‫‪IN THE NAME OF GOD‬‬

‫‪Ba 4‬‬

‫پزشکی‬
‫ورودی بهمن ‪99‬‬

‫نام درس‪ :‬باکتریشناسی‬

‫شماره گروه ‪4 :‬‬
‫نام استاد‪ :‬دکتر گلی‬

‫جلسه‪ :‬چهارم‬

‫ویراستار ‪ :‬سارا فعالیت‬

‫برگرفته از‪ :‬جزوات مهر ‪ ،96‬مهر‬
‫‪ 97‬و مهر ‪98‬‬
‫‪MAZANDARAN UNIVERSITY OF MEDICAL SCIENCE‬‬ ‫جلسه چهارم‬ ‫باکتریشناسی‬

‫* استریلیزاسیون و ضد عفونی کردن *‬

‫✓ میکروبها عواملی هستند که باعث ایجاد فساد‪ ،‬عفونت و آلودگی (‪ )contamination‬میشوند‪ .‬بنابراین حذف این عوامل از‬
‫روی سطوح زنده و غیر زنده و تجهیزات پزشکی ضروری است‪ .‬البته باید دقت کرد که بعضی از باکتریها به صورت فلور نرمال‬
‫در بدن وجود دارند و اتفاقاً دارای اثرات مثبتی هستند‪.‬‬
‫✓ در گذشته از روشهای سنتی مانند نمک سود کردن (‪ ،)salting‬ترشی انداختن (‪ ،)pickling‬جلوی نور خورشید قرار دادن‬
‫(‪ )exposure to sunlight‬و دودی کردن (‪ )smoking‬برای حذف میکروارگانیسمها استفاده میشد‪.‬‬
‫✓ تا قبل از اواسط دهۀ ‪ ،1800‬یعنی زمانی که یک جراح انگلیسی به نام لیستر (‪ )Lister‬تکنیکهای استرلیزاسیون و ضد عفونی‬
‫کردن را ابداع کرد‪ %10 ،‬جراحیهای پزشکی منجر به عفونت (عفونتهای بیمارستانی یا ‪ )nosocomial infections‬میشد‬
‫و تا ‪ %25‬مادرانی که برای زایمان طبیعی به بیمارستان مراجعه میکردند‪ ،‬دچار ‪ Sepsis‬یا عفونت بعد از زایمان میشدند که‬
‫منجر به مرگ میشد‪ .‬بعد از کشف این تکنیکها تعداد مرگ و میر کاهش پیدا کرد‪.‬‬

‫اصطالحات‬
‫بیماری (‪ : )disease‬اختالل عملکرد بدن‬
‫عفونت (‪ : )infection‬تهاجم به بافت توسط ارگانیسم و تکثیر ارگانیسم در سطح یا داخل بدن میزبان‬
‫✓ اگر این عفونت منجر به عالئم بالینی شود و عملکرد یا ساختار بافت تغییر کند‪ ،‬بیماری نامیده میشود‪.‬‬
‫‪ : Infection control‬فرآیندهایی که از قرار گرفتن ارگانیسم در بافت‪ ،‬انتشار آن در بافت و تهاجم به بافت جلوگیری میکند‪.‬‬

