А.

Вукосављевиќ

Фармацевтска
хемија 2

Прирачник за
практичен испит
 1

1 Титриметриско определување на
концентрација на витамин С и TLC
анализа на витамин А и Е

Преглед
Резиме
1.1 Вовед • 2
• Витамини претставуваат органски соединенија кои се неопходни за нормалното
функционирање на организмот. Се внесуваат преку секојдневната исхрана, бидејќи 1.2 Титриметриско
тие не се синтетизираат во доволни колични во организмот.
определување на
• Витамините се дел од коензимите во организмот. Во одредени случаи нема
витамин С • 2
коензимска форма на витамините, а тоа укажува на фактот дека тие се активни без
нивната in vivo трансформација. 1.3 TLC анализа на витамин
• Авитаминоза претставува состојба на недостаток на витамини, а се јавува како АиЕ•2
резултат на намален внес на витамини или терапија со антибиотици. 1.4 Практичен дел • 3
• Витамините во зависност од растворливоста се класифицираат на липосолубилни
и хидросолубилни витамини.

• Витамин С претставува антиоксидант што го заштитува човековиот организам од

инфекции и заболувања. Концентрацијата на витамин С се определува со редокс
титрација со KIO3 во присуство на KI.

• Принципот на определување се базира на редокс реакција помеѓу јодатните и

јодидните јони во кисела средина, при што јодатните јони се редуцираат, а јодидните
се оксидираат до елементарен јод. Формираниот јод ја оксидира аскорбинската
киселина (витамин С) до дехидроаскорбинска киселина.

• Завршната точка на титрација се определува со појавата на сино-црн обоен

комплекс, а настанува при реакција на вишокот ослободен јод и скробниот
индикатор.

• Липосолубилните витамини се анализираат со хроматографски техники и тоа

најчесто со тенкослојна хроматографија.

• Принципот на определување се базира на карактеризација на положбата на

петното на аналитот со петното на стандардниот раствор на хроматографската
плоча. Доколку Rf вредностите на аналитот и стандардот се поклопуваат, тогаш
станува збор за идентични супстанци.
2 Титриметриско определување на концентрација на витамин С и TLC анализа на витамин А и Е

1.1 Вовед
Витамини претставуваат органски соединенија кои се неопходни за
нормалното функционирање на организмот. Тие не можат да бидат
синтетизирани во доволни количини во организмот и поради тоа мора да бидат
внесени преку секојдневната исхрана.
Витамините се дел од коензимите во организмот. Во одредени случаи нема
коензимска форма на витамините, а тоа значи дека тие се активни без нивната
in vivo трансформација како што е случајот со витамините А, Е, К и C.
Намалениот внес на витамини или антибиотска терапија доведува до
недостаток на витамини т.е. појава на авитаминоза.

Класификација. Витамините во зависност од нивната растворливост се

класифицираат како:

- липосолубилни (D, E, K и A) и
- хидросолубилни (B1, B2, B3, B5, B6, B12, C, биотин и фолна киселина).

1.2 Титриметриско определување на витамин С

Витамин С (аскорбинска киселина) претставува есенцијален антиоксидант за
човековиот организам, заштитувајќи го од инфекции и заболувања.
Концентрацијата на витамин С се определува со редокс титрација со KIO3 во
присуство на KI.

→ Принцип на определување. Со додавањето на јодатните јони (од KIO3) во

кисел раствор (HCl) кој содржи јодидни јони (од КI) настанува редокс реакција,
→ при што јодатните јони се редуцираат (реакција 1.1), а јодидните јони се
оксидираат до елементарен јод (реакција 1.2). Реакцијата помеѓу KIO3 и KI е
⟶
комбинација од двете редокс полуравенки (реакција 1.3).
Формираниот I2 во оваа реакција ја оксидира аскорбинската киселина до
дехидроаскорбинска киселина, при што тој се редуцира до јодидни јони ( 1.1).
Завршната точка на титрација. Се одредува со појавата на сино-црн обоен
комплекс кој настанува како резултат на реакција помеѓу вишокот ослободен I2
и скробниот индикатор.

