‫وزارت تحصیالت عالی‬

‫دانشگاه بدخشان‬
‫دانشکده زراعت‬
‫دیپارتمنت حفاظه نباتات‬

‫مبادی علم امراض نباتی‬

‫‪Introduction to Plant Pathology‬‬
‫پروگرام درسی سمستر چهارم صنف دوم‬

‫‪ 1401‬هـ‪.‬ش‬ ‫تهیه کننده‪ :‬پوهنیار عبدالشهیر ”قدیری“‬

‫درس هفته سوم‬
 ‫تلقیح ( ‪:)Inoculation‬‬
‫نخستین تماس که بین پتوجن و نبات میزبان محکم میشود بنام‬
‫تلقیح یاد میشود‪.‬‬
‫مواد تلقیحی (‪:)Inoculum‬‬

‫قسمت از عامل مرض که با نبات میزبان تماس برقرار می کند‬

‫بنام مواد تلقیحی (‪ )Inoculum‬یاد میشود‪ .‬ویا به عباره دیگر‬
‫اناکولم عبارت از قسمتی از یک پتوجن است که بتواند مصابیت‬
‫را آغاز نماید‪.‬‬
 ‫انواع مواد تلقیحی‪:‬‬
‫در قارچ ها‪ :‬سپور ها (‪ ،)Spores‬هایفا (‪ )Hyphae‬ویا قطعات از مایسلیم‬
‫(‪ )Mycelluim‬میباشد‪.‬‬
‫منابع مواد تلقیحی‪ :‬بعضی از امراض قارچی و بکتریائی نباتات چندین ساله‪ ،‬مانند‬
‫بته ها و درختان‪ ،‬مواد تلقیحی باالی شاخچه ها‪ ،‬تنه ها و ریشه های نباتات تولید می‬
‫شوند‪.‬‬
‫سپور ها (‪ :)Spores‬واحد تکثری قارچها که از یک یا چندین حجره تشکیل شده‬
‫دارای ساختمان ‪ ،‬شکل و رنگ های مختلف میباشد‪.‬‬
‫شکل ‪ 3-1‬نمونه از سپور ها را نشان میدهد‪.‬‬

‫هایفا (‪ Hypha‬و جمع آن ‪ )Hyphae‬رشته های کوچک میباشد‪.‬‬

‫مایسلیم (‪ :)Mycelluim‬مجموع رشته های کوچک (‪ Hypha‬و جمع آن ‪)Hyphae‬‬
‫که بدن قارچ را میسازد‪.‬‬
 ‫هایفا (‪ Hypha‬و جمع آن ‪ )Hyphae‬رشته های کوچک میباشد‪.‬‬
‫مایسلیم (‪ :)Mycelluim‬مجموع رشته های کوچک (‪ Hypha‬و جمع آن‬
‫‪ )Hyphae‬که بدن قارچ را میسازد‬
 ‫‪ ‬ارگانیزم های که مواد تلقیحی شان را در سطح نباتات تولید می کنند‪:‬‬
‫قارچ ها‪ ،‬بکتریا‪ ،‬نباتات عالی طفیلی و نیماتود ها می باشند‬

