ َوأَ ْن َز َل اله ِذ َ‬
‫ضې ُه ْم َو ِديَېا َر ُه ْم‬‫ون فَ ِريقاېا (‪َ )26‬وأَ ْو َرثَ ُمې ْم أَ ْر َ‬ ‫س ُر َ‬ ‫ون َوتَأْ ِ‬‫ْب فَ ِريقاا تَ ْقتُلُ َ‬ ‫الرع َ‬
‫ش ْي ٍء قَې ِدي ارا } [الحېزاب‪:‬‬ ‫هللاُ َعلَى َُ ِّل َ‬ ‫ان ه‬ ‫ضا لَ ْم تَطَئُو َها َو ََ َ‬ ‫َوأَ ْم َوالَ ُه ْم َوأَ ْر ا‬
‫‪.]27 ،26‬‬

‫‪125‬‬
 ‫د نبي علیه السالم غزاګانې‬
‫‪ -۶‬د حديبیې غزا ‪ :‬دا غېزا د هجېرت پېه شېيږم کېال پېه ذی الحجېه کېې‬
‫پېښه شوه‪.‬‬
‫د پېښېېېدو سېېبب ‪ :‬نبېېي علیېېه السېېالم خېېوب ولیېېده چېېې ده او ص ېحابه‬
‫کرامو سرونه خريلي وي او په پوره امنیت بیېت هللا تېه وال شېي‪ ،‬نبېي‬
‫علیېېه السېېالم صېېحابه کرامېېو تېېه د عهېېرې کولېېو امېېر وکېېړ‪ ،‬انرېېار او‬
‫مهېېادرين پېېه ډيېېر شېېون سېېره روان شېېول‪،‬چې يېېو شېېهیر اعېېراب هېېم‬
‫ورسره وه‪،‬‬
‫نبي علیه السالم د ذوالحلیفه څخه احرام وتا ه‪ ،‬تر څو قېريش پېوه شېي‬
‫چې د دنګ اراده نه لري‪ ،‬او د بیت هللا د احترام پېه ودېه يېې اوښېان او‬
‫نور څاروي روان کړل‪.......‬‬

‫‪126‬‬
 ‫ادامه‪...................................‬‬
‫نبي علیه السالم سېره تقريبېا ا ‪ ۱۵۰۰‬صېحابه ول چېې د تېورو پرتېه‬
‫بله وسله ورسره نه وه‪ ،‬غسفان ته چېې کلېه ورسېیدل چېا ورتېه‬
‫وويل ‪ :‬چې قريشو د پړانګانو پوستکي اغوستي او قسېم يېې کېړی‬
‫چې مکی ته به ورنه داخل نش ‪ ،‬نبي علیه السالم وفرمايېل ‪ :‬يَېا‬
‫ب‪َ ،‬مېېا َذا َعلَې ْی ِه ْم لَې ْېو َخلهې ْېوا بَ ْینِېېي َوبَې ْی َن‬ ‫ش! لَقَې ْد أَ ََلَې ْت ُه ْم ا ْل َحې ْېر ُ‬
‫ېح قُې َر ْي ٍ‬ ‫َو ْيې َ‬
‫ان الهې ِذي أَ َرا ُدوا‪َ ،‬وإِنْ أَ ْ َه َرنِېي ه‬
‫هللاُ‬ ‫صېابُونِي ََې َ‬ ‫ب‪ ،‬فَې ِنْ ُهې ْم أَ َ‬ ‫سائِ ِر ا ْل َع َر ِ‬ ‫َ‬
‫ين‪َ ،‬وإِنْ لَې ْم يَ ْف َعلُېوا قَېاتَلُوا َوبِ ِهې ْم قُې هوٌ‪،‬‬ ‫س َېال ِم َوافِې ِر َ‬ ‫اإل ْ‬ ‫َعلَ ْی ِه ْم َد َخلُوا فِي ْ ِ‬
‫هللاُ بِې ِه َحتهېى‬‫فَ َها تکن قُ َر ْيش‪ ،‬فو هللا َال أَ َ ا ُل أُ َدا ِه ُد َعلَېى الهې ِذي بَ َعثَنِېي ه‬
‫سالِفَةُ‬‫هللاُ أَ ْو تَ ْنفَ ِر َد َه ِذ ِه ال ه‬
‫يُ ْک ِه َرهُ ه‬

‫‪127‬‬
‫حديبیې ته رسیدل ‪ :‬کلېه چېې حېديبیې تېه ورسېیدل‪ ،‬د خزاعېه قبیلېې‬
‫څېېه کسېېان راغلېېل‪ ،‬او د نبېېي علیېېه السېېالم څخېېه يېېې د هېېدف پوښېېتنه‬
‫وکړه‪ ،‬هغه ورته وويل ‪ :‬چې د عهرې څخه بله اراده نه لرم‪،‬بیا يې‬
‫قريشېېېوته وويېېېل ‪ :‬دنېېېګ مېېېه کېېېوئ‪ ،‬دوي عهېېېره کېېېوي او ځي‪،‬خېېېو‬
‫قريشو قسم وکړ چې هی کله به په ور مکې ته داخل نشي‪.‬‬
‫بیا يې عهرو بن مسعود الثقفي ورولیږه چې نبي علیه السېالم سېره‬
‫خبرې وکړي‪ ،‬کلېه چېې دا د ځینېو اصېحابو سېره تېر خبېرو وروسېته‬
‫مکېېې تېېه راغېېې نېېو د صېېحابه کرامېېو او نبېېي علیېېه السېېالم بېې کچېېې‬
‫مینې څخه يې قريش وويرولخو هغوي ونه منله‪.‬‬

‫‪128‬‬
 ‫ادامه‪.........................‬‬
‫بیېېا نبېېي علیېېه السېېالم عثهېېان رضېېي هللا عنېېه ورولیېېږه‪ ،‬څېېه وخېېت‬
‫وروسېېته د عثهېېان رضېېي هللا عنېېه د شېېهادت اوا ه شېېوه‪ ،‬نبېېي علیېېه‬
‫السالم د بدل اخیستلو لياره د صحابه وو څخه د (طلېح) ونېې النېدې‬
‫په دنګ کولو بیعت واخیسته‪.‬‬
‫د بیعېېت څخېېه د قريشېېو خبريېېدل ‪ :‬کلېېه چېېې قېېريش خبېېر ش ېوه چېېې د‬
‫سولې لياره يې الندې شرطونه و اندې کړل ‪:‬‬
‫‪ -۱‬نبي علیه السالم دی کال تېه راشېي‪ ۳ ،‬ورځېې بېه مکېه کېې وي‪،‬‬
‫تورې او نیزې به ورسره وي‪ ،‬توري به پېه تیکېو کېې پټېې وي‪ ،‬خېو‬
‫نوره وسله به نه وي‪.‬‬
‫‪ -۲‬داتړون د لس کالو لياره دی‪.‬‬
‫‪ -۳‬که د نبي علیه السالم ملګرې مکې ته راشي هغه به نه ورکېوي‬
‫او د قريشو ملګري به ورکوي‪.‬‬
‫‪129‬‬
 ‫ادامه‪...................................‬‬
‫مسېېلهانانو تېېه دغېېه شېېرطونه کهېېزوري ښېېکاره شېېوه‪ ،‬پېېه دې خبېېره‬
‫بانېېدې خېېوښ نېېه وه‪ ،‬نبېېي علیېېه السېېالم صېېحابه کرامېېو تېېه د احېېرام‬
‫ختهولو وويل‪ ،‬خېو هغېوي د ډيېر خفګېان لېه ودېې دا کېار ونکېړ‪ ،‬بیېا‬
‫نبېېي علیېېه السېېالم خيلېېه دا کېېار وکېېړ‪ ،‬نېېو صېېحابه کرامېېو هېېم س ېرونه‬
‫وخريل‪.‬‬
‫صېېحابه کرامېېو تېېه دا ښېېکاره مېېاتې ګڼلېېه خېېو پېېه قېېرآن کېېريم کېېې پېېه‬
‫ښکاره فتحې سره ياده شېوه‪ ،‬او د فتحېې پېه نېوم پېوره سېورت نېا ل‬
‫شو‪ ،‬هللا تعالی فرمايې ‪{ :‬إِنها فَتَ ْحنَا لَ ََ فَ ْت احېا ُمبِیناېا (‪ )1‬لِیَ ْغفِې َر لَې ََ ه‬
‫هللاُ‬
‫ص َراطاا ُم ْ‬
‫ستَقِی اها‬ ‫َما تَقَ هد َم ِمنْ َذ ْنبِ ََ َو َما تَأ َ هخ َر َويُتِ هم نِ ْع َهتَهُ َعلَ ْی ََ َويَ ْه ِديَ ََ ِ‬
‫ر ارا َع ِزي ازا} [الفتح‪]3 - 1 :‬‬ ‫ر َر َك ه‬
‫هللاُ نَ ْ‬ ‫(‪َ )2‬ويَ ْن ُ‬

‫‪130‬‬
 ‫‪ -۷‬د خیبر غزا ‪ :‬د هجرت پېه ‪ ۷‬کېال‪ ،‬د محېرم پېه وروسېتیو کېې واقې‬
‫شوی ده‪ ،‬خیبر د مدينې د شهال په سل میله کې لرې دی‪ ،‬چې يهوديېان‬
‫پکې اوسیدل‪.‬‬
‫د غزا سبب ‪ :‬د قريشو د سولې وروسته نبي علیه السېالم غوښېتل چېې‬
‫د مېېدينې شېېااو خېېو ترېېفیه کېېړي‪ ،‬ځکېېه دوي پېېه خیبېېر کېېې مض ېبوطې‬
‫کالګېېانې لرلېېې‪ ،‬د فريېېب‪ ،‬دوکېېې‪ ،‬وسېېلې‪ ،‬مههېېاتو او ‪ ۱۰۰۰۰‬پېېوځ يېېې‬
‫پکې ځای پر ځای کړی وو‪.‬‬
‫نبي علیه السالم ‪ ۱۶۰۰‬سياهیان چې ‪۲۰۰‬اسېونه هېم ورسېره وه‪ ،‬کلېه‬
‫چې خیبر ته نږدې شول نو صحابه کرامېو تېه يېې د دريېدلو امېر وکېړ او‬
‫دا دعا يې وکړه ‪« :‬اللهم رب السهاوات وما أ للن‪ ،‬ورب الرضین وما‬
‫أقللن [حهلن]‪ ،‬ورب الشیاطین وما أضېللن‪ ،‬ورب الريېاح ومېا ذريېن‪ ،‬إنېا‬
‫نسألَ خیېر هېذه القريېة وخیېر أهلهېا‪ ،‬ونعېوذ بېَ مېن شېرها وشېر أهلهېا‬
‫وشر ما فیها‪ ،‬أقدموا باسم هللا»‪.‬‬
‫‪131‬‬
‫کله چې ورسیدل نبېي علیېه السېالم د حرېن النطېاٌ نېومې کېال سېره نېږدې‬
‫کو شو‪ ،‬يهودو ههدلته دنګیالي راټېول کېړي وه‪ ،‬حبېاب بېن منېذر رضېي‬
‫هللا عنېېېه ورتېېېه وويېېېل ‪ :‬د دې کېېېال خلېېې ښېېېه غشېېېي ويشېېېتونکي او پېېېه‬
‫مسلهانانو باندې لو دي او بله دا چې کیدای شي د خرما د ونېو څخېه پېه‬
‫استفادې سره د شيې حهله وکړي‪ ،‬نبېي علیېه السېالم بېل ځېای تېه وال او‬
‫دنګ يې شېروع کېړ‪ ،‬ديهېودو کالګېانې د يېو بېل پسېې فتحېه کیېدې‪ ،‬يېواځې‬
‫دوه اخرې کالګانې پاتې شوې هغوي د سولې غوښتنه وکېړه او ويېې ويېل‬
‫‪ :‬مېېونږ پريېېږدې د خيلېېو اوالدونېېو او دېېامو سېېره لېېه دې ځايېېه وال شېو‪،‬‬
‫دلته ترې ډيرې وسلې او د تورات ځینې نسخې پاتې شوې‪ ،‬چې نبي علیه‬
‫السالم ورته وروسته ورکېړې‪ ،‬پېه دې غېزا کېې ‪ ۹۳‬يهوديېان وژل شېوي‬
‫وه‪ ،‬او ‪ ۱۵‬مسلهانان شهیدان شوي وه‪.‬‬

‫‪132‬‬
‫‪ -۸‬د مؤته غزا ‪ :‬مؤتېه شېام تېه نېږدې د يېو کلېي نېوم وو‪ ،‬اوس يېې نېوم‬
‫کېېرو دی‪ ،‬د بحېېر میېېت دنېېوب ختېېیځ خواتېېه پېېروت دی‪ ،‬نومېېو ې غ ېزا د‬
‫هجرت په اتم کال د دهاد االول کې پېښه شوه‪.‬‬
‫د غېېزا سېېبب ‪ :‬نبېېي علیېېه السېېالم د برېېرې والېېي حېېارث بېېن ابېېي شېېهر‬
‫الغساني چې د هرقل له خوا ټاکل شوی وو‪ ،‬د حارث بېن عهیېر اال دي پېه‬
‫الس يو لی ولیږه‪ ،‬هغه يې اسالم ته رابللې وه‪،‬د نبي علیه السالم قاصېد‬
‫يې شهید کړ‪ ،‬نبېي علیېه السېالم چېې خبېر شېو‪ ،‬نېو ‪ ۳۰۰۰‬سېياهیان يېې د‬
‫يد بن حارثه تر مشر الندې ولیږل‪ ،‬او ورته يې وويل ‪ :‬کېه يېد شېهید‬
‫شو‪ ،‬نو مشر به دعفر وي‪ ،‬که دعفر شهید شو‪...،‬‬

‫‪133‬‬
 ‫ادامه‪......................................‬‬
‫نو مشر به مو عبد هللا بن رواحه وي‪ ،‬بیېا يېې يېد رضېي هللا عنېه تېه‬
‫امېېر وکېېړ چېېې د حېېارث بېېن عهیېېر رضېېي هللا عنېېه د شېېهادت ځېېای تېېه‬
‫ورشېېي‪ ،‬او دا نرېېیحت يېېې ورتېېه وکېېړ ‪« :‬أوصېېیمم بتقېېوى هللا وبهېېن‬
‫معمم من الهسلهین خی ارا‪ ،‬اغزوا باسم هللا‪ ،‬في سبیل هللا من َفر باَّلل‪،‬‬
‫ال تغېېېدروا وال تقتلېېېوا ولیېېې ادا‪ ،‬وال امېېېرأٌ وال َبیېېې ارا فانیاېېېا‪ ،‬وال منعېېېزالا‬
‫برومعة‪ ،‬وال تقربوا نخال‪ ،‬وال تقطعوا شج ارا‪ ،‬وال تهدموا بناء‪.......‬‬
‫نبېېي علیېېه السېېالم هېېم د لښېېکر سېېره تېېر يېېو ځېېای وال ‪ ،‬کلېېه چېې دوي‬
‫معېېان نېېومې ځېېای تېېه ورسېېیدل خبېېر شېېو چېېې هرقېېل د دوي د مق ېابلې‬
‫لياره ډير لښکر راټول کړی‪ ،‬او په ماب چې عهان په شااو خوا کېې د‬
‫بلقاء برخه ده‪ ،‬چې ځینې عربان هم ورسره دي‪،‬‬

‫‪134‬‬
 ‫ادامه‪.........................‬‬
‫مسلهانانو مشوره ورکړه‪ ،‬چې نبېي علیېه السېالم تېه خبېر ورکېړه‪ ،‬يېا بېه‬
‫مرسته راولیږي او يا به بل هدايت راکړي‪ ،‬خو عبد هللا بن رواحه رضي‬
‫هللا عنېېه وويېېل‪ :‬دا تاسېېو چېېې څېېه بېېد بېېول پېېه حقیقېېت کېېې ههېېدې ليېېاره‬
‫واوتلي ياست‪،‬يا فېتح او يېا شېهادت‪ ،‬دنېګ شېروع شېو‪ ،‬يېد بېن حارثېه‪،‬‬
‫دعفر او عبد هللا بن رواحه رضي هللا عنهم د يو بل پسې شهیدان شېول‪،‬‬
‫اخر کې خالد بن ولیېد رضېي هللا عنېه مشېر شېو‪ ،‬چېې پېه اسېالم کېې د ده‬
‫لومړن دګړه وه‪ ،‬دا د عربي ټاپو و مې نه بهر لومړن دګېړه وه چېې‬
‫د مسلهانانو او رومیانو ترمنځ وشوه‪ ،‬ني علیه السالم په کې مودود نه‬
‫وه خو د مسلهانانو د ډيروالي په وده ورته غزا وايې‪ ،‬نبي علیه السالم‬
‫د ههدې دګړې نېه وروسېته خالېد بېن ولیېد رضېي هللا عنېه تېه سېی هللا‬
‫لقب ورکړ‪.‬‬

