WIKA Ilokano – balay

Wika Chavacano – casa

- Ito ay ginaamit na may Sistema at binubuo ng mga Tagalog – bahay
tunog o mga letra para maihayag ang gustong 5. Ito ay nakabatay sa kultura
sabihin. - Nagkakaiba-iba ang wika nang dahil sa iba-ibang
- Ayon kay Henry Gleason, ang wika bilang sistemang kultura
balangkas ng mga binibigkas na tunog na pinipili at 6. Ito ay dinamiko
isinasaayos sa paraang arbitraryo upang magamit - Ang wika ay nadaragdagan ng bagong bokabularyo
ng mga taong may isang kultura.. habang lumilipas ang panahon.
- Ang salitang wika ay nagsimula sa salitang “lengua” - Ito ay buhay at patuloy na nagbabago
na ang literal na kahulugan ay dila at wika. Halimbawa:
- Ponema ang tawag sa makabuluhang tunog ng Ang salitang bomba ay nangangahulugan na:
isang wika. Ponolohiya ang tawag sa makaagham - Pampasabog
na pag-aaral ng mga ponema. - Igiban ng tubig mula sa lupa
- Morpema ang pinakamaliit na yunit ng 7. Ang wika at kaisipan ay hindi napaghihiwalay
pinagsama-samang ponema na maaaring
makabuo ng maliit na yunit ng salita. Ang
Morpema na mabubuo ay maaaring
magpahiwatig ng kasariang pambabae.
- Morpolohiya ang tawag sa makaagham na
pag-aaral sa mga morpema. Kapag ang mga
salita ay ating pinag-ugnay, ito’y magiging
pangungusap.
- Sintaksis naman ang tawag sa makaagham
na pag-aaral ng mga pangungusap. Kapag
magkaroon na ng makabuluhang palitan ng
mga pangungusp ang dalawa o higit pangtao
ay nagkakaroon na ng tinatawag na diskurso.
Katangian ng Wika
1. Ito ay may masistema
- Nakaayos sa tiyak na balangkas
- Nakabatay sa balarila o grammar at ponema,
morpema, hanggang sintaks.
Halimbawa:
Nag-aaral Anna siya Mabuti makapasa pagsusulit à Si Anna
ay nag-aaral nang Mabuti upang makapasa siya sa
pagsusulit.
2. Ito ay binibigkas na tunog
- Ang wika ay binubuo ng mga tunog
- Pinagsama-samang tunog upang makalikha ng mga
salita.
3. Ito ay komunikasyon
- Ang kasangkapan ng komunikasyon ng dalawa o
higit pang nag-uusap. Sa ganitong paraan,
maipapahayag ang mga damdamin, kaisipan, at
layunin ng tao.
4. Ito ay arbitraryo
- Ang mga tunog na binibigkas sa wika ay pinili para
sa layunin ng gumagamit nito.
- Napagkasunduan ng mga taong gumagamit sa isang
particular na lugar.
Halimbawa:
Ang salitang bahay kapag isinalin sa ibang wika ay:
ANTAS NG WIKA
1. Pormal na Antas
Salitang istandard dahil ito ay kinikilala, tinatanggap, gingamit
ng karamihang nakapag-aral sa wika. Ang mga dalubwika ng
nagpapasiya kung ang salita ay dapat gamitin. Kung
nararapat ito’y ginagamit sa mga paaralan at sa iba pang may
pangkapaligirang intelektwal sa gayo’u tumataas ang uri
kapag malaganap nang hinuhuwad.
A. Pambansa – ginagamit sa mga aklat at babasahing
sumisirkula sa buong kapuluan at lahat ng paaralan.
Ito na rin ang wikang ginagamit ng pamahalaan at
ginagamit sa panturo sa paaralan
B. Pampanitikan – salitang matatayoh, malalalim,
mabibigat, makukulay, at sadyang mataas ang uri.
Ito ang mga salitang ginagamit ng mga manunulat
na gumagamit ng matatalinghagang pahayag
Halimbawa:
Balat sibuyas – sensitibo
Alog na ang baba – matanda
2. Di-pormal o Impormal na Antas
Salitang karaniwan at palasak na ginagamit sa mga
pangaraw-araw na pakikipag-usap at pakikipagsulatan sa
mga kakilala at kaibigan.
