Hydraulika – wrzesień

Fizyczne właściwości cieczy

Gęstość cieczy – graniczna wartość ilorazu elementu masy do zajmowanej przez nią objętości
𝑚 𝑘𝑔
𝜌= [ ⁄ 3]
𝑉 𝑚
𝑚 − 𝑚𝑎𝑠𝑎 [𝑘𝑔]

𝑉 − 𝑜𝑏𝑗ę𝑡𝑜ść [𝑚3 ]
𝑘𝑔⁄
W większości rozważań gęstość wody przyjmuje się stałą i równą 1000 . Jednakże gęstość wody
𝑚3
zależy od temperatury i ciśnienia zewnętrznego.

Ciężar objętościowy – graniczna wartość stosunku ciężaru wyodrębnionej masy cieczy do jej objętości
𝐺 𝑁
𝛾= [ ⁄𝑚3 ]
𝑉
𝐺 − 𝑐𝑖ęż𝑎𝑟 𝑤𝑦𝑜𝑑𝑟ę𝑏𝑛𝑖𝑜𝑛𝑒𝑗 𝑏𝑟𝑦ł𝑦 𝑐𝑖𝑒𝑐𝑧𝑦 [𝑁]

𝑉 − 𝑜𝑏𝑗ę𝑡𝑜ść 𝑏𝑟𝑦ł𝑦 [𝑚3 ]

Ciężar objętościowy jest równy iloczynowi gęstości 𝜌 i przyspieszenia ziemskiego 𝑔:
𝐺 𝑚𝑔 𝜌𝑉𝑔 𝑘𝑔 𝑚 𝑁
𝛾= = = = 𝜌𝑔 [ 3 ∙ 2 = 3 ]
𝑉 𝑉 𝑉 𝑚 𝑠 𝑚

Rozszerzalność cieplna – zdolność do zmian objętości cieczy pod wpływem zmian temperatury.
Rozszerzalność cieplna charakteryzuje współczynnik rozszerzalności cieplnej 𝛽𝑇 , który można
zidentyfikować jako względne zwiększenie objętości wody przy wzroście temperatury o 1C.
𝑑𝑉 1 1
𝛽𝑇 = [ ⁄ ]
𝑉 𝑑𝑇 °𝐶
𝛽𝑇 − 𝑤𝑠𝑝ół𝑐𝑧𝑦𝑛𝑛𝑖𝑘 𝑟𝑜𝑧𝑠𝑧𝑒𝑟𝑧𝑎𝑙𝑛𝑜ś𝑐𝑖 𝑐𝑖𝑒𝑝𝑙𝑛𝑒𝑗 [1⁄°𝐶 ]

𝑉 − 𝑜𝑏𝑗ę𝑡𝑜ść 𝑝𝑜𝑐𝑧ą𝑡𝑘𝑜𝑤𝑎 [𝑚3 ]

𝑑𝑉 − 𝑝𝑟𝑧𝑦𝑟𝑜𝑠𝑡 𝑜𝑏𝑗ę𝑡𝑜ś𝑐𝑖 [𝑚3 ]

𝑑𝑇 − 𝑝𝑟𝑧𝑦𝑟𝑜𝑠𝑡 𝑡𝑒𝑚𝑝𝑒𝑟𝑎𝑡𝑢𝑟𝑦 [°𝐶]

Ściśliwość wody – zdolność do zmniejszenia objętości pod wpływem zmian ciśnienia zewnętrznego
(zewnętrznych sił powierzchniowych)
 𝑑𝑉 1 𝑚2
𝛽𝑝 = − [ ⁄𝑁]
𝑉 𝑑𝑝
2
𝛽𝑝 − 𝑤𝑠𝑝ół𝑐𝑧𝑦𝑛𝑛𝑖𝑘 ś𝑐𝑖ś𝑙𝑖𝑤𝑜ś𝑐𝑖 [𝑚 ⁄𝑁]

𝑉 − 𝑜𝑏𝑗ę𝑡𝑜ść 𝑝𝑜𝑐𝑧ą𝑡𝑘𝑜𝑤𝑎 [𝑚3 ]

𝑑𝑉 − 𝑧𝑚𝑖𝑎𝑛𝑎 𝑜𝑏𝑗ę𝑡𝑜ś𝑐𝑖 [𝑚3 ]

2
𝑑𝑝 − 𝑧𝑚𝑖𝑎𝑛𝑎 𝑐𝑖ś𝑛𝑖𝑒𝑛𝑖𝑎 𝑧𝑒𝑤𝑛ę𝑡𝑟𝑧𝑛𝑒𝑔𝑜 [𝑚 ⁄𝑁]

Odwrotność współczynnika ściśliwości nazywa się modułem sprężystości cieczy E.

