1

İçindekiler
ŞEKİLLER DİZİNİ.....................................................................................................................................3
TABLOLAR DİZİNİ...................................................................................................................................4
1. GİRİŞ..................................................................................................................................................5
2. KATI ATIK...........................................................................................................................................6
2.1 KATI ATIĞIN TANIMI....................................................................................................................6
2.1.1.Evsel Atıklar.........................................................................................................................6
2.1.2 Endüstriyel Katı Atıklar:......................................................................................................6
2.1.3 Ticari ve Kurumsal Atıklar:..................................................................................................7
2.1.4 Belediyesel İşlevler ile İlgili Atıklar.....................................................................................7
2.1.5 Özel Atıklar:.........................................................................................................................7
2.1.6 Tarımsal Atıklar:..................................................................................................................7
2.2 KATI ATIKLARDAN ENERJİ ÜRETİM YÖNTEMLERİ....................................................8
3.DÜZENLİ DEPOLAMA...................................................................................................................9
3.1 GAZ OLUŞUMU.....................................................................................................................11
3.2 DEPO GAZININ ÖZELLİKLERİ...........................................................................................12
3.3 DEPO GAZI HESAPLAMA YÖNTEMLERİ..........................................................................13
3.4 DEPO GAZINDAN ENERJİ ÜRETİMİ...................................................................................14
3.4.1. Direkt Isıtma Uygulamaları...............................................................................................15
3.4.2 Elektrik Üretimi Uygulamaları...........................................................................................15
3.4.3Boru Hattı Kalitesinde Gaza Saflaştırma.............................................................................18
4. TERMAL DÖNÜSÜM TEKNOLOJiLERİ....................................................................................19
4.1 YAKMA...................................................................................................................................19
4.1.1 Izgara Fırınları....................................................................................................................20
4.1.2 Akışkan Yataklı Fırınlar.....................................................................................................20
4.1.3 Döner Fırın.........................................................................................................................21
4.1.4 İşlenmemiş Katı Atık Yakma.............................................................................................21
4.1.5 İşlenmiş Katı Atık Yakma..................................................................................................22
 2

4.1.6 Enerji Üretimi....................................................................................................................22

4.2 GAZLAŞTIRMA......................................................................................................................23
4.2.1 Gazlaştırıcı Tipleri..............................................................................................................25
4.2.2 Gazlaştırma Gazının Kullanıldığı Yerler............................................................................27
4.3 PİROLİZ...................................................................................................................................27
5. BİYOLOJİK DÖNÜŞÜM ( ANAEROBİK ÇÜRÜTME İLE BİYOGAZ OLUŞUMU ).............30
6.GERİ DÖNÜŞÜM...........................................................................................................................32
7. DEĞERLENDİRME VE DÜNYADAN ÖRNEKLER...................................................................34
8.SONUÇ............................................................................................................................................37
KAYNAKÇA......................................................................................................................................38
ÖZGEÇMİŞ........................................................................................................................................40
 3

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 3.1: Düzenli Depolama Tesisi Tipik Şematik Görünümü…….…...……………..…...10

Şekil 3.2: Düzenli depolama sahası……………………………………………………..…..10
Şekil 3.3: Sağda düzenli depolama tesisinden toplanan depo gazının doğalgaz
motoru ile elektrik üretimi şeması………………………………………………..……......16

Şekil 4.1: Katı atık yakma tesisi şeması………………………………………..………...…19

Şekil4.2: Gazlaşma kimyasal reaksiyon şeması…………………………………………….24

Şekil 4.2: Sabit yataklı gazlaştırıcı………………………………………………………….25

Şekil 4.4: Akışkan yataklı gazlaştırıcı………………………………………………....……26

Şekil 4.5:Plastik atıkların proliz işlemi ile değerlendirilmesi……………….…………...…28

Şekil 5.1: Biyokütleden biyogaz oluşumu şeması……………………………………..……31

Şekil 6.1: Metal atıkların ayrıştırılmasında kullanılan bir manyetik ayırıcı………………...33

Şekil 6.2: Atıkların rengine göre optik ayırıcı………………………………………………33
 4

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 2.1: Edirne İli İçin Tesipit Edilen Katı Atık Kompozisyonu…………….…….……7

Tablo 3.1: Evsel Atık için Toplama Sistemli Gaz Üretimi Modeli……………..….…..….12

Tablo 4.1: Standart yakma prosesleri…..……………………………………………...…..21

Tablo 7.1: Kentsel katı atık teknolojisi noktasındaki dünyadaki mevcut durum.2000……35

Tablo 7.2:Belediyeler tarafından toplanan atıkların bertaraf yüzdeleri. Türkiye 2011..…..35

Tablo 7.3: Ton Belediye Atığı Başına Net Elektrik Potansiyeli……………………...…...36

 5

1. GİRİŞ

Fosil kökenli birincil enerji kaynaklarının arzında yaşanan dalgalanma, rezervlerin

sınırlı olması, sera gazları emisyonuna neden olması ve buna bağlı artan enerji
fiyatları, yenilenebilir enerji kaynakları başta olmak üzere alternatif enerji
kaynaklarının oluşturulması ve kullanımını öncelikli hale getirmiştir.Bu alternatif
enerji kaynaklarından bir tanesi de atıklardan enerji üretimidir.Artan atıkların
oluşturduğu çevresel problemler,azalan enerji primer kaynakları ve artan enerji talebi
göz önüne alında bu problemlerin aynı anda çözümüne katkı vermek için en uygun
yol atıktan enerji üretilmesidir. Böylece bu problemler birbirlerine yardımcı olacak
şekilde çözülecek ve artan sera gazları salımının azaltılması gibi yan bir fayda da
sağlayacaktır.

Katı atıklardan enerji üretimi konusuna geldiğimzde karşımıza çıkan 3 temel yöntem
vardır.Bunlar,
Düzenli depolama
Termal dönüşüm teknolojileri
-Yakma
-Piroliz
-Gazlaştırma
Biyolojik dönüşüm teknolojileri
-Aneorobik fermantasyonla biyokütleden biyogaz oluşumu
 6

2. KATI ATIK

2.1 KATI ATIĞIN TANIMI

Katı atık, insan faaliyetleri sonucu ortaya çıkan istenilmeyen ve toplumun menfaati
gereği toplanıp uzaklaştırılması gereken katı nesnelere denir. Katı atıkların çevreye
zarar vermeyecek şekilde toplanıp taşınması ve bilimsel esaslara uygun olarak
uzaklaştırılması gereklidir [1]. Genel olarak katı atığın birim nüfus başına üretim
miktarı her sene artmaktadır. Bu artış ekonomik ve sosyal gelişmenin bir
sonucudur.Katı atığın içeriği de bu gelişmelere ve mevsimlere göre değişmektedir.
Ülkemizde kişibaşına atık üretimi ortalama 1,39 kg/kişi-gün iken Avrupa ülkelerinde
1,5-2 kg/kişi-gün,ABD’de ise 3 kg/kişi-gün dür [2]. Kaynakları bakımından katı
atıklar aşağıdaki gibi gruplandırılabilir:

2.1.1.Evsel Atıklar

Çöpler:Evsel kaynaklı organik ve inorganik atık ve artıklardır. Genelde yemek

artıkları, kağıt, cam,metal,seramiklerden oluşmaktadır.
Küller:Odun ve kömür gibi yanıcı maddelerin çeşitli amaçlarla evsel kullanım
sonucu oluşan maddelerdir.
İri Katı Atıklar:Hacmi ve boyutları bakımından özel işleme tabi tutulması gerekli
mobilya ve ev gereçleri vb. atıklardır.

2.1.2 Endüstriyel Katı Atıklar: Endüstriyel faaliyetler sonucu ortaya çıkan

atıklardır. Endüstriyel işlemler sırasında oluşan atıklar bu grupta incelenir.
 7

2.1.3 Ticari ve Kurumsal Atıklar: Ticari işletmelerden ve kurumlardan ortaya çıkan

atıklardır. Lokantalardan, okullardan mağaza ve ofislerden toplanan atıklar bu grup
içindedir.

2.1.4 Belediyesel İşlevler ile İlgili Atıklar: Sokak süprüntüleri, park bahçe ve
plajlardan toplanan atıklar, araba hurdaları, hayvan ölüleri, su arıtma tesislerinden
ortaya çıkan çamurlar bu özelliktedir.

2.1.5 Özel Atıklar: Uzaklaştırımı özel önem taşıyan atıklardır. Öncelikle radyoaktif
atıklar, tehlikeli endüstriyel atıklar ve hastane atıkları özel atıklar grubu içinde
değerlendirilir.

2.1.6 Tarımsal Atıklar: Tarımsal işlevler sonucu oluşan atıklardır. Ziraat,

hayvancılık ve ormancılık

Katı atığın bileşenleri ise bölgelere göre değişmekle beraber Edirne ili için atık
oranları tablo 1 de verilmiştir.