A. Lalawiganin – mga salitang kilala at saklaw lamang
ng pook na pinanggagamitan nito. Kapansin-pansin
ang mga lalawiganing salita bukod sa iba ang bigkas
ay may kakaiba pang tono. Ang lalawiganing salita
ang tulak ng mga rehiyonal na kaugalian ng tao.
Halimbawa:
Ambot - ewan
B. Kolokyal – pangaraw-araw na mga salita ngunit may
kagaspangan at pagkapulgar, bagama’t may anyong
repinado at malinis ayon sa kung sino ang
nagsasalita. Madalas na ginagamitan ng pagpapaikli
o pagkakaltas ng ilang titik sa salita upang mapaikli
ang salita o kaya’y mapagsama ang dalawang salita.
Halimbawa:
Meron – mayroon
Pano – paano
C. Balbal (slang)- ito a salitang kalye. Pinakamababang
uri ng wikang ginagamit ng tao, nabuo sa
kagustuhan ng isang particular na grupo na
nagkakaroon ng sariling pagkakakilanlan.
Halimbawa:
Bagets – Kabataan
Chariz – biro
Utol – kapatid
TEORYA SA PAGKATUTO NG WIKA
Teorya – tawag sa siyentipikong pag-aaral sa iba’t ibang
paniniwala ng mga bagay-bagay na may mga batayin subalit
hindi pa lubusang napapatunayan.
1. Teoryang Behaviorism
- Binuo ni Burhrhus Frederic Skinner (1968)
- Ang bata ay ipinanganak na may sapat na lakas at
kakayahan sa pagtuturo
- Ang pagkatuto ng wika ay pag-uugaling napag-
aralan.
Halimbawa:
Posiblen pagkaanak pa lamang ay maaring hubugin na ng
mga magulang ang kanilang anak para maging isang doctor
or abogado.
2. Teoryang Nativist
- Ayon kay Noam Chomsky, kakayahan sa pagkatuto
ng wika ay kasama n amula sa pagsilang na
umuunlad sa pakikipag-interaksyon ng bata sa
kanyang kapaligiran
- Ang pagkatuto ng wika ng bata ay batay sa kanyang
angking likas na kakayahan
- Ang utak ng bata ay naglalaman ng ispesyal na
mekanismo: Language Acquisition Device (LAD)
Halimbawa:
Pagdating ng bata sa takdang gulang, nagagawa niya ang
paglalakad lalo na kung nabibigyan ng tamang nutrisyon
bukod pa sa Malaya siyang nakakakilos at nakakagalaw.
3. Teoryang Kognitib
- Binuo ni Jean Piaget
- Ang pagkatuto ng wika ay nakaugnay sa kakayahan
nitong mag-isip
- Ang pagkakamali ay palatandaan ng pagkatuto
4. Teoryang Makatao
- Binuo ni Stephen Krashen
- Ang pagkatuto ng wika ay mapapabilis kung may
positibong saloobin ang isang tao na matutunan ito.
- Nagbibigay-diin sa kahalagahan ng mga salik na
pandamdamin at emosyonal.
 4) Mapanatili ang English bilang
internasyunal na wika at maging
KONSEPTONG PANGWIKA wika ng Science and Technology.
1. Wikang Pambansa
- Ito ay natatangin wika na representasyon ng isang
bansa at may koneksyon sa lahat ng wikang umiiral
sa bansa. 5. Multilingguwalismo
- Ang pagkakaroon nito ay ang pagnanais na gustong - Kakayahan ng isang tao na makaunawa at
magkaunawaan ang damdamin at pagkakaisa ng makapagsalita ng iba;t ibang wika
mga tao na may iba’t ibang unang wika. 3 bahagi ng Mother Tongue-Based
Kinakailangan na Lingua Franca ang bansa. Multilingguwal Education (MTB-MLE):
1) Nagpapataas ng kalidad ng
•Uri ng diyalekto na ginagamit ng mga indibiwal na edukasyon na nakabatay sa
mayroong mga wikang pangunagin na nagkakaiba-iba.
kaalaman at karanasan ng mga
•Lingua Franca ng Pilipinas ay Tagalog dahil
nauunawaan ng lahat sa kabila ng pagkakaiba-iba ng
estudyante at guro.
