Modyul Filipino 101

WMSU-ISMP-GU-031.
00
Effective Date: 24-JUNE-2020
WIKA AT KULTURA SA MAPAYAPANG LIPUNAN
KABANATA 1
_________________________________________________________________
ARALIN 1: BISYON, MISYON, MITHIIN AT LAYUNIN
Aralin 1
PANIMULA
Bawat organisasyon, kapisanan maging mga pamantasan ay mayroong bisyon,

misyon, tunguhin at layunin (VMGO) na isinasaisip at isinasapuso. Ito ang nagsisilbing
direksyon nais patutunguhan kaya napakahalagahang maging malinaw ang mga ito sa bawat
kasapi upang magkaroon sila ng iisang landas na tatahakin.
Ang Pampamahalaang Pamantasan ng Kanlurang Mindanao (WMSU) ay mayroon

ding inilahad na VMGO na nararapat lamang na sa simula pa lang ay maunawaan na ng mga
kasapi nito, lalo na ang mga mag-aaral at guro ng Pamantasang ito. Lahat ng mga kolehiyo ay
mayroong iisang bisyon at misyon na batay din sa Bisyon at Misyon (BM) ng ating
pamantasan. Ngunit bawat kolehiyo ay may mayroong magkakaibang mithiin at layunin na
nakaangkla naman sa BM ng WMSU.
Mga Layunin
Pagkatapos ng talakayan, ang mag-aaral ay inaasahang:
1. Naipaliliwanag sa sariling pag-unawa ang VMGO ng pamantasan.
2. Nakapagbibigay ng sariling paraan kung paano maisasagawa ang mga bagay na

nakalahad sa VMGO ng pamantasan.
3. Nasasabi ang kahalagahan ng pagkakaroon ng WMSU ng sariling VMGO.
4. Naisasaulo at naisasapuso ang bisyon, misyon ng WMSU, mithiin at layunin ng

kolehiyo.
BALANGKAS NG PAKSA
1
WMSU-ISMP-GU-031.00
Aralin 1: Bisyon, Misyon, Mithiin at Layunin (VMGO)
1.1 Bisyon ng WMSU
1.2 Misyon ng WMSU
1.3 Mithiin ng Kolehiyong Kinabibilangan
1.4 Layunin ng Departamentong Kinabibilangan
SUBUKIN NATIN!
Panuto: Batay sa ating naging talakayan sa VMGO, gumawa ng poster na nagpapakita ng

estado ng WMSU 10 taon mula ngayon. Maaaring digital o manual ang inyong gagawing
poster.
2
WMSU-ISMP-GU-031.00
Rubrik ng gawain:
Kategory 10 puntos 6 puntos 3 puntos Iskor

a
Kalinawan Napakalinaw ng Malinaw ang mensahe ng Hindi malinaw ang
ng mensaheng nabuong poster ngunit mensaheng
mensahe ipinaparating ng may kulang na elemento ipinaparating ng
nabuong poster nabuong poster
Lay –out Magkakaugnay Magkakaugnay ang mga Walang kaugnayan
at Disenyo ang mga grapikong ginamit ngunit ang mga grapikong
grapikong ginamit hindi masyadong ginamit at magulo
na nagbibigay ng mahusay ang ang mga disenyo
isang kahulugan pagkakadisenyo
PAG-ISIPAN MO!
Upang mas lalong mapahusay ang VMGO ng ating pamantasan, bumuo ng isa pang
bisyon at misyon ng ating pamantasan at mithiin at layunin ng inyong kolehiyo na sa iyong
palagay ay mahalagang makamit para sa lalong pagpapahusay ng kalidad ng edukasyon
tatamasahin ng mga mag-aaral na WMSU.
______Bisyon__________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_
______Misyon_________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
__
3
WMSU-ISMP-GU-031.00
______Mithiin_________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
__
_layunLayunin_________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
MAGBASA AT MAGNILAY-NILAY
Aralin 1 : Bisyon, Misyon, Mithiin at Layunin
WMSU Bisyon
Ang Pampamahalaang Pamantasan ng Kanlurang Mindanao ay magiging sentro ng kahusayan at

pangunahing institusyon sa paglinang ng mga kakayahang pantao at pananaliksik sa bansa at sa mga
rehiyon ng Timog-Silangang Asya nang may pagkilala ng mga bansa sa daigdig .
WMSU Misyon
Linangin ang isipan at moral na aspekto ng tao at makapagpabunga ng mga mag-aaral na

mahusay na sinanay, nilantad sa pag-unlad, at tumatanaw sa hinaharap bilang propesyunal na
may kakayahang teknikal para sa sosyo-ekonomiko, pulitikal at teknolohiya na pag-unlad ng
rehiyon at ng bansa. Pagsisiskapan nitong palawakin ang tagapagpauna ng karunungan at ang
mga tulong nito sa lipunan sa pamamagitan ng pananaliksik sa teknolohiya at mga agham
pampisikal at panlipunan.
4
WMSU-ISMP-GU-031.00
MGA MITHIIN SA KOLEHIYO NG MALALAYANG SINING
a. Maging sentro sa Pagpapahusay sa larangan ng Sining sa Komunikasyon at Humanidades

gayundin sa mga agham panlipunan ng Kanlurang Mindanao, ng bansa at ng global na
kumunidad.
b. Masanay ang mga mag-aaral na maging produktibong mamamayan at may sapat na
kabatiran sa kanilang tungkulin at pakikilahok sa komunidad, global na nakatutugon sa
mga isyung nakaaapekto sa kanila, sa bayan at sa komunidad.
c. Maiangat ang kakayahang ng mga mag-aaral sa bawat programa upang maihanda sila sa
makabagong mundo ng paggawa para sa mas mabuti at kapaki-pakinabang na kalidad ng
buhay.
d. Makapagbibigay ng oportunidad sa mga mag-aaral na malinang ang kakayahang
pangkomunikasyon at pagkamalikhain.
e. Makalilikha ng mga makabagong panlipunang siyentipiko na may kakayahan at hitik sa
mataas na panlipunang responsibilidad ayon sa kani-kanilang larangan ng espesyalisasyon
upang makatugon sa pangangailangan ng iba’t ibang lokal at global na komunidad.
f. Mapalakas ang kultura, moral, pisikal at ang kahalagahang ispiritwal ng mga mag-aaral sa
pamamagitan ng tamang pag-akay sa pagbibigay payo, interaksyon at inter-cultural
dialogue.
g. Mabigyang gabay ang mga mag-aaral na makagawa ng mga awtput sa pananaliksik at
ekstensyon na may kaugnayan sa kanilang larangan o espesyalisasyon.
h. Maibahagi ang kaalaman tungkol sa “gender sensitivity” at “eco-friendly environment” ng
mga mag-aaral upang magkaroon ng pangkalahatang panlipunang kabatiran sa lahat ng
sitwasyon.
5
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWIN NATIN!
A. Panuto ; Ipaliwanag ayon sa sariling pag-unawa ang Bisyon at Misyon ng WMSU.
BISYON :
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
____
MISYON
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
____
B. Ibigay ang Mithiin ng inyong sariling kolehiyo at ipaliwanag ito.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
6
WMSU-ISMP-GU-031.00
Ang Wika
Aralin 2
Panimula
Naranasan mo na bang makipag-usap sa di-kilala? O sa mga taong kilala sa

lipunan na may mataas na pinag-aralan? Paano naman sa mga taong di bihasa sa
paggamit ng wikang Filipino? Samakatuwid kailangan mong
malaman,maunawaan at matutunan ang wika upang kayo ay magkaintindihan.
Kung ito’y inyong napag-aralan, mapalawak mo na ang iyong kaalaman lalo na sa
kahalagahan ng wika sa pakikipag-komyunikeyt at pakikipag-ugnayan sa isang
tao.
Sa araling ito ay mapalalawak pa ang iyong kaalaman tungkol sa

mahalagang tungkulin ng wika sa bawat tao at ang kanyang paggamit nito upang
maayos nitong maipabatid ang kanyang saloobin sa kanyang kinakausap, lalo na
kapag ang isang indibidwal ay nakikisalamuha sa mga pangkat ng tao na may mga
iba’t ibang kultura. Lalo na’t ang kultura ay maituturing na komplikadong ideya
na nakapaloob sa kilos, galaw at iba pang anyo. At ang wika at kultura ay
maituturing na dalawang salita na nagsisilbing simbolo ng lipunan upang matuloy
ang identidad at pagkakakilanlan ng bawat tao sa lipunan.
7
WMSU-ISMP-GU-031.00
Mga Layunin
Pagkatapos ng talakayan, ang mag-aaral ay inaasahang ;
1. Nabibigyang depinisyon ang wika.
2. Napahahalagahan ang wika bilang mahalagang sangkap sa pakikipag-ugnayan at

pakikipagtalastasan ng bawat indibidwal.
3. Naiuugnay ang sariling karanasan tungkol sa mahalagang papel na

ginagampanan ng wika sa pakikipagkomyunikeyt sa ibang tao.
4. Naipaliliwanag ang pinagmulan ng wika ayon sa sariling pag-uunawa.
5. Naipaliliwanag ang iba’t ibang depinisyon ng wika
6. Naiuugnay ang sariling karanasan sa iba’t ibang teorya sa wika.
7. Nakapagbibigay ng sariling opinyon tungkol sa iba’t ibang pananaw sa wika.
________________________________________________
Balangkas ng Paksa
Aralin 2: Ang Wika
2.1 Wika
2.2 Pinagmulan ng Wika
2.3 Depinisyon ng Wika
2.4 Iba’t ibang Teorya sa Wika
2.5 Iba’t ibang Pananaw sa Wika
8
WMSU-ISMP-GU-031.00
SUBUKIN NATIN !
A. Panuto : Subukin natin kung natatandaan pa ninyo ang
kahalagahan ng wika sa bawat indibidwal sa pagkakaroon ng
maayos at mabuting ugnayan.
_____________ _______________
________________ ________________
________________ ________________
________________ ________________
________________ ________________
________________ ________________
________________ ________________
____________ __
WIKA
_______________
________________ ________________
________________ ________________
________________ ________________
________________ ________________
________________ ________________
________________ ________________
________________ ________________
________________ ________________
________________ __
9
WMSU-ISMP-GU-031.00
B. Panuto : Magbigay ng iyong konsepto tungkol sa wika.
WIKA _____________________________
_________________________
_____________________________
_________________________
_____________________________
_________________________
_____________________________
_________________________
______________________________
___________________________ ______________________________
___________________________ ______________________________
___________________________ ______________
______________
_________________________________ _________________________________
_________________________________ _________________________________
_________________________________ _________________________________
_________________________________ _________________________________
10
WMSU-ISMP-GU-031.00
PAG-ISIPAN MO !
Panuto : Mag-isip ng dalawang senaryo tungkol sa sariling karanasan na may

kinalaman sa mahalagang papel na ginagampanan ng wika sa
pakikipagkomyunikeyt sa ibang tao.
Gawain 1
SENARYO A
A. Panuto : Ipaliwanag sa sariling opinyon ang bawat pananaw ng
Awtor tungkol sa wika. Ilapat ang iyong sagot sa nakalaang
Espasyo ng T-chart.
SENARYO
SENAR B
11
WMSU-ISMP-GU-031.00
RUBRIKS
Pamantayan sa pagbibigay ng puntos sa pagsulat ng komposisyon, talata at sanaysay.
Napakahusay Katamtaman Di-gaanong

Pamantayan (5) (3) Mahusay Marka
(2)
Napakalinaw at Hindi gaanong Mahirap
1.Sistematiko at malinaw sistematiko ang malinaw at maayos maintindihan ang
paglahad ng ang pagkalahad ng ipinahahayag na
na pagkalahad ng detalye detalye detalye detalye
Angkop ang Hindi gaanong Walang ibinigay na
2.Kaangkupan sa nilalaman ng angkop ang bago at angkop sa
paksa nilalaman ng paksa nilalaman ng paksa
nilalaman ng paksa
Mahusay na Hindi gaanong Hindi mahusay ang
3. Pagsunod sa tuntuning nasunod ang nasunod ang ilang pagsunod sa
tuntuning tuntuning tuntuning
panggramatika panggramatika panggramatika panggramatika
Napakalinis at Maayos subalit Madumi at magulo
4.Kalinisan at kaayusan napakaayos ang hindi gaano malinis ang paraan ng
pagkakasulat ang pagkakasulat pagkakasulat
sa pagsulat
KABUUAN
Pamantayan sa pagbibigay ng puntos sa pagsagot ng mga pagsasanay .

(2)
Malinaw na Hindi gaanong Mahirap
1.Malinaw ang pagkalahad ng malinaw ang malinaw ang intindihin ang
pagkalahad ng pagkalahad ng ipinahahayag
detalye. detalye detalye na detalye
Nasunod nang Hindi gaanong Hindi nasunod
3. Nasunod nang wasto ang wasto ang nasunod ang ang panuto
panuto panuti
panuto
Napakalinis at Maayos Madumi at
4.Kalinisan at kaayusan sa napakaayos subalit hindi magulo ang
ang gaano malinis paraan ng
pagsulat pagkakasulat ang pagkakasulat
pagkakasulat
KABUUAN
12
WMSU-ISMP-GU-031.00
Gawain 2
Panuto: Basahin at unawain ang balita tungkol sa paglaho ng mga katutubong wika sa
Pilipinas. Mula rito, sumulat ng isang repleksiyong papel na may pamagat ng nauugnay
sa “Kahalagahan ng pagpreserba ng mga Katutubong wik
Paglaho ng mga Katutubong Wika sa Pilipinas, Layong pigilan

Anjo Bagaoisan, ABS-CBN News
Posted at Jul 30 2019 12:40 AM
Bukod sa wikang pambansang Filipino, kailangan ding panatilihing buhay ang mga
katutubong wika ng Pilipinas.Iyan ang ipinahayag ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF)
nang ilunsad ang pagdiriwang ng Buwan ng Wikang Pambansa ngayong taon na tema ang
"Wikang Katutubo: Tungo sa isang bansang Filipino".
Isinabay sa lingguhang pagtaas ng bandila sa pamahalaang-lungsod ng Maynila noong

Lunes ang pagsisimula ng taunang pagdiriwang, na ginaganap tuwing Agosto.
Ayon kay Virgilio Almario, Pambansang Alagad ng Sining para sa Panitikan at tagapangulo
ng KWF, unang pagkakataon ito sa kasaysayan ng pagdiriwang ng Buwan ng Wika na
bibigyang halaga rin ang mga katutubong wika.
Bukod sa mga wika na marami ang gumagamit gaya ng Cebuano, Iloko, at Bikol,
tahanan din ang Pilipinas ng mga wika gaya ng Ivatan na gamit sa Batanes, Kinaray-a sa
Antique, at Sama sa Tawi-Tawi.
"Nais natin pagpugayan at patunayan na mahalagang bahagi ng ating pagkabansa ang

mahigit 130 katutubong wika ng Pilipinas," ani Almario."Ang wika po kasi ang una at
pangunahing pamanang pangkultura ng sangkatauhan. Ito ang nagbibigay artikulasyon sa
ating nakaraan, sa ating kasaysayan ng mga tagumpay at pagkabigo. Nasa wika ang yaman ng
ating nakaraan na hitik sa katutubong karunungan."
Kaya ayon kay Almario, mahalagang alagaan ang mga wikang katutubo, na kabilang din sa
mga pinagbabatayan ng pambansang wika na Filipino.
"Kung hindi natin ito alagaan, nanganganib ito. At kung ating pababayaan, maaaring
maglaho pa nang tuluyan. Kapag naglaho ang isang wika, tila may isang tahanan o isang
bodega ng ating mga alaala at tradisyon ang nawawala at di na mababawi kailanman."Ayaw
nating mangyari ito."
https://news.abs-cbn.com/spotlight/07/30/19/paglaho-ng-mga-katutubong-wika-sa-pilipinas-
layong-pigilan
13
WMSU-ISMP-GU-031.00
Rubrik para sa Repleksiyong Papel
14
WMSU-ISMP-GU-031.00
ANG WIKA
2.1 Wika
Ang pinakamahalagang interes sa pag-aaral ng wika ay hindi ang wika mismo kundi ang
gamit nito, kung papaano ang wika nagpapakilala sa tao, ang sosyal niyang kaligiran, mga pangarap at
mithiin niya, persepsyon nila sa bawat isa, at ang sitwasyon sa lipunan na kung saan siya nabibilang.
(A.D. Edwards, 1979) .
Ang wika ay maituturing na isang espesyal na sistema ng komunikasyong oral at pasulat. Sa

aspektong ito, ang pagpapahayag ay nailalahad sa paraang berbal at di-berbal. Ito ay natututuhan sa
lipunang kanilang kinabibilangan at ang wikang natutuhan ay batay sa kultura ng lipunang kinalakhan.
2.2 PINAGMULAN NG WIKA
Saan nga ba nagmula ang wika? Paano nga ba nagkaroon ng wika ang mga tao sa sanlibutan?
Ito ang mga tanong na madalas na umuukilkil sa isipan ng bawat isa kung ang pag-uusapan ay
patungkol sa pinagmulan ng wika. Ayon sa iba’t ibang manunulat at teorista, ang may
pinakamatandang lahi ay ang mga Egyptian at maging ang kanilang wika ay kasing tanda na rin nila.
Mula sa aklat nina Fromkin, V.& R. Rodman (1983), ang lahat ng kultura ay may kani-
kanilang kuwento ng pinagmulan ng wika. Ayon naman kay Darsna Tyagi (2006), pinaniniwalaang
ang Son of Heaven na si Tien-Zu ang nagbigay ng wika at kapangyarihan. Sa bansang Hapon, si
Amaterasu ang tinaguriang manlilikha nila ng wika.
2.3 DEPINISYON NG WIKA
Ang wika ay nabigyan ng depinisyon ayon sa mga iba’t ibang awtor ;
Buensuceso- ang wika ay isang arbitraryong Sistema ng mga tunog o ponema na ginagamit ng
tao sa pakikipagtalastasan.
Caroll (1954) – ang wika ay isang Sistema ng mga sagisag na binubuo at tinatanggap ng
lipunan.
Edward Sapir (1949) – ang wika ay isang likas at makataong pamamaraan ng paghahatid ng
mga kaisipan, damdamin at mithiin.
Todd ( 1987 ) - ang wika ay isang set ng mga sagisag na ginagamit sa komunikasyon.
Tumangan, Sr. et al. (1997)- Ang wika ay isang kabuuan ng mga sagisag na panandang
binibigkas na sa pamamagitan nito ay nagkakaunawaan, nagkakaisa at nagkakaugnay-ugnay ang
isang pulutong ng mga tao.
2.4 IBA’T IBANG TEORYA SA WIKA

15
Ang pinagmulan ng wika ay may pinaniniwalaang mga teorya kung saan at
paano ito nagsimula ;
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWIN NATIN
GAWAIN 1
16
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : Ipaliwanag ang ipinahihiwatig sa ilustrasyon .
Tao
Wika Wika
Tao
Gawain 2
Panuto : Ibigay ang iyong sariling opinyon tungkol sa tanong.
1. Bakit ang wika ay maituturing na isa sa mga mahalagang sangkap sa pakikipag-

ugnayan at pakikipagtalastasan ng bawat indibidwal ?
___________________________________________________________
17
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
WMSU-ISMP-GU-031.00
Gawain 3
Ipaliwanag sa sariling pag-unawa ang pananaw ng mga awtor tungkol sa wika.
Mga Pananaw tungkol sa wika Paliwanag
1.Ayon kay Virgilio Almario, “Kung ano _______________________________________
18
WMSU-ISMP-GU-031.00
ang wika mo, iyon ang pagkatao mo.” _______________________________________

_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
2. Trudgill (2000) “Ang wika ay isang

panlipunang tungkulin ng tao”. _______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
3. Malinowski (1998 ), “ Wika ang

pangunahing kaisipan ng pagkakaisa at _______________________________________
pakikipagtalamitam ”. _______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
4. Tumangan Sr. et al. (1977), “Ang wika

ay isang kabuuan ng mga sagisag na _______________________________________
panandang binibigkas na sa pamamagitan _______________________________________
nito ay nagkakaunawaan, nagkakaisa at _______________________________________
nagkakaugnay-ugnay ang isang pulutong _______________________________________
ng mga tao”. _______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
RUBRIKS
Pamantayan sa pagbibigay ng puntos sa pagsulat ng komposisyon, talata at sanaysay .