ATIK BİLEŞENİ YÜZDE DAĞILIMI (%)

ORGANİK MUTFAK ATIKLARI 46,5
KAĞIT 2
KARTON 0,8
PLASTİK 4,5
CAM 3,8
METAL 1,6
TEKSTİL 0,5
KÜL(KUM TAŞ DAHİL) 36
DİĞER 4,3

Tablo 2.1 : Edirne İli İçin Tespit Edilen Katı Atık Kompozisyonu[3]
 8

2.2 KATI ATIKLARDAN ENERJİ ÜRETİM YÖNTEMLERİ

Katı atıklardan enerji üretimi konusu incelendiğinde karşımıza çıkan yöntemler;

Düzenli Depolama, Yakma, Piroliz, Gazlaştırma ve Anaerobik çürütme ile biyogaz
oluşumudur.

Düzenli depolama teknolojisinde kentsel katı atıklar mühendislik çalısmaları yapılmıs

sahalarda biriktirilir, sahada atıkların biyolojik bozunmaları sonucu enerji degeri olan
başlıca metan ve karbon dioksitten oluşan depo gazı elde edilir. Depogazının enerji
potansiyeli yaygın olarak direkt ısıtma sistemlerinde, içten yanmalı motor veya gaz
türbinli kojenerasyon tesislerinde değerlendirilmektedir.

Yakma teknolojisinde ise atıklar herhangi bir ön proses uygulanmadan fırınlarda

yakılarak veya katı atıklar işlenerek elde edilen, kalorifik değeri daha yüksek, yakıtın
akışkan yataklı sistemlerde yakılması sonucu bertaraf edilirler ve üretilen enerji
elektrik ve ısı üretiminde kullanılır. Bir baska termal dönüsüm teknolojisi olan
gazlaştırmada ise atıklardan singaz denilen bir yakıt elde edilir ve enerji üretiminde
kullanılır. Piroliz organik maddelerin oksijensiz ortamda ısıtılarak küçük moleküllü
bileşiklere parçalanması olayıdır.Anaerobik çürütme ise bir biyolojik dönüşüm
teknolojisidir. Anaerobik çürütmede kentsel katı atıkların organik kısmı reaktörlerde
bozunmaya ugrar ve biyogaz elde edilir. Elde edilen biyogazın metan içerigi depo
gazına oranla daha fazladır. Biyogaz depo gazında oldugu gibi direkt ısıtma
sistemlerinde ve içten yanmalı motorların kullanıldıgı elektrik üretim veya
kojenerasyon tesislerinde değerlendirilebilir.
 9

3.DÜZENLİ DEPOLAMA

Atıkların arazide depolanması atık bertaraf yöntemlerinin en eskisi ve en çok

kullanılanıdır. Katı atıkların araziye gelişigüzel atılması, sızıntı suyu ve oluşan gazın
kontrolünün yapılmaması vahşi depolama olarak tanımlanmaktadır.[4]

Malesef katı atıkların arazide gelişigüzel depolanması, yani vahsi depolama bütün
dünyada yaygın durumdadır. Çevre ve insan saglıgı açısından çok sayıda
olumsuzluklar tasıyan bu bertaraf şeklinin sakıncalarından bazıları çöplerden çıkan
kötü kokuların çevredekileri rahatsız etmesi, çöplerin rüzgarla etrafa dağılarak
görüntü kirliligine sebep olması, sinek, fare gibi zararlıların barınma ve üreme yeri
olması, çöplerden çıkan sızıntı sularının yeraltı ve yerüstü sularını kirletmesi,
çöplükte açıga çıkan metan gazından dolayı sık sık yangın çıkması ve metan gazının
patlama riskini tasıması olarak sayılabilir.[5]

Bununla birlikte bir olumsuz etkiside vahşi depolama sonrası oluşan metan gazının
seragazı etkisidir. Atık yönetiminden kaynaklanan küresel sera gazı emisyonları 1,3
gigaton CO2 eşdeğer ile toplam salımların % 3-5’ini temsil etmektedir [6]. 2007
ulusal seragazı emisyon envanterimizde toplamda %8,55 paya sahip olan atık
kaynaklı emisyonlar, diğer ülkelerin yine atık kaynaklı ortalamaları ve AB
ortalamasının (%2,8) çok üzerinde görülmektedir. Toplam Atık sera gazı
emisyonlarının % 75,6 ‘sı katı atık yönetiminden kaynaklanırken, %19,5’u atık su,
% 3,1’i ise yakma tesislerinden kaynaklanmaktadır.[7]. Bu olumsuz etkileri ortadan
kaldırabilmek ve atıkların enerji potansiyellerinden faydalanabilmek için katı atıkları
vahşi depolamadan vazgeçilmesi gerekmektedir.

Düzenli depolama ise basit olarak katı atıkların, sızdırmazlıgı sağlanmıs büyük
alanlara dökülmesi, sıkıştırılması ve üzerinin örtülerek tabii biyolojik reaktör haline
 10

getirilmesi olarak tanımlanabilir.[8] Düzenli depolamada sızıntı suyu, depolama alan

gaz emisyonları, çöplerin dağılımı ve koku kontrolünün kolaylaştırılması için sahanın
mühendisliginin yapılmış olması gerekmektedir.

Şekil 3.1: Düzenli Depolama Tesisi Tipik Şematik Görünümü

Sekil 3.2 : Düzenli depolama sahası

 11

Düzenli depo sahası hücrelerden oluşur, bu hücreler yeterli atık ile

doldurulduklarında sızdırmazlığı sağlayacak şekilde toprak vb. malzemelerle
kapatılır.Zaman içersinde doğal olarak oluşan depo gazı yatayda ve dikeyde
yerleştirilmiş borular vasıtasıyla toplanarak yakıt olarak kullanılır.

3.1 GAZ OLUŞUMU

Depolama sahalarında depolanmış olan büyük miktardaki organik atıkların havasız

ortamda çürümesi sonucunda depo gazı oluşmaktadır. Depo gazı genellikle metan
(%50-60), karbondioksit (%35-40) ve azot gibi bileşenlerden (%3-10) oluşur. Bu
gazın kompozisyonunda ayrıca iz (trace) miktarda oksijen, çeşitli organik kükürt
bileşenleri, amonyak ve su bulunur.[9]

Bu bozunma fiziksel, kimyasal ve biyolojik proseslerin bir kombinasyonudur.Fiziksel

bozunma sızıntı suyunun ayrılması ve fiziksel özelliklerinin değişikliği, kimyasal
bozunma atık materyallerin sızıntı suyu içerisinde çözünmesi olarak
düşünülebilir.Biyolojik bozunma ise metan gazı üretiminin gerçekleştiği prosestir.
Biyolojik bozunma dogal olarak varolan bakteriler sayesinde gerçeklesir ve oldukça
kompleks bir prosestir.[10]

Biyolojik dönüşümler aerobik ve anaerobik bozunma olarak ikiye ayrılır. Atıkların

biyolojik bozunmasının dört veya beş fazda gerçeklestigi düşünülmektedir. Bes fazla
dört faz arasındaki fark, beş fazda anaerobik asit oluşum fazı geçis fazı ve asit fazı
olarak ayrılmasıdır. Burada biyolojik bozunmayı beş faz olarak degerlendiririrsek. 1.
faz aerobik bozunma fazıdır, 2. faz geçis fazıdır, diger fazlar anaerobiktir ve sırasıyla
asit olusum fazı, metan olusma fazı ve olgunluk fazı olarak adlandırılırlar.[10,11]

Bertaraf edilen (tipik) evsel atığın her bir tonu, depolama sahasının ömrü boyunca
yaklaşık olarak 170 m3 depolama gazı oluşturmaktadır. Depolama gazının % 60’ı atık
depolandıktan sonra 10 sene içinde oluşmaktadır. Bu miktar 15-20 yıl içinde %90
 12

seviyesine çıkmaktadır.[12] Evsel atık için toplama sistemli gaz üretim modelini
yıllara göre değişimi Şekil 1’de verilmiştir.

Kümülatif gaz üretimi (m3/ton 250

200

150
atık)

100

50

0
0 10 20 30 40 50 60

Depolanan atığın yaşı (yıl)

Tablo 3.1: Evsel Atık için Toplama Sistemli Gaz Üretimi Modeli [12]

3.2 DEPO GAZININ ÖZELLİKLERİ

Depo gazının en önemli özelligi metan içeriginden dolayı enerji degeridir. Ortalama
alt kalorifik deger metre küp başına 20.000 kJoule civarında gerçekleşmektedir.Depo
gazının diger özellikleri potansiyel patlayıcılığı, boğuculugu, zehirliligi ve kötü
kokusudur. [11]

Hacimce %5-15 metan konsantrasyonları hava ile patlayıcı karısımlar

oluşturmaktadır. Metan konsantrasyonu bu kritik seviyeye ulastıgı zaman depo
alanında sınırlı miktarda oksijen bulundugundan dolayı patlama tehlikesi olur.
Patlama seviyesindeki metan karısımı; depo dışına göç eden metan gazı ve havanın
karışmasıyla oluşur. Bu üst limitin üzerinde metan-hava karısımı alev verildiginde
yanmakta, fakat patlayıcılık göstermemektedir. [11]
 13

3.3 DEPO GAZI HESAPLAMA YÖNTEMLERİ

Oluşan depo gazı miktarı sahadan sahaya farklılık gösterir. Çünkü metanojen faaliyet
birçok çevresel faktöre göre degisir. Teorik olarak 1 ton çöpün ayrışması neticesinde
% 55 metan içeren ve 19750 kJ/m3 düşük kalorifik degere sahip 400 m3 depo gazı
oluşur. [13]

Bir depolama sahası için depo gazı geri kazanım projesi yapmadan önce mevcut ve
gelecekteki potansiyel depo gazının miktarı bilinmelidir. Toplanan gazın miktarı,
dökülen atık miktarı, bu atıkların özellikleri, tesis ve toplama sisteminin tasarımı gibi
birçok faktöre baglıdır. [13]

Mevcut ve gelecekte oluşabilecek gaz miktarını belirlemek için dört yol mevcuttur.
Mevcut gaz üretimini hesaplamak için en güvenilir metot atık için test kuyuları
açmaktır. Diger metotlar da kabaca tahmin, substratların ayrışma denklemi ile hesap
ve model hesaplamalarıdır.