1 𝑁
𝐸= [ ⁄ 2]
𝛽𝑝 𝑚

Lepkość cieczy – zdolność cieczy do stawiania oporu jej warstw poruszających się z różnymi
𝑣𝑝 𝐴
prędkościami. Według Newtona siłę 𝐹𝑇 wyraża zależność 𝐹𝑇 = 𝜇 ℎ
, charakteryzują ją:
0,00178 𝑠
• Dynamiczny współczynnik lepkości 𝜇 = 1+0,33𝑇+0,000221𝑇2 [𝑁 ∙ 𝑚2 ]
𝜇 2
• Kinematyczny współczynnik lekkości 𝜈 = [𝑚 ⁄𝑠]
𝑝

Prawo tarcia Newtona – wprowadzając zamiast 𝐹𝑇 /𝐴 naprężenie styczne 𝜏 i zastępując 𝑣/𝑧 przez
pochodną 𝑑𝑣/𝑑𝑧 otrzymuje się:
𝑣𝑝 𝐴 𝑑𝑣
𝐹𝑇 = ±𝜇 → 𝜏 = ±𝜇
ℎ 𝑑𝑧
𝑣2 − 𝑣1 𝑑𝑣
𝜏=𝜇 =𝜇
𝑧2 − 𝑧1 𝑑𝑧
Podana zależność Newtona nazwana została Prawem Tarcia Newtona.
Znak plus lub minus zależy od obranego kierunku osi z i rozkładu prędkości

Napięcie powierzchniowe – zjawisko fizyczne występujące na granicy dwóch ośrodków na przykład wody
i powietrza. Siły przyciągania między cząsteczkami nie równoważą się już w miejscu granicznym co
nazywamy zjawiskiem ahezji i powstaje pewna siła wypadkowa, którą nazywamy właśnie napięciem
powierzchniowym.
Napięcie zależne jest od temperatury. Napięcie maleje ze wzrostem temperatury, osiągając 0 przy
zamarzaniu wody. Siłę tę można zauważyć przy formowaniu się menisk cieczy, kropel, podciąganiu
kapilarnym.
h
Linia napięcia powierzchniowego może osiągać dwa kształty: wypukły bądź wklęsły.
𝜎

d (szer. rurki)
Im większa T, tym siła napięcia powierzchniowego mniejsza.
Zależy od 𝜎 (𝑛𝑎𝑝𝑟ęż𝑒𝑛𝑖𝑎)
Pociągania (woda, oleje)
Depresja (rtęć)

Podsiąkanie kapilarne
𝐴ℎ𝛾 = 2𝜋𝑟𝜎
ℎ = 𝑓(𝜎) – zmiana w funkcji napięcia powierzchniowego.

Podciąganie kapilarne – jeśli ciecz (woda, olej) umieści się w rurce to występuje depresja kapilarna –
ciecz się wtedy obniża. Rtęć tworzy depresję kapilarną i obniża się w stosunku do zwierciadła pierwotnego
cieczy.

Napięcie powierzchniowe wywołuje zjawisko włoskowatości. Gdy siły przylegania między cząsteczkami
cieczy i cząsteczkami ścian są większe od sił spójności to ciecz w rurkach kapilarnych przemieszcza się.

Ciśnienie parowania wody

Ciśnienie absolutne, przy którym woda z fazy ciekłej przechodzi do fazy gazowej nazywa się ciśnieniem
parowania.
𝑝𝑚𝑖𝑛 𝑝𝑎 𝑝𝑝𝑎𝑟
𝑝𝑚𝑖𝑛 = 𝑝𝑎 − 𝑝𝑝𝑎𝑟 𝑙𝑢𝑏 = −
𝛾 𝛾 𝛾
Gdy linia ciśnień piezometrycznych leży około 10m poniżej przewodu, może nastąpić przerwanie
przepływu strumienia.

Siły działające na ciecz:

• Siły masowe – zwane także siłami objętościowymi, proporcjonalne do masy cieczy. Przykładem
sił masowych jest siła odśrodkowa i siła bezwładności.
• Siły powierzchniowe – proporcjonalne do powierzchni cieczy działają tylko na wydzielonej
powierzchni cieczy i dzielą się na normalne i styczne.
Ich przykładem jest siła tarcia (s. styczna), siła nacisku tłoka prasy hydraulicznej (s. normalna), siła wyporu
(s. normalna) oraz parcia hydrostatycznego (s. normalna)
Parcia i ciśnienie
𝑃 𝑁
𝑝= [ = 𝑃𝑎]
𝐴 𝑚2
Siłę P z jaką ciecz działa na powierzchnię A nazywa się parciem hydrostatycznym.
Ciśnienie hydrostatyczne – stosunek siły parcia do powierzchni.

Prawo Eulera – ciśnienie w dowolnym punkcie 𝑝 = (𝑥; 𝑦; 𝑧) nieruchomej cieczy nie zależy od orientacji
elementarnej powierzchni cieczy nie zależy od orientacji elementarnej powierzchni przechodzącej przez
ten pkt, tzn. 𝑝𝑥 = 𝑝𝑦 = 𝑝𝑧 = 𝑝

Prawo Pascala – ciśnienie w dowolnym punkcie A nieruchomej cieczy równe jest ciśnieniu zewnętrznemu
𝑝0 oraz ciśnieniu słupa cieczy o ciężarze objętościowym 𝛾 i wysokości ℎ1 , będącej zagłębieniem punktu A
pod zwierciadłem cieczy. Wszelkie zmiany ciśnienia zewnętrznego są w całości przekazywane na
wszystkie punkty cieczy.