(2)
19
WMSU-ISMP-GU-031.00

na pagkalahad ng detalye paglahad ng ang pagkalahad ng ipinahahayag na
detalye detalye detalye
nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
KABANATANG PAGSUSULIT
EEBAALWASYON BALWASYON
20
WMSU-ISMP-GU-031.00
Pangalan : ______________________________ Petsa : _____________

Kurso at Taon: ______________________________ Marka : _____________
I-PANUTO : Isulat sa patlang ang tamang sagot tugon sa ibinigay na pahayag o

pangungusap.
______________________1. Ang wika ay tumutukoy sa isang set ng mga hulwaran ng gawi

na pinag-aaralan o natututuhan at ginagamit sa iba’t ibang antas ng bawat kasapi ng pangkat
o komunidad.
______________________2. Ito ay maituturing na komplikadong ideya na maaaring
nakapaloob sa kilos,galaw, at iba pang anyo.
______________________3. Ang wikang ginagamit ng tao ay hindi lamang binibigkas na
tunog kundi, ito ay sinusulat din.
_________________________ 4. Ayon sa kanya, ang pinakamahalagang interes ng pag-aaral
ng wika ay hindi ang wika mismo kundi, ang gamit nito.
______________________5. Ang konseptong ito ay simbolikong natututuhan
______________________6. Ayon sa kanya, “ Kung ano ang wika mo, iyon ang pagkatao
mo “.
______________________7. Ipinalalagay sa teoryang ito na ang unang mga pananalitang
nalikha ay mga padamdam na nagpapahayag ng biglang sulak at masidhing damdamin
______________________8.Ang teoryang Tarara-boom-de-ay ay mga tunog na mula sa
_______na naging daan upang magsalita ang tao.
______________________9.Ayon sa teoryang ito,Ang wika ay nagmula sa mga ingay na
nilikha ng mga taong magkatuwang sa kanilang pagtatrabaho o puwersang pisikal.
_____________________10. Ang wika ay isang likas at makataong pamamaraan ng
paghahatid ng mga kaisipan , damdamin at mithii
II – PANUTO : Ipaliwanag ang mahalagang ambag ng wika sa tao. (5 pts.)
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
ANG WIKA SA LIPUNAN
________________________________________________________________________________
Aralin 3
INTRODUKSYON
21 kabanata ang kahalagahan ng wika sa bawat

Napag-aralan na sa nakaraang
tao at kung paano tayo makikipag-komyunikeyt at makikipag-ugnayan nang maayos
sa ibang tao.
WMSU-ISMP-GU-031.00
Sinasabing, ang
Balangkas ng Paksa
Aralin 3 – Ang Wika sa Lipunan
3.1. Pananaw sa Ugnayan ng Wika sa Lipunan
3.2. Sosyolingguwistika
3.3. Rehistro ng Wika 22
3.4. Argot
WMSU-ISMP-GU-031.00
_________________________________________________________________________________
SUBUKIN NATIN !
PANUTO : Sagutin ang mga sumusunod na tanong at ilapat ang iyong sagot sa
nakalaang espasyo ng T-Chart. ( Maaari ring gawing pasalita ang pagsagot sa tanong)
Mga Tanong Sagot
1.Paano mo mapahahalagahan ang wika _______________________________

bilang mahalagang sangkap sa pakikipag - _______________________________
ugnayan at pakikipagtalastasan ng bawat _______________________________
indibidwal sa lipunan. _______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
2. Bakit mahalaga ang wika sa tao ? Ano ang _______________________________
mahalagang ambag nito sa pagkakaroon ng _______________________________
mapayapang lipunan? _______________________________
_______________________________
_______________________________
PAG-ISIPAN MO !
PANUTO : Pag-isipan mo kung ano ang ipinahihiwatig sa ilustrasyon.
23
WMSU-ISMP-GU-031.00
WIKA LIPUNAN
TAO
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
B- PANUTO : Sumulat ng komposisyon o sanaynay tungkol sa mahalagang papel na

ginagampanan ng wika sa pagtamo ng mapayapang lipunan.
____________________________
___________________________________________________
24
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
WMSU-ISMP-GU-031.00
RUBRIKS

(2)
25
WMSU-ISMP-GU-031.00

nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
ANG WIKA SA LIPUNAN
26
WMSU-ISMP-GU-031.00
2.1 . PANANAW SA UGNAYAN NG WIKA AT LIPUNAN
Hindi na kaila sa ating lahat ang kabatirang ang wika at lipunan ay tuwirang
magkaugnay. Binanggit ni Wardhaugh (2006), na ang isang lipunan ay tumutukoy sa
grupo ng mga tao na magkakasama para sa isang tiyak na layunin o mga layunin. Dito,
ang lipunan ay isang komprehensibong konsepto subalit mahalaga ang komprehensibong
pananaw na ito sa kadahilanang, iba’t ibang uri ng lipunan ang nagbibigay ng direktang
impluwensiya sa wika o bise bersa. Sa pamamagitan nito, mahuhulma ang kabuluhan ng
wika sa paligid na kung anong wika ang sinasalita ng isang indibidwal sa lipunan.
2.2 . SOSYOLINGGUWISTIKA
Ayon kina Coupland at Kawokski (1997), ang sosyoligguwistika ay pag-aaral ng

wika sa mga konteksto ng lipunan nito at pag-aaral ng buhay panlipunan sa pamamagitan
ng linggwistika. Ito ay dulot ng impluwensiya ng lipunan sa isang tao sa pagtanggap nito
sa wika. Siyentipiko na mapag-aaralan ang wika bilang hiwalay na bagay sa gumagamit
nito. Ito ang gawain ng mga lingguwista.
Ang sosyolinggwista ay tungkol sa pagsisiyasat ng mga relasyon sa pagitan ng

wika at lipunan na may layuning sap ag-unawa sa istraktura ng wika at kung paano
gumagana ang mga wika sa komunikasyon (Wardhaugh,2006). Ang higit na tuon nito sa
wika bilang may direktang relasyon sa lipunan. Ito ay tinatawag na mikro-
sosyolinggwistika.
2.3. REHISTRO NG WIKA
Sa komunikasyon sa iba’t ibang disiplina, may angkop na pananalita at

espesyalisadong terminong dapat gamitin na partikular sa larangan. Halimbawa, iba ang
wika ng mga inhinyero, iba rin ang wika ng mga abogado at nasa hukuman, at iba rin ang
wika ng mga eksperto sa iba’t ibang larang. Ang uri ng wikang ito ay tinatawag na
27
rehistro. Nauukol ito sa layunin at paksa ayon sa larang na sangkot sa komunikasyon
(Nuncio, et al. 2016).
WMSU-ISMP-GU-031.00
28
WMSU-ISMP-GU-031.00
2.6. ANTROPOLOHIKONG LINGGWISTIKA
Ang antropolohikong linggwistika ay bahagi ng larang ng linggwistika na may

kinalaman sa lugar ng wika sa mas malawak na konteksto ng lipunan at kultura nito at
ang papel nito sa paggawa at pagpapanatili ng mga kultural na kasanayan at mga
panlipunang kaayusan. Sa aspektong ito, ang wika ay tinitingnan sa antropolohikal na
linggwistika sa pamamagitan ng lente ng antropolohikal na konsepto-kultura-upang
makita ang kahulugan sa likod ng paggamit, maling paggamit o hindi paggamit ng wika,
ng iba’t ibang anyo nito, mga rehistro at estilo.
2.7. ETNOLINGGWISTIKA
Ang etnolinggwistika ay nakatuon sa ugnayan ng wika at kultura sa pag-aaral

ng wika. Ipinahayag ni Underhill (2012), ito ay pag-aaral sa relasyon sa pagitan ng wika
at komunidad. Ang larang na ito ay may konotasyon kung pagbabatayan ang kasamang
salita nitong etnik o etniko na tumutukoy sa mga marhinal na grupo tulad ng Lumad,
Igorot, Merano at iba pa. Ayon pa sa kaniya, may dalawang konotasyon ang pang-uri na
etnik (sa etnolinggwistika) na iba dahil sa mga marhinal na grupo.
29
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWIN NATIN !
GAWAIN 1
PANUTO : Ipaliwanag ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga sumusunod at

bumuo ng Venn Diagram kung kinakailangan. (Para sa pangkatang gawain) .
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Sosyolinggwista at
______________________________________________________________________________
Sosyolohiya ng wika
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Argot at Balbal
________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Antropolohikal na linggwistika at
______________________________________________________________________________
Lingwistikang Antropolohiya
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
GAWAIN 2
PANUTO : Ibigay ang iba pang depinisyon ng mga sumusunod na termino.

30
WMSU-ISMP-GU-031.00
________________________________________________
________________________________________________
Jargon ________________________________________________
________________________________________________
____________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
Etnolinggwistika ________________________________________________
________________________________________________
____________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
Sosyolohiya ________________________________________________
________________________________________________
____________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
Linggwistika ________________________________________________
________________________________________________
____________________________________________
________________________________________________
Rehistro ng Wika ________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
____________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
Antropolohiya ________________________________________________
________________________________________________
____________________________________________
GAWAIN 3
PANUTO : Sumulat ng isang sanaysay tungkol sa ugnayan ng tao sa wika at lipunan .
31
WMSU-ISMP-GU-031.00
________________________________________
________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
32
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : Isulat ang salitang TAMA sa nakalaang patlang kung ang salitang may
salungguhit ay tugon sa ibinigay na pahayag. At kung ito’y mali, ibigay ang tamang sagot
_____________________ 1. Ang diyalektal na pagkakaiba ng wika ay nagaganap dahil sa

lugar ng tagagamit nito.
______________________2. Ang etnolingguwistika ay nakatuon sa pagkakaiba-iba ng wika
mula sa lipunan.
______________________3. Ang jargon ay set ng mga salita o ekspresyon na nauunawaan
ng mga grupong gumagamit nito na maaaring hindi nauunawaan ng mga taong hindi kasali sa
grupo o hindi pamilyar sa propesyon.
______________________4. Nakatuon sa makro-sosyolingguwistika ang ugnayan ng
lipunan. Proponent ng larang na ito sa ugnayan ng wika at lipunan ay ang kilalang iskolar na
si Kaworkski (1997).
______________________5.Ang sosyolohiya ng wika ay may kaugnayan din sa
sosyolingguwistika. Kung ang hanap ng larang na ito ay makahanap ng kultural nap ag-
unawa sa likod ng pag-uugali sa wika, ang sosyolingguwistika naman ay tumitingin sa wika
bilang panlipunang institusyon na nagdadala ng panlipunang interaksiyon. ( Magracia,
2008).
______________________ 6. Ayon kay Huffana 2008, sa etnolingguwistika, ugnayan ng
______________________ 7.wika at kultura ang tugon ng larang na ito sap ag-aaral ng wika.
Ang sosyolinnuwistika ay pag-aaral ng wika sa mga konteksto ng lipunan nito at ang pag-
aaral ng buhay panlipunan sa pamamagitan ng ekokritisismo.
______________________ 8.Ayon kay Coupland, ang isang lipunan ay anumang grupo ng
mga tao na magkakasama para sa isang tiyak na layunin o mga layunin.
_______________________9. Sa pagitan ng mga tagapagsalita ng anumang wika, mayroong
pagkakaiba-iba sa paraan ng ginagamit nila ang kanilang wika. Ito ay tinatawag na
struktural ng wika.
_______________________10.Pinutol ni Duranti 2009 ang dimarkasyon nang ginamit niya
ang terminong lingguwistikang antropolohiya upang tukuyin ang pagdulog antropolohikal
sap ag-aaral ng wika.
IKALAWANG BAHAGI
PANUTO : Ipaliwanag ang mga sumusunod at magbigay ng halimbawa. (5 pts).
1. Sosyolinggwistika – _________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
2. Antropolohiya ng Wika – _____________________________________________

__________________________________________________
__________________________________________________
3. Etnolinggwistika - ___________________________________________________
___________________________________________________
__________________________________
RUBRIKS
Pamantayan sa pagbibigay ng puntos sa pagsulat ng komposisyon, talata at sanaysay.
33
WMSU-ISMP-GU-031.00

(2)
nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN
Pamantayan sa pagbibigay ng puntos sa pagsagot ng mga pagsasanay.

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
MGA ESTRUKTURA NG WIKA SA LIPUNAN

-------------------------------------------------------------------------------------------
34
WMSU-ISMP-GU-031.00
____________________________________________
Aralin 4
PANIMULA
Sinasabing, may maraming mga posibleng relasyon sa pagitan ng

wika at lipunan. Isa na rito ang panlipunang istruktura na maaaring
makaimpluwensiya o kumilala ng lingguwistikong estruktura o pag-uugali. Isang
halimbawa nito ay ang ating bansa na binubuo ng iba-ibang wika na sinasalita dahil
sa anyo nito na pulo-pulo. Sa bawat pulo o lugar ng bansang Filipinas ay may kani-
kanilang wikang ginagamit o sinasalita. Ang mga wikang ito ay may mga barayti na
ginagamit na sumasalamin sa kanilang kinabibilangang rehiyon, sosyal o etnikong
pinagmulan. Isa pa, ang Filipinas na sinakop ng ilang taon ay naging dahilan din
upang makabuo ng wika o makapagpaunlad ng wikang pinaghalo na wika ng mga
mananakop at wikang bernakular. Halimbawa nito ay ang wikang Chabacano ng
Lungsod Zamboanga. Ang nabuong wikang ito ay dala ng impluwensiya ng
dayuhang sumakop sa bansa tulad ng Kastila noong unang panahon.
_________________________________________________________________________________
MGA LAYUNIN
Pagkatapos ng talakayan, ang mga mag-aaral ay inaasahang ;
1. Naibibigay ang depinisyon ng mga terminong kaugnay sa estruktura ng wika sa

lipunan : Diyalekto, idyolek, taboo, yufemismo, lingua franca , pidgin, creole at
speech community.
2. Nauunawaan ang panlipunang estruktura ng wika .
3. Naipaliliwanag ang pagkakaiba at pagkakatulad ng bilinggwalismo at

multilinggwalismo .
4. Natatalakay ang mahahalagang gamit ng wika sa lipunan.
5. Napahahalagahan ang wikang Filipino sa lipunan.
35
WMSU-ISMP-GU-031.00
SUBUKIN NATIN !
PANUTO : Magtala ng mga wikang/diyalektong sinasalita ng mga tao sa Lungsod Zamboanga.

Pumili ng mga wikang alam mong isalita o kaya’y wikang ginagamit mo sa mga taong iyong
nakasalamuha. Ipaliwanag kung paano nagkakatulad o kaya’y nagkakaiba ang mga wikang ito.
Isulat sa kahon ang iyong paliwanag.
I – Mga wikang sinasalita sa Lungsod Zamboanga
1. 6.
2. 7.
3. 8.
4.
9.
5. 10.
II – Pagpapaliwanag
PALIWANAG
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
36
WMSU-ISMP-GU-031.00
PAG-ISIPAN MO ! (CMO 1 S.2019)
PANUTO : Ibigay ang iyong opinyon sa mga sumusunod na termino ;
_____________________________________________
_____________________________________________
Lingua Franca _____________________________________________
_____________________________________________
____________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
Diyalekto ______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
Speech community ______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
Idyolek
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
Yufemismo ______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
37
WMSU-ISMP-GU-031.00
RUBRIKS

(2)
nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
38
WMSU-ISMP-GU-031.00
MGA ESTRAKTURA NG WIKA SA LIPUNAN
3.1. PANLIPUNANG ESTRUKTURA NG WIKA
Sinasabing, ang wikang ating sinasalita ay may taglay na lakas at puwersa.

Maihahalintulad ito sa isang malakas na agos ng ilog na dumadaloy kapag ang isang tao ay
nagsasalita na kung ito man ay gagamitin nang tama, ay maaaring tumino sa damdamin,
tumatak sa isipan, makakuha ng atensiyon at makalilikha ng isang puwersa na lalong
magpalakas sa wika. Dahil sa kapangyarihang taglay nito sa larang ng pakikipagtalasatasan ay
nagagawa nating magtanong, magpaliwanag, magbigay ng mga paglalarawan, magpasaya,
magpahayag at iba pa (Gonzalvo, 2016). At dahil din sa wika, natutukoy ang pagkakakilanlan
ng bawat tao sa lipunan na kanyang ginagalawan.
Nabanggit na sa naunang pahina na may maraming mga posibleng relasyon sa pagitan

ng wika at lipunan. Isa na rito ang estruktura ng wika na maaaring makaimpluwensiya sa
linggwistikong estruktura nito. Ang mga nabuong wika sa lipunan na dulot ng pananakop ng
mga dayuhan ay ipinaliliwanag ng mga sumusunod na salik sa ibaba.
3.2. DIYALEKTO
Dayalek ang tawag sa mga wikang nabuo mula sa mga pangunahing wika ng isang
lalawigan na kadalasang sinasalita sa iba’t ibang baying nasasakupan ( Gonzalvo, 2016).
Ito rin ay uri ng pangunahing wika na nababago, nagbabago o nagiging natatangi dahil
ginagamit ito ng mga taong nasa ibang rehiyon o lokasyon. Isang halimbawa nito ay ang
Tagalog na nanganak ng uri o barayti tulad ng Tagalog-Batangas, Tagalog-Cavite, Tagalog-
Maynila at iba pa (Nuncio, et al. 2016).
3.3. IDYOLEK
Taglay ng wikang ito ang pansariling katangian sapagkat persona ang paggamit nito
( Gonzalvo, 2016). Ayon kay Nuncio, et al. (2016), ang idyolek ay ang natatangi at
espisipikong paraan ng pagsasalita ng isang tao. Kadalasan, ating nakikilala o nagiging marka
ito ng pagkakakilanlan ng isang tao. Isang halimbawa nito ay ang paraan ng pagsasalita ni Kris
Aquino.
Bawat indibidwal ay may kaniya-kanyang paraan sa pagsasalita subalit wala sa kanila

ang nagsasalita nang magkatulad na magkatulad. Ang dahilan ng pagkakaiba ay sa edad,
kasarian , kalagayang pisikal, personalidad, lugar na pinanggalingan at marami pang ibang
salik na naging dahilan ng mga paraang ito sa kanilang pagsasalita.
3.4. TABOO
39
Sa lipunan, may mga salitang tinatawag na taboo . Ito ay mga salitang bawal gamitin o
hindi maaaring gamitin sa isang pormal na usapan sa lipunan. Kung ang gawain ay taboo, ang
paggawa nito ay isa ring taboo kung nakikita ng karamihan. Ipinagbabawal ang paggamit nito
WMSU-ISMP-GU-031.00
3.7. LINGUA FRANCA, PIDGIN AT CREOLE

40
a.) Ang Lingua Franca ay ang paghahanap ng komon o wikang alam ng mga taong may
iba’t ibang sinasalitang wika upang magkakaunawaan. Mula sa UNESCO, ito ay wikang
WMSU-ISMP-GU-031.00
BILINGGWALISMO AT MULTILINGGWALISMO
Bilinggwalismo - ito ay tumutukoy sa

41taong nakapagsasalita ng dalawang wika. Kung
pagbabatayan ang pagpapakahulugan ni Bloomfield (1935), hindi lamang sapat ang
makapagsalita sapagkat ang kanyang pananaw dito at ang paggamit ng dalawang wika tulad ng
katutubong wika.
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWIN NATIN !
42
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWAIN 1
PANUTO : Batay sa sariling pag-unawa, ipaliwanag ang mga sumusunod ;
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
Pagkakaiba ng _______________________________________________
bilinggwalismo at _______________________________________________
multilinggwalismo _______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
___________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
Ang wika tungo sa _______________________________________________
pagtamo ng _______________________________________________
kapayapaan _______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
Gamit ng wikang
_______________________________________________
Filipino sa lipunan
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________
GAWAIN 2
43
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : Magbigay ng mga halimbawa ng salitang Taboo sa kolum A

at ang katumbas nito sa salitang yufemismo na nasa kolum B.
KOLUM A KOLUM B
1.
2.
3.
4.
5.
GAWAIN 3
PANUTO : Mag-isip ng isang senaryo na gamit ang iba’t ibang estruktura ng wika sa
pamamagitan ng pagbuo ng script.
Karagdagang Gawain :
44
WMSU-ISMP-GU-031.00
A. Ipaliwanag ang mga sumusunod;
Ang kahalagahan ng wikang filipino sa lipunang Filipino
1. Binibigkis ng wikang Filipino ang mga Pilipino .
2. Tumutulong ito sa pagpapanatili ng kulturang Pilipino.
3. Sinasalamin ng wikang ito ang kulturang Pilipino.
4. Inaabot nito ang isip at damdamin ng mga Pilipino.
5. Sinisimbolo ng wikang Filipino ang pagka-Pilipino .
B. Magsaliksik tungkol sa saligang batas na nagpapatupad ng Bilingguwalismo at

Multilingguwalismo sa Sistema ng edukasyon.
45
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : Punan ng nawawalang kataga ang patlang upang mabuo ang diwa ng
pangungusap.
_____________________________ 1. May maraming mga posibleng relasyon sa pagitan ng

wika at kultura. Isa na rito ang ________________ na maaaring makaimpluwensiya o
kumilala sa lingguwistikong istruktura at pag-uugali.
_____________________________ 2. Ang _______________ na ginagamit ay sumasalamin
sa kinabibilangang rehiyon, sosyal o etnikong pinagmulan ng mga tao.
_____________________________ 3. Ang ________________ ay ang hiwalay nap ag-uusap
sa pagitan ng mga pangkat sa isang partikular na lugar o bansa.
_____________________________ 4. Ang _____________ ay barayti ng wikang nalilikha
ng dimensyong heograpiko. Ito ay tinatawag ding wikain at ginagamit sa isang partikular na
rehiyon.
_____________________________5. Ang _____________ ay ang pekyulyaridad sa
pagsasalita ng isang indibidwal. Maaaring sa tono, mga salitang gamit o sa estilo ng kanyang
pagsasalita atbp.
_____________________________6. Ang _____________ ay salita o parirala na panghalili
sa salitang taboo o mga salitang hindi masabi.
_____________________________7. Ang grupo ng mga tao na may iisang wika na
ginagamit at hindi lamang sa pansamantalang pagsasamahan sapagkat kolektibo ang lahat ng
kanilang gawi gaya ng paraan ng pagsasalita, pananamit, pananaw-mundo atbp. Dito nabuo
ang _____________ .
_____________________________8. Ayon sa paliwanag ni Wardhaugh (2006), ang
______________ ay maituturing bilang mga katangian ng wika na ginagamit ng isang
pangkat upang makamit ang pagkakakilanlan ng grupo, at ang pagkakaiba ng grupo mula sa
iba pang mga nagsasalita.
____________________________ 9. Ang ________________ ay wikang ginagamit ng mga
taong may iba-ibang unang wika upang mapadali ang komunikasyon sa kanilang pagitan.
____________________________ 10. Ang ______________ ay bunga ng dalawang lipunan
na may mga wikang hindi magkakalapit o unintelligible languages ngunit kailangan ng
pakikipag-ugnayan sa isa’t isa dahil sa tiyak na limitado o natatanging layunin.
II – Panuto : Isulat ang salitang TAMA kung tama ang isinasaad sa pangungusap at
MALI kung ang pahayag ay mali.
__________________11. Limitado ang bokabularyo ng pidgin.

__________________12. Ayon kina Zalzman, Stanlaw at Jant, walang kultura sa isang
lipunan na pareho sa lahat ng mga miyembro nito.
__________________13. Pidgin ang komon o wikang alam ng mga taong may iba’t ibang
sinasalita.
__________________14. Creole ang wikang napaunlad mula sa paidgin.
__________________15. Komunikasyon ang isa sa mga manipestasyon sa ugnayan ng wika
at lipunan.
RUBRIKS
46
WMSU-ISMP-GU-031.00

(2)
nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
KABANATA 2
ANG KULTURANG PILIPINO
47
WMSU-ISMP-GU-031.00
Aralin 5
_______________________________________________________________________________
PANIMULA
Ang bawat indibidwal ay may natatanging kaugalian at katangian na

bukog-tangi o kakaiba sa ibang indibidwal. May sarili siyang pamamaraan sa
kanyang ikinikilos, pananalita at nakagawiang gawin upang matamo ang kanyang
mga mithiin sa buhay. Natututuhan niyang makihalubilo sa iba na gamit ang
sariling wika at paraan ng pakikitungo sa iba. Sa aspektong ito, kultura ang
nagpapakilala sa kaniyang identidad bilang tao upang mabuhay sa mundong
ibabaw. Ang anumang katangian, kaugalian, paniniwala at ikinikilos ay
maituturing na kultura.
Mula sa pagkasilang ng isang indibidwal, kasapi na siya sa komplikadong

sosyal na grupo. Ang kaniyang pakikipamuhay sa lipunang kinabibilangan ay
isang mahalagang pangangailangan para makamit ang kanyang mga pangarap sa
buhay. Dahil dito, naging kasangkot na siya sa lipunan ng kanyang pamilya, sa
mundo ng kanyang mga kalaro o ibang batang kanyang nakakasalamuha at
maging sa malawak na tatahaking buhay kasama ang ibang tao. Sa pagmulat ng
kanyang isipan, kasali na rin siya sa lipunan ng kanyang mga kamag-aral,
kasamahan sa trabaho at ang pag-adap ng banyagang kultura kung siya man ay
mapalad na makarating sa ibang bansa. Upang matamo ang mapayapang sosyal
na pakikitungo, kailangan niyang alamin at maunawaan ang kultura ng iba.
48
WMSU-ISMP-GU-031.00
MGA LAYUNIN
1. Nabibigyang kahulugan ang kultura.
2. Napahahalagahan ang sariling kultura .
3. Nakapagbibigay ng halimbawa ng mga kulturang Pilipino.
4. Napahahalagahan ang kultura ng iba .
5. Nasusuri ang pagkakatulad ng mga kultura ng mga katutubong pangkat sa

Mindanao.
6. Natutukoy ang mga paraan ng pakikitungo sa ibang indibidwal na may

ibang kultura.
_____________________________________________________
BALANGKAS NG PAKSA
KABANATA 2
Aralin 1 – Ang Kulturang Filipino
1.1 . Kahulugan ng Kultura
SUBUKIN NATIN !
49
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : Basahin ang mga sumusunod na senaryo at sagutin ang tanong na nasa ibaba
nito. Maaari ring gawing pasalita ang kanilang sagot.
Senaryo A.
Bagong salta ka sa isang pamayanan na pinaninirahan ng mga tao

na may kakaibang kultura. Ang kulturang ito ay wala sa kinagisnan
mong kultura.
1. Panno ka makikitungo sa kanila?