‫‪2‬‬
MAZANDARAN UNIVERSITY OF MEDICAL SCIENCE ‫جلسه چهارم‬ ‫باکتریشناسی‬

3
‫‪MAZANDARAN UNIVERSITY OF MEDICAL SCIENCE‬‬ ‫جلسه چهارم‬ ‫باکتریشناسی‬

‫یک تا دو درصد از یک الی دو میلی گرم ید آزاد در هر لیتر‬

‫)‪(Parachlorometaxylenol‬‬

‫‪ Bacteriostatic‬باکتری را نمیکشد‬
‫‪ Bactericidal‬باکتری را میکشد‬

‫‪4‬‬
‫‪MAZANDARAN UNIVERSITY OF MEDICAL SCIENCE‬‬ ‫جلسه چهارم‬ ‫باکتریشناسی‬

‫‪semi‬‬ ‫‪ )2‬تجهیزات نیمه بحرانی ( ‪critical‬‬ ‫انواع تجهیزات پزشکی‬

‫‪ : Medium risk / )instruments‬تجهیزاتی‬
‫هستند که معموال با سطوح مخاطی دست نخورده و سالم‬ ‫(از لحاظ میزان بحرانی بودن)‬
‫یا با پوستی که مقدار کمی خراش برداشته در ارتباط‬ ‫بر اساس اینکه از مواد ضد عفونی کننده برای چه وسایلی‬
‫هستند‬ ‫استفاده میشوند و قدرت از بین بردن میکروارگانیسم ها توسط‬
‫➢ اندوسکوپ‪ ،‬آینه دندانپزشکی و ‪( laryngoscope‬که‬ ‫آنها چقدر میباشد‪ ،‬تجهیزات پزشکی به سه دسته مختلف‬
‫پزشکان در موارد ضروری آن را برای باز نگه داشتن‬ ‫تقسیمبندی میشوند‪ .‬بر همین اساس‪ ،‬مواد ضد عفونی کننده‬
‫مجاری تنفسی مورد استفاده قرار میدهند) مثالهایی از‬ ‫شیمیایی نیز در سه دسته قرار میگیرند‪:‬‬
‫این تجهیزات اند (در صورتی که این وسایل در ارتباط با‬
‫‪ )1‬تجهیزات بحرانی (‪/ )critical instruments‬‬
‫خون در قرار بگیرند‪ ،‬دیگر جزء این دسته محسوب نشده‬
‫‪ : High risk‬تجهیزاتی هستند که با سطوح کامال‬
‫و جزء دسته بحرانی طبقه بندی میشوند)‪.‬‬
‫استریل بدن انسان مثل خون‪ ،‬مغز‪ ،‬بافتهای داخلی بدن‪،‬‬
‫➢ در ارتباط با این تجهیزات از ضد عفونی کننده های سطح‬ ‫مفاصل‪ ،‬داخل ریه یا شکم و ‪ ...‬در ارتباط اند‪.‬‬
‫متوسط یا ‪intermediate-level disinfectants‬‬
‫✓ به عنوان مثال‪ intravenous catheter ،‬یا کاتتر‬
‫استفاده می شود‪ .‬از نمونه های آن می توان به الکل ها‪،‬‬
‫داخل وریدی )‪ (IV line‬در ارتباط با خون میباشد؛ به‬
‫ترکیبات یدوفور و ترکیبات فنولیک اشاره نمود‪.‬‬
‫همین جهت یک وسیله پزشکی بحرانی است‪.‬‬
‫( ‪non-critical‬‬ ‫بحرانی‬ ‫غیر‬ ‫‪ )3‬تجهیزات‬ ‫➢ اگر جنس این تجهیزات (مانند انواع ‪ Catheter‬ها‬
‫‪ : low risk / )instruments‬تجهیزاتی هستند که‬ ‫]وریدی‪ ،‬ریوی‪ ،‬ادراری و صفاقی[ ‪ ،‬شنت مغزی‪ ،‬سرنگ‪،‬‬
‫با پوست کامال سالم در ارتباط هستند‪ .‬فشار سنج‪،‬‬ ‫چاقوی جراحی) به گونهای باشد که ما برای استریل‬
‫دماسنج و استتوسکوپ که پزشکان از آن استفاده میکنند‬ ‫کردنشان نتوانیم از حرارت استفاده کنیم (مثالً‬
‫معموالً جزء این تجهیزات محسوب میشوند‪.‬‬ ‫پالستیکی)‪ ،‬باید از ‪high-level disinfectants‬‬
‫➢ برای ضد عفونی کردن این تجهیزات از ضدعفونی کننده‬ ‫استفاده شود‪ .‬گفتیم که ‪ disinfectant‬ها برای کاهش‬
‫های سطح پایین یا ‪low-level disinfectants‬‬ ‫میکروارگانیسمها و نه برای از بین بردن کامل آنها‬
‫مانند ترکیبات آمونیوم چهار ظرفیتی ‪(quaternary‬‬ ‫استفاده میشوند؛ بنابراین باید از نمونههای سطح باالی‬
‫)‪ ammonium compounds‬استفاده میکنند‪ .‬به این‬ ‫آن استفاده شود‪ .‬این ‪ disinfectant‬ها به حدی قدرت‬
‫مانند‬ ‫میگویند؛‬ ‫نیز‬ ‫‪Quats‬‬ ‫ترکیبات‬ ‫کشندگی باالیی دارند که تا مرحله استریلیزاسیون هم‬
‫‪Benzalkonium Chloride‬‬ ‫پیش میروند‪.‬‬
‫➢ نمونههایی از ‪: high-level disinfectants‬‬
‫‪Microbial Control Methods‬‬
‫)‪،(Glutaraldehyde‬‬ ‫گلوتارآلدئید‬ ‫فرمالدئید‪،‬‬
‫روشهایی که برای استریلیزاسیون میکروبها استفاده‬ ‫‪،)Hydrogen‬‬ ‫پراکسید هیدروژن )‪peroxide‬‬
‫میشوند )‪ ،(microbial control methods‬به سه‬ ‫پِراستیک اسید (‪ )Per-acetic acid‬و ترکیبات‬
‫دستۀ اصلی تقسیم می شوند ‪:‬‬ ‫کلردار (‪ )Chlorin‬مثل هیپوکلریت (وایتکس)‬