unang wika 2) Promosyon sa pagkakapantay-
pantay sa lipunan na iba-iba ang
- Ayon sa Saligang Batas 1987, Artikulo 14, Seksyon wika
6 “Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino. 3) Pagpapalakas ng multicultural na
Samantalang nililinang, dapat ay pagyabungin at edukasyon
pagyamanin pa salig sa umiiral na wika sa Pilipinas 6. Unang Wika
at iba pang wika” - Ito ay ang wikang natututuhan at ginagamit ng isang
2. Wikang Opisyal tao simula ng pagkasilang hanggang kasalukuyan.
- Ito ay itinadhana ng batas para sa wikang gagamitin At nagagamit at nauunawaan ito nang mabisa.
sa komunikasyon. 7. Ikalawang Wika
- Ito ay ang wikang ginagamit sa pamahalaan. - Ito ay ang wikang natutuhan ng isang tao labas pa
- Ayon sa Saligang Batas 1987, Artikulo 14, Seksyon sa una niyang wika
7 “Ukol sa layunin ng komunikasyon at pagtuturo, - Ayon sa Teorya ng Second Language Acquisition,
ang mga wikang opisyal ng Pilipinas ay Filipino at ang acquriring ay isang natural na proseso habang
hangga’t walang itinadhana ang batas, Ingles” ang learning ay kinasasangkutan ng malay o
- Ingles ang pangalawang wikang opisyal kung sadyang desisyon na pag-aralan ang wika.
pahihintulutan ng batas.
3. Wikang Panturo
- Ito ay ang wikang ginagamit sa pagtuturo at pag-
aaral sa loob ng paaralan
- Ayon sa Bilingual Education Policy (1987) ay Filipino
at English ang magiging wika na gagamitin sa
pagtuturo.
- Ayon sa Mother Toungue-Based Multilingual
Education (2009) nagbibigay diin ito sa paggamit ng
mga rehiyunal o katutubong wika bilang unang wika
ng mga studyante.
4. Bilingguwalismo
- Ito ay tungkol sa kakayahan ng isang tao na
magsalita ng dalawang wika.
Layunin ng Bilingguwal Education Policy
(BEP):
1) Maging mahusay ang mga
studyante sa dalawang wika
2) Mapaunlad ang wikang Filipino
3) Maging wikang literasi at magamit
sa elaborasyon at
intelektuwalisasyon ang Filipino
LINGGUWISTIKONG KOMUNIDAD
Lingguwistikong Komunidad
- Ito ay tumutukoy sa grupo ng mga taong ginagamit
sa iisang uri o homogeneous na barayti ng mga
salita at nagkakaunawaan sila sa paggamit nito.
- Ang mga salitang ginagamit ay napagkasunduan at
nauunawaan ng mga kabilang sa grupo
- Ayon sa Amerikanong lingguwista na si William Labov
(1927), ang lingguwistikong komunidad ay isang ng
mga nagkakaunawaaan sa layunin at estilo (salita,
tunog, ekspresyon) ng kanilang pakikipag-ugnayan
sa paraang sila lamang ang nakakaalam.
- Ayon kay Dell Hymes (1927-2009), ito ay
komunidad ng mga taong kabilang sa isang
patakaran at pamantayan ng isang barayti ng wika
na ginagamit sa komunikasyon at pakikipag-
unawaaan.
- Ayon kay Harriet Joseph Ottenheimer, ito ay grupo
ng mga taong kabilang sa paggamit ng isa o higit
pang mga barayti ng wika. Kung saan sila ay
nagkakasundo sa patakarang ito, na ginagamit nila
sa pang-araw-araw tuwing makikipagkomunikasyon.
Dalawang Klasipikasyon ng Linggwistikong Komunidad:
1. Homogenous Speech Community
- Ayon sa lingguwistang Pranses na si Ferdinand De
Saussure, ito ay yaong binubuo mga miyembrong
kabilang at nagkakasundo sa iisang koda na sila
lamang nagkakaunawaan. Ang kodang kanilang
ginamit ay kumakatawan sa kanilang pagiging yunik
sa iba pang pangkat.
- Ito ay dala ng kawalan ng contact o tuwirang
pakikipag-ugnayan ng mga miyembro nito sa iba
pang pangkat ng tao.