Mevcut gaz üretimini hesaplamak için en güvenilir metot, test kuyuları açmak ve bu
kuyularda toplanan gazı ölçmektir. Bu yöntem çok pahalıdır ve ancak depo alanında
büyük miktarlarda gaz üretilmesi için yeterince atık bulunması halinde bu yönteme
başvurulur. Test kuyuları belirli zamanlarda sahadaki gaz üretim hızlarına dair gerçek
veriler saglamasına karsılık, matematiksel model hesapları sahadaki depolama
esnasında ve kapatılmasından sonra gaz üretimine ilişkin veriler ortaya koymaktadır.
Bu modeller tipik olarak depolama zamanı, depolanan atıgın miktarı ve atıkların
özellikleri gibi verilere ihtiyaç göstermektedir. Katı atık depo sahalarında olusan
gazın belirlenmesiyle ilgili birçok model gelistirilmistir. Bu modellerden biri de
EPA’nın (Environmental Protection Agency) gelistirdigi LandGEM (depo gazı
emisyon modeli) dir. Modelde depo gazı oluşma hızı birinci derece bozunma
denklemine dayanmaktadır. Modelde kullanılan denklem asagıdaki gibidir.
 14

QCH4 = L0 . R . (e-kc - e-kt)

QCH4 : t anındaki metan üretim hızı (m3/yıl)
L0 : Potansiyel metan üretim kapasitesi (m3 CH4/ ton atık)
R : Depolanan yıllık atık miktarı (ton/yıl)
k : Metan üretim hızı sabiti (yıl-1)
c : Saha kapatıldıktan sonraki yıl sayısı (yıl)
t : lk atık depolanmaya baslamasından sonra geçen süre (yıl)

Model, CO2 ve CH4 emisyonlarının aynı oranda oldugunu kabul etmektedir, yani
depo gazı miktarının metan emisyonunun iki katı oldugu varsayılmaktadır. [14]

3.4 DEPO GAZINDAN ENERJİ ÜRETİMİ

Tipik olarak depo gazı ya yakılır ya da elektrik enerjisi üretmek için kullanılır. Son
zamanlarda depo gazının saflaştırılarak kullanılması ısı ve elektrik üretimine karşı bir
alternatif olarak önerilmektedir.Depo gazından enerji geri kazanımı için dört ana yol
mevcuttur. Bunlar; direkt ısıtma, elektrik üretimi, kimyasal besleme stoğu ve boru
hattı kalitesinde gaza saflaştırmadır. Her bir metot çesitli depo gazı uygulamalarına
sahiptir. Metotlar ve uygulama teknolojileri şu şekildedir.

1) Direkt ısıtma uygulamaları

Endüstriyel kazanlar için kullanımı
Ortam ısıtma ve sogutma
Endüstriyel ısıtma/ortak yakma
2) Elektrik üretimi uygulamaları
İçten yanmalı motorlarda kullanımı
Gaz türbinlerinde kullanımı
Buhar türbinlerinde kullanımı
Kojenerasyon uygulamaları
Mikro türbinlerde kullanımı
Yakıt pillerinde kullanımı
 15

3) Boru hattı kalitesinde gaza saflastırma

Taşıt yakıtı olarak kullanımı
Yerel dogalgaz şebekesine enjeksiyon
4) Kimyasal üretim proseslerinde besleme stogu olarak
Metanole dönüşüm
Dizel yakıta dönüşüm

3.4.1. Direkt Isıtma Uygulamaları

Direkt yakma depo gazının kullanımında en basit ve en ucuz yöntemdir. Depo gazı
genellikle büyük endüstriyel kazanlarda veya tuğla fırınlarında, kireç veya çimento
fırınlarında yakılır. Depo gazı ayrıca seraları ısıtmakta kullanılabilir. Depo gazının
direkt ısıtma amaçlı kullanımında en önemli nokta kullanıcıların depolama sahasının
yakınında olmalarının gerekmesidir. Çünkü depo gazının uzak mesafelere tasınması
yerinde kullanılmasından oldukça pahalıdır. [15]

3.4.2 Elektrik Üretimi Uygulamaları

Direkt yakmanın mümkün olmadıgı durumlarda en ekonomik çözüm depo gazından
elektrik üretimidir. Elektrik üretimi gaz motorları, gaz türbinleri, buhar türbinleri ve
yakıt pilleri kullanılarak gerçeklestirilebilir.

3.4.2.1 Depo Gazının Sabit Motorlarda Yakıt Olarak Kullanımı:

Elektrik üretimi depo gazının yakıt olarak kullanıldıgı sabit motorlarda
gerçeklestirilebilir. Depo gazını içten yanmalı motorlarda yakarak enerji kazanma
teknolojisi, en basit metottur. Bunun için özel bir altyapı gerekli degildir. Depo gazı
saf gaz veya çift yakıtlı motorlarda kullanılabilir. Bu motorlar 400kW’dan 2MW’a
kadar geniş üniteler şeklinde ya da konteynırlarda daha küçük portatif üniteler
şeklinde de olabilir. Portatif olanlar depo gazı üretim profiline göre bir sahadan
diğerine taşınabilir.
 16

Depo gazının içten yanmalı motorlarda kullanılması oldukça yaygındır. İçten yanmalı
motorlar Otto motoru gibi kıvılcımla ateşlemeli ve dizel veya çift yakıtlı motorlar gibi
kompresyonlu ateşlemeli olmak üzere sınıflandırılabilir. Genelde modifiye edilmis
kıvılcımla ateşlemeli motorlar kullanılır. Depo gazının yakıt olarak kullanılması için,
motorlarda bazı değişiklikler yapmak gerekir. Depo gazı kuru,dogal yapısı nedeniyle
herhangi bir yağlama özelligine sahip değildir. Bu yüzden vanaların normalden daha
dayanıklı olması gerekir. Hidrojen sülfit nedeniyle bakır parçalar değiştirilmelidir.

Şekil 3.3: Sağ üst’te düzenli depolama tesisinden toplanan depo gazının
doğalgaz motoru ile elektrik üretimi şeması.

3.4.2.2 Depo Gazının Gaz Türbinlerinde Yakıt Olarak Kullanımı:

Gaz türbinleri civar bölgedeki kullanıcılara ve elektrik temin eden firmalara veya
saha içinde kullanılmak üzere elektrik üretmek için orta kalitede gaz kullanırlar. Gaz
türbinlerinin içten yanmalı motorlardan daha faydalı olabilmesi için daha fazla gaz
debisi olmalıdır. Bu sebepten dolayı gaz türbinleri daha büyük depolama sahalarında
kullanılır. 500 kW’ dan 10 MW’ a kadar boyutlarda bulunurlar, ancak depolama
 17

sahalarında en çok kullanılanları 2-4 MW’ dır. Bir türbindeki yanma bir motordaki ile
aynı parametrelere baglıdır. Bunlar tutuşma limitleri ile hava-yakıt oranı, yeterli
türbülans, yeterli kalma zamanı ve bir ateşleme kaynağıdır. Gaz türbininin başlıca
avantajı bir içten yanmalı motor veya bir buhar türbininden çok daha az yer
kaplamasıdır. Bir gaz türbini jeneratörü toplam ağırlığının bir tonuna karsılık 70-140
kW elektrik üretir, bu oran içten yanmalı motorlarda 1 ton için 27 kW iken, buhar
türbininde 10 kW’ dır. İkinci avantajı ise bakımların 10.000 saat ve onarımların
100.000 saat aralıklarla yapılmasıdır. [15]

3.4.2.3 Depo Gazının Buhar Türbinlerinde Yakıt Olarak Kullanımı:

Bu metot en az kullanılan elektrik üretme metodudur. Genelde gaz debisinin 8-9
MW’ lık sistemleri desteklediği çok büyük depolama sahalarında uygulanabilir.
Buhar türbin sistemleri içten yanmalı motorlardan veya gaz türbinlerinden daha
yüksek oranda kW başına maliyete sahiptirler. [15] Genelde paketlenmiş bir birim
olan konvansiyonel gaz/sıvı yakıt boyleri ve elektrik üreten buhar türbin jeneratörü
içerir. Bu teknoloji genelde tam bir soğutma döngüsü, yeterli proses kaynagı ve
soğutma suyunu gerektirir. [13]

