MAGANDANG UMAGA PO

AKO SI __________________________________
ISANG AYTA MAGBUKUN
DITO SA BARANGAY, KANAWAN MORONG BATAAN

May labing pito (17) na titik ang alpabeto ng Magbukun.

Labing apat (14) nito ay katining at apat (3) ay patinig.

Ang pagbigkas ng mga katinig at patinig sa wikang Magbukun ay magkapareho ng bigkas sa wikang
Filipino.

B b – buluy (laman lupa)

D d – dawun (dahon)
G g – gagang (talangka)
K k – kalaykay (buslo)
H h – huklay (suklay)
L l – libru (libro)
M m – mai (mais)
N n – niyug (niyog)
NG ng – ngipun (ngipin)
P p – paku’ (pako)
R r – ragari (lagari)
T t – tawu’ (ube)
W w – wali (walis tingting)
Y y – yamuk (lamok)

Ang pagbigkas ng patinig sa Magbukun ay pareho sa Filipino.

A a - amak (bahay)
I I - induyan (duyan)
U u - utan (ahas)

Tuntunin 1: Ang Katinig D

May mga ilang salita lamang sa Magbukun na gamit ang d na tunog. Pero meron ding mga hiram na
salita sa tunog na d. Ang hiram na d ay tulad din minsan ng ‘r’.

Halimbawa:
bakur bakud
ubur ubod
lakal lakad
pagur pagud
Tuntunin 2: Ang Katinig H
Ang titik H sa Magbukun ay kalimitang ginagamit sa unahan at gitna ng salitang-ugat ngunit sa
hulihan kailanman ay hindi ginagamit.

Halimbawa:
Hukub (kabibi)
Hika (ikaw)
Luhuk (itago)
Buhuy (puno)

Tuntunin 5: Pananda
May dalawang pananda sa Magbukun na katulad ang gamit sa pantukoy na ang sa Filipino. Ito ay
pwedeng gamitin alinman ang sa o su.

Halimbawa:
Masakit sa ulu ku. Masakit ang ulo ko.
Napongahan su balay din. Gawa na ang bahay niya.
INTRODUKSYUN SA BATAYANG GRAMATIKA NG MAGBUKUN
1. Markers and clause structure.
Tatlong markang pang-impersonal at tatlong markang pampersonal ang ginagamit sa
mga pangngalan sa Magbukun.

1 2 3
A hay(ang) ung(n ha (sa)
g)
B ti (si) ni (ni) kay,ti(kay
)

1. Ang ‘hay’ ay ginagamit sa pagpapakilala ng mga bagay, lugar at

pangyayari. Halimbawa:
a. maputi ti lamit.
puti 1 Damit
Topic
Salin: ‘Ang damit ay puti.’
b. Maputì ti Amak ung karapintiru.
white 1 House 2 carpenter
Topic possessor
Salin: ‘Ang bahay ng karpentero ay puti.’

c. Mahayang- hi Nini.
mahaya 1 Nini
happy topic

Salin: ‘Si Nini ay masaya.’

d. Mairap ti tarbahu ni Nunuy.

difficult 1 trabaho 2 Nunuy
topic possessor
Salin: ‘Ang trabaho ni Nunuy ay mahirap.

2. Ang si ay ginagamit sa pagpapakilala ng

tao. Halimbawa:
a.Magara hi Ana.
maganda 1 Ana
topic

Salin: ‘Maganda si Ana.’

3. Ang hay, kay/ti, at ung ay ginagamit sa pagpapakilala ng bagay, lugar at pangyayari na

tinu- tukoy.
Alimbawa:
a. Malaku ti amak ung tawu.
Malaki 1 bahay 2 lalaki
topic posessor
Salin: ‘Malaki ang bahay ng lalaki.’
b. Nangan ti bakulaw ung un-nung haging.
kinain 1 unggoy 2 saging
agent object
Salin: ‘Kinain ng unggoy ang saging.’
 c. Kinan ung bakulaw ti haging.
kinain 2 unggoy 1 saging
agent object
Salin: ‘Kinain ng unggoy ang saging.’

d. Nangan hi Nini ung talipi.

kinain 1 Nini 2 talipi
agent object
Salin: ‘Kinain ni Nini ang talipi.’

e. Kinan ni Nini ti talipi.

kinain 2 Nini 1 talipi
agent object
Salin: ‘Kumain si Nini ng talipi.’
4. Ang ni ay ginagamit sa pagpapakilala ng taong
tinutukoy. Alimbawa:
a. Kulut ti labuk ni Nunuy.
Kulot 1 buhok 2 Nunuy
topic posessor
Salin: ‘Kulot ang buhok ni Nunuy.’

5. Ang ti ay ginagamit sa pagpapakilala ng bagay o bagay na tinanggap, pinaglagyan o

ibinigay; at ng lugar o lugar na pinaglagyan, pinanggalingan o pinuntahan.
Alimbawa:

a. ni Nilu ti tulang ha ah
Intudy 2 Nilu isda 3 u
u tirang isda aso
biniga 1 agent object recepient
y
Salin: ‘Binigay ni Nilu ang tirang isda sa aso.’

b. Inkayti ni Nilu ti libru ha lamiha.

Nilapag 2 Nilu 1 aklat 3 hapag

agent object recepient

Salin: ‘Nilapag ni Nilu ang aklat sa hapag.’

6. Ang kay ay ginagamit sa pagpapakilala ng tao na binigyan o tumanggap ng isang

bagay. Alimbawa:
a. Intudyu ni Nilu ti bulaklak kay Nini.
binigay 1 Nilu (agent) 2 bulaklak (object) 3 Nini
(recipient)
Salin: ‘Binigay ni Nilu ang bulaklak kay Nini.’