‫‪ ‬ارگانیزم های که مواد تلقیحی شان را در داخل نباتات تولید می کنند‪:‬‬

‫ویروس ها‪ ،‬ویروئید ها‪ ،‬مالکیوت ها‪ ،‬بکتریای فاستیدیوس و پروتوزوا‬
‫‪ ‬استقرار یا رسیدن مواد تلقیحی‪ :‬مواد تلقیحی اکثر پتوجن ها به نبات میزبان به‬
‫قسم غیر فعال توسط باد‪ ،‬آب و حشرات برده می شوند‬
‫‪ ‬مواد تلقیحی هوا زی با شستن توسط باران مستقر می شوند‪.‬‬
‫‪ ‬بعضی از انواع مواد تلقیحی در خاک یعنی زوسپور ها و نیماتود ها در نتیجه‬
‫ترشح افرازات مواد قندی و امینواسید ها توسط ریشه های نباتات میزبان جذب می‬
‫شوند‪.‬‬
‫تماس پتوجن به میزبان‪ :‬بعضی از پتوجن ها مانند مالیکیوت ها‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫پروتوزوا ها و اکثر ویروس ها توسط ناقلین شان مستقیما داخل‬
‫حجرات شده توسط غشای سایتوپالزمی و دیوار حجروی احاطه می‬
‫شوند‪.‬‬
‫قارچ ها‪ ،‬بکتریا ها و نباتات عالی طفیلی اول به تماس میزبان قرار‬ ‫‪‬‬
‫گرفته قبل از نفوذ به کمک چسپیدن سپور ها و تخم ها توسط مواد‬
‫چسپناک صورت میگیرد‪.‬‬
‫واحدات مواد تلقیحی در انجام شان دارای مواد چسپناک ترکیب پولی‬ ‫‪‬‬
‫سکراید های غیر منحل در آب‪ ،‬شحمیات و مواد فایبری بوده زمانی‬
‫که مرطوب میگردند سرشناک گردیده و باعث چسپیدن پتوجن با نبات‬
‫میزبان می گردد‪.‬‬
‫اینکه چطور سپور ها در سطح نباتات میچسپند به صورت درست‬ ‫‪‬‬
‫معلوم نیست‪.‬‬
 ‫جوانه زنی سپور و آگاهی یا شناسائی سطح میزبان‪:‬‬
‫‪ ‬جذب مواد آیونی دارای وزن مالیکولی پائین از سطح میزبان‪ ،‬به‬
‫دسترس بودن مواد عذائی نقش دارند‪.‬‬
‫‪ ‬سپور ها از مواد غذائی ذخیروی مانند شحمیات‪ ،‬کاربوهایدریت ها‬
‫استفاده کرده باعث تشکیل جرم تیوب میگردند‪.‬‬
‫‪ ‬سیگنال های فزیکی و کیمیاوی مانند سختی سطح‪ ،‬گریز از آب‪ ،‬پستی‬
‫و بلندی سطح باعث توسعه و تفریق جرم تیوب میگردد‬
‫شکل ذیل جوانه زدن سپور را نشان میدهد‪.‬‬
 ‫تشکیل اپریسوریم و پخته شدن‪:‬‬
‫‪ ‬زمانیکه اپریسوریم تشکیل گردید در سطح برگها خوب میچسپد‪،‬‬
‫اپریسوریا قوه فزیکی را بوجود آورده باعث نفوذ قارچ به کیوتیکل می‬
‫شود‪.‬‬
‫باز شدن تخم های نیماتود ها‪:‬‬
‫‪ ‬تخم های نیماتود در شرایط حرارت و رطوبت مساعد فعال و باز‬
‫میگردند‪.‬‬
‫‪ ‬الروای نیماتود ها به قسم رکودی در داخل تخم باقی مانده زمانیکه‬
‫تخم باز میگردند این الروا به نبات میزبان نفوذ می کند‪.‬‬
‫‪ ‬نیماتود ها در نزدیکی ریشه نباتات در اثر عوامل کیمیاوی ( در‬
‫موجودیت کاربن دای اکساید و امینو اسید ها) جذب می شوند‪.‬‬
 ‫جوانه زنی سپور ها و تخم ها‪:‬‬
‫‪ ‬سپور ها با تولید مایسلیم جوانه زده به داخل نبات میزبان نمو نموده و‬
‫مصابیت را بوجود میآورد‪.‬‬
‫‪ ‬برای جوانه زدن سپور حرارت و رطوبت مناسب به شکل باران‪،‬‬
‫شبنم در سطح نبات میزبان موجود باشد‪.‬‬
‫‪ ‬به هر اندازه ای که ترشحات مواد غذائی بیشتر باشد سپور به تعدا‬
‫زیاد و به سرعت جوانه میزند‬
‫‪ ‬تخم های نباتات عالی طفیلی با تولید ردیکل ها جوانه زده و مستقیما‬
‫توسط ساختمان جذب کننده مواد غذائی بنام هستوریا نفوذ مینماید‪.‬‬
‫شکل ذیل جمعیت از سپور های قارچی را نشان میدهد‪.‬‬
 ‫اصطالحات علم امراض نباتی‪:‬‬
‫(‪ :)Zoospore‬سپور که دارای شالق ها بوده و قدرت حرکت را در قشر نازک آب‬
‫داشته باشند‪.‬‬
‫‪ :Epedemiology‬علم مطالعه عوامل که توانائی آغاز‪ ،‬انکشاف و انتشار امراض‬
‫ساری را داشته باشد‪ ،‬اطالق میگردد‪ ،‬همچنان مطالعه مرض را در جمعیت نباتات‬
‫گویند‪.‬‬
‫‪ :Germ tube‬هیف مخصوص که در نتیجه جوانه زدن سپور یک قارچ تولید‬
‫میگردد‪.‬‬
‫‪ :Nematode‬حیوانات کوچک میکروسکوپیک کرم مانند بوده که به شکل سپروفیت در آب یا‬
‫خاک ویا بقسم پرازیت یا آزاد زنده گی می نماید‪.‬‬
‫‪ :Urediospore‬سپور دوهستوی مرحله تکراری سرخی های نباتی را گویند‪.‬‬
 ‫قسمت پندیده انجامی هیف یا جرم ‪( Appressoria):‬جمع آن ‪Appressoruim‬‬
‫تیوب است که توسط آن قارچ ها خود را به سطح انساج میزبان محکم می نمایند‪ .‬از‬
‫این ساختمان هیف نفوذی انکشاف نموده و داخل حجرات نبات میزبان نفوذ مینماید‪.‬‬
‫شکل سپور های قارچی را نشان میدهد‪:‬‬
‫جوانه زدن سپور و ساختمان هایفا و طریقه نفوذ‪:‬‬
‫ساختمان جرم تیوب‪ ،‬اپریسوریم‪ ،‬هستوریم‪:‬‬
 ‫نفوذ ( ‪:)Penetration‬‬
‫نفوذ پتوجن های نباتی به داخل انساج نباتات میزبان از طریقه های ذیل صورت‬
‫میگیرد‪:‬‬
‫از طریق کیوتیکل‪ :‬مانند عامل مرض جرب سیب (‪ )Apple scab‬وغیره‬
‫از طریق اپیدرمس‪ :‬مانند عاملین امراض خاکسترک (‪)Powdery mildews‬‬
‫از طریق زخم ها‪ :‬پتوجن داخل نبات میشوند مانند امراض بکتریائی‬
‫از طریق مجراهای طبیعی‪ :‬مانند هایده تود ها‪ ،‬لینتیسل ها و ستوماتا داخل انساج‬
‫نباتی نفوذ مینمایند‪.‬‬
 ‫نفوذ مستقیم از طریق سطوح سالم نباتی (‪)Direct penetration‬‬