2. Paano ang iyong paraan upang makuha mo ang kanilang loob
upang kayo ay magkakasundo?
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
Senaryo B.
Naimbitahan ka ng iyong kaibigan sa kanilang salusalo. May

naobserbahan kang kakaibang kultura habang ika’y
nakikisalamuha sa kanilang pamilya. Ang kulturang ito ay hindi
mo nakasanayang gawin.
1. Ano ang iyong gagawin?
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
________________________
_________________________________________________________________________________
50
WMSU-ISMP-GU-031.00
A. PANUTO : Mag-isip ng tatlong senaryo na may kinalaman sa pagpapahalaga sa

sariling kultura at kultura ng iba.
1. Senaryo A :
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
__________________________________
2. Senaryo B :
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
__________________________________
3. Senaryo C :
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
__________________________________
B. PANUTO : Ibigay ang kahulugan ng Kultura ayon sa iyong sariling opinyon o

konsepto.
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
_________
___________________________________________
KULTURA ___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
51
WMSU-ISMP-GU-031.00
RUBRIKS

(2)
nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
52
WMSU-ISMP-GU-031.00
ANG KULTURANG PILIPINO
1.1. KAHULUGAN NG KULTURA
Ang salitang kultura ay may katumbas na salitang “kalinangan” na may salitang-

ugat na linang (culture) at linangin (to develop/ to cultivate). Kung kaya, ang kultura o
kalinangan ay siyang lumilinang at humuhubog sa pag-iisip, pag-uugali at gawain ng tao
( Timbreza, 2008).
Sang-ayon kay Edward Burnett Tyloy na tinaguriang Ama ng Antropolohiya,

ang kultura ay isang kabuuang kompleks na may malawak na saklaw sapagkat kabilang
dito, ang kaalaman, paniniwala, sining.
Ipinahayag ni Leslie A. White, ang kultura ay isang organisasyong phenomenal na

sumasaklaw sa aksyon at iba pang mga kasangkapan, ideya, kilos at valyu.
Iba pang kahulugan ng kultura ayon sa iba’t ibang awtor ;
a.Hudson (1980) - binigyang kahulugan ang kultura bilang socially achieved knowledge.
b.Ward Goodenough (2006) - Ayon sa kanya, ang kultura ay naituturing na patterns of

behaviour (way of life) at patterns for behavior (designed for that life).
c.Timbreza (2008) - Ang kultura ay kabuuan ng mga natamong gawain, mga natutuhang
huwaran ng pag-uugali at mga paraan ng pamumuhay sa isang takdang panahon ng isang
lahi o mga tao
53
WMSU-ISMP-GU-031.00
MGA KATUTUBONG PANGKAT
Sa Cotabato nakatira ang mga

T’Boli. Gumagawa sila ng tela
para sa mga damit mula sa
T’Nalak na hinabi mula sa hibla
ng abaka. Maaaring magasawa
ng marami ang mga lalaki,
Ang mga Maranao o
nagpapalagay ng tatu o hakang
Meranaw ay nakatira sila sa
ang mga babae. Ang kanilang
paligid ng lawa ng Lanao. Ang
ikinabubuhay ay pangangaso,
kahulugan ng “ranao” ay lawa
pangingisda, at pangunguha ng
kung saan hinango ang kanilang
otabato mga prutas sa kagubatan.
pangalan. Ang Marawi ang
tinaguriang lungsod ng mga
dugong bughaw ng Maranao.
Buo pa rin at hindi nai-
impluwensiyahan ang kanilang
kultura katulad ng disenyo ng
damit, banig at sa kanilang mga
kagamitang tanso.
54
WMSU-ISMP-GU-031.00
Ang mga Tausug na nakatira

malapit sa dagat ay mga
mangingisda, at magsasaka
naman ang mga nasa loobang
bahagi. Naninisid ng perlas na
kanilang ipinangpapalit ng
tanso at bakal sa mga taga
Borneo at ng pagkain sa mga
magsasaka. Ang kalakalang ito
ang nagdala ng Islam sa Sulu.

Ang mga Sama-Badjao ay
naninirahan sa Sulu. Sama ang
kanilang wika. Nakaira sila sa
bangkang-bahay na may iisang
pamilya na binubuo ng dalawa
hanggang tatlongpu.
Pangingisda ang pangunahin
nilang hanapbuhay. Gumagawa
din sila ng mga Vinta at mga
gamit sa pangingisda tulad ng
lambat at bitag. Karamihan sa
mga Badjao ay mga Muslim.
55
WMSU-ISMP-GU-031.00

Ang mga Subanen ay
matatagpuan sa kabundukan ng
Zamboanga del Norte at
Zamboanga del Sur.
Kayumanggi ang kanilang
kulay at may makapal at maitim
na buhok. Naniniwala sila na sa
iisang ninuno lang sila
nagmula.

Ang mga Bagobo ay
matatagpuan sa mga baybaying
golpo ng Davao. Maputi ang
kutis at kulay mais ang
kanilang buhok na may natural
na kulot. Napapangkat sa tatlo
ang tradisyunal na lipunan ng
mga Bagobo. Ang Bayani, ang
Mandirigma, at ang pinuno ng
mga ito ang Datu na
tumatayong huwes, nag-aayos
ng gulo at tagapagtanggol ng
tribo.
56
WMSU-ISMP-GU-031.00
Ayon sa mga Yakan ng Basilan, noong

1970’s sa panahon ng Batas Militar,
karamihan sa mga Yakan ay
naninirahan sa mga malalayong bundok
upang makaiwas sa mga kaguluhang
nagaganap sa mga kabayanan. Dahil
dito, sila’y tinatawag noong mga
“Yakan Puntukan” na
nangangahulugang mga taong bundok.
Kaya naman nabanggit din ng mga
Yakan na kilala din sa pagtatanim o
pagsasaka kung saan ito na ang
pangunahing hanapbuhay ng mga
Yakan sa Basilan hanggang sa
kasalukuyan. Pinatotohanan ito sa
artikulo ni Gorlinski sa Britannica
Encyclopedia kung saan sinabi niyang
ang mga Yakan ay tinatawag na inland-
dwelling agriculturalists kung saan sila
ang orihinal na tagatustos ng mga bigas
sa mga Tausug at Sama na mga
pangkat-etnikong naninirahan din sa
probinsiya ng Basilan at ilan pang
mga kalapit na isla sa rehiyon.

Ang mga Mangyan ay nakatira
sila sa liblib na pook ng
Mindoro. Kumukuha sila ng
ikinabubuhay sa kagubatan,
pangisdaan at kalakal sa
Mindoro. Sinaunang alpabeto
ang gamit sa pagsulat ng mga
pagpapantig. Ang ambahan ang
kanilang panitikan na napanatili
sa pamamagitan ng pag-ukit
nito ng kutsilyo, mga
kagamitan at sa mga lalagyan
ng nganga.
57
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWIN NATIN !
GAWAIN 1
PANUTO : Ipaliwanag sa sariling ideya ang mga katagang binanggit ng mga awtor sa
kanilang pagpapakahulugan sa kultura.
______________________________________
______________________________________
HUDSON (1980) ______________________________________
______________________________________
“Socially achieved knowledge” ______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
____________________________________
______________________________________
______________________________________
WARD GOODENOUGH (1980) ______________________________________
______________________________________
“Patterns of behavior (way of life) . ______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
____________________________________
______________________________________
LESLIE A.WHITE ______________________________________
______________________________________
“Organisadong phenomena na ______________________________________
sumasaklaw sa aksyon.” ______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
____________________________________
58
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWAIN 2
PANUTO : Sumulat ng isang sanaysay tungkol sa “ Mahal ko, kultura ko”.
______________________________________________
____________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
59
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWAIN 3 (CMO 2 S.2019)

PANUTO : Magtala ng mga bagay na iyong nakagawian bilang bahagi ng inyong
Kultura. Ilarawan at ipaliwanag ito ayon sa sariling saloobin.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
____
60
WMSU-ISMP-GU-031.00
Gawain 4
Panuto: Gamit ang Venn Diagram, suriin ang mga pagkakaiba, pagkakatulad at kahalagahan
ng pagpreserba ng mga kultura ng mga katutubong pangkat.
Pagkakaiba Pagkakatulad Kahalagahan
61
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : Hanapin sa loob ng kahon ang tamang sagot at ilapat ito sa nakalaang patlang
bago ang bilang.
a. Hudson (1980) f. kalinangan

b. Ward Goodenough (2006) g. Salazar (1996)
c. Timbrea ((2008) h. cognition
d. Edward B. Tylor i. Donna M.Golnick
e. Leslie A. White j. kultura
_________________________ __ 1. Ang salitang kultura ay may katumbas na ____

_______________________ 2. Ay nagsabing ang kultura ay isang organisadong phenomena
na sumasaklaw sa paraan ng pag-uugali.
_______________________ 3. Ang kultura ay kabuuan ng mga natamong gawain, mga
natutuhang huwaran ng pag-uugali at mga paraan ng pamumuhay sa isang takdang panahon.
________________________4. May kulturang ginagawa o sinusunod dahil iyon ang
kinagisnan ng isang grupo o pangkat.
________________________5. Nakuha ang kultura sa mga kasamahan na nasa paligid
lamang.
________________________6. Ang kultura ay ginagamit para sa maayos na paraan ng may
kapangyarihan at mga makapangyarihang tao.
________________________7. Walang kulturang hindi dala ng isang wika bilang saligan at
kaluluha na siyang bumubuo, humuhubog at nagbibigay-diwa sa kulturang ito.
________________________8. Ito ay ang pagkaalam sa lahat ng bagay na magbibigay-
patnubay sa tao na pagkilala niya sa kapaligiran at sa ibang tao.
________________________9. Ang kultura ay isang kabuuang kompleks na may malawak
na saklaw.
________________________10. Ito ay nagpapakilala kung sino at ano tayo.
II- PANUTO : Basahin ang senaryo na nasa ibaba. At ibigay ang iyong tugon sa tanong . (5
pts)
Senaryo :
Inatasan ka ng iyong guro na magsagawa ng pananaliksik tungkol sa kultura ng mga

katutubo partikular sa mga katutubong Sama Badjao . Nabatid mo sa iyong sarili na ang
kanilang kultura ay ibang-ibang sa kulturang iyong kinamulatan at nakasanayan.
1. Ano ang dapat mong gawin upang makuha mo ang kanilang loob na makipag-
cooperate sa datos na iyong kailangan para sa iyong pananaliksik? Magbigay ng 5
paliwanag.
62
WMSU-ISMP-GU-031.00
RUBRIKS

(2)
nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
63
WMSU-ISMP-GU-031.00
KATANGIAN, MANEFESTASYON, AT MGA

KOMPONENT NG KULTURA
Aralin 6
_________________________________________________________
PANIMULA
Nabanggit na sa mga naunang aralin na ang Pilipinas ay kilalang bansa na hitik

o mayaman sa kultura. Sinasabing, ang kultura ay repleksyon ng ating pagkatao sapagkat
sa pamamagitan ng kultura na mayroon tayo ay nakikilala kung anong klase ng pagkatao
mayroon ang isang indibidwal. Ang bawat gawi, kilos , paniniwala, paraan ng pakikitungo,
pananamit, pananalita at maging ang ating estilo sa anomang gawain ay bahagi ng ating
kultura.
Katulad din ng isang tao na may mga katangian na nagpapabatid ng kaniyang

pagkatao, ang kultura ay may mga katangian din kung paano ito natututuhan, naibabahagi,
naaadap at ang pagiging dinamiko nito. Ang kultura ay sadyang natututuhan kapag tayo
mismo ay may pagkukusang matututuhan ang anomang kultura lalo na kung ito ay may
mabuting naidudulot sa atin. Minsan naman, kailangan nating mapag-aaralan o alamin ang
kultura ng iba upang makamit ang kapayapaan. Ang pag-adap natin ng ibang kultura ay
magsisilbing daan upang makamit ang pagkakaunawaan, pagkakaisa tungo sa mapayapang
lipunan.
Sa araling ito, ay tatalakayin ang tungkol sa katangian, manifestasyon, mga

komponent ng kultura, kultura at ang grupo, Pandaigdigang hulwaran ng kultura , mga
alternatibo, pagtingin ng ibang tao sa sariling kultura at kultura ng iba, kultural na
katangian ng ibang tao at katangiang komunikatibo ayon kina Hofstede at Triands.
64
WMSU-ISMP-GU-031.00
MGA LAYUNIN
1. Natutukoy at natatalakay ang mga katangian ng kultura.
2. Napahahalagahan ang manefestasyon ng kultura sa pagtamo ng pagkakaunawaan at

pagkakaisa tungo sa mapayapang lipunan.
3. Natatalakay ang mga komponent ng kultura
4. Naisasapuso ang pagpapahalaga sa pagtingin ng ibang tao sa sariling kultura at kultura

ng iba.
5. Napahahalagahan ang kultural na katangian ng ibang tao, kultura at ang grupo at mga
alternatibong kultura.
_______________________________________________________
BALANGKAS NG PAKSA
ARALIN 2 – KATANGIAN, MANIFESTASYON AT MGA KOMPONENT NG

KULTURA
2.1. katangian ng Kultura
2.2. Manefestasyon ng Kultura
2.3. Mga Komponent ng Kultura
2.4. Kultura at ang Grupo
2.5. Pandaigdigang Hulwaran ng Kultura ( Universal Pattern of Culture )
2.6. Alternatibo / Mga Alternatibo
2.7. Pagtingin ng ibang Tao sa Sariling Kultura at Kultura ng Iba
2.8.Kultural na Katangian ng Ibang Tao
2.9.Katangiang Komunikatibo ayon kina Hofstede at Triands
65
WMSU-ISMP-GU-031.00
SUBUKIN NATIN !
A. PANUTO : Gumuhit ng icons o graphics na sumusimbolo ng iyong pagkatao. Sumulat

ng maikling talata tungkol sa larawan.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
66
WMSU-ISMP-GU-031.00
PAG-ISIPAN MO! !
PANUTO : Sagutin ang mga sumusunod na tanong sa T-chart.
MGA TANONG SAGOT
1.Ano-anong kultura ang iyong

pinaiiral? Pangatwiranan.
2.Alin sa mga kulturang ito ang inadap

mo sa ibang kultura? Pangatwiranan.
3.Paano mo pahahalagahan ang iyong

kultura? At maging ang ibang kultura?
67
WMSU-ISMP-GU-031.00
RUBRIKS

(2)
nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
68
WMSU-ISMP-GU-031.00
KATANGIAN, MANIFESTASYON AT MGA KOMPONENT NG KULTURA
2.1 . KATANGIAN NG KULTURA
1. Natutuhan ( Learned )
May dalawang proseso ng pakikipag-interak ng tao sa isang lipunan : a) enculturasyon at b.)

sosyalisasyon. Ang enkulturasyon ay isang proseso ng pagkuha ng mga katangian ng ibang kultura at
maging bahagi siya ng kulturang iyon. Ang sosyalisasyon naman ay ang pangkalahatang proseso sa
pagkilala sa mga sosyal at istandard na kultura.
2.Ibinabahagi ( shared )
3.Naaadap (adapted)
4.Dinamiko (dynamic)
2.2 MANIFESTASYON NG WIKA
a.) Valyu - ito ay tumutukoy sa kung ano ang karapat-dapat at nakabubuting ugaliin.
b.)Di-Berbal na Komunikasyon – Ang pagpapabatid ng iba’t ibang paraan sa pagkilos,

pagkumpas, aksyon at ekspresyon ay naglalarawan ng konteksto ng kultura.
2.3. MGA KOMPONENT NG KULTURA
a.) Materyal na Kultura - Ito ay tumutukoy sa mga materyal na objek na ginawa ng mga taong
may kakayahan sa paggawa ng mga kasangkapan na ginagamit ng mga tao mula sa pinakasimple
hanggang sa malalaking bagay gaya ng arkitektural na disenyo, mga kotse, makina at iba pa.
b.) Di-Materyal na Kultura - Ito ay binubuo ng mga norms, valyu, paniniwala at wika.
 Norms - Ito ay tumutukoy sa karaniwan at pamantayan.

 Folkways – isa itong kaugalian na nakikita sa isang sitwasyon na tinitingnan ang mabuting
kapakanan ng isang pangkat.
 Mores – ito ay tumutukoy sa pamantayan ng kaasalan na iginagalang at pinahahalagahan ng
isang pangkat o grupo.
Batas – Ang batas para sa mga sosyolohista ay pormal at karaniwan na ginagawa at isinasabatas
ng federal state o lokal na awtoridad.
69
WMSU-ISMP-GU-031.00
Valyu - tumutukoy sa mga mabubuting pag-uugali na dapat tularan, gawin at

maipakita.
 Paniniwala – Ayon sa mga sosyologo, ito raw ay persepsiyon ng isang tao sa mga
nangyayari sa kanyang kapaligiran at mundo.
 Wika – ( Tingnan ang kahulugan nito sa mga naunang pahina ).
 Technicways – ito ay pakikiangkop ng lipunan sa mga pagbabagong dala ng

teknolohiya.
2.4. KULTURA AT ANG GRUPO
May tatlong mahalagang tungkulin ang kultura ng isang pangkat na ang anumang
kultura ay :
1. Isang paraan upang Makita ang biyolohikal na pangangailangan ng grupo upang mabuhay.
2. Nagbibigay sa isang indibidwal na kasapi ng grupo na mag-adjust o makikibagay sa
sitwasyon ng kapaligiran.
3. Sa pamamagitan ng komon na kultura, nagiging tsanel upang makapag-interak ang bawat
miyembro ng isang pangkat at maiwasan ang anomang alitan.
2.5. PANDAIGDIGANG HULWARAN NG KULTURA ( Universal Patterns of Culture )
Ang bawat lugar ay may iba-ibang kultura subalit may mga kulturang komon at
makikita sa mga grupo sa bawat lipunan. Universal pattern of culture ang tawag sa
unipormidad na ito. Ang lahat ng ginagawa na may kaugnayan sa wet rice agriculture sa
Pilipinas ay halimbawa ng hulwaran ng kultura.
Ayon sa isang amerikanong antropolohista na si Winsker, ay siyang unang nagbigay ng

kahulugan sa universal pattern of culture. Dagdag pa niya, ang lahat ng tao sa mundo ay may :
1. Wikang ginagamit sa pagsasalita.

2. Kulturang materyal tulad ng ;
a. Kinasanayang pag-uugali sa pagkain.
b. Pamamahay
c. Transportasyon
d. Kagamitan / kasangkapan
e. Pananamit
f. Sandata
g. Trabaho at industriya
2.6. MGA ALTERNATIBO

70
Ang bawat lipunan ay may mga kaugaliang sinusunod at mayroon ding hindi
sinusunod na tinatawag na alternatibo. Ang isang indibidwal ay may opsiyon o kalayaang mamili
ng kung ano ang sa tingin niya ay tama at nakabubuti para sa kanyang kasiyahan.
WMSU-ISMP-GU-031.00
71
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWIN NATIN !
GAWAIN 1
PANUTO : Magtala ng halimbawa ng kulturang iyong nakasanayan o kinagisnan

ayon sa mga sumusunod na komponent;
A. Kulturang Materya at Di-Materyal
Kulturang Materyal Kulturang Di-Materyal
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 5.
B.Folkways
1. 3.
2. 4.
C. Valyu
3.
1.
2. 4.
72
WMSU-ISMP-GU-031.00
D. Paniniwala
1. 3.
2. 4.
GAWAIN 2
PANUTO : Sumulat ng isang katha na tumutugon sa tanong na : “ Paano mo mapatutunayan sa
iyong sarili na dapat pahahangaan at tutularan ng iba ang inyong kultura ?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
GAWAIN 3
73
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : Magbigay ng tig dalawang halimbawa ng senaryo ng mga sumusunod ;

(Maaaring gumamit ng extra sheets)
a. Noble savage
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
b. Etnocentrism
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
c. Cultural Relativity
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
d. d. Xenocentrism
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
e. Polychronic
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
f. Monochronic
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
g. Individualist
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
h. Collectivist
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
74
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : Piliin ang titik ng tamang sagot . At isulat sa nakalaang patlang ang titik.
________ 1. Alin sa mga sumusunod ang halimbawa ng kulturang di-materyal?

A. Pagkain B. sasakyan C. arkitektural na disenyo D. kagalakan
________ 2. Ang mga sumusunod ay halimbawa ng kulturang di-materyal maliban lamang sa
isa ;
A. Kalungkutan B. kagandahang loob C. kahinhinan D. kakanin
________ 3. Ito ay kaugaliang nakikita sa isang sitwasyon na tinitingnan ang magandang
kapakanan ng isang pangkat.
A. Norms B. folkways C. mores D. technicways
________ 4. Pakikiangkop ito sa lipunan sa mga pagbabagong dala ng teknolohiya.
A. Batas B. valyu C. technicways D. paniniwala
_________ 5. Ang unang nagbigay ng kahulugan sa universal pattern of culture.
A. Winsker B. Triands C. Timbreza D. Collins
_________ 6. Paniniwala ito ng iba na ang kanilang kultura ay tama at nakahihigit sa ibang
kultura.
A. Noble savage B. Etnocentrism C. Cultural relativity D. Xenocentrism
_________ 7. Dito, tanggap niya kung ano siya.
A. Xenocentrism B. ethnocentrism C. polycheronic D. noble savage
_________ 8. Iniisip ng isang tao ang kapakanan ng lahat.
A. Collectivist B. Individualist C. Allocentric D. Idiocentric
_________9. Ang mga tao ay paisa-isang gumagawa ng kanilang gawain.
A. Polychromic B. monochromic C. collectivist D. idiocentric
_________10.Nagsasabing, ang katangiang ito na sarili lamang ng isang tao ang mahalaga.
A. Allocentric B. Individualist C. polychromic D. Idiocentric
II - Ipaliwanag ang mga sumusunod ; (5 pts)
1. Ang kultura ay natutuhan - _____________________________________

___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
2. Ang kultura ay ibinabahagi - ____________________________________

___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
3. Ang kultura ay naaadap - ______________________________________

_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
75
WMSU-ISMP-GU-031.00
RUBRIKS

(2)
nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
ILANG GRUPO SA PILIPINAS NA MAY NATATANGING
76
WMSU-ISMP-GU-031.00
KULTURA
Aralin 7
PANIMULA
Naranasan mo na bang lumahok sa mga samahan o organisasyon ?