1.3 ТLC анализа на витамин А и Е

За анализа на липосолубилните витамини најчесто се користат
хроматографски техники поради фактот дека во фармацевтските препарати и
во природните продукти витамините се присутни заедно со хемиски слични
соединенија.
Определувањето на липосолубилни витамини во мултивитамински
фармацевтски препарат се врши најчесто со тенкослојна хроматографија.

Мобилна фаза. За идентификација на витамин А мобилната фаза претставува

смеса од хексан и етер (9:1), а за витамин Е смеса од бензен и хлороформ (1:1).

Стационарна фаза. Претставува слој од силика гел 60F254.

 1.1 Оксидација на аскорбинска
киселина и редукција на јод
Фармацевтска хемија 2 3

Принцип на определување. Се базира на карактеризација на положбата на

петното на аналитот со петното на стандардниот раствор на хроматографската
плоча. Ретенционен фактор (Rf)

При идентификација се споредуваат Rf вредностите на аналитот и на поминат пат на аналит

=
поминат пат на мобилна фаза
стандардната супстанца ( 1.2), а доколку истите се поклопуваат станува збор
за идентични супстанци.

 1.2 Определување на Rf од
хроматографска плоча

1.4 Практичен дел

Се пипетираат 20ml од растворот на анализата во ерленмаер и се додаваат
150ml дестилирана вода, 5ml 0.6 mol/L раствор на калиум јодид, 5ml 1 mol/L
хлороводородна киселина и 1mL од растворот на скроб. Пробата се титрира со
0.002 mol/L раствор на калиум јодат. Завршната точка на титрацијата е појавата
на сино-црна боја. Волуменот на потрошен титрант при титрацијата изнесува
44.5 mL.
Анализа: Витамин С таблета со маса 500 mg се раствора во 200ml дестилирана
вода.

Одговор:
c (KI) = 0.6 mol/L
V (KI) = 5 mL
c (HCl) = 1 mol/L
V (HCl) = 5 mL
c (KIO3) = 0.002 mol/L
V (KIO3) = 44.5 mL ⇔ 0.0445 L
m (Vit. C) = 500 mg ⇔ 0.5 g
M (Vit. C) = 176.2 g/mol
______________________

KIO3 + 5KI + 6HCl ⟶ 3I2 + 3H2O + 6KCl Количествена концентрација (c)

n (KIO3) = c (KIO3) ∙ V (KIO3)

n (KIO3) = 0.002 mol/L ∙ 0.0445 L
количество супстанца
волумен
n (KIO3) = 0.000089 mol

n (KIO3 ) 1 Количество супстанца (n) и маса (m)

= ⟺ n (I2) = 3 ∙ n (KIO3)
n (I2 ) 3
n (I2) = 3 ∙ 0.000089 mol
маса
n (I2) = 0.000267 mol моларна маса
4 Титриметриско определување на концентрација на витамин С и TLC анализа на витамин А и Е

Аскорбинска киселина + I2 ⟶ 2I – + Дехидроаскорбинска киселина

n (Vit.C) = n (I2) ⟺ n (Vit.C) = 0.000267 mol

m (Vit. C) = n (Vit.C) ∙ M (Vit.C)

m (Vit. C) = 0.000267 mol ∙ 176.2 g/mol
m (Vit.C) = 0.047 во 20 mL раствор за анализа

