2.

STOSUNEK DO BOGA

W dobie renesansu dostrzec można dwojaki stosunek do Boga. W pierwszym okresie

twórcy chwalą go, wysławiają jego wielkość i mądrość, w drugim natomiast, gdy ujawnia
się głęboki kryzys, do Boga kierowane są pretensje, żale i wyrzuty.

Doskonałym przykładem uwielbienia Boga jest pieśń Kochanowskiego "Hymn do Boga

(Czego chcesz od nas, Panie, za twe hojne dary ?)". Jest to manifest humanistycznej
religijności, majestatyczny hołd, oddany naturze, która wspaniale urządzona i
uporządkowana przez siłę twórczą, służy człowiekowi. Kochanowski dziękuje Bogu za
dzieło stworzenia świata oraz człowieka. Podmiot liryczny zwraca się do Boga z
najwyższą czcią i uwielbieniem, wspomina o Jego wielkiej hojności i dobrodziejstwie.
Cały porządek świata, harmonijne współistnienie człowieka z naturą, jest zasługą
Stwórcy.

Jednak w późniejszym okresie zaczyna się pojawiać kryzys widzenia Boga. Zapowiedzią
tego jest Jego wizerunek, ukazany we fraszce "O żywocie ludzkim". Bóg pozostaje
obojętny na poczynania człowieka, z dystansu przygląda mu się, ale nie zajmuje wobec
niego żadnego określonego stanowiska.

Załamanie wiary nadchodzi, gdy Kochanowskiemu umiera córka, Urszulka. Jego kryzys
wartości znajduje swe odzwierciedlenie w "Trenach". Poeta nagle traci wiarę w sens
istnienia. Nie tylko nie dostrzega sensu życia, ale także wyraża wątpliwość w istnienie
Boga. Wprost pyta "Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest...". Można to odczytywać jako
podważenie sensu istnienia, sensu egzystencji ludzkiej, czyli zwątpienie w obecność
Boga. I dopiero matka poety (w Trenie XIX) zapewnia go o istnieniu Boga, mówi, że
Urszulka ma lepiej w niebie, niż na ziemi. W ten sposób kryzys wewnętrzny poety
zostaje zażegnany.
4. Powinności obywatela
Utworem, który podejmuje problematykę polityczną ówczesnej Polski jest "Odprawa
posłów greckich", pierwsza polska tragedia napisana w latach 1571- 1577. Wystawiono
ja w 1578 roku z okazji dwóch ważnych wydarzeń: ślubu Jana Zamoyskiego
z Radziwiłłówną oraz rozpoczynającego się sejmu wojennego, który miał zdecydować
o uderzeniu króla Zygmunta Augusta na Moskwę. Temat do utworu Kochanowski
zaczerpnął z powieści o zdobyciu Troi. Troja była dla Kochanowskiego jedynie
płaszczem historycznym. Poprzez nią i jej społeczeństwo, poeta potępił prywatę, egoizm,
brak zainteresowania sprawami ojczyzny i warcholstwo ówczesnej magnaterii polskiej.
Problemy pozornie dotyczą Troi, poeta aluzjami przenosi całą otoczkę na rzeczywistość
Rzeczypospolitej szesnastowiecznej. Przestrzega władców i posłów, że państwo może
nie przetrwać, jeśli interesy magnaterii będą ważniejsze, a brak zainteresowania
sprawami kraju może doprowadzić do jego upadku.
Andrzej Frycz Modrzewski w "O poprawie Rzeczypospolitej" ukazuje wnikliwą analizę
ustroju społeczno- politycznego i program przebudowy Rzeczypospolitej. Utwór składa
się z pięciu ksiąg: "O obyczajach", "O prawach", "O wojnie", "O Kościele", "O szkole".
Postuluje konieczność oddania młodzieży w ręce państwa, budowy szpitali i przytułków
dla bezdomnych, stworzenie szkół powszechnie dostępnych. Domaga się wprowadzenia
jednakowego prawa dla wszystkich , staje w obronie chłopów i ochrony przed
wyzyskiem. Buntuje się przeciwko wszelkiej agresji, napomina, że powinno się unikać
wojen. Postuluje oddzielenie polityki państwa od polityki Kościoła, domaga się zmian
wewnątrz Kościoła. Frycz stworzył optymistyczną, lecz utopijną wizję państwa. Kościół
zakazał drukowania jego utworów, zwłaszcza ksiąg "O Kościele" i "O szkole".
"Kazania sejmowe" Piotra Skargi wyrażały troskę o dobro państwa, głosiły także
przestrogę : jeśli obywatele nie zaczną interesować się sprawami kraju, grozi
nam katastrofa. Skarga chciał przekonać swoich słuchaczy o potrzebie dbania
o ojczyznę. Pragnął ukrócić samowolę szlachecką, zapobiec ciągłemu zrywaniu sejmów,
dążył do zlikwidowania władzy monarszej. Kwestionuje zarówno moralne, jak i umysłowe
kwalifikacje szlachty do współrządów w państwie. Chciałby odebrać szlachcie większość
uzyskanych w XV wieku przywilejów. Jego zdaniem izba poselska nie może uporać się z
poważnymi obowiązkami, które na siebie wzięła. Postulował zniesienie sadownictwa
patrymonialnego, które zdawało włościan na łaskę i niełaskę szlachty. W ten sposób
poddani chłopi zostali pozbawieni jakiejkolwiek ochrony prawnej. Nawoływał do zgody
narodowej, porównuje ojczyznę do tonącego okrętu. Mówi o przeprowadzeniu reformy
sadownictwa, porusz problem ucisku chłopa, brak sprawnego wymiaru sprawiedliwości.
Odwołuje się do takich pojęć jak Bóg, ojczyzna, naród. Podpiera się przykładami
zaczerpniętymi z Pisma Świętego.

