Chương 1-Máy Biến Áp

CHƯƠNG 1: MÁY BIẾN ÁP
NỘI DUNG
1.1. Khái niệm chung về Máy biến áp
1.2. Quan hệ điện từ trong Máy biến áp
1.3. Các chế độ làm việc của máy biến áp
1.4. Máy biến áp 3 pha
1.1: KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY BIẾN ÁP
2 Bộ môn Thiết bị điện - Điện tử, Viện Điện, BKHN
NỘI DUNG
• VAI TRÒ VÀ CÔNG DỤNG CỦA MÁY BIẾN ÁP
• ĐỊNH NGHĨA VÀ KÝ HIỆU MÁY BIẾN ÁP
• PHÂN LOẠI MÁY BIẾN ÁP
• CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP
• NGUYÊN LÍ LÀM VIỆC CƠ BẢN CỦA MÁY BIẾN ÁP
• CÁC ĐẠI LƯỢNG ĐỊNH MỨC CỦA MÁY BIẾN ÁP

VAI TRÒ VÀ CÔNG DỤNG CỦA MÁY BIẾN ÁP

● Máy biến áp có vai trò quan trọng trong hệ thống điện, dùng để
truyền tải và phân phối điện năng. Để dẫn điện từ nhà máy điện đến
hộ tiêu thụ cần phải có đường dây tải điện.
VAI TRÒ VÀ CÔNG DỤNG CỦA MÁY BIẾN ÁP
Cùng công suất truyền tải trên đường dây:

S = U.I
Nếu U  thì I 
 tiết diện dây Sd 
 tổn thất năng lượng ∆P = I2.R 
 tổn thất điện áp ∆U = I.R 

ĐỊNH NGHĨA MÁY BIẾN ÁP

Máy biến áp (MBA) là thiết bị điện từ tĩnh, làm việc theo nguyên lý cảm
ứng điện từ, dùng để biến đổi một hệ thống dòng điện xoay chiều ở điện
áp này thành một hệ thống dòng điện xoay chiều ở điện áp khác, với tần
số không thay đổi.
MBA 2,3 dây quấn ?
Dây quấn sơ cấp ?
Dây quấn thứ cấp ?
Ký hiệu các đại lượng, thông số sơ cấp và thứ cấp:
- Dây quấn sơ cấp: w1, U1, I1, P1
- Dây quấn thứ cấp: w2, U2, I2, P2

KÝ HIỆU MÁY BIẾN ÁP

 Ký hiệu MBA trong hệ thống điện lực
MBA một pha MBA ba pha
MBA tự ngẫu một pha MBA tự ngẫu ba pha

KÝ HIỆU MÁY BIẾN ÁP

 Ký hiệu MBA trong đào tạo mang tính mô phỏng nghiên cứu
MBA một pha MBA ba pha

PHÂN LOẠI MÁY BIẾN ÁP

• Theo lĩnh vực?
• Theo môi trường làm mát? Kiểu hở hay kiểu kín?
• Theo số pha 1-3 pha?
• Theo kết cấu dây quấn?
• Theo cấp điện áp?
• Theo vị trí trong mạng truyền tải hay phân phối?
• Theo công dụng?
Mining transformers


MBA phòng nổ
dùng trong hầm lò
MBA đo lường
MBA đo lường
PHÂN LOẠI MÁY BIẾN ÁP THEO KIỂU LÀM MÁT
Theo TCVN 6306-2: 2006, kiểu làm mát được phân biệt bằng mã 4 chữ cái
- Chữ cái thứ nhất: Môi chất làm mát bên trong tiếp xúc với cuộn dây: O (dầu
khoáng hoặc chất lỏng cách điện tổng hợp có điểm cháy ≤ 3000C); K (chất
lỏng cách điện có điểm cháy > 3000C); L (chất lỏng cách điện có điểm cháy
không đo được).
- Chữ cái thứ hai: Cơ cấu tuần hoàn đối với môi chất làm mát bên trong: N
(dòng xi phông nhiệt tự nhiên qua thiết bị làm mát rồi đi vào các cuộn dây); F
(tuần hoàn cưỡng bức qua thiết bị làm mát, dòng xi phông nhiệt trong cuộn
dây); D (tuần hoàn cưỡng bức qua thiết bị làm mát, hướng trực tiếp từ thiết bị
làm mát đến ít nhất là cuộn dây chính).
- Chữ cái thứ ba: Môi chất làm mát bên ngoài: A (không khí); W (nước);
- Chữ cái thứ tư: Cơ cấu tuần hoàn đối với môi chất làm mát bên ngoài: N (đối
lưu tự nhiên); F (tuần hoàn cưỡng bức (quạt, bơm)).
PHÂN LOẠI MÁY BIẾN ÁP THEO KIỂU LÀM MÁT
Ví dụ:
 ONAN/ONAF, máy biến áp có hệ
thống quạt có thể đưa vào làm việc ở
phụ tải cao theo yêu cầu. Sự tuần hoàn
dầu tự nhiên trong cả hai trường hợp.
 ONAN/OFAF, máy biến áp có thiết bị
làm mát bằng bơm và quạt gió nhưng
máy biến áp đó cũng qui định khả năng
mang tải bị giảm ở điều kiện làm mát
tự nhiên.
CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

Phần chính trong MBA gồm: phần tác dụng ( lõi thép và dây quấn) và
phần kết cấu ( vỏ máy và các chi tiết khác)
Cấu tạo ruột MBA 3 pha


● Lõi thép:
Lõi thép MBA là một mạch từ khép kín dùng để dẫn từ thông, đồng thời là
khung để đặt dây quấn. Chế tạo bằng vật liệu dẫn từ tốt, thường ghép từ
các lá thép kỹ thuật điện mỏng.