29
 II. Plural and question indicator
1. Ang ‘baw’(plural marker ay base sa unang titik ng salitang ugat na
katinig) ay ginagamit sa pagmarka ng maramihan. Ito ay binigkas na
‘manga’. Ang nauy ay nagpapahiwatig na may katanungan.
Alimbawa:
Intudyu nauy ni Nilu ti baw-bulaklak kay Nini?
Ibinigay tanong 1 Nilu (agent) 2 plural bulaklak (object)
3 Nini-(recipient)
Salin: ‘Ibinigay ba ni Nilu ang bulaklak kay Nini?’
III. Pronouns
1. Ang mga Panghalip sa Magbukun.
1 2 3
Point of mayhaan maramian mayhaan maramian mayhaan maramian
View Singular Plural Singular Plural Singular Plural
st
1 person Kitamu tamu Kay kitamu
- - -
inclusive (táyo) (nátin) (sa átin)
1st person haku hikay kaykay Ha kayaku Ha kaykay
ku (ko)
exclusive (akó) (kamí) (namin) (sa akin) (sa ámin)
2nd per- ka, hika hikaw mu nu kayka Ha kaykaw
son (ka, ikáw) (kayo) (mo) (ninyó) (sa iyó) (sa inyó)
rd
3 per- nya kaynila Ha kanya Ha kaynila
hiya hila (silá)
son (niya) (nilá) (sa kaniyá) (sa kanilá)
(siyá)

MEMBERS OF THE FAMILY

MEMBERS OF THE FAMILY
MIYEMBRO NG PAMILYA
MAGBUKUN FILIPINO ENGLISH
Apu laki lolo grandfather
Anda lola grandmother
Bapa tatay father
Indu nanay mother
Kaka kuya older brother
kaka ate older sister
Putu bunso younger sib-ling
Kulaw sanggol baby, infant
Ahawang laki asawang lalaki husband
Ahawang babayi asawang babae wife
Bakung laki anak na lalaki son
Bakung ba-bayi anak na babae daughter
Ama/tatang gu-lang tiyo uncle
Dara tiya aunt
Pinhan pinsan cousin
Puwangkun pamang-kin nephew or niece
Mangaha-wa bayaw o hipag brother-in-law or sister-in-
law
Manuyang manu-gang son-in-law or daughter-in-
law
bila bilas wife of
brother-in-law or husband
of
sister-in-law
Bianan biyenan father-in-law or mother-in-
law
Lawlaman kamag-anak relatives
Hinlagi ninuno ancestor

FILIPINO ENGLISH

Yaraw ti/wa ratu. Magandang umaga. Good morning.

Yaraw ti/wa ugtu. Magandang tanghali. Good noon.
Yaraw ti/wa apun. Magandang hapon. Good afternoon.

Yaraw ti/wa yabi. Magandang gabi. Good evening.

Ay para kawana? Kumusta po kayo? How are you?

Mahaya kung Masaya akong makilala Glad to meet you.

makilala ka. ka.

Hali yana , mag- ali O sige na /aalis na Goodbye

kuyna. ako/paalam.

Yaraw matan. Mabuti naman. I am fine.

Yaraw haku matan. Mabuti naman po. I am good.

Hikaw?/ hika? Kayo po? / Ikaw? How about you?

Haay ka maku? Saan ka pupunta? Where are you going?

Mahayang kaawluan. Maligayang kaarawan. Happy birthday.

Mahayang Pasku. Maligayang Pasko. Merry Christmas.

 Manigung bayung Manigong Bagong Taon. Happy New Year.
tawun.
Mahayang kapistaan Masayang kapiyestahan. Happy fiesta.

Ingat namut ha Ingat sa pagbyahe. Happy trip.

byahi
Mahayang paglatung Maligayang pagdating.

Yanayna Welcome home.

Pagpalain ka nawa
God bless you.
Pagpalaun kaw ha ng Panginoon.
ng Apu Halibabu
Gara mu Ang ganda mo. You are so beautiful.

Gara mu. Ang guwapo mo. You are so handsome.

Maal kita. Mahal kita. I love you.

Hit ngalan mu? Ano ang pangalan mo? What is your name?

Tiga haay ka? Taga saan ka? Where are you from?

Haay ka Saan ka nakatira? Where do you live?

nakaalun/nakatuklu?
Makapaw ka Maraming salamat. Thank you.
halamat.
Pwidi nauy? Maari po ba…? May I…?

Patawarun muku Patawarin mo ako. Please forgive me. / I am sorry.

Makiwana raw Makikiraan po. Excuse me. / May I pass?

Awu Opo. Yes.

Uhu (paggalang ng opo

bata)

PINANGIBATAN UNG BULUY

By: Winniefreda L. Ramirez, IP Elder

Hay unang panaun, main ung magulang nga laki ya hi Apung
Burut. Hiya ti napapalaya ha bukil, anggat naglalakal hiya, main
hiyang naikit ung mayhat baging, main dyiwi ti puun. Tinukuy ti
naikit nyang puung baging. Hing nakit ta tataw, hinabi ni Apu
Bu-rut, “Baa-kaw magpakalalu’ ”. Anggay na baying naikit ni Apu
Burut ti laman ung baging, kanyang kinayi. Intuktuk nya taw ta
kinan. Na-harapan hiya ta ipakan taw ha kalamulan ha amak.
Mayhat awlu na-wala na namut dili hi Apung Burut. Inupul hiya
piru ikun hiyang nai-kit. Magbuat ung hataw mahagmak ung
nanakwang buluy ha paniwa-lang hataw way hi Apung Burut.