Bµi 1

Chøc n¨ng vµ ph©n lo¹i khung vá xe

1.Chøc n¨ng cña khung vá xe:
 Dùa vµo môc ®Ých sö dông -> TK c¸c lo¹i khung vá xe kh¸c nhau, t¬ng øng
víi lo¹i «t« kh¸c nhau:
• Xe chë hµng hãa -> xe t¶i
• Xe chë ngêi -> xe bus ( > 9 ngêi)
->xe «t« con ( < 9 ngêi)
 CÊu t¹o «t« gåm:
• HÖ thèng ®iÖn: ®iÒu khiÓn ®éng c¬, c¸c thiÕt bÞ phô trî kh¸c trªn xe
• §éng c¬: nguån ®éng lùc chÝnh cña «t«
• HÖ thèng gÇm: gåm c¸c hÖ thèng nh treo, phanh, l¸i...
• Khung vá: kh«ng gian chë ngêi, hµng hãa, l¾p ®Æt c¸c hÖ thèng kh¸c
cña «t«
 CÊu t¹o cña khung vá xe:
• Kh«ng gian cho ngêi l¸i
• Kh«ng gian cho hµng hãa
• KÕt cÊu chÞu t¶i
 Chøc n¨ng:
• KÕt cÊu chÞu t¶i
• Lµ c¬ së ®Ó bè trÝ, l¾p ®Æt c¸c côm vµ c¸c hÖ thèng trªn xe...
• Kh«ng gian cho hµng hãa vµ hµnh kh¸ch
• Kh«ng gian cho ngêi l¸i
2. Nh÷ng yªu cÇu ®èi víi khung vá:
2.1.Yªu cÇu ®èi víi khung vá liªn quan ®Õn:
• Chøc n¨ng
• VËn hµnh
• M«i trêng giao th«ng (®îc ®Æc trng bëi c¸c ®Æc tÝnh vµ c¸c th«ng sè
h×nh häc cña ®êng, mËt ®é vµ h×nh d¹ng chíng ng¹i vËt, vÊn ®Ò kÝch
thíc, kh«ng gian cña hÖ thèng giao th«ng)

1
 • ChÕ t¹o
 §¶m b¶o ®îc yªu cÇu chøc n¨ng:
• Chç ngåi cho ngêi l¸i
• Kh«ng gian cho hµng hãa vµ hµnh kh¸ch
• KÕt cÊu chÞu t¶i
 VËn hµnh:
• N¨ng suÊt vËn chuyÓn
• §é tin cËy
• Kh¶ n¨ng kh¾c phôc ®Þa h×nh (tÝnh n¨ng th«ng qua)
• B¶o ®¶m cho hµng vËn chuyÓn
• Tuæi thä
 M«i trêng giao th«ng: §îc ®Æc trng bëi
• C¸c ®Æc tÝnh vµ c¸c th«ng sè h×nh häc cña mÆt ®êng
• MËt ®é vµ h×nh d¹ng cña chíng ng¹i
• §iÒu kiÖn khÝ hËu xung quanh
 ChÕ t¹o:
• Ph¬ng ph¸p chÕ t¹o
• TÝnh liªn tôc c«ng nghÖ, kÕt cÊu
• Møc ®é ®ång hãa cao
• Tèn Ýt nguyªn vËt liÖu, chi phÝ s¶n xuÊt thÊp
• C¸c biÖn ph¸p, kh¶ n¨ng thay thÕ
2.2.Yªu cÇu ®èi víi khung vá liªn quan ®Õn an toµn giao th«ng:
 An toµn tÝch cùc (an toµn tù ®éng): Lµ ®Æc tÝnh an toµn bao gåm tÊt c¶ c¸c
tÝnh chÊt cña «t« gióp cho ngêi l¸i ®iÒu khiÓn «t« vît qua c¸c chíng ng¹i.
• Bao gåm c¸c yÕu tè: An toµn chuyÓn ®éng, tr¹ng th¸i, kh¶ n¨ng quan
s¸t vµ kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn.
 An toµn thô ®éng: Bao gåm c¸c ®Æc tÝnh vµ chÊt lîng kÕt cÊu khung vá, ®Ó
khi x¶y ra tai n¹n, ®¶m b¶o tæn thÊt lµ Ýt nhÊt nh»m:
• B¶o vÖ ®îc c¸c ph¬ng tiÖn tham gia giao th«ng.

