H
epimizin bildi¤i, de¤ifl- lece, enerji artt›kça dalga boylar›
K
mezlikleriyle ünlü fizik
yasalar›, art›k "de¤iflir"
Einstein’›n Görelilik Teorisi’ne meydan okuyan yeni kurama
Z
oldular. Örne¤in Eins-
tein’›n ünlü Görelilik
göre, uzay›n mikroskobik düzeyde tanecikli bir yap›s› var.
F
Teorisi, klasik fizi¤in
Zamana gelince, o da kesintisiz bir süreç de¤il! Yoksa, ulafl›lmaz kalesi olan Newton Me-
kani¤i’nin pabucunu dama atm›fl-
hayat›m›z film karelerinden mi olufluyor? t›. Günümüzde ise kuantum fizik-
çilerinin yüklenmesiyle, Görelilik
Teorisi delik deflik edildi. Oysa
Einstein, Görelilik Teorisi ile, uzay
ve zaman›n ayr›lmaz bir bütün
oldu¤unu göstermiflti.
Evet, Einstein hakl›, uzay-zaman
bir bütün! ‹yi ama nas›l bir bü-
tün? En basit tan›m›yla, madde-
nin atomlardan olufltu¤unu bili-
yoruz. Peki, ya boflluk? Boflluk
da uzay parçac›klar›ndan oluflan
delikli bir yap› olabilir! Kim bi-
lir, belki zaman bile saatin "tik-
tak"lar›ndan oluflan kesintili bir sü-
reçtir. Burada bir çeliflki yok mu?
fiimdi kuantum fizi¤inin fantastik
dünyas›na uzan›p, neler olup bit-
ti¤ine bir göz atal›m.
Morötesi felaket
1900’lerin bafl›nda, bir grup fi-
zikçinin karl› bir k›fl gecesinde, kar-
fl›s›na geçtikleri flömineye dair
problematikler üzerine kafa yordu-
¤u hiç akl›n›za gelir mi? Ünlü fi-
zikçilerin çözmeye çal›flt›klar›
problematik, Hollywood’un korku
filmlerine tafl ç›kartacak bir dehflet
senaryosuydu adeta. Diyelim kar-
l› bir k›fl akflam› flömineye odun at-
t›n›z, aflk›n›zla kald›raca¤›n›z fla-
rap kadehlerini haz›r ettiniz. O da
ne? fiöminedeki atefl harland›kça
harlan›yor, küllenece¤i yerde
hem sizi hem de sevgilinizi yak›p
kavuracak kadar büyüyor!
"Kötü bir flaka" diyerek geçifltir-
meyin bu durumu. 19. yüzy›l›n kla-
sik fizik teorilerine göre, flömine
duvarlar›ndan geri yans›yan k›z›-
DERLEYEN: KOZAN DEM‹RCAN - kdemircan@dbr.com.tr
lötesi ›fl›nlar, yani ›s›, atefli devam-
Zaman›n atomlar› var m›? l› beslemeli, s›cakl›k sonsuza dek
AKMAYAN
artmal›yd›!
Her fleye ra¤men, aralar›nda ün-
lü Alman fizikçisi Max Planck’›n
da bulundu¤u onca insan›n bir
bildi¤i olmal›yd›. Konuya biraz da-
ha yak›ndan bakal›m: Elektroman-
yetik kuvveti aç›klayan klasik
ZAMAN Resimde sar› komflusundan gaz çalan bir atarca (mavi renkli) görülüyor.
Bir tür nötron y›ld›z› olan atarcan›n güçlü çekim kuvvetine yakalanan bu günefl,
ona çarparsa korkunç bir patlama olur ve çok miktarda gamma ›fl›n› üretililirdi.
Maxwell Denklemleri, enerjinin