● Lõi thép:
Lõi thép gồm hai phần:
- Phần trụ
- Phần gông

● Lõi thép:
Cách ghép nối mạch từ của MBA


● Lõi thép:
Clip cắt ghép lõi thép MBA

● Lõi thép: có các loại kết cấu nào?
- Kiểu trụ: dây quấn bao quanh trụ thép


● Lõi thép:
- Kiểu bọc: lõi sắt bọc xung quanh dây quấn


● Lõi thép:
- Kiểu trụ bọc: ở các MBA công suất lớn, để giảm chiều cao trụ,
thuận tiện cho việc vận chuyển, mạch từ của MBA kiểu trụ được phân
nhánh sang hai bên nên MBA có kết cấu vừa kiểu trụ, vừa kiểu bọc,
gọi là MBA kiểu trụ bọc.
● Dây quấn
- Dây quấn là bộ phận dẫn điện của MBA.
- Làm bằng đồng hoặc nhôm, tiết diện tròn hay chữ nhật.
- Yêu cầu với dây quấn là cảm ứng được sđđ cho trước, cho phép
dòng điện định mức đi qua lâu dài mà không nóng quá mức cho phép.

● Dây quấn
1. Dây quấn đồng tâm:
a/ Dây quấn hình trụ: Dùng cho cả dq hạ áp và cao áp. Với dòng
điện nhỏ thì dùng dây tròn quấn thành nhiều lớp, với dòng điện lớn thì
dùng dây dẹt, thường quấn thành hai lớp.

● Dây quấn
a/ Dây quấn hình trụ:


● Dây quấn
Wire winding machines for transformers from Tuboly Astronic AG


● Dây quấn
b/ Dây quấn hình xoắn:
 Sử dụng dây quấn chữ nhật, có thể chập
nhiều sợi theo hướng kính và quấn hướng
trục. Giữa các vòng dây có rãnh dầu ngang
để tăng khẳ năng tản nhiệt của dây
 Các sợi chập theo hướng kính nên phải hoán
vị khi quấn
 Chỉ quấn được ít vòng vì chỉ quấn một lớp mà
giữa các vòng còn có rãnh dầu ngang
 Vì có nhiều rãnh dầu ngang nên đây là loại
dây quấn có diện tích làm mát lớn.

● Dây quấn
c/ Dây quấn hình xoáy ốc liên tục:
 Sử dụng dây quấn chữ nhật và

quấn hướng kính để tạo thành
các bánh dây. Các bánh dây nối
tiếp nhau liên tục
 Chủ yếu dùng cho dây quấn
CA. Dây được quấn thành những
bánh dây phẳng cách nhau bằng
rãnh hở.

● Dây quấn
 Sự phân bố các vòng dây lần lượt từ đầu đến cuối cuộn nên phải coi
trọng biện pháp chống sét cho dây quấn (đặt vòng điện dung, vòng chắn,
tăng cường cách điện các vòng đầu cuộn dây…)

● Dây quấn
Power transformer continuous disc coil winding - W4U Group


● Dây quấn
d/ Dây quấn dạng băng đồng: thường
dùng cho dây quấn hạ áp. Quấn từ
đồng lá, chiều cao lá đồng theo chiều
cao cuộn dây.

● Dây quấn
d/ Dây quấn dạng băng đồng:
Foil winding machine

● Dây quấn
2. Dây quấn xem kẽ:
Các bánh dây CA và HA lần lượt xen kẽ nhau dọc theo trụ MBA.
● Phần kết cấu:
Phần kết cấu của MBA gồm vỏ máy và các chi tiết khác. Vỏ MBA
gồm hai bộ phận: thùng và nắp thùng.

1. Thùng MBA:
- Thùng MBA làm bằng thép, có tiết diện hình chữ nhật hoặc ôvan.
- Trong thùng MBA đặt lõi thép, dây quấn và dầu biến áp.
- Dầu biến áp làm nhiệm vụ tăng cường cách điện và tản nhiệt.

1. Thùng MBA:

2. Nắp thùng MBA: đậy trên thùng và đặt các bộ phận quan trọng:
- Sứ ra của dây quấn CA và HA
- Bình dãn dầu (bình dầu phụ)
- Ống bảo hiểm
- Rơle hơi dùng để bảo vệ MBA.
- Bộ truyền động cầu dao đổi nối các đầu điều chỉnh điện áp của
dây quấn cao áp.
Hình cắt và cấu tạo ruột MBA

Lắp ráp dây quấn vào lõi thép
Cuộn dây quấn CA, HA

Cuộn dây quấn cao áp
ABB Power Transformers - A guide to manufacturing

NGUYÊN LÍ LÀM VIỆC CƠ BẢN CỦA MÁY BIẾN ÁP
Xét 1 MBA một pha hai dây quấn CA và HA có sơ đồ nguyên lý:
Đặt điện áp ~u1 vào dây quấn sơ cấp
Có dòng điện trong dây quấn sơ cấp? dòng ~ i1 ?
Từ thông biến thiên trong mạch từ?
Khi nào xuất hiện sức điện động cảm ứng trong dây quấn? e1 và e2
NGUYÊN LÍ LÀM VIỆC CƠ BẢN CỦA MBA
Nếu cuộn thứ cấp nối với tải → i2. i2 → Φ2.
→ từ thông tổng Φ = Φ1+ Φ2
Do u1 hình sin → Φ cũng sin: Φ = Φm.sint ;  = 2f
Từ thông chính khép kín trong mạch từ móc vòng với cả hai dây quấn.
Theo định luật cảm ứng điện từ có:
d
e1   w 1   w 1.. m . cos t
dt
 
 w 1.. m . sin(t  )  2.E1. sin(t  )
2 2

e 2  2.E 2 .sin(t  )
2
NGUYÊN LÍ LÀM VIỆC CƠ BẢN CỦA MÁY BIẾN ÁP

Trong đó E1, E2 là giá trị hiệu dụng của các sđđ dây quấn 1 và 2:
w 1.. m 2..f .w 1 . m
E1    4,44.f .w 1 . m
2 2
E 2  4,44.f .w 2 . m
E1 w 1
Lấy E1 chia cho E2 ta được:   k : gọi là hệ số biến áp
E2 w 2
Nếu bỏ qua điện áp rơi trên các dây quấn ta có :
w E U U U
k  1  1  1  1  2 : số vôn/vòng
w 2 E2 U2 w1 w 2
Điện áp cảm ứng trên mỗi vòng dây sơ cấp và thứ cấp bằng nhau.
Kết luận gì?