0.047 g ⟶ 20 mL
x g ⟶ 200 mL
________________
x = 0.47 g во 200 mL од анализа

0.47
c (Vit.C) = ∙100 %
0.5
c (Vit.C) = 94%
 5

2 Фармацевтско хемиска чистота и

синтеза на CaCO3

Преглед
Резиме
2.1 Вовед • 6
• Фармацевтско хемиска чистота подразбира присуство на определени
онечистувања во граници кои се точно дефинирани со помош на определени 2.2 Потекло на
официнелни методи пропишани во официнелна фармакопеја.
онечистувања во
• Два главни фактори ја дефинираат безбедноста на терапијата со готовиот фармацевтските
фармацевтски производ: фармаколошко-токсиколошкиот профил и несаканите
ефекти предизвикани од онечистувања присутни во активната супстанца и препарати • 8
готовата фармацевтска дозирана форма.
2.3 Лимит тестови • 8
• Онечистување претставува секоја компонента што не е хемиски дефинирана како 2.4 Синтеза на CaCO3 • 9
активна супстанца или ексципиеннс во готовиот фармацевтски производ.
2.5 Испитување на степен на
• Квалитетот на готовиот фармацевтски производ се утврдува преку неговиот
профил на онечистувања, а за постигнување на оваа цел постојат два можни чистота на CaCO3
пристапи и тоа определување на содржината на активната супстанца или
определување на содржината на онечистувања.

• Специфичните онечистувања претставуваат онечистувања што поединечно се

наведени и лимитирани со специфичен критериум на прифаќање во
спецификацијата на активната супстанца. Тие можат да бидат: идентификувани и
неидентификувани.

• Онечистувањата може да се класифицираат во три категории: органски

онечистувања, неоргански онечистувања и резидуални растворувачи.

• Онечистувањата коишто може да се појават во фармацевтските препарати

настануваат како резултат на: почетните супстанци и процесот на производство.

• Лимит тестови претставуваат квантитативни и семиквантитативни испитувања кои

се користат за идентификација и контрола на онечистувања присутни во
супстанците.

• Секое испитување кое се користи како лимит тест се базира на селективна

реакција карактеристична за онечистувањата присутни во трагови.

• Контролата на сопствените грешки при изведба на лимит тестови се изведува на

три начина: испитувања во кои нема видливи реакции, метод на споредување и
квантитативни испитувања.
6 Фармацевтско хемиска чистота и синтеза на CaCO3

2.1 Вовед
Фармацевтско хемиска чистота подразбира присуство на определени
онечистувања во граници кои се точно дефинирани со помош на определени
официнелни методи припишани во официнелна фармакопеја.

Безбедноста на терапијата со готовиот фармацевтски производ се дефинира

преку два главни фактори:
1. Фармаколошко-токсиколошкиот профил на активната супстанција т.е.
односот на корисни и несакани ефекти од активната супстанца врз
човековиот организам.
2. Несакани ефекти предизвикани од онечистувања присутни во активната
супстанца и готовиот фармацевтски производ.

Oнечистување. Претставува секоја компонента што не е хемиски дефинирана

како активната супстанцa или ексципиенс во готовиот производ.
Дефиницијата за профил на онечистувања во основа е иста и дава опис на
идентификувани и неидентификувани онечистувања присутни во готовиот
фармацевтски производ. Под оваа дефиниција генерално се опфатени група на
аналитички активности чија цел е откривање, идентификување, структурна
карактеризација и квантитативно определување на органски и неоргански
онечистувања како и определување на резидуалните растворувачи во активната
супстанца и готовиот производ.
Најдобар начин да се опише квалитетот на готовиот производ е да се утврди
неговиот профил на онечистувања. Постојат два можни пристапи за
постигнување на оваа цел и тоа преку:

- определување на содржината на активната суспстанца со точни,

прецизни и специфични методи или
- определување на содржината на онечистувањата.

Во периодот кога хроматографските техники се уште не биле достапни,

карактеризацијата на онечистувањата се вршела врз основа на определување
на содржината на активната супстанца со неспецифични титриметриски и
спектрофотометриски методи, поткрепени со определување на физичко-
хемиски константи и некои лимит-тестови за познати онечистувања (обоени
реакции). Како последица на брзиот развој на аналитичката технологија,
посебно на хроматографските техники, во последниве неколку децении се
создадени целосно нови можности за потполно определување на профилот на
онечистувања на појдовните суровини и готовите производи.
Следењето на процесот на производство води до значајни сознанија за
карактеризација на присутните онечистувања. Чистотата на крајниот производ
зависи и од контролата на појдовните суровини во процесот на производство
на готовиот производ т.е. ексципиенси и активни фармацевтски супстанции.
Онечистувањата што се поединечно наведени и лимитирани со специфичен
критериум на прифаќање во спецификацијата на активната супстанца се
нарекуваат специфицирани онечистувања и можат да бидат:

- идентификувани (структурно карактеризирани) и

- неидентификувани (дефинирани само со квалитативно аналитичко
својство, на пр. хроматографско ретенционо време).