‫‪5‬‬
‫‪MAZANDARAN UNIVERSITY OF MEDICAL SCIENCE‬‬ ‫جلسه چهارم‬ ‫باکتریشناسی‬

‫تصویر ‪hot air oven -1‬‬ ‫‪ )1‬روشهای فیزیکی )‪ (physical methods‬که با‬
‫استفاده از عوامل فیزیکی )‪ (physical agents‬انجام‬
‫میشوند‬
‫‪ )2‬روشهای شیمیایی )‪ (chemical methods‬که با‬
‫استفاده از عوامل شیمیایی ( ‪( chemical agents‬‬
‫انجام می شوند‬
‫(فیلتراسیون)‬ ‫مکانیکی‬ ‫حذف‬ ‫‪ )3‬روشهای‬
‫)‪ (mechanical removal methods‬که در این‬
‫روش از هوا )‪ (air‬یا مایعات )‪ (liquid‬برای فیلترکردن‬
‫و حذف جسم ارگانیسم ها استفاده میشود‬
‫در این دستگاه‪ ،‬دمای ‪ 50‬تا ‪ 300‬درجۀ سانتیگراد مهیا‬
‫میشود‪ .‬بهترین شرایط برای کشتن باکتری ها در دستگاه فور‬ ‫روشهای فیزیکی استریلیزاسیون‬
‫دمای ‪ 170‬درجۀ سانتیگراد میباشد که به مدت یک ساعت‪،‬‬
‫عوامل فیزیکی )‪ (physical agents‬شامل اشعه‬
‫تمامی اشکال ارگانیسمها را از بین میبرد؛ به این معنا که‬
‫)‪ (radiation‬و حرارت )‪ (heat‬می باشند‪:‬‬
‫استریلیزاسیون کامل اتفاق می افتد و حتی میکروارگانیسم‬
‫های مقاوم نیز مانند اِسپور باکتری ها‪ ،‬باکتریهای واکسی‬ ‫‪ )1‬اشعهها‪ :‬به دو دسته یونیزه کننده )‪ (ionizing‬و غیر‬
‫مانند مایکوباکتریوم ها‪ ،‬ویروسهای بدون لیپید‪ ،‬قارچ ها و‬ ‫یونیزه کننده (‪ )non-ionizing‬تقسیم می شوند‪:‬‬
‫غیره از بین میروند‪ .‬حال اگر دما را از ‪ 170‬درجه به ‪180‬‬ ‫‪ )1-1‬یونیزه کننده مانند اشعۀ ایکس‪ ،‬گاما و کاتُد‬
‫درجه سانتیگراد برسانیم‪ ،‬زمان الزم برای استریلیزاسیون از‬
‫‪ )2-1‬غیر یونیزه کننده مانند ‪UV‬‬
‫یک ساعت به نیم ساعت کاهش می یابد‪ .‬اگر دما را به ‪160‬‬
‫درجه برسانیم‪ ،‬زمان به دو ساعت افزایش مییابد‪ .‬دمای ‪121‬‬ ‫‪ )2‬حرارتها‪ :‬به دو دسته حرارت خشک و حرارت مرطوب‬
‫درجه نیز به ‪ 16‬ساعت زمان برای استریلیزاسیون کامل نیازمند‬ ‫تقسیم میشوند‪:‬‬
‫است‪.‬‬
‫حرارت خشک (‪)dry heat‬‬
‫‪ o‬مزایای روش حرارت خشک ‪:‬‬ ‫دارای دو مکانیسم اکسیداسیون و شعله دادن می باشد‪.‬‬
‫▪ این روش ارزان و ساده است‪.‬‬ ‫❖ اکسیداسیون‬
‫▪ برای وسایل و موادی که رطوبت در آنها نفوذ نمیکند‪،‬‬
‫مکانیسم اصلی کشته شدن میکروب ها توسط حرارت خشک‪،‬‬
‫مثل روغنها بسیار مناسب است‪( .‬روش حرارت مرطوب‬
‫اکسیداسیون ترکیبات مربوط به باکتری یا ارگانیسمهای دیگر‬
‫برای مواد روغنی کارآمد نیست؛ مگر اینکه چنان دمای‬
‫می باشد‪ .‬برای این کار معموالً از دستگاهی به نام فور )‪(four‬‬
‫روغن را باال ببریم تا از شدت داغ شدن بجوشد و از این‬
‫طریق به مرحله استریلیزاسیون برسد)‬ ‫یا ‪ hot air oven‬استفاده میشود (مشابه آن را در خانهها داریم‪،‬‬
‫▪ در زمانی که رطوبت میتواند سبب ایجاد آلودگی گردد‪،‬‬ ‫همان فر و تستر خودمان)‪.‬‬
‫میتوان از حرارت خشک استفاده کرد‬
‫‪ o‬معایب روش حرارت خشک‪:‬‬
‫‪6‬‬
‫‪MAZANDARAN UNIVERSITY OF MEDICAL SCIENCE‬‬ ‫جلسه چهارم‬ ‫باکتریشناسی‬