Hindi na lingid sa ating kaalaman na mula kabataan, ang mga mag-aaral ay
hinihikayat nang lumahok sa mga samahan o organisasyon na inilunsad sa kani-
kanilang paaralan gaya ng BSP/GSP, Mathematics Club, English Club, Glee Club,
Young Journalist at marami pang iba. Pinaniniwalaang, ang paglahok ng mga mag-
aaral sa mga samahan o organisasyong ito ay may malaking ambag upang
mahuhulma at mahuhubog ang kanilang personalidad dahil sa mga aktibidad at
mahalagang tuntuning ipinaiiral sa samahan na kanilang nilahukan.
Sa araling ito, ay mapag-aaralan pa ang iba,t ibang mga Samahan o

Organisasyon na mayroon ang ating bansa, na kung saan, marami sa ating mga
Pilipino ang lumalahok dito tulad ng mga sumusunod; Ang mga Rizalian sa
Lungsod Dapitan , Gospel Ministry of Salvation, Ilaga: Ang mga Militanteng
Kristiyano sa Mindanao , Ang mga Moncadista, at Philippine Benevolent
Missionaries Association. Sa mga organisasyong ito, ay tatalakayin kung ano-ano
ang mga pinanawilaan ng bawat pangkat o grupo sa kanilang samahan at ang naging
mahalagang ambag nito sa lipunan at maging sa buong bansa kung mayroon man.
77
WMSU-ISMP-GU-031.00
MGA LAYUNIN
1. Natutukoy ang mga ilang grupo sa Pilipinas na may natatanging kultura.
2. Natatalakay ang mga kalakaran at kultura ng mga grupo sa Pilipinas;

a. Mga Rizalian sa Lungsod Dapitan
b. Gospel Ministry of Salvation
c. Ilaga: Ang mga Militanteng Kristiyano sa Mindanao
d. Ang mga Moncadista
e. Philippine Benevolent Missionaries Association
3. Napahahalagahan ang mga mahahalagang ambag nito sa lipunan o maging sa

buong bansa.
___________________________________________________________
BALANGKAS NG PAKSA
ARALIN 3- ILANG GRUPO SA PILIPINAS NA MAY NATATANGING

KULTURA
3.1. Ang mga Rizalian sa Lungsod Dapitan
3.2. Gospel Ministry of Salvation
3.3. Ilaga : Ang mga Militanteng Kristiyano sa Mindanao
3.4. Ang mga Moncadista
3.5. Philippine Benevolent Missionaries Association
78
WMSU-ISMP-GU-031.00
SUBUKIN NATIN ! (CMO 1 S.2019)
A. PANUTO : Magtala ng mga Samahan o Organisasyon na iyong nilahukan mula

elementarya hanggang sa kasalukuyan.
1. 6.
2. 7.
3 8.
4. 9.
5. 10.
B.PANUTO : Sa mga naitalang Samahan o Organisasyon, ano ang naging mahalagang

ambag nito sa lipunan o maging sa buong bansa ?
Halimbawa : Human Rights Action Center - Napoprotekatahan at napangangalagaan

nito ang karapatan ng bawat tao.
Mga Samahan / Organisasyon Mahalagang ambag
1.
2.
3.
4.
5.
79
WMSU-ISMP-GU-031.00
PAG-ISIPAN MO!
PANUTO : Sa mga samahan na iyong nilahukan, ano ang iyong natutuhan mula rito? Ano
ang mahalagang ambag nito sa paghubog ng iyong personalidad? Bumuo ng isang
repleksiyon tungkol sa nailahad na tanong.
RUBRIKS
80
WMSU-ISMP-GU-031.00

(2)
nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
81
WMSU-ISMP-GU-031.00
ILANG GRUPO SA PILIPINAS NA MAY NATATANGING KULTURA
3.1. ANG MGA RIZALIAN SA LUNGSOD DAPITAN
Ang mga Rizalian ay kilala sa pagiging magaling sa pagmamasahe at pagboboluntaryong

pagtulong sa pagpapanatili ng kaayusan at kalinisan ng parke ng Rizal Srine. Sila ay mga nakadamit
na puti kung kaya misteryoso sila sa mga mata ng mga taong bago pa lamang sila nakita. Isang
samahan sila na makikita sa Lungsod Dapita. Sila ay mga tagasunod at naniniwala kay Dr. Jose Rizal
bilang Diyos.
May sarili silang bersyon ng kasaysayan ng buhay ni Rizal na hindi nakasaad sa mga aklat.
Naniniwala silang si Hesus at si Rizal ay iisa lamang dahil pumasok kay Rizal ang espiritu nito. Sina
Hesus at Rizal lamang ang kanilang pinaniniwalaan at hindi ang Holy Trinity.
3.2 . GOSPEL MINISTRY OF SALVATION
( Mula sa pananaliksik nina Angelica Dumasapal, Fatima M. Jamali, Jose Marie M. Labis at
Princess L. Tado na nasa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan )
Isang puting palasyong bahay na makikita sa Barangay Pala-o, Iligan City sa Lanao del Norte
sa Mindanao. Si Dr. Salvacion Legaspi o kilala bilang “Majesty” ang nagmamay-ari sa Kingdom
Filipina Hacienda. Nakabase sa bahay na ito ang isang Monarchy Government na tinaguriang
pinakaopisina nito. ang gobyernong ito ay tinatawag na Gospel Ministry of Salvation .
3.3. ILAGA: ANG MGA MILITANTENG KRISTIYANO SA MINDANAO
( Isinalin sa Filipino ng may-akda ng aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan mula

sa internet sa panayam kay Dennis Arcon, News 5, 2013. )
Ang terminong Ilaga sa Visayas ay nangangahulugang daga sa Filipino. Subalit, sa

Mindanao, ang Ilaga na nagsisimula sa malaking titik ay mga militanteng grupong Kristiyano na ang
karamihan ay mga magsasaka sa simula na nakapaglaban sa mga Morong ekstrimist o Islamist.
82
WMSU-ISMP-GU-031.00
3.4. ANG MGA MONCADISTA
(Isinalin ng may-akda ng aklat na Wila at Kultura sa Mapayapang Lipunan mula sa Ethnic

Group of the Philippines , 2016).
Makikita sa gulpo ng Davao ang napakagandang isla ng Samal. Kilala ito bilang
napakaganda dahil sa kulay asul nitong karagatan na may puting buhangin. Noong panahon
ng Komonwelt ang lugar na ito ay naging mas kilala nang bumuo si Hilario Moncado ng
isang sektong panrelihiyon na tinatawag na Filipino Crusaders World Army (FCWA).
Moncadista ang tawag sa mga kasapi nito na sinisunod ang katuturan ng kanilang ispiritwal
na lider.
3.5. PHILIPPINE BENEVOLENT MISSIONARIES ASSOCIATION
( Isinalin ng may-akda ng aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan )
Noong 1965 , itinatag ni Ruben Edera Ecleo Sr ang Philippine Benevolent

Missionaries Association, Inc. sa Isla ng Dinagat sa Pilipinas. Nang mamatay si Ecleo Sr.
noong 1987, humalili ang kanyang anak na si Ruben B. Ecleo Jr. Ang asosasyong ito ay
may humigit kumulang na milyong miyembro na nasa sentral at dakong Timog ng Pilipinas
at sa ibang bansa. Ito ay narehistro sa Securities and Exchange Commission (SEC) sa
Makati, Philippines noong Oktubre 19, 1965 sa ilalim ng Rehistrasyon bilang. 28042. Sa
San Jose sa probinsya ng Isla ng Dinagat matatagpuan ang pinakaopisina nito.
83
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWIN NATIN !
PANUTO : Magtala ng mga mahahalagang kontribusyon ng mga sumusunod na Samahan o

Organisasyon at paano ito nakatutulong sa bansa?
A. RIZALIAN
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
RIZALIAN _______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
84
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWAIN 2
PANUTO : Bumuo ng timeline tungkol sa mahalagang kasaysayan ni Rizal. Isulat ito

sa nakalaang espasyo.
A B C
_________________
_________________ _________________
_________________
_________________ _________________
_________________
_________________ _________________
_________________
_________________ _________________
_________________
_________________ _________________
_________________
_________________ _________________
_________________
_________________ _________________
_________________
_________________ _________________
_________________
_________________ _________________
_________________
_________________ _________________
_________________
_________________ _________________
_________________
_________________ _________________
_________________
D E F
_________________ _________________ _________________

_________________ _________________ _________________
_________________ _________________ _________________
_________________ _________________ _________________
_________________ _________________ _________________
_________________ _________________ _________________
_________________ _________________ _________________
_________________ _________________ _________________
_________________ _________________ _________________
_________________ _________________ _________________
_________________ _________________ _________________
_________________ _________________ _________________
_________________ _________________ _________________
G.
85
WMSU-ISMP-GU-031.00
B. Magsaliksik tungkol sa mahalagang ambag ng GOSPEL MINISTRY OF

SALVATION sa lipunan.
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
______
____________________ ____________________
____________________ ____________________
____________________ ____________________
____________________ ____________________
____________________ GOSPEL ____________________
____________________ MINISTRY ____________________
____________________ OF ____________________
____________________ SALVATION ____________________
____________________ ____________________
____________________ ____________________
____________________ ____________________
___________________ ___________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
__________
MGA KARAGDAGANG IMPORMASYON
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
86
WMSU-ISMP-GU-031.00
C. 1. Magsaliksik ng mga mahalagang ambag ng ILAGA : ANG MGA

MILITANTENG KRISTIYANO SA MINDANAO sa pagtamo ng
kapayapaan.
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
87
WMSU-ISMP-GU-031.00
D. Magsaliksik ng mga mahahalagang ambag ng mga MONCADISTA tungo sa

mapayapang lipunan.
MGA MAHAHALAGANG AMBAG NG MONCADISTA
__________________________________
___________________________________ __________________________________
___________________________________ __________________________________
___________________________________ __________________________________
___________________________________ __________________________________
___________________________________ __________________________________
___________________________________ __________________________________
___________________________________ _________________________________
__________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
_________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
88
WMSU-ISMP-GU-031.00
E. PHILIPPINE BENEVOLENT MISSIONARIES ASSOCIATION
Mga mahahalagang ambag ng Philippine Benevolent Missionaries Association sa

lipunan
1. __________________________________ 6.___________________________________
____________________________________ _____________________________________
____________________________________ _____________________________________
____________________________________ _____________________________________
____________________________________ _____________________________________
2.___________________________________ 7.____________________________________
_____________________________________ ______________________________________
_____________________________________ ______________________________________
_____________________________________ ______________________________________
_____________________________________ ______________________________________
_____________________________________ ______________________________________
3.
______________________________________ 8.____________________________________
______________________________________ ______________________________________
______________________________________ ______________________________________
______________________________________ ______________________________________
______________________________________ ______________________________________
______________________________________ ______________________________________
4 ____________________________________ 9____________________________________
______________________________________ _____________________________________
______________________________________ _____________________________________
______________________________________ _____________________________________
______________________________________ _____________________________________
______________________________________ _____________________________________
5.____________________________________ 10.___________________________________
______________________________________ ______________________________________
______________________________________ ______________________________________
______________________________________ ______________________________________
______________________________________ ______________________________________
______________________________________ ______________________________________
______________________________________ ______________________________________
89
WMSU-ISMP-GU-031.00

PANUTO : Sumulat ng refleksiyon /reaksiyon na tutugon sa tanong na : “Alin sa mga
organisasyon ang sa palagay mo ay may magandang layunin para sa ikabubuti at katiwasayan
ng ating bansa?” Bakit?
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
90
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : Tukuyin ang mga sumusunod na katangian ng mga grupo sa Pilipinas na may
natatanging kultura. Isulat lamang ang titik sa nakalaang patlang bago ang bilang.
A. RIZALIAN
B. GOSPEL MINISTRY OF SALVATION
C. ILAGA : ANG MGA MILITANTENG KRISTYANO
D. MONCADISTA
E. PHILIPPINE BENEVOLENT MISSIONARIES ASSOCIATION
__________ 1. Si Ecleo Sr. ay biniyayaan ng mga “boses” na makapagbabasa at

makasusulat nang mahusay sa Arabik,Hebrew,at Sanskrit.
__________ 2. Ang Filipinon Crusaders World Army ang kanilang sektong
panrelihiyon.
__________ 3. Kilala sila sa pagiging magaling sa pagmamasahe at
pagboboluntaryong pagtulong sa pagpapanatili sa kalinisan sa kanilang lugar.
__________ 4. Ang kulturang ito ay nakasuporta sa interpretasyon nila sa
Bibliya,Kaya, lahat ng kanilang ginagawa at pinaniniwalaan ay binatay sa Bibliya.
__________ 5. Ang organisasyong ito ay may putting palasyong bahay na makikita
sa Barangay Pala-o,Iligan City sa Lanao del Norte.
__________ 6. Nakadamit sila ng puti kaya misteryoso sila sa mga mata ng mga
taong bago pa lamang sila nakita.
__________ 7. Isa sa kanilang pangunahing adhikain ay ang maprotektahanang mga
kristyanong komunidad sa mga rebelde.
__________ 8. Hindi sila kumakain ng karne ng hayop lalo na yaong may apat nap
aa.
__________ 9. Bawal sa kanila ang paglagay ng panlasa sa nilulutong pagkain.
__________ 10. Ang mga miyembro nito ay may sariling mga sandata para
proteksyonan ang kanilang lider.
__________ 11. Ang kilusang ito ay isang kulto.
__________ 12. Sumasamba sila sa tinatawag na “Majesty” na maituturing na
mayaman at may kapangyarihan.
__________ 13. Hindi sila naniniwala sa Holy Trinity .
__________ 14. Sa ngayon, itinuturing nilang Hari si Filemon o Reambonanza o
kilala sa tawag na Mahal na hari dahil sa pagpasok sa kanya ng espiritu.
__________ 15. Ang kanilang adhikain ay nakasulat sa Bibliya at sa Efra Law,
91
WMSU-ISMP-GU-031.00
RUBRIKS

(2)
nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
92
WMSU-ISMP-GU-031.00
KABANATA 3
KULTURA AT LIPUNAN NG ILANG PANGKAT AT LUGAR SA
PILIPINAS
Aralin 8
___________________________________________________________________
PANIMULA
Hindi na lingid sa ating kaalaman na ang Pilipinas ay isang kilalang

bansa na mayaman sa wika, kultura at maraming iba’t ibang pangkat-etniko na
bumubuo rito. Ang bawat pangkat ay may natatanging o bukod-tanging kultura
kung kaya ito ay kanilang iniingatan, pinipreserba, pinahahalagahan at
ipinagmamalaki. Sapagkat, dito nakikilala ang kanilang pagkatao kung paano sila
nakikitungo sa ibang tao, paano sila nagdidiriwang ng mga mahahalagang
okasyon gaya ng Kapistahan, Kasal, Kaarawan at iba pa at gayundin ang
kanilang mga paniniwala at pamahiin na nagsisilbing gabay nila upang maiiwasan
ang anumang kapahamakan. Ang mga kulturang ito ay pinaniniwalaang
magpasahanggang ngayon ay ginagawa at sinusunod pa rin nila. Subalit,
mayroon din naman na hindi na nila sinusunod dahil na rin sa pagbabago sa
kapaligiran o lipunang kanilang ginagalawan. Hindi maitatatwang, ang pagbabago
ay naging isa sa mga salik na ang kulturang nakasanayan ng isang indibidwal ay
sadyang nagbabago. Sapagkat, ang kultura ay maituturing din na isang dinamiko .
Sa araling ito ay matutunghayan ang tungkol sa iba’t ibang tribo sa

Pilipinas at ang kulturang mayroon sila. Ang mga impormasyong napapaloob dito
ay hango sa mga pananaliksik bilang batayan ng impormasyong nakalap.
93
WMSU-ISMP-GU-031.00
MGA LAYUNIN
Pagkatapos ng talakayan, ang mag-aaral ay inaasahang;
a.) Natutukoy ang ilang mga pangkat sa Luzon.

b.) Nailalarawan ang pisikal na pangangatawan ng pangkat sa Luzon
c.) Natatalakay ang mga kultura ng ilang mga pangkat sa Luzon.
 Paniniwala
 Panggagamot
 Paggawa
 Pagpapahayag ng kalikasan
 Pag-aasawa / Pagpapakasal
 Wika
d.) Napahahalagahan ang natatanging kultura ng bawat pangkat sa

Luzon.
__________________________________________________
BALANGKAS NG PAKSA
Kultura at Lipunan ng Ilang Pangkat at Lugar sa Pilipinas
Aralin I
1.1. Ang mga Ilokano
1.2. Ilang Paniniwala ng mga Kalahan
1.3. Mga kaugalian sa Pag-aasawa sa Ibaan, Batangas
1.4. Ang Pagkakanyaw
1.5. Mga ita sa bundok ng Zambales
94
WMSU-ISMP-GU-031.00
SUBUKIN NATIN !
PANUTO : Ayon sa iyong natutuhan, magtala ng iba’t ibang pangkat

na taga-Luzon at ilarawan ang kanilang katangian .
Mga Pangkat sa Luzon Deskripsiyon/ Katangian
1.
2.
3.
4.
5.
PAG-ISIPAN MO !
PANUTO : Sa mga kultura ng pangkat na iyong natutuhan at napag-

aralan, alin sa mga kulturang ito ang iyong gustong tularan ? Bakit?
1.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
__________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
_----
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
95
WMSU-ISMP-GU-031.00
____________________________________________________________
____________________________________________________________
2. ____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
3.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
4.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
96
WMSU-ISMP-GU-031.00
RUBRIKS

(2)
nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
97
WMSU-ISMP-GU-031.00
LUZON
7.1 ANG MGA ILOKANO

( Ni : Teresita I. Abrea mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan )
Ang mga Ilokano ay kilala bilang masisigasig at matitipid, na ang bawat sentimo ay
pawang mahalagang bagay na para sa kanila. Ang bawat segundo, minuto, oras at araw sa
paggawa ng anumang trabaho ay kanilang pinahahalagahan , sapagkat dito sila kumikita at
nabubuhay. Ang badyet sa isang taong konsumo ay para sa pagkain at sa iba pang
pangangailangan. Mahilig silang magtabi ng pera para magagamit nila sa mga hindi inaasahang
paggagastusan (emergency needs). Kapag may pagkakataon na sila’y kinakapos, hangga’t
maaari ay gagawa sila ng paraan para matugunan ang kanilang pangangailangan. Ito ang
mangingilan-ngilang katangian ng mga Ilokano. Sa Ilocos makikita ang karamihan sa kanila.
7.2. ILANG PANINIWALA NG MGA KALAHAN

( Ni : Lyd Fer Gonzales mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan )
Nasa mataas na lugar ng Acacia, Kahel at Kayapa, Nueva Vizcaya ang pook na
pinaninirahan o kinanalgyan ng mga Kalahan. Ang pook na ito ay mataas at buhat sa tuktok ng
bundok ay buong paghangang namamalas nang nakatayo ang kaakit-akit na kapaligirang iginuhit
ni Bathala. Ang mga Kalahan ay isa sa mga pangkat-etniko na naninirahan sa kabundukan ng
Nueva Vizcaya. Gaya ng ibang pangkat, ang grupong ito ay may kakantahan din. Kung
pananamit ang pag-uusapan, hindi rin sila pahuhuli sapagkat ang kanilang mga kasuotan ay
katulad din sa kasuotang sinusuot ng mga katutubo sa Baguio, bagamat ang iba’y gumagamit na
rin ng mga kasuotang karaniwang nakikita sa kabayanan.
7.3. MGA KAUGALIAN SA PAG-AASAWA SA IBAAN, BATANGAS

( Ni : Maria Bondoc-Ocampo mula sa aklat ng Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan )
Ang kasal para sa mga dalagang Ibaan ay isang tunay na kanilang pinapangarap . Ang
pangkat na ito ay matatagpuan sa Batangas. Ang pangarap nilang maikasal ay marahil dulot ng
kakaibang tradisyon nito na hanggang ngayon ay sinusunod ng mamamayan lalo na ng mga
tagabaryo. Sa mga kababaihan, ito ay isang pangarap, subalit para sa mga lalaki, ito ay
masasabing bangungot lalo na kung iisipin nila ang malaking halaga na kanilang magagastos sa
kasal.
98
WMSU-ISMP-GU-031.00
7.4. ILANG MGA KATANGIAN NG MGA KANKANA-EY

( ni Florencia C. Victor mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan)
Ang Benguet ay isa sa mga lalawigan ng bulubundukin sa bahaging norte ng Luzon.

Ito ay may labintatlong munisipalidad tulad ng Bakon, Kibungan, Manyakan, Bugnias,
Kapangan, Bukod, Tublay, Itugon, La Trinidad, Sablan, Tuba, Atok, Kabayan at Siyudad ng
Baguio. Ang lugar ng Benguet ay isang tahimik at may napakagandang klima dahil sa malamig
na klima nito. Tahimik ang mga tao dito at sila ay mapagmahal sa kapayapaan. Bukod dito,
ang Benguet ay binansagang “Salad bowl of the Philippines” sapagkat makikita rito ang iba’t
ibang uri ng gulay na pampalusog. Dahil sa klima rito, sagana ang mga berries na gaya ng
strawberries, mulberries at blueberries. Mayaman sa mina ang mga bundok dito gaya ng
tumbaga o tanso, plata at ginto. Kankana-ey din ang tawag sa kanilang wika.
7.5. ANG PAGKAKANYAO

( ni Edgar Daniel mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan)
May mga dahilan kung bakit naisasagawa ang pagpadit o pagkakanyao. Una ay ang
pagpapasalamat sa pagkakaroon ng kayamanan at ang ikalawa ay bunga ng kahilingan ng isang
patay na miyembro ng pamilya na naipababatid sa pamamagitan ng panaginip o kapag ang
isang karamdama’y matagal na sa isang miyembro ng pamilya ay hindi mapagagaling ng mga
gamut , sa gayo’y tumatawag na sila ng nakaalam sa gawaing ito na kilala sa katawagang hi-
bok o anop para malaman kung magpapadit ang pamilya.
7.6. MGA ITA SA BUNDOK NG ZAMBALES

( ni Ligaya T. Rubin mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan)
Ang Ita ayon sa kasaysayan ng Pilipinas ay itinuturing na kauna-unahang mga pangkat

ng tao na naninirahan sa bansang ito. Ang mga Ita ay itinaboy ng sibilisasyon kaya ang
kanilang pangkat ay matatagpuan sa kabundukan na walang kaalaman. Sila ay patuloy na
nagpapalipat-lipat na kung saan sila mabubuhay.
Ang dalawang baryo na Napucol at Naguisguis ay mga baryo na kung saan

matatagpuan ang karamihan sa mga Ita. Ito ay matatagpuan sa kalagitnaan ng mga
bulubundukin ng Zambales. Ang mga Ita ay walang ulam-ulam kung sila’y kumakain, kanin
lamang ang kanilang kinakain at kung minsa’y nilagang kamote lang. Ang kanilang pisikal na
pangangatawan ay : kulot na kulot ang buhok, sunog na sunog ang balat, pandak na pandak,
sarat ang ilong at makapal na makapal ang labi.
99
WMSU-ISMP-GU-031.00
7.7 Pagkakaroon ng Kapayapaan sa Kabila ng Pagkakaiba
Ang Mga Pangkat Etniko na Nagsama-Sama sa Malalaking Lungsod
(mula sa pag-aaral na “Ang Balangkas Ng Multikulturalismo At Ang Pagbubuo Ng Bansang