Prawo naczyń połączonych dla jednorodnej cieczy:

𝑝𝑎 = 𝑝𝐴 = 𝑝𝐵 = 𝑝0 + 𝛾ℎ
Gdy naczynia połączone są jednorodnej cieczy, wówczas meniski cieczy ułożą się na tej samej wysokości
we wszystkich ramionach naczynia, a ciśnienie w poziomych płaszczyznach 𝛼 − 𝛼 przecinających ramiona
naczynia jest jednakowa we wszystkich ramionach.
Prawo naczyń połączonych dla niejednorodnej cieczy:
𝑝0 + 𝛾1 ℎ1 = 𝑝0 + 𝛾2 ℎ2 ℎ1 ℎ2 = 𝛾2 𝛾1
Jeżeli w otwartych naczyniach połączonych znajdują się dwie niemieszające się ze sobą ciecze, wówczas
zwierciadła cieczy przyjmą różne położenia. Jednakowe ciśnienia występują w tych wszystkich poziomych
płaszczyznach, które przecina jednorodna ciecz, wtedy 𝑝𝐴 = 𝑝𝐵 = 𝑝𝑎

Różnicą ciśnienia bezwzględnego i ciśnienia atmosferycznego określa się jako ciśnienie piezometryczne.
Nadwyżkę ciśnienia bezwzględnego ponad ciśnienie atmosferyczne nazywa się nadciśnieniem.
𝑝 − 𝑝𝑎 = ∆𝑝 (+)
Ujemną różnicę pomiędzy ciśnieniem bezwzględnym i atmosferycznym nazywa się podciśnieniem.
𝑝 − 𝑝𝑎 = ∆𝑝 (−)

𝑁⁄
𝑝 2
ℎ = 𝛾 [𝑁 𝑚 = 𝑚] Wielkość h nazywa się wysokością ciśnienia i oznacza ona wysokość słupa cieczy o
⁄𝑚3
ciężarze objętościowym 𝛾, wywołującego u swej podstawy ciśnienie 𝑝
Czym różni się ciecz doskonała od cieczy rzeczywistej?
Ciecz rzeczywista – model płynu, który w odróżnieniu od cieczy doskonałej pod wpływem działania siły
zewnętrznej może zmienić swoją objętość (ściśliwość), a płynięcie wywołuje opór sił wewnętrznych
(lepkość)
Ciecz doskonała – w odróżnieniu od cieczy rzeczywistej nie ma lepkości, ani ściśliwości. W cieczy
doskonałej w każdym przekroju jednej strugi wysokość energii jest jednakowa.

Podstawowe zasady mechaniki stosowane do wyprowadzenia równań opisujących ruch cieczy

wywołany działaniem sił zewnętrznych.

• Zasada zachowania energii mechanicznej (równanie Bernoulliego)

• Zasada zachowania pędu (parcie dynamiczne działające na ścianki przewodu) i popędu (ilości
ruchu)
• Zasada zachowania ciągłości masy (ilości cieczy, która przepływa przez dany przekrój równa się
ilości cieczy wypływającej z przekroju)
• Zasada dynamiki Newtona

Zasada zachowania energii

Zmiana energii kinetycznej pomiędzy dwoma przekrojami strugi musi być równa sumie pracy wykonanej
na tym odcinku
Energia całkowita strumienia 1:
𝐸1 = 𝐸𝑘1 + 𝐸𝑝1 + 𝑊1

𝐸1 − 𝑒𝑛𝑒𝑟𝑔𝑖𝑎 𝑐𝑎ł𝑘𝑜𝑤𝑖𝑡𝑎
𝐸𝑘1 − 𝑒𝑛𝑒𝑟𝑔𝑖𝑎 𝑘𝑖𝑛𝑒𝑡𝑦𝑐𝑧𝑛𝑎
𝐸𝑝1 − 𝑒𝑛𝑒𝑟𝑔𝑖𝑎 𝑝𝑜𝑡𝑒𝑛𝑐𝑗𝑎𝑙𝑛𝑎

𝑊1 − 𝑤𝑦𝑘𝑜𝑛𝑎𝑛𝑎 𝑝𝑟𝑎𝑐𝑎

Czym różni się podstawowe równanie hydrostatyki dla cieczy lepkiej i nielepkiej?
Podstawowe równanie hydrostatyki brzmi: 𝑝 = 𝑝𝑎 + 𝛾𝑧
Równanie to jest takie samo dla wszystkich rodzajów cieczy, bo lepkość nie ma na nie wpływu (równanie)
10. Wyprowadź zależność ciśnień w manometrze różnicowym, jeżeli gęstość cieczy manometrycznej
𝒑𝒎 jest mniejsza od gęstości cieczy w zbiorniku (𝒑𝒎 < 𝒑) i odwrotnie (𝒑𝒎 > 𝒑)
𝑝𝑚 < 𝑝

∆𝑝 = 𝑝1 − 𝑝2
𝑝1 − 𝜌𝑔𝑥 − 𝜌𝑔ℎ = 𝑝2 − 𝜌𝑔𝑥 − 𝑝𝑚 𝑔ℎ
𝑝1 − 𝑝2 = 𝑔ℎ(𝜌 − 𝑝𝑚 )

Dla 𝑝𝑚 > 𝑝 manometr znajduje się nad przewodem, a zależność różnicy ciśnień wygląda tak: ∆𝑝 = 𝑔ℎ(𝜌 − 𝑝𝑚 )