‫‪135‬‬
 ‫‪ -۹‬دمکې دفتحې غزا ‪ :‬پېه اتېم هې کېال د روژې پېه میاشېت کېې واقې‬
‫شوی دی‪.‬‬
‫د غزا سبب ‪ :‬د حديبیې له سولې وروسته هرې قبیلې دا حٍ درلوده چېې‬
‫د قريشېېو سېېره ملګېېري کیېېږي‪ ،‬او کېېه د نبېېي علیېېه السېېالم سېېره‪ ،‬پېېه اسېېاس‬
‫بنوبکر د قريشو او خزاعه د نبي علیه السېالم سره ملګري شول‪ ،‬پېه دې کېال‬
‫بنېېوبکر پېېه خزاعېېه حهلېېه وکېېړه او ن ېژدې شېېل کسېېه يېېې تېېرې ووژل‪ ،‬او‬
‫قريشو ورسره مالي او د وسلې مرسته وکړه‪.‬‬
‫نبي علیه السالم په پټه باندې په مکې باندې د حهلې اراده وکېړه‪ ،‬ځکېه چېې‬
‫دنګ يې نه غوښته‪ ،‬يو طرف ته مسجد الحېرام وهېاو بلېه ودېه دا وه کېه‬
‫شوی وايې ډير خل به وژل شوي وه‪.‬‬
‫خو خاطب بن ابي بلتعه يوې بوډ تېه لیې ورکېړی وه چېې قېريش خبېر‬
‫کړي‪.‬‬

‫‪136‬‬
‫عهېېر رضېېي هللا عنېېه يېېې د مېېرګ غوښېېتنه وکېېړه او نبېېي علیېېه السېېالم‬
‫وفرمايل ‪« :‬يا عهر؛ إنه قد شهد بدرا‪ ،‬وما يېدريَ لعېل هللا اطلې علېى‬
‫أهل بدر فقال لهم‪ :‬اعهلوا ما شئتم؛ فقد غفرت لمم»‪.‬‬
‫نبېېي علیېېه السېېالم د روژې پېېه ‪ ۱۰‬نېټېېه د ‪ ۱۰۰۰۰‬صېېحابه کرامېېو‬
‫سره چې په الره کې ورسره د نېورو قبیلېو خلې هېم يوځېای شېول‪ ،‬د‬
‫سختیو په وده نبي علیه السالم روژه وخو له‪ ،‬په ( الکهېران ) کېې‬
‫ابېېو سېېفیان ددوه نېېورو کسېېانو ونیېېول شېېو او نبېېي علیېېه السېېالم تېېه‬
‫راوستل شو‪ ،‬ده ايهان راو ‪ ،‬عبېاس رضېي هللا عنېه هېم ايهېان راو ی‬
‫وو‪ ،‬د هجېېرت پېېه نیتېېروان شېېوی وو‪ ،‬چېېې پېېه الره کېېې د نبېېي علیېېه‬
‫السالم سره مخ شو‪.‬‬

‫‪137‬‬
‫نبي علیه السالم اعالن وکړ ‪ :‬څوو چې په مسجد‪ ،‬د ابو سفیان پېه‬
‫کور او يا په خيل کور کې ځان پسې دروا ې بندې کړي هغېه بېه پېه‬
‫امن کې وي‪ ،‬خو له دې حکم نه ‪ ۱۵‬کسان مستثنی دي‪.‬‬
‫نبي علیه السالم طواف وکړ‪ ،‬بیا د ‪ ۳۶۰‬بوتان مات کېړل‪ ،‬او د بیېت‬
‫په دوا ه کې يې وفرمايل ‪ :‬ای قريشو !!! تاسو څه فکر کېوئ چېې‬
‫ه به تاسو سره څه کوم‪ ،‬هغوي وويل‪ :‬حتها ا به راسېره ښېه کېوی‪،‬‬
‫ځکه ته مونږ عزتهند وروراو وراره يې‪ ،‬نبي علیه السالم وويېل ‪:‬‬
‫ه هغه څه ووايم چې مېا ورور يوسې علیېه السېالم مخکېې ويلېی‬
‫ین }‬ ‫هللاُ لَ ُم ْم َو ُه َو أَ ْر َحې ُم الې هر ِ‬
‫اح ِه َ‬ ‫وه ‪{ :‬قَا َل َال تَ ْث ِر َ‬
‫يب َعلَ ْی ُم ُم ا ْلیَ ْو َم يَ ْغفِ ُر ه‬
‫[يوس ‪.]92 :‬‬

‫‪138‬‬
‫بیا يې په صفاء کې خلې راټېول شېول او د نبېي علیېه السېالم سېره‬
‫يېېې بیعېېت وکېېړ‪ ،‬چېېې هنېېده رضېېي هللا عنهېېا هېېم پېېه دې کېېې وه‪ ،‬نبېېي‬
‫علیه السالم په ‪ ۱۵‬کسیزه ډله کې شهارلی وه‪.‬‬
‫نبي علیه السالم بالل رضي هللا عنه تېه وويېل ‪ :‬چېې د ماسيښېین د‬
‫لهانځه ليېاره د کعبېې پېه بېام اذان وکېړي‪ ،‬دا کېار پېه هغېو خلکېو بېد‬
‫ولګیده چې تر اوسه مسلهانان شوي نېه وه‪ ،‬خېو نبېي علیېه السېالم‬
‫دا کار قرداا د يو لوی حکهت په خاطر وکړ‪.‬‬

‫‪139‬‬
 ‫‪ -۱۰‬د حنین غزا ‪ :‬د هجرت په اتم کال د شوال په لسهه ترسره شوی‪.‬‬
‫سبب يې ‪ :‬کله چې مکه فتحه شېوه‪ ،‬نېو د هېو ان او ثقیې قبیلېو داسېې‬
‫فکېېر وکېېړ‪ ،‬چېېې دوي پسېېې د دوي وار دی‪ ،‬غوښېېتل يېېې چېېې دوي پېېرې‬
‫و ادې شېېي‪ ،‬د دنېېګ مشېېر يېېې مالېې بېېن عېېوف وو‪ ،‬ده امېېر وکېېړ چېېې‬
‫مالونه‪ ،‬ښځې‪ ،‬اوالدونه او حیوانات د دنګ میېدان راولېي‪ ،‬دی ليېاره چېې‬
‫ددوي ثبېېات سېېبب شېېي‪ ،‬پېېه دې دګېېړه کېېې د دوي شېېهیر ( ‪ ۲۰‬او ‪) ۳۰‬‬
‫رو ترمنځ وو‪.‬‬
‫نبي علیه السالم هم اعېالن وکېړ‪ ،‬د مودېوده صېحابه کرامېو سېره د مکېې نېوي‬
‫مسېېلهانان هېېم يوځېېای شېېول‪ ،‬کلېېه چېېې د حنېېین وادي تېېه ورسېېیدل‪ ،‬س ېهار‬
‫وختي هو ان راووتل مسلهانانو ورته ماتی ورکړه‪.....‬‬

‫‪140‬‬
‫عثهېېان رضېېي هللا عنېېه د دلښېېکر د تجهیېېز دريهېېه برخېېه راو ه‪ ،‬نبېېي‬
‫علیه السالم يې په ا ه وفرمايل ‪َ « :‬ما َ‬
‫ض هر ُع ْث َه ُ‬
‫ان َما َع ِهې َل بَ ْعې َد َهې َذا‬
‫ا ْلیَ ْو ِم» ‪ .‬قَالَ َها ِم َرا ارا‪.‬‬
‫نبېېي علیېېه السېېالم او ملګېېري يېېې د درې صېېادقه ملګېېرو( کع ېب بېېن‬
‫مال ‪ ،‬هالل بن امیه او مراره بن ربیعه ) پرته نور ټول وال ل‪.‬‬
‫نبي علیه السالم ته فقیران راغلل ورته يې وويل ‪ :‬مېونږ د سېورل‬
‫لياره څه نه لرو‪ ،‬نبي علیه السالم هېم ورتېه وويېل ‪ :‬ه هېم څېه نېه‬
‫لېېرم‪ ،‬دوي د هللا دېېل داللېېه پېېه الره کېېې د صېېدقې نېېه کولېېو پ ېه ودېېه‬
‫افسوس کاوه‪.‬‬

‫‪141‬‬
‫په دې غزا کې څه دپاسه اتیا کسانو د دګړی څخېه د پېاتې کیېدو بهېانې‬
‫کېېړی وې‪ ،‬ځینېېې اعرابېېو هېېم نبېېي علیېېه السېېالم تېېه بېېې اساسېېه عذرونېېه‬
‫وکړل چې نبي علیه السالم ومنل‪.‬‬
‫نبي علیه السالم د ‪ ۳۰۰۰۰‬ملګرو سېره چېې ‪ ۱۰۰۰۰‬اسېونه ورسېره‬
‫وه‪ ،‬تبوو ته ورسیده‪ ،‬هلته تقريبا ا ‪ ۲۰‬ورځې پاتې‪ ،‬خو د دګېړی سېره‬
‫مخامخ نه شوه‪ ،‬دا غزا د نبي علیه السالم اخرن غزا وه‪.‬‬
‫د دې غزا يادونه هللا دل دالله په سورت توبه کې کېړی‪ ،‬او د منېافقینو‬
‫د عذرونو په قبلولو کې د عتاب په ا ه هم آيتونه را نا ل شول‪.‬‬

‫‪142‬‬
 ‫درسونه او پندونه‬
‫په اسالم کې د دنګ مشروعیت‪ ،‬اسباب او عام قواعد ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د نبېېي علیېېه السېېالم د دعېېوت پېېه مېېوعکې پیېېل شېېو‪ ،‬او نبېېي علیېېه‬
‫السالم به د هللا دل دالله وحې خلکو ته بیانوله‪ ،‬خو د مکې مشېرکانو‬
‫د دعوت ځواب په مسخر او ملنډو ورکړ‪ ،‬بیا يېې پېه نبېي علیېه السېالم‬
‫باندې دروا وتړل‪ ،‬بیا يې د نبي علیه السالم د وژلو پالن دو کړ‪.‬‬
‫‪ -۲‬نبېېېي علیېېېه السېېېالم تېېېه هللا تعېېېالی د امېېېن ځېېېای پېېېېدا کېېېړ‪ ،‬دعېېېوت‬
‫پرمختېېګ وکېېړ‪ ،‬خېېو پېېه دې ځېېای کېېې هېېم نبېېي علیېېه السېېالم لېېه دوه‬
‫شیطاني قېواوو سېره مېخ شېو‪ ،‬چېې يېوه قېوه د مکېې مشېرکان او بېل د‬
‫مدينې يهود وه‪.‬‬

‫‪143‬‬
‫‪ -۳‬د دهاد له ادېا ې مخکېې بېه نبېي علیېه السېالم تېه هللا تعېالی د‬
‫صبر او غم امر کاوه‪ ،‬لکه هللا تعېالی فرمېايې ‪َ { :‬و ْ‬
‫اصېبِ ْر َعلَېى َمېا‬
‫یال} [الهزمل‪.]10 :‬‬ ‫يَقُولُ َ‬
‫ون َواه ُْج ْر ُه ْم َه ْج ارا َد ِه ا‬
‫‪ -۴‬مشرکان د نبي علیېه السېالم او مسېلهانانو د صېبر او حوصېلې‬
‫څخه ناو ه استفاده کوله او نور لهونه به يې هم پېرې کېول‪ ،‬خېو‬
‫کله چې نبي علیه السالم مدينې تېه راغېې‪ ،‬نېو د يهېودو خباثېت هېم‬
‫مودود وه‪ ،‬نېو لېه يېو لېورې د مکېې د مشېرکانو دښېهني او لېه بېل‬
‫لېېورې د يهېېودو يوناڅېېاپي يرغېېل‪ ،‬نېېو د وخېېت ضېېرورت وو چېېې د‬
‫ور دفاع بايد په ور سره وشي‪.‬‬

‫‪144‬‬
 ‫په دې اساس هللا دېل داللېه مسېلهانانو تېه د هجېرت پېه دويېم کېال د‬
‫لهونو د مخنیوي او د فساد د له منځه و لو په موخه د دهېاد امېر‬
‫وکړ ‪:‬‬
‫رې ِر ِه ْم لَقَې ِدير (‪)39‬‬ ‫ون بِېأَنه ُه ْم ُلِ ُهېوا َوإِ هن ه‬
‫هللاَ َعلَېى نَ ْ‬ ‫ين يُقَېاتَلُ َ‬‫{أُ ِذ َن لِله ِذ َ‬
‫ٍ إِ هال أَنْ يَقُولُېوا َربنَېا ه‬
‫هللاُ َولَ ْېو َال َد ْفې ُ‬ ‫ين أُ ْخ ِر ُدوا ِمنْ ِديَا ِر ِه ْم بِ َغ ْی ِر َح ِ‬ ‫اله ِذ َ‬
‫ېاد ُد‬
‫سې ِ‬ ‫صېلَ َوات َو َم َ‬ ‫صې َوا ِم ُ َوبِیَې َو َ‬ ‫ن لَ ُهې ِّد َمتْ َ‬ ‫ضې ُه ْم بِېبَ ْع ٍ‬ ‫ېاس بَ ْع َ‬‫هللاِ النهې َ‬ ‫ه‬
‫ي َع ِزيېز‬ ‫ر ُرهُ إِ هن ه‬
‫هللاَ لَقَ ِو ٌّ‬ ‫ر َر هن ه‬
‫هللاُ َمنْ يَ ْن ُ‬ ‫هللاِ ََثِی ارا َولَیَ ْن ُ‬‫س ُم ه‬ ‫يُ ْذ ََ ُر فِی َها ا ْ‬
‫ض أَقَېېېا ُموا ال ه‬
‫رې َېېالٌَ َوآَتَېېې ُوا ال هز ََېېېاٌَ‬ ‫ين إِنْ َم همنهېېېا ُه ْم فِېېېي ْالَ ْر ِ‬ ‫(‪ )40‬الهېېې ِذ َ‬
‫ېن ا ْل ُه ْن َم ې ِر َو ِ هَّللِ َعاقِبَ ېةُ ْالُ ُمېېو ِر} [الح ې ‪:‬‬
‫وف َونَ َهې ْېوا َعې ِ‬ ‫َوأَ َم ې ُروا بِېېا ْل َه ْع ُر ِ‬
‫‪.]41 - 39‬‬

‫‪145‬‬
 ‫په دې مبارکو آيتونو کې الندې خبرې د يادولو و دي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د دهاد ادا ه ځکه وشوه چې مسلهانانو سېره دنېګ کیېده‬
‫‪ :‬ځکه په دوي بانېدې لېم کیېده او د لېم دفېاع د هېر چېا حېٍ‬
‫دی‪{ :‬فَ َه ِن ا ْعتَ َدى َعلَ ْی ُم ْم فَا ْعتَ ُدوا َعلَ ْی ِه بِ ِه ْث ِل َما ا ْعتَې َدى َعلَې ْی ُم ْم}‬
‫سیِّئَة ِم ْثلُ َها}‬
‫سیِّئَ ٍة َ‬‫{ َو َد َزا ُء َ‬
‫‪ -۲‬د دهېېاد ادېېا ه پېېه مسېېلهانانو د لېېم پېېه ودېېه شېېوی ده ‪:‬‬
‫ځکه په دوي باندې لم کیده او د لم دفېاع دهېر چېا حېٍ دی‪،‬‬
‫ځکه هللا تعالی يې وده ذکر کړی (بِأَنه ُه ْم ُلِ ُهوا)‪.‬‬