CÁC ĐẠI LƯỢNG ĐỊNH MỨC CỦA MÁY BIẾN ÁP

CÁC ĐẠI LƯỢNG ĐỊNH MỨC CỦA MÁY BIẾN ÁP
1. Dung lượng (công suất định mức): Sđm (VA hay kVA)
2. Điện áp định mức sơ cấp: U1đm = U1 (V, kV)
3. Điện áp định mức thứ cấp: U2đm = U20 (V hay kV)
4. Dòng điện định mức sơ cấp I1đm và thứ cấp I2đm (A hay kA)
Sđm S
Đối với MBA một pha: I1đm  ; I 2đm  đm
U1đm U 2đm
Sđm Sđm
Đối với MBA ba pha: I1đm  ; I 2 đm 
3U1đm 3U 2 đm
5. Tần số định mức fđm(Hz). Thường fđm = 50Hz.
Ngoài ra trên nhãn MBA còn ghi các số liệu khác như: số pha m,
sơ đồ và tổ nối dây, điện áp ngắn mạch un%, tiêu chuẩn sản xuất…
BỘ TIÊU CHUẨN VỀ MÁY BIẾN ÁP – Trích TCVN6306

NỘI DUNG
1.2. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MÁY BIẾN ÁP
NỘI DUNG
• Các phương trình cơ bản của máy biến áp
• Quy đổi máy biến áp
• Sơ đồ mạch điện thay thế và đồ thị vector của máy
biến áp
• Xác định các tham số của máy biến áp bằng thí
nghiệm
CÁC PHƯƠNG TRÌNH CƠ BẢN CỦA MBA
Đặt u1  i1  i2
i1  stđ i1w1
i2  stđ i2w2
STĐ tổng  từ thông chính Φ khép mạch qua lõi thép móc
vòng với cả dây quấn sơ và thứ.

d d1
 e1 và e2 : e1   w 1 
dt dt
d d2
e 2  w 2 
dt dt

1, 2 là từ thông móc vòng với dây quấn sơ cấp và thứ cấp
ứng với từ thông chính Φ:
1 = L11.i1 + L21.i2
2 = L12.i1 + L22.i2
L11, L22: điện cảm tự cảm của dây quấn sơ cấp và thứ cấp
bởi từ thông chính do dòng điện chính nó sinh ra.
L12, L21: điện cảm hỗ cảm giữa hai dây quấn sơ cấp và thứ
cấp bởi từ thông chính do dòng điện không phải chính nó
sinh ra.  di1 di 2
e1  L11 dt  L 21 dt
MBA có L12= L21 = M 
e  L di 2  L di1
 2 22
dt
12
dt

Ngoài Φ, stđ i1w1 và i2w2 còn sinh ra
từ thông tản 1 và 2, có  << Φ:
d 1 d1
 1  e 1   w 1 
dt dt
d  2 d 2
 2  e 2  w 2  1 2
dt dt
1 và 2: từ thông tản móc vòng với dây quấn sơ cấp và dây
quấn thứ cấp.  di1
1  L 1 .i1 e 1   L 1 dt

 2  L  2 .i 2 e   L di 2
  2 2
dt

• Phương trình cân bằng điện áp:
Phương trình cân bằng điện áp dây quấn sơ cấp:
u1 + e1 +e1 = i1r1  u1 = - e1 - e1 + i1r1
Đối với dây quấn thứ cấp:
e2 +e2 = u2 + i2r2  u2 = e2 + e2 – i2r2
 di1 di 2
u 1  L1 dt  M dt  i1r1 - Phương pháp giải?

u   L di 2  M di1  i r - Sử dụng trong trường hợp nào?
 2 2
dt dt
2 2
r1, r2 là điện trở của dây quấn sơ cấp và thứ cấp

L1 = L11 + L1 là điện cảm toàn phần của dq sơ cấp
L2 = L22 + L2 là điện cảm toàn phần của dq thứ cấp

• Phương trình cân bằng điện áp:
Nếu như điện áp, sđđ, dòng điện  sin?  phức hóa?
Sđđ cảm ứng bởi từ thông chính :
E 1   j.I1 .L11  j.I 2 .M
E 2   j.I 2 .L 22  j.I1 .M
Sđđ cảm ứng bởi từ thông tản 1 và 2:
E 1   j.I1.L 1   j.I1.x1
E   j.I .L   j.I .x
2 2 2 1 2
 Phương trình cân bằng điện áp ở chế độ xác lập:

 1   E 1  I1 (r1  jx 1 )
U - Phương pháp giải?

U 2  E 2  I 2 (r2  jx 2 ) - Sử dụng trong trường hợp nào?

• Phương trình cân bằng sức từ động (dòng điện):
 1   E 1  I1 (r1  jx 1 )
Từ phương trình cân bằng điện áp: U
 E1  U1  m = const
- Khi không tải : i0  F = i0.w1  m
- Khi có tải: i1  F1  i1 .w 1   F  F  F  i .w  i .w  
 1 2 1 1 2 2 m
i 2  F2  i 2 .w 2 
m = const  phương trình cân bằng stđ:
i 0 .w 1  i1 .w 1  i 2 .w 2
Dạng số phức: I .w  I .w  I .w
0 1 1 1 2 2
I 0  I1  I 2 . w 2  I1  I 2 . 1  I1  I2

w1 k

• Phương trình cân bằng sức từ động( dòng điện):
Ý nghĩa :
+/ i0 là dòng từ hóa trong MBA, là dòng điện cần thiết sinh ra
công suất phản kháng để từ hóa lõi sắt MBA.
+/ Ta có i0 = const
I0  I1  I2  I1  I0  ( I2 )
 i1 gồm 2 thành phần:
- Thành phần thứ 1 sinh ra dòng từ hóa i0 để từ hóa lõi thép
MBA
- Thành phần thứ 2 bù lại sự thay đổi của dòng điện tải ( tỉ lệ
với tải) để i0 = const
 Hệ phương trình của MBA
U1   E1  I1 (r1  jx1 )   E1  I1Z1