𝑝𝑚 > 𝑝

∆𝑝 = 𝑝1 − 𝑝2
𝑝1 + 𝜌𝑔𝑥 + 𝜌𝑔ℎ = 𝑝2 + 𝜌𝑔𝑥 + 𝑝𝑚 𝑔ℎ
𝑝1 − 𝑝2 = 𝑔ℎ(𝜌 − 𝑝𝑚 )

11. Jak zmienia się ciśnienie hydrostatyczne w nieruchomej cieczy wraz z głębokością cieczy?

𝑝 = 𝑝0 + 𝛾ℎ
Zmiana ciśnienia hydrostatycznego wraz z głębokością cieczy ma charakter liniowy.
Ciśnienie wzrasta wraz z głębokością, jest ono wprost proporcjonalne do głębokości
𝑝 = 𝜌𝑔𝑧

Parcie cieczy na dowolną powierzchnię płaską jest co do bezwzględnej wartości równe iloczynowi
ciśnienia panującego w jej środku ciężkości 𝛾𝑧𝑠 oraz pole rozpatrywanej powierzchni A

∫𝐴 𝑧𝑑𝐴 = 𝑉 (objętość bryły o podstawie A i zmiennej wysokości z)

Parcie cieczy na powierzchnię płaską jest równe iloczynowi ciężaru objętościowego 𝛾 i objętości bryły V
utworzonej przez tworzące „𝑧” wystawione prostopadle do powierzchni A i przedstawiają zagłębienia
punktów tej powierzchni pod zwierciadłem cieczy.

𝑃 = 𝛾 ∫ 𝑧𝑑𝐴 = 𝛾𝑉
𝐴

Powstała bryła nazywana jest bryłą parcia a jej tworzącym nadaje się zwrot zgodny ze zwrotem parcia.
Przekrój przez bryłę nazywany jest wykresem parcia.
Wykres Parcia przedstawia zmiany wysokości ciśnienia z na powierzchni A.
Siła parcia zaczepiona jest w geometrycznym środku ciężkości bryły parcia.
𝐼𝑥𝑠
𝑦𝑁 = 𝑦𝑠 +
𝑦𝑠 𝐴
𝐼𝑥𝑠 sin 𝛼 𝐼𝑥𝑠 (sin 𝛼)2
𝑧𝑁 = 𝑧𝑠 + 𝑧𝑠 = 𝑧𝑠 +
𝑧𝑠 𝐴
sin 𝛼 𝐴
Dla 𝛼 = 90°
𝐼𝑥𝑠
𝑧𝑁 = 𝑧𝑠 +
𝑧𝑠 𝐴
𝑥𝑁 , 𝑦𝑁 , 𝑧𝑁 − 𝑤𝑠𝑝ół𝑟𝑧ę𝑑𝑛𝑒 ś𝑟𝑜𝑑𝑘𝑎 𝑝𝑎𝑟𝑐𝑖𝑎
𝑥𝑠 , 𝑦𝑠 , 𝑧𝑠 − 𝑤𝑠𝑝ół𝑟𝑧ę𝑑𝑛𝑒 ś𝑟𝑜𝑑𝑘𝑎 𝑐𝑖ęż𝑘𝑜ś𝑐𝑖 𝑝𝑜𝑤𝑖𝑒𝑟𝑧𝑐ℎ𝑛𝑖 𝐴
𝐼𝑥𝑠 − 𝑚𝑜𝑚𝑒𝑛𝑡 𝑏𝑒𝑧𝑤ł𝑎𝑑𝑛𝑜ś𝑐𝑖 𝑝𝑜𝑤𝑖𝑒𝑟𝑧𝑐ℎ𝑛𝑖 𝐴 𝑤𝑧𝑔𝑙ę𝑑𝑒𝑚
𝑜𝑠𝑖 𝑥𝑠 𝑝𝑟𝑧𝑒𝑐ℎ𝑜𝑑𝑧ą𝑐𝑒𝑗 𝑝𝑟𝑧𝑒𝑧 ś𝑟𝑜𝑑𝑒𝑘 𝑐𝑖ęż𝑘𝑜ś𝑐𝑖 𝑆 𝑖 𝑟ó𝑤𝑛𝑜𝑙𝑒𝑔ł𝑒𝑗 𝑑𝑜 𝑜𝑠𝑖 𝑥
Z powyższych równań wynika, że 𝑦𝑁 > 𝑦𝑠 i 𝑧𝑁 > 𝑧𝑠 . Środek parcia zawsze znajduje się poniżej środka
ciężkości powierzchni, na którą działa parcie