‫‪146‬‬
 ‫ادامه‪..............................‬‬
‫‪ -۳‬مؤمنان د خيلو کورنو څخه ويستل شېوي وه ‪ :‬پېه دويېم آيېت‬
‫کې هللا تعالی بل سېبب ذکېر کېوي چېې مسېلهانانو تېه ځکېه د دنېګ‬
‫ادا ه وشوه چې دوي د کورونو څخه ويسېتل شېوي وه‪ ( ،‬الهې ِذ َ‬
‫ين‬
‫ٍ)‬‫أُ ْخ ِر ُدوا ِمنْ ِديَا ِر ِه ْم بِ َغ ْی ِر َح ِ‬
‫‪ -۴‬د مؤمنانو سره د مشېرکانو دښېهني پېه توحیېد بانېدې وه ‪ :‬دا‬
‫هللاُ )‪.‬‬
‫خبره هم په دويم آيت کې شوی ده ‪ ( :‬إِ هال أَنْ يَقُولُوا َربنَا ه‬
‫‪ -۵‬دهاد د عقیدې د ا اد لياره وه ‪ :‬ځکه دوي دعقیېدې ا اد‬
‫نه محروم وه‪.‬‬

‫‪147‬‬
‫‪ -۶‬د دهېېاد فايېېده ټولېېو اسېېهاني اديېېانو پېروانېېو تېېه ده ‪ :‬چېېې د هغېېوي‬
‫ن لَ ُهې ِّد َمتْ‬
‫ض ُه ْم بِبَ ْع ٍ‬ ‫عبادت ځايونه ساتل کیږي‪َ (،‬ولَ ْو َال َد ْف ُ ه‬
‫هللاِ النه َ‬
‫اس بَ ْع َ‬
‫هللاِ ََثِی ارا )‪.‬‬ ‫اد ُد يُ ْذ ََ ُر فِی َها ا ْ‬
‫س ُم ه‬ ‫س ِ‬‫صلَ َوات َو َم َ‬
‫ص َوا ِم ُ َوبِیَ َو َ‬
‫َ‬
‫‪ -۷‬د دهېېاد ادېېا ه د ټولېېو قومونېېو د ښېېېګنې ليېېاره ده ‪ :‬د دهېېاد څخېېه‬
‫مطلب د خلکو مالونه او سېرمايه الس تېه راو ل نېه دي‪ ،‬او نېه د هغېوي‬
‫کرامېېت لېېه منځېېه و ل وه‪ ،‬بلکېېې هغېېوي تېېه سېېهه الره ښېېودل وه‪ ،‬چېېې‬
‫عبارت دي له ‪:‬‬
‫‪ .1‬لهانځه(روحي اوچتوالی)‪.‬‬
‫‪ .2‬کات( مالي امورو کې ادتهاعي عدالت)‪.‬‬
‫‪ .3‬امر بالهعروف(د ټولنې خیر‪ ،‬برکت او کرامت)‪.‬‬
‫‪ .4‬نهې عن الهنکر( له درمونو او شر سره مقابله) وه‪.‬‬

‫‪148‬‬
 ‫په غزاګانو کې مونږ لياره درسونه ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د بېېدر پېېه غېېزا کېېې د قريشېېو د قېېافلی مخېېه نیېېول د هغېېوي د‬
‫مېالونو لوټېل نېه وه‪ ،‬لکېه څنګېه چېی تېور لګېونکي وايېې‪ ،‬بلکېې‬
‫مقرد په کېې د مهېادرينو د مېالونو بېدل واخلېي‪ ،‬ځکېه چېې کېوم‬
‫کس به مسلهان شو د هغېه مېال او دايېداد بېه ضېب شېوه‪ ،‬او پېه‬
‫هر قانون کې د بالهثل عهل ادا ه ورکوي‪.‬‬
‫دغه اقدام دبدر دغزا نه مخکېې( ‪ ) ۷‬ځلېه مخکېې هېم ترسېره‬
‫شوی دی‪ ،‬چې په الندې ډول دي ‪:‬‬

‫‪149‬‬
 ‫ادامه‪....................................‬‬
‫‪ .1‬د هجرت په ( ‪ ) ۷‬میاشت د حهزه رضي هللا عنه سريه‪.‬‬
‫‪ .2‬په ( ‪ ) ۸‬میاشت د عبیده بن حارث رضي هللا عنه سريه‪.‬‬
‫‪ .3‬په ( ‪ ) ۹‬میاشت د سعد بن ابي وقاص رضي هللا عنه سريه‪.‬‬
‫‪ .4‬په ( ‪ ) ۱۲‬میاشت د ودان غزا‪.‬‬
‫‪ .5‬په ( ‪ ) ۱۳‬میاشت د بواط غزا‪.‬‬
‫‪ .6‬په ( ‪ ) ۱۳‬میاشت د بدر لومړ غزا‪.‬‬
‫‪ .7‬په ( ‪ ) ۱۶‬میاشت د عشیره غزا‪.‬‬
‫په دې ټولېو غزواتېو او سېريو کېې يېواځې مهېادرين وه‪ ،‬انرېارو پېه‬
‫کې بالکېل نېه وه مودېود‪ ،‬چېې دا خيلېه د دې خبېرې دلیېل دی‪ ،‬چېې دا‬
‫بدل اخیستل وه‪.‬‬
‫‪150‬‬
‫‪ -۲‬په دګړه کې د بري او فتحې سېبب د د شېهیر ډيرښېت او وسېله‬
‫نه ده‪ ،‬بلکې پاکه عقیده او قوي ايهان د فتحې لياره لوی سېبب دی‪،‬‬
‫مسلهانان به شهادت ته خوشحاله کیدل‪ ،‬هللا ته به يېې ار او دعېا‬
‫کوله‪ ،‬خو مشېرکانو بېه ډمېې ګېډولې او شېراب بېه يېې څښېل‪ ،‬کېه پېه‬
‫ټولو غزاګېانو کېې د مسېلهانانو او کېافرو شېهیر تېه وګېورو نېو کېافر‬
‫هر ځل د مسلهانانو څو چنېده ول خېو هېر ځېل بېری د مسېلهانانو پېه‬
‫برخېېه وه‪ ،‬کېېه پېېه احېېد او حنېېین کېېې د نبېېي علیېېه السېېالم لېېه امېېر نېېه‬
‫مخالفت نه وه شوی بیا به هم بری د مسلهانانو وو‪.‬‬
‫‪ -۳‬د لښکر ارادي قوت‪ ،‬او دښهن سره دنګ ته خوشحاله کیدل له‬
‫قومندان سره د پالن په تطبیٍ کې ډيره مرسته کوي‪ ،‬لکېه د بېدر او‬
‫نوری غزاګانی‪.‬‬

‫‪151‬‬
‫‪ -۴‬قومندان ته پکار ده چې لښکر په ور سېره دګېړی تېه مجبېور نېه‬
‫کېېړي‪ ،‬بلکېېې هغېېوي سېېره مشېېوره وکېېړي او د هغېېوي د خوښېېې مطېابٍ‬
‫عهل وکړي‪.‬‬
‫‪ -۵‬د دنېېېګ ګټېېېل او د دعېېېوت بېېېری دوا ه د دې غوښېېېتنه کېېېوي‪ ،‬چېېېې‬
‫عسکر به د خيل قومندان د ژوند ډير خیېال سېاتي‪ ،‬لکېه د احېد او حنېین‬
‫په غزا کې چې صحابه کرامو د نبي علیه السالم ساتنه پېه ډيېره میړانېه‬
‫وکړه‪.‬‬
‫‪ -۶‬هللا دل دالله له خيلو صادقو بندګانو سره د مرستې په خاطر خيلې‬
‫لښکرې يوځای کوي‪ ،‬لکه د بدر په ورځ مالئکې او د احد په ورځ باد‪،‬‬
‫ین}‬ ‫ترڅو د هللا په الر کېې دهېاد وکېړي‪َ { ،‬و ََ َ‬
‫ېان َحقاېا َعلَ ْینَېا نَ ْ‬
‫رې ُر ا ْل ُه ْېؤ ِمنِ َ‬
‫[الروم‪.]47 :‬‬

‫‪152‬‬
‫‪ -۷‬د مخلص داعېي دا خاصېیت وي چېې هغېه د دښېهنانو د هېدايت ليېاره هېم‬
‫تږی وي‪ ،‬په دې وده نبي علیه السالم د بدر د بنديانو څخه فديه واخیسېتله‪،‬‬
‫خو عتاب هم دی لياره وه چې بايد د کفر مشران ويرول شوي وه‪.‬‬
‫د نبي علیه السالم د فديې يو بل حکهت دا هم وه‪ ،‬چې په بنديانو کې عبېاس رضېي‬
‫هللا عنېه هېېم وه‪ ،‬او هغېېه د نبېېي علیېېه السېېالم ډيېېره مرسېېته کېېړی وه‪ ،‬لکېېه د عقبېېې د‬
‫تړون په وخت کې مودود وه‪ ،‬د مکې د خلکو احوال به يې هم نبي علیېه السېالم‬
‫ته ورکول‪ ،‬عباس رضېي هللا عنېه مسېلهان وه‪ ،‬خېو ايهېان يېې پېټ سېاتلی وو‪ ،‬کېه‬
‫نبي علیه السالم هغه وژلېی وو‪ ،‬نېو دا کېار د اسېالم خېالف وه‪ ،‬کېه د نېورو څخېه‬
‫يې ددا کړی وو‪ ،‬نو دا بیا د ادتهاعي عدالت خالف کار وه‪ ،‬چېې دا کېار بېه د‬
‫نبي علیه السالم په خالف باندې لوی دلیل وه‪.‬‬

‫‪153‬‬
‫‪ -۸‬د باتدبیره قومندان لېه امېر څخېه سېرغړونه د مېاتې او ناکېام سېبب‬
‫ګرځي‪ ،‬لکه د احد په غزا کې ههداسې وشېول‪ ،‬کېه غشېي ويشېتونکي پېه‬
‫خيېېل ځېېای ناسېېت وه‪ ،‬نېېو کېېافرو هېېی کلېېه حهلېېه نېېه شېېوه کېېولی‪ ،‬لکېېه هللا‬
‫رېېیبَ ُه ْم فِ ْتنَېېة أَ ْو‬
‫ون َعېېنْ أَ ْم ې ِر ِه أَنْ تُ ِ‬ ‫تعېېالی فرمېېايې ‪{ :‬فَ ْلیَ ْح ې َذ ِر الهې ِذ َ‬
‫ين يُ َخېېالِفُ َ‬
‫ریبَ ُه ْم َع َذاب أَلِیم} [النور‪.]63 :‬‬ ‫يُ ِ‬
‫‪ -۹‬پېېه مېېادي غنیهتونېېو پېېورې ه تېېړل د مېېاتې او شکسېېت س ېبب‬
‫کیږي‪ ،‬لکه د احد او حنین په غزا کې که چیرته د نبېي علیېه السېالم‬
‫او ثېېابتو مسېېلهانانو مقاومېېت او دهللا تعېېالی مرسېېته نېېه وايېېې نېېو د‬
‫مسلهانانو شکست حتهي وو‪.‬‬
‫‪ ‬ههدارنګه دعوت د داعیېانو لېه مېادي تهېې او هېوس څخېه يېانهن‬
‫کیېېږي‪ ،‬ځکېېه حېېرص د داعېېي رښېېتینولي شېېکهنه کېېوي او د تههېېت‬
‫لياره فرصت پېدا کوي‪.‬‬

‫‪154‬‬
‫‪ -۱۰‬د احد پېه غېزا کېې د ام عهېاره او د هغېه د خاونېد او اوالدونېو‬
‫رضېېي هللا عېېنهم د نبېېي علیېېه السېېالم څخېېه کلکېېه دفېېاع څخېېه دا څرګنېېديږي چېېې‬
‫ښېېځو د اسېېالمي دعېېوت پېېه مبېېار ه کېېې کلکېېه ونېېډه اخیسېېتی ده‪ ،‬او‬
‫مونږ ته دا ښوونه کوي چې اوسن اسېالمي ټولنېه هېم د مسېلهانانو‬
‫سالهې رو نه کې ښځو ته سخته ا تیا ده‪.‬‬
‫‪ -۱۱‬د احد په غېزا کېې د نبېي علیېه السېالم ټيېي کیېدل د دعېوت هېر‬
‫داعي ته د دسهي کړاوونو ليېاره تسېلي ده‪ ،‬داعېي بايېد د دعېوت پېه‬
‫الر کېېېې وهېېېل‪ ،‬بنېېېدي کیېېېدل او نېېېور کړاوونېېېه پېېېه خوشېېېحال سېېېره‬
‫ېاس أَنْ‬‫ېب النه ُ‬ ‫س َ‬‫و غهي‪ ،‬هللا تعالی په دې ا ه فرمايې ‪{ :‬الم (‪ )1‬أَ َح ِ‬
‫ون (‪َ )2‬ولَقَ ْد فَتَنها اله ِذ َ‬
‫ين ِمېنْ قَې ْبلِ ِه ْم‬ ‫يُ ْت َر َُوا أَنْ يَقُولُوا آَ َمنها َو ُه ْم َال يُ ْفتَنُ َ‬
‫ین} [العنمبوت‪.]3 - 1 :‬‬ ‫ص َدقُوا َولَیَ ْعلَ َه هن ا ْل َما ِذبِ َ‬
‫ين َ‬ ‫فَلَیَ ْعلَ َه هن ه‬
‫هللاُ اله ِذ َ‬

‫‪155‬‬
‫‪ -۱۲‬د احد په غزا کې د مسلهانانو شهیدانو خروصا ا د حهزه رضي‬
‫هللا عنېېه د انېېدامونو پريکېېول د کفېېارو وحشېېت پېېه ګوتېېه کېېوي‪ ،‬چېېې دا‬
‫وحشت تر اوسه روا دی‪.‬‬
‫‪ -۱۳‬د بدر او خیبر په غزا کې د حباب بن منذر رضي هللا عنه خبېره‬
‫منل د نړ د ديکتاتوري نکام رد کول دي چې په ملېت بانېدې هېر څېه‬
‫په وره مني‪ ،‬او د نورو مشورو تېه ځېان محتېا نېه ګڼېي‪ ،‬پېه داسېې‬
‫حال کې چېې نبېي علیېه السېالم د خيلېو صېحابه کرامېو مشېورې منېي‪،‬‬
‫سره د دی چې نبي علیه السېالم پر ټولو باندې غېوروالی او فوقیېت لېري‪،‬‬
‫د ملت مشوره نه منل د يو نکېام د نګیېدلو سېبب دی‪ ،‬اسېالم ههیشېه‬
‫ه ْم} [الشېورى‪:‬‬
‫لياره مسلهانان مشورې ته ه ولي‪َ { ،‬وأَ ْم ُر ُه ْم شُو َرى بَ ْیېنَ ُ‬
‫ر} [آل عهران‪159 :‬‬ ‫‪َ { ،]38‬و َ‬
‫شا ِو ْر ُه ْم فِي ْالَ ْم ِ‬

‫‪156‬‬
‫‪ -۱۴‬د هر لښکر په سر کې د نبي علیېه السېالم تېګ او دګېړه کېې ګېډون کېول د‬
‫دې خبرې دلیل دی چېې مشېري او قیېادت د ور‪ ،‬شېجاع او غیرتېي انسېان حېٍ‬
‫دی‪ ،‬ځکه د مشر په شجاعت سره په ټول لښکر کې دوک او شجاعت راځي‪.‬‬
‫‪ -۱۵‬لښکر ته پکار ده چې د خيل مشر مخالفت ونه کېړي‪ ،‬پېه صېلحه او دګېړه‬
‫کې د خيل مشر امر ومني‪ ،‬ځینېې صېحابه د حېديبیي د سېولې پېه شېرطونو بانېدې‬
‫خفه وه او اهر کې ورته تنا ل ښکاره کیده‪ ،‬چې هللا تعېالی ورتېه ښېکاره فتحېه‬
‫وويله‪ ،‬ههدارنګه د ابوبکر صديٍ رضي هللا عنه د مرتدينو د دهېاد اعېالن سېره‬
‫هم ځینې صحابه ههغږي نه وه‪ ،‬چې وروسته بیا ټول ورسره موافٍ شول‪.‬‬
‫‪ -۱۶‬د احزاب په غزا کې د نعیم بن مسعود ګهارل چې د دښهن په منځ کې درځ‬
‫واچوي‪ ،‬مونږ ته دا راښايې چې د دښهن سره په دنګ کې هر ډول دوکېه او چېل‬
‫روا دی په دې شرط چې دا د بريا الر وي‪ ،‬ځکېه پېه دې سېره د دنېګ مېخ نیېوی‬
‫کیږي‪ ،‬او اسالم کې دنګ د ضرورت په وده روا شوی‪ ،‬نبي علیېه السېالم فرمېايې ‪( :‬‬
‫الحرب خدعة )‪ ،‬خو غدر او خیانت ورسره هی لکه دوا نه لري‪.‬‬