3.4.2.4 Kojenerasyon:
Kojenerasyon; ısı ve elektrik üretiminin aynı tesiste ve genellikle tek çesit yakıt
kullanılarak, birlikte gerçeklestirildiği ve atık ısıdan veya buhardan yeniden
yararlanmayı hedefleyen sistemlere verilen genel bir isimdir. Kojenerasyon çok
önemli bir enerji tasarruf yöntemidir. Endüstriyel tesislerin ısı ve elektrik ihtiyaçlarını
karşılamak için bu yöntemi kullanarak birlikte ısı ve elektrik enerjisi üretmesi ayrı
ayrı üretmelerine kıyasla daha az yakıt kullanımı ile gerçekleşmektedir. Depo gazı
kullanılan kojenerasyon tesisleri yapmak da mümkündür. Küçük ve orta ölçekli
sahalarda gaz motoru kullanılarak, büyük sahalarda gaz türbini kullanılarak depo
gazından ısı ve elektrik üretilmektedir. Dünyada yaygın olarak kullanılan
uygulamalardan biridir.
 18

3.4.2.5 Yakıt Hücresi

Depo gazında çalışan yakıt hücreleri modülarite, düşük kapasite, yüksek verim,
sessiz işletim, düşük çevresel etki nedeniyle elektrik üretimi için yüksek verim
gösterirler. Bunlara ek olarak yakıt hücrelerinin işletme ve bakım maliyetleri
düşüktür. Bu sebeplerden dolayı gelecekte depo gazından elektrik elde etmek için
ideal bir teknoloji olabilir. Günümüzde ekonomik ve teknik dezavantajları nedeniyle
yakıt hücrelerinin geleneksel uygulamalarla rekabet etmesi oldukça zordur. Yakıt
hücreleri depo gazından kazanılan hidrojeni ve havadan elde edilen oksijeni bir
elektrokimyasal reaksiyonda birleştirerek enerji oluşturur. Yüksek verimlerde, yakıt
ve hava eldesi olduğu sürece elektrik sürekli üretilir. Güç üretimi için uygun üç tip
yakıt hücresi vardır.Bunlar; fosforik asit yakıt hücreleri, molten karbonat yakıt
hücreleri ve katı oksit yakıt hücreleridir. Yakıt kaynakları olarak hidrojen gazı veya
yeniden formlandırılmış metanol kullanan fosforik asit yakıt hücreleri (PAFC) bir
depo gazı uygulamasının ticarileştirilmesine en yakın olanıdır. [13]

3.4.3Boru Hattı Kalitesinde Gaza Saflaştırma

3.4.3.1 Taşıt Yakıtı:

Depo gazı taşıt yakıtı olarak kullanılabilir, fakat bunun için bazı kosullar
gereklidir.Öncelikle depo gazı doğal gaz kalitesine yükseltilmelidir. İkinci olarak,
taşıtların doğal gazla çalısması için modifiye edilmeleri gerekir. Son olarak taşıtlar
için yakıt istasyonları olmalı yada sabit bir noktadan bu hizmet verilmelidir. Birçok
ülkede depo gazı yakıt olarak çöp kamyonlarında kullanılmaktadır.[15]

3.4.3.2 İslenmis Depo Gazının Dogalgaz Şebekesine Enjeksiyonu:

Depo gazı arıtılır ve hemen hemen saf metan haline gelene kadar saflaştırılır. Arıtma
prosesleri depo gazının bileşimine, istenen gaz kalitesine ve yerel piyasa şartlarına
bağlıdır. depo gazının bu şekilde kullanımı pahalıdır, saf CO2 geri kazanılıp satılsa
bile sistem ekonomik olmayabilir. Bu uygulama Amerika’ da çok büyük depolama
alanlarıyla sınırlı olmak üzere karlı bir uygulama olmustur. Hollanda’da ise şehir
gazının özelliklerini depo gazını arıtarak karsılamak daha kolaydır. [15]
 19

4. TERMAL DÖNÜSÜM TEKNOLOJiLERİ

4.1 YAKMA

Kentsel katı atıklar hacim azaltılması, stabilizasyon, patojen mikroorganizma

giderimi ve enerji elde etmek amacı ile yakılırlar.[4] Bu yöntem özellikle
kompostlaştırılması ve geri dönüşümü mümkün olmayan atıklar için
kullanılmaktadır.Yakma teknolojisinin en büyük avantajı agırlıkça %75, hacimce
%90 azalma sağlamasıdır. Dezavantajı ise yakma sonucu olusan baca gazı
emisyonlarının hava kirliligine neden olmasıdır. Baca gazı arıtma sistemleri de
maliyeti oldukça yükseltmektedir. Şekilde 1 atıkların yakılması işlemi sonrası oluşan
termik enerji ile elektrik üretim şeması görülmektedir.

Şekil 4.1: Katı atık yakma tesisi şeması

 20

Yakma teknolojisi kısaca atıkların bir fırında yakılarak boyutça azaltılması ve ısıl
değerlerinden faydalanılması işlemidir.Yanma prosesi fırın tiplerine göre üçe
ayrılırlar

4.1.1 Izgara Fırınları

Izgara fırınlarında, yakma prosesi için gerekli olan havanın girişi, yakılacak atığın
yanma özellikleri kalorifik değerine göre belirlenen bir ızgara ile ayarlanmaktadır.
Atık yükleme ve cüruf uzaklaştırma, ızgarada aynı doğrultuda yapılır. Bu da yakma
havasının tüm atık parçalarına ulaşmasını sağlar. Yakma yeterli olduğu takdirde, baca
gazındaki fazla hava oranı yüksek olacaktır. Baca gazlarının fırında kalma süresi en
az 2 saniye, fırın çıkışındaki sıcaklığı ise 850 °C'dir.Izgaranın mekanik hareketi ile
atık karıştırılarak ızgarada ilerlemesi sağlanır. Bu da havalandırmanın
iyileştirilmesine yardımcı olur. Yakma hücresindeki yüksek ısıdan dolayı, atık fırının
girişinde derhal kurutulur ve kendiliğinden yanar. Yakma prosesi, herhangi bir enerji
ilâvesi gerektirmeden, yaklaşık 1000 °C'de gerçekleşir. Yakma ısısı daha sonra bir
buhar kazanı vasıtasıyla değerlendirilir. Izgara fırınları, evsel atık için en yaygın fırın
tipidir. Bunların uygulama alanları oldukça geniştir. Hem kapasitesi 1 ton/saatten
daha düşük olan tesislerde, hem de 50 ton/saatten daha büyük tesislerde ızgara
fırınları kullanılmaktadır.[16]

4.1.2 Akışkan Yataklı Fırınlar

Sabit akışkan yataklı fırınların ortasında genellikle huni veya silindirik şekilde
düzenlenmiş bir reaktör bulunur. Atıklar, akışkan yatağında yakılabilmesi için,
standart parçalayıcı ekipman ile yaklaşık 100 mm dane çapına kadar parçalanmalıdır.
İnce daneli inert malzemelerden oluşan akışkan yatak, yüklenen atıklarla birlikte
aşağıdan verilen yakma havası tarafından uçurularak homojenize edilir ve hareket
halinde tutulur. Islak atıklardaki su, akışkan yatağı malzemesi vasıtasıyla ısıtılıp
buharlaştırılır. Yakılan atıklar, yanma noktasına kadar ısıtılır, sonra herhangi bir
enerji ilâvesi gerektirmeden yanar.[16]
 21

4.1.3 Döner Fırın

Bu teknoloji, özellikle tehlikeli atıklar için uygulanmaktadır. Evsel atıklar için

kullanıldığında; sınıflandırma, ayırma gibi ön işlemlere gerek yoktur. Yakma prosesi,
alevle ya da yanan atıklarla başlatılır. Proses kontrolü, dönme hızı ve dolma derecesi
(Yakma hücresinin atıkla doldurulmuş hacminin toplam hacmine göre oranı) üzerine
yapılır. Dolma derecesi atık kompozisyonuna gore değişiklik göstermekle beraber
yaklaşık %5'tir. İlâve edilen hava, ızgara ya da akışkan yataklı fırınlardaki gibi atıktan
geçmek yerine, atıkla birlikte doğru akımla fırından geçer.[16]

Fırın tipi Uygulama alanı

Izgara fırını Kalorifik değeri (9000 – 15000 kJ/kg) olan karışık katı atık;
- Doğru Yatay ızgara evsel katı atıklar için standart yöntemdir.
- Ters akışlı yatay ızgara
- Silindirik ızgara
Akışkan yataklı fırınlar Çok düşük veya çok yüksek kalorifik değere (5500 – 35000
kJ/kg) sahip homojen atıklar için uygulanır. Akışkanlaştırılmış
yatakta yakılacak atıkların öncelikle tasnif edilip homojenize
edilmeleri gerekir.
Döner fırınlar Düşük veya yüksek kalorifik değerlere (7000 – 35000 kJ/kg)
sahip çamurlu, sıvı veya katı karışık atık ve tehlikeli atıklar için
kullanılır.
Tablo 4.1: Standart yakma prosesleri[16]

Yakma sistemleri ön arıtma işlemlerine göre de ikiye ayrılırlar bunlar;

-İşlenmemiş katı atık yakma
-İşlenmiş katı atık yakma (RDF)

4.1.4 İşlenmemiş Katı Atık Yakma

Atıkların herhangi bir ön proses uygulanmadan yakılması, dünyada en yaygın olan
kentsel katı atıklardan enerji üretme teknolojisidir. Bu teknolojide işlenmemiş katı
atık direkt olarak fırında yakılır. Başlıca ürün buhardır. Buhar direkt kullanılabilir
veya elektrige, sıcak suya, soğutma suyuna dönüştürülerek kullanılır. Bu teknoloji
 22

birçok endüstriyel uygulamada yıllardır kullanılmaktadır, kamu sektöründeki kömür

yakma tesisleri ilk verimli kullanım örnekleridir.