- Ang miyembro ng ganitong pangkat ay sinasabing
monolingguwal o nakakapagsalita at nakakaintindi
ng iisang wika lamang.
2. Heterogenous Speech Community
- Yaong mga miyembrong may tuwirang ugnayan sa
iba pang pangkat ng tao sa lipunan.
- Ang digri o antas ng direktang ugnayan nito sa isa’t
isa ay siyang nagiging dahilang kung bakit
bilingguwal (dalawang wika) o multilingguwal (higit
sa dalawang wika) ang mga miyembro nito.
- Umiiral ang bilingguwalismo at multilingguwalismo sa
lingguwistikong komunidad na ito.
BARAYTI AT BARYASON NG WIKA
- Ito ay pag-aaral ng relasyon ng wika sa lipunan at
kung paano ito ginagamit ng mga tao sa isang
kontekstong panlipunan.
- Nagkakaroon ng baryasyon ang wika sa
pamamagitan ng lokasyong kinalalagyan ng tao o
grupong gumagamit nito.
- Masasabing ang anumang wika ay heterogenous
sapagkat nagtataglay o binubuo ito ng iba’t ibang
element (estilo, tono, punto, atbp)
Tatlong Dimensyon ng Wika:
1. Dimensyong Heyograpikal
- Nagkakaroon ng baryasyon ang wika sa
pamamagitan ng lokasyong kinalalagyan ng tao o
grupong gumagamit nito.
- Isa pang dahilan ay ang paglipat-lipat ng tirahan ng
tao sa ibang lugar dahil sa kalamidad o di kaya’y
giyera na nagging dahilan ng pagsama-sama ng
magkakaibang grupo ng tao.
2. Dimensyong Sosyal
- Ang mga taong magkakalapit o may ugnayan ay
halos magkakatulad ang paraan ng pananalita,
kumpara sa mga taong magkakalayo o walang
ugnayan sa isa’t isa.
- Ang pagkakalapit ng distansya ng mga taong may
iba’t ibang interes, Gawain, hanapbuhay, at estado
sa buhay ay may malaking kaugnayan sa baryasyon
ng wika.
3. Dimensyong Kontekstuwal
- Ang kontekstuwal na baryasyon ay ang nagaganap
sa loob ng isang indibidwal.
- Nag-iiba iba tayo ng pananalita batay sa sitwasyon
o kontekstong ating kinasasangkutan.
Halimbawa: Sino ang ating kausap, ano ang paksang pinag-
uusapan, at saan ang nagaganap ang usapan.
BARAYTI NG WIKA
- Tumutukoy sa anumang kapansin-pansin na anyo ng
wika o uri ng pananalita ng isang tao o grupo.
Tatlong Uri ng Barayti ng Wika:
A. Idyolek
- Ito ay ang paggamit ng wika sa sariling paraan ng
isang indibidwal na yunik o pekulyar sa kaniya.
Kabilang dito ang ginagamit na bokabularyo,
gramatika, at pagbigkas.
Halimbawa: Mike Enriquez (tatak, tono ng pagsasalita)
B. Diyalekto
- Nalilinang ito mula sa rehiyong kinabibilangan ng
isang tao. Nabubuo dahil sa tiyak na ugnayan ng
mga taong nasa loob ng particular na lokasyon.
Halimbawa: Wikang Tagalog ngunit ang mga dayalekto ay
Tagalog-Quezon
- Ayon kay Ernesto Constantino, mayroong higit sa
apat na raan (400) na dayalek
C. Sosyolek
- Tinatawag din itong social dialect na ginagamit ng
isang particular na societal strata o grupo ng iba’t
ibang uri o klasipikasyon ng mamamayan sa lipunan.
Halimbawa: Wika ng mga mayayaman, wika ng mga gay lingo.
REGISTER NG WIKA
- Ang register ay tumutukoy sa mga salitang
ginagamit ng taong nasa isang ispesipikong
larangan o disiplina.
- Ang mga tao o grupong ito ay gumagamut ng jargon
(teknikal na salita) na kailangan ng isang tiyak na
trabaho o propesyon.