Paradoks hydrostatyczny – parcie cieczy na dno nie zależy od kształtu naczynia ani od ciężaru zawartej
w nim cieczy, lecz wyłącznie od ciężaru objętościowego cieczy 𝛾, zagłębienia dna pod zwierciadłem cieczy
i od pola powierzchni dna.
16. Wyjaśnij warunki równowagi ciał pływających na powierzchni w oparciu o zależność na
wysokość metacentryczną.
𝐼𝑥
𝑚= −ℎ
𝑉
𝐼𝑥 − 𝑚𝑜𝑚𝑒𝑛𝑡 𝑏𝑒𝑧𝑤ł𝑎𝑑𝑛𝑜ś𝑐𝑖 𝑝𝑟𝑧𝑒𝑘𝑟𝑜𝑗𝑢 𝑝𝑜𝑝𝑟𝑧𝑒𝑐𝑧𝑛𝑒𝑔𝑜 𝑝ł𝑦𝑤𝑎𝑗ą𝑐𝑒𝑔𝑜
𝑐𝑖𝑎ł𝑎 𝑤 𝑝ł𝑎𝑠𝑧𝑐𝑧𝑦ź𝑛𝑖𝑒 𝑝ł𝑦𝑤𝑎𝑛𝑖𝑎, 𝑤𝑧𝑔𝑙ę𝑚 𝑜𝑠𝑖 𝑥
𝑉 − 𝑜𝑏𝑗ę𝑡𝑜ść 𝑏𝑟𝑦ł𝑦 𝑤𝑦𝑝𝑜𝑟𝑢 (𝑜𝑏𝑗ę𝑡𝑜ść 𝑧𝑎𝑛𝑢𝑟𝑧𝑜𝑛𝑒𝑗 𝑐𝑧ęś𝑐𝑖 𝑐𝑖𝑎ł𝑎)
ℎ − 𝑜𝑑𝑙𝑒𝑔ł𝑜ść ś𝑟𝑜𝑑𝑘𝑎 𝑤𝑦𝑝𝑜𝑟𝑢 𝑜𝑑 ś𝑟𝑜𝑑𝑘𝑎 𝑐𝑖ęż𝑘𝑜ś𝑐𝑖. 𝑂𝑑𝑙𝑒𝑔ł𝑜ść 𝑡𝑎 𝑗𝑒𝑠𝑡
𝑢𝑗𝑒𝑚𝑛𝑎 (−ℎ), 𝑔𝑑𝑦 ś𝑟𝑜𝑑𝑒𝑘 𝑐𝑖ęż𝑘𝑜ś𝑐𝑖 𝑙𝑒ż𝑦 𝑝𝑜𝑛𝑖ż𝑒𝑗 ś𝑟𝑜𝑑𝑘𝑎 𝑤𝑦𝑝𝑜𝑟𝑢.

• Równowaga trwała (ℎ < 0 𝑖 𝑚 > 0)

• Równowaga trwała (ℎ > 0 𝑖 𝑚 > 0)
• Równowaga obojętna (ℎ > 0 𝑖 𝑚 = 0)
• Równowaga chwiejna (ℎ > 0 𝑖 𝑚 < 0)

Wypór
Na ciało zanurzone w cieczy działa tylko pionowa składowa parcia skierowana ku górze.

𝑃𝑧 == 𝛾 ∫ 𝑧𝑑𝐴 = 𝛾𝑉 ∫ 𝑧𝑑𝐴 = 𝑉 − 𝑜𝑏𝑗ę𝑡𝑜ść 𝑧𝑎𝑛𝑢𝑟𝑧𝑜𝑛𝑒𝑔𝑜 𝑐𝑖𝑎ł𝑎

𝐴 𝐴

Wypór hydrostatyczny jest siłą powierzchniową skierowaną pionowo do góry, równą iloczynowi
objętości zanurzonego ciała i ciężaru objętości cieczy.

Prawo Archimedesa
Ciało zanurzone w cieczy traci pozornie na wadze tyle, ile waży wyparta przez nie ciecz. Wypór
maksymalny 𝑊𝑚𝑎𝑥 – iloczyn całkowitej objętości ciała 𝑉𝑐 i objętości ciężaru objętościowego cieczy 𝛾
𝑊𝑚𝑎𝑥 = 𝛾𝑉𝑐
𝐹𝐺 < 𝑊𝑚𝑎𝑥 – wypór większy od ciężaru zanurzonego ciała powoduje jego wynurzenie na powierzchnię
wody.
Gdy 𝑊 = 𝐹𝐺 wypór zanurzonej części ciała zostanie zrównoważony przez ciężar, ciało będzie pływało na
powierzchni wody.
𝐹𝐺 = 𝑊𝑚𝑎𝑥 – całkowicie zanurzone ciało będzie w stanie równowagi niezależnie od głębokości na jakiej
się znajduje.
𝐹𝐺 > 𝑊𝑚𝑎𝑥 – maksymalny wypór nie jest w stanie zrównoważyć ciężaru ciała. Ciało zatonie i spocznie na
dnie zbiornika.
17. Wyprowadź równania zachowania energii mechanicznej dla strugi cieczy doskonałej. Podaj
interpretacje fizyczną i geometryczną składników tego równania.
Podstawowym równaniem hydromechaniki wyrażającym zmiany energii mechanicznej jest równanie
Bernoulliego.
𝑑𝑄1 𝑑𝑡 = 𝑣1 𝑑𝐴1 𝑑𝑡 = 𝑑𝑉1
𝑑𝑄2 𝑑𝑡 = 𝑣2 𝑑𝐴2 𝑑𝑡 = 𝑑𝑉2
𝑑𝑉1 = 𝑑𝑉2 = 𝑑𝑉
𝐸𝑝𝑜𝑡 = 𝑑𝑉𝜌𝑔𝑧1