4.1.5 İşlenmiş Katı Atık Yakma

RDF (refuse-derived fuel) evsel ya da endüstriyel katı atıklar, geri kazanılabilen
malzemeler (plastik, cam, metal vb.) ayrıştırıldıktan sonra geriye kalan yanabilir
malzemeden elde edilen alternatif bir tür katı yakıttır. İşlenmis katı atığın (RDF:
Refuse Derived Fuel) bir yakıt olarak işlenmemiş katı atığa oranla avantajları vardır.
Başlıca faydaları daha yüksek ve sabit kalorifik deger, fiziksel – kimyasal bileşimin
homojen olması, transferinin daha kolay olması, yanma esnasında daha az hava
fazlası gerektirmesi ve baca gazı emisyonlarının daha az olmasıdır.

RDF yüksek kalite standartları nedeniyle birçok yakma sisteminde yardımcı yakıt
olarak kullanılabilir. Katı atıgın işlenip RDF haline gelmesi için bir dizi işlem
uygulamak gerekir. Bir RDF üretim prosesi istenmeyen bileşenleri ayırmak ve daha
önce belirlenen özelliklerde RDF üretmek için peşpeşe sıralanmış birkaç istasyondan
olusur. RDF üretim prosesi genellikle sırasıyla elekleme, parçalama, boyut küçültme,
sınıflandırma, ayırma, kurutma ve yoğunlaştırma aşamalarından oluşur. Ekipmanların
tipi, sayısı ve pozisyonu ağırlıklı olarak kütle dengesini ve olusan ürünün kalitesini
etkiler.

4.1.6 Enerji Üretimi

Atıkların yakılması sırasında, ısı üretilir. Bu ısı, termik veya elektrik enerjisi olarak
değerlendirilebilir. Ancak, yakma prosesinin ana hedefinin atık bertarafı olduğu ve
proses ayarlarının ve baca gazı soğutma prosesinin emisyon sınır değerlerine ve atık
geri kazanım ilkelerine göre yapılması gerektiği göz ardı edilmemelidir. Enerji
kazanma sistemi, atıkların tam yakılmasını ve baca gazlarının en iyi şekilde
temizlenebilmesini sağlayacak şekilde tasarlanmalıdır.Giren atıkların kalorifik
değerinin %70'i ile %80'i enerji olarak değerlendirilebilir. Geri kalanı, fırının termik
 23

ışınları, cüruf ısısı, yakılmayan malzeme ve baca gazının ısı kaybı olarak kaybedilir.
Giren atıkların kalorifik değeri ortalama 8000 kJ/(kg ham atık) olarak kabul
edildiğinde 1,67 kWh/(kg giren atık) mertebesinde enerji kazanılabilir [21].Yakma
işlemi sonucu başlica ürün buhardır.Buhar doğrudan kullanılamadığı durumlarda
buhar türbinleri ile elektrik üretimi yapılabilir.Bunun yanında bileşik ısı güç
ihtiyacının olduğu durumlarda kojenerasyon sistemleri uygulanabilir.

4.2 GAZLAŞTIRMA

Gazlaştırma 18. yy'ın sonlarından bu yana bilinen bir teknolojidir. Özellikle

gelişmekte olan ülkeler için günümüzden geleceğe önemli bir rol oynayan
biyokütlenin kullanılabilir olduğu o yıllardan bu yana ispatlanmıştır. Bilinen bir husus
da bir enerji kaynağı olarak kullanılan biyokütlenin birçok dezavantajının olduğudur.
Düşük enerji yoğunluğuna sahip ( yaklaşık 16-20 MJ/kg ) ham biyokütle kaynakları
direk olarak yakıldığı takdirde, çok düşük randıman sağlar ve iç ve dış mekanlarda
yüksek seviyede hava kirliliği oluşmasına neden olur.[13]

Gazlaştırma biyokütleden gaz yakıt elde edilen termokimyasal bir dönüşüm

prosesidir. Diğer bir deyişle biyokütle termokimyasal bir dönüşümle gaz yakıta
dönüştürülür. Modernize edilmiş biyokütle enerjisi teknolojilerinin amacı üretim ve
kullanım sırasında emisyonları azaltırken yakıtın yoğunluğunu arttırmaktır[13]

Gazlastırma terimi yakıtın stokiometrik hava miktarında daha az havayla yakıldıgı

kısmi bir yanma prosesini tarif eder. Gazlaştırma prosesi kentsel katı atıkların
hacminin azaltılmasında ve enerji geri kazanımı için verimli bir tekniktir.[10]

Gazlastırmanın yanmaya göre en büyük avantajı elektrik üretim veriminin daha iyi
olmasıdır. Temel enerji üretimi ise yanmadan daha düsüktür. Gazlastırma prosesinde
atıgın kısmi yanması sonucu CO, H2 ve basta CH4 olmak üzere bazı doymus
hidrokarbonlardan olusan yanabilir bir gaz (singaz) yakıt elde edilir. Elde edilen gaz
 24

daha sonra içten yanmalı motor, gaz türbini ve boylerlerde yakılarak enerji üretilir.
[10]

Gazlaştırma işlemi dört kimyasal reaksiyondan oluşur.Bunlar Oksidasyon, Piroliz,

Reaksiyon, ve gazlaştırma’dır. Kimyasal reaksiyonların akış şeması şekil 4.2’de
verilmiştir.

. Şekil4.2: gazlaşma işlemi kimyasal reaksiyon şeması

Gazlaştırma yakma ile kıyaslandığında atık bertarafı için çevre dostu ve modern bir
seçenektir. Çünkü singaz temizlendiği için NOx ve SOx gibi kirleticilerin salım
miktarı daha azdır ve de yakmaya kıyasla kısıtlı oksijen miktarı sebebiyle daha düşük
hacimde baca gazına sahiptir. Ayrıca, singaz daha yüksek sıcaklıklarda yandığından
daha çok elektrik verimine sahiptir. Singaz, kojenerasyon tesislerinde buhar türbinleri
ile elde edilen verimlerden daha yüksek bir verimde gaz türbinleri ya da motorlarında
yanabilmektedir. Singaz anaerobik çürütme (biyometanizasyon) ile üretilen biyogazla
karşılaştırıldığında daha yüksek kalorifik değere sahiptir ve gaz motorları ve
türbinlerinde daha iyi yanar. Gazlaştırma sonucu oluşan yan ürünler genellikle
inert/tehlikesiz olup, stabilizasyon veya yol iyileştirme malzemesi gibi
kullanılabilmektedir. Girdi malzemenin %80‟i singaza dönüştürülür.
 25

Geleneksel kömür yakma gazlaştırması ile karşılaştırıldığında elektrik üretiminde

Megavat başına %50 daha az CO2, %10 daha az NOx ve %90 daha az SOx emisyon
avantajı sağlar.[14]

4.2.1 Gazlaştırıcı Tipleri

4.2.1.1 Sabit Yataklı Gazlaştırıcılar

Sabit yataklı gazlaştırıcılar oldukça kolay tasarlanır ve çalıştırılır. Bu yüzden küçük
ve orta ölçekli güç ve termal enerji kullanımları için uygundurlar. Fakat çalışma
sıcaklıklarını her bölgede aynı tutmak ve reaksiyon bölgesindeki gaz fazını yeterli
oranda karıştırmak zordur. Sonuç olarak ortaya çıkan gaz ürün miktarı önceden
tahmin edilemez ve bu yüzden büyük ölçekli güç kullanma maksatlı tercih edilmez.
Şekil 4.3’te sabit yataklı gazlaştırıcı reaktörü ile elektrik üretim işlemi şeması
verilmiştir.