Tatlong Kategorya ng Register ng Wika:
- Nagmula kay Michael Halliday, isang linggwista sa
kanyang Registry Theory:
1. Field
- Tumutukoy sa paksa o larangang pinag-uusapan
- Ang paksa ng diskurso ay maaaring hinggil sa mga
teknikal o espesyalisadong salita na ginagamit ng
mga taong nasa particular na disiplina o larangan
Halimbawa: Ang register na gimagamit ng mga guro ay naiiba
sa register na ginagamit ng mga nars at doctor.
2. Tenor of discourse
- Tumutukoy sa king sino ang kausap at ano ang
relasyon ng mga taong nag-uusap sa isang
sitwasyon.
- Ang relasyon ng mga taong nag-uuusap ay
nakaimpluwensiya nang malaki sa paggamit ng
pormalidad ng wika.
Halimbawa: Ang pakikipag-usap sa kasing edad o gulang ay
naiiba sa pakikipag-usap sa nakakatanda.
3. Mode of discourse
- Tumutukoy sa paraan o kung paano nag-uusap ang
mga tagapagsalita – pasulat o pasalita.
Halimbawa: Ang sariling paraan ng pagsasalita sa klase ay
hindi maaaring gamitin kung sumusulat ng isang pormal na
sanaysay.
GAMIT NG WIKA SA LIPUNAN
Cohesive Device – nag-uugnay ng dalawang ideya.
MICHAEL HALLIDAY
- book “Explorations in the Functions of Language:
- Mayroong 7 pangkalahatang gamit o tungkulin ng wika sa
lipunan.
1. Interaksiyonal
- Ginagamit ito sa pagpapanatili ng mga relasyong sosyal,
katulad ng pagbati sa iba’t ibang okasyon, panunukso,
pagbibiro, pang-iimbita, pasasalamat, pagpapalitan ng kuro-
kuro tungkol sa isang particular na isyu.
2. Instrumental
- Tumutulong sa tao para maisagawa ang mga gusto niyang
gawin. Tumutugon sa mga pangangailangan ng tao gaya ng
pakikipag-ugnayan sa iba.
3. Regulatoryo
Nangangahulugang nagagamit ito sa pagkontrol sa mga ugali
o asal ng ibang tao, sitwasyon o kaganapan. Kabilang ang
pagbibigay ng mga patakaran o palisi at mga gabay o
panuntunan at iba pa. Ang pagbibigay ng direksyon gaya ng
pagtuturo ng lokasyon, direksyon sa pagluluto ng isang ulam
at iba pa.
4. Personal
Pagpapahayag ng personalidad at damdamin ng isang
indibidwal. Paglalahad ng sariling opinyon at kuro-kuro sa
paksang pinag-uusapan. Pagsulat ng talaarawan at journal at
pagpapahayag ng pagpapahalaga sa anumang anyo ng
panitikan.
5. Heuristiko
Ginagamit ito ng tao upang matuto at magtamo ng mga tiyak
na kaalaman tungkol sa mundo, sa mga akademiko at/o
propesyunal na sitwasyon. Kabilang dito ang pagtatanong,
pakikipagtalo, pagbibigay-depinisyon, panunuri, sarbey at
pananaliksik.
6. Impormatibo
Ginagamit upang magbigay ng impormasyon/datos sa
paraang pasulat at pasalita. Halimbawa nito ay pag-uulat,
panayam, pagtutuo, pagpapaliwanag, pagsagot, pagtuturo at
pagsusulat ng pamanahunnag papel o tesis.
7. Imahinatibo
Likas sa mga Pilipino ang pagkamalikhain. Sa pamamagitan
ng wika napapagana ang imahinasyon ng tao. Nakaukit sa
isipan ng mga tao ang kanyang mga pangarap na nagsisilbing
gabay sa kanyang hinaharap.