Od zagadnień politycznych rozpoczął swą twórczość także Mikołaj Rej. W "Krótkiej

rozprawie między trzema osobami…" wytyka krzywdy, przestępstwa, wady kleru
i szlachty. Szlachcie zarzuca zaniedbywanie spraw krajowych, przekupstwo,
rozrzutność, prywatę. Kler obwinia o chciwość, zaniedbanie obowiązków
duszpasterskich, zepsucie i bogaty tryb życia. Okazuje współczucie doli chłopa, który
jest wyzyskiwany przez obie warstwy, jest biedny. Wójt mówi:

"Ksiądz pana wini, pan księdza,

A nam prostym zewsząd nędza…"
Polskim poetom czasu renesansu nieobce były sprawy krajowe, zauważali zagrożenia
i wady rządów. Przestrzegali przed upadkiem i pragnęli poprawy stosunków w ówczesnej
Polsce.

5. Patriotyzm renesansu

Utworem, który podejmuje problematykę polityczną ówczesnej Polski jest "Odprawa

posłów greckich", pierwsza polska tragedia napisana w latach 1571- 1577. Wystawiono
ja w 1578 roku z okazji dwóch ważnych wydarzeń: ślubu Jana Zamoyskiego
z Radziwiłłówną oraz rozpoczynającego się sejmu wojennego, który miał zdecydować
o uderzeniu króla Zygmunta Augusta na Moskwę. Temat do utworu Kochanowski
zaczerpnął z powieści o zdobyciu Troi. Troja była dla Kochanowskiego jedynie
płaszczem historycznym. Poprzez nią i jej społeczeństwo, poeta potępił prywatę, egoizm,
brak zainteresowania sprawami ojczyzny i warcholstwo ówczesnej magnaterii polskiej.
Problemy pozornie dotyczą Troi, poeta aluzjami przenosi całą otoczkę na rzeczywistość
Rzeczypospolitej szesnastowiecznej. Przestrzega władców i posłów, że państwo może
nie przetrwać, jeśli interesy magnaterii będą ważniejsze, a brak zainteresowania
sprawami kraju może doprowadzić do jego upadku.
Andrzej Frycz Modrzewski w "O poprawie Rzeczypospolitej" ukazuje wnikliwą analizę
ustroju społeczno- politycznego i program przebudowy Rzeczypospolitej. Utwór składa
się z pięciu ksiąg: "O obyczajach", "O prawach", "O wojnie", "O Kościele", "O szkole".
Postuluje konieczność oddania młodzieży w ręce państwa, budowy szpitali i przytułków
dla bezdomnych, stworzenie szkół powszechnie dostępnych. Domaga się wprowadzenia
jednakowego prawa dla wszystkich , staje w obronie chłopów i ochrony przed
wyzyskiem. Buntuje się przeciwko wszelkiej agresji, napomina, że powinno się unikać
wojen. Postuluje oddzielenie polityki państwa od polityki Kościoła, domaga się zmian
wewnątrz Kościoła. Frycz stworzył optymistyczną, lecz utopijną wizję państwa. Kościół
zakazał drukowania jego utworów, zwłaszcza ksiąg "O Kościele" i "O szkole".
"Kazania sejmowe" Piotra Skargi wyrażały troskę o dobro państwa, głosiły także
przestrogę : jeśli obywatele nie zaczną interesować się sprawami kraju, grozi
nam katastrofa. Skarga chciał przekonać swoich słuchaczy o potrzebie dbania
o ojczyznę. Pragnął ukrócić samowolę szlachecką, zapobiec ciągłemu zrywaniu sejmów,
dążył do zlikwidowania władzy monarszej. Kwestionuje zarówno moralne, jak i umysłowe
kwalifikacje szlachty do współrządów w państwie. Chciałby odebrać szlachcie większość
uzyskanych w XV wieku przywilejów. Jego zdaniem izba poselska nie może uporać się z
poważnymi obowiązkami, które na siebie wzięła. Postulował zniesienie sadownictwa
patrymonialnego, które zdawało włościan na łaskę i niełaskę szlachty. W ten sposób
poddani chłopi zostali pozbawieni jakiejkolwiek ochrony prawnej. Nawoływał do zgody
narodowej, porównuje ojczyznę do tonącego okrętu. Mówi o przeprowadzeniu reformy
sadownictwa, porusz problem ucisku chłopa, brak sprawnego wymiaru sprawiedliwości.
Odwołuje się do takich pojęć jak Bóg, ojczyzna, naród. Podpiera się przykładami
zaczerpniętymi z Pisma Świętego.