‫همچنین در محیط های کشت لولهای‪ ،‬برای دستیابی به‬ ‫▪ نسبت به روش حرارت مرطوب‪ ،‬قدرت نفوذ کمتری دارد؛‬
‫عمق لوله به منظور کشت دادن‪ ،‬از آنس استفاده میکنیم‬ ‫پس نیازمند زمان بیشتر و دمای باالتری برای از بین بردن‬
‫✓ روش پیشرفتهتر شعله دادن در بیمارستانها‪ ،‬استفاده از‬ ‫میکروارگانیسمها است‬
‫▪ وسایل شیشهای‪ ،‬پنبه و کاغذ در این دما کدر میشوند‪.‬‬
‫کورههای زباله سوز است که به آن ‪incineration‬‬
‫حتی ممکن است وسایل شیشهای ترک بخورند‪.‬‬
‫میگویند‪ .‬در این روش حرارت بسیار باالیی با آتش ایجاد‬
‫میشود و کربن نیز مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬ ‫‪ o‬موارد استفاده از حرارت خشک‪:‬‬
‫✓ برای استریل کردن وسایل فلزی و شیشه ای مانند قیچی‪،‬‬
‫حرارت مرطوب (‪)moist heat‬‬ ‫اسکالپل )‪ ،(scalpel‬چاقوی جراحی و سواب )‪(swab‬‬
‫مکانیسم اصلی کشتن میکروارگانیسم ها در حرارت مرطوب‪،‬‬ ‫هایی که جنس بدنه شان از چوب و نوک آن ها از جنس‬
‫انعقاد )‪ (coagulation‬پروتئینهای آنها است‬ ‫پنبه می باشد‪.‬‬
‫✓ استریلیزاسیون مواد روغنی مانند پارافین مایع یا‬
‫❖ روش های استفاده از حرارت مرطوب‪:‬‬ ‫گلیسیرین‪ ،‬بعضی از پودر ها )‪ ،(powder‬چربیها‬
‫‪ )1‬دمای آن پایینتر از ‪ 100‬درجه سانتیگراد باشد‬ ‫)‪ (fats‬و روغن ها )‪.(grease‬‬

