ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΗΣ ΚΝΩΣΟΥ ΚΑΙ

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ
ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΟΥ

Αλέξανδρος Βροντουλάκης
Α.Μ. : 991
Επιβλέπων καθηγητής : Μέντης Κωνσταντίνος
Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων, Παν/μιο Πατρών
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η εργασία καταπιάνεται με το θέμα της πολιτιστικήςδιαχείρισης
και πολιτιστικής επικοινωνίας του Αρχαιολογικού χώρου της
Κνωσού. Στο Α΄ μέρος παρατίθεται η ιστορία του Μινωικού
Πολιτισμού, του αρχαιολογικού χώρου και περιγράφονται οι
μνημειακοί χώροι - εκθέματά του. Στο Β΄ γίνεται μια προσπάθεια να
αναδειχθεί η σύγχρονη πολιτιστική διαχείριση και επικοινωνία του
Αρχαιολογικού χώρου. Δηλαδή παρατίθενται κάποια πραγματικά
στοιχεία που άπτονται του θέματος και παράλληλα προτείνονται
εργαλεία για τη βελτίωση της υπάρχουσας κατάστασης.
Ο στόχος της εργασίας είναι διττός. Αφενός να παρουσιάσει
τον Μινωικό πολιτισμό και αφετέρου, αφού εξετάσει τα πραγματικά
δεδομένα όσον αφορα στην πολιτιστική διαχείριση και επικοινωνία
του Αρχαιολογικού χώρου, να προτείνει τρόπους διαχείρισης της
πολιτιστικής υποδομής του φορέα σε οργανωσιακό και οικονομικό
επίπεδο και σύγχρονα μέσα για την πολιτιστική επικοινωνία του.
Η μεθοδολογία της εργασίας ήταν η μελέτη πηγών από βιβλία
καθώς και η έρευνα στο διαδίκτυο. Δυστυχώς, δεν έγινε εφικτή η
επικοινωνία με τους υπεύθυνους του Αρχαιολογικού χώρου, έτσι
ώστε η εργασία να έχει μια πιο εμπεριστατωμένη αναφορά στα
σημερινά δεδομένα του φορέα.

1
Α’ ΜΕΡΟΣ

2
 ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Με τις μεγάλες ανασκαφές, που έγιναν στην Κρήτη απο το
τέλος του 19ου αιώνα και ύστερα, ήρθαν στο φως τα λείψανα
ενός μεγάλου πολιτισμού, που είναι ο πρώτος πολιτισμός
υψηλού επιπέδου στην Ευρώπη και που τοποθετείται
περίπου στα χρόνια 2800 έως 1000 π.Χ. Ο Arthur Evans, ο
άγγλος ανασκαφέας της Κνωσσού, τον ονόμασε Μινωικό
πολιτισμό, απο το όνομα του θρυλικού Μίνωα. Κέντρο του
Μινωικού πολιτισμού υπήρξε η Κνωσός, όπου οι ανασκαφές
αποκάλυψαν το ίδιο το παλάτι του βασιλιά Μίνωα με
τις πλούσιες αποθήκες, τα βασιλικά διαμερίσματα, τους
λατρευτικούς χώρους, τη μεγάλη κεντρική αυλή και τέλος την
αίθουσα του θρόνου όπου ανακαλύφθηκε και ο “θρόνος του
Μίνωα”, ο παλιότερος θρόνος στην Ευρώπη.

Στην 3η χιλιετία (κάπου μεταξύ 2800 και 2600 π.Χ.)

αρχίζει στην Κρήτη μια νέα εποχή, η Εποχή του Χαλκού,
που χαρακτηρίζεται απο την κατεργασία του χαλκού και τη
γενίκευση της χρήσης των μετάλλων. Η μετάβαση απο την
εποχή του λίθου στην εποχή του χαλκού έγινε βαθμιαία,
κατά τη διάρκεια μιας σύντομης περιόδου που ονομάζεται
Υπονεολιθική. Η Εποχή του Χαλκού στην Κρήτη, συμπίπτει με
την άνθηση του πολιτισμού που ο Εvans ονόμασε Μινωικό,
γι΄αυτό και ονομάζεται Μινωική εποχή και οι κάτοικοι της
Κρήτης ονομάζονται Μινωίτες, χωρίς αυτό να είναι βέβαια
το εθνικό τους όνομα. Ποιοι ήταν οι Μινωίτες; Η συνέχεια
στην εξέλιξη πολλών στοιχείων του Νεολιθικού πολιτισμού
και στη νέα περίοδο, δείχνει οτι παλαιοί νεολιθικοί κάτοικοι
παραμένουν βασικό στοιχείο του πληθυσμού της Εποχής
του Χαλκού, ενισχύθηκαν όμως τμηματικά απο νέες ομάδες
3
μεταναστών που ήρθαν πιθανότατα απο τη Μικρά Ασία (ίσως
λίγοι και απο την Αφρική, οι Πρωτο-Λίβυες που υποστήριξε
ο Εvans). Οι μετανάστες αυτοί εξαπλώθηκαν σ΄όλη τη Κρήτη
και αναμείχθηκαν ειρηνικά με τους παλαιούς κατοίκους.
Οι Μινωίτες μάς είναι γνωστοί απο τις τοιχογραφίες τους,
όπου βλέπουμε την ιδεατή εικόνα τους, και απο τα έργα
τους, όπου θαυμάζουμε τις ικανότητες τους. Ανθρωπολογικά
κατατάσσονται απο ορισμένους ερευνητές στη μεσογειακή
φυλή, που χαρακτηριστικά της είναι η δολιχοκεφαλία , το
μικρό ανάστημα, τα μαύρα μαλλιά και μάτια.

Η μεταλλουργία και η μεταλλοτεχνία έδωσαν μεγάλη
ώθηση στην οικονομία. Αναπτύσσονται οι τέχνες και οι
τεχνικές. Τις νεολιθικές κοινότητες διαδέχονται οικισμοί που
βρίσκονται στο προστάδιο της πόλης, όπως είναι η Μύρτος
κοντά στην Ιεράπετρα στη νότια Κρήτη, και ακόμη κτίζονται
μεγάλα κτίρια, όπως στη Βασιλική Ιεράπετρας. Η κοινωνία
φαίνεται πως είναι οργανωμένη κατά γένη, όπως δείχνουν
οι μεγάλοι ομαδικοί θολωτοί τάφοι στην πεδιάδα της
Μεσαράς, στη νότια Κρήτη. Η κεραμεική, η σφραγιδογλυφία,
η μεταλλοτεχνία και η χρυσοχοία ανθίζουν. Παράλληλα, η
αναζήτηση των πηγών του χαλκού, αλλά και του κασσίτερου,
που χρειαζόταν για να φτιαχτεί το κράμα του μπρούντζου
το οποίο έδινε στερεότητα στο χαλκό, έφερε την ανάπτυξη
της ναυτιλίας και του εμπορίου. Η Κρήτη αποκτά εξωτερικές
σχέσεις, ιδίως με τις Κυκλάδες και στο νησί Κύθηρα, στα
νότια της Πελοποννήσου, ιδρύεται ίσως Κρητική αποικία.
Οι γνωστοί οικισμοί της περιόδου ως το 2000 π.Χ. περίπου
υπολογίζονται απο ορισμένους ερευνητές σε περισσότερους
απο εκατό και ο πληθυσμός σε 75.000 περίπου. Ασφαλώς
ένας απο αυτούς τους οικισμούς είναι και η Κνωσός, όμως
4
πολύ λίγα λείψανα έχουμε εκεί απο αυτή την περίοδο, επειδή
στις εργασίες που έγιναν αργότερα για την ισοπέδωση του
λόφου, ώστε να χτιστεί επάνω το ανάκτορο, αποκόπηκαν
τα οικοδομικά στρώματα αυτής της περιόδου. ΄Ετσι σήμερα
βρίσκονται αμέσως κάτω απο το δάπεδο της κεντρικής αυλής
του ανακτόρου τα νεολιθικά οικοδομικά στρώματα.