‫‪157‬‬
‫‪ -۱۷‬د خنېېدن پېېه غېېزا کېېې سېېلهان فارسېېي رضېېي هللا عنېېه مشېېوره منېېل‬
‫مېېونږ تېېه دا پېېه ګوتېېه کېېوي‪ ،‬چېېې د نېېورو امتونېېو د ګټېېورو شېېیانو څخېېه‬
‫استفاده کول دايز دي‪ ،‬چې په اسالم کې ددې ډير مثالونه شته ‪:‬‬
‫د مثېېال پېېه توګېېه ‪ :‬کلېېه چېېې نبېېي علیېېه السېېالم د نېېړ پاچاهېېانو تېېه لیکونېېه‬
‫لیېېږل‪ ،‬چېېا ورتېېه وويېېل چېېې هغېېوي بېېې ټېېاپی لیې نېېه منېېي نېېو نبېېي علیېېه‬
‫السالم مهر دو کړ‪.‬‬
‫ههدرانګه کله چې د مکې له فتحې وروسته وفدونه راتلل او نبېي علیېه‬
‫السالم سره يې لیدل‪ ،‬چا ورته وويل د امیرانو او پاچاهانو دا عادت دی‬
‫چې د وفدونو سره په قیهتي دامو کې ګوري‪ ،‬نبېي علیېه السېالم د يېوې‬
‫چينې اخیستلو امر وکړ‪ ،‬چې قیهت يې څلېور سېوه درههېه او يېا اوښېان‬
‫وو‪.‬‬
‫مسلهانان بايد د نورو قومونو د ګټورو شیانو څخه استفاده وکېړي‪ ،‬هللا‬
‫ون ا ْلقَې ْېو َل فَیَتهبِ ُع ې َ‬
‫ون‬ ‫س ېتَ ِه ُع َ‬ ‫شې ْېر ِعبَېېا ِد (‪ )17‬اله ې ِذ َ‬
‫ين يَ ْ‬ ‫تعېېالی فرمېېايې ‪{ :‬فَبَ ِّ‬
‫سنَهُ }‬
‫أَ ْح َ‬
‫ُ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫‪158‬‬
‫‪ -۱۸‬د موته په غزا کې د نبي علیه الرالٌ والسېالم ارشېادات ‪ :‬چېې ماشېومان‪،‬‬
‫ښځې‪ ،‬بوډاګان او هغه څوو چې تاسو سېره دنېګ نېه کېوي مېه وژنې ‪،‬‬
‫بې ضرورته ونې مه باس او کلي مېه ورانېوئ‪ ،‬مېونږ تېه دا ښېايې چېې‬
‫په اسالم کې دهاد د انسانیت د رحهت په خاطر دی‪.‬‬
‫په تاريخ کې د مسلهانانو او کفارو په ا ه داسېې پېښېې ډيېرې ثبېت دي‬
‫چې د دنګ په وخت د مسېلهانانو تېرحم او عاطفېه خېو د کفېارو وحشېت‬
‫او بربريت ښايې‪.‬‬
‫چې اوس هم دا لړ روان ده‪ ،‬په دې باندې هر څېوو پېوهیږي چېې پېه‬
‫فلسطین‪ ،‬عېران‪ ،‬برمېا‪ ،‬افغانسېتان او نېورې نېړ کېې څېه روان دي‪ ،‬دا‬
‫ټېېول اسېېتعهار د نېېورو د تسېېخیر ليېېاره راروان دی او ټېېول خيلېېې ګټېېې‬
‫لټوي‪.‬‬

‫‪159‬‬
‫‪ -۱۹‬کوم لښکر چې د ايهان او اخالص پېه وسېله نېه وي سېهبال‪ ،‬يېا دا چېې‬
‫کله په لښکر کېې بېې عزمېه او بېې ارادې خلې مودېود وي هی کلېه هېم پېه‬
‫دښېېهن بريېېا نېېه شېېي مونېېدلی‪ ،‬لکېېه د حنېېین غېېزا‪ ،‬دعېېوت او تحريکونېه هېېم د‬
‫لښکر حیثیت لري‪ ،‬او ټول افرا سهې رو نې ته ضرورت لري‪.‬‬
‫‪ -۲۰‬د نبي علیه السېالم د غزواتو څخېه مېونږ تېه د يهېودو پېه و انېدې د نبېي علیېه‬
‫والسالم موق واضحه کیږي‪ ،‬چې دغه موق په لېومړي سېر کېې د صېلحې او‬
‫ارام وه‪ ،‬خو ددوي د غدر‪ ،‬دسیسو او حسد په دګړو الس پورې کړ‪.‬‬
‫خېېو ددوي د خیانېېت او غېېدار پېېه ودېېه د بنېېو نضېېیر‪ ،‬بنېېو قريکېېه او خیبېېر‬
‫غزاګانې وشوې‪ ،‬ځکه نبي علیه السېالم پوه شو‪ ،‬چې دوي خيلې دسیسي او حسېد‬
‫نه پريږدي‪.‬‬
‫د يهېېودو پېېه و انېېدې د نبېېي علیېېه السېېالم پېېه قېېاط دريېېځ يېېواځې يهېېود نیېېوکې‬
‫کوي‪.‬‬
‫د دوي د ر الت او نجاست ښکاره مثال اوس هم د اسرائیلو دولت دی‪.‬‬

‫‪160‬‬
‫‪ -۲۱‬دموته په غزا کې هېم ډيېر پندونېه دي‪ ،‬کېه چیرتېه دبرېرې حېاکم دنبېي‬
‫علیه السالم قاصد نه وو وژلېی دا غېزا بېه نېه رامېنځ تېه کیېده‪ ،‬ځکېه د قاصېد‬
‫وژل په هی قانون کې سم کار نېه دی‪ ،‬او د ګاونېډيتوب د حقوقېو خېالف کېار‬
‫دی‪.‬‬
‫ههدارنګه مونږ ته دا هم ښايې چې رومیان شرخوښېوونکي خلې دي‪ ،‬او د‬
‫اسالمي دولت خوځښت د ځان د دفاع په خېاطر وه‪ ،‬ځکېه د مسېلهانانو څخېه‬
‫مخکې ددوي لښکر په (ماب) اوسني عهان کې ځای پرځای شوی وی‪.‬‬
‫‪ -۲۲‬د تبوو پېه غېزا کېې مومنېانو تېه د سېخاوت او کېرم درس ورکېوي‪ ،‬او‬
‫داسې قوت ورکوي چې د هللا تعالی په الر کېې د ګرمې ‪ ،‬تکلیې او درد څخېه‬
‫خوند اخلي‪ ،‬د هغه درې کسانو ( کعب بن مال ‪ ،‬هېالل بېن امیېه‪ ،‬مېراره بېن‬
‫ربیعه) سره عهومي مقاطعه دا ښايې چې بې لېه عېذره د وادبېاتو پريښېودل‬
‫دزا لري‪.‬‬

‫‪161‬‬
‫‪ -۲۳‬د مکی په فتحه کې د تسېلیهو خلکېو سېره نرمېي او عفېوه د نبېي علیېه‬
‫السالم اخالن ښايې‪ ،‬او بل دا چې د نبي علیېه السېالم دعېوت قېدرت ليېاره نېه‬
‫وو‪.‬‬
‫‪ -۲۴‬نبي علیه السالم ته معلومه وه چې نړ ته به اسېالم عېرب رسېوي پېه‬
‫ههېېدې خېېاطر يېېې ژونېېدي پريښېېودل چېېې د نېېورو خلکېېو ليېېاره د هېېدايت سېبب‬
‫شي‪.‬‬
‫‪ -۲۵‬پېه اخېر کېې تېر ټولېو لېېوی پنېد دا دی چېې داسېالمي دعېوت بريېا چېېې د‬
‫نړ ګوټ ګوټ ته ورسیده خيله د نبي علیه السېالم د رښتینول او صداقت ليېاره‬
‫دلیل دی‪.‬‬
‫او مونږ ته دا په ګوته کوي چې دا دعوت الهي دعوت دی‪ ،‬او هللا دېل داللېه‬
‫هللاُ َمېنْ يَ ْن ُ‬
‫رې ُرهُ إِنه‬ ‫به دی سره مرسته کوي‪ ،‬هللا تعالی فرمېايې ‪َ { :‬ولَیَ ْن ُ‬
‫ر َېرنه ه‬
‫ي َع ِزيز} [الح ‪]40 :‬‬ ‫ه‬
‫هللاَ لَقَ ِو ٌّ‬

‫‪162‬‬
‫د مکېېې لېېه فتحېېې نېېه د رسېېول هللا صېېلی هللا علیېېه وسېېلم تېېر وفېېات‬
‫پورې مههې پېښې ‪:‬‬
‫د حنېېېین غېېېزا ‪ :‬د مکېېېې لېېېه فتحېېېې وروسېېېته د قريشېېېو ‪ ۲۱‬کلېېېن‬
‫مقاومت ختم شو‪ ،‬چې په نتیجه کې دهېو ان يېا حنېین غېزا وشېوه‪،‬‬
‫له دې غزا څخه الندې درسونه اخیستلی شو ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د مال بن عوف غرور‪ ،‬سیاست سره مینې او پېه خيلېه رايېه‬
‫ټینګار ديته ته ا کړ چېې د دريېد بېن الرېهة نرېیحت تېه يېې غېوږ‬
‫ونه نیوه‪ ،‬که د هغه خبره يې منلېی وه نېو خيېل قېوم بېه يېې د مېالي‬
‫او بدني يان او لوی شرم څخه ساتلی وو‪.‬‬

‫‪163‬‬
 ‫ادامه‪......................................................‬‬
‫‪ ‬مال ې بېېن عېېوف لېېه دې خبېېر نېېه وه چېېې د مسېېلهانانو د بري ېا را‬
‫الهي قوت‪ ،‬نررت‪ ،‬هغه ثوابونېه دي چېې لېه دوي سېره يېې وعېده‬
‫شوی او هغه عذابونه دي چې دوي ته د دهېاد څخېه د تېښېتې پېه‬
‫وخت کې بیان شوي دي‪ ،‬هللا تعېالی فرمېايې ‪َ { :‬و َمېنْ يُې َولِّ ِه ْم يَ ْو َمئِې ٍذ‬
‫ېن ه‬
‫هللاِ‬ ‫ب ِمې َ‬ ‫ضې ٍ‬ ‫ېال أَ ْو ُمتَ َحیِّې ازا إِلَېېى فِئَې ٍة فَقَې ْد بَېا َء بِ َغ َ‬
‫ُدبُې َرهُ إِ هال ُمتَ َح ِّرفاېېا لِقِتَې ٍ‬
‫ری ُر} [النفال‪.]16 :‬‬ ‫َو َمأْ َواهُ َد َهنه ُم َوبِئ َ‬
‫ْس ا ْل َه ِ‬
‫‪ ‬د غرور او تکبر دزاء يواځې مال بېن عېوف نېه بلکېې ټېول قېوم‬
‫ولیده‪ ،‬ځکه قوم هم ددې له ويرې دده خبره ومنله که چیرته يېې د‬
‫خيل پخواني مشر خبره منلی وه نو داسې به نه شرمیدل‪.‬‬

‫‪164‬‬
 ‫ادامه‪...........................................‬‬
‫هللا دل داللېه پېه قېرآن کېريم کېې د مغېرور او مسېتبدو مشېرانو لېه‬
‫سېتَ َخ ه‬ ‫تسلیه څخه مونږ من کړي يو‪ ،‬هللا تعېالی فرمېايې ‪ { :‬فَا ْ‬
‫سېفُونَا ا ْنتَقَ ْهنَېا‬‫ین (‪ )54‬فَلَ هها آَ َ‬ ‫اسقِ َ‬ ‫قَ ْو َمهُ فَأَطَا ُعوهُ إِنه ُه ْم ََانُوا قَ ْو اما فَ ِ‬
‫ين} ‪.‬‬ ‫ین (‪ )55‬فَ َج َع ْلنَا ُه ْم َ‬
‫سلَفاا َو َمثَ اال لِ َْْ ِخ ِر َ‬ ‫ِم ْن ُه ْم فَأ َ ْغ َر ْقنَا ُه ْم أَ ْد َه ِع َ‬

‫‪165‬‬
‫‪ -۲‬د مشېېرو صېېفوان څخېېه د نبېېي علیېېه السېېالم د سېېلو غېېرو او وسېېلې‬
‫اخیسېېتل لېېه يېېوې خېېوا د تیېېاري ودېېوب او لېېه بلېېې خېېوا د کېېافر څخېېه د‬
‫مرستې دوا ثابتوي خو په دې شرط چې دغه کار بېه د کېافرو قېوت نېه‬
‫دو يږي او مسلهانانو ته به ضرر نه وي‪.‬‬
‫صېېفوان نبېېي عیېېه السېېالم تېېه وويېېل ‪ :‬ايېېا مېېا وسېېله غرېېب کېېوی؟ هغېېه‬
‫ورته وويل ‪ :‬نه بیرته يې درته درکوم‪ ،‬چې له دې پېښې څخه هم مات‬
‫شوو دښهنانو د مسلهانانو نیکه رويېه څرګنېديږي‪ ،‬او نبېي علیېه السېالم‬
‫او اسېالمي لښېېکر تېېل د خيېېل لويېېدلي دښېهن سېېره نېکېېه رويېېه کېېړی‪ ،‬د‬
‫هغوي پر مالونو حقوقېو او عزتونېو بانېدې يېې د بريېا پېه وخېت الس نېه‬
‫دی پورته کړی‪،‬‬