‫‪ ‬قارچها‪ ،‬نیماتود ها‪ ،‬و نباتات عالی طفیلی توسط نفوذ مستقیم به‬
‫کمک هایفی نازک که توسط سپور یا مایسلیم تولید میشود انجام‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ ‬اکثر قارچها در انجام جرم تیوب تشکیل اپریسوریم را نموده که‬
‫بعدا هایفی نفوذی (‪ )penetration peg‬از اپریسوریم به طرف‬
‫میزبان نمو نموده کیوتیکل و دیوار حجروی را سوراخ مینماید‪.‬‬
‫‪ ‬نباتات عالی طفیلی (‪ )PHP‬اپریسوریم و هایفی نفوذی را در نقطه‬
‫تماس ریشه گک (‪ )radical‬با نبات میزبان تشکیل داده و نفوذ شان‬
‫مشابه به نفوذ قارچ میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬نفوذ مستقیم نیماتود ها توسط ساختمان (‪ )Stylet‬ها بوده که بعدا‬
‫مجرای کوچکی را در دیوار حجروی ایجاد مینمایند‪.‬‬
‫نفوذ مستقیم پتوجن از طریق کیوتیکل و انساج اپیدرمس نبات میزبان‪:‬‬
‫نفوذ مستقیم پتوجن از طریق کیوتیکل و انساج اپیدرمس نبات میزبان‪:‬‬
‫شکل (‪ )3-1‬نفوذ مستقیم پتوچن به نبات میزبان از طریق انساج اپیدرمس نبات با‬
‫انکشاف اپریسوریم و مقاومت نبات در مقابل پتوجن را نشان میدهد‪.‬‬
 ‫نفوذ از طریق مجاری طبیعی (‪Penetration through natural opening‬‬

‫تعداد از قارچ ها و بکتریا ها به نباتات از طریق ستوماتا(‪،)Stomata‬‬ ‫‪‬‬

‫هیداتود ها( ‪ ، )Hydathodes‬نکتار تود ها(‪ )Nectharthodes‬و‬
‫لینتسیل ها(‪ )Lenticels‬داخل میشوند‪.‬‬
‫سپور های قارچی به صورت عموم در سطح نبات جوانه زده و تشکیل‬ ‫‪‬‬
‫جرم تیوب را نموده و بعدا به طرف ستوماتا نمو میکند‪.‬‬
‫و یا جرم تیوب تشکیل اپریسوریم و بعدا هایفی نازک را تولید نموده و‬ ‫‪‬‬
‫باالی ستوماتا خوب چسپیده و به داخل ستوماتا نفوذ میکند‪.‬‬
‫تعداد از قارچ ها ستوماتا بسته و اکثریت ستوماتا باز را جهت نفوذ‬ ‫‪‬‬
‫ترجیح میدهند‪.‬‬
‫هیداتود ها قطرات مایع را ترشح مینماید که بنام (‪)guttation drops‬‬ ‫‪‬‬
‫یاد شده دارای مواد غذائی اند‪.‬‬
‫اما تعداد کمی از قارچ از طریق هیداتود ها داخل نبات میگردند‪.‬‬ ‫‪‬‬
(Penetration through natural opening( ‫نفوذ از طریق مجاری طبیعی‬
(Penetration through natural opening( ‫نفوذ از طریق مجاری طبیعی‬
(Penetration through natural opening( ‫نفوذ از طریق مجاری طبیعی‬