2
 • B¶o vÖ ®îc ngêi ngåi bªn trong xe
• B¶o vÖ ®îc hµng hãa trªn xe
2.2.1.An toµn tÝch cùc vµ c¸c biÖn ph¸p n©ng cao ATTC liªn quan ®Õn kÕt cÊu KV xe:

 An toµn chuyÓn ®éng (®Æc tÝnh lµm gi¶m khuyÕt tËt chuyÓn ®éng) phô thuéc
c¸c yÕu tè sau:

• C«ng suÊt: kh¶ n¨ng gia tèc

• Thuéc tÝnh phanh: vÊn ®Ò vÒ tÝnh æn ®Þnh vµ hiÖu qu¶ cña HT phanh
• Sù æn ®Þnh híng vµ tÝnh ®iÒu khiÓn: c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi HT l¸i
• Sù dao ®éng: HT treo
• Sù æn ®Þnh cña khÝ ®éng häc: h×nh d¹ng khÝ ®éng häc

 An toµn tr¹ng th¸i: Nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó ®¶m b¶o tÝnh tiÖn nghi cña ph¬ng
tiÖn chuyÓn ®éng -> gi¶m mÖt mái cho ngêi l¸i -> gi¶m tai n¹n giao th«ng:

• KhÝ hËu: §¶m b¶o th«ng giã, ®iÒu hßa kh«ng khÝ (sëi Êm, lµm m¸t)
• TiÕng ån vµ sù rung ®éng: KÕt cÊu cña hÖ thèng treo, kÕt cÊu cña vá xe
• TÝnh chÊt tÝn hiÖu, ©m thanh
• Chç ngåi: KÝch thíc h×nh häc: réng (tho¶i m¸i), hÑp (gß bã)
• Quan hÖ gi÷a ngêi ®iÒu khiÓn vµ vÞ trÝ c¸c thiÕt bÞ
• Sù ph©n bè cña ¸p suÊt riªng, sù thÝch hîp cña ghÕ ngåi
• Kh«ng gian lµm viÖc cho ngêi l¸i(kÝch thíc buång l¸i)
• Sù truyÒn cña dao ®éng-> kÝch thÝch sù tho¶i m¸i vÒ t©m lý.

 An toµn quan s¸t: (nh×n thÊy vµ ®îc nh×n thÊy), gåm c¸c yÕu tè liªn quan

• TÇm nh×n tõ xa:-> phÝa tríc: ®Çu xe, trô ®ì kÝnh, gãc ®Æt kÝnh...
-> phÝa sau: g¬ng chiÕu hËu, kÝnh phÝa sau
=>Nh»m ®¸p øng tèt kho¶ng quan s¸t thùc cña ngêi l¸i
• TÝnh chÊt cña hÖ thèng chiÕu s¸ng: ¸nh s¸ng cña ®Ìn chiÕu xa, gÇn
(pha, cèt), chiÕu s¸ng néi thÊt -> ®¶m b¶o tÇm quan s¸t vµ kh¶ n¨ng
nh×n thÊy.

3
 • Kh¶ n¨ng quan s¸t cña l¸i xe trªn ghÕ ngåi: Vïng quan s¸t, gãc khã
quan s¸t, vïng ph¶n chiÕu ¸nh s¸ng...
• TÇm nh×n thô ®éng: mµu cña vá xe, chiÕu s¸ng vá xe, thiÕt bÞ c¶nh
b¸o(®Ìn tÝn hiÖu, tam gi¸c c¶nh b¸o...)
 An toµn ®iÒu khiÓn: sù ®iÒu khiÓn an toµn vµ æn ®Þnh, ®Æc tÝnh ho¹t ®éng cña
c¸c thiÕt bÞ:
• H×nh d¹ng vµ bÒ mÆt cña c¸c thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn
• Kho¶ng c¸ch (tÇm víi)
• Kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn chÝnh x¸c, kÞp thêi cña c¸c c¬ cÊu xung quanh
ngêi l¸i.
• Lùc ®iÒu khiÓn, hµnh tr×nh c¸c c¬ cÊu gµi (lùc ®iÒu khiÓn: l¸i, phanh, ly
hîp, cÇn sè...)
• ThiÕt bÞ c¶nh b¸o, ph¸t tÝn hiÖu t×nh tr¹ng KT(tÝn hiÖu cßi, ©m thanh)