Od zagadnień politycznych rozpoczął swą twórczość także Mikołaj Rej. W "Krótkiej
rozprawie między trzema osobami…" wytyka krzywdy, przestępstwa, wady kleru
i szlachty. Szlachcie zarzuca zaniedbywanie spraw krajowych, przekupstwo,
rozrzutność, prywatę. Kler obwinia o chciwość, zaniedbanie obowiązków
duszpasterskich, zepsucie i bogaty tryb życia. Okazuje współczucie doli chłopa, który
jest wyzyskiwany przez obie warstwy, jest biedny. Wójt mówi:

"Ksiądz pana wini, pan księdza,

A nam prostym zewsząd nędza…"
Polskim poetom czasu renesansu nieobce były sprawy krajowe, zauważali zagrożenia
i wady rządów. Przestrzegali przed upadkiem i pragnęli poprawy stosunków w ówczesnej
Polsce.

6. Miłość renesansowej kultury

Utworem, który podejmuje problematykę polityczną ówczesnej Polski jest "Odprawa

posłów greckich", pierwsza polska tragedia napisana w latach 1571- 1577. Wystawiono
ja w 1578 roku z okazji dwóch ważnych wydarzeń: ślubu Jana Zamoyskiego
z Radziwiłłówną oraz rozpoczynającego się sejmu wojennego, który miał zdecydować
o uderzeniu króla Zygmunta Augusta na Moskwę. Temat do utworu Kochanowski
zaczerpnął z powieści o zdobyciu Troi. Troja była dla Kochanowskiego jedynie
płaszczem historycznym. Poprzez nią i jej społeczeństwo, poeta potępił prywatę, egoizm,
brak zainteresowania sprawami ojczyzny i warcholstwo ówczesnej magnaterii polskiej.
Problemy pozornie dotyczą Troi, poeta aluzjami przenosi całą otoczkę na rzeczywistość
Rzeczypospolitej szesnastowiecznej. Przestrzega władców i posłów, że państwo może
nie przetrwać, jeśli interesy magnaterii będą ważniejsze, a brak zainteresowania
sprawami kraju może doprowadzić do jego upadku.
Andrzej Frycz Modrzewski w "O poprawie Rzeczypospolitej" ukazuje wnikliwą analizę
ustroju społeczno- politycznego i program przebudowy Rzeczypospolitej. Utwór składa
się z pięciu ksiąg: "O obyczajach", "O prawach", "O wojnie", "O Kościele", "O szkole".
Postuluje konieczność oddania młodzieży w ręce państwa, budowy szpitali i przytułków
dla bezdomnych, stworzenie szkół powszechnie dostępnych. Domaga się wprowadzenia
jednakowego prawa dla wszystkich , staje w obronie chłopów i ochrony przed
wyzyskiem. Buntuje się przeciwko wszelkiej agresji, napomina, że powinno się unikać
wojen. Postuluje oddzielenie polityki państwa od polityki Kościoła, domaga się zmian
wewnątrz Kościoła. Frycz stworzył optymistyczną, lecz utopijną wizję państwa. Kościół
zakazał drukowania jego utworów, zwłaszcza ksiąg "O Kościele" i "O szkole".
"Kazania sejmowe" Piotra Skargi wyrażały troskę o dobro państwa, głosiły także
przestrogę : jeśli obywatele nie zaczną interesować się sprawami kraju, grozi
nam katastrofa. Skarga chciał przekonać swoich słuchaczy o potrzebie dbania
o ojczyznę. Pragnął ukrócić samowolę szlachecką, zapobiec ciągłemu zrywaniu sejmów,
dążył do zlikwidowania władzy monarszej. Kwestionuje zarówno moralne, jak i umysłowe
kwalifikacje szlachty do współrządów w państwie. Chciałby odebrać szlachcie większość
uzyskanych w XV wieku przywilejów. Jego zdaniem izba poselska nie może uporać się z
poważnymi obowiązkami, które na siebie wzięła. Postulował zniesienie sadownictwa
patrymonialnego, które zdawało włościan na łaskę i niełaskę szlachty. W ten sposób
poddani chłopi zostali pozbawieni jakiejkolwiek ochrony prawnej. Nawoływał do zgody
narodowej, porównuje ojczyznę do tonącego okrętu. Mówi o przeprowadzeniu reformy
sadownictwa, porusz problem ucisku chłopa, brak sprawnego wymiaru sprawiedliwości.
Odwołuje się do takich pojęć jak Bóg, ojczyzna, naród. Podpiera się przykładami
zaczerpniętymi z Pisma Świętego.