Ο συνδυασμός της αγροτικής νεολιθικής οικονομίας

με την τεχνολογική ειδίκευση που έφερε η εισαγωγή
των μετάλλων, είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί το
υπόβαθρο για τη μεγάλη οικονομική και πολιτική άνθηση
της Κρήτης στην αρχή της 2ης χιλιετίας π.Χ. Έτσι γύρω στα
1990 π.Χ., συμβαίνει στην Κρήτη μια μεγάλη μεταβολή,
που ίσως είναι συνέπεια της εξέλιξης των στοιχείων της
προηγούμενης περιόδου: χτίζονται τα πρώτα ανάκτορα
στην Κνωσό, τη Φαιστό, τα Μάλια και τη Ζάκρο, όλα σε
θέσεις σημαντικές που ελέγχουν πεδιάδες και προσβάσεις
απο τη θάλασσα. Παράλληλα, αναπτύσσονται οι πρώτες
πόλεις γύρω απο τα ανάκτορα αλλά και σε άλλες θέσεις,
σε χαμηλούς λόφους κοντά σε κάποιο λιμάνι ή κοντά σε
σημαντικούς θαλάσσιους δρόμους. Η ίδρυση των ανακτόρων
δείχνει συγκέντωση της εξουσίας στα χέρια άρχουσας τάξης
που ελέγχει την αγροτική και βιοτεχνική παραγωγή καθώς
και το εμπόριο. Τα ανάκτορα είναι πολυσύνθετα κτίρια με
μεγάλες αποθήκες, όπου αποθηκεύεται η παραγωγή των
δημητριακών, του κρασιού, του λαδιού κ.α., με εργαστήρια
όπου οι βιοτέχνες δουλεύουν αριστουργήματα για τις
ανάγκες της ζωής του παλατιού αλλά και για εξαγωγή, με
χώρους αφιερωμένους στη λατρεία και στις ανάγκες του
ιερατείου και, τέλος, με ιδιωτικά διαμερίσματα και χώρους
υποδοχής και θεαμάτων. Τα ανάκτορα είναι κέντρα πολιτικά,
5
οικονομικά και θρησκευτικά. Το ανάκτορο της Κνωσού είναι
το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο, λέγεται λοιπόν οτι ο
βασιλιάς της Κνωσού ίσως ασκούσε κάποια επικυριαρχία
στους βασιλείς των άλλων ανακτόρων. Όμως τα ανάκτορα
και οι πόλεις είναι ατείχιστα και αυτό δείχνει την απουσία
κινδύνου απο το εξωτερικό (ίσως χάρη στην ισχυρή ναυτική
δύναμη) αλλά και την ειρηνική συνύπαρξη των ανακτορικών
κέντρων στο εσωτερικό. Οι τέχνες προάγονται περισσότερο,
ιδίως η αρχιτεκτονική αλλά και η κεραμεική. Σ΄αυτήν
την εποχή χρησιμοποιείται ο τροχός για την κατασκευή
περίτεχνων σχημάτων αγγείων, τα οποία χαρακτηρίζονται
απο πολύχρωμη στροβιλιζόμενη διακόσμηση πάνω σε μαύρο
φόντο και ονομάζονται καμαραϊκά απο το σπήλαιο των
Καμάρων στο βουνό Ίδη, όπου πρωτοβρέθηκαν. Εισαγωγές
των καμαραϊκών αγγείων στην Αίγυπτο, Συρία και μινωικές
επιδράσεις στη Φυλακωπή της Μήλου δείχνουν την
εξάπλωση του εμπορίου στα χρόνια αυτά.

Γενικά, μαζί με την ίδρυση των ανακτόρων παρατηρείται

και μια μεγαλύτερη ομοιογένεια πολιτισμού με
συγκεντρωτική οργάνωση και ισχυρή εξουσία. Η συγκέντρωση
της εξουσίας δημιούργησε μια κοινωνική ιεραρχία, ενω
παράλληλα αναπτύσσεται για πρωτή φόρα οργανωμένο
σύστημα γραφής, απαραίτητο για τον γραφειοκρατικό έλεγχο
της παραγωγής. Αρχικά είναι ιερογλυφικό και αργότερα
απλουστεύεται στο λεγόμενο Γραμμικό σύστημα Α.

Δυστυχώς λίγα μέρη σώζονται απο τα ανάκτορα και τις

πόλεις αυτής της εποχής, διότι στις ίδιες ακριβώς θέσεις
χτίστηκαν αργότερα τα νέα ανάκτορα και οι νέες πόλεις.
Φαίνεται οτι το ανάκτορο της Κνωσού (όπως και τα άλλα) είχε
6
περίπου τη μορφή που έχει και αυτό που βλέπουμε σήμερα
(το νεότερο). Γύρω απο το παλάτι υπήρχε η πόλη. Στους
λόφους προφήτη Ηλία και Μοναστηριακό Κεφάλι υπήρχαν
τα νεκροταφεία, με τάφους προδρόμους των θαλαμοειδών,
ενώ στο λόφο Τυράδες χτίστηκε αυτά τα χρόνια ένας
θολωτός τάφος. Το πρώτο ανάκτορο της Κνωσού γνώρισε
δυο καταστροφές (πιθανόν απο σεισμούς) και επισκευάστηκε
και τις δυο φορές. Το 1700 π.Χ. όμως καταστρέφεται
ριζικά και περίπου την ίδια εποχή καταστρέφονται και τα
άλλα ανάκτορα. Η άποψη οτι οι καταστροφές οφείλονται
σε εισβολή ξένου λαού δεν φαίνεται σωστή γιατί δεν
παρουσιάζεται καμιά διακοπή στην εξέλιξη του πολιτισμού.
Είναι πιθανότερο οτι η καταστροφή ήταν αποτέλεσμα
μεγάλων σεισμών.

Μετά την καταστροφή του 1700 π.Χ., αρχίζουν στην Κρήτη

εργασίες μεγάλης κλίμακας. Ξαναχτίζονται απο την αρχή
τα ανάκτορα, αφού πρώτα ισοπεδώνονται και σκεπάζονται
τα ερείπια των παλαιών. Τα νέα ανάκτορα είναι αυτά που
σώζονται σήμερα, με επιπλέον προσθήκες και αλλαγές, που
έγιναν ύστερα απο μια νέα καταστροφή, γύρω στα 1600
π.Χ. Γενικά παρατηρείται αύξηση πληθυσμού και μεγάλη
οικοδομική δραστηριότητα τόσο στις πόλεις τις παραλιακές
όσο και στις πόλεις γύρω απο τα τέσσερα ανάκτορα.
Χτίζονται και μικρότερα ανάκτορα-επαύλεις, ενώ παράλληλα
με τις επαύλεις διαδίδεται σ΄όλη την ύπαιθρο της Κρήτης
ένα νέο είδος εγκατάστασης, η αγροικία. Οι αγροικίες ήταν
εγκαταστάσεις αγροτικής οικονομίας και τοπικής βιοτεχνίας
και πιθανότατα ήταν κατοικία του τοπάρχη της περιοχής
, που, εξαρτημένος ή όχι απο τον βασιλιά του μεγάλου
ανακτόρου, ήταν υπεύθυνος για τον έλεγχο της παραγωγής
7
του τόπου. Εμφανίζεται λοιπόν ένα είδος αποκέντρωσης στο
οικονομικό σύστημα. Στο κοινωνικό σύστημα εξακολουθεί
να υπάρχει ιεραρχία, που κορυφώνεται στον ένοικο του
ανακτόρου. Εκτός απο το ιερατείο, τους αξιωματούχους και
τους καλλιεργητές και κτηνοτρόφους, υπάρχουν οι έμποροι
και οι ναυτικοί. Οπωσδήποτε θα υπήρχε και η τάξη των
γραφέων, γιατί παρουσιάζεται μεγάλη διάδοση της γραφής
σε αυτή την περίοδο. Δείγματα γραμμικής Α γραφής έχουμε
απο περισσότερες απο 27 Μινωικές θέσεις ως σήμερα. Στην
τέχνη, εκτός απο τις λαμπρές επιδόσεις στην κεραμεική, τη
μεταλλουργία, τη μικρογλυπτική, παρουσιάζεται άνθηση
σ΄ένα άλλο τομέα, στην τοιχογραφία.