kesintisiz dalgalardan olufltu¤unu
söyler ki, bu da herhangi bir "ener-
ji dalgas›n›n" sonsuza dek bölüne-
bilmesi anlam›na geliyordu. Böy-
sonsuza dek k›salacak ve flömine-
ye sonsuz enerji sa¤layacakt›.
Max Planck bu nokta üzerine yo-
¤unlaflt›rd›¤› çal›flmalar›nda, "mo-
rötesi felaket" ad› verilen bu olaya
bambaflka bir aç›dan yaklaflarak,
enerji dalgalar›n›n sonsuza dek bö-
lünemeyece¤ini varsayd›. Bir di-
¤er ifade ile, bir enerji ipli¤inin
sonsuza dek k›salan parçalara bö-
lünece¤ini düflünmek yerine, ipli-
¤in en fazla bir boya kadar kesi-
lebilece¤i varsay›m›ndan hareket
etti. Planck, e¤er bu varsay›m› do¤-
ru ise kesintisiz enerji ak›m› ola-
mayaca¤›n›, tersine, enerjinin ke-
sintili dalga paketleri halinde ya-
y›ld›¤›n› söyledi. O karl› k›fl ge-
cesine dönersek, bir flöminenin içi-
ne s›¤acak "en küçük" k›z›lötesi
›fl›n dalgas›n›n bir s›n›r› vard›.
Basitlefltirir ve yukar›daki senaryo-
muzu uygularsak; gittikçe yüksek
enerji içeren ve büyüyen ›fl›n pa-
ketleri flömineyi h›zla doldurup da-
ha fazla ›s›nmay› önlüyordu. Ener-
jinin "kuantum" ad› verilen pa-
ketler halinde yay›ld›¤›n› Planck
bulmufl, kuantum fizi¤inin ilk har-
c›n› koymufltu bilim dünyas›nda.
Hem kuantum fizi¤inin babas›
Max Planck hem de Einstein’›n iç-
leri rahat de¤ildi. Tüm ömürlerini
kuantum fizi¤inin yanl›fl oldu¤unu
kan›tlayan bir teori gelifltirmek için
harcad›lar. Ancak her ikisi de Eins-
tein’›n "Tanr› evrenle zar atmaz"
sözüne ra¤men baflar›s›zl›¤a u¤-
rad›lar ve buruk öldüler.
Bu iki dahinin kendi içlerinde-
ki hayal k›r›kl›klar›na karfl›n, ku-
antum fizi¤i, birçok do¤a olay›n›
klasik fizikten daha iyi aç›klad›¤›
gibi, yine klasik fizi¤in aç›klaya-
mad›¤› kara cisim ›fl›n›m› gibi
do¤a olaylar›na da aç›kl›k getire-
bildi. Yine de günümüzde, kuan-
tum fizi¤i, pek çok bilim adam› ta-
raf›ndan yetersiz görülüyor.
Peki ama neden? Einstein’›n
tamamen klasik fizi¤e dayanan
ve kütleçekimi aç›klayan Görelilik
Teorisi’nin kuantum yorumu daha
yap›lamad› da ondan! Oysa, kütle-
çekim, do¤an›n dört temel kuv-
vetinden biri. Üstelik, araflt›rmalar;
di¤er üç temel kuvvetin (zay›f ve
güçlü nükleer kuvvetler ile elekt-
romanyetik kuvvet), evrenin do-
¤um an›nda kütleçekime indirge-
nerek birleflti¤ini gösteriyor! Bu da
evrenin s›rr›n›n kuantum fizi¤inin >
> etkili oldu¤u çok küçük zaman
ve mekân dilimlerinde yat›yor ol-
Gökbilimciler
mas› demek. Nitekim, kuantum fi- ›fl›n av›nda!
zi¤i, her iki nükleer kuvvet ile