Od zagadnień politycznych rozpoczął swą twórczość także Mikołaj Rej. W "Krótkiej

rozprawie między trzema osobami…" wytyka krzywdy, przestępstwa, wady kleru
i szlachty. Szlachcie zarzuca zaniedbywanie spraw krajowych, przekupstwo,
rozrzutność, prywatę. Kler obwinia o chciwość, zaniedbanie obowiązków
duszpasterskich, zepsucie i bogaty tryb życia. Okazuje współczucie doli chłopa, który
jest wyzyskiwany przez obie warstwy, jest biedny. Wójt mówi:

"Ksiądz pana wini, pan księdza,

A nam prostym zewsząd nędza…"
Polskim poetom czasu renesansu nieobce były sprawy krajowe, zauważali zagrożenia
i wady rządów. Przestrzegali przed upadkiem i pragnęli poprawy stosunków w ówczesnej
Polsce.

8. Dzieła Jana Kochanowskiego

Jan Kochanowski jest najwybitniejszym polskim poetą okresu renesansu. Nie tylko
przeniósł na polski grunt nowe gatunki literackie i napisał wybitne dzieła, ale także
stworzył nowy system wersyfikacyjny (wiersz sylabotoniczny). Można wyodrębnić cztery
zasadnicze etapy w jego życiu: okres studiów, czas podróży po Europie, okres dworski
i okres czarnoleski. Kochanowski jest autorem licznych fraszek, pieśni i poematów.
Napisał także "Treny", dramat "Odprawę posłów greckich" oraz zajmował się przekładem
psalmów biblijnych, czego owocem był "Psałterz Dawidów".
Fraszki
Są to rymowane żartobliwe utwory o różnej długości i rozpiętości wersów, zakończone
wyraźną puentą. Nazwa pochodzi od wł. "frasca", co oznacza coś małego, głupiego.
Poruszają różnorodną tematykę. Wśród licznych fraszek napisanych przez Jana
Kochanowskiego (ponad trzystu) można wyróżnić fraszki autotematyczne, filozoficzne,
patriotyczne, miłosne, refleksyjne, religijne, satyryczne, obyczajowe itp. Powstawały
one w wyniku wnikliwych obserwacji życia, głównie dworskiego, i wszelkich jego
przejawów. Poeta podzielił je na trzy księgi ("Fraszki pierwsze", "Fraszki wtóre" i "Fraszki
trzecie").
- "Raki" - fraszka obyczajowa, w której tytuł sugeruje, że należy czytać ją na
dwa sposoby. Czytana tradycyjnie zawiera pochwałę kobiecych zalet, a czytana wspak
jest misterną drwiną z kobiecych słabości.
- "Na dom w Czarnolesie" - pochwała świata, jego piękna i harmonii. Poeta wyraża swoją
wdzięczność Bogu za błogosławieństwo, jakie udzielił jego pracy. Jednocześnie prosi
go o dalszą pomoc, by szczęśliwie doczekał śmierci.
- "Na nabożną" - kpina z fałszywej pobożności.
- "O żywocie ludzkim" - metafora świata jako teatru, w którym człowiek jest tylko aktorem.
Reżyserem jest Bóg - Wielki Kuglarz. Refleksja o nietrwałości rzeczy doczesnych.
- "O miłości" - fraszka miłosna. Podmiot liryczny stwierdza, że przed miłością nie można
uciec. Człowiek uciekając, może liczyć tylko na własne nogi, natomiast Amor
ma skrzydła i bez trudu go dogoni oraz ugodzi strzałą.
- "Na zdrowie" - pochwała zdrowia jako największej wartości w życiu człowieka.
Pieśni