𝜌𝑑𝑉𝑣12
𝐸𝑘𝑖𝑛 =
2
𝐸𝑝 = 𝑝1 𝑑𝐴1 𝑣1 𝑑𝑡 = 𝑝1 𝑑𝑉

𝜌𝑑𝑉𝑣12
𝐸1 = 𝜌𝑔𝑑𝑉𝑧1 = 𝑝1 𝑑𝑉 +
2
𝜌𝑑𝑉𝑣22
𝐸2 = 𝜌𝑔𝑑𝑉𝑧2 = 𝑝2 𝑑𝑉 +
2
𝜌𝑑𝑉𝑣12 𝜌𝑑𝑉𝑣22
𝜌𝑔𝑑𝑉𝑧1 + 𝑝1 𝑑𝑉 + = 𝜌𝑔𝑑𝑉𝑧2 + 𝑝2 𝑑𝑉 +
2 2
𝑝1 𝑣12 𝑝2 𝑣22
𝑧1 + + = 𝑧2 + +
𝛾 2𝑔 𝛾 2𝑔
𝑝 𝑣2
𝐸=𝑧+ + = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡.
𝛾 2𝑔
Poszczególne składniki tego równania to:
𝑧 − 𝑤𝑦𝑠𝑜𝑘𝑜ść 𝑝𝑜ł𝑜ż𝑒𝑛𝑖𝑎 𝑜𝑠𝑖 𝑠𝑡𝑟𝑢𝑔𝑖; 𝑤𝑦𝑠𝑜𝑘𝑜ść 𝑡𝑎 𝑜𝑧𝑛𝑎𝑐𝑧𝑎 𝑤𝑧𝑛𝑖𝑒𝑠𝑖𝑒𝑛𝑖𝑒
𝑜𝑠𝑖 𝑠𝑡𝑟𝑢𝑔𝑖 𝑤𝑧𝑔𝑙ę𝑑𝑒𝑚 𝑑𝑜𝑤𝑜𝑙𝑛𝑒𝑔𝑜 𝑝𝑜𝑧𝑖𝑜𝑚𝑢 𝑝𝑜𝑟ó𝑤𝑛𝑎𝑤𝑐𝑧𝑒𝑔𝑜
𝑝
− 𝑤𝑦𝑠𝑜𝑘𝑜ść 𝑐𝑖ś𝑛𝑖𝑒𝑛𝑖𝑎; 𝑗𝑒𝑠𝑡 𝑜𝑛𝑎 𝑟ó𝑤𝑛𝑎 𝑤𝑦𝑠𝑜𝑘𝑜ś𝑐𝑖 ℎ 𝑠ł𝑢𝑝𝑎 𝑐𝑖𝑒𝑐𝑧𝑦 𝑜 𝑐𝑖ęż𝑎𝑟𝑧𝑒 𝑜𝑏𝑗ę𝑡𝑜ś𝑐𝑖𝑜𝑤𝑦𝑚
𝛾
𝛾, 𝑘𝑡ó𝑟𝑦 𝑢 𝑝𝑜𝑑𝑠𝑡𝑎𝑤𝑦, 𝑡𝑧𝑛. 𝑤 𝑜𝑠𝑖 𝑠𝑡𝑟𝑢𝑔𝑖 𝑤𝑦𝑤𝑜ł𝑢𝑗𝑒 𝑐𝑖ś𝑛𝑖𝑒𝑛𝑖𝑒 𝑝 = 𝛾ℎ

𝑣2
− 𝑤𝑦𝑠𝑜𝑘𝑜ść 𝑝𝑟ę𝑑𝑘𝑜ś𝑐𝑖; 𝑗𝑒𝑠𝑡 𝑟ó𝑤𝑛𝑎 𝑤𝑦𝑠𝑜𝑘𝑜ś𝑐𝑖 𝑧 𝑗𝑎𝑘𝑖𝑒𝑗 𝑠𝑤𝑜𝑏𝑜𝑑𝑛𝑖𝑒 𝑠𝑝𝑎𝑑𝑎𝑗ą𝑐𝑒
2𝑔
𝑤 𝑝𝑟óż𝑛𝑖 𝑐𝑖𝑎ł𝑜 𝑜𝑠𝑖ą𝑔𝑎 𝑘𝑜ń𝑐𝑜𝑤ą 𝑝𝑟ę𝑑𝑘𝑜ść 𝑟ó𝑤𝑛ą 𝑣
Geometryczna interpretacja składników równania:

Ruch
Elementy ruchu:

• Prędkość (𝑣[𝑚/𝑠])
• Przyspieszenie (𝑎 [𝑚/𝑠 2 ])
• Ciśnienie (𝑝 [𝑃𝑎])
Rodzaj ruchu

• Ustalony
• Lub nieustalony
Określenia
Linia prądu - linia przechodząca przez chwilowe pole prędkości w taki sposób, że wektory prędkości
poszczególnych punktów znajdujących się na linii są do niej styczne.
Struga – pęk linii prądu przechodzących przez poszczególne punkty pola elementarnego.
Strumień – wszystkie strugi przechodzące przez wyodrębnioną powierzchnie przekroju A.