elektromanyetizmi aç›klamay› ba-
flard›. Ne var ki, bilim dünyas›
geçerli bir kuantum kütleçekim ku-
ram›n› henüz oluflturamad›.
Zaman, tarih boyunca hep kesin-
tisiz, süre¤en bir olgu olarak an-
lafl›ld›. Sanki bütün mekânlar ve
bütün uzay ortak bir zaman kab›-
n›n içine dald›r›lm›flt› ve bu zaman
olaylardan ba¤›ms›z olarak ak›yor-
du. Albert Einstein, bunun yanl›fl
bir fikir oldu¤unu kan›tlad›. Mad-
de, kütleçekim arac›l›¤›yla uzay›
bükerek, zaman›n ak›fl›n› ya h›z-
land›r›yor ya da yavafllat›yordu.
Öte yandan uzay, kuantum fizi¤i
kuramlar›na göre kesikliyse, zaman
da kesikli olamaz m›yd›? Einstein,
ayr›lmaz uzay-zaman› kesintisiz bir
olgu olarak ele alm›flt›. Kuantum
fizi¤i, bu ikiliden yaln›zca uzay› di-
limlemifl, zaman› dilimlere ay›rma-
m›flt›! Oysa günümüz fizikçile-
rinden, Kanada Waterloo’daki Ku-
ramsal Fizik Çevre Birimleri Ens-
titüsü çal›flanlar›ndan Profesör Lee
Smolin, bir kuantum kütleçekim
kuram› için zaman› da dilimlemek
gerekti¤ini söylüyor: "Zaman bir
›rma¤›n suyu gibi de¤il, saatin tik-
taklar› gibi ak›yor ve bu saat yak-
lafl›k 10-43 saniyelik Planck Zama-
n›’nda t›kl›yor."
Öyleyse, Görelilik Teorisi ile ku-
antum fizi¤i nas›l birlefltirilecek?
Bu sorunsal için Einstein’›n kul-
Evreni bölelim
Bu resimde bir karadelik, yak›ndaki y›ld›z› kendine çekiyor.
Y›ld›z›n flekli bozuluyor, karadelik y›ld›z›n gazlar›n› emiyor.
land›¤› geometri denklemlerini ku-
antum fizi¤ine uyarlamak gereki-
yor. Aç›klamaya çal›flal›m: Gele-
neksel geometri kurallar›na göre,
bir küp, gittikçe küçülen küplere
ayr›labilir ve bu ifllem sonsuza dek
sürdürülebilir. Kuantumcular buna
fliddetle karfl› ç›k›yor. Onlara gö-
re uzay, t›pk› madde gibi, daha kü-
Y›ld›z, karadeli¤e yakalan›yor ve sarmallar çizmeye bafll›yor.
Madde karadeli¤e düflerken X ve gamma ›fl›nlar› yay›yor.
çük parçalara ayr›lamayan temel Evrenimizin uzak köflelerinden
boflluk ö¤elerinden olufluyor. Bu- gelen ›fl›n›mlar› fizikçiler, "Halka
nun yan› s›ra, bizzat zaman, kesik- Kuantum Kütleçekim Kuram›"
li bir yap› sergiliyor. Kuantum fi- çerçevesinde araflt›r›yorlar. Ku-
zikçilerinin ortaya att›klar›na göre, antumculara göre zaman kesikli
zaman; aralar›nda "hiçlik"in ol- ak›yorsa, uzay da t›pk› bir sünger
du¤u tek tek anlardan olufluyor. Bu gibi gözenekli olacak ve bu "göze-
anlar›n boyu ölçülüyor ve zaman neklerin" aras›nda hiçbir fley olma-
ilmekler halinde örülüyor. yacakt›r! Hatta boflluk bile! Çevre-
Evreni çizelim
K
uantum fizikçileriyle el ele veren
astronomlar, Halka Kuram›’n› kan›tla-
mak için evrendeki gamma ›fl›n kay-
naklar›n› izliyorlar. Peki gamma lambas› da
denen bu kaynaklar nedir ve nerede bulunur?
Karadelikler:
Her gün, evrende yeni bir karadelik do-
¤uyor. Bu do¤um olay›n› da muazzam bir
gamma ›fl›n patlamas› müjdeliyor. Bu tip pat-
lamalarda, Günefl’imizin ömrü boyunca yaya-
ca¤› enerji, saniyenin binde birinde uzaya sa-
ç›l›yor.
Hipernova:
Günefl’in 10-40 kat› kadar kütlesi olan dev
bir y›ld›z patlad›¤›nda buna süpernova deni-
yor. E¤er y›ld›z›n kütlesi Günefl’in 40 kat›n›
afl›yorsa, çok daha büyük bir patlama yafla-
n›yor ve bir hipernova meydana geliyor.
Geriye bir karadelik kal›yor.
Nötron y›ld›z› çiftleri:
Nötron y›ld›zlar› süpernovalar›n kal›nt›la-
r›. E¤er birbirine çok yak›n iki nötron y›ld›z›
dönüyorsa, ortak yörüngeleri gittikçe daralan
bu gökcisimleri kütleçekim dalgalar› yay›yor-
lar. ‹ki nötron y›ld›z› nihayet çarp›flt›¤›nda ev-
rendeki en büyük gamma ›fl›n patlamalar›na
yol aç›yorlar.
Aktif gökada çekirdekleri:
Galaksilerin merkezinde birer canavar ya-
t›yor. Bunlar çok büyük karadelikler. Kara-
deliklerin civar›ndaki madde sarmallar çize-
rek içine düflerken, önce karadeli¤in ekva-
toruna paralel bir disk halinde birikiyor. Ka-
radelik bu birikim diskini yutarken ›s›nan
madde X ›fl›nlar› yay›yor. Hatta baz› karade-
>
likler, pek iyi anlafl›lamayan bir süreçle, yük-
sek enerjili parçac›k ve ›fl›n›m jetleri püskür-
tüyor. Bu s›rada gamma ›fl›nlar› yay›l›yor.