Монографиите на органските супстанции вообичаено содржат тест под наслов

„Сродни супстанции“ наменет за контрола на органските онечистувања.
Фармацевтска хемија 2 7

Монографијата на органски супстанции содржи транспарентна листа на сите

специфицирани онечистувања опфатени со монографијата. Транспарентната
листа ја дава хемиската номенклатура на секое онечистување. Онечистувањата
се означени со големи латински букви (A, B, C, D итн.). Тривијалните имиња
дадени во заграда, може да бидат вклучени во ретки случаи кога се смета дека
се потребни како информација. Ако е дадена и хемиската структура, во тој
случај онечистувањата се претставени на сличен начин како активната
супстанца за да биде јасно дека се структурно слични.

Класификација на онечистувања. Онечистувањата можат да се

класифицираат во следниве категории:

- органски онечистувања,
- неоргански онечистувања и
- резидуални растворувачи.

Органски онечистувања. Можат да се појават за време на производниот

процес и за време на рокот на траење на активната супстанца. Mожат да бидат
идентификувани и неидентификувани, испарливи или неиспарливи. Тука
спаѓаат онечистувања од појдовните суровини, споредни продукти,
интермедиери, деградациони продукти, реагенси, лиганди и катализатори.
Органските онечистувања може да бидат:

- познати онечистувања (се очекува да бидат присутни) и

- потенцијални онечистувања (може да се појават во текот на синтезата,
процесот на прочистување или за време на рокот на траење на активната
супстанца и истите може да бидат непознати по структура).

Неоргански онечистувања. Неорганските онечистувања може да резултираат

од процесот на производство и вообичаено се познати и идентификувани.
Постојат повеќе извори за неорганските онечистувања во активната супстанца
како што се реагенси, лиганди и катализатори користени за време на синтеза на
активната супстанца и ексципиенсите, тешки метали или други резидуални
метали, неоргански соли и останати материјали што се користат во
производниот процес, производната опрема и цевките (филтер помагала и
филтри, јаглен и друго), балк пакувањето, околината, растворувачите за
чистење итн.

Вообичаено неорганските онечистувања се детектираат и квантификуваат со

примена на фармакопејски или други соодветни аналитички постапки.
Критериумите за прифатливост треба да се базираат на фармакопејски
стандарди или други познати податоци за сигурноста.

Фармакопејски лимит тест за определување на неоргански онечистувања

претставува полуквантитативно определување, односно определување на
максималното дозволено количество на поедини онечистувања (ppm).
Принципот е врз основа на споредување на интензитетот на бојата или
заматувањето (настанати како резултат на хемиска реакција), помеѓу
испитуваниот раствор и стандарден раствор со точно позната концентрација
од онечистувањето.

Хемиските реакции што се применуваат при испитување на степенот на

чистота треба да бидат специфични и осетливи. Со примена на хемиски
реакции, при испитување на степенот на чистота, може да се утврди присуство
на:

- одредено онечистување,
- едно онечистување од групата на сродни онечистувања (бакар од групата
на тешки метали) и
- повеќе сродни онечистувања (тешки метали).
8 Фармацевтско хемиска чистота и синтеза на CaCO3

Резидуални растворувачи. Резидуалните растворувачи претставуваат

органски испарливи хемикалии што се користат или се добиени во процесот на
производство на активната супстанца, ексципиенсите или во подготовка на
готовиот фармацевтски производ.

Изборот на соодветен растворувач претставува критичен параметар во

процесот на синтеза на активната супстанца, бидејќи растворувачите може да
го зголемат приносот или да влијаат на некои својства на активната супстанца
како што се кристална форма, чистота и растворливост.

Резидуалните растворувачи се класифицираат во три класи:

1. Растворувачи што треба да се избегнуваат,

2. Растворувачи чија употреба треба да биде ограничена и
3. Растворувачи со низок токсичен потенцијал.