Şekil 4.3: Sabit yataklı gazlaştırıcı

4.2.1.2 Akışkan Yatak Gazlaştırıcılar:

Akışkan yataklı biyokütle gazlaştırma teknolojisi temel olarak şu şekilde
işlemektedir; katı atık ön hazırlama operasyonları aşamasından sonra, akışkan yataklı
gazlaştırıcıya alt kısımdan verilir. Akışkan yatağa giren katı atık taneciği ilk önce
 26

suyunu kaybeder ve kurur. Sıcaklığı 250°C–400°C arasında değişmektedir. Katı atık

parçacığı, gazlaştırıcı boyunca yukarı hareket ederken 400°C–600°C arasında
sıcaklığa ulaşır ve piroliz olmaya başlar ve kok, katran, CH4, ve H2’ye parçalanır.
Oksijen taşıyıcı (önceden ısıtılmış hava) akışkan yataklı gazlaştırıcının altından girer.
Hava hem gazlaşma hem de yukarıya doğru taşıma görevi görür. Katı atık parçacığı
900 °C sıcaklığa ulaştığında, giren havanın oksijeni ve H2O kok ile reaksiyona girer
ve ortaya çıkan gaz, genel olarak CO, H2, CO2, CH4 içeren, 900°C sıcaklıkta
singazdır. Katı atık taneciği artık küçülmüş ve sadece külü kalmıştır. Yukarı doğru
ilerlerken kömür gazı (leangas) 800 °C’ye soğur. Syngaz, gazlaştırıcıdan çıkıp 400 °C
– 600 °C’ye ulaştığında gaz temizleme bölgesine çekilir. Burada kül ve toz toplayıcı
özel siklonlar vardır öncelikle. Daha sonra gaz temizleme kısmına gelir.
Gazlaştırıcının diğer tip gazlaştırıcılardan farkı sadece akışkan yatağın elek kısmının
alt bölgesinden hava girişidir. Üretilen syngaz başlıca CO, H 2, CO2, CH4’den oluşur.
[17]

Şekil4.4: Akışkan yataklı gazlaştırıcı

 27

4.2.2 Gazlaştırma Gazının Kullanıldığı Yerler

Katran, kömür ve kül üretilen gazdan arta kalan atıklar olarak bilinen yan ürünlerdir.
Üretilen gazın içten yanmalı motorlarda yanabilmesi için katran ve partiküllerin
temizlenmesi gerekir. Üretilen gazın yanabilen içeriği başlıca karbon monoksit,
hidrojen ve hidrokarbon gazlar (hammaddeye bağlı) ve azotun değişik oranlarda
karışımıdır. Gazlaştırma reaksiyonu ile üretilen gaz bileşimindeki diğer gazlara
nazaran azot içerikli gazın ısıl değeri daha düşüktür (4-6MJ/m3).[17]

Üretilen gazın enerji içeriği içten yanmalı motorlarda, kazanlarda ve fırınlarda

kullanıma uygundur fakat azot içeren gaz orta ve uzun taşımacılık için tavsiye
edilmez. Biyokütlenin gazlaştırılmasında tam kapasiteli yanmanın sağlanabilmesi için
havanın yerine oksidant olarak saf oksijen veya buhar kullanıldığında yüksek enerji
yoğunluğuna sahip gaz elde edilir.

Isıl değeri düşük olmasın rağmen gaz motorları ve türbinlerinde, elektrik üretiminde
veya içten yanmalı motorlarda katı biyokütle gazlaştırılarak enerji kaynağı olarak
kullanılmaya başlanmıştır. Bu metotla kullanılabilir ve modernize edilen gaz yakıtlar
daha az zararlı emisyon salınımı ile geleneksel yakıtlar gibi kullanılabilir.
Gazlaştırma katı biyokütle enerjisini değerlendirmenin bir yolu olarak bilinir.

4.3 PİROLİZ

Piroliz, gazlaştırmadan farklı olarak organik maddelerin tamamen oksijensiz ortamda

yüksek sıcaklıklarda (300-700 0C) bozunmasıdır. Prosesin ürünleri; H2, CH4, CO,
CO2 ve diğer gazları içeren gaz (singaz), katran ve çeşitli yağları içeren sıvı, ve/veya
kömür granülü, karbon ve diğer inert materyalleri içeren katı fazlardan oluşur [18].
Piroliz bir yakıtı diğerine dönüştürmede bilinen en eski metoddur (örn: karbonizasyon
ile kömür granülü üretimi). Ürün olarak elde edilen piroliz yağı genellikle ham
petrolün yarısına eş bir enerji miktarına sahiptir ve ısı ve güç üretiminde petrolün
 28

yerine kullanılabilir [19]. Petrol gibi, pirolitik veya “biyo-yağ” da kolaylıkla

taşınabilir ve arıtılarak pek çok farklı ürüne dönüştürülebilir[20]. Son zamanlarda,
katı biyokütleye kıyasla enerji miktarı daha fazla olan ve kontrolü daha kolay olan
biyo-yağ üretimine ilgi artmıştır. İstenilen son ürünün çeşidine bağlı olarak (katı, sıvı
veya gaz) piroliz yavaş veya hızlı olarak gerçekleştirilebilir. Yavaş piroliz olarak
bilinen geleneksel proses, tahtayı kömür granülüne dönüştürse bile uçucu bileşenin
taşıdığı enerjiyi boşa harcar. Hızlı piroliz prosesinde hammadde, oksijensiz ortamda
yüksek sıcaklıklarda ısıtılarak gaz karışımı, kömür granülü ve biyo-sıvıya
dönüştürülür . Piroliz gazının kalorifik değeri kullanılan hammaddeye bağlı olarak
10-20 MJ/m3 arasında değişir, örn: doğal gazın %25-50.si kadar kalorifik değerde
(eğer plastik hammaddeden elde edilirse 18-20 MJ/m3 arasındadır) .[20] Piroliz
prosesinin sıcaklıkları, düşük sıcaklıklı piroliz için 450-600 0C ve yüksek sıcaklıklı
piroliz için 850-1000 C arasındadır.

Şekil 4.5: Plastik atıkların proliz işlemi ile değerlendirilmesi

Piroliz ürünleri elektrik, ısı ve diğer yan ürünlere kolayca dönüştürülebilir. Isı
pazarının potansiyeli yüksek olmasına rağmen fosil yakıtlarla yarışabilmesi açısından
maliyete bağlılığı daha fazladır. Tanımlanan şartnamelere bağlı olarak biyo-yağ, hafif
fuel-oil ve ağır fuel-oil olarak kullanılabilir. Piroliz gazı, jeneratörlere bağlı olan gaz
türbinlerinde veya gaz motorlarında yakılarak elektrik üretimi için kullanılabilir.
Elektrik enerjisi yüksek değeri, dağıtım kolaylığı ve ulusal ve uluslararası pazar
standartlarına adaptasyonu açısından çekici bir üründür . Kojenerasyon (Birleşik ısı
güç) tesisleri ile daha verimli ve iç çevrim oranı yüksek yatırımlar
 29

gerçekleştirilebilmektedir. Gerekli performans garantilerini sağlayabilmek açısından

motorlar ve türbinlerin geliştirilmeye ihtiyacı vardır. Buna ek olarak, piroliz ürünleri
diğer bir yakıt formu olan hidrojene de dönüştürülebilir. Bu ürün katalitik buhar
reformasyonu arkasından sıvı-gaz yer değiştirme reaksiyonları kullanılarak hidrojen
verimini arttırmak amacıyla hidrojen üretiminde kullanılabilir.[14]

Hızlı Piroliz: Biyokütle + Isı › H2 + CO + CH4 + diğer ürünler

Hızlı piroliz; yüksek sıcaklıklar, yüksek ısıtma hızı ve kısa gaz muamele süresine
ihtiyaç duyan bir termal bozunma prosesi olduğu için belirtilen parametreler singaz
ve katı artığın kompozisyonun belirlenmesinde önemli rol oynar . Öyle ki günümüzde
yapılan pek çok araştırma doğru reaktör tipinin, ısıtma hızının ve kullanılacak olan
biyokütlenin çeşidini belirlemek üzerine odaklanmıştır. Piroliz için kullanılan farklı
reaktör tipleri şunlardır; dönen fırın, ısıtılmış tüp ve yüzey temaslı. Reaktör
konfigürasyonu ve işletme parametreleri, başlangıçtaki kuru biyokütleden %85.lere
ulaşan verimlerde gaz elde edebilmek üzere optimize edilmiştir.[14]Piroliz prosesi
diğer biyolojik ve termal proseslere göre aşağıda belirtilen avantajlara sahiptir;
- Gaz motor veya türbinlerinde kullanılabilecek ve elektrik üretebilecek, yüksek
kalorifik değerde gaz üretir
- Biyokütle miktarıyla orantılı olarak karbon kredileri ticareti için uygundur.
- Singaz, gaz motorlarında veya gaz türbinlerinde yakılmadan önce, içerisindeki
kirlilikten arıtılmak üzere temizlendiği için havaya salımlar çok daha azdır.
- Kirlilik kontrol arıtma tesisleri yakma ve hatta gazlaştırmaya oranla daha küçük ve
haliyle daha ucuzdur. Yakma ile karşılaştırıldığında proses gazlarının hacmi daha
azdır.
- Singaz; enerjiyi buhar türbinlerinden, anaerobik çürütmeden elde edilen biyogazdan
veya düzenli depolamadan elde eden depo gazının gaz motorlarında yakılması
prosesine kıyasla, gaz türbinlerini veya gaz motorlarını kullanarak daha verimli bir
biçimde enerji elde etmek üzere kullanılabilir.
- Pirolizin yan ürünleri ve proses atığı genel olarak stabilizasyon materyali vb. olarak
kulanılabilir.
- Tesisler modülerdir ve inşaası kolaydır.
 30

5. BİYOLOJİK DÖNÜŞÜM ( ANAEROBİK ÇÜRÜTME İLE

BİYOGAZ OLUŞUMU )

Enerji üretimi bakımından biyolojik dönüşüm biyokütleden biyogaz oluşumudur.