Pilipino” (Demeterio III, 2009)
May malaking pagkakaiba ang sitwasyon ng isang grupo ng mga Maranao

halimbawa, o ng Ifugao, na naninirahan sa sarili nilang heograpikal na teritoryo, sa
sitwasyon ng katulad na grupo ng mga Maranao, o ng Ifugao, na naninirahan sa isang
malaking lunsod, tulad ng Metro Cebu o Metro Manila, na hindi na sakop ng kanilang
heograpikal na teritoryo. Pero sa dalawang sitwasyong ito, dapat umiiral pa rin ang
multikultural na kamalayan. Para maging mas lilinaw ang pagkakaiba ng naturang mga
sitwasyon, mahalagang banggitin natin ang binaryo na binuo ni Kymlicka tungkol sa mga
nasyonal na minorya na nasa loob ng isang multinasyonal na estado, at mga pangkat
etniko na nasa loob ng isang multi-etnikong estado.
Ang mga nasyonal na minorya ay ang mga pangkat na may sariling kasaysayan,
teritoryo, wika at kultura na napasama sa estado sa pamamagitan ng kongkista,
kolonisasyon, o di kaya sa proseso ng federasyon. Para kay Kymlicka may karapatan ang
mga nasyonal na minorya para sa sariling pamamahala at espesyal na representasyon. Ito ang
sitwasyon na naaangkop para sa nabanggit na nating mga Maranao o Ifugao na namamalagi
sa kani-kanilang teritoryo. Dahil nasyonal na minorya sila, ang kani-kanilang teritoryo
ay dapat may naangkop na antas ng awtonomiya.
Ang mga pangkat etniko para kay Kymlicka ay ang mga grupo ng mga imigrante, na
dahil kusa silang lumipat ng tirahan ay nangangahulugang dapat kusa din silang
makikibagay at makiki-isa sa mayoryang pangkat na naninirahan sa nililipatan nilang
teritoryo. Dahil sa pagkukusang ito, ang karapatan ng mga pangkat etniko ay hindi
kasinglawak at kasinglalim sa mga karapatan na naaangkop para sa mga nasyonal na
minorya. Ngunit naniniwala si Kymlicka na dapat pa rin silang bigyan ng mga karapatan
tulad ng proteksyon mula sa diskriminasyon, pagkikilala bilang isang kultural na pangkat,
eksempsyon sa mga patakarang lumalabag sa kanilang mga relihiyosong paniniwala, at
pondo para sa kanilang mga kultural na gawain.
Ito naman ang sitwasyong naaangkop para sa nabanggit na nating mga Maranao o
Ifugao na naninirahan sa isang malaking lungsod na hindi na sakop ng kanilang heograpikal
na teritoryo. Dahil nasa labas na sila ng kani-kanilang teritoryo, hindi na awtonomiya ang
dapat pag-uusapan, kung hindi sapat na respeto para sa kanilang kultura at sapat na espasyo
para mapapangalagaan pa rin nila ang kani-kanilang kultural na kaakuhan.
Para madalumat pa natin ng mas malalim ang uri ng multikulturalismong

nararapat sa multi-etnikong istraktura ng mga malalaking lunsod maari nating pag-aralan ang
teorya ng isang sosyolihistang Ingles na si John Rex. Ang modelo ng
multikulturalismong iminungkahi ni Rex ay humati sa lipunan ayon sa binaryo ni Max
Weber na pribado at publikong mga domeyns, at ayon sa binaryo ni Ferdinand Tonnies na
”Gemeinschaft” at ”Gessellschaft.”
100
WMSU-ISMP-GU-031.00
Si Weber ay isang tanyag na Alemang sosyolohista. Ang kanyang pribadong

domeyn sa kanyang binaryo ay tumutukoy sa tahanan; at ang publikong domeyn naman
ay tumutukoy sa lipunan labas ng tahanan, kung saan ang batas, ang kalakalan ng merkado,
at ang trabaho ay ang nangingibabaw. Personal ang interaksyon sa loob ng pribadong
domeyn, habang impersonal naman ang interaksyon sa publikong domeyn. Si Tonnies naman
ay isa ring tanyag na sosyolohistang Aleman. Ang ”Gemeinschaft” sa kanyang binaryo ay
tumutukoy sa uri ng lipunan kung saan personal ang pakikitungo ng mga tao. Ito ay
matatagpuan sa tahanan, sa iilang mga kapitbahayan, at sa iilang maliliit na bayan kung saan
magkakakilala ang mga tao. Ang ”Gesellschaft” naman ay tumutukoy sa isang uri ng
lipunan kung saan impersonal ang pakikitungo ng mga tao. Katulad ito sa publikong
domeyn ni Weber kung saan ang batas, ang kalakalan sa merkado, at ang trabaho ay ang
nangingibabaw.
Ang modelong isinusulong ni Rex ay nagmumungkahi na sa pribadong domeyn at sa

lebel ng ”Gemeinschaft,” ibig sabihin sa tahanan, kapitbahayan, maliliit na komunidad,
at simbahan, ay maaaring pa-iralin ang ang pagiging multikultural at multi-etnikal. Habang
sa publikong domeyn at sa lebel ng ”Gesellschaft,” ibig sabihin sa batas,edukasyon, merkado,
trabaho, at estado, ay dapat iiral ang monokultural na demokrasya, kapitalismo, biyurokrasya,
at ang pagkakapantay-pantay ng lahat.
Makikita natin na ang modelo na iminumungkahi ni Rex ay mahalaga hindi lamang sa

konteksto ng mga nagsama-samang pangkat etniko sa loob ng malalaking lunsod; ito rin
ay may malaking mai-aambag sa usapin kung paano hanapin ang tamang balanse sa pagitan
ng pang-estado at rehiyonal na kultura. Binigyang diin na nina Anderson, Gellner at
Kymlicka na para sa kabuoang pagsasabansa natin, dapat merong mga kultural na
elementong dumadaloy sa buong kapuluan. Kung ano dapat ang magkakaparehong
kultural na elemento, o pang-estadong kultura, at ang magkaka-iba-iba, o rehiyonal na
kultura, ay maaaring balangkasin gamit ang modelo ni Rex.
Ngunit ayon sa postkolonyal na teorisistang si Epifanio San Juan, ang teorya ni Rex
ay may daladala ring mga problemang dapat din nating bantayan. Una rito ay ang hindi
malinaw na pagkakahiwalay ng pribado at publikong mga domeyn sa totoong buhay.
Halimbawa, ang pagkatay, pagluto, at pagkain ng aso, na isang gawain ng marami
nating pangkat etniko ay magiging problematiko sa konteksto ng Metro Manila kung saan
mas mahigpit na ipinagbabawal ng ganitong kaugalian. Ibig sabihin, hindi maaring
maging lubusang malaya ang pribadong domeyn, o ”Gemeinschaft,” na sinisilongan ng
mga minoryang pangkat, sa publikong domeyn, o ”Gesellschaft,” na hinuhugis ng
mayoryang pangkat. Gayunpaman, magagamit pa ring isang mahalagang inisyal na
balangkas ang modelo ni Rex na maaaring palalakasin batay sa unang puna ni San Juan sa
ating pagdadalumat tungkol sa ating pangestado at rehiyonal na mga kultura.
Ang pangalawang puna ni San Juan ay ang kawalan ng paki-alam ng teorya ni Rex sa
katotohanang ang ibat-ibat pangkat etniko sa loob ng estado ay may di pantay-pantay na
kapangyarihan.Hindi masyadong nababalisa si San Juan sa mga pagkakataon ng
lantarang pang-aapi ng mga mayorya sa minorya, kaysa hindi lantaran ngunit tuloy-tuloy na
pagbubura ng mayoriyang kultura sa minoryang kultura sa pamamagitan ng proseso ng
hegemonya.Ibig sabihin, kapag pinagtabi-tabi ang mga kultural na elemento mula sa
minorya at mayoryang pangkat, dahil sa kapangyarihang taglay ng mayorya ang kanilang
101
WMSU-ISMP-GU-031.00
kultural na elemento ay mag-aanyong kanais-nais palagi, habang hindi kanais-nais namang

ang mga kultural na elemento ng mga minorya. Inaasahan natin na ang multikultural
na kamulatang ipapalaganap ng tunay na multikultural na edukasyon at mas midya
kasabay sa pagpapalakas ng awtonomiya ng mga rehiyon ay maaaring magbigay remedyo sa
kakulangan ng teorya ni Rex.
Ang artikulong ito ay mainam na pagnilayan anoman ang kulturang iyong

kinabibilangan, maging mayorya man o minorya. Kung tutuusin walang dapat tatawagin na
mayorya at minorya sapagkat ang ating kultura ay pare-parehong nagmula sa ating mga
ninuno, iisa lamang ang lahing ating pinagmulan. Nagkakaiba lamang tayo sa bilang ng dami
sa pangkat na kinabibilangan ngunit hindi ito nangangahulugang ang mas marami ay mas
nakaaangat sapagkat anoman ang ating kultura ay pare-pareho lamang ang ating estado. Iisa
lamang ang hinahangad natin sa ating pangkat, ito ang pagkakaroon ng KAPAYAPAAN,
hindi lamang sa ating pangkat, kung hindi maging sa lahat ng kapwa natin.
102
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWIN NATIN !
PANUTO : Ipaghambing ang mga sumusunod na pangkat ayon sa kanilang

pagkakatulad at pagkakaiba sa kanilang kultura. Bumuo ng Venn Diagram kung
kinakailangan,
A. ILOKANO AT KALAHAN
103
WMSU-ISMP-GU-031.00
B. IBAAN AT KALAHAN
104
WMSU-ISMP-GU-031.00
C. ITA AT KANKANA-EY
105
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWAIN 2
Magtala ng karagdagang impormasyon tungkol sa Pagkakanyaw. Ilapat ito sa

nakalaang espasyo ng flow chart.
Pagkakanyaw
___________________ ____________________
___________________ ___________________ ____________________
___________________ ___________________ ____________________
___________________ ___________________ ____________________
___________________ ___________________ ____________________
___________________ ___________________ ____________________
___________________ ___________________ ____________________
___________________ ___________________ ____________________
___________________ ___________________ ____________________
___________________ --
________________
___________________ ___________________
___________________ ___________________
___________________ ___________________
___________________
___________________ ___________________
___________________
___________________ ___________________
___________________
___________________ ___________________
___________________
___________________ ___________________
___________________
___________________ ___________________
___________________
___________________ ___________________
___________________
___________________
___________________
___________________ ___________________
___________________ ___________________
___________________ ___________________
___________________ ___________________
___________________ ___________________
___________________ ___________________
___________________ ___________________
___________________ ___________________
_________________ ___________________
Gawain 3 _
106
WMSU-ISMP-GU-031.00
Panuto: Magsaliksik tungkol sa mga kadalasang dahilan ng mga hidwaan o kaguluhan sa

ating bansa. Bilang isang mag-aaral, magbigay ng mga posibleng solusyon kung saan maaari
kang makilahok at maging bahagi ng paglutas ng suliraning ito.
Dahilan ng Hidwaan __________________________

__________________________
1.
__________________________
.
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
Dahilan
Dahilan ng
ng Hidwaan
Hidwaan __________________________
__________________________
2. __________________________
3 __________________________
.
.. __________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
_________________________
__________________________
MGA KARAGDAGANG GAWAIN _
A. Magsaliksik ng mga karagdagang impormasyon ayon sa mga sumusunod ;
a. Ilokano e. Mga Ita ng Zambales
- Lokasyon - Lokasyon
- Angkan - Angkan
- Kultura sa pag-aasawa - Kultura sap ag-aasawa
- Panggagamot - Panggagamot
- Siklo ng buhay - Siklo ng buhay
- Paggawa - Paggawa
- Kapistahan - Kaugalian at paniniwala
- Kaugalian at paniniwala - Kapistahan
- Paglilibing - Paglilibing
b. Kalahan
- Lokasyon
- Angkan
- Kultura sa pag-aasawa
- Panggagamot
- Siklo ng buhay
- Paggawa
107
WMSU-ISMP-GU-031.00
- Kapistahan
- Kaugalian at paniniwala
- Paglilibing
c. Ibaan
- Lokasyon
- Angkan
- Panggagamot
- Siklo ng buhay
- Paggawa
- Kapistahan
- Paglilibing
d. Kankana-ey
- Lokasyon
- Angkan
- Panggagamot
- Siklo ng buhay
- Paggawa
- Kapistahan
- Paglilibing
B. Matapos magsaliksik, pipili ng isang pangkat at gagawan ng malikhain at

impormatibong poster tungkol dito. Ito ay upang malahad ang mga nakalap
na impormasyon tungkol sa napiling pangkat.
108
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : Kilalanin ang kultura ng mga sumusunod na pangkat-etniko. Isulat sa patlang kung
ito ay kultura ng ; Ilokano, Kalahan, Ibaan , Kankana-Ey o Ita
___________________ 1. Pangarap ng mga dalaga ang isang kasal, subalit sa mga kalalakihan
naman ito’y isang bangungot.
___________________ 2. Sila ay mga tahimik at mapagmahal sa kapayapaan. Ang kanilang lugar
ay tinaguriang “Salad Bowl of the Philippines” .
____________________3. Sila ay kinikilalang mga masisipag, matitipd at masinop.
___________________ 4. May tinatawag silang tagapamagitan upang tumuklas kung sino ang
sanhi ng karamdaman at kung paano magagamot ang karamdaman.
____________________5. Ayon sa pagpapahayag ng kanilang kalikasan, may mga pahiwatig din
ang mga hayop tungkol sa kalagayan ng kanilang panahon.
___________________ 6. Ang pangkat na ito ay nagtatabi ng pera upang may magagamit sa
hindi inaasahang pagagastusan.
___________________ 7. Nisanan ang tawag sa kanilang pamamanhik ng mga magulang ng
kalalakihan sa magulang ng kababaihan.
___________________ 8. Ang kanilang wika ay isa sa mga wikang ginagamit sa mga lalawigan
ng bulubundukin.
___________________ 9. Noong unang panahon, ang pangkat na ito ay hindi nakakapagpahayag
ng kanilang ideya at damdamin kundi sa pamagitan lamang ng pagsasalita.
___________________10. Kung may patay man sa kanilang lugar, ito ay pinaglalamayan ng
ilang araw.
___________________11. Sila ay patuloy na nagpalipat-lipat sang-ayon na kung saan sila
mabubuhay.
___________________12. Karamihan sa kanila ay naninirahan sa Zambales .
___________________13. Nakaugalian nila ang magbungkal ng lupa hanggang sa kasalukuyan.
___________________14. Ang kanilang wika ay Tagalog at may pekyularidad depende sa
komunidad na gumagamit nito dahil sa leksikon at ponolohiya.
___________________15. Mga kauna-unahang pangkat ng mga tao na nanirahan sa Pilipinas.
RUBRIKS

(5) (3) Mahusay
109
WMSU-ISMP-GU-031.00
Pamantayan (2) Marka

nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
110
WMSU-ISMP-GU-031.00
Pamantayan para sa pagbuo ng Poster

(2)
Napakalinaw ng Hindi gaanong Mahirap
1. MENSAHE mensaheng nais malinaw sa maintindihan ang
iparating ng poster tumitingin ang ipinahahayag na
mensahe ng poster mensahe ng poster
Nagbigay ng Hindi gaanong Walang ibinigay na
2. IMPORMASYON interesanteng interesante ang bagong
impormasyon ang impormasyon ng impormasyon ang
poster poster poster
Mahusay ang Katanggap-tanggap Hindi mahusay ang
komposisyon, gamit ang komposisyon, komposisyon, gamit
ng kulay, at iba pang gamit ng kulay, at ng kulay, at iba pang
3. DISENYO element ng sining- iba pang element ng element ng sining-
biswal ng poster sining-biswal ng biswal ng poster
poster
4. DATING SA Nakatatawag ng Nakatatawag ng Hindi nakatatawag
TUMITINGIN pansin ang poster at pansin ang poster ng pansin ang poster
napag-iisip ang ngunit hindi ngunit hindi
tumitingin gaanong napag-iisip gaanong napag-iisip
ang tumitingin ang tumitingin
KABUUAN
KULTURA AT LIPUNAN NG ILANG PANGKAT AT LUGAR SA

PILIPINAS
111
WMSU-ISMP-GU-031.00
VISAYAS
Aralin 9
_____________________________________________________________________________
PANIMULA
Nabanggit na sa mga naunang pahina na ang Pilipinas ay isang kilalang

bansang sagana sa wika at kultura dahil na rin sa iba-ibang pangkat na bumubuo
rito. Kung ang kapuluan ng Luzon ay binubuo ng maraming pangkat gaya ng
mga Ilokano, Kalahan, Ibaan,Kankana-ey, Ita at iba pa, ang kapuluan ng
Visayas ay may mga pangkat ding bumubuo rito gaya ng ; Cebuano ng Cebu,
Waray ng Samar, boholano ng Bohol, at marami pang iba. Ang bawat pangkat
nito ay mayaman din sa kultura tulad ng nasa ibang kapuluan ng bansa.
Sa bahaging ito ay matutunghayan ang mga kultura ng mga pangkat na

nasa kapuluan ng Visayas . Mangingilan-ngilan nito ay ang; Cebu, Ilo-Ilo,
Aklan at Siquijor.
MGA LAYUNIN
112
WMSU-ISMP-GU-031.00
a.) Natutukoy ang ilang mga pangkat sa Visayas.

b.) Nailalarawan ang pisikal na pangangatawan ng pangkat sa Visayas.
c.) Natatalakay ang mga kultura ng ilang mga pangkat sa Visayas.
 Paniniwala
 Panggagamot
 Paggawa
 Wika
d.) Napahahalagahan ang natatanging kultura ng bawat pangkat sa Visayas.
_________________________________________________________
BALANGKAS NG PAKSA
Aralin 2 – Visayas
2.1. Ang Isla ng Siquijor : Kaligirang Kasaysayan at Ilang

Impormasyon sa Paningin ng mga Minamahal
2.2. Sulyap sa Kasaysayan ng Kalinangan ng Cebu
2.3. Ang Barotac Nuevo sa Ilo-Ilo
2.4. Ang Sining at Kultura ng Cebu
2.5. Ang Pista ng Pintados
2.6. ilang Tribu sa Visayas
2.7. Tribung Tagbanua
SUBUKIN NATIN !
PANUTO : Sagutin ang mga hinihinging personal na impormasyon.
113
WMSU-ISMP-GU-031.00
Personal na Larawan
Pangalan : _______________________________________________________________
Tirahan (Orihinal) : __________________________________
Diyalekto : ________________________________________
Relihiyon : ________________________________________
Tribo : ________________________________________
Ilarawan ang kultura ng iyong tribo :
________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
___________________________________________________________________
PAG-ISIPAN MO !
PANUTO : Mag-isip at magmumuni-muni tungkol sa tanong na :

“ Ano ang mga magagandang katangian ng iyong tribo?
Bakit dapat tularan ng iba ang iyong tribo?
114
WMSU-ISMP-GU-031.00
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
RUBRIKS

(2)
115
WMSU-ISMP-GU-031.00

nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
ARALIN 2 – VISAYAS
2.1. ANG ISLA NG SIQUIJOR : KALIGIRANG KASAYSAYAN AT

ILANG IMPORMASYON SA PANINGIN 116NG MGA MANANAMBAL
( nina Julie Ann Cabal Asari, Marjorie Valdez Eugenio at Leanvic Omondang Paling mula sa aklat na Wika at
Kultura sa Mapayapang Lipunan)
WMSU-ISMP-GU-031.00
2.3. ANG BAROTAC NUEVO SA ILOILO

( ni Emilina Nepomoceno mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan)
Kilala ang lungsod ng Iloilo sapagkat ang pagsasalita ng mga tagarito ay may
malambing na intonasyon. Mga Ilonggo ang tawag sa pangkat na naninirahan dito.
Ang kanilang pagiging mabait at masayahin ang tumatak sa kanilang kultura at
pagkakakilanlan. 117
Ang Barotac Nuevo ay ang dating nayon ng Dumangas. Ang lugar na ito noong
panahon ng mga Kastila ay may distansiyang siyam na kilometro sa Dumangas at
WMSU-ISMP-GU-031.00
2.5. ANG PISTA NG PINTADOS
Nang dumating ang mga Espanyol sa Visayas noong taong 1668, natagpuan nila na
puno ng tatu (tattoo) ang katawan ng mga lalake’t babae. Ang mga ito ay tinatawag nilang
Pintados. Mga matatalas na bakal na pinainit muna sa apoy ang gamit ng mga Pintados
bago gawin ang pagtatatu. May mga sariling kultura ang mga taong ito, mayaman sa
pagdiriwang at pagsamba sa mga Diyos sa 118tuwing ang ani ay masagana. Noong 1888 ang
imahen ng batang Hesus na kinikilalang “El Capitan” sa Pilipinas ay dinala ng mga
misyonerong Espanyol. Maganda ang naging simula nito, kaya, agad na nakuha ang
debosyon at pagsamba ng mga mamamayan ng Leyte sa Santo Niῆo.
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWIN NATIN !
119
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : ipaghambing ang iilan sa mga kultura ng Siquijudnon at Ilonggo. Punan ang
nakalaang espasyo ng mga impormasyong makakalap.
SIQUIJUDNON ILONGGO
a).Pagkakakilanlan ( Cultural Identity) _____________________________

________________________________ _____________________________
________________________________ _____________________________
________________________________ _____________________________
________________________________ _____________________________
________________________________ _____________________________
________________________________ _____________________________
________________________________ _____________________________
________________________________ _____________________________
b).Pagbubuntis/Pagdadalang-tao
_____________________________ _____________________________
_________________________________ _____________________________
_________________________________ _____________________________
_________________________________ _____________________________
_________________________________ _____________________________
_________________________________ _____________________________
_________________________________ _____________________________
_________________________________ _____________________________
c).Paniniwala sa mga Aswang at

Mahika ______________________________
_____________________________
______________________________
________________________________
______________________________
________________________________
______________________________
________________________________
______________________________
________________________________
______________________________
________________________________
______________________________
________________________________
______________________________
_____________________________________
________________________________
_____________________________________
______________________________
________________________________ _____________________________________
______________________________
________________________________ _____________________________________
_____________________________________
d). Pamahiin _____________________________________
_____________________________ _____________________________________
_____________________________ _____________________________________
_____________________________ _____________________________________
_____________________________
_____________________________
120
WMSU-ISMP-GU-031.00
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
e). Panganganak
_____________________________ _____________________________
_____________________________ ______________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
f). Iba pang Paniniwala
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
g)Paglilibing
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
GAWAIN 2
PANUTO : Ipaliwanag ang pagkakatulad at pagkakaiba ng Pista ng Pintados at Ati-Atihan.
121
WMSU-ISMP-GU-031.00
Karagdagang paliwanag :
_________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
PANUTO : Itala ang mga mahalagang impormasyon tungkol sa Aklanon at Cebuano ayon
sa mga sumusunod ;
A. Buod ng Pinagmulan o Kasaysayan
122
WMSU-ISMP-GU-031.00
AKLANON CEBUANO
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ _____________________________________
_______________________________________ __________________________________
B. Sining at Kultura
AKLANON
_______________________________________123
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
WMSU-ISMP-GU-031.00
CEBUANO
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
GAWAIN 4
PANUTO : Itala ang mga katangian ng Tribong Sulod at Tribong Tagbanua . Isulat ang iyong sagot
sa nakalaang espasyo ng speech balloons.
Ang mga Sulod ay ………

_________________________________________
_________________________________________
124
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
WMSU-ISMP-GU-031.00
Ang mga Tagbanua ay ………

_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
____________________________________
Pangalan : ______________________________________ Petsa : _______________

Kurso/ Taon : ____________________________________ Marka : ______________
125
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : Kilalanin ang kultura at deskripsyon ng mga sumusunod na pangkat-etniko/ tribu.