2.2 Потекло на онечистувања во фармацевтските

препарати
Онечистувањата коишто може да се појават во фармацевтските препарати
настануваат како резултат на:

- почетните супстанци (активните супстанци и ексципиенси) и

- процесот на производство (појдовни суспстанци, интермедиери, реагенси,
растворувачи, катализатори и лабораториски прибор).

2.3 Лимит тестови

Лимит тестови претставуваат квантитативни и семиквантитативни
испитувања кои се користат за идентификација и контрола на онечистувања
присутни во супстанците. Основни граници во кои се испитуваат
онечистувањата се од 0.1 до 1 %. Секое испитување кое се користи како лимит
тест се базира на селективна реакција карактеристична за онечистувањата
присутни во трагови.
Голема специфичност се постигнува со лимит тестовите кои се изведуваат со
методот на TLC, GC или HPLC, при што онечистувата се раздвојуваат и се
идентификуваат во зависност од карактеристичните Rf вредности и различните
ретенциони времиња.

Контрола на споствени грешки. При изведба на лимит тестови постојат три

начини за проверка на сопствените грешки и тоа:
1. Испитувања во кои нема видливи реакции подразбираат отсуство на боја,
опалесценција или талог во одредени испитувања.
2. Метод на споредување подразбира споредба на стандардна супстанца со
позната концентрација и позната количина на онечистување и раствор за
анализа.
3. Квантитативни испитувања се применуваат кога границата на
осетливост не овозможува директно хемиско испитување.
Фармацевтска хемија 2 9

2.3 Синтеза на CaCO3

Да се пресмета приносот на реакцијата на синтеза на CaCO3 доколку масата на
Ca(OH)2 изнесува 2.5 g.

Одговор:

1. Добивање на CaCl2

Ca(OH)2 + 2HCl ⟶ CaCl2 + 2H2O

n (Ca(OH)2) = n (CaCl2)
Количество супстанца (n) и маса (m)
m (Ca(OH)2 )
n (Ca(OH)2) =
M (Ca(OH)2 )
2.5 g маса
n (Ca(OH)2) = моларна маса
74.1 g/mol
n (Ca(OH)2) = 0.034 mol ⟺ n (CaCl2) = 0.034 mol

2. Добивање на CaCO3
CaCl2 + Na2CO3 ⟶ CaCO3 + 2NaCl

n (CaCl2) = n (CaCO3) ⟹ n (CaCO3) = 0.034 mol

m (CaCO3) = n (CaCO3) ∙ M (CaCO3)
m (CaCO3) = 0.034 mol ∙ 100.1 g/mol
m (CaCO3) = 3.4 g (теоретски принос на реакција)

3. Принос на реакција

Измерениот талог после сушење е доведен до константна маса од 3.21 g

(практичен принос).

3.4 g
% реакција = ∙ 100 % Принос на реакција (%)
3.21 g практичен принос
% реакција = ∙100 %
теоретски принос

% реакција = 0.944 ∙ 100 %

% реакција = 94.4 %
10 Фармацевтско хемиска чистота и синтеза на CaCO3

2.4 Испитување на степен на чистота на CaCO3

Раствор S. Пред да започнеме со изведба на семиквантитативните лимит
тестови за определување на хлориди, сулфати, железо и бариум потребно е да
подготвиме основен раствор S кој содржи 5 грама на калциум карбонат (кој го
испитуваме) растворен во 80 mL дилуирана оцетна киселина R. Откако ќе
престане ефервесценцијата, растворот треба да се стави на вриење во период
од 2 минути (да се отстрани јаглерод диоксид). Откако ќе се олади, треба да се
префрли во волуметриски сад од 100 mL и да се дополни до марката дилуирана
оцетна киселина R. Добиен е раствор со концентрација од 0.05 g/mL. Овој
раствор ќе го користиме за подготовка на примероци за секој од четирите
онечистувања.

Хлориди. Лимит тестот за хлориди се базира на реакција помеѓу растворените

хлориди со AgNO3 во присуство на дилуирана азотна киселина, при што се
формираат цврсти честици на AgCl, односно се добива опалесцентен раствор.