Τόσο τα ανάκτορα, όσο και οι επαύλεις αλλά και ορισμένα

σπίτια των πόλεων, κοσμούνται με θαυμάσιες τοιχογραφίες
που εικονίζουν σκηνές απο την καθημερινή ζωή, τελετουργίες
και θέματα απο το φυσικό περιβάλλον.Ακόμη, στην περίοδο
των νέων ανακτόρων, παρουσιάζεται η μεγαλύτερη Μινωική
ακτινοβολία στο εξωτερικό. Παράλληλα με το εμπόριο με
την Αίγυπτο και την Ανατολή, εμφανίζεται έντονη Μινωική
επίδραση ή και Μινωικές εγκαταστάσεις σε πλήθος θέσεων
στο νότιο Αιγαίο: Κύθηρα, Κέα, Πάρος, Νάξος, Μήλος, Θήρα,
Ρόδος, Κως, Κάρπαθος, Μίλητος και Ίασος Μικράς Ασίας,
σχηματίζουν μια ζώνη Μινωικής επιρροής πάνω απο τη
βόρεια ακτή της Κρήτης, απο τη δυτική ως την ανατολική
άκρη της. Μινωικά πολιτιστικά στοιχεία εμφανίζονται επίσης
στην Πελλοπόνησο (Μεσσηνία και Μυκήνες).

Στην Κνωσό, η πόλη γύρω απο το ανάκτορο έφτανε μέχρι

τους λόφους των Γυψάδων και της Ακρόπολης και ο Εvans
υπολόγισε τους κατοίκους της σε 80.000 περίπου. Απο την
8
πόλη αυτή πολύ λίγα μέρη έχουν ανασκαφεί. Οπωσδήποτε
σ΄αυτή την περίοδο χτίστηκαν τα σπίτια που ανακαλύφθηκαν
στη γύρω ζώνη, τα οποία ίσως άνηκαν σε αξιωμτούχους και
πρόσωπα του ιερατείου, καθώς και το ονομαζόμενο “Μικρό
Ανάκτορο” της Κνωσού, που βρίσκεται στα ΒΔ του μεγάλου
ανακτόρου και συνδέεται μαζί του με τον πλακόστρωτο
“Βασιλικό δρόμο”. Αξιόλογα σπίτια είχαν χτιστεί στην κάθε
πλευρά του δρόμου. Στα νότια του ανακτόρου, κοντά στη
Μινωική οδογέφυρα του ρέματος της Βλυχιάς, υπήρχε κτίριο
που ίσως ήταν ξενώνας για τους επισκέπτες του παλατιού.
Αυτή την περίοδο χτίστηκαν και ο μεγάλος βασιλικός τάφος
των Ισοπάτων, ο θολωτός τάφος της Κεφάλας και ο Τάφος -
Ιερό, μνημειακό ταφικό κτίριο στα νότια του ανακτόρου.

Ύστερα απο δυο μερικές καταστροφές μία στα 1600

π.Χ. και μία στα 1500 π.Χ., τα ανάκτορα καταστρέφονται
ολοκληρωτικά στα 1450 π.Χ. και δεν ξαναχτίζονται. Η
περίοδος των νέων ανακτόρων, που κράτησε δυόμιση αιώνες,
η χρυσή εποχή του Μινωικού πολιτισμού, τέλειωσε. Όλα τα
Μινωικά κέντρα - ανάκτορα, επαύλεις, αγροικίες, πόλεις -
καταστρέφονται, πολλά απο πυρκαγιές, και εγκαταλείπονται.
Εξαίρεση αποτελεί το ανάκτορο της Κνωσού που επιζεί της
μεγάλης καταστροφής. Ποιά ήταν η αιτία όλων αυτών των
καταστροφών; Ήταν η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας
που κατέστρεψε τον οικισμό του Ακρωτηρίου και βύθισε
το μεγαλύτερο μέρος του νησιού της Θήρας στη θάλασσα,
δημιουργώντας μια μεγάλη καλντέρα και προκαλώντας
σεισμούς, παλλιροϊκά κύματα και πτώση ηφαιστειακής
τέφρας και στην Κρήτη; Ήταν υπεύθυνοι οι Μυκηναίοι που
κυρίευσαν την Κρήτη ή μήπως οι Μυκηναίοι εκμεταλλεύτηκαν
το καταστροφικό αποτέλεσμα σεισμών και βρήκαν ευκαιρία
9
να εγκατασταθούν στο άλλοτε πανίσχυρο νησί;

Πηγή: Μιχαηλίδου Άννα, 2001: Κνωσός - Πλήρης οδηγός

του Ανακτόρου του Μίνωα,σελ. 12, σελ. 29-35

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΗΣ ΚΝΩΣΟΥ

Οι πρώτες ανασκαφές στον χώρο της Kνωσού
διενεργήθηκαν το 1878 από τον έμπορο Mίνωα Kαλοκαιρινό.
Τότε ανασκάφηκε τμήμα της δυτικής πτέρυγας. Αργότερα
ανασκαφές πραγματοποίησαν ο Αμερικανός πρόξενος
W.J. Stillman, ο ανασκαφέας των Mυκηνών και της Τροίας,
Γερμανός H. Schliemann με τον συνεργάτη του W. Doerpfeld,
ο Γάλλος αρχαιολόγος M. Joubin και ο διευθυντής του
Ashmolean Museum της Oξφόρδης, Arthur Evans. Όλοι
όμως προσέκρουσαν σε αδυναμία αγοράς του χώρου
του ανακτόρου. Όταν η Κρήτη ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη
(Κρητική Πολιτεία) το 1898, θεσπίστηκε νόμος με τον οποίο
όλες οι αρχαιότητες κηρύσσονταν κτήμα της Πολιτείας. Έτσι
ξεκίνησε η ανασκαφή του ανακτόρου το 1900 υπό τον A.
Evans μέχρι και το 1931 με μικρές διακοπές.

10
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΝΗΜΕΙΑΚΩΝ ΧΩΡΩΝ - ΕΚΘΕΜΑΤΩΝ

Ανάκτορο Kνωσού
Το Aνάκτορο της Kνωσού είναι το μεγαλύτερο από τα
κέντρα της Μινωικής εξουσίας. Πρόκειται για ένα κτιριακό
συγκρότημα που αναπτύσσεται σε χώρο 22.000 τ.μ.
Χτισμένο σ’ ένα κατά μεγάλο ποσοστό τεχνητό λόφο ήταν το
εντυπωσιακότερο από τα Μινωικά ανάκτορα. Αποτελούσε το
κέντρο διοίκησης της Μινωικής Κνωσού, η οποία βρίσκεται
σε απόσταση 5 χλμ. νοτιοανατολικά του Ηρακλείου. Το πρώτο
ανάκτορο κτίστηκε περίπου το 2000 π.Χ. Σύμφωνα με την
παράδοση το ανάκτορο της Κνωσού αποτέλεσε την έδρα του
βασιλιά Μίνωα.

Γύρω στο 2000 π.X. κτίστηκε το παλαιό ανάκτορο στο νότιο

άκρο της πόλης και καταστράφηκε από σεισμό γύρω στο 1900
π.X. Αμέσως επισκευάστηκε, αλλά καταστράφηκε για δεύτερη
φορά από σεισμό, περίπου το 1700 π.X. Ο ενιαίος σχεδιασμός
που παρουσιάζουν Φαιστός και Μάλια έρχονται σε αντίθεση
με το πρώτο ανάκτορο της Κνωσού που κατασκευάστηκε
ίσως με την ενοποίηση σημαντικών συγκροτημάτων της
προανακτορικής εποχής. Στο σχεδιασμό του αποφεύχθηκαν
γενικά οι ευθείς διάδρομοι. Τα στοιχεία αυτά, μαζί με την
πολύπλοκη αρχιτεκτονική του δομή, δικαιολογούν τον
κρητικό μύθο του Λαβύρινθου. Αμέσως μετά οικοδομήθηκε
το νέο ανάκτορο, μεγαλοπρεπέστερο, στα μέσα του 15ου
αιώνα π.X. Αχαιοί ηγεμόνες κάθονται πλέον στην αίθουσα
του θρόνου του ανακτόρου, οι οποίοι ως απόλυτοι κυρίαρχοι
ελέγχουν όλο το νησί. Το ανάκτορο καταστρέφεται και πάλι
στα μέσα του 14ου αιώνα π.X. (Yστερομινωική Εποχή IIIA),
11
αυτή τη φορά από πυρκαγιά, και έκτοτε παύει να λειτουργεί
ως ανακτορικό κέντρο.

