MOLEKÜLER BİYOLOJİ

VE GENETİĞE GİRİŞ
Prof. Dr. Ayşe Kevser Özden
Lokman Hekim Üniversitesi
Tıp Fakültesi
Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı
Lokman Hekim Üniversitesine
Hoşgeldiniz
 Moleküler Biyoloji
• Organizmanın temel yapı ve işlevlerini inceler. Hastalıkların moleküler
temelini anlamamıza yardımcıdır.
• Hücre ve organellerinin yapısı
• Genetik madde ve işlevleri
• Genetik kontrol mekanizmaları
• Metabolizma
• Hücre-hücre ilişkileri ve hücrelerarası matriks
• Organizmamızla ilgili diğer önemli bilgiler.
 DERS PROGRAMI
1. Tıbbi Biyolojiye giriş
2. Genom Çeşitliliği
3. Nükleik Asitler I: DNA
4. DNA’nın Hücresel Organizasyonu ve Hücre
Çoğalması
5. DNA Replikasyonu ve DNA Tamir Mekanizmaları
6. Nükleik Asitler II: RNA ve Transkripsiyon
7. DNA Mutasyonları ve mutajenler
ARA SINAV
8. Genetik şifre ve Protein Sentezi
9. Genetik Kontrol
10. Gen Teknolojileri
11. Mendel Genetiği ve uzantıları
12. Genetik Hastalıkların Moleküler Temeli
FİNAL SINAVI
 BİYOLOJİ VE SAĞLIK BİLİMLERİ
ANTİK YUNAN MEDENİYETİ
‘’On Animal History’’
• Aristo (MÖ 384-322)
• Bebeğini emziren memeliler ve
boşaltım sistemi ile ilgili çizimler
• Hayvanları kesip damar ve
kanalları çizmiş.
• Aristo, organizmaları şemalar
çizerek ilk sınıflandıran !
 MÜSLÜMAN
İbn-i Sina (Lokman Hekim)
Avicenna

AC 980 Buchara (Ouzbekistan)

Bazı kitapları:
Kitāb al-shifāʾ (Felsefi ve bilimsel ansiklopedi)
Al-Qānūn fī al-ṭibb
 RÖNESANS (15-17. yüzyıl)
Rönesansın bazı sebepleri Yetenekli sanatçılar ve bilim insanları
Leonarda da Vinci ve diğerleri……..
• Kağıt ucuzladı. Matbaa ile fikirler yayıldı
• Mantıklı düşünce gelişti.
• Kültür ve sanatı destejkleyen elit bir grup oluştu
• Kiliseye güven azaldı.
• Keşifler sayesinde dünya tanındı
• Yetenekli sanatçılar ve bilim adamları yetişti
Mikroskop keşfedildi (1590)
 HÜCRE TEORİSİ

1665 Robert Hooke

• Şişe mantarında gördüğü düzenli
yapılara ‘’cellula’’ dedi.
• Cellula: Papazların oturduğu odacık.
 HÜCRE TEORİSİNE KATKILAR
1831 Robert Brown 1837 Purkinje
• Nükleus • Sinir hücresi
 Hücre Theorisi

1858 Rudolph Virchov

1838/39 • Bütün hücreler diğer hücrelerden türer.
Mathias Schleiden
• Bütün bitki dokuları
hücrelerden oluşur
Theodore Schwann
• Bütün hayvan dokuları
hücrelerden oluşur
 Mikroskop daha da gelişti….
( Anthony van Leuwenhook 1668)
Mikrobiyolojinin babası!

• Mikroorganizmalar
• 1842: Karl von Nageli kromozomlar
• 1852 Hücre bölünmesi: Remak ve Flemming
• 1869 DNA nükleustadır
• 1880 Sperm ve yumurta • 1898 Golgi: Golgi aygıtı
• 1887 Boveri: Sentrozom
• 1899 Garnier: Endoplazmik retikulum
• 1897 Benda: Mitokondri
• 1905 Farmer ve Moore: Mayotik bölünme
 HÜCRE

Genel
 BİLEŞİM
⚫ % 70 su
⚫ % 30 iyonlar ve moleküller ( polar, anfipatik ve apolar):
*Organik moleküller ( kuru ağırlığın % 80-90’ı )
*Küçük öncüller, ara ürünler, son ürünler ve makromoleküller
Prokaryot Ökaryot
• Maya hariç hepsi çokhücreli
(Hücreler 10-100 mm)
• Nükleus çift zarla sarılmış
• İç bölümler (Organeller) var
• Daha karmaşık biyokimyasal ve
genetik yapı
• Bakteri dışında tüm
organizmalar.
Tek hücreli Çok hücreli

• Ortamla doğrudan temas • Tçok hücreliliğe geçiş (Volvox)

• Daha basit yapı • Görev dağılımı
• Düzenleyici ve ilişki kuran
mekanizmalar
Bitki ve hayvan hücresi
 ORGANELLER (Membranla çevrili
bölümler)
Hücre membranı
Plazma membranı:
• Lipitler, proteinler ve şekerlerden oluşur
• Akışkan
• Asimetrik
• Seçici geçirgen
• Dinamik
 Sitoplazma
• Plazma membranıyla çevrilmiş
• Sıvı kısmı: Sitozol
• Sitozolün içindekiler: Proteinler, enzimler, RNA molekülleri, amino asitler,
nükleotitler, milyonlarca küçük molekül, ribozomlar, hücre iskeleti bileşenleri
vb..
HÜCRE İSKELETİ
 Endoplazmik Retikulum