2.2.2.An toµn thô ®éng vµ c¸c biÖn ph¸p n©ng cao ATT§ liªn quan ®Õn kÕt cÊu KV xe:

 An toµn bªn ngoµi: §¶m b¶o sao cho hËu qu¶ cña «t« ®èi víi c¸c thµnh phÇn
tham gia giao th«ng bªn ngoµi xe lµ Ýt nhÊt kÓ c¶ ngêi ®i bé.
• Ba ®ê sãc: khi ®©m va ph¶i hÊp thô ®îc lùc va ®Ëp (cã sù biÕn d¹ng)
• H¹n chÕ tèi ®a viÖc xe con, c¸c ph¬ng tiÖn GT nhá h¬n khi ®©m vµo xe
t¶i kh«ng bÞ chui vµo gÇm.
• HÊp thô lùc va ®Ëp, biÕn d¹ng theo nhiÒu ph¬ng kh¸c nhau
• HÖ thèng b¶o vÖ khi ®©m vµo ngêi ®i bé (vÝ dô: xe buýt ch¹y trong
thµnh phè cã gÇm thÊp -> lªn xuèng thuËn tiÖn, gi¶m thiÓu tai n¹n).
 An toµn bªn trong: nh÷ng biÖn ph¸p b¶o vÖ, gi¶m th¬ng vong cho ngêi ngåi
bªn trong.
• §Çu vµ ®u«i xe cã thÓ biÕn d¹ng
• Kh¶ n¨ng chèng l¹i va ®Ëp, biÕn d¹ng tiÕp theo( biÕn d¹ng c¸c vÞ trÝ
kh¸c nhau)
• ThiÕt kÕ c¸c hÖ thèng an toµn b¶o vÖ nh: d©y ®ai, tùa ®Çu, tói khÝ, l¾p
®Æt v« l¨ng cã thÓ biÕn d¹ng ®îc khi chÞu va ®Ëp m¹nh...

4
 • L¾p ®Æt mét sè thiÕt bÞ cøu hé: bóa ®Ëp kÝnh, cöa tho¸t hiÓm, b×nh cøu
háa...
• Kh¶ n¨ng chèng lËt
• Kh¶ n¨ng chèng lùc ngang, däc, chÝnh diÖn
• B¶o vÖ chèng l¨n ra ngoµi: khãa, chèt cöa...

2.1.3. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ c«ng th¸i häc trong qu¸ tr×nh thiÕt kÕ vá xe lµ:
• An toµn tÝch cùc cã quan hÖ mËt thiÕt víi c«ng th¸i häc (c«ng th¸i häc
lµ mét lÜnh vùc khoa häc bao gåm nh÷ng kiÕn thøc vÒ sinh lý, nh©n
b¶n häc, vÖ sinh vµ c«ng t¸c an toµn, mü thuËt c«ng nghiÖp ...)
• §¶m b¶o sù l¾p ®Æt ghÕ ngåi vµ c¸c bé phËn ®iÒu khiÓn ®óng kÝch thíc
h×nh häc.
• §¶m b¶o ®óng t thÕ cña ngêi l¸i.
• X¸c ®Þnh lùc ®iÒu khiÓn vµ cö ®éng hîp lý.
• X¸c ®Þnh chÝnh x¸c c¸c cÇn g¹t vµ nóm ®iÒu khiÓn cña bé phËn ®k
• ThiÕt kÕ vµ l¾p ®Æt thuËn tiÖn c¸c m¸y mãc kiÓm tra.
• §¶m b¶o tÇm nh×n vµ c¸c tÝn hiÖu tèt
• Gi¶m ®é ån vµ rung.
• §¶m b¶o an toµn thô ®éng cña xe.