‫(پاستوریزاسیون‪ ،‬حمام آب داغ و ‪)inspissation‬‬ ‫✓ از بین بردن اِندوتوکسین باکتری های گرم منفی یا همان‬
‫‪( LPS‬حرارت خشک به راحتی آنها را از بین می برد)‪.‬‬
‫‪ )2‬دما ‪ 100‬درجه باشد (‪)boiling‬‬
‫‪ )3‬دما باالتر از ‪ 100‬درجه و فشار ‪ 1 atm‬باشد‬ ‫❖ شعله دادن (‪)Flaming‬‬
‫)‪(Koch/Arnold’s steamer‬‬ ‫یکی دیگر از راه های استفاده از حرارت خشک‪ ،‬شعله دادن‬
‫‪ )4‬دما باالتر از ‪ 100‬درجه و فشار باالتر از ‪ 1 atm‬باشد‬ ‫میباشد که اتفاقاً شایعترین روش استریلیزاسیون در آزمایشگاه‬
‫)‪(auto clave‬‬ ‫میکروبشناسی محسوب میشود؛ زیرا پرکاربرد ترین وسیله‬
‫در آزمایشگاه‪ ،‬لوپ یا آنس میباشد که معموال با استفاده از‬
‫پاستوریزاسیون (‪)Pasteurization‬‬
‫شعلۀ مستقیم آن را استریل میکنند‪.‬‬
‫در روش پاستوریزاسیون به علت وجود دمای زیر ‪ 100‬درجۀ‬
‫سانتیگراد‪ ،‬فقط پاتوژن هایی از بین می روند که درون شیر یا‬
‫آب به فرم رویشی )‪ (vegetative‬قرار دارند‪.‬‬
‫پاستوریزاسیون قادر به از بین بردن اسپور باکتری ها و بعضی‬
‫از قارچ ها نیست‪ .‬همچنین باکتری های واکسی و ویروس های‬
‫بدون لیپید نیز در برابر این دما از خود مقاومت زیادی نشان‬
‫میدهند‪ .‬پس استریلیزاسیون کامل در آن اتفاق نیفتاده و به‬
‫آن ضد عفونی میگویند‪ ( .‬به این علت که دما پایین تر از صد‬
‫درجه بوده و همۀ اشکال زنده را نمیکُشد (با وجود عدم‬
‫تصویر ‪ -2‬آنس و لوپ؛ سمت باال آنس و پایینی لوپ‬
‫استفاده از مواد شیمیایی) به آن ضد عفونی میگویند)‪.‬‬
‫✓ از لوپ یا آنس برای کشت دادن میکروبها‪ ،‬نمونهگیری‬
‫❖ روش های معروف پاستوریزاسیون ‪:‬‬ ‫باکتریها و یا منتقل کردن آنها استفاده میکنیم‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫‪MAZANDARAN UNIVERSITY OF MEDICAL SCIENCE‬‬ ‫جلسه چهارم‬ ‫باکتریشناسی‬