Kuantum fizikçileriyle gökbilimciler yaln›z-

ca gamma ›fl›nlar›n› araflt›rm›yor. Halka Ku-
ram›’n› test etmek için kozmik ›fl›nlar› da
inceliyorlar. Peki nedir bu kozmik ›fl›nlar? K›-
saca anlatal›m:
Kozmik ›fl›nlar, öncelikle bize evrenin her
En küçük Bölünemez hacim: Bölünemez yan›ndan gelen yüksek enerjili protonlar. An-
Birçok hücrecikten hacim (bir bilye) En küçük hacim daha da Birçok "kuantum"dan oluflan alan Tek bir alan kuantumu minimum alan cak baflka h›zl› atomalt› parçac›klardan da
oluflan hacim küçük birimlere bölünemiyor olufluyorlar. Görelilik Teorisi’ne göre, koz-
mik ›fl›nlar, dünyaya gelene kadar yavafl-
Evreni yeniden birlefltirelim lamak zorunda. ‹flte hepsi birer elektroman-
yetik dalga olan X ›fl›nlar›, gamma ›fl›nlar› ve
Son perde: "Spin a¤lar›" uzay› ›fl›k ›fl›nlar›n› gözlemleyen bilim insanlar› da
bunlar›n boflluktaki h›z›n› ölçüyor. Halka Ku-

H
alka Kuram›’nda, uzaydaki bütün alanlar›n ve hacimlerin yerini (sol üstteki hücrecikler) onlar›
simgeleyen noktalar ve çizgiler al›yor. Böylece, uzay›n bir flemas› ç›kar›lm›fl oluyor. Geriye, nok- ram›’na göre bofllu¤un bile enerjisi oldu¤un-
talar ve çizgilerden oluflan bir a¤ kal›yor (sa¤da). Uzay› böyle çizgilere ve noktalara indirge- dan, ›fl›nlar›n h›z›ndaki de¤ifliklikler bu ye-
mek kullan›fll›. Çünkü Heisenberg’in Belirsizlik ‹lkesi yüzünden, çok küçük birimleri ölçmek ni kuantum kütleçekim kuram›n› test et-
imkâns›z. Üstelik, bir parçac›¤›n ayn› anda, hem h›z›n› hem de konumunu kesin olarak bilmek de mek için kaydediliyor.
olanaks›z. Böylece, flekilleri ve hacimleri de¤iflen bir tak›m öngörülemez uzay-zaman tanecikleri Ayr›ca, Arjantin’deki Pierre Auger ve Ja-
yerine, üstünde kesin ölçümler yap›labilen çizgiler ve noktalardan oluflan bir spin a¤› yarat›l›yor. ponya’daki AGASA gibi gamma ›fl›n gözle-
Spin a¤› da, normalde birbirinden kopuk olan uzay-zaman taneciklerini flematik olarak birlefltirip, mevleri de uydulara yard›m ediyor ve
"uzaktan etkiye" aç›kl›k getiriyor. Spin a¤lar› gerçek uzay› temsil ediyor. + Uzay kuantumu Spin a¤› uzaydaki ›fl›n kaynaklar›n› izliyor. +
 Evet, hayat t›pk›
ESA’n›n ‹ntegral uydusu, bir film fleridi!
evrendeki gamma ›fl›n

D
uyular›m›z bizi genellikle yan›lt›yor.
kaynaklar›n› görüntüleyecek. Örne¤in kesikli bir çizgiyi bile uzaktan
bak›nca düz görüyoruz. Mesela bir film
saniyede 24 kare oynuyor, ama biz film
karelerini akan bir görüntü olarak alg›l›yoruz.
Ayn› nedenden dolay›, çok k›sa aral›klarla
gerçekleflen olaylar› da alg›layam›yoruz.
Bu durumda foto¤raf teknolojisi yard›m›m›za
yetifliyor ve saniyenin binde birinde gerçek-
leflen olaylar›n foto¤raflar›n› çekebiliyoruz.
Geçenlerde bir grup Viyanal› fizikçi, atom-
lar›n içinde gerçekleflen olaylar›n resmini
çekmek için lazer ›fl›nlar›n› kulland›. Böylece
saniyenin yüz milyar kere milyarda birinde
gerçekleflen olaylar görüntülenmifl oldu. Daha
da k›sa zamanda yaflanan olaylar› göre-
bilseydik (örne¤in, saniyenin trilyon kere mil-
yarda birini!), belki zaman›n "s›çramal›"
yap›s›n› da görebilecektik. +