U 2  E 2  I2 (r2  jx2 )  E 2  I2 Z 2
   )
 I1  I 0  (  I 2
NỘI DUNG
• Sơ đồ mạch điện thay thế và đồ thị vectơ của
máy biến áp
nghiệm
QUY ĐỔI MÁY BIẾN ÁP
• Mục đích?
• Lý do cần quy đổi máy biến áp?
• Phương pháp?
• Điều kiện?
• Xác đinh thông số trước và sau khi quy đổi?
 Để thuận lợi cho việc nghiên cứu, Ta giả tưởng nối hai dây
quấn lại với nhau. Muốn vậy ta phải quy đổi các thông số từ
dây quấn nọ sang dây quấn kia. Các trị số quy đổi được ghi
thêm dấu phẩy, e.g., U’2, I’2

Quy đổi một trong hai dây quấn về dây quấn kia:
 Quy đổi dây quấn thứ cấp về dây quấn sơ cấp
 Quy đổi dây quấn sơ cấp về dây quấn thứ cấp
Thường quy đổi dây quấn thứ cấp về dây quấn sơ cấp vì điện áp
sơ cấp không đổi. Quy đổi w2  w’2 = w1
• Sức điện động và điện áp thứ cấp quy đổi E’2 và U’2 :
E2  4, 44. f .w2 . m  4, 44. f .w1. m  w1

  E2  E2  k .E2
E2  4, 44. f .w2 . m  w2
• Dòng điện thứ cấp quy đổi I’2:
I2
E2 .I 2  E2 .I 2  I 2 
k
• Điện trở, điện kháng và tổng trở thứ cấp quy đổi:
I 22 .r2  I22 .r2  r2  k 2 .r2
x
Tương tự: 2  k 2
.x 2  Z 
2  k 2
.Z 2
Zt  k 2 .Z t
• Mô hình toán sau khi quy đổi:
U1   E1  I1 ( r1  jx1 )   E1  I1Z1

 '   '    I Z 
U
 2  E 
2  I (
2 2 r  jx2
'
)  E 2 2 2
   )
I
1 0 I  (  I 2
NỘI DUNG
• Sơ đồ mạch điện thay thế và đồ thị vector của
máy biến áp
nghiệm
SƠ ĐỒ MẠCH ĐIỆN THAY THẾ

Từ các phương trình cơ bản của MBA, ta có thể biến đổi sơ đồ thay thế
hình a và được biến đổi sang hình b
E’2 = E1 ?  chập 2 đầu dây quấn tương ứng?
Rm
Xm
  I .Z
io ngược chiều e1. E 1 0 m

 Lõi sắt được thay thế bằng các thông số rm, xm:
Rm
Xm
Z m  rm  j.x m  Nhánh từ hóa

p Fe đặc trưng cho tổn hao sắt khi từ hóa do dòng
rm 
m.I 02 xoáy và từ trễ.
Q m điện kháng từ hóa, đặc trưng cho CSPK cần
xm 
m.I 02 thiết để từ hóa lõi sắt. xm >> rm

Thực tế có Zm >> Z1 ,Z’2 , coi Zm  so với Z1 và Z’2
 I0 rất nhỏ  bỏ qua nhánh từ hóa  có sơ đồ mạch
điện thay thế đơn giản:
Rm
Xm
Tổng trở ngắn mạch của mba: Zn = rn +jxn

Với:
rn = r1 +r’2
xn = x1 +x’2
ĐỒ THỊ VECTOR CỦA MÁY BIẾN ÁP

• Hai trường hợp của tải:
Tải có tính cảm ( RL) Tải tính dung (RC):
NỘI DUNG
• Sơ đồ mạch điện thay thế và đồ thị vectơ của
máy biến áp
nghiệm
XÁC ĐỊNH CÁC THAM SỐ CỦA MÁY BIẾN ÁP BẰNG THÍ NGHIỆM
• Những tham số nào?

• Cần những thí nghiệm gì?
• Thiết bị đo cần dùng?
Rm
Xm
• Thí nghiệm không tải:

x 1 r 1 r' x'
2 2
I1 = I0 I0 I2 = 0
U1 -E1 r m
x m
- Các thiết bị đo nào?

- Điện áp thí nghiệm?
- Các thông số nào có thể đo được?
 điện áp U1đm
 dòng điện I0
 công suất P0
• Thí nghiệm không tải:

Từ các số liệu thí nghiệm  tính toán được:
Tổng trở
Điện trở
Điện kháng
P0
P0  I 02 .( r1  rm )  I 02 .r0  r0  2  r1  rm
I0
U1đm
Z0  x 0  Z 02  r02  x 1  x m
I0
w 1 U1đm Po I0
k  cos  0  I0 %  .100
w2 U 20 U1dm .I o I1đm
• Thí nghiệm ngắn mạch:
- Các thiết bị đo nào?

- Điện áp thí nghiệm?
- Các thông số nào có thể đo được?
 điện áp Un
 dòng điện In (I1đm)
 công suất Pn

Từ các số liệu đo được  tinh toán được các tham số:
Un
Zn 
In
Pn
Pn  I 2n .(r1  r2 )  I 2n .rn  rn 
I 2n
 xn
x 1  x 2  2
x n  Z 2n  rn2 MBA có 
r  r   rn
 1 2 2
Từ thí nghiệm không tải  xm, rm

 Điện áp ngắn mạch phần trăm
 Điện áp ngắn mạch tác dụng phần trăm
 Điện áp ngắn mạch phản kháng phần trăm
 Hệ số công suất ngắn mạch

NỘI DUNG
1.3. CÁC CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC CỦA MÁY BIẾN ÁP
NỘI DUNG
• Giản đồ năng lượng của máy biến áp

• Độ thay đổi điện áp thứ cấp và các phương
pháp điều chỉnh điện áp của máy biến áp
• Tổn hao và hiệu suất của máy biến áp
GIẢN ĐỒ NĂNG LƯỢNG CỦA MÁY BIẾN ÁP
• Công suất toàn phần S ( công suất biểu kiến)?