KASAYSAYAN NG WIKANG PAMBANSA
PANAHONG AUSTRONESYANO
- Ayon kay Peter Bellwood, nagmula ang mga Mahalagang Detalye:
Austronesyano mula sa Timog Tsina at naglakbay • Doctrina Christiana Lengua Espanola Tagala
pa-Timog sa Asya. - Kauna-unahang librong nailimbag noong 1593
- Tinatayang 500 B.C nang makarating amg Nilalaman:
Austronesyano sa bansa. 1. Bersyon ng mga dasal at tuntuning
- Latin, auster (hangin) Kristiyano na nasa Espanol-Tagalog
- Griyegong, nesos (isla) 2. Romanisasyon ng baybayon sa buong
2 Teorya sa Pinagmulan ng Austronesians: panahon ng kolonyalisasyon ng mga
1. Nanggaling sa Tangway Malayo at nakarating sa kastila.
Indonesia, Pilipinas, mga kapuluan sa Pacific at • Pagkakasulat ng diksyonaryo at aklat
Madagascar. panggramatika ng iba’t ibang wikain sa Pilipinas
2. Nanggaling sa Talampas Tunnan sa Tsina simula • Nahati at nasakop ang mga katutubo.
noong 200 BCE. • Wikang katutubo ang ginamit ng mga prayle sa
pakikipag-ugnayan at pakikipagtalastasan sa mga
A. Wilhelm Solheim II (1924-2014) katutubong Pilipino.
- Amerikanong antropologo at ama ng arkolohiya sa • Maraming pag-uutos ang ginawa mulay kay
timog silangang Asya. Goerbandor Tello (1956), haring Carlo I (1550) at
Taong nag-aaral tungkol sa tao at haring Felipe II (1934) hinggil sa pagtuturo ng
kasaysayan, kultura, iba-ibang wikang Espanyol ngunit hindi ito naisakatuparan
pangkat ng tao. dahil:
a) Rebolusyong nagaganap sa Latin Amerika.
Archeologist – nag-aaral ng mga remains tulad ng mga bato b) Iniiwasan nilang magkaisa ang damdamin ng mga
- Ayon sa kanya, ang mga sutronesian ay nanggaling mamamayang Pilipino
sa isla ng Sulu at Celebes hanggang sa kumalat sa c) Natatakot ang mga prayle na matutong
Timog-Silangang Asya sa pamamagitan ng magsumbong ang mga Pilipino sa hari ng Espanya
kalakalan, kasalan, at migrasyon. hinggil sa kabalbalang ginagawa nila sa Pilipinas.
B. Zeus Salazar Napanatili ng mga Espanyol ang kanilang
- Pilipinong historgador na nagsulat ukol sa pagdating kapangyarihan laban sa mga Pilipino nang
ng mga Austronesian noong 7000-5000 BCE humigit-kumulang 333 taon.
hanggang 800 BCE
- Ang mga Austronesian ay may naunan nang pangkat
pa. Homo sapiens ay mas mayaman ang kulturang
dala-dala.
- Noong ika-19 na siglo, ang malawak na daigdig
pangkultura ng mga taong ito ay tinawag na Malayo-
Polynesian.
Ebidensya
- Natagpuang labi ng mga Austronesyano sa Taiwan,
Pilipinas, at Indondesia
- Pagkakatulad ng kultura: Paglilibing sa tagpuan,
paghahabi, paggawa ng mga abaloryo, at
pagtatanim sa panahong neolitiko.
- Pagkakatulad ng pamumuhay
- Paggamit ng kasangkapang gawa ng bato.
PANAHON NG PANANAKOP NG MGA ESPANYOL
Bansang naguunahan sa pananakop:
1. Espanya
2. Portugal
Layunin ng pananakop:
a) Mapagkukunan maikakakalakal na pampalasa
b) Mapalaganap ang Kristiyanismo
PANAHON NG REBOLUSYONG PILIPINO
- Panahon ng pagkamulat ng makabayang damdamin
- Pinangunahan ng mga ilustrado
Pilipinong nakapag-aral sa ibang
bansa.
Dahilan ng pag-usbong ng nasyonalismong damdamin:
1) Pagpapahintulot sa pakikipagkalakalan ng
pandaigdigan nang buksan ang Suez Canal sa
Gitnang Silangan.
Nagkaroon ng malayang
pakikipagkalakalan
Monopolyo – isa lang ang nagkontrol
2) Pagpasok ng diwang liberal sa Pilipinas mula sa iba’t
ibang bahagi ng Europa at Espanya
3) Pagiging Gobernadore-Heneral ni Carlos Maria dela
Torre na nagkaroon ng pantay na pagtingin sa mga
mamamayan.
4) Ang pagkagarote sa tatlong paring martir na sina
Mariano Gomez, Jose Burgos, at Jacinto Zamora.