Το ανάκτορο της Κνωσού χωρίζεται σε διάφορα

τμήματα, καθένα από τα οποία έχει ξεχωριστή χρήση.
Ήταν πολυόροφο, χτισμένο με πελεκητούς δόμους και
διακοσμημένο με θαυμάσιες τοιχογραφίες που απεικόνιζαν
πιθανόν θρησκευτικές τελετές. Η πρόσβαση γινόταν από τρεις
εισόδους που βρίσκονταν στη βόρεια, τη δυτική και τη νότια
πλευρά του. Γύρω από την κεντρική αυλή αναπτύσσονται
τέσσερις πτέρυγες. Έτσι στην δυτική πλευρά του ανακτόρου
υπάρχουν συγκεντρωμένες οι αίθουσες των τελετών στους
επάνω ορόφους, οι δημόσιες αποθήκες (18 μακρόστενα
δωμάτια) με τα μεγάλα πιθάρια, τα ιερά, τα θησαυροφυλάκια
καθώς επίσης και η αίθουσα του θρόνου που αποτελείται
από τον προθάλαμο και τον κυρίως χώρο του θρόνου. Στο
νοτιοδυτικό τμήμα του ανακτόρου βρίσκεται η Δυτική Αυλή
και η Δυτική Είσοδος που οδηγεί στο Διάδρομο Πομπής,
που ήταν διακοσμημένος με τοιχογραφίες («Πρίγκιπας με τα
κρίνα»). Στην αριστερή πλευρά του διαδρόμου βρίσκονται τα
Προπύλαια και τα περίφημα Διπλά Κέρατα, ένα από τα ιερά
σύμβολα της μινωικής θρησκείας.

Στην ανατολική πλευρά του αναπτύσσονταν τα

βασιλικά διαμερίσματα, στα οποία οδηγούσε ένα μεγάλο
κλιμακοστάσιο, τα δωμάτια του προσωπικού και ένα ιερό.
Από τα σημαντικότερα δωμάτια είναι η αίθουσα των
Διπλών Πελέκεων και το Διαμέρισμα της Βασίλισσας με
την τοιχογραφία των δελφινιών. Στα βόρεια και ανατολικά
του διαμερίσματος της βασίλισσας βρίσκονται οι βασικές
αποθήκες καθώς επίσης και ο Διάδρομος του Ζατρικίου (ένα
12
είδος σκακιού). Ανατολικότερα κατασκευάστηκαν επίσης
τα διάφορα εργαστήρια, καθώς και οι βασιλικές αποθήκες.
Στην βόρεια πτέρυγα κυριαρχεί το λεγόμενο «Tελωνείο»,
μία δεξαμενή καθαρμών και ένα λιθόκτιστο θέατρο. Από
το θέατρο ξεκινάει Πλακόστρωτος Δρόμος που οδηγούσε
στο μικρό ανάκτορο. Τέλος, στη νότια πτέρυγα υπήρχε το
μεγαλοπρεπές νότιο Πρόπυλο.

13
Αναστηλωμένο τμήμα του Ανακτόρου της Κνωσού
Πηγή : www.culture.gr

14
 Μικρό ανάκτορο Κνωσού

Η καινούργια εποχή που ξεκίνησε με την κατασκευή
των νέων ανακτόρων στη Μινωική Κρήτη αποδεικνύει τη
οικονομική ευρωστία και την πολιτική ηρεμία, στην οποία
βρισκόταν το νησί. Η Κνωσός αποτελεί χαρακτηριστικό
παράδειγμα οικιστικής ανάπτυξης την περίοδο αυτή.
Δεν επισκευάστηκε μόνο εκ νέου το ανάκτορο, το οποίο
διακοσμήθηκε με εντυπωσιακές τοιχογραφίες, αλλά σε
όλη την έκταση του ανακτόρου και της μινωικής πόλης
κατασκευάστηκαν καινούργια συγκροτήματα, βασιλικές
επαύλεις και μνημειακοί τάφοι.

Ένα από τα σημαντικά αυτά μνημεία αποτελεί το

λεγόμενο ‘’Μικρό Ανάκτορο’’ της Κνωσού, το οποίο ήταν
οργανικά ενωμένο με το κύριο ανάκτορο. Στο οικοδόμημα
αυτό κάποιες από τις αίθουσες του ξεπερνούν σε χάρη και
διακόσμηση αυτές του μεγάλου ανακτόρου. Tο «Mικρό
Aνάκτορο» (17ος-15ος αιώνας π.X.) βρίσκεται στα δυτικά του
δημόσιου δρόμου Κνωσού Ηρακλείου, σε ελάχιστη απόσταση
από το κυρίως ανακτόρο, και έχει όλα τα ανακτορικά
αρχιτεκτονικά στοιχεία (ξεστή τοιχοδομία, χώροι υποδοχής,
περίστυλη αίθουσα, διπλό μέγαρο με πολύθυρα και δεξαμενή
καθαρμών-ιερό). Ήταν ένα κτίσμα με ιδιαίτερο θρησκευτικό
χαρακτήρα, καθώς διέθετε βωμό, αίθουσες με πεσσούς και

15
θρησκευτικά αντικείμενα βασιλικής τέχνης. Το ξακουστό ρητό
με τη μορφή ταυροκεφαλής από στεατίτη βρέθηκε εδώ. Το
θρησκευτικό χαρακτήρα του δεν έχασε το κτίσμα ακόμη και
όταν οι Μυκηναίοι ανέλαβαν τα ηνία στην Κρήτη και έκτισαν
ένα βωμό, ακριβώς πάνω από το παλιό δωμάτιο με τη
δεξαμενή καθαρμού.

Το ‘’Μικρό Ανάκτορο’’ αποτελεί το μεγαλύτερο σε

έκταση κτήριο μετά από το μεγάλο ανάκτορο. Η ανατολική
του πρόσοψη έχει καταστραφεί εντελώς. Το σημαντικό
αυτό κτήριο διαθέτει ενδιαφέροντα λατρευτικά δωμάτια,
ανάμεσα σε αυτά τρεις αίθουσες με πεσσούς και λατρευτικές
εγκαταστάσεις και μια βάση καθαρμού. Το συνολικό
συγκρότημα, διαστάσεων 45 x 28 μ., πρέπει να είχε ακόμη
έναν όροφο. Η είσοδος βρισκόταν στα ανατολικά και
οδηγούσε σε ένα προθάλαμο. Από κει μέσω ενός πολυθύρου
με τρία πλατιά σκαλοπάτια οδηγούνταν ο επισκέπτης σε μια
περίστυλη αυλή. Στο βόρειο μέρος της αυλής άλλο πολύθυρο
οδηγούσε στην επίσημη αίθουσα του συγκροτήματος.
Πρόκειται για μια ορθογώνια αίθουσα που με ένα πολύθυρο
χωρίζεται σε δύο δωμάτια και με άλλα πολύθυρα επικοινωνεί
στα ανατολικά με κιονοστοιχία βεράντας. Οι τοίχοι ήταν
διακοσμημένοι με γυψόλιθο και το δάπεδο πλακοστρωμένο.
Πίσω από το βόρειο τμήμα της αίθουσας υπάρχει το
‘’πλυντήριο’’, χώρος με αποχέτευση που συνδέεται με τον
εξωτερικό αγωγό, ενώ πίσω από το νότιο τμήμα της αίθουσας
16
βρίσκεται στεγασμένη μια δεξαμενή καθαρμών. Δυτικότερα
και νοτιότερα υπάρχουν άλλα δωμάτια διαφόρων χρήσεων.
Δύο μεγάλες κλίμακες (δυτικά και νότια) πλαισιώνουν τη
μεγάλη αίθουσα με τους πεσσούς. Τη σπουδαιότητα και
τον ιερό χαρακτήρα της αίθουσας αυτής φανερώνουν τα
λατρευτικά αντικείμενα που βρέθηκαν εκεί, μεταξύ αυτών
και μια βάση με διπλούς πελέκεις. Ακόμη μια εντυπωσιακή
αίθουσα με πεσσούς βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο του
συγκροτήματος. Οι διαστάσεις του ανεσκαμμένου τμήματος,
περίπου 90 μ. μήκος και περισσότερο από 30 μ. πλάτος,
δίνουν μνημειακή μορφή στο κτίσμα αυτό.