Warunek ciągłości ruchu płynu (nieściśliwego)

• Objętość strugi przepływająca przez pole ∆𝐴 w czasie ∆𝑡:

∆𝑄 = 𝑣∆𝐴
• Objętość strumienia w jednostce czasu:
𝑄 = ∑ 𝑣∆𝐴 = 𝑣ś𝑟 𝐴
𝑄 − 𝑜𝑏𝑗ę𝑡𝑜ś𝑐𝑖𝑜𝑤𝑒 𝑛𝑎𝑡ęż𝑒𝑛𝑖𝑒 𝑝𝑟𝑧𝑒𝑝ł𝑦𝑤𝑢 [𝑚3 /𝑠]
 𝑣ś𝑟 − 𝑝𝑟ę𝑑𝑘𝑜ść ś𝑟𝑒𝑑𝑛𝑖𝑎 [𝑚/𝑠]
Dla płynu nieściśliwego:
𝑄 = 𝑣ś𝑟 𝐴
𝑄 = 𝑣𝐴 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡.

Konsekwencje prawa zachowania energii:

• Równanie Bernoulliego (1738 r):

𝑝1 𝑣12 𝑝2 𝑣22
𝑧1 + + = 𝑧2 + +
𝛾 2𝑔 𝛾 2𝑔
• Zwężka Venturiego:

𝑣12 𝑝1 𝑣22 𝑝2
+ − =
2𝑔 𝛾 2𝑔 𝛾

• Rurka Pitota

𝑣12 𝑝1 𝑝2
+ =
2𝑔 𝛾 𝛾

• Rurka Prandla
𝑣12 𝑝2 𝑝1
= −
2𝑔 𝛾 𝛾
• Siła nośna
• Efekt Magnusa

Równania Bernoulliego dla cieczy rzeczywistej:

𝛼1 𝑣̅12 𝑝1 𝛼2 𝑣̅22 𝑝2
+ + 𝑧1 = + + 𝑧2 + ℎ𝑠𝑡𝑟
2𝑔 𝛾 2𝑔 𝛾
𝑣̅ − ś𝑟𝑒𝑑𝑛𝑖𝑎 𝑝𝑟ę𝑑𝑘𝑜ść 𝑠𝑡𝑟𝑢𝑚𝑖𝑒𝑛𝑖𝑎
∑ 𝑣 3 ∆𝐴 𝑄
𝑣̅ = =
𝐴 𝐴
Energia kinetyczna wyrażona dla strugi:
𝑚𝑣 2 𝛾𝑣 3 ∆𝑡∆𝐴
𝐸𝑘 = =
2𝑔 2𝑔
𝛼 − 𝑤𝑠𝑝ół𝑐𝑧𝑦𝑛𝑛𝑖𝑘 𝑒𝑛𝑒𝑟𝑔𝑖𝑖:
∑ 𝑣 3 ∆𝐴
𝛼=
𝑣̅ 3 𝐴
Wysokość strat energii - ℎ𝑠𝑡𝑟 = ℎ𝐿 + ℎ𝑚
Straty na długości:
𝐿 𝑣2
ℎ𝐿 = 𝜆
𝐷 2𝑔

• Wprost proporcjonalne do długości przewodu i wysokości prędkości

• Odwrotnie proporcjonalne do średnicy
• Współczynnik proporcjonalności: współczynnik strat liniowych 𝜆

19. Scharakteryzuj ruch laminarny

W ruchu laminarnym przy wartościach liczby Reynoldsa 𝑅𝑒 < 2320 cząsteczki cieczy poruszają się po
prostoliniowych torach, równoległych do osi przewodu i straty energii na długości spowodowane są jedynie
pokonywaniem sił lepkości cieczy.

20. Scharakteryzuj ruch turbulentny

W przepływach turbulentnych, przy wartościach liczby Reynoldsa 𝑅𝑒 > 2320 cząsteczki cieczy, oprócz
ruchu postępowego wykonują ruchy poprzeczne, powodując tymczasową wymianę cząsteczek między
poszczególnymi strugami. Tory cząsteczek są liniami łamanymi, występują pulsacje prędkości, także w
kierunku poprzecznym do głównego kierunku przepływu i tworzą się struktury wirowe. Straty energii w
ruchu turbulentnym są większe niż w ruchu laminarnym.

Wartość liczby Reynoldsa – określa formę ruchu cieczy w przewodzie. Jest to bezwymiarowa liczba
kryterialna pozwalająca na oszacowanie podczas ruchu płynów stosunku sił bezwładności do sił lepkości.
𝑣𝑑
𝑅𝑒 =
𝜗
𝑣 − ś𝑟𝑒𝑑𝑛𝑖𝑎 𝑝𝑟ę𝑑𝑘𝑜ść 𝑝𝑟𝑧𝑒𝑝ł𝑦𝑤𝑢 𝑐𝑖𝑒𝑐𝑧𝑦 𝑤 𝑝𝑟𝑧𝑒𝑤𝑜𝑑𝑧𝑖𝑒 [𝑚/𝑠]
𝑑 − ś𝑟𝑒𝑑𝑛𝑖𝑐𝑎 𝑝𝑟𝑧𝑒𝑤𝑜𝑑𝑢 [𝑚]