• Công suất tác dụng P?
• Công suất phản kháng Q?

I1 x 1 r -I'2 r x'
• Công suất tác dụng:
1 2 2
I0
U1 r m
Z't
U'2
x m
- Công suất tác dụng đưa vào dây quấn sơ cấp mba:
P1  m.U1f .I1f . cos 1  3.U1 .I1 . cos 1
- Tổn hao đồng: p cu1  m.I 21f .r1
2
- Tổn hao trong lõi sắt: p Fe  m.I 0 .rm
- Công suất điện từ: Pđt  P1  p cu1  p Fe

- Tổn hao đồng: p cu 2  m .I 2 2 .r2

- Công suất ở đầu ra của mba:
P2  Pđt  p cu 2  3.U 2 .I 2 . cos 2
• Công suất phản kháng:
- Công suất phản kháng nhận vào dây quấn sơ cấp:
Q1  m.U1f .I1f . sin 1  3.U1 .I1 . sin 1
- Công suất tạo ra từ trường tản và từ trường chính:
2 Qm  m.I 02 .xm
q1  m.I 1 .x 1 q2  m.I 22 .x2
Q2  Q1  q1  Qm  q2
- Công suất phản kháng đầu ra:
 3.U 2 .I 2 . sin  2
PPñtđt±jQ
Qñtđt
P2  jQ2
P1  jQ1
ppcu2 jq
jq m
ppFe+Q cu2+q22
ppcu1 jq
cu1+q11
fe m
- Khi tải có tính cảm 2 > 0 → Q2 > 0, lúc đó Q1 > 0  công

suất phản kháng truyền từ dq sơ cấp sang dq thứ cấp.
- Khi tải có tính dung 2 < 0 → Q2 < 0
Q1 < 0: công suất phản kháng truyền từ dq thứ cấp
sang dq sơ cấp
Q1 > 0: MBA lấy công suất phản kháng từ phía sơ cấp
và thứ cấp để từ hoá nó.
NỘI DUNG

ĐỘ THAY ĐỔI ĐIỆN ÁP THỨ CẤP (ΔU)
Là hiệu số số học giữa trị số điện áp thứ cấp lúc không tải
U20 và lúc có tải U2 (khi U1 = U1đm).
U  U 20  U 2
U 20  U 2 U2
 1
 U U 20 U 20
U   xác định ΔU* ?
U 20 k ( U 20  U 2 ) U1  U 2 U 2
  1
k.U 20 U1 U1
- Xác định bằng phương pháp hình học: từ đồ thị vector của
MBA, nhưng vì các cạnh của tam giác điện kháng rất nhỏ so
với U1 và U2’ không chính xác
- Xác định bằng phương pháp giải tích:
ĐỘ THAY ĐỔI ĐIỆN ÁP THỨ CẤP
Sử dụng mạch điện thay thế đơn giản:

Zm >> I0 = 0  I1   I2
 1   E 1  I1 (r1  jx 1 )
U
 E 1  E 2  U
 1  U
 2  I1 (rn  jx n )
U 2  E 2  I2 (r2  jx 2 )
I2
Xét mba làm việc ở một tải có hệ số tải  
I 2đm
Xét tải có tính cảm: I2 chậm pha so với U2 góc 2.
ĐỘ THAY ĐỔI ĐIỆN ÁP THỨ CẤP
C B
-jI1.xn Hạ CB  AD , do CB<<  AC = AB
U1
E U  U1  U 2  DB
n
I1.rn
D U  .U n . cos( n   2 )
-U'2
F  U*  .U*n . cos(n  2 )
I1=-I'2  .( U*nr . cos 2  U*nx .sin 2 )
2
A
U 1  U 2  I1 (rn  jxn )
ĐỘ THAY ĐỔI ĐIỆN ÁP THỨ CẤP Unr và Unx đã có?

U *   .(U nr* .cos 2  U nx
*
.sin 2 )  U  , 2
U%  U%
4 4
=0.7
Cos
3 2 3
2
 >0 = 1
Cos 2
2 2
1 1
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 0.2 0.4 0.6 0.8 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0
0
-1  <0  < 0 -1  > 0
2 2 2
-2 
Cos =0.7 -2
2
3
4
 U = f() khi cos

 =const ) khi =const
U = f(cos
2 2
Để giữ cho U2 = const khi tải thay đổi ?

CÁCH ĐIỀU CHỈNH ĐIỆN ÁP
Để giữ cho U2 = const khi tải thay đổi ?

 Thay đổi tỉ số biến áp k  thay đổi số vòng dây W
Điều chỉnh số vòng dây:

Bên cuộn CA?
Bên cuộn HA?
Chọn bên nào?

 Điều chỉnh điện áp của MBA thường đặt ở dq CA. Mục đích của việc
điểu chỉnh là để thay đổi tỉ số máy biến áp để ổn định điện áp đẩu ra.
Thông thường người ta điều chỉnh khi cắt điện khỏi MBA
 Trên cuộn dây MBA có các cuộn điều chỉnh điện áp. MBA thông thường
thiết kế đầu điểu chỉnh ở các cấp 2,5% và 5%
 Trong các hệ thống điện lực công suất lớn, có khi cần phải điều chỉnh
điện áp khi máy đang làm việc để phân phối lại công suất tác dụng và
công suất phản kháng giữa các phân đoạn của hệ thống. Các MBA này
thường lắp các bộ điểu chỉnh điện áp dưới tải
Bộ điều áp không tải DETC Bộ điều áp dưới tải OLTC

De-energised tap changer On load tap changer
Off Load Tap Changer Animated Operation