5) Tumitinding krisis at kahirapan dahil sa kolonyalismo
at pyudalismo
Batayan ng yaman ay lupa
Merkantilismo – batayan ng yaman ay ginto
Nagkaroon ng Kilusang Propaganda
La Solidaridad
Kauna-unahang sulatin ng ilustrado na
nakasulat sa Espanyol at ipinublish sa Espanya
Layunin ng Kilusang Propaganda:
a. Magkaroon ng pantay-pantay na pagtingin sa mga
Pilipino at Espanyol sa ilalim ng batas.
b. Gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas.
c. Panumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang
Pilipino sa Kortes ng Espanya.
d. Ibigay ang kalayaan ng mga Pilipino sa
pamamahayag, pananalita, pagtitipon, at
pagpapahayag ng kanilang karaingan.
Ilustrado, Akda, at Wika
- Wikang Espanyol sa pagsisiwalat sa pang-aabusong
nararanasan ng mga Pilipino sa kamay ng mga
prayle doon sa Espanya
- Wikang Tagalog sa pagsulat ng mga akdang
pampanitikan upang gisingin ang at pag-alabahin
ang damdaming makabayan
a) Jose Rizal “Laong’laan/Dimasalang”
- Itinatag ang La Liga Filipina
Akda: Noli, El Fili
b) Marcelo H. del Pilar “Plaridel”
- Itinatag ang Diariong Tagalog noong 1882
Akda: Dasalan at Tocsohan
c) Graciano Lopez Jaena “Diego Laura”
- Unang pumatnugot sa pahayagang La Solidaridad
Akda: Fray Botod, La Hija del Praile
d) Antonio Luna “Taga-ilog”
- Tumulong sa pagtatag ng Kilusang Propaganda at
nagging heneral sa Pilipinas
Akda: Noche Buena, Se Diviertein
e) Mariano Ponce “Tikbalang Kalipilako”, “Ninang”
- Nagging mananaliksik ng kilusang Propaganda
Akda: Mga Alamat ng Bulakan
f) Pedro Paterno “Justo Desiderio Magalang”
- Isang iskolar, mananaliksik, nobelista sa Kilusang
Propaganda
Akda: Ninay, A Mi Madre
KKK
- Kataastaasan Kagalanggalangang Katipunan ng
mga Anak ng Bayan
- Pinamunuan ni Andres Bonifacio
- Utak ng Katipunan: Emilo Jacinto
Isinulat niya ang kartilya ng Katipunan sa
wikang tagalog. Ito ay parang vision ng KKK
Saligang Batas ng Biak-na-Bato (1896)
“Ang wikang Tagalog ang siyang magiging wikang
opisyal ng mga Pilipino” Artikulo 123 “…ang ituturo
sa elementarya ay wastong pagbasa, pagsasalita at
pagsulat ng wikang opisyal na Tagalog at mga
pangunahing simulain ng Ingles. Ang lalong mataas
na edukasyon ay bubuuin ng dalawang kurso ng
Ingles at dalawang kurso ng Pranses.”
Malolos Republic (1899)
Ang mga sumusunod ay mga probinsyon sa wika na
nakasaad sa Konstitusyong 1898:
1. nauunawaan ng mga Pilipino ang
pangangailangan ng isang katutubong wika sa
kanilang sariling identidad;
2. para sa praktikal na layunin sa panahong iyon,
nauunawaan din nila ang kahalagahan ng
pagpapanatili ng isang wikang opisyal; at
3. nakikita nila ang lumalaking impluwensiya at
halaga ng Ingles bilang isang lingua franca
(Catacataca at Espiritu: 2005)
Ang Pambansang Awit
- 1898 (Hunyo 5)- Kinomisyon ni Emilio Aguinaldo si
Julian Felipe, isang kilalang piyanista at kompositor
na taga-Cavite na lumikha ng isang martsa upang
mapag-isa ang damdamin ng mga Pilipino sa
paglaban sa mga mananakop na Espanyol.
Pinamagatan ni Felipe ang kaniyang nilikhang
martsa na “Marcha Filipino Magdalo’
- Hunyo 11-itinanghal ni Felipe ang musika sa harap
ni Aguinaldo at sa mga tinyente nito
- Hunyo 12- unang itinugtog ang pambansang awit sa
saliw ng bandang San Francisco de Malabon