⚫Düz: Lipid biyosentezi, kalsiyum deposu

⚫Granüllü: Protein glikozilasyonu
⚫Kesecik taşınımı
 Golgi Aygıtı
• ER ile kesecik taşınımı ile bağlantılı
• Glikozilasyon burada da devam eder
• Protein Paketleme
• Protein hedefleme
• Lizozomu oluşturma
 Lizozom
• Asidik ortam (pH:5)
• Asit proteazlar
• Biyomoleküllerin parçalanması
• Ölü hücre, organel, endosite edilmiş
• Moleküllerin sindirilmesi
 Peroksizom
• Detoksifikasyon
• Peroksidasyon ve oksidasyon
• Hidrojen peroksit
• Katalaz enzimi
• Moleküler oksijen
 Mitokondri
⚫Matriks: Enerji (ATP) üretimi ile ilgili enzimler ve
diğer proteinler
⚫Çift zar
⚫Mitokondri DNAsı, ribozom ve tRNAlar
 Nükleus

• Hücrenin bilgi merkezi

• Genlerde nükleotit dizilimi şeklinde bilgi
• DNA ve RNA öncülleri
• Çift zar
• Genellikle her hücrede bir tane
 DNA’daki bilgiler ve kalıtım!
• 1869 Meissner DNA’yı buldu
• Gregor von Mendel: Bezelyelerde kalıtım
• 1942 Elektron mikroskobu
• 1944 Avery ve McCarthy: Genetik bilgi
DNA ile olur.
• 1949 Chargaff kanunları
 KROMOZOMLAR

• DNA’nın hücre bölünmesi sırasındaki yoğunlaşmış hali

• 1842 Karl von Nageli
• KROMOZOM TEORİSİ
• Sutton ve Boveri:
Genetik bilgi /kalıtım kromozomlarla
Mendel’s kurallarına açıklama getirdiler
 Chargaff rules:
A=T and G=C
purines = pyrimidines
 Genetik materyalin (DNA)yapısı
(1953)
Rosalind Franklin ve James Watson and
Maurice Wilkins Francis Crick
• DNA ipliklerinin X ışını saçılımı
• Tekrarllayan düzenli yapı
 DNA çift sarmalı
Cambridge Üniversitesi Eagles barı
Watson, Crick ve Wilkins’e 1962 de Nobel
ödülü verildi
 Nobel Kimya Ödülü 2004

«Ubikütin aracılı protein yıkımı"

Aaron Ciechanover Avram Hershko Irwin Rose

37
 Nobel Fizyoloji ve Tıp ÖdülüPrize 2006

"RNA interferansı – çift sarmallı RNA ile gen susturma"

Andrew Z. Fire Craig C. Mello

Stanford University School of Medicine University of Massachusetts Medical School
Stanford, CA, USA Worcester, MA, USA
 Nobel Kimya Ödülü 2006
«Ökaryotik transkripsiyonun moleküler temeli"

Roger D. Kornberg
Stanford University Stanford, CA, SA
 Nobel Kimya Ödülü 2009
«Ribozomun yapısı ve işlevi".

Venkatraman Thomas A. Ada E.

Ramakrishnan Steitz Yonath
 Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü
"kromozomların uçları telomerle ve telomeraz enzimiyle nasıl
korunuyor’’ .

Elizabeth H. Carol W. Jack W.

Blackburn Greider Szostak
 2015 Nobel Kimya Ödülü

◼ Prof. Dr. Aziz Sancar

◼ ‘’Fotoliyaz ve eksizyon endonükleaz ile DNA tamir mekanizmaları’’
 MOLEKÜLER GENETİK ÇALIŞMALARINI
HIZLANDIRAN GELİŞMELER

• Multidisipliner araştırma
• Prob teknolojileri (Southern, northern blot vb.)
• Restriksiyon enzimleri
• PCR
• DNA sequence analysis
 Multidisipliner araştırma
• Fizik ve biyofizik
• Kimya
• İstatistik
• Matematik
 Prob teknolojileri
• DNA probları kısa tek zincirli işaretlenmiş DNA parçalarıdır.
DNAda belirli bir dizinin varlığını araştırmada kullanılırlar.
• Southern blot
• Northern blot
• In situ hibridizasyon
• Ve diğerleri
 Restriksiyon enzimleri
• Biotecnology
• Cutting up the whole genome
• Human genome project
 Gen dizileme
• Maxam ve Gilbert ile Sanger’in dideoksi
nükleotit DNA dizileme yöntemi
• Genlerin ayrıntılı analizi
• Gen haritalama
• Hastalık gen ilişkisi
 KAYNAKLAR
• The Molecular Biology of the Cell, Bruce Alberts, Alexander Johnson et.al.,
Garland Sciences, 6th edition, 2015
• Biyokimya, Jeremy Berg, John Tymoczko, Lupert Stryer^dan tercüme, Adil
Denizli ve Ayşe Kevser Özden editörler, WH Freeman Co.,Palme Yayınevi
2014
YENİ ÖĞRETİM YILINDA BAŞARILAR
ve BOL ŞANS DİLERİM