‫* سوال‪ :‬آیا دمای ‪ 60‬درجه به مدت یک ساعت قادر به از بین‬ ‫‪ )1‬روش کند )‪ : (holder‬قرار گیری شیر در دمای ‪63‬‬
‫بردن کامل میکروارگانیسم ها است؟‬ ‫درجه به مدت ‪ 30‬دقیقه‬
‫* جواب‪ :‬خیر – زیرا ممکن است اسپور باکتریها را داشته‬ ‫‪ )2‬روش تند )‪ : (flash‬قرارگیری در دمای ‪ 72‬درجه به‬
‫باشیم که در این صورت تا دمای ‪ 120‬درجه سانتیگراد را نیز‬ ‫مدت ‪ 15‬الی ‪ 20‬ثانیه و سپس سرد کردن سریع در دمای‬
‫تحمل میکنند!‬ ‫‪ 13‬درجه سانتیگراد‬
‫در روش ‪ flash‬در واقع از شوک حرارتی استفاده‬
‫➢ پس برای از بین بردن کامل میکروارگانیسمها‪ ،‬باید در سه‬
‫میکنیم‪ .‬از آنجا که پروتئینها بسته به نوع خود در دمای‬
‫روز متوالی این فرایند را تکرار کرد‬
‫‪ 60‬الی ‪ 65‬درجه سانتیگراد غیرفعال میشوند و از بین‬
‫روز اول ← ابتدا واکسن را به مدت یک ساعت در دمای ‪60‬‬
‫میروند‪ ،‬پس با حرارتدهی ‪ 72c°‬در مدت زمان کمتر‬
‫درجه قرار میدهیم‪ .‬تا این لحظه ارگانیسمهای ‪vegetative‬‬
‫از دو دقیقه (در مورد روش ‪ flash‬گفتیم ‪ 15‬الی ‪20‬‬
‫از بین میروند و ارگانیسمهای اسپوردار نیز بر اثر برخورد‬
‫ثانیه) و سپس سریع خنک کردن‪ ،‬به سمت غیرفعال شدن‬
‫حرارت تحریک میشوند‪ .‬سپس واکسن را در دمای ‪ 37‬درجه‬
‫پروتئینها نمیرویم؛ از جمله خود پروتئینهای شیر که‬
‫به مدت ‪ 24‬ساعت انکوبه می کنیم که اگر ارگانیسم اسپورداری‬
‫باید سالم بمانند‪.‬‬
‫در داخل آن وجود داشته باشد‪ ،‬در دمای ‪ 37‬درجه متالشی‬
‫شود و سلول رویشی از آن بیرون آید‬ ‫حمام آب داغ (‪)Hot Water Bath‬‬
‫روز دوم ← قرارگیری واکسن در دمای ‪ 60‬درجه به مدت یک‬
‫از روشهای دیگر استفاده از حرارت مرطوب در دمای زیر ‪100‬‬
‫ساعت‪ ،‬سلول های رویشی را از بین می برد و بقیۀ اسپور ها را‬
‫درجه‪ ،‬حمام آب داغ می باشد‪ .‬در این روش که برای تهیۀ‬
‫دوباره تحریک میکند‪ .‬در این مرحله نیز واکسن ها در دمای‬
‫واکسن و البته استریل کردن سرم و پروتئینهای مایعات بدن‬
‫‪ 37‬درجه انکوبه می شوند‪.‬‬
‫کاربرد دارد‪ ،‬از بنماری یا ‪ water bath‬هایی استفاده‬
‫روز سوم ← قرارگیری واکسن در دمای ‪ 60‬درجه به مدت یک‬
‫میشود که دما را مهیا میکنند‪ .‬از جمله بنماریهای‬
‫ساعت‪ ،‬تمامیاشکال میکروارگانیسم ها را از بین برده و واکسن‬
‫اختصاصی مورد استفاده‪ special vaccine bath ،‬ها‬
‫کامل استریل می شود‬
‫هستند‪.‬‬
‫✓ سرم و پروتئینهای مایعات بدن برخالف واکسنها‬
‫✓ روش حمام آب داغ در واقع ترکیباتی را که دمای ‪100‬‬
‫نمیتوانند دمای ‪ 60‬درجه سانتیگراد را به مدت یک‬
‫درجه سانتیگراد و باالتر را نمیتوانند تحمل کنند استریل‬
‫ساعت تحمل کنند؛ در نتیجه از بین میروند‪ .‬بنابراین به‬
‫و ضد عفونی میکند‪.‬‬
‫منظور استریل کردن آنها با این روش‪ ،‬این فرآیند در‬
‫✓ برای جلوگیری از زنگ زدن ‪ ، water bath‬به آن آب‬
‫دمای ‪ 56‬درجه سانتیگراد به مدت یک ساعت در سه روز‬
‫مقطر اضافه میشود‪.‬‬
‫متوالی انجام میشود‬
‫❖ ‪Special Water Bath‬‬
‫حمام های مخصوصی که واکسنها را (واکسنهایی که در آنها‬
‫سلولهای زندۀ ضعیف شده وجود ندارند) برای استریل شدن‬
‫به مدت یک ساعت در دمای ‪ 60‬درجه در آن قرار می دهند‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫‪MAZANDARAN UNIVERSITY OF MEDICAL SCIENCE‬‬ ‫جلسه چهارم‬ ‫باکتریشناسی‬