‫‪166‬‬
‫‪ -۳‬د حنېېېین پېېېه غېېېزا کېېېې د مسېېېلهانانو لښېېېکر ‪ ۱۲۰۰۰‬وو‪۱۰۰۰۰ ،‬‬
‫انرېېار‪ ،‬مهېېادرين او د نېېورو قبیلېېو خل ې وه‪ ۲۰۰۰ ،‬نېېوي مسېېلهانان‬
‫وه‪ ،‬چې تر اوسه يې ال ايهان ه کې نه وو پوخ شوی‪ ،‬يېاتو خېو ال د‬
‫هغه وخت ايهان راو چې له خيلېې بريېا څخېه نېاهیلي شېول‪ ،‬پېه لښېکر‬
‫کې ټولي د معنوي قوت پېه ودېه يېو شېان نېه وه‪ ،‬د لښېکر يېاتوالي پېه‬
‫وده ځینو وويل ‪ ( :‬لن نغلب الیوم من قلة )‪.‬‬
‫لېېه دی څخېېه معلېېومیږي چېېې د بريېېا سېېبب يېېواځې مېېادي قېېوت نېېه بلکېېې‬
‫معنوي قوت لوی سبب دی‪ ،‬لکه هللا دل دالله فرمايې ‪ََ { :‬ې ْم ِمېنْ فِئَې ٍة‬
‫ين} [البقرٌ‪.]249 :‬‬ ‫رابِ ِر َ‬ ‫هللاُ َم َ ال ه‬ ‫هللاِ َو ه‬‫قَلِیلَ ٍة َغلَبَتْ فِئَةا ََثِی َرٌا بِ ِ ْذ ِن ه‬
‫اط َن ََثِیې َر ٌٍ َويَې ْېو َم ُحنَې ْی ٍن إِ ْذ أَع َْجبَې ْت ُم ْم ََ ْثې َرتُ ُم ْم فَلَې ْم‬
‫هللاُ فِېېي َمې َو ِ‬‫رې َر َُ ُم ه‬ ‫{لَقَې ْد نَ َ‬
‫ين‬‫ض بِ َهېېا َر ُحبَېېتْ ثُ ې هم َوله ْی ېتُ ْم ُم ې ْدبِ ِر َ‬ ‫ضېېاقَتْ َعلَ ې ْی ُم ُم ا ْلَ ْر ُ‬ ‫ېن َع ې ْن ُم ْم َ‬
‫ش ې ْیئاا َو َ‬ ‫تُ ْغې ِ‬
‫ین َوأَ ْن َز َل ُدنُو ادا لَې ْم‬ ‫سولِ ِه َو َعلَى ا ْل ُه ْؤ ِمنِ َ‬ ‫س ِمینَتَهُ َعلَى َر ُ‬ ‫(‪ )25‬ثُ هم أَ ْن َز َل ه‬
‫هللاُ َ‬
‫ين} [التوبة‪.]26 ،25 :‬‬ ‫ين ََفَ ُروا َو َذلِ ََ َد َزا ُء ا ْل َمافِ ِر َ‬ ‫تَ َر ْو َها َو َع هذ َب اله ِذ َ‬
‫‪167‬‬
‫‪ -۴‬ځینې مسلهانانو د نبي علیېه السېالم څخېه غوشېتنه وکېړه چېې دوي تېه‬
‫(ذات انواط)ونه دېو ه کېړه‪ ،‬هغېه ورتېه وويېل ‪ :‬دا دموسېی علیېه السېالم‬
‫اد َعې ْل لَنَېا إِلَ اهېا ََ َهېا‬ ‫دقوم غوښېتنه وه‪ ،‬هللا فرمېايې ‪{ :‬قَېالُوا يَېا ُمو َ‬
‫سېى ْ‬
‫نبېي علیېه السېالم‬ ‫ېون }[العېراف‪.]138:‬‬ ‫لَ ُه ْم آَلِ َهېة قَېا َل إِنه ُمې ْم قَ ْېوم تَ ْج َهلُ َ‬
‫ان قَ ْبلَ ُم ْم»‪.‬‬
‫سنَ َن َمنْ ََ َ‬
‫ون َ‬ ‫وفرمايل ‪« :‬إِنه ُم ْم َ‬
‫ستَ ْر ََبُ َ‬
‫د نبي علیه السالم دغه وينا کې ديته اشاره ده چې دا امت بېه د نېورو‬
‫امتونو تقلید کوي‪ ،‬چې امېت يېې لېه دې ډول کړنېو څخېه منعېه کېړ‪ ،‬او‬
‫هغه څوو چې بې دلیله د يو چا غلطه خبره مني هغه داهل دی‪.‬‬

‫‪168‬‬
‫‪ -۵‬د حنېېین پېېه غېېزا کېېې چېېې کلېېه پېېه لومړيېېو کېېې مسېېلهانان خيېېاره‬
‫شول‪ ،‬شېیبه بېن عثهېان دا فکېر وکېړ چېې ه بېه د نبېی علیېه السېالم‬
‫څخه د خيل پېالر بېدل واخلېم‪ ،‬دا وايېې ‪ :‬کلېه چېې ه روان شېوم يېو‬
‫شی مې مخې ته راغې او ما ه يې ونیو ه ونه توانیدم چې خيل‬
‫هېېدف الس تېېه راو م‪ ،‬ه پېېوه شېېوم چېېې نبېېي علیېېه السېېالم سېېاتل‬
‫شوی‪.‬‬
‫‪ ‬دا ډول پېښېېې لېېه ابېېو دهېېل او نېېورو سېېره پېېه مکېېه او مدينېېه کېېې‬
‫ډيرې شوي‪ ،‬چې دا خيله د نبي علیه السالم د رسالت د ترديٍ او‬
‫حقانیت دلیل دی‪.‬‬

‫‪169‬‬
‫د نبي علیه السالم د ساتنې فیرېله تېر هغېې هللا تعېالی کېړی وه چېې‬
‫خيل دين په مکهله توګه خلکو ته ورسوي‪ ،‬که د نبېي علیېه السېالم‬
‫سره د هللا تعالی مرسته نه وايېې کیېدای شېي چېې پېه اولېو وختونېو‬
‫کې قريشو نبي علیه السالم شهید کړی وای‪ ،‬خېو نبېي علیېه السېالم‬
‫دا دين په پوره امانتدار سره خلکېو تېه ورسېاوه‪ ،‬ځکېه هللا تعېالی‬
‫ض ې ُل ه‬
‫هللاِ َعلَ ْی ې ََ‬ ‫پېېه نبېېي علیېېه السېېالم ډيېېر مهربانېېه وو ‪َ { :‬و ََې َ‬
‫ېان فَ ْ‬
‫َع ِکی اها} [النساء‪]113 :‬‬
‫ههدارنګېېه د نبېېي علیېېه السېېالم مهربېېاني هېېم پېېه بشېېريت ډي ېره ده ‪:‬‬
‫س ْلنَا َك إِ هال َر ْح َهةا لِ ْل َعالَ ِهی َن} [النبیاء‪.]107 :‬‬
‫{ َو َما أَ ْر َ‬

‫‪170‬‬
‫هللا تعالی په هر وخت کې د حٍ د داعیانو مرسته او نرېرت کېوی‪،‬‬
‫او دديېېن لېېه دښېېهنانو څخېېه يېېې سېېاتي‪ ،‬هللا تعېېالی فرمېېايې ‪ { :‬إِنْ‬
‫رې ُر‬ ‫هللاُ فَ َال َغالِ َب لَ ُم ْم} [آل عهېران‪َ { ]160 :‬و ََ َ‬
‫ېان َحقاېا َعلَ ْینَېا نَ ْ‬ ‫ر ْر َُ ُم ه‬ ‫يَ ْن ُ‬
‫ین} [الروم‪]47 :‬‬ ‫ا ْل ُه ْؤ ِمنِ َ‬
‫‪ ‬خو دا ددې معنی نه لري چېې د حېٍ داعیېان بېه نېه وژل کیېږي او‬
‫نېېه بېېه ورول کیېېږي‪ ،‬مېېرګ حېېٍ دی هېېر انسېېان مېېري‪ ،‬او دا ډول‬
‫مېېېېرګ عېېېېزت او کرامېېېېت دی‪ ،‬هللا تعېېېېالی فرمېېېېايې ‪ { :‬بِېېېېأَنه ُه ْم َال‬
‫هللاِ َو َال يَطَئُې َ‬
‫ېېون‬ ‫یل ه‬ ‫سېېېبِ ِ‬
‫رېېېة فِېېېي َ‬ ‫رېېېب َو َال َم ْخ َه َ‬ ‫رېېېیبُ ُه ْم َ َهېېېأ َو َال نَ َ‬
‫يُ ِ‬
‫ون ِمېنْ َعې ُد ِو نَې ْی اال إِ هال َُتِې َب لَ ُهې ْم بِې ِه َع َهېل‬ ‫َم ْو ِطئاا يَ ِغیظُ ا ْل ُمفها َر َو َال يَنَېالُ َ‬
‫ین} [التوبة‪.]120 :‬‬ ‫سنِ َ‬ ‫ضی ُ أَ ْد َر ا ْل ُه ْح ِ‬‫هللاَ َال يُ ِ‬‫صالِح إِ هن ه‬ ‫َ‬

‫‪171‬‬
‫‪ -۶‬د حنین په غېزا کېې مسېلهانان ناڅېاپي حهلېې سېره مېخ شېول‪ ،‬مجاهېدين خيېاره‬
‫شېېول‪ ،‬خېېو نبېېی علیېېه السېېالم پېېه میېېدان کېېې وال وو او اوا ونېېه يېېې کېېول ‪ ( :‬الېېي‬
‫ايهالناس‪ ،‬هلهوا الي‪ ،‬انا رسول هللا انا محهېد بېن عبېد هللا )‪ ،‬عبېاس رضېي هللا عنېه‬
‫هم اوا وکړ‪ ،‬په لږ وخت کې صحابه راټېول شېول او دګېړه شېروع شېو او بريېالي‬
‫شول‪.‬‬
‫ددې موق درسونه ‪:‬‬
‫‪ -۱‬بايد مجاهدين له ډير دقت څخه کار واخلي‪.‬‬
‫‪ -۲‬د ځینو خلکو د عقیدې ضع او عدم اخالص د ماتې سبب شي‪.‬‬
‫‪ -۳‬د مشر او رهبر ثبات‪ ،‬قوت او درأت ماته په بريا باندې بدلولی شي‪.‬‬
‫‪ -۴‬ههدا را په سختو حاالتو کې د قايد سره ملګرتیا هم په بريا مهم رول لري‪.‬‬
‫‪ -۵‬د نبي د علیه السالم دا وينا ( انا رسول هللا ) يا دا ( انا النبي ال کېذب انېا ابېن‬
‫عبد الهطلب ) په دې داللت کوي چې نبي علیه السالم د رسالت په دعوی او الهېي‬
‫نررت باوري وو‪.‬‬

‫‪172‬‬
‫‪ -۷‬د ام سلیم دريځ چې د خيل خاوند ابو طلحه سره د حهل په حالت کې‬
‫چې مال يې کلکه تړلی وه روانه شوه‪ ،‬نبی علیه السالم ته يې وويل ‪ :‬ه له‬
‫هغه چا سره ستا پېه شېان دګېړه کېوم‪ ،‬کومېو خلکېو سېره چېې تېه دنېګ‬
‫کوی او خنجر هم ورسره وو‪.‬‬
‫‪ ‬لېېېه دې څخېېېه د مسېېېلهانې ښېېېځې میړانېېېه او غیېېېرت څرګنېېېديږي‪،‬‬
‫اسېېالمي تېېاريخ د ښېېځو داسېېې ډيېېرې کارنېېامې پېېه رينېېو کرښېېو‬
‫لیکلي دي‪ ،‬په دې سره دمستشېرقینو دا نکېر چېې اسېالم ښېځو تېه‬
‫پېېه سېېيکه ګېېوري او اسېېالم ښېېځو تېېه د دنېېت حېېٍ نېېه دی ورکېېړی‬
‫ردوي‪.‬‬

‫‪173‬‬
 ‫ادامه‪.................................................‬‬
‫‪ ‬په دې واقعه کېې مېونږ تېه دا درسېونه دي چېې ښېځه د کېورن او‬
‫ټېېولنې پېېه رو نېېه کېېې مهېېم رول لېېري‪ ،‬او مسېېلهانه ښېېځه باي ېد د‬
‫کافرو دسیسو ښکار نه شي‪.‬‬
‫‪ ‬اسېېالمي تېېاريخ او نبېېوي سېېیرت ښېېځه ديتېېه ه ېېوي چېېې د خيلېېې‬
‫طبعېېي دنېېدې‪ ،‬تربیېېوي رسېېالت‪ ،‬حیېېاء او عېېزت پېېه چوکېېاټ ک ېې د‬
‫صېېحابیاتو پېېه څیېېر اسېېالم او اسېېالمي ټېېولنې خېېدمت وکېېړي‪ ،‬او دا‬
‫هغه وخت کیږي چې ښځې پوهه شي‪.‬‬

‫‪174‬‬
‫‪ -۸‬د حنین په غزا کې خالد بن ولید رضي هللا عنه يوه ښځه وژلې وه‪ ،‬نبي علیه السېالم چېې‬
‫ولیده‪ ،‬امېر يېې وکېړ چېې خالېد بېن ولیېد رضېي هللا عنېه خبېر کېړئ چېې نبېي علیېه السېالم د‬
‫ښځو‪ ،‬ماشومانو او مزدورانو له وژلو منعه کړي دي‪.‬‬
‫‪ ‬پېېه نېېورو قومونېېو کېېې دا روا وه چېېې د مېېات شېېوي دښېېهن عېېام وژنېېه بېېه يېېې‬
‫کولېېه‪ ،‬چېېې نېېن ورځ هېېم د هغېېوي د اوالد ههېېدا حېېال دی‪ ،‬چېېې نېېه ماشېېوم تېېه‬
‫ګوري‪ ،‬او نه بوډا او ښېځې تېه‪ ،‬بلکېې عېام وژنېه يېې شېروع کېړی‪ ،‬چېې النېدې‬
‫مثالونه ددې خبرې شاهد دي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬دوه نړيېېوال دنګونېېه‪ ،‬څېېومره ښېېارونه وران او څېېومره عېېام وژنېېه پېېه ک ېې‬
‫وشوه؟‬
‫‪ -۲‬انګلستان په څومره هیوادونو حهلې وکړې چې په لهونېو کېې مډالونېه هېم‬
‫وګټل‪.‬‬
‫‪ -۳‬برتګال او بودايان امريکايان اوس هم په نړ کې کوم لم پرښښودې دی؟‬

‫‪175‬‬
 ‫ادامه‪...................................................‬‬
‫ههدارنګه په هی قانون کې د بیو لو او هغېه کسېانو وژل نېاروا نېه‬
‫دی بلل شوي کوم چې په وره دنګ ته بیول شوي وي‪.‬‬
‫‪ ‬خو اسېالم ‪ ۱۴۰۰‬کالېه پخېوا د مېات شېويو دښېهنانو‪ ،‬ماشېومانو‪،‬‬
‫ښځو‪ ،‬راهبانو‪ ،‬بزګرانو او مزدورانو سره د ښه سلوو امېر کېړی‬
‫او ددوي د وژلو څخه يې مسلهانان منعه کړي دي‪ ،‬او دا خبره يېې‬
‫په عهل کې هم ثابته کړی ده‪ ،‬د روم مقابلې لياره چې د اسېامه بېن‬
‫يد رضي هللا عنه په مشېر لښېکر تللېو هغېوي تېه هېم نبېي علیېه‬
‫السېېالم د ښېېځو‪ ،‬ماشېېومانو او غیېېر محېېاربو د نېېه وژلېېو امېېر ک ېړی‬
‫وو‪.‬‬

‫‪176‬‬
 ‫ادامه‪...............................‬‬
‫‪ ‬د ابو بکر صديٍ رضي هللا عنېه په وخت کې هېم چېې کلېه د اسېامه رضېی هللا عنېه‬
‫په مشر لښکر تللو ههدا امر يې ورته وکړ‪ ،‬خالدبن ولیېد رضېي هللا عنېه پېه‬
‫عېېران کېېې دغېېه اوامېېر عهلېېي کېېړل‪ ،‬دغېېه امېېر د اسېېالم د مبېېارو ديېېن د‬
‫اصولو څخه وو‪.‬‬
‫‪ ‬پېه صېلیبي دنګونېو کېېې د صېالح الېدين ايېوبي رحهېېه هللا تېاريخ هېم لېېه‬
‫داسې کړنو څخه ډو دی‪ ،‬بیت الهقدس يې فتحه کړ‪ ،‬خېو غیېر محېاربو‬
‫کسانو ته يې ضرر ونه رساوه‪.‬‬
‫‪ ‬خو صلیبیانو غدر او لهونه وکړل‪ ،‬کله چې بیت الهقدس دوي ونیوه‪،‬‬
‫اعالن يې وکړ که د سولې سيین بیر اوچت کړي نو امن بېه وي‪ ،‬خېو‬
‫کلېېه چېېې هغېېوي دا کېېار وکېېړ نېېو هلتېېه (‪ )۷۰۰۰۰‬مسېېلهانان چېېې ټېېول‬
‫غیر محارب وه شهیدان کړل‪.‬‬

‫‪177‬‬
‫د لوبون په نوم يو کس وايې ‪( :‬چې تاريخ له عربی فاتح نه عېادل‬
‫او مهربانېېه فېېاتح نېېه يېژڼېېي)‪ ،‬دا خبېېره ډيېېره واضېېحه ده چېېې پېېه‬
‫تاريخ کې د مسلهانانو په څیر د انسانیت خواخوږي نشته‪ ،‬علېم هېم‬
‫ثابتېېه کېېړی‪ ،‬چېېې اسېېالم د ټولېېو اديېېانو غېېوره ديېېن دی او اس ېالمي‬
‫دنګونېېه د بشېېر پېېه تېېاريخ کېېې سېېيې لي دنګونېېه دي‪ ،‬او رښېېتیني‬
‫مسېېېلهانان د هللا تعېېېالی غېېېوره بنېېېده ګېېېان دي‪ ،‬هللا تعېېېالی فرمېېېايې ‪:‬‬
‫سې ِه ْم َحتهېېى يَتَبَېیه َن لَ ُهې ْم أَنهېهُ ا ْل َحېېٍ‬
‫ېان َوفِېېي أَ ْنفُ ِ‬ ‫{ َ‬
‫سېنُ ِري ِه ْم آَيَاتِنَېېا فِېېي ْاْلَفَې ِ‬
‫ش ِهید} [فرلت‪]53 :‬‬ ‫ش ْي ٍء َ‬ ‫أَ َولَ ْم يَ ْم ِ بِ َربِّ ََ أَنههُ َعلَى َُ ِّل َ‬