Според монографијата на калциум карбонатот максималната концентрација на

дозволени хлориди во тест растворот изнесува максимум 330 ppm.

Тест растворот се подготвува така што 3 mL од растворот S се пренесуваат

во епрувета и се дополнува до 15 mL (односно се додаваат 12 mL) со
дестилирана вода R. Понатаму се постапува како во општиот дел за лимит
тестови за хлориди 2.4.4.

Од делот 2.4.4 следува дека на подготвените 15 mL раствор (подготвени според

монографијата на CaCO3) треба да додадеме уште 1 mL дилуирана азотна
киселина R, а потоа целата содржина да ја префрлиме во втора епрувета која
содржи 1 mL раствор на сребро нитрат R2.

Подготовката на стандардниот раствор е опишана во општиот дел 2.4.4. Тој

се подготвува на ист начин како и тест растворот, односно на 10 mL
стандарден хлориден раствор (5 ppm Cl) R и 5mL на вода R се додава 1 mL
dilute nitric acid R а потоа целата содржина да ја префрлиме во втора епрувета
која содржи 1 mL silver nitrate solution R2.

Двете епрувети со тест и стандардниот раствор се оставаат на темно 5 минути,

а потоа се споредува опалесценцијата, при што доколку тест стандардот
покажува поинтензивна опалесценција, значи дека препаратот не одговара
според барањата на фармакопејата, односно серијата на препаратот содржи
повеќе од 330 ppm хлориди.
Фармацевтска хемија 2 11

Сулфати. Лимит тестот за сулфати се базира на реакција помеѓу растворените

сулфати со бариум хлорид во присуство на дилуирана хлороводородна
киселина, при што се формираат цврсти честици на бариум сулфат, односно се
добива опалесцентен раствор.

Според монографијата на калциум карбонатот максималната концентрација на

дозволени сулфати во тест растворот изнесува максимум 0.25%.

Тест растворот се подготвува така што 1.2 mL од растворот S се пренесуваат

во епрувета и се дополнува до 15 mL (односно се додаваат 13.8 mL) со
дестилирана вода R. Понатаму се постапува како во општиот дел за лимит
тестови за сулфати 2.4.13.

Од делот 2.4.13 следува дека во друга епрувета треба да префрлиме 4.5 mL на

стандарден раствор на сулфат (10 ppm SO4) R1. Во истата епрувета додаваме
3 mL на раствор на barium chloride R со концентрација од 250 g/L. Се меша и
се остава да отстои мешавината 1 минута. 2.5 mL од оваа мешавина се
пренесуваат во трета епрувета во која се префрлаат и 15 mL од првата епрувета,
заедно со 0.5 mL на оцетна киселина R.

Подготовката на стандардниот раствор е опишана во општиот дел 2.4.13. Тој

се подготвува на ист начин како и тест растворот, односно во првата епрувета
се префрлаат 15 mL стандарден раствор на сулфат (10 ppm SO4) R наместо
мешавина од растворот S и вода, а остатокот од постапката се повторува како
кај тест растворот.

Двете епрувети со тест и стандардниот раствор се оставаат 5 минути, а потоа

се споредува опалесценцијата, при што доколку тест стандардот покажува
поинтензивна опалесценција, значи дека препаратот не одговара според
барањата на фармакопејата, односно серијата на препаратот содржи повеќе од
0.25% сулфати.
12 Фармацевтско хемиска чистота и синтеза на CaCO3

Железо. Лимит тестот за железо се базира на реакција помеѓу железото од

амонијачен раствор со тиогликолна киселина во присуство на лимонска
киселина со што се формира железо тиогликат кој продуцира бледо-розе до
црвено-виолетово обојување во алкален медиум.

Според монографијата на калциум карбонатот максималната концентрација на

железо како онечистување во тест растворот изнесува максимум 200 ppm.

Тест растворот се подготвува така што се одмеруваат 50 mg CaCO3 и се

раствараат во 5 mL дилуирана хлороводородна киселина R. Се додаваат уште 5
mL вода R. Понатаму се постапува како во општиот дел за лимит тестови за
железо 2.4.9.