Biyogaz terimi temel olarak organik atıklardan kullanılabilir gaz üretilmesini ifade
eder. Diğer bir ifade ile anaerobik (oksijensiz) ortamda mikrobiyolojik floranın etkisi
altında organik maddenin karbondioksit ve metan gazına dönüştürülmesidir. Biyogaz
elde edinimi temel olarak organik maddelerin ayrıştırılmasına dayandığı için temel
madde olarak bitkisel atıklar ya da hayvansal gübreler kullanılabilmektedir.
Kullanılan hayvansal gübrelerin biyogaza dönüşüm sırasında fermante olarak daha
yarayışlı hale geçmesi sebebiyle dünyada temel materyal olarak kullanılmaktadır.
Aynı zamanda tavuk gübrelerinden de oldukça verimli biyogaz üretimi
sağlanabilmektedir.[23]

Anaerobik çürütme çöpün organik kısmının oksijensiz ortamda biyolojik olarak

bozunmasıdır. Prosesin baslıca ürünü yaklasık %64 CH 4 ve %35 CO2’den olusan
biyogazdır.

Bir anaerobik çürütme sistemi ön arıtma, anaerobik dönüsüm, son arıtma ve sızıntı
suyu ve gazların arıtılması asamalarından olusur. Ön arıtma basamakları manyetik
ayırma, ögütme, yogunluk farkıyla ayırmadır. Son arıtma ise mekenik su giderme,
aerobik kompostlastırma ve sızıntı suyu arıtma basamaklarından olusur.[22]
 31

Şekil5.1: Biyokütleden biyogaz oluşumu şeması

 32

6.GERİ DÖNÜŞÜM

Yeniden değerlendirilebilme imkanı olan atıkları çeşitli işlemlerden geçirilerek ikincil

hammadeye dönüştürülerek yeniden üretim sürecine dahil edilmesine geri dönüşüm
denilir.Geri dönüştürülebilir atıklar katı atıklar içerisinde önemli bir yüzdeye
sahiptirler.Genellikle metal, cam, plastik, kağıt, organik atıklar ve özellikle ambalaj
atıkları geri dönüştürülebilir atıklardır.

Geri dönüşüm sayesinde doğal kaynaklarımızın korunması konusunda önemli bir

katkı yapılır.Örneğin 1 ton kullanılmış kağıt çöpe atılmayıp geri dönüştürülerek kağıt
üretiminde yeniden kullanıldığı zaman 17 tane ağacın bu amaçla kesilmesi
önlenir.Bunun yanında geri dönüştürülebilir atıkları kaynağında ayrı toplanması
durumunda, çöp miktarını azaltarak karşılaştığımız atık problemlerinde kolaylık
sağlanır.

Geri dönüşümün önemli bir gerekliliğide enerji tasarrufu konusudur.Geri dönüşüm

işlemleri sayesinde bir enerji üretimi söz konusu değildir fakat zorunlu olarak imal
edeceğimiz ürünleri geri dönüştürülmüş atıklardan ürettiğimiz vakit çok önemli
miktarlarda enerji tasarrufu sağlarız.Bu konuda bir kaç örnek vermek gerekirse;
-1 ton plastik ambalaj atığının geri dönüşümü sonucunda 14000 kWh enerji tasarrufu
sağlanmış olur.[24]
-1 ton cam atığının geri dönüşümü sonucu 100 litre benzin tasarrufu sağlanmaktadır.
[24]
-1 ton kullanılmış kağıdın geri kazanılması ile 4100 kWh’lik enerji tasarruf
edilmektedir[25]
-Geri kazanılmış metalden 1 ton alüminyum yapmak için gereken enerji cevherden
yapılacak alüminyum için harcanan enerjinin %4’üdür. Aynı şekilde bakır
bileşimlerin, geri kazanılması için gereken enerji bu metalin madenlerden çıkartılması
için gereken enerjinin sadece %13’üdür.[25]
 33

Geri dönüşüm ayrıştırma tesisleri ayırmanın yapılabilmesi için tanecik büyüklügü,

şekil, yoğunluk, renk ve manyetizma gibi atık özelliklerinden yararlanan bir dizi
malzeme işleme prosesini kullanmaktadır. Türkiyedeki geri kazanım tesislerinde
genellikle ayrıştırma işlemi konveyör bantlar üzerinden el ile yapılmaktadır.

Şekil 6.1: Metal atıkların ayrıştırılmasında kullanılan bir manyetik ayırıcı

Şekil 6.2: Atıkların rengine göre optik ayırıcı

 34

7. DEĞERLENDİRME VE DÜNYADAN ÖRNEKLER

İsveç’te 17'si evsel atık yakan toplam 21 katı atık yakma tesisi çalışmaktadır. Toplam
üretilen evsel atık miktarı, 3 200 000 ton/yıldır.Bunun 1 210 000 tonu, yani % 38'i
yakılmaktadır. Yakma tesislerinin hepsi enerji değerlendirerek çalışmaktadır.
İsveç'te, merkezî ısıtma yaygın olduğu için, atıkların yakılması özellikle avantajlıdır.
[16]

İspanya’da 9'u enerji kazanma ile çalışan toplam 13 katı atık yakma tesisi mevcuttur.
Enerji kazanma ile çalışan tesislerin toplam kapasitesi 1 430 000 t/yıl, yani toplam
üretilen çöpün %10'udur.[16]

Portekiz'de henüz bir evsel katı atık yakma tesisi bulunmamaktadır. Ülkede üretilen
toplam evsel katı atık miktarı, 3 600 000 t/yıl'dır. Bunun %34'ü düzenli depolamaya,
%51'i vahşi çöplüklere, %15'i ise kompostlaştırma tesislerine gönderilmektedir.[16]

Almanya’da yakılabilir evsel katı atık için bir kapasite fazlası vardır. İlgili
yönetmeliğe (TA Siedlungsabfall) göre, 2005 yılında , tüm belediyeler ve belediye
birlikleri, geri kazanılamayan atıkları yakmak zorunluluğu getirmişlerdir. Ülkede 51
yakma tesisi bulunmaktadır. Bunların hepsi enerji değerlendirerek çalışmaktadır.
Kapasitenin tümü değerlendirilmemektedir. Almanya'daki toplam kapasite 12 milyon
ton/yılken, yılda yaklaşık 7 - 8 milyon ton atık yakılmaktadır [26].

Dünyadaki 2006 itibariyle kentsel katı atık noktasındaki bertaraf yöntemleri yüzdeleri
tablo 11 de verilmiştir.
 35

ÜLKE DEPOLAMA TERMAL GERİ KOMPOST

% BERTARAF KAZANIM %
% %

TÜRKİYE 97,58 0,98 0,29 1,15

MEKSİKA 96,70 0,00 3,30 0,00
İNGİLTERE 64,30 8,40 17,40 9,30
İTALYA 54,40 12,10 0,00 33,30
ABD 54,30 13,60 23,80 8,40
İSPANYA 51,70 6,70 9,00 32,70
FRANSA 36,00 33,80 15,80 14,30
ALMANYA 17,70 24,60 33,10 17,10

JAPONYA 3,40 74,00 16,80 5,80

Tablo7.1: Kentsel katı atık teknolojisi noktasındaki dünyadaki mevcut durum.2006

[27]

depolama sahaları; 46
belediye çöplükleri; 51

kompost tesisleri; 1 biyogaz tesisleri; 2

Tablo7.2:Belediyeler tarafından toplanan atıkların bertaraf yüzdeleri. Türkiye 2011. [28]

Türkiye katı atık teknolojisi noktasında dünyada çok geride kalmaktadır.Grafiktede

görüldüğü gibi yaygın uygulamalar %51 ile vahşi depolama alanlarında
biriktirilmektedir.Düzenli depo sahalarının oranı ise %46 dır.Yeni yeni yasalaşan
 36

yönetmelikler ve dünyadaki yönelmelerin etkisiyle biyogaz tesisleri yakma tesisleri

düzenli depo alanları gibi entegre çözümlerin oranları artmaktadır.
Yakma prosesi sonucu çıkan ısı enerjisi ile üretilen buhar, buhar türbinleri ile elektrik
enerjisine dönüştürülmektedir. Bu yüzden üretilecek enerjinin ticari değeri, diğer
yakıt kaynaklarından üretilecek olan elektrik ve ısıyla sınırlıdır. Böylelikle yakma
fırınlarıyla kombine edilmiş olan buhar türbinlerinin potansiyel net elektrik üretme
verimi %14-27 arasında olup, buhar türbininden elektrik üretimi verimi %10-20
arasında değişen piroliz veya gazlaştırma proseslerinin üstündedir [29] Ancak
gazlaştırma ve piroliz gibi ileri termal işlemler ile elde edilen singazının gaz motoru
veya gaz türbinlerinde doğrudan yakılarak elektrik üretiminde %30‟lara ulaşan
verime ulaşabilmesidir.