𝜗 − 𝑘𝑖𝑛𝑒𝑚𝑎𝑡𝑦𝑐𝑧𝑛𝑦 𝑤𝑠𝑝ół𝑐𝑧𝑦𝑛𝑛𝑖𝑘 𝑙𝑒𝑝𝑘𝑜ś𝑐𝑖 𝑐𝑖𝑒𝑐𝑧𝑦[𝑚2 /𝑠]

18. Wnioski wynikające z równania Hagena-Poiseville’a

• Rozkład prędkości cieczy w przewodzie w ruchu laminarnym ma postać paraboli

 • Można obliczyć natężenie przepływu w przewodzie oraz wartość średniej i maksymalnej 𝑣𝑚𝑎𝑥 = 2𝑣ś𝑟
• Maksymalne natężenia zmieniają się liniowo (największe są na ściankach, a najmniejsze na osi
przewodu)
64
• 𝜆 = 𝑅𝑒 – współczynnik oporów ruchu
• 𝛼 = 2 – współczynnik energii kinetycznej

Przepływ turbulentny
𝐿 𝑣2
Współczynnik strat liniowych 𝜆 − 𝑏𝑎𝑑𝑎𝑛𝑖𝑎 ℎ𝐿 = 𝜆 𝐷 2𝑔

Badania Nikuradse – straty ciśnienia w szorstkich przewodach:

• Współczynnik 𝜆 jest funkcją 𝑅𝑒 i chropowatości 𝑘 [𝑚]

• Dla małych liczb 𝑅𝑒 współczynnik 𝜆 po przejściu do przepływu turbulentnego
• Po przekroczeniu pewnej wartości liczby 𝑅𝑒, wartość współczynnika 𝜆 pozostaje stała
1 2,51 𝑘⁄
𝑑
Równanie Colebrooka-White’a: = −2,0𝑙𝑜𝑔 ( + 3,71 )
√𝜆 𝑅𝑒√𝜆

Prawo oporów przepływu w przewodach zamkniętych

Związek pomiędzy parametrami przepływu strumienia lepkiej cieczy w prostoliniowym przewodzie o
średnicy 𝑑 opisuje równanie Bernoulliego:

𝛼1 𝑣12 𝑝1 𝛼2 𝑣22 𝑝2
+ + 𝑧1 = + + 𝑧2 + ℎ𝑠𝑡𝑟
2𝑔 𝛾 2𝑔 𝛾

22. Podaj prawo Darcy i ograniczenia jego stosowania

Prawo Darcy opisuje zależność między prędkością filtracji cieczy przepływającej w ośrodku porowatym, a
występującym gradientem ciśnienia.
𝑣𝑓 = 𝑘𝐽

Prawo Darcy jest spełnione jedynie dla ruchu laminarnego dla 𝑅𝑒 < 2320, gdyż ruch gruntowy wód
podlega liniowemu prawu Darcy w zakresie małych liczb Reynoldsa 𝑅𝑒 = 1.

Charakterystyka pompy
Określenie warunków pracy pompy z przewodem polega na wyznaczeniu współrzędnych punktu przecięcia
(𝑀) charakterystyki pompy 𝐻0 (𝑄) sprowadzonej charakterystyki przewodu 𝐻𝑝 (𝑄).

Punkt ten (𝑀) nazywamy punktem pracy pompy. Określa natężenie przepływu w przewodzie przy
użytecznej wysokości podnoszenia równej wartości sprowadzonej charakterystyki przewodu
(𝐻0 (𝑄) = 𝐻𝑝 (𝑄))
Położenie maksimum krzywej 𝜂(𝑄) odpowiada optymalnym warunkom pracy pompy. Pompa powinna
pracować w obszarze maksymalnych wartości współczynnika sprawności.

Aby współpraca pompy z przewodem była prawidłowa należy określić:

• Odpowiednie położenie pompy względem zwierciadła wody w zbiorniku źródłowym

• Użyteczną wysokość podnoszenia pompy (𝐻0 )
• Moc silnika pompy (𝑁𝑝 ) którą obliczamy ze wzoru:
𝜌𝑔𝑄𝐻0
𝑁𝑠 = [𝑘𝑊]
1000𝜂
𝜌 − 𝑔ę𝑠𝑡𝑜ść 𝑐𝑖𝑒𝑐𝑧𝑦
𝑔 − 𝑝𝑟𝑧𝑦𝑠𝑝𝑖𝑒𝑠𝑧𝑒𝑛𝑖𝑒 𝑧𝑖𝑒𝑚𝑠𝑘𝑖𝑒
𝑄 − 𝑝𝑟𝑧𝑒𝑝ł𝑦𝑤
𝐻0 − 𝑢ż𝑦𝑡𝑒𝑐𝑧𝑛𝑎 𝑤𝑦𝑠𝑜𝑘𝑜ść 𝑝𝑜𝑑𝑛𝑜𝑠𝑧𝑒𝑛𝑖𝑎 𝑝𝑜𝑚𝑝𝑦
𝜂 − 𝑠𝑝𝑟𝑎𝑤𝑛𝑜ść 𝑝𝑜𝑚𝑝𝑦

Zjawisko kawitacji – proces polegający na tworzeniu się, gromadzeniu i nagłym zanikaniu pęcherzyków
gazowych w cieczy wokół wirnika pompy. Zjawisku towarzyszą gwałtowne zmiany ciśnienia.