Isulat sa patlang kung ito ay kultura ng ; Siquijodnon, Cebuano , Ilonggo , Aklanon , Sulod, o
Tagbanua .
________________________1. Kayumanggi ang balat, payat na pangangatawan, maitim

at mahaba ang buhok.
________________________2. Ang kanilang natatanging kultural na paniniwala ay ang
pagtatago at pangangalaga sa binukot o magandang babae na itinatago sa loob ng silid.
________________________3. Madalas sa pangkat na ito ay monolinggwal.
________________________4. Para sa pangkat na ito, ang pinakamahalagang bahagi ng
pagdirawang ay ang prusisyon na karaniwang nagsisimula sa ganap na ika-5 ng hapon sa
huling araw ng pagdiriwang.
________________________5. Karamihan sa kanila ay nabubuhay sa pagbubukid o
pagtatrabaho sa mga pataniman ng tubo sapagkat ang bayan ay may isang sentral ng
asukal.
________________________6. Ang kanilang lugar ay pinanahanan ng masisigla at
magigiliw na mga tao.
________________________7. Ayon sa kanila, ang paniniwala ang sanligan ng iba sa
katotohanan , katunayan at katarungan.
________________________8. Ipinaiiral din sa kanila ang tinatawag na Bugay.
________________________9. Isa sa kanilang kultura ay ang mga alaala sa bagong kasal
na naging nakagawian na ng mga kamag-anak, bisita, at kaibigan na dumadalo sa araw ng
kasal.
________________________10. Malaya ang bawat isa sa kanila sa pagpili ng maging
gustong kaayusan o kasuotan at mula bata hanggang matanda, mayaman at mahirap
atbp..lahat sa kanila ay nakikipagsaya sa gitna ng kalye tuwing may mahalagang
pagdiriwang.
________________________11. Ang pangkat na ito ay mahilig sa musika.
________________________12. Mahalaga para sa kanila ang pag-aasawa at madalas ay
inaayos ng mga magulang kasal.
________________________13. Ang pagsasangguni sa mananambal ay isa sa mga
paniniwala at kaugaliang patuloy na ginagawa nila magpahanggang ngayon.
________________________14. Para sa kanila, ang kasal ay itinuturing na isang walang
hangganganang pagkakaugnay ng dalawang kaluluwang pinag-isa sa harap ng Diyos.
________________________15. Nagsasalita gamit ang kombinasyon ng dayalektong
Kinaray-a at Hiligaynon.
RUBRIKS

(2)
126
WMSU-ISMP-GU-031.00

nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
ANG MGA LUMAD SA MINDANAO

Aralin 10
______________________________________________________________________
127
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANIMULA
Napagawi ka na ba sa iba’t ibang panig ng Mindanao, maliban sa

Zamboanga? Batid ng bawat isa lalo na yaong nakapagbakasyon na sa iba’t
ibang lugar ng Mindanao, may mga ideya na sila kung anong pangkat ang
mayroon sa bawat panig ng kapuluang ito at maging ang kanilang kultura at
wika na sinasalita ay ating natututuhan at naaadap. Sinasabing, ang Mindanao
ay maituturing na bukod-tanging pook heograpikal at pangalawa sa
pinakamalaking pulo ng bansang Pilipinas na may malaking bilang ng mga
mamamayang Muslim.
Sa kabanatang ito ay mapag-aaralan ang mga paksang may

kinalaman sa mga iilang pangkat ng mga mamamayan sa Mindanao at ang
kultura nito tulad ng ; Pangkat ng mga B’laan, Mandaya, Kaamulan Festival sa
Bukidnoon, ang Mansaka at mga Mamanwa. Mababatid natin sa araling ito ang
pagkakaiba at pagkakatulad ng kanilang mga kinagisnang kultura
MGA LAYUNIN
128
WMSU-ISMP-GU-031.00
Pagkatapos ng talakayan, ang mag-aaral ay inaasahan ;
1. Natutukoy ang iilang mga pangkat-etniko sa Mindanao.

2. Nailalarawan ang pagkakakilanlan ng mga pangka-etniko sa Mindanao
3. Natatalakay ang mga kultura ng ilang mga pangkat sa Mindanao.
a. Katangian
b. Pagpapakasal at Pag-aasawa
c. Panganganak
d. Mga Paniniwala at Pamahiin
e. Kaugailian
4. Napahahalagahan ang natatanging kultura ng bawat pangkat sa Mindanao.
___________________________________________________________
BALANGKAS NG PAKSA
Aralin 3 – Ang Mga Lumad sa Mindanao
3.1. Ang Mga B’laan
3.2. Ang Mandaya : Wika at Kultura ng Sangab, Caraga, Davao Oriental
3.3. Kaamulan Festival : Isang Taunang Selebrasyon sa Probinsiya ng

Bukidnon
3.4. Ang mga Mansaka
3.5. Ang mga Mamanwa
SUBUKIN NATIN !
129
WMSU-ISMP-GU-031.00
A. PANUTO : Tukuyin ang pangkat sa Mindanao at ang ilan sa mga lugar nito.
Bilugan at isulat ang mga salita sa patlang na nasa ibaba nito.
M T A U S U G N J O R T
Z A M B O A N G U E N O
Y H R N B Y A K A N A L
I K B A D J A O S F L D
V X M A N S A K A C I T
E G M N O A W S M Q S L
D U H R B F O C A T A Y
L S U B A N O N J X B Z
1. __________________________________ 6. ___________________________________
2. __________________________________ 7. __________________________________
_
3. __________________________________ 8. ___________________________________
4. __________________________________ 9.___________________________________
5. __________________________________ 10.__________________________________
F. PANUTO : Tukuyin ang wika ng mga sumusunod na tribo sa Mindanao.
1. Zamboangueῆo – _____________________
2. Tausug - _____________________
3. Maranao - _____________________
4. Subanon - _____________________
5. Badjao - ______________________
130
WMSU-ISMP-GU-031.00
A. PANUTO : Ilarawan ang katangian ng iyong tribu. At tukuyin kung alin sa mga
tribo sa Mindanao ang may kaparehong katangian ng iyong tribo. Pangatwiranan
ito.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
_________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
RUBRIKS

131
WMSU-ISMP-GU-031.00
(2)
nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
ANG MGA LUMAD NG MINDANAO
132
WMSU-ISMP-GU-031.00
3.1. ANG MGA B’LAAN

( ni Nelia Orpiano- Du mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan)
Sakop ng unang pangkat ng mga Indonesian ang mga B’laan. Ang Indonesian ay
ang unang dumating at naninirahan sa bansa mga 5000 0 6000 taon na ang nakalipas.
Ang pangkat nila ang gumamit ng Bangka bilang transportasyon papuntang Pilipinas.
Sinasabing, ang nagbunsod sa pag-iwan ng mga B’laan sa kanilang mga

minanang lupain ay ang pagdating ng mga Kristiyano. Dahil dito, inangkin ng mga
nandarayuhang pamilya ang kanila lupa. Kung kaya, itinigil na ang pagkakaingin ng
karamihan sa mga B’laan.
3.2. ANG MANDAYA: WIKA AT KULTURA NG SANGAB, CARAGA, DAVAO

ORIENTAL
( nina Raymund M.Pasion, Marilyn C. Arbes, Julieta C. Cbreco, Firuz M.Dalandangan
mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan)
Ang salitang Mandaya ay nagmula sa salitang “man” (tao) at “daya” (itaas na

bahagi ng ilog). Kung kaya, sa Ingles, ang tawag sa kanila “Inhabitants of the Uplands.
Karaniwang naninirahan ang mga Mandaya sa bulubunduking bahagi ng

Katimugang Mindanao sa Davao del Norte, Compostela Valley province, Agusan del
Sur, at Davao Oriental. Ang may pinakamaraming populasyon ng mga Mandaya ay nasa
Davao Oriental.
Lubos na napapanatili ng mga Mandaya ang kanilang kasuotan pati ang paghabi
nito na tinatawag nilang dagmay, isang telang hinabi na mula sa abaka.
3.3. KAAMULAN FESTIVAL : ISANG TAUNANG SELEBRASYON SA PROBINSIYA

NG BUKIDNON
( nina Nenita Rebecca Y. Casten, Shandra G. Dimaudtang, Nelia O. Du at Julie Ann Asari-Orobia
mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan)
Ang Bukidnon ay kilala bilang Pineapple Capital of the World. Maraming mga
turistang mula pa sa malalayong lugar at karatig
133 lugar ang naeengganyo sa malamig na lugar na
ito. Ang probinsiya ay hindi nakararanas ng malakas na bagyo sapagkat ito ay napalilibutan ng
matatarik na bundok.
Ang probinsiya ng Bukidnon ay binubuo ng 95% Pilipino at 5% naman ay mga Britanya,

WMSU-ISMP-GU-031.00
3.5. ANG MGA MAMANWA

( ni Nenita Rebecca Y. Casten mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang
Lipunan)
Ang salitang Aeta, Ayta (Ata), Ate at Ita ay nagmula sa salitang-ugat na “It” na
ang ibig sabihin ay “maiitim” sa Tagalog
134 at “itumon” naman sa Cebuano.
Mga taong bundok at maiitim ang mga Mamanwa. Sila ay pandak, kulot ang
buhok at sarat ang ilong na may mga matang maiitim. Tinatawag na Mamanwa ang
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWIN NATIN !
PANUTO : Magsaliksik ng mga mahahalagang paglalarawan tungkol sa tribong B’laan

ayon sa mga sumusunod na aspekto :
135
WMSU-ISMP-GU-031.00
A. PAGKAKAKILANLAN
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
___________________________________________________________________ .
B. HANAPBUHAY
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
______________________________________________________________ .
C. PANINIWALA
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
______________________________________________________________ .
D. KASUOTAN
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
______________________________________________________________ .
GAWAIN 2

PANUTO : Ipaghambing ang iilan sa mga kultura ng Mandaya at Mansaka. Punan ang
MANDAYA MANSAKA
136
WMSU-ISMP-GU-031.00
a).Pagkakakilanlan ( Cultural Identity)

_________________________________________ ______________________________
_________________________________________ ______________________________
________________________________ ______________________________
________________________________ ______________________________
________________________________ ______________________________
________________________________ ______________________________
b).Pananampalataya
_________________________________________ ______________________________
________________________________ ______________________________
________________________________ ______________________________
________________________________ ______________________________
________________________________ ______________________________
________________________________ ______________________________
________________________________ ______________________________
c).Pagdiriwang ng mga mahahalagang okasyon

_________________________________________ ______________________________
_________________________________________ ______________________________
_________________________________________ ______________________________
________________________________ ______________________________
________________________________ ______________________________
_____________________________ ______________________________
_____________________________ ______________________________
_____________________________ ______________________________
____________________________ ______________________________
d). Pamahiin
_________________________________________ ______________________________
_________________________________________ ______________________________
_________________________________________ ______________________________
_________________________________________ ______________________________
_________________________________________ ______________________________
_________________________________________ ______________________________
_________________________________________
______________________________
_________________________________________
______________________________
_________________________________________
______________________________

PANUTO : ipaghambing ang tribo ng Manobo at Matigsalug. Ipaliwanag ang kanilang
pagkakaiba at pagkakatulad.
Manobo
137
WMSU-ISMP-GU-031.00
Matigsalug
PANUTO : Kilalanin ang kultura at deskripsyon ng mga sumusunod na pangkat-etniko/ tribu.

Isulat sa patlang kung ito ay kultura ng ; B’laan, Mandaya , Mansaka , Mamanwa .
138
WMSU-ISMP-GU-031.00
________________ 1. Ay grupong etniko na matatagpuan sa Rehiyon IX.

________________ 2. Sila ay naniniwala sa pagkaroon ng pinakadakila sa lahat na kinikilala
nilang D’wata (God).
________________ 3. Sila ay mga taong bundok na maiitim, pandak, kulot ang buhok at sarat
ang ilong na may maiitim na mga mata.
________________ 4. Sila ay mahilig sa paggawa ng dagmay o damit na rari sa abaka at may
iba’t ibang disenyo.
________________ 5. Ang pangkat na ito ay walang kaibahan sa ibang grupo sa kanilang sosyal
na gawain at sa kanilang pananampalataya,
________________ 6. Sila ang gumamit ng unang ng Bangka bilang paraan ng kanilang
transportasyon patungong Pilipinas.
________________ 7. Nakasanayan ng pangkat na ito na bago magsimula sa anumang mga
gawain ay dapat manawagan sa Panginoon.
________________ 8. Bahagi ng kanilang kultura ang pagsusuot ng mga palamuti sa katawan.
________________ 9. Sila ay binansagang “ First forest dwellers.”
________________ 10. Sila ay tinatawag na “Inhabitants of the Uplands”.
II – PANUTO : Ilarawan ang pagkakakilanlan ng mga sumusunod tribo sa Bukidnon ; (2pts.)
1-2.Manobo - ________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
_________________________________________________________
3-4. Higaunon - ________________________________________________________

_________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
5-6. Matigsalug - __________________________________________________________

__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
7-8. Talaandig - __________________________________________________________

__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
9-10. Tigwahanon -_________________________________________________________

__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
RUBRIKS

139
WMSU-ISMP-GU-031.00
(2)
nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
WIKA AT KULTURA NG ILANG MGA MUSLIM SA MINDANAO
Aralin 11
______________________________________________
140
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANIMULA
Ang bansang Pilipinas ay maituturing na lunan ng mga mamamayang

mayaman sa kultura at wika .Ang kayamanang ito ay nagsisilbing hiyas na namana pa
nila mula sa mga ninuno na hanggang sa kasalukuyang panahon ay nananatiling buhay
at dinamiko. kung kaya, hindi na lingid sa kaalaman ng bawat mamamayan ang
pagiging multi-kultural ng bansa.
Sa kabanatang ito ay matutunghayan ang tungkol sa wika at kultura ng iilang

Muslim sa Mindanao, gaya ng Meranaw Maguindanaon, Yakan at mga Sama na
naninirahan sa iba’t ibang panig ng kapuluuang ito. Dito rin mababatid kung gaano
kaganda at kayaman ang kanilang kultura at kung paano nila ito binibigyang halaga at
maipakilala ang kanilang kakaiba at bukod-tanging kultura sa buong mundo.
MGA LAYUNIN
a. Natutukoy ang ilang mga pangkat ng Muslim sa Mindanao.

b. Nailalarawan ang pisikal na pangangatawan ng pangkat Mindanao.
c. Natatalakay ang mga kultura ng ilang mga pangkat sa Mindanao.
 Paniniwala
 Pamahiin
 Paggawa
 Wika
d. Napahahalagahan ang natatanging kultura ng bawat pangkat sa Mindanao.
BALANGKAS NG PAKSA
Aralin 4 – Wika at Kultura ng Ilang mga Muslim sa Mindanao
141
WMSU-ISMP-GU-031.00
4.1. Ang mga Meranaw
4.2. Ang mga Maguindanaon at ang kanilang Kultura
4.3.Zamboanga : Ang Paraiso ng mga Bulaklak sa Katimugan
4.4.Mga Pangkat ng Yakan sa Zamboanga at Basilan
4.5.Mga Sama ng Zamboanga,Basilan, Sulu at Tawi-Tawi (ZAMBASULTA)
4.6.Ilang bagay tungkol sa Dapitan
SUBUKIN NATIN !
142
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : Ayusin ang mga letra upang mahulaan ang tinutkoy sa bawat pahayag o
pangungusap. Isulat ang tamang sagot sa patlang.
1. O A E M R N A
Mga Muslim na naninirahan sa Lanao na nasa kaligiran ng Lawa ng Lanao.

___________________
2. D I W A G M I A N A U
Ang tawag sa wika ng Maguindanaon. _______________
3. M A S O B N A G A N
Pinagmulan ng pangalang Zamboanga .
4. O E A C U B A
Ang tawag sa wika ng taga-Dapitan. _______________
5. Y O M I B A C A Z M G A T
Tinaguriang City of Flowers. ________________
6. W R A M A N A
Tawag sa wika ng Meranaw . ___________________
7. A B O D A J
Tinaguriang “sea gypsies” __________________
8. C O A H C B A N A
Wika ng Zamboangueῆo .
9. O Z R A J I E L S
Ang bayaning Pilipino na ipinatapon sa Lungsod Dapitan .________
10. G B S A I
Pangunahing pagkain ng mga Meranao. _____________
PAG-ISIPAN MO !
143
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : Sumulat ng isang talata na tumutugon sa tanong na: “Alin sa mga

kultura ng Mindanao ang sa tingin mo’y maaari mong iadap sa sarili mong kultura? Bakit?
Ano ang maganda sa kulturang ito?”
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
______________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
___________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
___________________________________________________________________
__________________________________________________________________
RUBRIKS
144
WMSU-ISMP-GU-031.00

(2)
nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
WIKA AT KULTURA NG ILANG MGA MUSLIM SA MINDANAO
145
WMSU-ISMP-GU-031.00
4.1 – ANG MGA MERANAW

( ni Victoria Juarez-Adeva mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan)
Ang pangkat ng Meranaw ay yaong mga Muslim na naninirahan sa Lanao na nasa kapaligiran ng
Lawa ng Lanao na sinasabing pumapangalawa sa pinakamalaking lawa sa Pilipinas. “Ranao” ang
orihinal na katawagan sa lalawigang ito na ang ibig sabihin ay “lawa o lanaw” at ang tawag sa
mamamayang nito ay “Maranao” (sa lawa naninirahan).
Sinasabing, ang pangunahing hanapbuhay nila ay pagsasaka dahil malawak at mataba ang
kanilang lupain. Samantalang, ang iba nama’y pangingisda ang kanilang ikinabubuhay. Bigas naman ang
kanilang pangunahing pagkain. Bukod dito, may mga prutas din silang ipinagmamalaki, ito ay ang
durian at marang na hindi makikita sa Luzon. Sa ngayon, dumarami na ang mga nangangalakal na
Meranaw.
 Wika
Maranaw ang tawag sa wika ng mga Meranaw. Ito’y nakikilala dahil sa matigas nitong
tono at diin. Maranaw ang kanilang gamit na wika sa kapwa Meranaw. Subalit, kapag Kristiyano
naman ang kanilang kausap, ay marunong din silang magsalita ng Cebuano at Filipino at maging ng
Ingles.
4.2. ANG MGA MAGUINDANAON AT ANG KANILANG KULTURA
Nakatira sa timog-silangang bahagi ng Mindanao ang mga Maguindanaon. Nang ang

magkapatid ay maghiwalay, umalis sa kanilang kinagisnang nayon at naghanap ng pook na kanilang
matitirhan si Timbunaway at ang kayang tagasunod. Nagkaroon ng kasagutan ang kanilang tanong na
kung sila titira, Magined tano sa danao na ang ibig sabihin ay “tumira tayo sa palibot ng lawa”. At dito
na nga sumibol ang pangalang Maguindanao nang pagdugtungin ang dalawang katutubong salitang
magined at danao. Ang salitang magined ay maaaring nangangahulugang, “ang mga nakatira o titira” at
ang salitang danao naman ay ang Maguindanao sa salitang “lawa” (Alfanta,1975-76).
Ang wika ng mga Maguindanaon ay tinatawag na Maguindanaw. Sila ay marunong ding

magsalita ng Filipino, Cebuano at Ingles.
4.3. ZAMBOANGA : ANG PARAISO NG MGA BULAKLAK SA KATIMUGAN

( ni: Rainer Anthony Rubin mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan)
Lungsod Zamboanga, siyudad ng mga pangarap at bulalak. Binansagan itong bilang City of
Flowers, marahil ay saganang-sagana ito sa mga mahahalimuyak at nagagandahang mga bulaklak sa
paligid na matatagpuan sa lungsod na ito. Isa rin146
sa mga dahilan ay ang mga nagagandahang mga dalaga
ng Zamboanga, yaong mga kadalagahang bantog hindi lamang sa kanilang taglay na kayumihan at
karikitan, kundi ang kanilang likas na mapang-akit at pagiging malambing.
Cahavacano ang pangunahing wikang ginagamit sa Zamboanga. Ang wikang ito ay tila, pinaghalo-
WMSU-ISMP-GU-031.00
Bukod sa paninirahan sa malalayong bundok, ilan rin sa pagkakakilanlan ng mga Yakan

noong mga panahong iyon ay ang hindi pagsusuot ng tsinelas. Kapag bumababa sila sa bayan
upang makipagpalitan ng mga produkto at bumili ng mga pagkain, nagsusuot lamang sila ng
pambalot sa paa na tinatawag nilang sanale. Ito ay gawa sa balat ng puno gaya ng Yakal at iba
pang mga uri ng mga matitibay na puno na makikita lang sa kanilang paligid. Gumagamit din
sila ng mga kasuotang pang-Yakan o sa kanilang termino ay semmek-Yakan gaya ng pis na
inilalagay sa kanilang ulo.
147
Isa rin sa kanilang identidad ay ang pagngunguya o pagngangâ (terminong Yakan) ng
buyò (bettle nut) na kadalasang ginagawa ng mga matatanda. Nilalagyan nila ng apog ang
dahon ng buyo at nginunguya ito hanggang sa maubos at maging kulay-dalandan ang kanilang
WMSU-ISMP-GU-031.00
Isang araw, ang isang mangangalakal na si Juhol mula pa sa Borneo ay napadpad sa

lugar at nabighani sa kagandahan ni Kumalang. Maaari niyang mapakasalan si Kumalang kung
siya ay makapagdadala ng mga buto ng mga pananim tulad ng mangga, bigas at marang.
Nagawa naman ito ni Juhol at naitakda ang kanilang kasal. Ang kasalang ito ay nagbunga ng
kauna-unahang ninuno ng mga Yakan.
Bukod dito, nabanggit din ng mga 148

Yakan ang tungkol sa alamat ni “Iya at Kan” na mula
sa India, kung saan ang kuwentong ito’y umiikot sa dalawang taong nagmamahalan. (Boy S.
Akilin, Lamitan, Setyembre 17,2018)
Ikatlo, pinapaniwalaan ding dahil sa katangiang taglay na iyakin ng mga Yakan, dahil sa
WMSU-ISMP-GU-031.00
May ilang teorya at mga hula ng mga lokal na manunulat tungkol sa isa pinagmulan ng
masisiglang Yakan. Sinasabi ng ilang lokal na mananalaysay na nagmula sa mga Papuan ng New
Guinea. Ganun pa naman, ang kapani-paniwalang teorya at tinatanggap ng ilang marurunong na
katutubo ay ang Labanese iskolar, si Andrew Sherfan, na ang mga Yakan, batay sa teorya, ay
nagmula sa land dyaks o Borneo sa ilang kadahilanan.
Tawag sa Ibang Pangkat

149
Sinasabi ng mga Yakan na madali nilang nakikilala ang mga taong hindi nila kasamang
naninirahan sa kanilang pook. Dahil karaniwan sa kanila ang pagiging malapit sa isa’t isa lalo na
sa kanilang mga kapitbahay at kabaryo, nakikilala agad nila ang mga bagong mukha na
WMSU-ISMP-GU-031.00
4.5. ANG MGA SAMA NG ZAMBOANGA, BASILAN, SULU

AT TAWI-TAWI
( sa pananaliksik nina Asst.Prof.Nena C. Abdurajak, Dr.Cheryl P. Barredo, at Ednalyn D. Cadapan)
Sama Bajao
Binanggit ni Clifford Sather (1993),

150 na ang salitang “ Bajao” na nagmula sa Malay
ay nabuo at nalinang sa etnonims gaya ng “badjao”, “badjao laut”, “bajao”, “luwaan”, “palau”,
“sama”, “sama dilaut”, at “ turiejene”. Naimungkahi niya rin na ang baryant ng salita ay
nakikilala sa heograpikal na lokasyon nito . Ang salitang “bajao” ay tumutukoy sa parehong
WMSU-ISMP-GU-031.00
Sama Pangutaran
Ang Sama Pangutaran ay kilala sa katawagan bilang “Siyama” na siya ring lenggwahe ng
mga Taong Sama ng Sulu Arkipelago. Ito ay may kabuoang populasyon na apat na libo at walong
daan pitumpu’t isa (4, 871). Ayon sa kasaysayan, ang Sama Pangutaran ay naninirahan sa
pinakamalaking bahagi ng Sulu Arkipelago sa pagitan ng Filipinas at malaking isla ng Borneo. Ayon
sa impormante na si Al Azis Adilon, ang salitang pangutaran ay hango sa pangalan ni Pangutaran na
isa sa mga tauhan ng sultan ng Sulu na inatasang151
tumungo sa nasabing isla. Nagkaroon ng labanan sa
hukbo ng mga kastila at naging matagumpay ang kanilang paglalaban laban sa mga kastila. Kung
kaya, sa utos ng sultan ng Sulu ay ipinangalan sa kanya ang isla bilang pagtanaw ng utang na loob ng
sultan sa kanyang katapangan at pagiging bayani ng Sulu. Ang mga Sama ng Pangutaran ay
WMSU-ISMP-GU-031.00
SAMA AT SITWASYONG PANGWIKA
Isa sa mga etnikong pangkat na matatagpuan sa Zamboanga, Basilan, Sulu at Tawi-Tawi