Од делот 2.4.9 следува дека на подготвените 10 mL раствор (спремени според

монографијата на CaCO3) треба да додадеме уште 2 mL 200 g/L раствор на
лимонска киселина R и 0.1 mL тиогликолна киселина R. Растворот се меша и се
додава амонијак со цел да се добие алкален раствор (лакмусова хартија да се
обои сино). Се дополнува до 20 mL со water R.

Подготовката на стандардниот раствор е опишана во општиот дел 2.4.9. Тој

се подготвува на ист начин како и тест растворот, односно на 10 mL
стандарден раствор на железо (1 ppm Fe) R, му се додаваат2 mL 200 g/L
раствор на лимонска киселина R и 0.1 mL тиогликолна киселина R. Растворот
се меша и се додава амонијак со цел да се добие алкален раствор (лакмусова
хартија да се обои сино). Се дополнува до 20 mL со вода R.

Двете епрувети со тест и стандардниот раствор треба да дадат црвено –

виолетово обојување, а потоа се споредува опалесценцијата, при што доколку
тест стандардот покажува поинтензивно обојување, значи дека препаратот не
одговара според барањата на фармакопејата, односно серијата на препаратот
содржи повеќе од 200 ppm железо.

Бариум. За подготовка на тест раствор, кон 10 mL раствор S треба да се додадат

10 mL раствор на калциум сулфат R. После 15 мин, опалесценцијата мора да
е со помал интензитет отколку опалесценцијата кај стандардот кој е добиен со
мешање на 10 mL раствор S и 10 mL дестилирана вода R.
 13

3 Одредување на киселинско
неутрализирачки капацитет на
антациди

Преглед
Резиме
3.1 Вовед • 14
• HCl во нормални физиолошки услови се секретира од епителните клетки на
желудникот, а при воспаление на гастричната мукоза настанува хиперсекреција на 3.2 Определување на
HCl и можна појава на пептичен улкус.
ефикасност на
• Улкусот во зависност од неговата местоположба во ГИТ може да биде: антациди • 15
езофагијален, гастричен и дуоденален.
3.3 Практичен дел • 15
• За третман на улкусна болест се користат антациди и антихолинергици.

• Администрацијата на антациди треба да биде почеста поради континуираната

секреција на HCl. Поради долготрајната употреба на антациди, оваа група на лекови
не треба да покажуваат несакани ефекти.

• Несакан ефект кој може да настане при употреба на антациди (хидросолубилни) е

системска алкалоза, при што настанува нарушување на киселинско-базната
рамнотежа како резултат на апсорбираните јони.

• Антацидите кои содржат Mg2+ јони пројавуваат лаксативен ефект, додека Ca2+ и
Al3+ јоните имаат констипаторен ефект.

• Антацидите се аплицираат перорално, а дозите се изразуваат во mEq на

киселинско неутрализирачки капацитет.

• Киселинско неутрализирачкиот капацитет на антацидите се базира на принцип на

реверзна титрација, односно количество на антацид се раствора во вишок на HCl
кој се титрира со стандарден раствор на NaOH.
14 Определување на киселинско неутрализирачки капацитет на антациди

3.1 Вовед
Во нормални физиолошки услови, HCl се секретира од епителните клетки на
желудникот. Во услови на воспаление на гастричната мукоза (гастрит) доаѓа
до хиперсекреција на HCl што резултира со хиперхлорхидрија, а оваа состојба
може да предизвика пептичен улкус.
Во зависност од местото каде настанал улкусот разликуваме:

- езофагијален улкус,
- гастричен улкус и
- дуоденален улкус.

Третман. Потребен е посебен режим на исхрана, мирување и употреба на

антациди за симптоматска терапија или антихолинергици за системска
терапија.
Третман на хиперхлорхидрија. Вклучува употреба на антациди, чија активна
компонента се базни супстанци, најчесто метални хидроксиди, метални
карбонати или смеса од двете.

Употреба на антациди. Неопходна е почеста администрација на антациди,

поради континуираната секреција на HCl и антацидното дејство треба да биде
постепено, без притоа да предизвика rebound ефект. Терапијата со антациди е
долготрајна и поради тоа оваа група на лекови не треба да покажува несакани
ефекти.