‫‪178‬‬
‫‪ -۹‬نبي علیه السالم دهو ان څخه ثقی تېه تښېتیدلي تعقیېب کېړل‪ ،‬هلتېه‬
‫يې څو ورځې محاصره کړل‪ ،‬خو تسلیم نشول‪ ،‬مسلهانان مدينې تېه‬
‫راوګرځیده‪ ،‬په الره کې يې غنیهتونه تقسیم کړل‪ ،‬ياته برخه يېې د‬
‫عربو مشرانو ته ورکړل‪ ،‬ترڅو د ونه اسالم ته رادلب کړي‪ ،‬پېه‬
‫دې سره ځینې انرار خفه شول‪ ،‬ځینو وويل ‪ :‬نبي علیه السېالم له خيېل‬
‫قوم سره يوځای شېو‪ ،‬اوس مېونږ نېه يېادوي‪ ،‬نبېي علیېه السېالم انرېار‬
‫راغونډ کړل او ورته يې وويل ‪:‬‬
‫‪ ‬يامعشېېېېر النرېېېېار! مقالېېېېة بلغتنېېېېي عېېېېنمم‪ ،‬ودېېېېدٌ (أي عتېېېېب)‬
‫وددتهوها علي في أنفسمم؟ ألېم تمونېوا ضېالالا فهېداَم هللا؟ وعالېة‬
‫فأغناَم هللا؟ وأعداء فأل هللا بین قلوبمم؟ بلى! هللا ورسېوله أمېن‬
‫وأفضل‪....................‬‬

‫‪179‬‬
 ‫ادامه‪..............................................................‬‬
‫ثم قال اال تجیبون يا معشر االنرار؟‬
‫قېېالوا‪ :‬بهېېاذا نجیبېېَ يېېا رسېېول هللا؟ َّلل ولرسېېوله الهېېن والفضېېل‪ ،‬قېېال علیېېه‬
‫السالم‪ :‬أما وهللا‪ ،‬لو شئتم لقلتم فلردقتم‪ :‬أتیناك ممذبا ا فردقناك‪ ،‬ومخېذوالا‬
‫فنررناك‪ ،‬وطريېداا فآوينېاك‪ ،‬وعېائالا فآسېیناك‪ ،‬أودېدتم يېا معشېر النرېار‬
‫في أنفسمم في لعاعة (البقیة الیسیرٌ) من الدنیا تألفت بها قوما ا لیسلهوا‪،‬‬
‫وتېېرَتمم إلېېى إسېېالممم‪ ،‬أال ترضېېون يېېا معشېېر النرېېار أن يېېذهب النېېاس‬
‫بالشاٌ والبعیېر‪ ،‬وتردعېوا برسېول هللا إلېى رحېالمم؟ فېو الېذي نفېس محهېد‬
‫بیده‪ ،‬لېوال الهجېرٌ لمنېت امېرءاا مېن النرېار‪ ،‬ولوسېلَ النېاس شېعبا ا (هېو‬
‫الطريٍ بېین دبلېین) وسېلَ النرېار شېعبا ا لسېلمت شېعب النرېار‪ ،‬اللهېم‬
‫ارحېېم النرېېار‪ ،‬وأبنېېاء النرېېار وأبنېېاء أبنېېاء النرېېار فبمېېى الق ېوم حتېېى‬
‫أخضلوا (بللوا) لحاهم‪ ،‬وقالوا‪ :‬رضینا برسول هللا قسها ا وحکا ا‪.‬‬

‫‪180‬‬
 ‫په دې واقعه کې الندې خبرې د يادونې و دي ‪:‬‬
‫لومړی ‪ :‬پېه اسېالم کېې د دنګېي نکېام يېوه برخېه د غنیهېت مسېئله‬
‫ده‪ ،‬دغېېېېه خبېېېېره د اسېېېېالم انتقېېېېاد کوونکېېېېو وسېېېېیله نیېېېېولی چېېېېې د‬
‫مسېېلهانانو د دنېېګ عوامېېل مېېادي دي‪ ،‬پېېه ههېېدې ودېېه دوي ډيېېرې‬
‫فېېداکار کېېولی‪ ،‬خېېو دغېېه خبېېره بېېې بنسېېټه ده‪ ،‬ځکېېه هېېی عقلهنېېد‬
‫انسېېان د مېېادي او دنیېېاوي موخېېو ليېېاره خيېېل ژونېېد پېېه خطېېر کېېې‬
‫واچوي‪ ،‬سره له دې چې هر دنګېي ډلېې(رومیېانو‪ ،‬فارسېیانو او‪)..‬‬
‫غنیهېېت پېېه خيېېل مېېنځ کېېې تقسېېیهاوه‪ ،‬خېېو بیېېا هېېم پېېه هیچېېا کېېې د‬
‫مسلهانانو په څیر فداکاري نه وه‪.‬‬

‫‪181‬‬
‫د مسلهانانو د قهرمان اصلي سبب شهادت ته د هغېوي خوشېحالیدل‬
‫وه ‪:‬‬
‫ال ‪ :‬د بدر په غزا کې نبي علیه السالم شهیدانو ته يېرې ورکېوي‬
‫او صحابي د الس نه خرما غورځوي او تېر هغېه وختېه پېورې دنېګ‬
‫کوي چې شهید شو‪.‬‬
‫ب ‪ :‬د احد پېه دګېړه کېې يېو صېحابي وايېې د احېد د غېره نېه د دنېت‬
‫بوي راځي‪.‬‬
‫‪ :‬د فېارس پېه دګېړه کېې رسېتم تېه د مسېلهان ځېواب ‪ :‬مېونږ دی‬
‫ليېېاره راغلېېي يېېو چېېې تاسېېو د بنېېده د بنېېدګ خېېالص کېېړو‪ ،‬کېه اسېېالم‬
‫قبول کړئ‪ ،‬نو ځهکې‪ ،‬مال‪ ،‬واو او هیواد ټول ستاسو ته پريږدو او‬
‫مونږ ځو‪.‬‬

‫‪182‬‬
 ‫او دا دلیل چې !!!!!!!‬
‫د حنین شکست او د انرارو خفګان د غنیهت له ودېې وو‪ ،‬نېو دا‬
‫په حقیقت کې د دنګ کوونکو له واقعیت څخېه سېترګې پټېول دي‪،‬‬
‫ځکه په حنین کې د غنیهت په وده شکست د نويو مسېلهانانو پېه‬
‫ودېېه وه‪ ،‬او د انرېېارو خبېېرې دا د ځینېېو کسېېانو خبېېرې دي نېېه د‬
‫ټولو‪ ،‬چې په دې باندې دلیل هغه اوښکې دي چې د نبي علیه السېالم د‬
‫وينا څخه وروسته دوي توی کړی‪ ،‬او هغه وخت يواځې اسالم نه‬
‫وو چې غنیهت يې تقسیهاوه‪ ،‬بلکې دا عام روا وو‪.‬‬

‫‪183‬‬
‫دويم ‪ :‬نويو مسلهانانو د د غنیهېت ياتېه برخېه ورکولېو کېې لېوی‬
‫حهکت پروت دی‪ ،‬نبي علیه السېالم د خلکو په طبعیت ښه پوه وو‪ ،‬او د‬
‫ډير پراخه نکر خاوند وو‪ ،‬ځکه هغه کسان د نبي علیېه السېالم دنګیېدل‬
‫او مسېېېلهانانو د هغېېېوي لېېېه املېېېه تشېېېويش کېېېاوه ددې و وه چېېېې‬
‫ونه يې اسالم ته ونه مايله شي‪ ،‬او هغوي تېه د اسېالم غېوره‬
‫والی ښکاره کړي‪ ،‬او د مکې مشرانو هېم د خيلېې مشېر د سېاتلو‬
‫لياره دنګ کاوه‪ ،‬اسالم ددوي باطل شوکت مات کړ‪ ،‬نېو ددې ويېره‬
‫وه چېېې دوي د خيلېېې مېېاتې لېېه املېېه عقېېده مېېن شېېي‪ ،‬خېېو اسېېالم د‬
‫اصېېالح ديېېن دی‪ ،‬دا غېېوا ي چېېې خل ې د قناعېېت لېېه الرې اسېېالم‬
‫ومنېېي‪ ،‬کېېه مېېال او دولېېت د چېېا د هېېدايت سېېبب کیېېدای شېېي نېېو د‬
‫حکهت غوښتنه دا ده چې مال ورکړی شي نو ځکه نبېي علیېه السېالم دا‬
‫کار وکړ‪.‬‬

‫‪184‬‬
‫ادا‪......................................................................‬‬
‫‪....‬‬
‫ههدارنګه هللا دل داللېه پوهیده چې دغه دين به د عربو په واسطه په‬
‫نړ کې خيريږي‪ ،‬نو ځکه يېې ددوي کاملېه اصېالح غوښېتله‪ ،‬چېې‬
‫په مال سېره هېم د ځینېو خلکېو ونېه د اسېالم او نبېي علیېه السېالم تېه‬
‫مايلېېه شېېو‪ ،‬او د خلکېېو ونېېو څخېېه دښېېهني ووتلېېه‪ ،‬چېېې ههدغ ېه‬
‫کسېېانو د عربېېي ټېېاپو نېېه دبانېېدې د اسېېالم بیېېر رپانېېد کېړ‪ .‬او ټېېول‬
‫خل يې د کفر او شرو له تیارو څخه اسالم ته راوبلل‪.‬‬

‫‪185‬‬
 ‫ادا‪...........................................................................‬‬
‫دوي ته بیا وروسته دا خبره کوم عیېب نېه وو چېې دوي پېه لېومړي سېر‬
‫کېېې پېېه مېېال بانېېېدې ايهېېان راو ی‪ ،‬بلکېېې ډيېېېر وخېېت وروسېېتني خلېېې‬
‫مخکینېېي راالنېېدې کېېوي‪ ،‬او کهېېزوري هېېم د ثېېواب بېېرخهن کیېېږي‪ ،‬ځینېېې‬
‫وخت يو کار په اخالص شروع نه وي خېو دکېار پېه دريېان کېې اخېالص‬
‫پېدا شي‪.‬‬
‫‪ ‬حسن رحهه هللا فرمايې ‪ :‬مونږ علم غیر هللا لياره غوښېته خېو هغېه د‬
‫هللا دل دالله شو‪.‬‬
‫ٍ ِمېنْ قَ ْب ِېل‬ ‫‪ ‬په دې ا ه هللا دل دالله فرمايې ‪َ { :‬ال يَ ْ‬
‫سېتَ ِوي ِمې ْن ُم ْم َمېنْ أَ ْنفَې َ‬
‫ين أَ ْنفَقُېوا ِمېنْ بَ ْعې ُد َوقَېاتَلُوا َو َُ اېال‬‫ح َوقَاتَ َل أُولَئََِ أَ ْعکَې ُم َد َر َدېةا ِمې َن الهې ِذ َ‬‫ا ْلفَ ْت ِ‬
‫ون َخبِیر } [الحديد‪]10 :‬‬ ‫سنَى َو ه‬
‫هللاُ بِ َها تَ ْع َهلُ َ‬ ‫هللاُ ا ْل ُح ْ‬
‫َو َع َد ه‬

‫‪186‬‬
‫دريم ‪ :‬د انرارو د خفګان نه وروسته خطبه ويل او هغېوي راضېي‬
‫کېېول‪ ،‬د نبېېي علیېېه السېېالم د کېېاملو اخالقېېو او تېېدبیر لېېوی قېېوي دلیېېل دی‪،‬‬
‫چې هغوي ته يې په ډيره حکیهانه توګه نریحت وکېړ‪ ،‬سېره لېه دې‬
‫چېېې نبېېي علیېېه السېېالم پوهیېېده چېېې انرېېار ورسېېره ډيېېره مینېېه لېېري‪ ،‬د‬
‫هغوي په هی احتهال نه وو چې هغوي دی د نبي علیه السېالم نافرمېاني‬
‫وکړي‪ ،‬خو بیا هم نبي علیېه السېالم د هغېوي شېکونه لېرې کېړل‪ ،‬دا هغېه‬
‫کړنه وه چې بايد هر باتدبیره او حکیم امر يې ترسره کړي‪.‬‬
‫‪ -۱‬هغوي ته يې د هللا دل دالله رحم او کېرم يادونېه وکېړه‪ ،‬چېې دوي د‬
‫ګهراه څخه هدايت او د دښهن څخه ورورول ته راوتلي دي‪.‬‬

‫‪187‬‬
 ‫ادامه‪.................................................‬‬
‫‪ -۲‬بیا يې په سختو حاالتو کې د هغوي د مرسېتې ياونېه وکېړه تېر‬
‫څو هغېوي پېه دې قېان شېي چېې دا مالونېه د هېدايت پېه مقابېل کېې‬
‫هی شی نه دی‪ ،‬چې په دې سره يې ورته د دوه کارونو تايید وکړ‬
‫‪:‬‬
‫ال ‪ :‬چې نبي علیه السالم د خيل قوم طرفداري نه ده کړی او نېه‬
‫يې انرار هیر کړي‪.‬‬
‫ب ‪ :‬بله دا چې نبي علیه السالم د انرارو په ايهېاني قېوت بېاوري‬
‫وه‪ ،‬ځکه يې د غنیهت مال ورنکړ‪ ،‬او د نبي علیه السالم د اخالقېو‬
‫یم } [القلم‪]4 :‬‬ ‫په ا ه هللا تعالی فرمايې ‪َ { :‬وإِنه ََ لَ َعلَى ُخلُ ٍ‬
‫ٍ َع ِک ٍ‬

‫‪188‬‬
‫څلېېورم ‪ :‬د نبېېي علیېېه السېېالم د الرښېېوونې وروسېېته د انرېېارو موقېې د‬
‫هغوي دايهان قوت او د ه نرمېوالی څرګنېد دلیېل دی چېې انرېارو پېه‬
‫دې باور درلوده چې په دهاد کې بريا د هللا دېل داللېه نرېرت او د نبېي‬
‫علیه السالم مهرباني ده‪ ،‬که نبي علیېه السېالم نېه وه نېو دوي بېه سېهې‬
‫الرې ته نه وه راګرځیېدلي‪ ،‬او نېه بېه دوي رڼېا لیېدلی وه‪ ،‬کېه اسېالم نېه‬
‫وای نو دوي به له نفان او د يهېودو لېه غالمې څخېه خېالص شېوي نېه‬
‫وه‪ ،‬بیېېا انرېېارو د هېېر ډول قربېېان وعېېده ورکېېړه او نبېېي علیېېه السېېالم‬
‫ورته دعېا وکېړه‪ ،‬او بیېا ددوي لېه سېترګو څخېه اوښېکې روانېې شېوی‪،‬‬
‫چې نبي علیه السالم ورباندې څومره مهربانه او شفقت واال دی‪.‬‬
‫د نبي علیه السالم او انرارو ترمنځ دغه پېښېې د هېر داعېي ليېاره يېو‬
‫مشال دی‪ ،‬او ددغو پېښو انځېورول د ايهېان د قېوت سېبب کیېږي‪ ،‬او د‬
‫نبي علیه السالم او د صحابه کرامو د مینې او محبت سبب کیږي‪.‬‬