(ZAMBASULTA) ay ang mga Sama. Tinatawag nila ang mga kanilang sarili ayon sa kanilang
diyalektong ginagamit na sumasalamin sa pagkakakilanlan ng kanilang tribo. Sa lungsod Zamboanga,
matatagpuan ang ilang etnikong pangkat ng Sama gaya ng Sama Bajao na nasa barangay ng Caragasan,
Maasin, at Taluksangay. Samantala, ang Sama152 Bangingi naman ay matatagpuan sa barangay ng
Taluksangay at isla ng Simariki. Mayroon din namang mga Sama na matatagpuan sa bayan ng Basilan
gaya ng mga Sama Bajao ng isla ng Tampalan at Sama Bangingi ng Lukbuton. Ang Sama Pangutaran
at Sama Laminusa ang tawag sa mga Sama ng Sulu habang Sama Tawi-Tawi naman ang tawag sa mga
WMSU-ISMP-GU-031.00
PAMUMUHAY NG MGA SAMA
Ang mga Sama Bajao ay nabubuhay sa kahirapan katulad ng kanilang mga sinaunang pamilya
o angkan dahil na rin sa uri ng tahanan na mayroon sila na walang kuryente, walang mga
kasangkapan gaya ng kama, upuan, mesa, kagamitang de kuryente at iba pang kagamitan na nakikita
sa loob ng bahay. Ang ganitong uri ng pamumuhay ay karaniwan na sa mga Bajao. Hindi sila
153
mahilig sa mga mamahalin at magagarbong kasangkapan . Nakokontento na lamang sila sa kung
anomang bagay na mayroon sila. Bagkus, ang kanilang prayoridad ay ang mga kagamitan sa
pangingisda sapagkat ito ang kanilang hanapbuhay. Ang pagkakaroon ng ibang bagay gaya ng mga
alahas ay nabibilang na lamang sa sekundaryang pangangailangan nila. Ang mga Ito ay kanilang
WMSU-ISMP-GU-031.00
PAYAG-PAYAG, BALUNG-BALUNG AT LEHA: ANYO NG TIRAHAN NG MGA SAMA
Ang mga tirahan ng mga sinaunang katutubong Sama ay tinatawag na pelang o bahay-
bangka, payag-payag at balung-balung noong unang panahon. Subalit, sa paglipas ng mga panahon,
bihira nang makakita ng bangkang-bahay na tinitirahan ng mga katutubong Sama Bajao. Kung
mayroon man, hindi na ito maituturing na pananahanan, kundi, ginagamit bilang transportasyon. Sa
154
ngayon, ang mga Sama Bajao ay karaniwang naninirahan na lamang sa tabing dagat. Ang kanilang
mga bahay ay gawa sa katutubong kagamitan na may mataas na haligi. Walang dibisyon na
humahati sa silid tulugan. Ang bubong at dingding ay napapalibutan ng salirap (dahon ng niyog na
hinabi) at ang sahig ay gawa sa kawayan o tabla. Ang pintuan ay dalawa na magkaharap sa sukat at
WMSU-ISMP-GU-031.00
HAYLAYA: PAGDIRIWANG NG HARIRAYA
May mga espesyal na pagdiriwang o okasyon ang mga katutubong Sama. Pagkatapos ng
Ramadhan na tumapat sa lendoman o walang liwanag ng buwan sa gabi, aabot sa dalawampu’t pito
hanggang tatlumpung araw ang pag-aayuno o di pagkain bago at pagkatapos sumikat ang araw. Ayon sa
Imam, sinusunod lamang ng mga muslim ang yapak ni Propetang Muhammad (SAW) kung paano niya
sinasamba si Allah upang makapasok sa paraiso. Sa loob ng nabanggit na araw titingnan o magmasid sila
155
sa gabi kung ang buwan ay nakikita na. Kung nagpakita na, kinabukasan din ay araw ng pagdiriwang ng
Haylaya o Hariraya Eidil Fitri.
KATUTUBONG SAYAW NG MGA SAMA

WMSU-ISMP-GU-031.00
Ang mga kalalakihan ang kinikilala bilang mga Imam at Ustadz. Sila ang mga Sila ang mga
nangunguna sa mga konggregasyon na padasal tulad sa araw ng Biyernes, araw ng hariraya Eidil
Fitri at Eidil Adha. Sa loob ng masjid, ang nangunguna ay mga kalalakihan at ang kababaihan ay
nasa bandang huli. May dibisyon na bahagi para sa mga kababaihan. Ang kasuotan sa pagdarasal ng
lalake ay may kupiya sa ulo at natatakpan kupiya sa ulo at natatakpan ang bandang gitnang katawan
ng lalake at mas maigi ay nakasuot ng malinis na damit. Kantiyu o sawwal (salawal) at malung ang
karaniwang suot pang-ibaba. Sa babae ay nakaturong at nakasuot ng luku (damit na pandasal sa
156 di makita ang bukung-bukung sa paa at braso
kababaihan) bukod sa damit na panloob. Kailangan
hanggang kamay. Ang babaeng guro na nagtuturo ng Koran ay tinatawag na ustadja o Kah Dayang.
EDUKASYON
WMSU-ISMP-GU-031.00
KAUGALIAN AT PANINIWALA SA PAGBUBUNTIS.
Ang pagbubuntis ayon sa mga Sama ay itinuturing na nilang kalahating paa ay nasa
hukay na dapat laging mag-ingat. Ayon kay Gng, Albasha Sabbulani, 21 taong gulang, may
mga paniniwala sila sa pagbubuntis. Ayon sa kaniya, bawal umupo sa pintuan sapagkat
paniniwala nila na matagal lumabas ang sanggol na isisilang, bawal gumawa ng may
kaugnayan sa pagtali tulad ng paggamit lubid, paglagay ng tali sa buhok ,paglagay ng bagay sa
157 dahil nakapuluput daw sa leeg ng sanggol ang
leeg tulad ng paggamit ng kuwintas o tuwalya
pusod na maaaring ikapahamak ng sanggol sa loob ng sinapupunan ng isang ina, bawal
magwalis lalo na sa gabi, at bawal din maligo sa dagat dahil mapapasukan ng tubig ang
sinapupunan ng isang buntis. Kailangan kapag buntis ay magsuot lagi ng damit na kulay itim
WMSU-ISMP-GU-031.00
4.6. ILANG BAGAY TUNGKOL SA DAPITAN

( ni: Teresita Merencillo-Acas mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan)
Ang Lungsod ng Dapitan ay may lawak na 434 na hektarya at may 1,347 mamamayan
sa kasalukuyan. Ang Polo ay maituturing na isa sa mga maliliit na nayong sakop ng lungsod na
ito. Pawang mga Kristiyano ang karamihan sa mga mamamayan nito na naggaling sa iba’t
158
ibang lugar sa Pilipinas, subalit, karamihan ay mula pa sa Negros, Cebu, Bohol, at Samar.
Datapwat, nabubuhay ang karamihan sa mga mamamayang ito sa pamamagitan ng
pangingisda, subalit may mga iba rin namang naglilingkod sa pamahalaan, pagsasaka, may
namamasukan naman din sa ilang mga pribadong tao bilang drayber, at iba pang uri ng
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWIN NATIN !
159
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : ipaghambing ang iilan sa mga kultura ng Meranaw at Maguindanaon. Punan ang
MERANAW MAGUINDANAON
a).Pagkakakilanlan ( Cultural Identity)

________________________________ ______________________________
_ ______________________________
________________________________ ______________________________
_ ______________________________
________________________________ ______________________________
_ ______________________________
________________________________ ______________________________
_ ______________________________
________________________________ ______________________________
_
________________________________
_
________________________________
_
________________________________
_
________________________________
_
b).Pananampalataya
_____________________________ ______________________________
________________________________ ______________________________
_ ______________________________
________________________________ ______________________________
_ ______________________________
________________________________ ______________________________
_ ______________________________
________________________________
_
________________________________
_
________________________________
_
c).Pagdiriwang ng mga mahahalagang okasyon

_____________________________ ______________________________
_____________________________ ______________________________
_____________________________ ______________________________
_____________________________ ______________________________
_____________________________ ______________________________
_____________________________ ______________________________
160
WMSU-ISMP-GU-031.00
_____________________________ ______________________________
_____________________________ ______________________________
_____________________________ ______________________________
_____________________________ ______________________________
_____________________________ ______________________________
_____________________________ ______________________________
_____________________________ ______________________________
d). Pamahiin
_________________________________________ ______________________________
_ _
_________________________________________ ______________________________
_ _
_________________________________________ ______________________________
_ _
_________________________________________
______________________________
_
_
_________________________________________
_ ______________________________
_________________________________________ _
_ ______________________________
_________________________________________ _
_ ______________________________
_________________________________________ _
_ ______________________________
_________________________________________ _
_ ______________________________
_________________________________________ _
_ ______________________________
_

PANUTO : Batay sa iyong mga natutuhan tungkol sa kultura ng mga Meranao at
Maguindanaon, alin sa kanilang kultura ang nais mong paiiralain? Bakit?
Meranaw Maguindanaon
Kultura 1: Kultura 1 :
161
WMSU-ISMP-GU-031.00
Paliwanag : Paliwanag :
Kultura 2. Kultura 2.
Kultura 3. Kultura 3.
Kultura 4. Kuktura 4.
162
WMSU-ISMP-GU-031.00
Kultura 5) Kultura 5.
GAWAIN 3
PANUTO : Ilarawan ang katangian ng mga Zamboangueῆos. Bumuo ng talata tungkol dito.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
163
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
WMSU-ISMP-GU-031.00

PANUTO : Ipaghambing ang kultura ng mga Yakan sa Zamboanga at Basilan ayon sa mga
sumusunod na aspekto .
MGA YAKAN NG ZAMBOANGA AT BASILAN
Zamboanga Basilan
A. Pagkakakilanlan
B. Wika
164
WMSU-ISMP-GU-031.00
c. Paniniwala / Pamahiin
D.Kasuotan
165
WMSU-ISMP-GU-031.00
E.Pag-aasawa

PANUTO : Ipaghambing ang kultura ng mga Sama sa Zamboanga, Basilan, Sulu at Tawi-
Tawi ayon sa mga sumusunod na aspekto .
A- Sama Badjao at Bangingi
BADJAO BANGINGI
1. Pagkakakilanlan
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
2. Baryasyon ng wika
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
166
WMSU-ISMP-GU-031.00
3. Hanapbuhay
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
4. Pagpapakasal __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
5. Tirahan __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
6. Pagdiriwang __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
167
WMSU-ISMP-GU-031.00
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
7. Kaugalian sa Pagbubuntis
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
B- Sama Laminusa at Sama Tawi-Tawi
SAMA LAMINUSA SAMA TAWI-TAWI
1. Pagkakakilanlan
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
8. Baryasyon ng wika
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
__________________________________________ ________________________________________
168
WMSU-ISMP-GU-031.00
9. Hanapbuhay
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
__________________________________________ _________________________________________
10. Pagpapakasal __________________________________________

_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
11. Tirahan __________________________________________

_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
_________________________________________ __________________________________________
12. Pagdiriwang __________________________________________

________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
169
WMSU-ISMP-GU-031.00
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
13. Kaugalian sa Pagbubuntis

________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
________________________________________ __________________________________________
C. Magtala ng impormasyon tungkol sa natutuhang kultura ng Sama Pangutaran. Ilapat

ang iyong tugon sa nakalaang espasyo ng flow chart.
SAMA PANGUTARAN
A.Pagkakakilanlan B.Wika
_______________________________ ________________________________
_______________________________ ________________________________
_______________________________ ________________________________
_______________________________ ________________________________
_______________________________ ________________________________
_______________________________ ________________________________
_______________________________ ________________________________
_______________________________ ________________________________
_______________________________ ________________________________
_______________________________ ________________________________
_______________________________ ________________________________
_______________________________ ________________________________
_______________________________ ________________________________
_______________________________ ________________________________
_______________________________ ________________________________
170
WMSU-ISMP-GU-031.00
C. Hanapbuhay D. Relihiyon
__________________________________ _________________________________
__________________________________ _________________________________
__________________________________ _________________________________
__________________________________ _________________________________
__________________________________ _________________________________
__________________________________ _________________________________
__________________________________ _________________________________
__________________________________ _________________________________
__________________________________ _________________________________
__________________________________ _________________________________
__________________________________ _________________________________
__________________________________ _________________________________
__________________________________ _________________________________
__________________________________ _________________________________
__________________________________ _________________________________
Pagbubutis Pagpapakasal
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
PANINIWALA
SAMA PANGUTARAN
Pamahiin Pagdiriwang
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________171 __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
WMSU-ISMP-GU-031.00
PANUTO : Isulat ang salitang TAMA sa nakalaang patlang kung ang salitang may
salungguhit ay tugon sa ibinigay na pahayag. At kung ito’y mali, ibigay ang
tamang sagot
________________________________1. Ang Zamboanga raw ay galling sa salitang

“Jambangan”isang salitang Indones na tumutukoy sa isang pook na pinamumugaran ng
maraming nagagandahang bulaklak.
________________________________2. Si Dr.Jose Rizal ay sinasabing hindi tumira sa
puso ng lungsod, na noo’y bayan pa,kundi sa isang maliit at mapayapang pook na
pinangalanan niyang Gemelina.
________________________________3. Ayon kay Gowing et.al 1974, ang salitang
magined ay nangangahulugang,”ang mga nakatira o titira.”
________________________________4. Ayon kay Angeles (1975), ang bahay ng
mga Maguindanaon ay binubuo ng dalawa o mahigit pang kwarto.
________________________________5. Ang mga Meranaw ay naniniwala na ang
araw ay isang taong nakasakay sa isang karo na sinusubaybayan ng mga anghel.
_______________________________ 6. Ayon kay Casan Alonto , ay may mga teorya
tungkol sa pinagmulan ng mga Meranaw.
_______________________________ 7. Danao ang orihinal na tawag sa Lanao.
_______________________________ 8. Ang mga Maguindanaon ay naninirahan sa
timog-hilagang bahagi ng Mindanao.
______________________________ 9. Ang Mantiyanak ay isang uri ng aswang na
nasa anyong maliit na bata.
______________________________ 10. Ang Polo ay isa sa mga maliliit na nayong
nasasakop ng Lungsod ng Dapitan.
172
WMSU-ISMP-GU-031.00
II – PANUTO : Tukuyin ang mga wika ng mga sumusunod ;
11.Wika ng mga taga-Dapitan . ________________________
12.Wika ng mga Zamboangueῆo.______________________________
13.Wika ng Maguindanaon . _____________________________
14.Wika ng Meranaw. _________________________________
15. Wikang pambansa ng Pilipinas. _______________________
16. Wika ng mga Yakan __________________________________
17. Wika ng sama Badjao _________________________________
18. Wika ng Sama Bangingi _______________________________
19. Wika ng Sama Tawi-Tawi _______________________________
20. Wikang Sama Laminusa __________________________________
RUBRIKS

(2)
nilalaman ng paksa
sa pagsulat
KABUUAN
173
WMSU-ISMP-GU-031.00

(2)
panuto panuti
panuto
pagkakasulat
KABUUAN
KABANATA 4
PAGHAHANDA AT PAGSULAT NG KONSEPTONG PAPEL
________________________________________________________________________________
Aralin 12
Panimula:
May pakialam ka ba sa lipunan o bansang iyong

kinalakihan? Kung gayon, tayo na maglakbay sa mundo ng ating panahon.
Ang pag-aaral na ito ay nakatuon sa mga kasanayan sa

akademikong gawain tulad ng pananaliksik. Nakapaloob ang kahalagahan ng
pananaliksik tulad ng konseptong papel na karaniwang sinusulat ng mga mag-
aaral sa kolehiyo. Tatalakayin din ang pag-aayos ng mga datos at ang wastong
pagbabalangkas ng mga paksa. Ang paksang ito ay lubhang makatutulong sa
inyongg paghahanda sa pagsulat ng pananaliksik.
Layunin
Pagkatapos ng talakayan, ang mga mag-aaral ay inaasahang….
174
WMSU-ISMP-GU-031.00
a. Makapagbibigay ng sariling kaisipan o opinion hinggil sa Kahalagahan

ng konseptong papel, ng pag-aayos ng datos at pagbabalangkas tungo sa
kanilang pananaliksik;
b. Maipahahayag ang kabutihang dulot ng kasanayan sa pananaliksik;
c. Matukoy ang iba’t ibang paraan ng pagbabalangkas ng mga paksa;
d. Makilala ang pagkakaiba-iba ng mga paraan sa pagkuha ng mga datos.
Subukin Natin !
Maraming dahilan kung bakit ang tao ay
nagsasaliksik o gumagawa ng pag-aaral. Gamit ang word association.
Magbigay ng mga dahilan kung bakit
gumagawa ng pananaliksik.
PANANALIKSIK
____________________________ ____________________________
____________________________ ____________________________
____________________________ ____________________________
____________________________ ____________________________
____________________________ ____________________________
____________________________ ____________________________
____________________________ ____________________________
____________________________ ___________________________
175
WMSU-ISMP-GU-031.00
______________________________ ______________________________
______________________________ ______________________________
______________________________ ______________________________
______________________________ ______________________________
______________________________ ______________________________
______________________________ ______________________________
______________________________ ______________________________
______________________________ ______________________________
Pag-isipan mo!
1. Sino-sino ang mga tanyag na

personalidad nakadiskubre ng
mga pag-aaral nila na
tinangkilik at yumaman?
2. Ano-anong mga pag-aaral ang

kanilang nadiskubre?
3. Paano nila ito nadiskubre?

176
WMSU-ISMP-GU-031.00
Magbasa ka!
KONSEPTONG PAPEL
Ano ang konseptong papel? Ito ay nagsisilbing proposal para maihanda

ang isang pananaliksik isang kabuuang ideya na nabuo mula sa isang framework
o balangkas ng paksang bubuang ideya na nabuo mula sa isang framework o
balangkas ng paksang bubuuin. Ito ay isang kabuuan ng ideyang nabuo mula sa
isang gawaing balangkaso framework ng paksang bubuuin.
Bahagi ng konseptong papel
1. Tiyak na paksa
2. Rasyunal
3. Layunin
4. Panimulang haka
5. Serbey ng mga sanggunian
6. Metodolohiya
PAGGAWA NG BALANGKAS
Ang balangkas ay pinagbabatayan ng mga mananaliksik sa pagtalakay sa

mga paksang napili. Ito ay nagbibigay ng direksyon sa manunulat kung paano
tatalakayin ang paksang napili niya.
PAGSASALIN O TRANSLATE 177
Isang napakahalagang kaalaman sa pagbuo ng pananaliksik. Ang

pagsasalin ay paglilipat mula sa orihinal sa anyo ng wika patungo sa iba pang
WMSU-ISMP-GU-031.00
GAWIN NATIN !
(CMO 2 S.2019)
1. Mag-isip at magtala ng 5 paksa na gusto mong pag-aralan na may

kinalaman sa kultura ng iyong tribo.
TRIBO : __________________________________________________
PAKSA # 1. ______________________________________________________
______________________________________________________
PAKSA # 2. ______________________________________________________
______________________________________________________
PAKSA # 3. ______________________________________________________
______________________________________________________
178
PAKSA # 4. ______________________________________________________
______________________________________________________
WMSU-ISMP-GU-031.00
PAKSA # 5. ______________________________________________________
______________________________________________________
2. Sa 5 paksang, pumili ng isang paksa at bumuo ng 3 layunin sa paggawa

ng konseptong papel.
Mga Layunin:
1. _______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
2. _______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
3. ______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
3. Gamit ang Balangkas romano at arabiko. Balangkasin ang mga datos na

maaring talakayin sa paksang ito. “ Ang mga suliraning nagpapahirap sa
bayan”
179
WMSU-ISMP-GU-031.00
GLOSARYO
Adhikain - layon, layunin

Alipusta - Nauukol sa sinumang hinahamak
Ambag - kontribusyon, donasyon
Antig - pagpukaw sa natutulog na damdamin, paala-ala, paggunita
Antigo - Anumang gamit o kasangkapang yari noong unang panahon,
sinauna, antik
Balisa - Pagkaligalig ng kalooban. Hindi mapalagay
Bana - asawang lalake
Banaag - aninaw, anag-ag, aninag
Bantog - Kilala sa lahat ng dako dahil sa pangyayari, kalagayan, tanyag,
buntayag
Batayan - basehan
Bekimon - wikang balbal na ginagamit ng mga bakla sa pakikipagtalastasan
Bigkis - pag-isahin, pagsamahin, pagbuklod
binusaklat - binukaka
Bugnot - pagkamayamutin, pagkainip sa paghihintay
Bukambibig - madalas na sinasabi, lagging ipinapahayag
Buktot - masama, di- mabuti
Balintuna - kabaliktaran ng dapat o inaasahang mangyari
Bulyaw - malakas na tila may himig pananakot na sigaw sa kapwa o kaya
sa bata
Bunsod - pagtulak
Busilak - lubhang maputi, maputing-maputi
Daluhong - galaw na mabilis, marahas at bigla
Dalurok - panghihina dahil sa gutom
Dayukdok - lubhang gutom, gutom na gutom, hayok sa gutom
Dulog - lumuhog, makiusap tungkol sa isang usapin
Dustain - pagmamalabis, panlalait, pag-alipusta, paghamak, pag-upasala
Estruktura - kaasyusan
Gabundok - napakarami
Gahaman - taong sakim at mapag-imbot
Galaiti - galit, bugnot o yamot, matinding galit
Gayakan - palamutian
Gigiray-giray - di- matatag
Gilalas - pagtataka o pagkamangha
180
WMSU-ISMP-GU-031.00
Gugol - paggamit ng kuwarta sa pamimili ng mga bagay-bagay