Η μικρή απόσταση του ‘’Μικρού Ανακτόρου’’ με το

θεατρικό χώρο του ανακτόρου της Κνωσού, περίπου 230 μ., η
ιερή οδός που σύνδεε τους δύο αυτούς χώρους φανερώνουν
την οργανική ένωση του ιερών αυτών κτισμάτων, όπου
πιθανόν μέσω της οδού θα μεταφέρονταν ιερά αγάλματα
και θρησκευτικά κειμήλια μπροστά από πλήθος ανθρώπων,
που θα παρακολουθούσαν τις τελετουργίες αυτές. Μετά
την καταστροφή της Κνωσού (υστερομινωική ΙΙΙΒ περίοδος)
το Μικρό ανάκτορο χρησιμοποιήθηκε ως ιερό φετιχιστικό
ειδώλων, όπως δείχνουν και τα πέτρινα ειδώλια που
βρέθηκαν εκεί.

17


Άποψη του Μικρού Ανακτόρου

Πηγή : www.culture.gr

18
 Βασιλική έπαυλη Κνωσού

Σημαντικό μνημείο της Κνωσού με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική

μορφή αποτελεί η λεγόμενη Βασιλική έπαυλη, η οποία
βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο του ανακτόρου.
Παρουσιάζει έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα και ίσως
πρόκειται για κατοικία επιφανούς μέλους της αριστοκρατίας
ή του ιεραρχείου. Χαρακτηριστικά στοιχεία της Έπαυλης είναι
τα πολύθυρα, η υπόστυλη κρύπτη με πεσσό και το διπλό
κλιμακοστάσιο. Κατασκευάστηκε σε μια τομή της πλαγιάς
του λόφου, ενώ η πρόσοψή της έβλεπε ανατολικά στην
κοιλάδα του Καιράτου ποταμού. Σώζεται το ισόγειο και έχει
αναστηλωθεί μέρος του πρώτου ορόφου, ενώ υπήρχε και
δέυτερος όροφος από πάνω.

Η βασιλική έπαυλη κτίστηκε κατά την Υστερομινωική

I περίοδο (14ος αι. π.Χ.) και χωρίζεται από το ανάκτορο
της Κνωσού με έναν πλακοστρωμένο δρόμο, ο οποίος
ονομάστηκε από τους ανασκαφείς βασιλικός δρόμος. Τόσο
η θέση της, όσο και αρκετές αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες
δείχνουν ότι η βασιλική έπαυλη συνδεόταν οργανικά με το
ανάκτορο. Μέσω ενός τοιχισμένου αύλειου χώρου έφτανε
ο επισκέπτης στην είσοδο της έπαυλης, η οποία διέθετε τη
χαρακτηριστική μορφή των μυκηναϊκών μεγάρων με δύο
κίονες μεταξύ των παραστάδων. Από έναν φωταγωγό έμπαινε
κανείς στον προθάλαμο και από κει στην κύρια αίθουσα
19
του Μινωικού πολύθυρου. Οι τοίχοι είναι επενδυμένοι
με πλάκες από γυψόλιθο, όπως και το δάπεδο. Μετά τον
πρόδομο ακολουθούσε η κύρια αίθουσα του οικοδομήματος,
ορθογώνιας κάτοψης. Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο της
αίθουσας αυτής, που δε συναντάται σε άλλες επαύλεις,
είναι ο λίθινος θρόνος, που βρέθηκε σε μία κόγχη της νότιας
πλευράς. Η κόγχη, στην οποία βρέθηκε ο θρόνος, ήταν
απομονωμένη με σκαλιά και κίονες και επικοινωνούσε μέσω
ενός φωταγωγού με τον επάνω όροφο. Αυτή η αρχιτεκτονική
διάταξη με το υποβλητικό σκηνικό δηλώνει ότι ο
συγκεκριμένος χώρος προοριζόταν για κάποιες θρησκευτικές
τελετουργίες.

Από την κεντρική αίθουσα οδηγείται κανείς σε μία

υπόστυλη κρύπτη, στην οποία υπήρχαν αυλάκια και
κοιλότητες, κατασκευασμένα προφανώς για να δέχονται
υγρές προσφορές. Οι τοίχοι της κρύπτης ήταν κτισμένοι με
γυψόλιθο, ενώ το δάπεδό της ήταν στρωμένο με γυψολιθικές
πλάκες. Ένα ιδιόμορφο χαρακτηριστικό της βασιλικής
έπαυλης είναι το ιδιότυπο κλιμακοστάσιο που χωριζόταν
σε δύο πτέρυγες καθώς οδηγούσε στον επάνω όροφο. Το
νοτιοανατολικό τμήμα της έπαυλης, στο οποίο βρισκόταν
μία πλακοστρωμένη αίθουσα, ένα λουτρό και μία τουαλέτα,
φαίνεται ότι είχε ιδιωτικό χαρακτήρα.

20
Άποψη της βασιλικής επαύλης
Πηγή : www.culture.gr

21
 Οικία των τοιχογραφιών στην Κνωσό

Γύρω από το ανάκτορο εκτεινόταν η πόλη της Κνωσού

που περιμένει ακόμη να ανασκαφεί. Μέχρι σήμερα έχουν
ανασκαφεί μόνο επαύλεις ή κτήρια που θεωρήθηκαν
κατοικίες αξιωματούχων, οι οποίοι πρέπει να είχαν άμεση
σχέση με το ανάκτορο. Η οικία των τοιχογραφιών βρίσκεται
στη βορειοδυτική πλευρά του ανακτόρου της Κνωσού, στη
νότια πλευρά του βασιλικού δρόμου. Είναι ένα μικρό και
απλό σε αρχιτεκτονική μορφή κτήριο, που βρίσκεται σήμερα
σε κατάσταση κακής διατήρησης, αλλά εντυπωσιάζει με τις
τοιχογραφίες που βρέθηκαν εκεί. Χρονολογείται τον 15ο -
12ο αι. π.X. και πρόκειται για μικρού μεγέθους οικία αστικού
τύπου με πλούσιο εσωτερικό τοιχογραφημένο διάκοσμο.

Η οικία διαθέτει μια σχεδόν ορθογώνια κάτοψη. Η είσοδος

βρίσκεται στη νοτιοδυτική γωνία. Η τοιχοδομία αποτελείται
από καλοδουλεμένους γυψόλιθους πάνω σε ασβεστολιθικό
θεμέλιο. Η οικία διαθέτει τρία μακρόστενα δωμάτια στη
νότια πλευρά της, ενώ μια σειρά από μικρά τετράγωνα και
ορθογώνια δωμάτια καλύπτουν τη βόρεια πλευρά. Στην κύρια
αίθουσα της κατοικίας βρισκόταν ένα δάπεδο με πλαίσιο.
Εντυπωσιάζει, επίσης, το δάπεδο του νοτιοανατολικού
γωνιακού δωματίου, διακοσμημένο με μια ζώνη από κονίαμα
γύρω από κέντρο στρωμένο με πλάκες από σιδηρόπετρα.
Το ενδιαφέρον του κτηρίου εστιάζεται στα αναρίθμητα
22
σπαράγματα τοιχογραφιών που αποκαλύφθηκαν όχι πεσμένα
αλλά μάλλον τακτοποιημένα σε ένα μέρος του κεντρικού
μακρόστενου δωματίου. Λεπτές στρώσεις από ζωγραφισμένο
κονίαμα, πάχους μόλις 4 χιλιοστών, βρέθηκαν σε διαδοχικά
στρώματα. Από τα σπαράγματα αυτά συμπληρώθηκε η
τοιχογραφία με τους γαλάζιους πιθήκους και η τοιχογραφία
των χελιδονιών.