Несакани ефекти на антациди. Антацидите воглавно се класифицираат како

хидросолубилни и нехидросолубилни ( 4.1). Хидросолубилните антациди
може да доведат до системска алкалоза, поради тоа што апсорбираните јони
може да предизвикаат нарушување на киселинско-базната рамнотежа во
телесните течности.

 4.1 Антациди вклучени во

неутрализација на желудочна HCl

Дејство. Антацидите го манифестираат своето делување при нивната

конверзија во растворливи соли под дејство на HCl. Mg2+ манифестираат
лаксативен ефект, додека Ca2+ и Al3+ имаат констипаторен ефект. Поради
овој факт, најчество се формулираат Ca-Al-Mg антациди.
Фармацевтска хемија 2 15

3.2 Определување на ефикасност на антацид

Антацидите се аплицираат перорално, а дозите кои се даваат на пациентот се
изразуваат во mEq на киселинско неутрализирачки капацитет кој претставува
количина на 1М HCl (изразена во mEq) која се неутрализира до рН 3.5 или
повеќе, во рок од 15 минути.
Количество на неутрализирана
киселина
Киселинско неутрализирачкиот капацитет на антацидите се базира на принцип
на реверзна титрација, односно количество на антацид се раствора во вишок
неутр. ∙ ∙
на HCl кој се титрира со стандарден раствор на NaOH. Во крајната точка на
титрацијата, бројот на молови на вишок на HCl е еднаков со бројот на молови моларност
на присутната база во титрациониот систем (потрошеното количество на NaOH волумен во литри
и антацидот).

3.3 Практичен дел

Масата на еден антацид (Rutacid®) изнесува 0.1 g, а просечната маса на
таблетата е 1.15 g. Растворот за анализа содржи 12 mL 0.1 М HCl и антаццид, а
се титрира со 0.1 М раствор на NaOH. Волуменот на титрант кој бил потрошен
при титрација изнесувал 2 mL.

1. Да се пресмета бројот на молови на HCl неутрализирани од антацидот по

таблета.
2. Да се пресмета бројот на молови на HCl неутрализирани од антацидот по
грам.
3. Концентрацијата на желудочната HCl е 0.03 М. Волуменот на стомачните
течности е 300 mL. Колку таблети од антацидот (Rutacid®) се потребни за
да се доведе концентрацијата на желудочнната HCl до 0.0003 M?

Одговор:

m (анатацид) = 0.1 g
просечна маса на таблета Rutacid® = 1.15 g
V (HCl) = 12 mL ⇔ 0.012 L
V (NaOH) = 2 mL ⇔ 0.002 L
M (HCl) = 0.1 M
M (NaOH) = 0.1 M
______________________________________

1. n (неутрализирана HCl) = (MHCl ∙ VHCl) – (MNaOH ∙ VNaOH)

n (неутрализирана HCl) = (0.1 M ∙ 0.012 L) – (0.1 M ∙ 0.002 L)
n (неутрализирана HCl) = 0.001 mol

0.001 mol ⟶ 0.1 g

x mol ⟶ 1.15 g
_____________________
x = 0.0115 mol по таблета

2. 0.0115 mol ⟶ 1.15 g

x mol ⟶ 1 g
_____________________
x = 0.01 mol по грам
16 Определување на киселинско неутрализирачки капацитет на антациди

3. c1 (HCl) = 0.03 M
V (HCl) = 300 mL ⇔ 0.3 L
c2 (HCl) = 0.0003 M
_________________

n (HCl) = c1 (HCl) ∙ V (HCl)

n (HCl) = 0.03 M ∙ 0.3 L
n (HCl) = 0.009 mol

n (неутрализирана HCl) = (0.03 M ∙ 0.3 L) – (0.0003 M ∙ 0.3 L)

n (неутрализирана HCl) = 0.00891 mol

1 g ⟶ 0.01 mol 1 таблета ⟶ 1.15 g

x g ⟶ 0.00891 mol x таблети ⟶ 0.891 g
_____________________ _____________________
x = 0.891 g x = 0.775 таблети