3. Ph©n lo¹i vá xe:

3.1. Ph©n lo¹i vá xe theo môc ®Ých sö dông:

Vá xe lµ mét phÇn cña xe dïng ®Ó bè trÝ ngêi vµ hµng hãa theo môc ®Ých vËn
chuyÓn cã thÓ ph©n chia thµnh:

 Vá xe con: sè chç ngåi ≤ 9 kÓ c¶ ngêi l¸i

• H×nh d¸ng cña vá xe con phô thuéc: môc ®Ých sö dông, ®iÒu kiÖn sö
dông: ®êng b»ng, ®êng cã ®Þa h×nh phøc t¹p) xe ®ua, thÓ thao...
VÝ dô:
• Xe du lÞch cã 2 cöa, sè chç ngåi ≤ 2(th«ng thêng cã mét hµng ghÕ,
mét cöa phô phÝa sau ®Ó ®ùng hµnh lý, ®u«i xe v¸t vÒ phÝa sau)

5
H2
• Xe du lÞch cã 2 cöa, sè chç ngåi ≤ 4(cã 2 hµng ghÕ, hai ghÕ phÝa tríc
cã thÓ lËt vÒ phÝa tríc ®Ó ra vµo ghÕ sau ®îc thuËn tiÖn – d¹ng cæ, cã
khoang hµnh lý phÝa sau).
• Xe du lÞch cã 4 cöa, sè chç ngåi ≤ 5(cã khoang hµnh lý chung víi hµnh
kh¸ch , cã thªm mét cöa phô phÝa sau).

H3
• Xe du lÞch cã 4 cöa, sè chç ngåi ≤ 5(cã khoang hµnh lý ®éc lËp phÝa
sau- ®ang rÊt phæ biÕn ).

H4
• Xe du lÞch cã 5 cöa( mét cöa phô phÝa sau), sè chç ngåi ≤7( cã khoang
hµnh lý chung víi khoang hµnh kh¸ch), 3 hµng ghÕ bè trÝ ngang xe, 2
hµng ghÕ ngang vµ hai ghÕ däc(cã thÓ gÊp lªn ®îc ®Ó t¹o kh«ng gian
chë hµnh lý)-xe cã tÝnh viÖt d· cao.

6
 H5
• Xe du lÞch cã 3 cöa, sè chç ngåi ≤9 (2 cöa phÝa tríc vµ mét cöa kÐo
däc theo th©n xe- cã bè trÝ c¸c hµng ghÕ ngang th©n xe, ®Çu hµng ghÕ
thø 2 hoÆc 3 vÒ phÝa cöa xe c¸c ghÕ rêi cã thÓ gÊp ®îc ®Ó ngêi vµo ghÕ
sau dîc thuËn tiÖn).

H6
• Ngoµi ra cßn cã xe cã thªm 1 cöa trªn nãc, mui trÇn, xe ®a dông(trÇn
xe cã thÓ th¸o ra ®îc, kÝnh cã thÓ lËt ®îc, cÊu t¹o bªn trong ®¬n gi¶n,
dÔ dµng th¸o ghÕ ngåi khi ®i trªn ®Þa h×nh phøc t¹p, kho¶ng s¸ng gÇm
xe lín).

H7
 Xe chë kh¸ch: sè chç ngåi >9(th«ng thêng 12, 16, 24, 30, 40,52....)
• Xe cã 9, 12, 16 chç thêng cã 3 cöa (2 cöa phÝa tríc vµ mét cöa kÐo däc
theo th©n xe- cã bè trÝ c¸c hµng ghÕ ngang th©n xe, ®Çu hµng ghÕ thø 2
hoÆc 3 vÒ phÝa cöa xe c¸c ghÕ rêi cã thÓ gÊp ®îc ®Ó ngêi vµo ghÕ sau
dîc thuËn tiÖn).

7
 H8
• Xe >24 chç(xe ch¹y du lÞch hoÆc ch¹y liªn tØnh) th«ng thêng cã 1 cöa
bªn phô (®¶m b¶o cho viÖc ngêi l¸i xe ph¶i cã tr¸ch nhiÖm tíi cïng khi
cã sù cè), ghÕ ®îc bè trÝ ngang th©n xe, cã ®êng ®i ë gi÷a, cã bè trÝ
khoang ®ùng hµnh lý nhÑ phÝa trªn ®Çu hµnh kh¸ch däc hai hµng däc
theo th©n xe, ngoµi ra cßn bè trÝ khoang ®ùng hµnh lý phÝa díi sµn xe,
hµnh kh¸ch ngåi kh¸ cao so víi mÆt sµn- th«ng thêng ®îc trang bÞ kh¸
tiÖn nghi (®iÒu hßa, ti vi...).