Gulantang - pagkagulat
Haginghing - mabilis at umaangil na tunog na likha ng isang bagay
Hagulgol - malakas na iyak o pananangis
Hakbot - hablot
Halili - kapalit
Halubidbid - pagpipilipit, puluputan
Handalapak - tsismosa, walang ingat kung gumawa
Handog - anomang bagay na ibinibigay nang kusang loob sa isang tao
Hapis - damdaming dinaranas ng isang nalulungkot, karaniwang
umiiyak, pighati
Himok - hikayat
Himanglaw - pagdaranas ng lungkot dahil sap ag-iisa
Hinagod - hinaplos
Hinagip - biglang paghawak sa isang bagay
Hinakdalan - sumbungan ng sama ng loob
Hiratihin - sanayin, bihasain
Hubog - ayos o anyo sa kalahatan, hugis, porma, pag-aarko, balantok
Hukom - pinuno ng pamahalaan na may kapangyarihang lumitis.
humaging - sumagi, dumaan nang mabilis
huwarin - gayahin
huyong - gutom
indayog - pataas-pababang galaw na pasulong
kaagapay - kasabay, katabi
Kadahupan - kakulangan, kasalatan
kagyat - kaagad, agad
kahapisan - kalungkutan, kapighatian
kalunus-lunos - kaawa-awa
kalupi - sisidlan ng kuwartang panlukbutan o pambulsa kung maliit
kanti - marahang salang o saling
kapiranggot - napakaliit na piraso
karalitaan - kahirapan, kadukhaan
karaniwan - ordinaryo, simple
katutubo - likas o pansariling katangian ng sinoman o ng anoman na
taglay nito sa pagsilang
kawili-wili - nakaaakit
kintal - tatak o paglalagay ng tanda sa anuman, ukit, marka
komunidad - pamayanan, bayan, purok
kubli - tago o pagtago sa tanaw
kutya - paghamak sa pamamagitan ng masasakit na salita.
lagalag - layas, libot, gagala
langgayak - mahilig magpalipas ng panahon na walang ginagawa
liblib - dako o pook ng di gaanong batid o nararating ng tao
linggwistika - agham ng wika o pag-aaral tungkol sa wika
lumago - dami, kapal o unlad ng anuman
lupaypay - nanghihina ang katawan at kalooban, laylay ang mga kamay o
pakpak dahil sa panghihina
mabalino - hindi mapalagay
magarbo - marangya, mayabang
magiliw - masintahin, mataos, mapagmahal, maalalahanin
181
WMSU-ISMP-GU-031.00
maitala - mailista
makabalikwas - biglang bangon sa higaan dahil sa pagkagulat o pagkakaalaala
sa isang mahigpit na pangangailangan
makatighaw - makaranas ng ginhawa pagkalipas ng anumang uri ng
karamdaman o damdamin ng hirap o karalitaan
mangayupapa - sumuko, magpatalo
mamangha - manggilalas, magtaka nang labis, magulat, mamaang
manibugho - mainggit, magselos
mapagkamkam - sakim, mapag-angkin na hindi kanya
mapagkandili - mapag-aruga, mapagkupkop, ugaling mapag-asikaso
mapang-uyam - mapanudyo, mapanglibak
mapawi - mapagkutya sa kapwa
mapuksa - lubos ng paglipol, pagsira upang mawala nang lahat, pagtalong
lubos sa kalaban
marangya - labis na kagaraan, magarbo
masadlak - mapariwara ang isang tao dahil sa kapabayaan
masalimuot - magulong ayos
mataos - matapat, mataimtim
matayog - mataas, matarik na mahirap akyatin ang dakong kataasan
matinag - makilos, magalaw sa pagbabago ng posisyon
modernism - pagiging moderno, pagkamakabago
moda - ang pana-panahong kalakaran ng anomang bagay, uso
muni-muni - malalim na pagbubulay-bulay, matagal na pagninilay-nilay
mutawi - paglabas ng anumang tunog o salita sa bibig
nakahahalina - kaakit-akit
namudmod - namamahagi ng anuman sa maraming tao
nanalaytay - umaagos sa sadyang daluyan ang anomang likido
nanlumo - nagdamdam o nagdanas nang biglang panlalata sa katawan at
sa kalooban
pagbuklod-buklod - pagkakaisa, pagbibigkis
Pagsanib - pagsasama o pag-iisa
Pagsasaboy - pagtilamsik,pagwisik
pangasiwaan - taong nangangasiwa sa isang institusyon, bahay-kalakal atbp.
Panglaw - lungkot na nararamdaman o damdamin ng isang nangungulila
panunudyo - panunuligsa, pang-uuyam
patda - pagkahinto, pagkatigil
payak - walang halo, puro, simple
pragmatismo - ang katangian ng pagiging praktikal
pumanhik - umakyat
punto de bista - pinakapunto, pinakatuon, pinaktumbok
punyagi - nagsisikap na matamo ang bagay na ibig makamtan sa kabila ng
mga balakid
sahog - paghahalo ng anoman sa isang bagay (hal,pagluluto ng ulam)
Salamuha - pakikihalo , halubilo
Semantika - pag-aaral ng mga kahulugan at ang mga pagbabago nito.
Sosyolohiya - agham o pag-aaral tungkol pinagmulan, kaunlaran, at paggalaw
ng lipunan
susun-suson - patung-patong, sapin-sapin
suya - inis, yamot, asar
taingang-kawali - nagbibingi-bingihan
182
WMSU-ISMP-GU-031.00
talamak - nasa sukdulang kalagayan na karamdaman o anumang

kasamaan o bisyo
tamasa - paglasap sa kasiyahang dulot ng kasaganaan
tanglaw - ilaw, o anumang bagay na nagpapaliwanag sa isang dakong
madilim.
Tapayan - kasangkapang ginagamit na lalagyan ng tubig o suka na yari sa
lupang matigas, malapot ang bibig at may taas na dalawang
talampakan o humigit kumulang.
Tuligsa - panunudyo, pang-uuyam
waglit - pagkawala ng anuman
yabong - kalusugan at kalaguan ng isang halaman o punongkahoy
yamot - inis, suya, bugnot
MGA SANGGUNIAN
Almario, V. (1993). Filipino ng mga Filipino. Manila : Anvil Publishing,

Inc.
Bernales, R. et al (2007). Komunikasyon sa makabagong panahon.

Valencia City : Mutya Publishing House, Inc.
Buensuceso T. Masaklaw na Filipino. Filipino 4 sa antas tersyarya.

Quezon City: Rex Bookstore.
CMO No.1 s. 2019 - Integration of Peace Studies into the Relevant Higher
Education Curricula.
CMO No. 2 Series 2019 . Integration of Indigenous Peples Studies into the
Relevant Higher Education Curricula
Dizon, R. et al (2018). Ekokritisismo at pagpapahalaga sa kalikasan.

Mutya Publishing House, Inc. 2018.
Gonzalvo, R. (2016). Komunikasyon at pananaliksik sa wika at

Kulturang Pilipino. Textbook. Mindshapers Co.,Inc. 2016
Hufana, N. et al. (2018). Wika at kultura sa mapayapang lipunan.

Textbook. Mutya Publishing House.Inc. 2018
Nuncio, N. et al. (2016). Sidhaya 11:.Komunikasyon at pananaliksik

sa wika kulturang Pilipino. Textbook. Mutya Publishing House
Inc. 2018
183
WMSU-ISMP-GU-031.00
MGA FAKULTI NG DEPARTAMENTO NG FILIPINO
Asst. Prof. NENA C. ABDURAJAK

Nagtapos ng Bachelor of Science in Education major sa Filipino
sa Zamboanga A.E Colleges at ng Master of Arts in Education major sa
Filipino sa Universidad de Zamboanga. Kasalukuyang kumukuha ng
Doctor of Education major sa Filipino Language Teaching sa Cebu
Normal University. Naging Editor ng mga aklat pangkolehiyo at ng
WMSU Bulletin na isang pahayagang pangkampus. Naging OIC-
Director ng Sentro ng Wika at Kultura sa lungsod Zamboanga .
Kasalukuyan ay nagtuturo sa Graduate School, College Teacher
Education at Tagapangulo ng Departamento ng Filipino sa College of
Liberal Arts, Western Mindanao State University, Zamboanga City.
DR. FELIXBERTO C. LABASTILLA

Si Dr. Felixberto C. Labastilla ay nagtapos ng kanyang BSED medyor
sa Filipino sa Zamboanga AE Colleges (Universidad de Zamboanga)
noong 1990. Natapos din niya ang kanyang MAED Filipino (2002) at
Doctor of Education sa nasabing paaralan noong taong 2004. Mula 1999
hanggang sa kasalukuyan, siya naglingkod sa Western Mindanao Stae
University na may Academic Rank na Associate Professor V. Sa loob ng
taong 2014-2019, siya ay naglingkod bilang Direktor ng NSTP,
Tagamasid at Tagapagtaguyod ng sa Wika (PASATAF) bilang Vice
President (2012-2018) at P.I.O (2019-kasalukuyan), Bard of Director
Region IX ng CHED Office (2012-kasalukuyan).
DR. CHERYL P. BARREDO

Si Dr. Cheryl P. Barredo ay nagtapos ng kanyang BEED- Filipino sa
Western Mindanao State University, Lungsod Zamboanga noong ika-26
184 Mayo 2002 ay nagtapos siya ng kanyang MAED
ng Marso 1996. Noong
Filipino sa Zamboanga A.E Colleges (ngayon ay Universidad de
Zamboanga.) at sa pamantasan ding ito siya nagtapos ng kanyang
Doctor of Education major in Educational Management. Labimpitong
WMSU-ISMP-GU-031.00
DR. AUBREY F. REYES
Ang mananaliksik ay kasalukuyang nagtuturo sa Western

Mindanao State University, lungsod Zamboanga bilang Assistant
Professor IV sa status na Permanent. Natapos niya ang kanyang
Bachelor of Secondary Education sa University of San Jose –Recoletos
Cebu city noong 2001. Ang kanyang Master of Arts in Education major
sa Filipino ay natapos naman niya sa Western Mindanao State
University noong taong 2013 at ang kanyang Doktor ng Pilosopiya sa
Filipino ay natapos niya sa Mindanao State University-Iligan Institute of
Technology noong 2018.
DR. ANALYN D. SAAVEDRA
Nakapagtapos si Dr. Analyn D. Saavedra ng kursong Batsilyer ng Sining sa

Pang-elementaryang Edukasyon (BEEd) sa Pampamahalaang Pamantasan ng
Kanlurang Mindanao (WMSU) sa Lungsod Zamboanga. Sa Pamantasang ito din niya
natapos ang mga digring Master ng Sining sa Pagtuturo ng Wika at Doktor ng
Pilosopiya sa Pagtuturo ng Wika. Siya ay dating Master Teacher I sa Sangay ng
Lungsod Zamboanga bago naging Asst. Professor IV sa WMSU kung saan siya
kasalukuyang nagtuturo ng mga asignaturang Filipino at pananaliksik sa mga
undergraduate at paaralang panggrawado. Bukod sa pagtuturo, nakapagsagawa na rin
siya ng mga pananaliksik sa pakikipagkolaborasyon sa Departamento ng Social
Sciences, DLSU, Manila at U.P, Los Baños. Siya ang kasalukuyang Research
Coordinator ng Kolehiyo ng Malalayang Sining, at bilang mananaliksik at manunulat,
ang kanyang mga pag-aaral nailathala na rin sa mga Internasynonal na Journal
(Scopus-Indexed).
DR. VILMA L. PAHULAYA
185
WMSU-ISMP-GU-031.00
Nakapagtapos siya ng kursong Bachelor of Arts major in

Filipino sa Western Mindanao State University noong 1997 at ang
kanyang Master of Education in Filipino sa nasabing pamantasan noong
2012 at ang kanyang Doktor sa Pilosopiya medyor sa Filipino sa
Mindanao State University- Iligan Institute of Technology noong Hunyo
2020. Sa kasalukuyan, siya ay nagtuturo sa Western Mindanao State
University bilang Assistant Professor 3 sa estado na permanent.
ASST. PROF. RODNEY I. EBROLE
Si G. Rodney Ebrole ay kasalukuyang guro sa department ng Filipino na nagtuturo ng mga medyor sa asignaturang
Filipino at sa master’s. Sa loob ng labinwalong taon ng pagtuturo, siya ay naimbitahan at nakapagbahi na ng mga kaalaman
bilang tagapagsalita sa iba’t ibang paaralan. Naging tagapagrebyu rin siya sa LET at tagapamigay ng College Entrance test
sa loob ng kampus at sa iba’t ibang eksternal yunit ng Western Mindanao State University (WMSU). Reaktor din siya sa
pambansang presentasyon ng mga pag-aaral sa wika na ginanap sa MSU-IIT, Iligan City. Sa Universidad na ito, kanyang
tinatapos ang pag-aaral sa Ph.D sa Language Studies sa Filipino at kasalukyang sinusulat ang kanyang disertasyon na may
kinalaman sap ag-aaral ng paggpaplanong pangwika. Samantala ang kanyang Master’s at ang Batsilyer ng Sining sa Filipino
ay tinapos niya sa WMSU noong taong 2000. Siya ay lisensyadong guro rin na kumuha ng Sertipiko sa Propesyunal
Edukeyson bilang pangangailangan sa LET. Ang kanyang mga ginawang pag-aaral na hindi pa nailathala ay ang code-
switching ng wikang Chabacano. Isa itong paghahambing sa kasidhian ng code-switching sa kanluran at silangang bahagi ng
lungsod Zamboanga. Ang kanyang master’s tesis naman ay patungkol sa kahusayan ng pagsulat ng komposisyon at
gramatika ng mga mag-aaral sa sekondarya. Ang isinulat niyang artikulo tungkol sa pagbabaligtad ng ayos ng aspekto ng
pandiwa na ang nauna ay kontemplatibo, imperpefectibo at perfectibo ay nakaangkla sa prinsipol ng pagtuturo na lahat ng
pagkatutuo ay mahigpit na magkaugnay sa tunay na buhay, mahalagang maging habit ng mga bata na mag-isip muna bago
gawin ang isang bagay. Mayroon din siyang ginawang mga salin mula sa iba’t ibang uri ng dokumento. Sumusulat rin siya
ng mga salaysay sa Filipino at Chabacano. Ang pinakamahalagang bahagi ng kanyang karera ay ang pag-imbento ng mga
laro, bagamat hindi ito kaugnay sa kanyang larang ngunit dahil sa wika, mula sa abstraktong konsepto nagawan niyang
mabuo nang malinaw at tiyak ang mga hakbangin ng isang pang-intelektuwal na laro. Ang ilan rito ay tinawag niyang EOS
na katulad ng Chess, ito ay lisensyado na mula sa IPO at nakadiposito sa nasyunal laybrari ng bansa.
ASST. PROF. JANE O. VILLACIN
Siya’y ipinanganak sa Lungsod Lamitan, Probinsya ng Basilan at

nakatira sa San Ramon, Lungsod Zamboanga. Nakapagtapos siya ng
kanyang Baitsilyer ng Sining sa Pang-elementaryang Edukasyon sa
Pampamahalaang Pamantasan ng Kanlurang Mindanao (WMSU) noong
1991. Kasalukuyang tinatapos ang kanyang pag-aaral sa masters sa
Filipino sa nasabing institusyon.
Sa kasalukuyan, siya ay may ranggong Assistant Professor 1 at

Alumni Coordinator sa Kolehiyo ng Malalayang Sining (College of
Liberal Arts) ng Western Mindanao State University.
ASST. PROF. EDNALYN D. CADAPAN
Isinilang noong ika-22

186 ng Enero, 1984 sa Lika, Mlang Cotabato.
Nagtapos ng kanyang Bachelor of Education major sa Filipino sa taong
2004-2005 at Master of Arts major in Language Teaching (Filipino) sa
Western Mindanao State University noong 2013-2014. Kasalukuyang
kasapi at aktibong guro sa Departamento ng Filipino, Kolehiyo ng
WMSU-ISMP-GU-031.00
GIRLIE C. TANGALIN
GIRLIE C. TANGALIN. Ay nakatapos ng Academic

Requirements ng Master of Arts in Education, Major in
Filipino sa Western Mindanao State University. At ng
Diploma sa Edukasyong Kultural, Professional Education
Certificate, Bachelor of Arts Major in Filipino sa Western
Mindanao State University. Kasalukuyang faculty member ng
Filipino Department ng Kolehiyo ng Malalayang Sining,
Western Mindanao State University, at OIC ng National
Service Training Program.
HANNA D. ACKERMANN
Nagtapos ng Batsilyer sa Edukasyong Sekundarya sa Filipino (BSED Filipino)

noong taong 2011 at Digri sa Masters ng Sining sa Pagtuturo ng Edukasyong
Pangwika (Master of Arts in Education Major in Language Teaching Filipino) noong
2017 sa Western Mindanao State University.
Siya’y naging “Resource Speaker” sa ginanap na Regional Mass Training of
Teachers for Senior High Grade 11 sa Lungsod Pagadian. Naging tagapagsanay ng
Dagliang Talumpati ng Mindanao Association of State Tertiary Schools Games
(MASTS GAMES) noong 2019 at siya’y isa sa National Research Grantee ng
Komisyon sa Wikang Filipino na ang pag-aaral ay tungkol sa “Etnolingguwistikong
Pag-aaral sa Wika, Kultura at Panitikan ng mga Yakan”
Kasalukuyang guro sa Filipino sa Kolehiyo ng Malalayang Sining (College of
Liberal Arts) ng Western Mindanao State University.
ROSELYN C. ESPINOSA
Kasalukuyang guro sa Western Mindanao State University,

Lungsod Zamboanga bilang Instructor 1 sa status na Temporary
Plantilla. Nakapagtapos ng Elementarya sa Putik Central School
taong 2009. Nagkapagtapos ng Sekundaraya sa Zamboanga City
High School (Main) taong 2012. Nagkapagtapos ng Tersarya sa
Western Mindanao State University taong 2017 at kumuha ng
Professional Education Course (2019) at kasalukuyang tinatapos
ang kanyang MAED Fil na may 27units sa WMSU.
187
WMSU-ISMP-GU-031.00
FERDAUSIA R. SALEM
Siya ay nagtapos sa kursong Bachelor of Arts Major in Filipino raong 2003 sa

Pampamahalaang Pamantasan ng Kankurang Mindanao. Naging guro sa Mabuhay
National High School ng isang taon. Kalauna'y naging guro din sa WMSU-ESU-
MABUHAY at nagturo ng asignaturang Filipino sa loob ng anim na taon. Natigil
pansamantala sa pagtututo ng lisanin niya ang Isla ng Mabuhay, Zamboanga
Sibugay.
Dahil na rin sa kanyang dedikasyin sa pagtuturo, taong 2018 ay nag - aral

itong muli ng Professional Education Certificate upang makapagturo sa Dep.Ed.
Sa taon ding iyon ay nabigyan siya ng pagkakataon na makapagturo sa
Pampamahalaang Unibersidad ng Kanlurang Mindanao. Usa siya sa mga
masigasig na guro bg Kolehiyo ng Malalayang Sining sa Departamento ng
Filipino. Kasalukuyan siyang kumukuha ng kursong MAED-FIL sa paaralang-
panggradwado ng Pampamahalaang Unibersidad ng Kanlurang Mindanao.
EDILYN A. JAINAL
Nagtapos ng Bachelor of Science in Education major in Filipino (2009)

at kasalukuyan tinatapos ang kanyang tesis ng Master of Arts in Education
major Filipino sa Western Mindanao State University, Zamboanga City.
Nagsilbi ring tagapagsanay ng Masining na Pagkukuwento at Pagsulat ng
Sanaysay sa mga mag-aaral na kumukuha ng asignaturang Filipino at naging
Hurado ng iba’t ibang patimpalak sa Buwan ng Wika. Myembro sa Academia
del Lenguaje Chabacano Inc., noong Septyembre 22, 2019. Nakapagturo sa
Brent Hospital and Colleges Incorporated, Zamboanga City (2009-2016) at
naging tagapayo ng Kapisanang Filipino.
Board Passer ng Licensure Examination for Teacher. Kasalukuyan ay
nagtuturo ng mga asignatura sa Filipino sa Departamento ng Filipino sa
College of Liberal Arts, Western Mindanao State University, Zamboanga City.
188

Modyul Filipino 101

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Modyul Filipino 101

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

WMSU-ISMP-GU-031.

WIKA AT KULTURA SA MAPAYAPANG LIPUNAN

Bawat organisasyon, kapisanan maging mga pamantasan ay mayroong bisyon,

Ang Pampamahalaang Pamantasan ng Kanlurang Mindanao (WMSU) ay mayroon

Pagkatapos ng talakayan, ang mag-aaral ay inaasahang:

1. Naipaliliwanag sa sariling pag-unawa ang VMGO ng pamantasan.

2. Nakapagbibigay ng sariling paraan kung paano maisasagawa ang mga bagay na

3. Nasasabi ang kahalagahan ng pagkakaroon ng WMSU ng sariling VMGO.

4. Naisasaulo at naisasapuso ang bisyon, misyon ng WMSU, mithiin at layunin ng

Aralin 1: Bisyon, Misyon, Mithiin at Layunin (VMGO)

1.1 Bisyon ng WMSU

1.2 Misyon ng WMSU

1.3 Mithiin ng Kolehiyong Kinabibilangan

1.4 Layunin ng Departamentong Kinabibilangan

Panuto: Batay sa ating naging talakayan sa VMGO, gumawa ng poster na nagpapakita ng

Kategory 10 puntos 6 puntos 3 puntos Iskor

Aralin 1 : Bisyon, Misyon, Mithiin at Layunin

Ang Pampamahalaang Pamantasan ng Kanlurang Mindanao ay magiging sentro ng kahusayan at

Linangin ang isipan at moral na aspekto ng tao at makapagpabunga ng mga mag-aaral na

MGA MITHIIN SA KOLEHIYO NG MALALAYANG SINING

a. Maging sentro sa Pagpapahusay sa larangan ng Sining sa Komunikasyon at Humanidades

A. Panuto ; Ipaliwanag ayon sa sariling pag-unawa ang Bisyon at Misyon ng WMSU.

B. Ibigay ang Mithiin ng inyong sariling kolehiyo at ipaliwanag ito.

Naranasan mo na bang makipag-usap sa di-kilala? O sa mga taong kilala sa

Sa araling ito ay mapalalawak pa ang iyong kaalaman tungkol sa

Pagkatapos ng talakayan, ang mag-aaral ay inaasahang ;

1. Nabibigyang depinisyon ang wika.

2. Napahahalagahan ang wika bilang mahalagang sangkap sa pakikipag-ugnayan at

3. Naiuugnay ang sariling karanasan tungkol sa mahalagang papel na

4. Naipaliliwanag ang pinagmulan ng wika ayon sa sariling pag-uunawa.

5. Naipaliliwanag ang iba’t ibang depinisyon ng wika

6. Naiuugnay ang sariling karanasan sa iba’t ibang teorya sa wika.

7. Nakapagbibigay ng sariling opinyon tungkol sa iba’t ibang pananaw sa wika.

Aralin 2: Ang Wika

2.2 Pinagmulan ng Wika

2.3 Depinisyon ng Wika

2.4 Iba’t ibang Teorya sa Wika

2.5 Iba’t ibang Pananaw sa Wika

B. Panuto : Magbigay ng iyong konsepto tungkol sa wika.

Panuto : Mag-isip ng dalawang senaryo tungkol sa sariling karanasan na may

Napakahusay Katamtaman Di-gaanong

Pamantayan sa pagbibigay ng puntos sa pagsagot ng mga pagsasanay .

Napakahusay Katamtaman Di-gaanong

Paglaho ng mga Katutubong Wika sa Pilipinas, Layong pigilan

Isinabay sa lingguhang pagtaas ng bandila sa pamahalaang-lungsod ng Maynila noong

"Nais natin pagpugayan at patunayan na mahalagang bahagi ng ating pagkabansa ang

Rubrik para sa Repleksiyong Papel

Ang wika ay maituturing na isang espesyal na sistema ng komunikasyong oral at pasulat. Sa

2.2 PINAGMULAN NG WIKA

2.3 DEPINISYON NG WIKA

Ang wika ay nabigyan ng depinisyon ayon sa mga iba’t ibang awtor ;

2.4 IBA’T IBANG TEORYA SA WIKA

PANUTO : Ipaliwanag ang ipinahihiwatig sa ilustrasyon .

Panuto : Ibigay ang iyong sariling opinyon tungkol sa tanong.

1. Bakit ang wika ay maituturing na isa sa mga mahalagang sangkap sa pakikipag-

Ipaliwanag sa sariling pag-unawa ang pananaw ng mga awtor tungkol sa wika.

Mga Pananaw tungkol sa wika Paliwanag

1.Ayon kay Virgilio Almario, “Kung ano _______________________________________

ang wika mo, iyon ang pagkatao mo.” _______________________________________

2. Trudgill (2000) “Ang wika ay isang

3. Malinowski (1998 ), “ Wika ang

4. Tumangan Sr. et al. (1977), “Ang wika

Napakahusay Katamtaman Di-gaanong

Pangalan : __________________ Petsa : _