‫تصویر ‪water bath -3‬‬

‫‪Inspissation‬‬
‫روش دیگر استفاده از حرارت مرطوب در دمای زیر صد درجه‬
‫میباشد که با استفاده از دستگاه ‪ inspissator‬انجام‬
‫میشود‪ .‬این روش برای استریل کردن محیط های کشت لوون‬
‫تصویر ‪ -5‬فرآیند ‪inspissation‬‬
‫اشتین جانسون (‪ )Lowenstein-Jensen‬و سرم لوفلر‬
‫❖ نحوه استریل کردن در روش ‪:Inspissation‬‬ ‫)‪ (Loffler serum‬استفاده میشود که به ترتیب برای‬
‫مراحل کار‪ ،‬مشابه همان روش ‪ hot water bath‬است؛‬ ‫تشخیص مایکوباکتریوم توبرکولوزیس (عامل بیماری سل) و‬
‫ولی با این تفاوت که دمای متفاوتی را استفاده میکنیم‪.‬‬ ‫کورینه باکتریوم دیفتریا (عامل بیماری دیفتری) انجام‬
‫روز اول ← به مدت ‪ 60‬دقیقه آن را در دمای ‪ 85‬درجه قرار‬ ‫میشوند‪ .‬در این محیط های کشت‪ ،‬به دلیل استفاده از‬
‫میدهیم سپس به صورت ‪ overnight‬یعنی ‪ 24‬ساعته در‬ ‫ترکیباتی مانند زرده تخم مرغ (که حاوی لیپید است و‬
‫دمای ‪ 37‬درجه آن را انکوبه می کنیم تا اسپور ها تحریک شده‬ ‫باکتریها از آن تغذیه میکنند)‪ ،‬مجبور به استفاده از دمای زیر‬
‫و متالشی شوند‬ ‫‪ 100‬درجه برای استریل کردن آن ها هستیم‬
‫روز دوم ← به مدت بیست دقیقه در دمای ‪ 80-75‬درجه‬
‫قرار داده سپس به مدت ‪ 24‬ساعت آن را انکوبه می کنیم‪.‬‬
‫روز سوم ← به مدت بیست دقیقه در دمای ‪ 85-75‬درجه‬
‫قرار می دهیم تا تمامی اشکال ارگانیسم ها از بین بروند‬