H9
• Xe kh¸ch ch¹y trong thµnh phè(xe buýt), bè trÝ 2 cöa ®Ó thuËn tiÖn cho
viÖc lªn xuèng, sè chç ghÕ ngåi h¹n chÕ nh»m tiÕt kiÖm kh«ng gian.

H10
• Xe buýt 2 tÇng(kh«ng gian sö dông ®îc bè trÝ 2 tÇng.

8
 H11
• Xe buýt lo¹i hai th©n: ®îc nèi víi nhau b»ng khíp mÒm (ch¹y trong
thµnh phè).

H12

 Xe t¶i: cã ca bin riªng biÖt víi thïng chøa hµng hãa.

• Vá xe d¹ng hßm: khoang chë hµng lµ kh«ng gian kÝn, th«ng thêng më
cöa ë phÝa sau.

H13
• Vá xe kiÓu lËt: thïng chë hµng cã thµnh bªn vµ sau cã thÓ më ®-
îc(d¹ng lËt, khíp b¶n lÒ).

H14

9
 • Vá xe tù ®æ:(xe ben), th«ng thêng thµnh tríc, hai thµnh bªn vµ sµn xe
t¹o thµnh khèi cøng, thµnh sau cã c¬ cÊu b¶n lÒ cã thÓ lËt ®îc khi ®æ
hµng hãa.

H15

H15
• Vá xe kÐo: xe r¬ moãc, b¸n moãc, kÐo thïng, hßm, cÈu...

H16
• Ngoµi ra cßn cã vá nh: xe tÐc, chë vËt lÖu láng, x¨ng dÇu, cøu háa...
3.2. Ph©n lo¹i vá xe theo mèi quan hÖ gi÷a khung vµ vá:
Theo quan ®iÓm thiÕt kÕ chóng ta ph©n biÖt vá xe dùa theo mèi liªn kÕt gi÷a
vá xe vµ khung bÖ ra lµm ba lo¹i:
• vá xe kh«ng chÞu t¶i(khung chÞu t¶i)
• Vá vµ khung xe cïng chÞu t¶i
• Vá chÞu t¶i(khung kh«ng chÞu t¶i)
 Vá xe kh«ng chÞu t¶i:

H17
10
 KÕt cÊu vá xe kh«ng chÞu t¶i

Liªn kÕt kiÓu cao su sö dông cho lo¹i vá kh«ng chÞu t¶i
1- Vá xe; 2- Khung bÖ; 3- Cao su (gi¶m chÊn)
• Trong trêng hîp nµy vá xe kh«ng chÞu t¸c dông cña c¸c lùc vµ m« men
t¸c dông tõ ®êng, thËm chÝ kÓ c¶ c¸c néi lùc vµ m« men tõ hÖ thèng
truyÒn lùc, hÖ thèng treo, khung bÖ mang theo c¸c bé phËn ®iÒu khiÓn
vµ truyÒn ®éng vµo vá xe.
• Lo¹i nµy vá xe vµ khung ®îc nèi ®µn håi víi nhau, g©y ra sù dÞch
chuyÓn gi÷a vá xe vµ khung bÖ tõ ®ã g©y ra t¶i träng.
• Ng¨n chÆn viÖc truyÒn tiÕng ®éng lªn vá xe (cÇu ©m thanh).
• Vá xe lo¹i kh«ng chÞu t¶i ngµy nay ®îc sö dông nhiÒu ë c¸c lo¹i xe t¶i,
xe kÐo moãc vµ b¸n moãc, du lÞch lo¹i lín, h¹n chÕ dïng cho lo¹i xe
du lÞch v× lµm t¨ng khèi lîng cña xe.

 Vá xe d¹ng b¸n t¶i:

H18
Vá xe d¹ng b¸n t¶i

11
 • Lo¹i nµy khung vµ vá xe ®îc nèi cøng víi nhau nhng cã thÓ th¸o ra ®-
îc, vá vµ khung cïng chÞu c¸c t¶i träng tÜnh vµ t¶i träng ®éng ph¸t sinh
trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng.