23
Η τοιχογραφία του γαλάζιου πουλιού απο την οικία των
Τοιχογραφιών

Πηγή : www.culture.gr 24
 Νότια Οικία Κνωσού

Η λεγόμενη ‘’Νότια Οικία’’ αποτελεί ακόμη ένα δείγμα

Μινωικής αρχιτεκτονικής, έπαυλη κάποιου Μινωίτη
ιδιώτη. Πρόκειται για ιδιωτική αστική οικία, τριώροφη με
δεξαμενή καθαρμών και υπόστυλη κρύπτη. Βρίσκεται στη
νοτιοδυτική γωνία του μεγάλου ανακτόρου της Κνωσού.
Από τα ανασκαφικά ευρήματα συμπεραίνεται ότι η οικία
κατασκευάστηκε μετά την καταστροφή του σεισμού το 1600
π.Χ., καθώς ο δυτικός τοίχος της θεμελιώθηκε πάνω στα
ερείπια της Βαθμιδωτής Στοάς η οποία πριν από το σεισμό
οδηγούσε στη νοτιοδυτική είσοδο του ανακτόρου. Έχει εν
μέρει αναστηλωθεί.
Από τη Νότια Οικία έχουν διασωθεί τμήματα του
ισογείου, των άλλων δύο ορόφων και ίσως να διέθετε και
τρίτο όροφο. Η είσοδος της έπαυλης βρισκόταν πιθανόν στη
νοτιοανατολική γωνία. Το ισόγειο διέθετε δύο χώρους, από
τους οποίους ο ένας είχε τρεις πεσσούς στη σειρά, ενώ ο
άλλος περιείχε χάλκινα εργαλεία και διπλούς πέλεκεις. Στον
πρώτο όροφο υπάρχει μια κρύπτη με πεσσό, όοπου βρέθηκε
βάση για διπλό πέλεκυ και άλλη μία για ιερά αντικείμενα
(πιθανόν ιερά κέρατα). Στη βορειοανατολική πλευρά του
πρώτου ορόφου ανοίγεται η κύρια αίθουσα της οικίας με
πλακόστρωτο δάπεδο. Ο προθάλαμος της αίθουσας αυτής
βρίσκεται στα νότια και οδηγούσε πιθανόν στην είσοδο
της οικίας. Στα δυτικά της κύριας αίθουσας υπάρχει ένα
25
λουτρό. Ένας διάδρομος στα νότια του λουτρού οδηγούσε
σε κλιμακοστάσιο, από το οποίο οι ιδιοκτήτες της οικίας
κατέβαιναν στο ισόγειο. Εντύπωση προκαλούν οι παραστάδες
της εισόδου που είναι μονολιθικές από γυψόλιθο. Ακόμη
διατηρούνται ίχνη του μηχανισμού με τον οποίο κλείδωνε η
πόρτα: ξύλινη μπάρα έμπαινε στον τόρμο της παραστάδας και
στερεωνόταν με χάλκινο καρφί. Μια άλλη σκάλα οδηγούσε
στο δεύτερο όροφο, ενώ δίπλα της υπάρχει ένα δωμάτιο
με μια σειρά από βάσεις κιόνων, ακριβώς πάνω από τους
πεσσούς του ισογείου, και στη συνέχεια, ακόμη ένα δωμάτιο.
Η βόρεια πλευρά του δωματίου αυτού επικοινωνεί με έναν
χώρο, ο οποίος διέθετε ίσως νιπτήρα και αποχωρητήριο στη
γωνία.

26
 Ανεξερεύνητη Οικία Κνωσού

Ένα ακόμη δείγμα Μινωικής αρχιτεκτονικής αποτελεί η

λεγόμενη ‘’Ανεξερεύνητη Οικία’’, η οποία ονομάστηκε έτσι από
τον Evans, γιατί ο ίδιος είχε αποκαλύψει μόνο την ανατολική
της πρόσοψη. Η συγκεκριμένη οικία βρίσκεται βορειοδυτικά
του μεγάλου ανακτόρου και ακριβώς πίσω από το Μικρό
ανάκτορο της Κνωσού. Έχει ιδιωτικό-βιοτεχνικό χαρακτήρα,
όπως συμπεραίνεται από τα ανασκαφικά ευρήματα. Σήμερα,
το συγκρότημα αυτό έχει εξ ολοκλήρου ανασκαφεί.

Πρόκειται για ορθογώνιο κτήριο με κεντρική αίθουσα

με 4 πεσσούς, διαδρόμους, αποθήκες και κλιμακοστάσιο.
Συνδεόταν με το Μικρό ανάκτορο με μια γέφυρα, διέθετε
θαυμάσια λαξευτή πρόσοψη και σκάλες για τον επάνω όροφο.
Από τα δωμάτια που διέθετε η οικία, το σημαντικότερο ήταν η
κεντρική αίθουσα με λαξευτή τοιχοδομία και τέσσερις πεσσούς.
Το οικοδόμημα αυτό κατασκευάστηκε κατά την Υστερομινωική
ΙΑ περίοδο (1600/1580 - 1480 π.Χ.), κατοικήθηκε και στην
Υστερομινωική ΙΙ - ΙΙΙΑ περίοδο (1425 - 1340/1330 π.Χ.), όπως
φανερώνουν πρόσθετοι τοίχοι στην κεντρική αίθουσα, που
ανήκουν στην εποχή της μυκηναϊκής εξουσίας στην Κνωσό.
Το κτήριο καταστράφηκε από πυρκαγιά γύρω στο 1375 π.Χ.,
ωστόσο υπάρχουν ενδείξεις για επαναχρησιμοποίησή του σε
μεταγενέστερα χρόνια.

27
Άποψη της Ανεξερεύνητης Οικίας

Πηγή : www.culture.gr

28
 Ξενώνας Κνωσού

Ακολουθώντας κανείς το δημόσιο δρόμο Ηρακλείου-Κνωσού

προς τα νότια, προσπερνά το μεγάλο ανάκτορο και φτάνει σε
ένα σημείο, όπου βρίσκεται ένα ακόμη σημαντικό μνημείο της
Κνωσού, ο Ξενώνας ή το Καραβάν Σεράι, όπως χαρακτηριστικά
το ονόμασε ο Evans. Το συγκεκριμένο κτίσμα θεωρήθηκε χώρος
υποδοχής και διαμονής επισκεπτών με αίθουσα που περιείχε
τοιχογραφίες και λουτρό, λόγω των ευρημάτων που βρέθηκαν
εκεί (κομμάτια από πήλινες μπανιέρες).

Επικοινωνούσε με το ανάκτορο με γέφυρα. Οι τοίχοι του

ήταν διακοσμημένοι με τοιχογραφίες που απεικονίζουν τοπίο
με πέρδικες και τσαλαπετινούς.

Έχουν αναστηλωθεί δύο δωμάτια του Ξενώνα με πρόσοψη

προς το ανάκτορο. Το ανατολικό έχει μορφή πρόπυλου και
εσωτερικά ήταν διακοσμημένο με την περίφημη τοιχογραφία
με τις πέρδικες. Το στυλ της τοιχογραφίας θυμίζει αρκετά
τις τοιχογραφίες της οικίας των τοιχογραφιών. Στο διπλανό
δωμάτιο υπάρχει μια μικρή λίθινη δεξαμενή που ο Evans
πίστευε ότι χρησίμευε στους ταξιδιώτες για ποδόλουτρο.

29
 Βασιλικός Τάφος-Ιερό

Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Κρήτης και το

τελευταίο που αποκάλυψε ο Evans κατά τη διάρκεια των
ανασκαφών του βρίσκεται 600 μ. περίπου νότια του μεγάλου
ανακτόρου. Eπικοινωνούσε με την Oικία του Aρχιερέα με
πλακόστρωτο δρόμο. Φαίνεται ότι εδώ είχε ταφεί κάποιος
από τους τελευταίους βασιλιάδες της Kνωσού (17ος - 14ος
αι. π.X.). Xαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά στοιχεία του είναι
η είσοδος με αυλή, στοά με ένα μικρό προθάλαμο και
υπόστυλη κρύπτη με δύο πεσσούς. Είναι διώροφος με ταφικό
θάλαμο που είναι σκαλισμένος στο βράχο. Ο επάνω όροφος
πιστεύεται ότι χρησίμευε σαν ιερό για τη λατρεία των
νεκρών.