‫تصویر ‪ -6‬روش انجام فرآیند ‪inspissation‬‬

‫تصویر ‪-4‬‬
‫دستگاه ‪inspissator‬‬

‫‪9‬‬
‫‪MAZANDARAN UNIVERSITY OF MEDICAL SCIENCE‬‬ ‫جلسه چهارم‬ ‫باکتریشناسی‬

‫‪Boiling‬‬
‫مشابه روش ‪ Hot water bath‬است؛ با این تفاوت که دما‬
‫را روی ‪ 100‬درجه سانتیگراد تنظیم میکنیم‪ .‬این روش نیز‬
‫فقط توانایی کشتن سلول های ‪ vegetative‬یا رویشی را‬
‫دارد و در کوتاه مدت نمیتواند اسپور باکتریها را از بین ببرد‪.‬‬
‫گزارش شده است که ویروس هپاتیت ‪( C‬البته استاد در ویس‬
‫گفتهاند ویروس هپاتیت ‪ )B‬میتواند دمای جوش را تا ‪30‬‬
‫دقیقه و اسپور ها تا ‪ 20‬ساعت این دما را تحمل کنند‪ ،‬همچنین‬
‫ویروسهای بدون لیپید در برابر این روش مقاومت خوبی دارند‪.‬‬
‫پس بایستی در نظر داشته باشیم که استریلیزاسیون کامل در‬
‫دمای جوش اتفاق نمیافتد‪.‬‬
‫➢ برای محیط های کشتی که حاوی قند یا ژالتین هستند‪،‬‬
‫از دمای زیر ‪ 100‬درجه استفاده نمیکنیم (یعنی همان‬
‫‪( Autoclave‬دستگاه اتوکالو)‬ ‫روش ‪ (inspissation‬زیرا این دو ترکیب میتوانند‬
‫دمای ‪ 100‬درجه را تحمل کنند‪ .‬در این شرایط از روش‬
‫برای فشار باالتر از ‪ 1‬اتمسفر از دستگاهی به نام ‪Charles‬‬
‫‪ boiling‬استفاده میکنیم‪ .‬در روش ‪ ،boiling‬دمای‬
‫‪ Chamberland‬یا دستگاه ‪ Autoclave‬استفاده میکنیم‪.‬‬ ‫‪ 100‬درجه در سه روز متوالی به مدت ‪ 20‬دقیقه میتواند‬
‫این دستگاه اولین بار توسط ‪ Charles Chamberland‬در‬ ‫همه ارگانیسم ها را از بین ببرد‪ .‬به این روش‪ ،‬تیندالیزیشن‬
‫سال ‪ 1879‬ابداع شد‪ .‬ساده ترین فرم آن مطابق شکل زیر‬ ‫متناوب‬ ‫استریلیزاسیون‬ ‫یا‬ ‫)‪(Tyndallization‬‬
‫میباشد که وسیلهای فلزی است با دری که با چند پیچ بسته‬ ‫)‪ (intermittent sterilization‬نیز می گویند‪.‬‬
‫میشود‪ .‬همچنین یک شیر تخلیه و سبدی در داخل خود دارد‪.‬‬
‫این نام گذاری به افتخار مبدع آن )‪ (Tyndall‬انجام شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪Koch/Arnold’s streamer‬‬
‫(دستگاه بخار ساز کخ ‪ -‬آرنولد)‬
‫این روش در فشار ‪ 1‬اتمسفر انجام میشود‪ .‬این دستگاه‬
‫حاوی یک کانتینر یا کابینت قلع اندود است که باالی کانتینر‬
‫مخروطی شکل بوده و هم چنین دارای شیر تخلیه فشار بخار‬
‫می باشد تا در صورت افزایش فشار‪ ،‬بتواند بخار را تخلیه کند‪.‬‬
‫تصویر ‪ - 8‬دستگاه اتوکالو‬ ‫معموال برای استریلیزاسیون روتین‪ ،‬به مدت ‪ 90‬دقیقه از این‬
‫➢ ابتدا داخل دستگاه آب مقطر میریزند و سپس دربش را‬ ‫دستگاه استفاده می شود تا میکروارگانسیم ها را از بین ببرد‪.‬‬
‫محکم میبندند‪ .‬این دستگاه دارای سبدی سیمی در‬
‫تصویر ‪ -7‬دستگاه بخارساز کخ – آرنولد‬
‫داخل خود است که وسایل را در آن می چینند و در آن‬
‫‪10‬‬
‫‪MAZANDARAN UNIVERSITY OF MEDICAL SCIENCE‬‬ ‫جلسه چهارم‬ ‫باکتریشناسی‬

‫آب مقطر هم میریزند (به منظور زنگ نزدن)‪ .‬سپس‬

‫دستگاه را بر روی فشار‪ ،‬دما و مدت زمان خاصی که برای‬
‫از بین بردن همه اشکال موجودات زنده الزم است‪ ،‬تنظیم‬
‫میکنند‪.‬‬
‫✓ بهترین حالت برای دستگاه اتوکالو‪ ،‬مطابق ردیف اول‬
‫جدول می باشد‪:‬‬

‫تصویر ‪9‬‬
‫* واحد فشار‪ :‬پوند بر اینچ مربع (‪)Psi‬‬
‫با تغییر دما دو پارامتر دیگر نیز تغییر می کنند که در ردیف‬
‫دوم و سوم جدول مشاهده میکنید‬

‫‪11‬‬