Piroliz yönteminde elektrik üretiminin yanı sıra, Ana Proses Ünitesine beslenen girdi
biyokütle enerjisini gaz formunda ortaya çıkarırken, enerjinin %15 ila 18‟i katı
artığın içerisinde kalmaktadır. Bu katı artık, karbon bakımından zengin kömür
granülüdür ve pek çok kömüre göre daha yüksek kalorifik değere sahiptir. Son olarak,
proses geniş hacimlerde, içerisinde buhar formunda yağ bulunduran, yanıcılığı
yüksek sıcak gaz üretmektedir. Bu sıcak gaz, geri kazanım ünitesinde soğutularak,
distile ürün haline dönüştürülür. Distile edilen (damıtılan) yağlar gibi yan ürünler de
enerjiye dönüştürülebilir. Birleşik ısı ve güç üretme (CHP) uygulamaları ile toplam
proses verimi yaklaşık %45‟e kadar ulaşabilmektedir. Ayrıca, koşullar daha çok
hidrojen üretmek üzere değiştirildiğinde, singaz yüksek sıcaklıklı yakıt pillerine (örn:
elektriğiye dönüşüm verimi %40-45 olan Ergimiş Karbonat Yakıt Pilleri- MCFC)
beslenerek toplam elektrik verimi arttırılabilir. Bu önemli bir opsiyon olarak
karşımıza çıkmaktadır çünkü günümüz itibariyle en iyi koşullarda belirtilen gaz
motoru verimi %36‟dır. Yapılan ARGE çalışmaları ve endüstiryel ölçekteki testler,
sisteme yüksek nem içeren hammadde beslendiğinde bu duruma uygun hidrojen
bakımından zengin gaz üretilebileceğini kanıtlamıştır.
Bertaraf metodu Enerji Potansiyeli (MWh per ton MSW)
Geri Dönüşüm 2,25
Düzenli depolama 0,11
Yakma 0,59
Gazlaştırma 0,66
 37

Piroliz 0,66
Anaerobik Çürütme 0,25
Tablo7.3 : Ton Belediye Atığı Başına Net Elektrik Potansiyeli [29]

8.SONUÇ

Dünya nüfusunun hızla artması, tüketim maddelerinin çesitliligi ve tüketim

alışkanlıklarının değişmesi ciddi bir atık sorunuyla karşı karşıya kalmamıza sebep
olmaktadır. Atık sorununun etkin bir sekilde çözülebilmesi için yeni teknolojilerin
kullanımının tüm dünyada yaygınlaşması gerekmektedir.

Katı atıkları hiçbir işlemden geçirmeyip vahşi depoladığımız zaman gerak sızıntı suyu
etksi gerek karbon salınımı etkisi ile çevreye büyük zararlar veririz.Aynı zamanda önemli
maddi getirileri olan atıklardan faydalanmamış ve potansiyel enerjilerini israf etmiş
oluruz.

Bu bağlamda projemde katı atıklardan enerji üretiminde dünyada kullanılan depo

gazından enerji geri kazanımı, yakma, gazlastırma ve anaerobik çürütme teknolojileri
incelenmistir. Depo gazının enerji potansiyelinin degerlendirilmesi ve yakma
teknolojileri dünyada en çok kullanılan teknolojilerdir.Dünyada tepklere neden olabilen
yakma uygulaması baca gazı emisyonlarının iyi bir şekilde yapıldığı takdirde son derece
çevreci de bir uygulamadır. Anaerobik çürütme teknolojisi daha çok Avrupa’da
kullanılmaktadır.Gazlastırmanın yakmaya göre elektrik üretim verimi daha yüksektir, bir
diger önemli avantajı da hava kirletici emisyonlarının çok düşük olmasıdır.Bunların
yanında birim ton atık başına net elektrik potansiyeli en yüksek olan teknoloji ise piroliz
uygulamasıdır.
 38

KAYNAKÇA

[1]. BORAT, M. 2003, Katı Atıkların Yönetimi Ders Notları,İstanbul Üniversitesi

Çevre Mühendisliği Bölümü İstanbul

[2]. GENDEBİEN, A.,PAUWELS, M., CONSTANT, M., LEDRUT DAMANET,

M-J., NYNS, E-J., WİLLUMSEN, H-C., BUTSON, J., FABRY, R., ve
FRRERA, G-L., 1992, Landfill gas from environment to energy . final report,
Commission of the Europen Communities, office for Official Publicat, ons of
the European Communities.

[3] http://www2.cedgm.gov.tr/cedsureci/inceleme_degerlendirme_sureci/12_ids.pdf sf:37

[4] Yolcu, İ.D., 1999. Bursa katı atık yönetimi, Kent Yönetimi _nsan ve Çevre
Sorunları Sempozyumu, _stanbul, 17-19 Subat, c. 3, s. 300-312.
[5] Demir, A. ve Tüylüoglu, B.S., 1999. Düzenli depolama tesislerinin tasarım ve
işletilmesi, Kent Yönetimi insan ve Çevre Sorunları Sempozyumu,
İstanbul, 17-19 Subat, c. 3, s. 273-281

[6] IPCC Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli 4. Değerlendirme Raporu, 2007

[7] Eurostat “Using ofcial statistics to calculate greenhouse gas emissions” 2010 edition
[8] El-Beny, D.,2002 Katı atık düzensiz sahaları için uygun gaz olusum modellerinin
belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

[9] Saltabaş, F., “Biyogaz Esaslı Kojenerasyon Santralleri” Yüksek Lisans Tezi, Fen
Bilimleri Ens., Sakarya Üniversitesi, 2004.

[10] Tchobanoglous, G., Theisen, H. and Vigil, S.A., 1993. Integrated Solid Waste
Management: Engineering Principles and Management Issues,
McGrawHill International Editions.

[11] Gendebien, A. and Commission of the Europen Communities,1992. Landfill

[12] Demir, İ., Altınbas, M. ve Arıkan,O., 1999. Katı atıklar için entegre yönetim
yaklasımı, Kent Yönetimi İnsan ve Çevre Sorunları Sempozyumu,
İstanbul, 17-19 Subat, c.3, s. 252-262.
[13,] Özçakıl, M., Türkiye’de katı atık depo gazı geri kazanım tesislerinin
degerlendirilmesi,Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
 39

[14] Atıktan Enerji Eldesinde Termal Bertaraf Teknolojileri Dr. Merve Tezcakar teknoloji Müdürü
Recydia AŞ.

[15] Williams R. H., Larson E. D., Katofsky R. E., Chen J., (January 1995), Methanol and
Hydrogen from Biomass for Transportation, Energy for Sustainable Development, Vol. 1, no.
5, pp: 18-34

[ 16]R&R Bilimsel ve Teknik Hizmetler Ltd. Şti., “Katı atık yönetimi stratejisinin
uygulanmasına yönelik kurumsal güçlendirme ve teknik destek için
hazırlanan rehber”, R&R, Ankara,
[17] http://www.eie.gov.tr/yenilenebilir/biyo_gazlastirme.aspx
[18] Ni M., Leung D. Y. C., Leung M. K. H., Sumathy K., (2006), An overview of hydrogen
production from biomass, Fuel Processing Technology, vol. 87, pp. 461-472

[19.] Boyle G., 2004, Renewable Energy: Power for A Sustainable Future, pp:133
[20] DEFRA (2007b), „Advanced Thermal Treatment of Municipal Solid Waste‟, p: 3
[21]Bischoff, M., Schmidt, E., “Wasser- Dampf- Kreislauf”, Verlag, Berlin,
118 (1994).

[22] Heide, J. and Eisma, M., 1997. Soil Management part 3: Municipal solid waste
disposal selected topics, Delft University of Technology.
[23]http://www.soleaenerji.com/Biyogazenerji.asp
[24] http://tr.wikipedia.org/wiki/Geri_d%C3%B6n%C3%BC%C5%9F%C3%BCm
[25]İnternet: Çevre ve Orman Bakanlığı Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı “Katı
atıkların geri kazanımı” http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr (2006).

[26] Schmitt, J., “Waste Management in the Context of Europe; the German
situation;” , NVRD congress, Germany, 78 (1997).
[27] Muhammet SARAÇ, Onur ULUDAĞ İZAYDAŞ
[28] Erdem M.A., 2011. “2003’den Bugüne Atık Yönetimi”, Atık Yönetimi Sempozyumu,
Antalya ,17 Nisan.

[29] http://www.no-burn.org/article.php?id=610
 40

ÖZGEÇMİŞ

Abdullah Yıldız şubat 1991 tarihinde Edirne’de doğdu.2005 yılında Ankara Yıldırım
Beyazıt Anadolu Lisesinde başladığı lise öğrenimini 2009 yılında Açık Öğretim
Lisesinden mezun olarak sonlandırdı. Aynı yıl Trakya Üniversitesi Makine
Mühendisliği Bölümüne kaydını yaptırdı. Halen bu bölümde lisans öğrenimini
sürdürmektedir.

abdullahyildiz111@gmail.com