NỘI DUNG

TỔN HAO TRONG MBA

 Tổn hao đồng trên dây quấn sơ cấp: pcu1
 Tổn hao đồng trên dây quấn thứ cấp: pcu2
Z m  Z1 , Z2  I0  0  I1  I'2
2
I
p cu1  p cu 2  m.rn .I12  m.rn .I12 . 12đm   2 .Pn
I1đm
 Tổn hao trên lõi thép do từ trễ và dòng xoáy: pFe
 2 f f 
p Fe  p1/ 50  BT ( )GT  BG ( )GG 
2
 50 50 
- p1/50 - Suất tổn hao ở f=50Hz và từ cảm B = 1Tesla
- BT, BG, GT, GG -Từ cảm và khối lượng trụ và gông
 Tổng tổn hao  p  p cu1  p cu 2  p Fe

HIỆU SUẤT CỦA MBA

P2 P1   p  p  p
   1  1 1
P1 P1 P1 P2   p
 p  p cu1  p cu 2  p Fe
pFe  P0 pcu1  pcu 2   2 .Pn
I2
P2  m.U 2 .I 2 . cos  2  m.U 2đm .I 2đm . cos  2  .Sđm . cos  2
I 2đm
   1
 p
 1
P0   2 .Pn
P2   p .Sđm . cos  2  P0   2 .Pn
P0, Pn cho trong catalogue của mba.  η = f(β,cos2)

HIỆU SUẤT CỦA MBA
Xét cos2 = const  hiệu suất cực đại ηmax :

d P0 *2
 0  *    .Pn  P0
d Pn
Thường thiết kế hệ số tải =? Ứng với ηmax

NỘI DUNG
1.4. MÁY BIẾN ÁP 3 PHA
NỘI DUNG
• Khái niệm máy biến áp 3 pha và tổ máy biến áp 3 pha

• Tổ nối dây của Máy biến áp
• Máy biến áp làm việc song song (ý nghĩa, điều kiện )
MÁY BIẾN ÁP 3 PHA VÀ TỔ MÁY BIẾN ÁP 3 PHA
Để biến đổi điện áp của hệ thống dòng điện ba pha, ta có thể dùng ba
MBA một pha (H1) hoặc dùng một MBA ba pha (H2).
H1 H2
Tổ máy biến áp 3 pha là 3 máy biến áp 1 pha độc lập ghép lại với nhau.
Hình trên mô tả có thể biến đổi ba MBA một pha thành MBA ba pha ba trụ:
khi ghép ba MBA một pha thành một MBA ba pha bốn trụ, từ thông chạy
qua trụ chung (MN) Φ = ΦA + ΦB + ΦC = 0 khi máy đối xứng
 Có thể bỏ trụ chung (MN)
Ba trụ còn lại thường được bố trí cùng trên mặt phẳng.

NỘI DUNG
• Khái niệm Máy biến áp 3 pha và tổ máy biến áp 3 pha
• Máy biến áp làm việc song song (ý nghĩa, điều kiện )
TỔ NỐI DÂY CỦA MÁY BIẾN ÁP
Tổ nối dây?
Tổ nối dây là các kiểu phối hợp nối dây giữa các pha dây
quấn sơ cấp và thứ cấp.
Ký hiệu đầu dây?
Dây quấn mba một pha? tùy chọn đầu đầu và đầu cuối
Dây quấn mba ba pha? thống nhất đầu đầu và đầu cuối
A B C Cao áp Hạ áp Trung áp
Đầu đầu A, B, C a, b, c Am, Bm, Cm
X Y Z Đầu cuối X, Y, Z x, y, z Xm, Ym, Zm
Trung tính O o Om
Các kiểu đấu dây quấn?

Tổ nối dây của MBA?
Tổ nối dây biểu thị góc lệch pha giữa sđđ dây của dây
quấn sơ cấp và dây quấn thứ cấp.
Góc lệch pha:  = arg(EAB, Eab) = arg(EBC, Ebc) = arg(EAC,
Eac)
 phụ thuộc:
+ Chiều quấn dây
+ Ký hiệu đầu dây
+ Kiểu đấu dây

Xét các trường hợp của mba một pha hai dây quấn AX và ax
+ Trường hợp a : lệch pha 3600( hay 00)

+ Trường hợp b, c : lệch pha 1800
Với mba 3 pha, do cách đấu Y hay D với những thứ tự khác nhau mà
góc lệch pha giữa sđđ dây sơ cấp và sđđ dây thứ cấp có thể là 300,
600 ... 3600

Quy tắc kim đồng hồ:
+ Kim dài chỉ sđđ sơ cấp cố định ở con số 12.
+ Kim ngắn chỉ sđđ thứ cấp, chỉ vào các số 1,2,.., 12 ứng
với góc lệch pha 30o,60o,..,360o
Tổ nối dây được ghi bằng 2 chữ và 1 số. chữ chỉ cách nối dây
của cuộn sơ cấp và thứ cấp, số chỉ góc lệch pha giữa 2 sđđ dây
Ví dụ : Y/ - 11 thì:
Y - cách nối dây cuộn sơ cấp
 - cách nối dây cuộn thứ cấp
11 - góc lệch pha giữa sđđ dây sơ cấp và sđđ dây thứ cấp
là 11x 300 = 3300
Ví dụ: MBA ba pha có dây quấn sơ cấp và thứ cấp nối hình
sao, cùng chiều quấn dây và cùng ký hiệu các đầu dây:
Y/y0 - 12 Y/ - 11
NỘI DUNG
• Khái niệm Máy biến áp 3 pha và tổ máy biến áp 3 pha
• Máy biến áp làm việc song song (ý nghĩa, điều kiện)
MÁY BIẾN ÁP LÀM VIỆC SONG SONG
• Mục đích, yêu cầu và điều kiện khi MBA làm việc song
song.
• Ảnh hưởng của các điều kiện khi MBA làm việc song
song.