"Pieśni" Jana Kochanowskiego powstawały głównie w okresie dworskim i czarnoleskim.
Zawarł w nich całą miłość do otaczającego go świata, a także wypowiedział w nich
wszystkie swoje przemyślenia i refleksje. Podobnie jak fraszki są one bardzo bogate
pod względem tematycznym.
- "Czego chcesz od nas, Panie…" - pieśń pochwalna, hymn wysławiający Boga. Podmiot
liryczny dziękuje mu za stworzenie świata i człowieka, za to, że stworzył ład i harmonię,
a także prawa, które rządzą światem. Jego dzieło jest doskonałe i idealne. Między
Bogiem a człowiekiem nie ma dystansu, ale radosna więź.
- "Pieśń o spustoszeniu Podola" - charakter patriotyczny. Nawiązanie do wydarzeń
historycznych. Podmiot liryczny zwraca się do czytelnika i mówi o hańbie i wstydzie
dla całego narodu. Hańbą nazywa "pozwolenie' na wzięcie w jasyr córek szlacheckich.
Wstydem jest poddanie się zbójom. Wzywa wszystkich Polaków do walki, zemsty
i wzięcia odwetu. "Polak przed szkodą i po szkodzie głupi".
- "Pieśń świętojańska o Sobótce" - jest to śpiewany przez dwanaście panien cykl
dwunastu pieśni, wykonywanych w tzw. sobótki, czyli w wigilię św. Jana (23 czerwca).
Pieśni te zawierają opisy i pochwałę życia na wsi. Stanowią one próbę stworzenia
pierwszej polskiej sielanki. Najbardziej znana jest pieśń Panny XII "Wsi spokojna,
wsi wesoła…" - wieś została przedstawiona jako arkadia obfitości, w której wszystko jest
proste.
Treny
"Treny" Jana Kochanowskiego to cykl dziewiętnastu utworów, które powstały po śmierci
ukochanej 2,5-letniej córki - Urszulki. Wówczas cały świat poety i filozofa rozpadł się w
gruzy.
- Tren I - utwór pełniący rolę wstępu do całości cyklu. Podmiotem lirycznym jest ojciec
zmarłego dziecka - poeta. Wzywa on Heraklita z Efezu, Simonidesa z Keos, troski
i wszystkie żale ("płacze,… łzy…, troski…, wzdychania, I żale, i frasunki, i rąk łamania"),
aby pomogły mu przetrwać najcięższe chwile, a także pomogły mu wyrazić przeżywaną
tragedię. W drugiej części podmiot liryczny przybiera postać myśliciela, który rozważa
położenie, w jakim się znalazł, i zastanawia się, jaką postawę ma przyjąć.
- Tren X - "Gdzie jesteś Orszulo?"; tren jest zbudowany z pytań skierowanych do zmarłej
córki. Wyraża on zwątpienie w istnienie nieba i nieśmiertelność duszy. Poeta poszukuje
Urszulki w miejscach zarówno chrześcijańskich, jak i pogańskich: raju, na Wyspach
Szczęśliwych, w Hadesie. "Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest…" Prosi córkę o ukazanie
mu się (we śnie lub jako cień).
- Tren XIX, albo Sen - śpiącemu podmiotowi lirycznemu ukazuje się jego matka wraz
z Urszulką w ramionach i mówi mu, że obie są szczęśliwe i spokojne pod opieką Boga.
Zapewnia go o istnieniu Boga i nieba. Ojciec uspokaja się i wycisza. "Tego się synu
trzymaj, ludzkie przygody / Ludzkie noś! Jeden jest Pan smutku i nagrody". Udaje mu się
pokonać kryzys i zwalczyć wątpliwości światopoglądowe.