Η κατασκευή του τοποθετείται χρονολογικά στη

Μεσομινωική ΙΙΙΒ περίοδο (1850 - 1700/1650 π.Χ.) και έπειτα
από μερική καταστροφή επισκευάστηκε στη Ύστερη Μινωική
ΙΑ περίοδο (1600/1580 - 1480 π.Χ.). Ο μνημειακός αυτός
τάφος διαθέτει δύο ορόφους. Ο κάτω όροφος περιελάμβανε
τον θαλαμωτό τάφο, έναν ορθογώνιο νεκρικό θάλαμο με έναν
κεντρικό πεσσό. Εντυπωσιάζει η λαυξετή του τοιχοδομία.

Η είσοδος στο βασιλικό τάφο γινόταν από τα βόρεια.

Εκεί υπήρχε μια στοά με δύο κίονες. Απέναντι από τη στοά
υπήρχε μια πλακόστρωτη αυλή και η είσοδος του διαδρόμου
30
που οδηγούσε στο νεκρικό θάλαμο. Στον προθάλαμο
οδηγούσε ένας διάδρομος, ο οποίος πλαισιωνόταν από μικρά
δωμάτια στη νότια και βόρεια πλευρά του. Στη νότια πλευρά
του διαδρόμου βρισκόταν το κλιμακοστάσιο που οδηγούσε
στον πάνω όροφο και στο ιερό. Ο προθάλαμος, η κρύπτη των
πεσσών, διέθετε δύο πεσσούς. Εκεί βρέθηκαν οστεοφυλάκια
για τα οποία υπέθεσε ο Evans ότι έγιναν για να ενταφιαστούν
νεκροί από το μεγάλο σεισμό του 1600 π.Χ. Ακριβώς πάνω
από τον προθάλαμο βρισκόταν το ιερό. Κατά την Ύστερη
Μινωική ΙΑ περίοδο (1600/1580 - 1480 π.Χ.) ο προθάλαμος
δέχτηκε κάποιες μετατροπές και επισκευές. Ο νεκρικός
θάλαμος βρισκόταν στη δυτική πλευρά του συγκροτήματος
και διέθετε έναν κεντρικό πεσσό. Ήταν λαξευμένος μέσα σε
μαλακό βράχο. Η οροφή του, που ήταν ο φυσικός βράχος,
ήταν βαμμένη γαλάζια. Πιθανόν ο νεκρός να είχε τοποθετηθεί
σε ξύλινη λάρνακα, η οποία δε σώθηκε. Οι τοίχοι του
θαλάμου ήταν διακοσμημένοι με γυψόλιθο. Με την ίδια
πέτρα διακοσμήθηκε και το δάπεδο, σχηματίζοντας ένα
πλαίσιο γύρω από τον πεσσό. Μέσα στο νεκρικό θάλαμο, στη
βορειοδυτική γωνία του, βρέθηκε ωστόσο μια μεταγενέστερη
ταφή του τέλους της Υστερομινωικής ΙΙ περιόδου (1425 -
1390 π.Χ.).

Το κλιμακοστάσιο του διαδρόμου οδηγούσε στον πάνω

όροφο, όπου κατασκευάστηκε το ιερό. Πρόκειται για έναν
χώρο με δύο κίονες, ακριβώς πάνω από τους πεσσούς του
31
προθαλάμου. Η διάταξη του τάφου θυμίζει αρκετά την
περιγραφή του Διόδωρου του Σικελιώτη, ο οποίος κάνει λόγο
για τον τάφο του Μίνωα στη Σικελία: αναφέρει ότι υπήρχε
ναός της Αφροδίτης πάνω από τον κυρίως τάφο. Ο βασιλικός
Τάφος-Ιερό έχει αναστηλωθεί από τον Evans.

Πηγή: www.culture.gr

32
Άποψη του Βασιλικού-ΙερούΤάφου

Πηγή : www.culture.gr

33
Β΄ΜΕΡΟΣ

34
 ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ

Το οργανόγραμμα απεικονίζει τη διάρθρωση των

σχέσεων μεταξύ των Πολιτιστικών Στελεχών, του Εργατικού
Δυναιμικού του πολιτιστικού Φορέα και του Ανθρώπινου
Συνεργατικού Πολιτιστικού Περιβάλλοντος.
Καθορίζει με σαφήνεια τις αρμοδιότητες και τα καθήκοντα
των συμμετεχόντων, τα πεδία της πολιτιστικής τους δράσης,
τις μεταξύ τους σχέσεις και τον τρόπο διασύνδεσης των
επιμέρους πολιτιστικών δραστηριοτήτων με το κυρίαρχιο
πολιτιστικό πλαίσιο δράσης του φορέα.

Πηγή: Μέντης Κωνσταντίνος, 2007: Διοίκηση Πολιτισμικών

Μονάδων και Πολιτιστική Επικοινωνία, σελ.45

Υπηρεσιακή Μονάδα:
ΚΓ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων

Περιγραφή - Αρμοδιότητες

Η ΚΓ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων

είναι Περιφερειακή Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, σε
επίπεδο Διεύθυνσης, έχει έδρα το Ηράκλειο και αρμοδιότητα
που εκτείνεται στο Νομό Ηρακλείου.
35
 Η αρμοδιότητα της Εφορείας ανάγεται σε όλα τα
θέματα σχετικά με τη διατήρηση, προστασία και τη
φύλαξη των αρχαιοτήτων, την επιστημονική έρευνα, την
αποκάλυψη, τη διατήρηση, τη συντήρηση, την ανάδειξη
των αρχαιοτήτων, και την έκθεσή τους στα Μουσεία, τη
μελέτη, τον προγραμματισμό, τη διαχείριση και την εκτέλεση
οιουδήποτε αρχαιολογικού έργου συντήρησης, επισκευής,
αποκατάστασης, αναστήλωσης, ανάδειξης και διαμόρφωσης
των μνημείων και αρχαιολογικών χώρων, καθώς και του
φυσικού ή μη περιβάλλοντός τους, την εκτέλεση όλων των
ανωτέρω έργων με αυτεπιστασία και απολογιστικά, την
επιστημονική μελέτη και δημοσίευση των αρχαιοτήτων, τη
διαχείριση των μνημείων των αρχαιολογικών χώρων, των
Μουσείων και των Συλλογών, στον χώρο ευθύνης της, που
ανήκουν στο κράτος, καθώς και με την εν γένει μέριμνα
εφαρμογής της ισχύουσας νομοθεσίας περί προστασίας των
αρχαιοτήτων.

Το προσωπικό της μετέχει στο έργο αυτό, καθώς και

στη διεξαγωγή συστηματικών και σωστικών ανασκαφών ή
άλλων αρχαιολογικών έργων και ερευνών, στη μελέτη και
διοργάνωση των μονίμων και περιοδικών εκθέσεων, στη
διαμόρφωση ανάπτυξης και λειτουργίας των αρχαιολογικών
χώρων, στην οργάνωση, προβολή και λειτουργία των
μουσείων, ανάλογα με τις υπηρεσιακές ανάγκες και
36
ανεξάρτητα από την κατανομή τους στα επιμέρους τμήματα.

Πηγή: www.culture.gr

Η Χρηματοοικονομική Διοίκηση του Πολιτιστικού Φορέα

συμμετέχει στη διαμόρφωση του Πλαισίου Πολιτιστικής
Δραστηριότητας και Δράσης και με συστηματικές ενέργειες
συμβάλλει αποφασιστικά στην υλοποίηση των Πολιτιστικών
Στόχων και Προγραμμάτων της κάθε περιόδου.