A X a x
(I)
(II) Ztai
Icb1 Icb2
• Mục đích:
 Trong các trạm biến áp để đảm bảo các điều kiện KT-KT
như tổn hao vận hành tối thiểu, liên tục truyền công suất
khi bị sự cố hay khi sửa chữa, bảo dưỡng, chuyển tải
người ta thường cho 2 hay nhiều MBA làm việc song song
 Để đảm bảo hệ số tải β thỏa mãn điều kiện làm việc có
hiệu suất cao. Ban đêm, tổng trở tải Ztải thấp, để tránh MBA
chạy non tải → cần dồn tải cho một số MBA.
• Yêu cầu:
- Khi cho các MBA làm việc song song thì có thể xuất hiện
dòng điện cân bằng trong các dây quấn sơ cấp và thứ cấp
của MBA. Cần triệt tiêu dòng cân bằng này:
Icb → 0
- Tải phân bố giữa các máy tỉ lệ thuận với công suất định mức
của chúng:
SI SII
  ....
SđmI SđmII
• Điều kiện:
Giả sử có 2 MBA làm việc song song. Khi đó
I 2cb E 2 I  E 2 II  E 2 I  E 2 II
 0
Z nI  ZnII góc pha  I   II
- Như vậy MBA làm việc song song tốt nhất nếu điện áp thứ
cấp của chúng bằng nhau về độ lớn và trùng nhau về góc pha
và nếu hệ số tải β của chúng bằng nhau.
- Tức là chúng phải có điều kiện cùng tổ nối dây, cùng tỉ số
biến áp K và điện áp ngắn mạch như nhau.
1.4. CÁC MBA LÀM VIỆC SONG SONG
NỘI DUNG
• Mục đích, yêu cầu và điều kiện khi MBA làm

việc song song.
• Ảnh hưởng của các điều kiện khi MBA làm
việc song song.

• Ảnh hưởng của các điều kiện khi MBA làm việc song song.
1. Điều kiện cùng tổ nối dây:
- Nếu các MBA làm việc song song có cùng tổ nối dây thì điện
áp thứ cấp của chúng cùng pha nhau, trái lại nếu khác tổ nối
dây thì điện áp thứ cấp của chúng khác pha nhau.
Z nI  Z nII
- Giả sử có 2MBA giống nhau  Nhưng ≠ tổ nối dây
SđmI  SđmII
VD máy I có tổ nối dây Y/Y-12, máy II là Y/∆-11

1. Điều kiện cùng tổ nối dây:

A B C A B C
A a

b
a b c a b c
C B
MBA I MBA II
Ta thấy điện áp thứ cấp của 2 MBA lệch pha nhau 1 góc:
  30 0
E I  E II E E I .sin 150
 E  2.E I . sin 15 0  Icb   
ZnI  ZnII 2ZnI ZnI
Zn nhỏ  E  U đm  I cb  (7  8)I đm  làm hỏng MBA
2. Điều kiện cùng hệ số biến áp k:
- Cho 2 MBA I và II làm việc // với nhau. Nếu k bằng nhau thì điện áp thứ
cấp lúc không tải của 2 MBA bằng nhau: E2I = E2II → Icb = 0
- 2 MBA có cùng tổ nối dây αI = αII → sđđ trùng pha nhau, nếu hệ số biến
áp kI ≠ kII
U1I  U1II  U L
U 20 I  k I .U L Trong dây quấn thứ cấp các
  U 20 I  U 20 II 
U 20 II  k II .U L MBA có dòng điện cân bằng
I cb  0

EI
2. Điều kiện cùng hệ số biến áp k: -jIcbI.xnI
I cbI  I cbII -IcbI.rnI

-IcbI.rnII
- Sơ đồ véc tơ khi không tải:
-jIcbI.xnII
 2  E 2 I  I cbI .Z nI
U
EII
U2
 E 2 II  I cbII .Z nII
IcbI
Khi không tải, điện áp rơi trên các cuộn dây
MBA cùng với các điện áp E2I và E2II tạo
thành điện áp U2 thống nhất ở mạch thứ
cấp. IcbII
2. Điều kiện cùng hệ số biến áp k:

IcbII
- Khi có tải: I tI  I tII  I t IcbI
II It III
I I  I cbI  I t I I  I t  máy I non tai
 
  I II  I t  máy II quá tai
I II  I cbII  I t
→ Hệ số tải khác nhau → ảnh hưởng xấu tới việc lợi dụng công suất của
máy.
Vì vậy quy định rằng ∆k của các MBA khi làm việc // không được quá 0,5%
giá trị trung bình của chúng.

3. Điều kiện cùng điện áp ngắn mạch tương đối Un%:
Có 3MBA làm việc // có thông số: II ZnI
Z nI  Z nII  Z nIII I III ZnI


SđmI  SđmII  SđmIII IIII ZnI
U1 U'2
Cùng tổ nối dây và cùng hệ số biến áp k
- Mạch điện thay thế của các MBA:
Cần xác định hệ số tải βI; βII; βIII = ?
I  I I  I II  I III Z
1
 III
1
1 1 1 1
  I.Z
  
Z nI Z nII Z nIII i  I Z ni
U

xn xn
Ta có  n  arctg ; của các MBA ít thay đổi
rn rn
→ có thể coi φnI  φnII  φnIII nên các dòng điện tải coi như trùng pha
→ khi tính toán có thể thay số phức bằng các môdul của chúng.
U nI U nI % II I
ZnI  ; U nI  .U 1đm I  
I1đmI U nI III I1đmi
I 1đmI 100 I1đmI . .
I 1đmI i  I U ni
SI S
I   III
SđmI Sđmi
U nI %.
i  I U ni %