 Vá xe chÞu t¶i:

• NÕu nèi cøng vá xe lo¹i b¸n t¶i b»ng liªn kÕt (kh«ng th¸o ®îc) th× vá
xe ®ã gäi lµ vá xe chÞu lùc hoµn toµn.
• Vá xe chÞu t¶i kh«ng cã khung bÖ riªng vµ hÖ thèng truyÒn lùc cïng
víi c¸c bé phËn cßn l¹i cña chóng (hÖ thèng l¸i, cÇu xe) ®îc g¾n víi vá
xe trùc tiÕp hoÆc qua mèi liªn kÕt trung gian.

H19
Vá xe chÞu t¶i
• §iÓm c¬ b¶n cña vá xe chÞu t¶i lµ sö dông kÕt cÊu nh mét bé phËn chÞu
t¶i kh«ng chØ riªng ®èi víi c¸c hÖ thèng truyÒn lùc mµ c¶ nh÷ng t¶i
träng xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng.
• u ®iÓm cña lo¹i nµy lµ kÕt cÊu gän nhÑ, kh¶ n¨ng tù ®éng hãa cao, tuy
nhiªn nhîc ®iÓm lµ ®Çu t lín, h¹n chÕ khi thay ®æi kiÓu vá xe.

12
 H20
Mét sè d¹ng vá xe chÞu t¶i
a- cã hai thanh däc theo th©n xe; b- cã x¬ng; c- cã bé phËn ®ì tríc;
d- cã bé phËn ®ì sau; e- cã bé x¬ng trong ®Çy ®ñ; f- cã bé x¬ng trong h¹n chÕ

3.2. Ph©n lo¹i vá xe theo cÊu t¹o bªn trong :

• Vá xe lo¹i cã ®¸y (sµn xe) chÞu t¶i: ®¸y ®îc g¾n víi hÖ thèng truyÒn
lùc, phÝa trªn vµ hai bªn thµnh v¸ch cïng víi sµn xe ®ùoc g¾n cøng
kh«ng th¸o rêi ®îc còng lµm t¨ng ®é cøng v÷ng toµn cÊu tróc xe.

H21
Vá xe cã ®¸y chÞu t¶i
• Vá xe cã cÊu tróc d¹ng hép: ®îc cÊu t¹o b»ng mèi liªn kÕt cè ®Þnh
gi÷a c¸c tÊm dËp phÝa trong vµ ngoµi b»ng ph¬ng ph¸p hµn c¸c kÝn nh-
ng rçng, u ®iÓm lµ sö dông ®îc c¸c chi tiÕt thµnh máng tõ quan ®iÓm
®é bÒn vµ ®é cøng v÷ng cho toµn cÊu tróc.

13
 H22
Vá xe d¹ng hép
• Vá xe d¹ng tÊm : c¸c tÊm trong vµ ngoµi ®îc g¾n víi vá xe b»ng èc vÝt
(cã thÓ th¸o ®îc). u ®iÓm lµ dÔ dµng thay thÕ c¸c tÊm bÞ háng.

H23
Vá xe lo¹i tÊm vá
1, 2- TÊm ch¾n bïn; 3- tÊm nãc; 4, 7- c¸c lç l¾p r¸p; 5, 6- èc vÝt ®Ó b¾t chÆt c¸c
tÊm ch¾n bïn; 8- bé x¬ng cña xe
• Vá xe cã khung x¬ng chÞu lùc riªng biÖt : bé khung x¬ng lµm b»ng c¸c
thanh ®Þnh h×nh mµ trªn nã ®îc g¾n hoÆc cè ®Þnh hoÆc cã thÓ th¸o rêi
c¸c bao trong vµ ngoµi. NÕu nh tÊt c¶ c¸c bé phËn g¾n chÆt víi bé x¬ng
(hµn) sau ®ã vá ®îc t¨ng ®é bÒn vµ ®é cøng v÷ng mét c¸ch ®¸ng kÓ.

14
H24
Vá xe cã khung x¬ng chÞu lùc riªng biÖt

15