Πηγή: Μέντης Κωνστντίνος, 2007: Οικονομία του

Πολιτισμού στο Σύγχρονο Πολιτισμικό Περιβάλλον, σελ.58

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ - ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΕΣΑ

Ο Αρχαιολογικός Μουσειακός χώρος της Κνωσού

συγκαταλέγεται στα καλύτερα Μουσεία του κόσμου
και δέχεται εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως. Συνεπώς,
απαιτείται ένα πολυμορφικό πρόγραμμα επικοινωνιακής
δράσης που να συμπεριλαμβάνει και να λαμβάνει υπ΄όψιν τα
εξης:

37
1. Τα Εκθέματα ως μέσο Επικοινωνίας

Η αξία της Συλλογής των εκθεμάτων αποτελεί το καλύτερο

επικοινωνιακό μέσο για τον Αρχαιολογικό Μουσειακό χώρο.
Η σπανιότητα, η αντιπροσωπευτικότητα, η σωστή επιλογή
και διάταξη των ευρυμάτων, η κατάλληλη προβολή τους
μέσω της τμηματοποίησης και διαμόρφωσης του Εκθεσιακού
χώρου, αποτελούν σημαντικά επικοινωνιακά μέσα δράσης.

2. Ο εκθεσιακός χώρος ως μέσο επικοινωνίας

Η αισθητική, η αρχιτεκτονική, η πολιτιστική και ιστορική

αξία του Αρχαιολογικού Μουσειακού Χώρου της Κνωσού
αποτελούν δραστικά μέσα επικοινωνιακής δράσης.
Ακόμη και η αισθητική και η άρτια οργάνωση των χώρων
που ασκούνται οι εμπορικές δραστηριότητες του Μουσείου
(τουριστικά καταστήματα, καφετέριες κ.α.) συμβάλλουν στην
επικοινωνιακή πολιτική του.

3. Επικοινωνία μέσω Περιοδικών Εκθέσεων

Η δυνατότητα έκθεσης κάποιου τμήματος του Μουσειακού

υλικού και σε άλλους χώρους (πανεπιστήμια, σε άλλες
μεγάλες πόλεις, σε εκθέσεις στο εξωτερικό) διευρύνει την
επικοινωνιακή λειτουργία του Οργανισμού.

38
4. Εκπαίδευση και Κατάρτιση των Στελεχών, του
Προσωπικού και των Ξεναγών

Τα επικοινωνιακά μηνύματα των εκθεμάτων αποκτούν

πληρότητα μέσω ενός έμπειρου και κατάλληλα
εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού.

5. Διαφημιστικό Πρόγραμμα

Επιλογή τηλεοπτικών καναλιών, εφημερίδων, περιοδικών

και λοιπών μέσων μαζικής ενημέρωσης, για την προβολή
του προγράμματος πολιτισικής δράσης (εκθέματα, ωράριο
λειτουργίας, προγράμματα εκδηλώσεων, δωρεάν επισκέψεις
σε σχολεία κ.α.)

6. Πολιτιστικό Έντυπο

Ο Αρχαιολογικός Μουσειακός χώρος της Κνωσού μπορεί

να εκδώσει ένα καλαίσθητο πολιτιστικό έντυπο που με
συνοπτικό, ευκρινή, καλλιτεχνικό και πρωτότυπο τρόπο θα
εκπέμπει τα πολιτιστικά μηνύματα του.

39
7. Επικοινωνία μέσω Πολυμέσων

Η αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας και ιδιαίτερα της

εικόνας, του ήχου, των γραφικών παραστάσεων, του βίντεο
και άλλων που μπορούν να τεθούν στην χρήση του επισκέπτη,
προσθέτουν απτές και άμεσες πληροφορίες και αυξάνουν την
προσέλκυση του κοινού και κυρίως της νεολαίας.

8. Προβολή στο Διαδίκτυο ή σε CD-ROM

Η κατασκευή ελκυστικής ιστιοσελίδας στο Διαδίκτυο με τα

Ιστορικά στοιχεία του Αρχαιολογικού Μουσειακού χώρου της
Κνωσού, την περιγραφή των εκθεμάτων και των μνημειακών
χώρων, το ωράριο λειτουργίας, τα προγράμματα εκδηλώσεων
κ.α. ή η παρουσίαση τους σε CD-ROM σε διάφορες
γλώσσες, δίνουν την δυνατότητα εύκολης πρόσβασης στους
ενδιαφερόμενους ανα τον κόσμο.

9. Ψηφιοποίηση των Εκθεμάτων

Η ψηφιοποίηση του Αρχαιολογικού Μουσειακού χώρου της

Κνωσού του δίνει την δυνατότητα να προβληθεί διεθνώς. Σε
λίγα χρόνια, με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και την
40
εξάπλωση του Ψηφιακού Πολιτισμού, θα έχει την δυνατότητα
κάποιος -σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη και να
βρίσκεται- να “περπατά” στο ανάκτορο της Κνωσού και να
“αγγίζει” τα μινωικά εκθέματα.

10. Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων

Εξασφαλίζει την διαρκή επικοινωνιακή σχέση (με δελτία

τύπου, έντυπα, συνεργασίες, ομιλίες, επισκέψεις κ.α.) με την
κοινωνία, τους χορηγούς, τους χρηματοδότες, το Υπουργείο
Πολιτισμού, τους Εκπαιδευτικούς και τους Πολιτιστικούς
Φορείς.

11. Σύνδεση με Εκπαιδευτικά Προγράμματα

Η αξιοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για

επικοινωνία με το κοινό και τους εκπαιδευτικούς χώρους
έχει καταλυτική σημασία για τη διάδοση των πολιτιστικών
μηνυμάτων του μουσείου.

41
12. Η Τιμή ως επικοινωνιακό μέσο

Η ειδική τιμολογιακή πολιτική που ακολουθείται

για ορισμένες κοινωνικές ομάδες (μαθητές, φοιτητές,
εκπαιδευτικούς, συνταξιούχους, άτομα με ειδικές ανάγκες
κ.α.) ευνοεί σημαντικά την επικοινωνία του μουσείου με την
κοινωνία.

Πηγή: Μέντης Κωνσταντίνος,2007 : Πολιτιστικό Μάρκετινγκ στη Σύγχρονή

Ψηφιακή Οικονομία , σελ.55-59

42
 Βιβλιογραφια :
• Μιχαηλίδου Αννα, 2001 : Κνωσός - Πλήρης οδηγός του Ανακτόρου του
Μίνωα

• Μέντης Κωνσταντίνος,2007 : Πολιτιστική Διαχείριση και Πολιτιστική

Πολιτική, Πανεπιστημιακές και Πολιτισμικές Εκδόσεις Μέντη

• Μέντης Κωνσταντίνος,2007 : Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων και

Πολιτιστική Επικοινωνία, Πανεπιστημιακές και Πολιτισμικές Εκδόσεις Μέντη

• Μέντης Κωνσταντίνος,2007 : Οικονομία του Πολιτισμού στο Σύγχρονο

Πολιτισμικό περιβάλλον, Πανεπιστημιακές και Πολιτισμικές Εκδόσεις
Σμιγοπελάγου

• Μέντης Κωνσταντίνος,2007 : Πολιτιστικό Μάρκετινγκ στη Σύγχρονή Ψηφιακή

Οικονομία , Πανεπιστημιακές και Πολιτισμικές Εκδόσεις Σμιγοπελάγου

Πηγές στο Διαδίκτυο :

• www.culture.gr

43
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Α΄ ΜΕΡΟΣ....................................................................2
Μινωικός πολιτισμός..................................................3
Ιστορία του Αρχαιολογικού χώρου της Κνωσού.......10

Περιγραφή μνημειακών χώρων-εκθεμάτων

Ανάκτορο Κνωσού.....................................................11
Μικρό Ανάκτορο Κνωσού.........................................15
Βασιλική Έπαυλη Κνωσού.........................................19
Οικία των Τοιχογραφιών στην Κνωσό.......................22
Νότια Οικία Κνωσού.................................................25
Ανεξερεύνητη Οικία Κνωσού....................................27
Ξενώνας Κνωσού.......................................................29
Βασιλικός Τάφος-Ιερό...............................................30

Β’ ΜΕΡΟΣ..................................................................34
Οργανωσιακή και Πολιτιστική υποδομή...................35
Πολιτιστική επικοινωνία-Σύγχρονα μέσα..................38

Βιβλιογραφία............................................................43