‫‪189‬‬
‫د بوتانو ماتول ‪ :‬له نوح علیه السالم څخه وروسېته ابېراهیم علیېه‬
‫السالم هم د بت پرست ډيره مقابله وکړه‪ ،‬قېوم پېه اور کېې واچېوه‪،‬‬
‫هجرت ته ا شو‪.‬‬
‫يو وخېت يېې اسېهاعیل علیېه السېالم لېه خيلېې مېور سېره پرښښېوده‪،‬‬
‫اسېېېهاعیل علیېېېه السېېېالم ځېېېوان شېېېو‪ ،‬دوا و کعبېېېه دېېېو ه کېېېړه‪ ،‬د‬
‫اسېېهاعیل علیېېه السېېالم اوالده د مسېېتعربه عربېېو پېېه نېېوم ي ېاديږي‪،‬‬
‫عربو بت پرستي نه پېژندله‪ ،‬دوي به ديو هللا عبادت کاوه‪.‬‬

‫‪190‬‬
‫بت پرستي منځتېه راتلېل ‪ :‬د نبېي علیېه السېالم د بعثېت نېه مخکېې‪ ،‬کلېه‬
‫چېېې دېېرهم قبیلېېه ماتېېه شېېوه‪ ،‬لېېومړنی کېېس عهېېرو بېېن لحېېي ؤ چېېې‬
‫اسهاعیلي دين يې بدل کړ‪ ،‬دا چېې کلېه د کعبېې سېاتونکی شېو‪ ،‬څېه‬
‫موده وروسته نارو شو‪ ،‬چا ورتېه وويېل ‪ :‬پېه بلقېاء کېې د حهېه‬
‫پېېه نېېوم يېېوه چینېېه ده‪ ،‬هلتېېه دی ورشېېي غسېېل دی وکېېړي رو بېېه‬
‫شېېي‪ ،‬دا هلتېېه وال غسېېل يېېې وکېېړ رو شېېو‪ ،‬هلتېېه يېېې ولیېدل چېېې‬
‫خلې د بتېېانو عبېېادت کېېوي‪ ،‬دې ورنېېه د بېېت سېېوال وکېېړ او هغېېوي‬
‫ورکړ‪ ،‬ده بت راو او په کعبېه کېې يېې کېښېوده‪ ،‬پېه دې سېره بېت‬
‫پرستي روا شېوه او دومېره عامېه شېوه چېې هېر چېا پېه کېور کېې‬
‫ځانته رب درلوده او کله به چې سفر ته تللو نېو اخېری کېار بېه يېې‬
‫د بت مسحه کول وه او چې کله به بیرته راغې لومړنې کار بېه يېې‬
‫د بت مسحه کول وه‪.‬‬

‫‪191‬‬
‫د عربو درې بتان ‪ :‬عربو درې لوی بتان درلودل چې ټولو بېه يېې‬
‫ډير احترام کاوه ‪:‬‬
‫لېېومړنې منېېاٌ ‪ :‬دا د مکېېې او مېېدينې تېېرمنځ قديېېد سېېیهه پېېه مشېېلل‬
‫ناحیه کې د بحر په غېا ه اښښېې وو‪ ،‬ټولېو عربېو خاصېکر اوس او‬
‫خېېزر دده ډيېېر احتېېرام کېېاوه‪ ،‬پېېه اتېېم هجېېري کېېال چېېې نبېېي علیېېه‬
‫السالم د مکې فتحې پسې روان شو‪ ،‬علي رضي هللا عنه مېات کېړ‪،‬‬
‫او څېېه چېېې ده سېېره اښښېېي وه هغېېه يېېې هېېم نبېېي علیېېه السېېالم تېېه‬
‫راو ل چې د حارث بېن ابېي شېهر الغسېاني دوه تېورې هېم ورسېره‬
‫وی‪.‬‬

‫‪192‬‬
‫دويم الت ‪ :‬دا په طاي کې څلورکنجېه پرښېه (ډبېره) وه‪ ،‬قريشېو‬
‫او ټولو عربو يې ډير احترام درلوده‪ ،‬کله چې مکه فتحېه شېوه‪ ،‬او‬
‫نبي علیه السالم مدينې ته ستون شو‪ ،‬نو د ثقی قبیلېې خلې نبېي‬
‫علیه السالم ته راغلل او درې کالو پورې د بت نه ماتولو غوښتنه‬
‫وکړه خو ونه منل شوه‪ ،‬نبېي علیېه السېالم ابوسېفیان او مغیېره بېن‬
‫شعبه رضي هللا عنهها ورپسې ولیږل او هغه بت يې مېات کېړ‪ ،‬کلېه‬
‫چې په بت ګذارونه شروع کړل نو د بتانو په صفتونو او د قېوم پېه‬
‫بې غیرت يې اشعار وويل خو دا بت هم مات شو‪.‬‬

‫‪193‬‬
‫دريم عزی ‪ :‬دا عران په تللې الر باندې ايېښې وو‪ ،‬قريشو خاص‬
‫احتېېرام ورتېېه درلېېوده‪ ،‬کلېېه چېېې قېېرآن کېېريم نېېا ل شېېو‪ ،‬پېېه قريشېېو‬
‫باندې سخته تهامه چې د بتانو يېې رد کېول‪ ،‬يېو وخېت ابېو احیحېه (‬
‫سعید بن عاص امیه به عبد شهس بن عبېد منېاف ) نېارو شېو او‬
‫ابو لهب يې پوښتنې ته ورغې ‪........‬‬
‫د مکې د فتحېې پېه ورځ نبېي علیېه السېالم خالېد بېن ولیېد رضېي هللا‬
‫عنه ورپسې ولیږه چې مات يې کړي‪ ،‬هغوي داسې ګهېان کېاوه چېې‬
‫يوه حبش ښځه ده ببر ويښتان يې دي‪ ،‬الس يې په غېا ه ايښېې او‬
‫د ونې په دننه کې وه‪ ،‬خالد رضي هللا عنه ووژله‪ ،‬او يو دم سېکاره‬
‫شوه‪ ،‬نبي علیه السېالم ددې پېه ا ه وويېل ‪ :‬تلې العېزی وال عېزی‬
‫بعدها للعرب‪ ،‬اما انها لن تعبد بعد الیېوم‪ .‬هللا دېل داللېه پېه دې ا ه‬
‫فرمايې ‪( :‬أفرأيتم الېالت والعېزی() ومنېاٌ الثالثېة الخېری) الېنجم‬
‫‪.۱۹‬‬
‫‪194‬‬
‫د مکې د فتحې وروسته ‪ :‬کلېه چېې نبېي علیېه السېالم بیېت هللا تېه‬
‫داخل شو‪ ،‬هلته يېې د مالئکېو او د ابېراهیم علیېه السېالم عکېس هېم‬
‫وو چې ا الم يې پېه الس کېې ول ‪ :‬نبېي علیېه السېالم وفرمايېل ‪( :‬‬
‫قاتلهم هللا دعلوا شیخنا يستقسم باال الم ما شان ابراهیم واال الم )‪.‬‬
‫رې َرانِیاا َولَ ِمېنْ ََ َ‬
‫ېان‬ ‫هللا تعالی فرمايې ‪َ { :‬ما ََ َ‬
‫ان إِ ْب َرا ِهی ُم يَ ُهو ِدياېا َو َال نَ ْ‬
‫ین} [آل عهران‪.]67 :‬‬ ‫ش ِر َِ َ‬‫ان ِم َن ا ْل ُه ْ‬
‫سلِ اها َو َما ََ َ‬‫َحنِیفاا ُم ْ‬
‫‪ ‬نبېي علیېېه السېېالم دا ټېېول راوغورځېول او د دې ټولېېو پېېه ورانولېېو‬
‫امر وکړ‪.‬‬
‫‪ ‬بیا نبي علیه السالم طواف شروع کړ او د قضیب د ونې يېو لرګېی‬
‫يې پېه الس کېې وو او دا آيېت يېې ويېل ‪َ { :‬وقُې ْل َدېا َء ا ْل َحېٍ َو َ َهې َ‬
‫ٍ‬
‫ان َ ُهوقاا} [اإلسراء‪.]81 :‬‬ ‫اط ُل إِ هن ا ْلبَ ِ‬
‫اط َل ََ َ‬ ‫ا ْلبَ ِ‬

‫‪195‬‬
 ‫ادامه‪............................................‬‬
‫د مکېېې د فتحېېې وروسېېته عربېېي دزيېېره د بېېت پرسېېت څخ ېه پاکېېه‬
‫شوه‪.‬‬
‫‪ ‬د اسالمي دعوت لومړی کار د بتېانو مېاتول او لېه منځېه و ل وو‪،‬‬
‫خو عربو ددې کار مخالفت کاوه او دا ورته عجیبېه ښېکاريده‪ ،‬هللا‬
‫ېيء ُع َجېاب}‬ ‫تعالی فرمېايې ‪{ :‬أَ َد َعې َل ْاْللِ َهېةَ إِلَ اهېا َو ِ‬
‫احې ادا إِ هن َهې َذا لَ َ‬
‫ش ْ‬
‫[ص‪.]5 :‬‬
‫‪ ‬د عربېېېو ټېېېاپو و مېېېه د نبېېېي علیېېېه السېېېالم د ‪ ۲۱‬کلنېېېې مبېېېار ې‬
‫وروسته د هللا تعالی په نررت بريا خيله کړه‪ ،‬د عربو ‪ ۵۰۰‬کلنېه‬
‫بېېدبختي يېېې ختهېېه کېېړه‪ ،‬نبېېي علیېېه السېېالم وفرمايېېل ‪ ( :‬ال عېېزی‬
‫بعدها للعرب اما انها لن تعبد بعد الیوم )‪.‬‬

‫‪196‬‬
 ‫ادامه‪............................................‬‬
‫عربېېو د ابېېد ليېېاره بېېوت پرسېېتي پريښېېوده‪ ،‬هی کلېېه بېېه څېو د بتېېانو‬
‫عبادت ونه کړي‪ ،‬د نبي علیه السالم د رحلت وروسته ډير دنګونېه‬
‫وشول‪ ،‬ډيرو خلکېو د نبېوت دعېوی وکېړی خېو بیېا هېم د نبېي علیېه‬
‫السالم قوم د هللا دل دالله نه غیر بېل شېي تېه سېجده ونېه کېړه‪ ،‬پېه‬
‫ههدې وده د نبي علیه السالم په امتیېانو ډيېر احسېانونه دي‪ ،‬ځکېه‬
‫ددوي د هدايت سب نبي علیه السالم وو‪ ،‬هللا تعېالی فرمېايې ‪ُ { :‬هې َو‬
‫ېېوال ِمېې ْن ُه ْم يَ ْتلُېېو َعلَېې ْی ِه ْم آيَاتِېې ِه َويُېې َز َِّی ِه ْم‬
‫س ا‬ ‫ېېث فِېېي ْالُ ِّمیِّ َ‬
‫ېېین َر ُ‬ ‫الهېې ِذي بَ َع َ‬
‫ېېین}‬‫ض َېېال ٍل ُمبِ ٍ‬ ‫ېېاب َوا ْل ِح ْم َهېېةَ َوإِنْ ََېېانُوا ِمېېنْ قَ ْبېې ُل لَفِېېي َ‬ ‫َويُ َعلِّ ُه ُهېې ُم ا ْل ِمتَ َ‬
‫[الجهعة‪.]2 :‬‬

‫‪197‬‬
 ‫د تبوو د غزا درسونه او عبرتونه‬
‫‪ -۱‬ددې غېېزا سېېبب د هرقېېل لښېېکرې راټولېېول او ځینېېې عربېېي قبیلېېي (‬
‫لخم‪ ،‬دزام‪ ،‬غسان او عامله ) له ځېان سېره يوځېای کېول وو‪ ،‬دوي تېه‬
‫يې د يېو کېال خېوراو ورکېړی وو‪ ،‬او مشېران يېې بلقېاء تېه راغلېل‪ ،‬نبېي‬
‫علیه السالم چې خبر شو‪ ،‬لښکر يې تیار کېړ او د تبېوو پېه طېرف روان‬
‫شو‪.‬‬
‫‪ ‬لېېه دې غېېزا څخېېه معلېېومیږي چېېې اسېېالمي دګېېړې ټېېولې د تجېېاو پ ېه‬
‫و اندې مبار ه او دفاع وه‪.‬‬
‫‪ ‬دا چې دوي له ځان سره ځینې عربي قبیلې له ځان سره يوځای کېړی‪،‬‬
‫لېېه دې معلېېومیږي‪ ،‬چېېې دا عربېېان د اسېېالم څخېېه نېېا خبېېره ول‪ ،‬او نبېېي‬
‫علیه السېالم د عربېو د ګټېو ليېاره نېه بلکېې د الهېي ديېن لېه دفېاع ليېاره‬
‫دهاد کاوه‪.‬‬

‫‪198‬‬
‫‪ -۲‬دا غزا له يوه لېورې پېه ګرمې او لېه بېل لېورې د میېوو ټولولېو‬
‫وخت وو‪ ،‬په دې سره ښه او بد سره دال شول‪ ،‬مؤمنېانو سېخت تېه‬
‫ونېېه لیېېدل او ځېېان يېېې تیېېار کېېړه خېېو منافقېېانو بهېېانې او دروا دېېو‬
‫ېون (‪)2‬‬ ‫اس أَنْ يُ ْت َر َُوا أَنْ يَقُولُوا آ َمنهېا َو ُهې ْم َال يُ ْفتَنُ َ‬ ‫س َب النه ُ‬ ‫کړل ‪{ :‬أَ َح ِ‬
‫صېېې َدقُوا َولَېېېیَ ْعلَ َه هن‬
‫ين َ‬ ‫ين ِمېېېنْ قَېېې ْبلِ ِه ْم فَلَېېېیَ ْعلَ َه هن ه‬
‫هللاُ الهېېې ِذ َ‬ ‫َولَقَېېې ْد فَتَنهېېېا الهېېې ِذ َ‬
‫ین} [العنمبوت‪. ]3 ،2 :‬‬ ‫ا ْل َما ِذبِ َ‬
‫‪ ‬هر امت هغېه وخېت کامیېابیږي چېې د منافقېانو څخېه خېالص شېي‪،‬‬
‫صفا نیت ولري‪ ،‬قاط دريز او کلکه عقیده ولري‪.‬‬
‫‪ ‬که دګړه کې شهیر يات وي خو وحدت او ايهاني قوت ونه لېري‬
‫بريالي کیدای نه شي‪ ،‬هللا دېل داللېه فرمېايې ‪ََ { :‬ې ْم ِمېنْ فِئَې ٍة قَلِیلَې ٍة‬
‫ين} [البقرٌ‪.]249 :‬‬ ‫رابِ ِر َ‬
‫هللاُ َم َ ال ه‬ ‫هللاِ َو ه‬ ‫َغلَبَتْ فِئَةا ََثِی َرٌا بِ ِ ْذ ِن ه‬

‫‪199‬‬
‫‪ -۳‬په دې غېزا کېې د صېحابه کرامېو ( ابېو بکېر‪ ،‬عهېر‪ ،‬عثهېان او ‪)...‬‬
‫مالي او ځاني قرباني دا په ګوته کوي‪ ،‬چېې ايهېان د مؤمنېانو پېه ونېو‬
‫کې د فداکار تخم شیندي‪ ،‬چې هر امت او دعوت ورته ا تیا لري‪.‬‬
‫‪ ‬نېېن ورځ هېېم داسېېې قربېېان تېېه ا تیېېا ده‪ ،‬دښېېهنان يېېات دي‪ ،‬د فريېېب‬
‫تورې تیارې په هر لورې خيرې دي‪ ،‬دنګ هم بې حده خطرناو دی‪.‬‬
‫‪ ‬لېېه دې ټولېېو دسیسېېو خالصېېې يېېواځې پېېه مېېالي او ځېېاني قربېېان سېېره‬
‫کیږي‪ ،‬ترڅو د خواهشاتو او شهواتو مقابله وکړو‪.‬‬
‫‪ ‬د هللا دېېل داللېېه پېېه الر کېېې د مېېال مرېېرفو ډيېېر يېېات ادېېر لېېري او‬
‫مسلهان بايېد هېر د هللا دېل داللېه پېه الر کېې مېالي او ځېاني قربېان تېه‬
‫چهتو وي‪.‬‬