Kết luận:
1 1 1
1 / I : II : III  : :
U nI % U nII % U nIII %
2 /  I   II  III  U nI %  U nII %  U nIII %
3/ MBA có Unmin sẽ có βmax → khi tăng tải sẽ đầy tải (β = 1)

sớm nhất. Khi tiếp tục tăng tải → quá tải, trong khi các máy
khác vẫn còn β < 1 → không sử dụng hết công suất thiết kế
của máy.
→ Máy có Unmin sẽ dễ hỏng.
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CẦN LƯU Ý KHI SỬ DỤNG VẬN HÀNH MBA
 Không để MBA làm việc không tải hoặc quá non tải
 MBA nên đặt gần hoặc trung tâm phụ tải để giảm tổn thất đường
dây.
 Cần theo dõi hiệu suất của MBA để có biện pháp kịp thời về bảo
dưỡng, vận hành nâng cao hiệu suất sử dụng máy.
 Định kỳ kiểm tra mức dầu trong máy, tránh hiện tượng dầu cạn
gây nóng máy tăng tổn hao và cháy nổ.
 Khi chọn các MBA làm việc song song phải đảm bảo các điều
kiện đã nêu. Un giữa các máy không nên chênh lệch quá 10%
BÀI TẬP GIẢI MẪU
Bài toán 1: Một nhà máy chế biến thực phẩm lắp đặt 1 trạm biến áp có các
thông số như sau:
S = 1250kVA, U = 22/0,4kV, f = 50Hz , Y/-11
Po = 1720W, Pn = 12910W, Io% = 1,2% , Un% =5,5%
Khi máy vận hành thường xuyên đo được dòng điện tải từ 700A – 800A.
Một số ý kiến cho rằng máy đang vận hành non tải và để tiết kiệm năng
lượng cần thay thế bằng một máy khác có công suất thấp hơn như sau:
S = 630kVA , U = 22/0,4kV, f = 50Hz , Y/-11

Po = 1150W, Pn = 6040W, io% = 1,4 , Un = 5%
Anh (chị) hãy cho biết về mặt tiết kiệm năng lượng thì có nên thay đổi
không ? Vì sao. Hãy tính dòng điện tải để MBA đạt hiệu suất cao nhất.
Lời giải:
Với máy 1250kVA, ta có:
+ Dòng điện thứ cấp định mức

S 1250000
I 2 dm    1804 A
3.U 2 3.400
+ Hệ số tải của MBA
I 700  800
 2   0,388  0, 443
I 2 dm 1804
+ Tổn hao đổng của MBA ở tải thực tế
pCu   2 pn  0,3882.12910  0, 4432.12910  1943,5  2533,5
+ Tổng tổn hao của máy 1250kVA ở tải thực tế
p  pFe  pCu  P0  pCu  1720  (1943, 5  2533,5)
 p  3663, 5  4253, 5
Với máy 630kVA, ta có:

+ Dòng điện thứ cấp định mức
S 630000
I 2 dm    909 A
3.U 2 3.400
+ Hệ số tải của MBA
I2 700  800
    0, 77  0,88
I 2 dm 909
+ Tổn hao đổng của MBA ở tải thực tế
pCu   2 pn  0, 77 2.6040  0,882.6040  3581  4677
+ Tổng tổn hao của máy 630kVA ở tải thực tế
p  p Fe  pCu  P0  pCu  1150  (3581  4677)
 p  4731  5827
Kết luận:
 Với kết quả tính toán ở trên, nếu thay máy 1250kVA hiện tại bằng
máy 630kVA sẽ không kinh tế về mặt tiết kiệm điện năng
 Máy biến áp 1250kVA sẽ đạt hiệu suất cao nhất khi tổn hao sắt bằng
tổn hao đồng, nghĩa là:
 Suy ra dòng điện tải là:

Chương 1-Máy Biến Áp

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chương 1-Máy Biến Áp

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHƯƠNG 1: MÁY BIẾN ÁP

• ĐỊNH NGHĨA VÀ KÝ HIỆU MÁY BIẾN ÁP

• PHÂN LOẠI MÁY BIẾN ÁP

• CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

• NGUYÊN LÍ LÀM VIỆC CƠ BẢN CỦA MÁY BIẾN ÁP

• CÁC ĐẠI LƯỢNG ĐỊNH MỨC CỦA MÁY BIẾN ÁP

VAI TRÒ VÀ CÔNG DỤNG CỦA MÁY BIẾN ÁP

VAI TRÒ VÀ CÔNG DỤNG CỦA MÁY BIẾN ÁP

Cùng công suất truyền tải trên đường dây:

 tiết diện dây Sd 

 tổn thất năng lượng ∆P = I2.R 

 tổn thất điện áp ∆U = I.R 

ĐỊNH NGHĨA MÁY BIẾN ÁP

MBA 2,3 dây quấn ?

Dây quấn sơ cấp ?

Dây quấn thứ cấp ?

Ký hiệu các đại lượng, thông số sơ cấp và thứ cấp:

- Dây quấn sơ cấp: w1, U1, I1, P1

- Dây quấn thứ cấp: w2, U2, I2, P2

KÝ HIỆU MÁY BIẾN ÁP

MBA một pha MBA ba pha

MBA tự ngẫu một pha MBA tự ngẫu ba pha

KÝ HIỆU MÁY BIẾN ÁP

MBA một pha MBA ba pha

PHÂN LOẠI MÁY BIẾN ÁP

PHÂN LOẠI MÁY BIẾN ÁP

PHÂN LOẠI MÁY BIẾN ÁP

PHÂN LOẠI MÁY BIẾN ÁP

PHÂN LOẠI MÁY BIẾN ÁP

PHÂN LOẠI MÁY BIẾN ÁP

PHÂN LOẠI MÁY BIẾN ÁP THEO KIỂU LÀM MÁT

PHÂN LOẠI MÁY BIẾN ÁP THEO KIỂU LÀM MÁT

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

Cấu tạo ruột MBA 3 pha

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

Cách ghép nối mạch từ của MBA

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

Clip cắt ghép lõi thép MBA

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

● Lõi thép: có các loại kết cấu nào?

- Kiểu trụ: dây quấn bao quanh trụ thép

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

- Kiểu bọc: lõi sắt bọc xung quanh dây quấn

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

- Dây quấn là bộ phận dẫn điện của MBA.

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

1. Dây quấn đồng tâm:

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

1. Dây quấn đồng tâm:

a/ Dây quấn hình trụ:

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

1. Dây quấn đồng tâm:

Wire winding machines for transformers from Tuboly Astronic AG

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

 Sử dụng dây quấn chữ nhật và

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP

Power transformer continuous disc coil winding - W4U Group

CẤU TẠO MÁY BIẾN ÁP