‫‪200‬‬
‫‪ -۴‬يېو څېېو کسېېان صېېحابه کېېرام راغلېېل‪ ،‬نبېېي علیېېه السېېالم تېېه د‬
‫سېېيرل د غوښېېتلو ليېېاره او نبېېي علیېېه السېېالم بیرتېېه د سېېيرل د‬
‫نشتوالي په وده رخرت کړل‪.‬‬
‫‪ ‬هغېېوي د دهېېاد د ثېېواب څخېېه د محرومیېېت پېېه ودېېه ډيېېر خف ېه‬
‫کورونو ته وال ل‪ ،‬په دې قره کې مونږ ته دا په ګوته کوي ‪:‬‬
‫‪ ‬ايهېېان څنګېېه د مېېؤمن وه قېېوي کېېوي‪ ،‬ځکېېه بشېېري طبعیېېت‬
‫داسې دی چې د خطر څخه ځان باسېي خېو دا د ايهېان ور وو‬
‫چېېې دوي د دهېېاد پېېه نېېه تللېېو خفېېه شېېول او اوښېېکې يېېې تېېوی‬
‫کړی‪.‬‬

‫‪201‬‬
‫‪ -۵‬د هغو درې صحابه کرامو د غزا څخه د پاتې والېي کېې مېونږ‬
‫ته دا درس پروت دی چې‪ ،‬دوي ډير ر احساس کړه چېې مېونږ د‬
‫نبي علیه السالم څخه د وروسته پاتې کیدو سره لويېه ګنېاه کېړی‪،‬‬
‫خو دوي بیا هم ډيره سخته سزا ولیدله ‪:‬‬
‫‪ ‬نبېېي علیېېه السېېالم لېېه ټېېولنې څخېېه بیېېل کېېړل آن خيلېېو میرمنېېو‬
‫ورسره خبرې نه کولې‪.‬‬
‫‪ ‬کلېېه چېېې دوي رښېېتیني توبېېه وکېېړه نېېو هللا تعېېالی وربانېېدې رحېېم‬
‫وکړ‪.‬‬
‫‪ ‬کلېېه چېېې دوي د تېېوبې قبولتیېېا څخېېه خبېېر شېېوه‪ ،‬دومېېره وشېېحاله‬
‫شوه‪ ،‬چې د خوښ څخه يې خيل مالونه صدقه کړل‪.‬‬

‫‪202‬‬
 ‫ادامه‪...........................................‬‬
‫په دې کې مونږ ته الندې درسونه پراته دي ‪:‬‬
‫‪ ‬مسلهان بايد له هغې عهل څخه چې اسالم پرې مکلې کېړی وي هېی‬
‫کله سرغړونه ونه کړي‪.‬‬
‫يار باسي‪ ،‬مشقت ګالي بايد دا د راحت په غم کې نه وي‪.‬‬ ‫‪ ‬چې خل‬
‫‪ ‬کله چې يو کس سرغړونه وکړي‪ ،‬بايد ر تر ره هللا تعالی ته ردېوع‬
‫وکړي‪.‬‬
‫‪ ‬عقیېېده تېېر خيلېېو معتبېېره ده‪ ،‬د مشېېروع نکېېام پلېېي کېېول د ځېاني ګټېېې‬
‫څخېېېه معتبېېېر دي‪ ،‬او خيلېېېولي د الهېېېي غضېېېب مخېېېه نېېېه شېېېي نیېېېولی ‪:‬‬
‫رېیبَ ُه ْم فِ ْتنَېة أَ ْو يُ ِ‬
‫رېیبَ ُه ْم َعې َذاب‬ ‫ون َعېنْ أَ ْمې ِر ِه أَنْ تُ ِ‬ ‫{فَ ْلیَ ْح َذ ِر الهې ِذ َ‬
‫ين يُ َخېالِفُ َ‬
‫أَلِیم} [النور‪]63 :‬‬

‫‪203‬‬
 ‫حجة الوداع‬
‫د بعثېېت څخېېه وروسېېته د نبېېي علیېېه السېېالم يېېواځینې حې وو‪ ،‬کلېېه‬
‫چې خلې خبېر شېول چېې نبېي علیېه السېالم حې تېه ځېي‪ ،‬د عربېي‬
‫دزيرې څخه تقريبا ا ( ‪ ) ۱۱۴۰۰۰‬صحابه راغلل‪.‬‬
‫‪ ‬نبي علیه السالم خيله اخیرن خطبه وويلېه‪ ،‬او پېه دې خطبېه يېې‬
‫س ې َه ُعوا قَ ې ْولِي َال أَ ْد ِري لَ َعلِّ ېي َال‬ ‫ېاس ا ْ‬ ‫داسېېې وفرمايېېل ‪ ( :‬أَي َهېېا النهې ُ‬
‫أَ ْلقَا َُ ْم بَ ْع َد عامي َه َذا ب َه َذا ا ْل َه ْوقِ ِ ابداا ‪.(...‬‬
‫‪ ‬دا د نبي علیه السالم معجزه وه او نور يې داسې وفرمايل ‪:‬‬
‫إن ِد َما َء َُ ْم َوأَ ْم َوالَ ُم ْم َعلَ ْی ُم ْم َحې َرام إلَېى أَنْ تَ ْلقَ ْېوا َربه ُمې ْم‪،‬‬
‫اس‪ ،‬ه‬ ‫‪ ‬أَي َها النه ُ‬
‫شې ْه ِر َُ ْم َهې َذا‪َ ،‬وإِنه ُمې ْم َ‬
‫سېتَ ْلقَ ْو َن َربه ُمې ْم‪،‬‬ ‫ََ ُح ْر َم ِة يَ ْېو ِم ُم ْم َهې َذا‪َ ،‬و ََ ُح ْر َمې ِة َ‬
‫سأَلُ ُم ْم َعنْ أَ ْع َهالِ ُم ْم‪َ ،‬وقَ ْد بَله ْغتُ ‪....،‬‬ ‫فَیَ ْ‬

‫‪204‬‬
 ‫په حجة الوداع کې مهم درسونه ‪:‬‬
‫‪ -۱‬په دې ح کې ټول هغه خل وه‪ ،‬چې ‪ ۲۳‬کالېه مخکېې کېافران‬
‫او مشرکان ول‪ ،‬اکثرو يې نبي علیېه السېالم تېه تکلیفونېه رسېول‪ ،‬دا‬
‫دومره انقالب په دې کم وخت کې څنګه راغې؟‬
‫څنګه ددوي ه دښهني په اطاعت باندې بدله شوه؟‬
‫ددې خېېېاص ځېېېواب دا دې چېېېې دا د نبېېېي علیېېېه السېېېالم د رسېېېالت‪،‬‬
‫اخالص او الهي مرستې برکت وو‪ ،‬په بشريت د هللا دل دالله نعهت‬
‫وو‪ ،‬چېېې د اسېېالم څخېېه منکېېر‪ ،‬مشېېرکان يېېې د اسېېالم پېېه نېېور منېېور‬
‫کړل‪.‬‬

‫‪205‬‬
‫‪ -۲‬نبي علیه السالم په دې ح کې خيله خطبېه کېې د رسېالت پېه اتهېام‬
‫او بري کې داسې اصول او قواعد بیېان کېړل‪ ،‬کېوم يېې چېې د دعېوت پېه‬
‫پیل کې بیان کړي ول‪ ،‬دا هغه اصېول وه چېې نبېي علیېه السېالم پېه هغېه‬
‫وخت کې بیان کړي وه چې يواځې وو او کهزورې وو‪.‬‬
‫‪ ‬دا داسېېې اصېېول دي چېېې د قېېوت او کهېېزور ‪ ،‬د دنېېګ او صېېلحې او د‬
‫فقر او شتهن په وخت کې بدلون نه مومي‪.‬‬
‫‪ ‬هغه څوو چې د ځان لياره کار کوي د هغه چا سره نه دی برابېر چېې‬
‫هللاُ َولِېېي الهې ِذ َ‬
‫ين آ َمنُېېوا يُ ْخ ې ِر ُد ُه ْم ِمې َ‬
‫ېن‬ ‫ه‬ ‫د انسېېانیت ليېېاره کېېار کېېوي ‪( :‬‬
‫ين ََفَې ُروا أَ ْولِیَېېا ُؤ ُه ُم الطهېا ُغوتُ يُ ْخ ِر ُدېونَ ُه ْم ِمې َ‬
‫ېن‬ ‫ت إِلَېېى النېو ِر َوالهې ِذ َ‬
‫الکلُ َهېا ِ‬
‫ون )‬
‫اب النها ِر ُه ْم فِی َها َخالِ ُد َ‬‫ص َح ُ‬ ‫ت أُولَئََِ أَ ْ‬ ‫النو ِر إِلَى الکلُ َها ِ‬

‫‪206‬‬
 ‫د اسامه بن يد رضي هللا عنه د لښکر لیږل‬
‫د دعوت نشر او اسالمي دولت د دفاع لياره نبي علیه السالم اخر کار دا وکړ‬
‫چې د اسامه رضي هللا عنه په مشېر يېې يېو لښېکر تیېار کېړ‪ ،‬امېر يېې ورتېه‬
‫وکړ چې شام ته وال شي‪ ،‬بلقاء چې فلسطین کې پروت دی ننو ي‪.‬‬
‫‪ ‬په دې لښکر کې انرارو‪ ،‬مهادرينو او د مدينې شېاوخوا مسېلهانانو ګېډون‬
‫درلوده‪ ،‬دوي ال حرکت نه وو کړی چې نبي علیه السالم نارو شو‪.‬‬
‫‪ ‬لښکر د نبي علیه السالم د روغتیا په هیله پاتې شو‪ ،‬خو نبېي علیېه السېالم‬
‫وفات شو‪ ،‬نړ يې په داسې حالت کې پريښوده چې د هللا تعالی دين يېې پېه‬
‫پوره امانتدار سره خلکو ته ورساوه‪.‬‬

‫‪207‬‬
‫د نبېېي علیېېه السېېالم لېېه لېېورې شېېل کلېېن ځېېوان تېېه د داسېېې لښېېکر‬
‫مشېېري ورکېېول چېېې پېېه هغېېې کېېې لېېوی لېېوی صېېحابه لکېېه خلف ېاء‬
‫راشدين او نور مودود وه د اسالم يو بل اصل ښايې ‪:‬‬
‫‪ ‬اسالم کې عهر‪ ،‬مقام او منزلت ار ښت نه لېري‪ ،‬او نېه دا شېیان د‬
‫خلکو ترمنځ بیلتون راوستلی شي‪ ،‬بلکې د هر کېار ليېاره بايېد و‬
‫او اهل کس و اندې شي‪.‬‬
‫‪ ‬بېېل دا چېېې ډيېېرو مشېېرانو او پوهېېانو صېېحابه کرامېېو دده کېېم عهېېره‬
‫مشر مشري ومنله‪ ،‬له دې څخه د صحابه کرامو اخالن او تهذيب‬
‫معلومیږي‪ ،‬چې څومره لوی خل وه‪.‬‬

‫‪208‬‬
 ‫ادامه‪................................................‬‬
‫‪ ‬په مشرانو او پوهانو باندې د يو کم عهره کس مشر ټاکل داسې پیښېه‬
‫وه چې په تاريخ کې ددې مثال نه شته‪.‬‬
‫‪ ‬پېېه دې کېېې دا درس پېېروت دی چېېې ځوانېېان بايېېد پېېه کېېار واچېېول شېېي‪،‬‬
‫قیادت بايد ورکړ شي ترڅو ورنه د قیادت و خل دو شي‪.‬‬
‫‪ ‬دا دومېېره لېېوی درس دی‪ ،‬کېېه مسېېلهانانو يېېاد سېېاتلی وو او عهېېل ي ېې‬
‫ورباندې کړی وو‪ ،‬اسالمي تاريخ به بیا داسې بدبختي نه وه لیدلی‪.‬‬
‫‪ ‬د رسول هللا علیه السالم سیاست او ځیرکتیا او د اسامه بن يد رضېي‬
‫هللا عنه پوهه او فضېیلت چېې پېه دومېره کېم عهېر کېې وربانېدې نبېي‬
‫علیه السالم باور او اعتهاد وکړ‪.‬‬

‫‪209‬‬
 ‫د رسول هللا صلی هللا علیه وسلم وفات‬
‫نبېېي علیېېه السېېالم د خيېېل رحلېېت څخېېه د وحېېې پېېه ذريعېېه خبېېر ش ېو‪ ،‬پېېه‬
‫ههدې وده يې په حجېة الېوداع کېې هېم د خلکېو سېره مخېه ښېه وکېړه‪،‬‬
‫صحابه کرام خفه شول‪.‬‬
‫‪ ‬کله چې د نبي علیه السالم د رحلت خبر خيور شو‪ ،‬صحابه ډير يېات‬
‫غهجن شول‪ ،‬عهر رضي هللا عنه تېوره راواخیسېته کېه چېا وويېل چېې‬
‫نبي علیه السالم وفات شېوی‪ ،‬سېر تېرې قلېم کېوم‪ ،‬هغېه دا ګهېان کېاوه‬
‫چې نبي علیه السالم د هللا تعالی مالقات ته تللی‪.‬‬
‫‪‬د ځینو صحابه کرامو ژبې بندې شېوې لېه ډيېر خيګېان څخېه او ځینېې‬
‫بیا خوځیدای نه شوه‪.‬‬

‫‪210‬‬
‫يواځې ابو بکر صديٍ رضي هللا عنه خيل کنترول سېاتلی وو‪ ،‬نبېي‬
‫علیه السالم ته ورغې ښکل يې کړ او داسې يې ورته وويېل ‪ :‬مېا‬
‫مور او پېالر دې درنېه قربېان شېي‪ ،‬پېه ژونېد او مېرګ لېه تېا غېوره‬
‫کس نه شته‪ ،‬هغه مرګ چې هللا تعالی درته لیکلېی وو درتېه راغېې‬
‫له دې وروسته به مرګ ونېه ويېی‪ ،‬يېا رسېول هللا مېونږ د خيېل رب‬
‫په و اندې ياد کړه‪.‬‬
‫‪ ‬بیا دباندې ووته او صحابه کرامو ته يې دا آيېت ولوسېته ‪َ { :‬و َمېا‬
‫ېات أَ ْو قُتِې َل ا ْنقَلَ ْبېتُ ْم‬
‫س ُل أَفَې ِنْ َم َ‬
‫سول قَ ْد َخلَتْ ِمنْ قَ ْبلِ ِه الر ُ‬ ‫ُم َح ههد إِ هال َر ُ‬
‫سېیَ ْج ِزي‬ ‫ش ْیئاا َو َ‬ ‫هللاَ َ‬ ‫َعلَى أَ ْعقَابِ ُم ْم َو َمنْ يَ ْنقَلِ ْب َعلَى َعقِبَ ْی ِه فَلَنْ يَ ُ‬
‫ض هر ه‬
‫ين } [آل عهران‪.]144 :‬‬ ‫هللاُ الشها َِ ِر َ‬‫ه‬

‫‪211‬‬
 ‫د نبي علیه السالم په وفات کې درسونه ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د نبېېي علیېېه السېېالم پېېه وفېېات سېېره صېېحابه کېېرام دومېېره پېېه‬
‫دهشېېت کېېې شېېول چېېې د رحلېېت خبېېره چېېا نېېه منلېېه‪ ،‬دا د نبېېي علیېېه‬
‫السالم سېره د صېحابه کرامېو محبېت ښېايې‪ ،‬چېې د هغېوي سېره يېې‬
‫څومره محبت وو‪ ،‬د نبي علیه السېالم محبېت د هغېوي پېه وينېه کېې‬
‫ګډ وو‪ ،‬ددې خبر په اوريدلو سره يې عقلونو کار پريښوده‪.‬‬
‫‪ -۲‬د ابو بکر صديٍ رضي هللا عنه موق په دې داللېت کېوي چېې‬
‫هغه د قوي عېزم‪ ،‬سېالهو اعرېابو خاونېد وو‪ ،‬چېې دغېه قېوي عېزم‬
‫يې بیا وروسته پېه خيېل خالفېت کېې څرګنېد کېړ او د هېر مخېال پېه‬
‫و اندې ثابت شو‪.‬‬

‫‪212‬‬
 ‫ومن هللا التوفیق‬
‫د رب نه مو همیشه بریالي غواړم‬
‫ستاسو ددعا په هیله‬
‫استاد‪:‬سیدسمیع هللا (قریشي)‬
‫‪213‬‬