Solda, üstte; PC oyunu Flatout’un tasar›m

grafi¤i. Altta; Tron 2.0 oyunundan
sahneler... Evren de bu oyunlardaki gibi
›zgaral› bir yap›yla aç›klanabilir mi?

Boflluk da bir prizma!
E¤er bofllu¤un tanecikli bir yap›s› varsa, ›fl›¤›n geçti¤i cam ya da su gibi davranmal›,
yani ›fl›¤› k›rmal› ve h›z›n› etkilemeli. Örne¤in, bir prizmadan geçen beyaz ›fl›k farkl›
frekanslarda gökkufla¤› renklerine ayr›l›yor. Çünkü, her bir renk farkl› frekansta
sal›nan ›fl›ktan olufluyor. Bu frekanslar›n de¤eri de uzay-zaman›n tanecikli yap›s›na ba¤l›.
Halka Kuantum Kütleçekim Kuram›"na göre, bofllu¤un da bir prizma gibi davranmas›
laz›m. Ancak, bu kez söz konusu olan görünür ›fl›k de¤il, gamma ›fl›nlar›. E¤er kuram
do¤ru ise, “bofllukta k›r›lan” gamma ›fl›nlar› gözlem aletlerine di¤erlerinden daha önce
ulaflmal›. Oysa Einstein’a göre, bofllukta ›fl›¤›n h›z› sabittir. ‹ntegral gibi yeni uydular,
gamma ›fl›nlar›n›n resmini çekerek bu varsay›m› test edecek (üstteki resim). +

> den yal›t›lm›fl iki ayr› elektron-
dan birinin spini de¤ifltirildi¤in-
de, di¤erinin de ayn› spin durumu-
na geçmesi olarak örnekleyebile-
ce¤imiz "kuantum uzaktan etki" ol-
gusu da bu görüflü destekliyor. K›-
sacas›, madde bir uzay taneci¤in-
den di¤erine s›çr›yor ve bu iki
yap›tafl› aras›ndaki hiçlikte kesin-
likle var olmuyor!
Teoriden bol ne var!
Uzay› oluflturan en küçük tane-
cik Planck Sabiti’ne karfl›l›k geli-
yor. Yani bir di¤er söylemle ev-
renimiz 10 -43 saniye ya da 10 -33
cm’den daha küçük ölçeklere in-
dirgenemez. ‹flte bu uzay tanecik-
leri, hiçlik denizinde yüzen varo-
lufl adac›klar› olarak tan›mlanabi-
lir. Roma La Sapienza Üniversi-
tesi’nden fizikçi Giovanni Ameli-
no-Camelia, "Uzay taneciklerinin
belli bir flekli yok" diyor. "Sade-
ce belli bir hacimleri ve iyi belir-
lenmifl d›fl yüzeyleri oldu¤unu"
söyleyebiliriz.
Giovanni Amelino-Camelia’ya
göre bu tanecikler "uzaktan etki"
ile birbirine ba¤lan›p delikli bir ev-
ren meydana getiriyor. Halka
Kuram› da, bu kuvantum s›çrama
geometrisini, t›pk› anneannelerimi-
Gamma ›fl›n gözlemevi AGASA
(Japonya).
zin ördü¤ü kazaklar gibi ilmek il-
mek dokuyor.
Einstein’›n Görelilik Teorisi’ne
temel olan Lorentz Dönüflümleri
ve Riemann Geometrisi’ni, kuan-
tum fizi¤iyle birlefltirmeye çal›flan
Halka Kuram›’n›n ifli zor. "Sorun
flu ki, bunlar birbiriyle uyuflmaz iki
teori" diye aç›kl›yor Amelino-
Camelia: "Bunu bir yapbozun
birbiriyle örtüflmeyen iki parças›
örne¤iyle de karfl›laflt›rabiliriz." Bu
noktada, Halka Kuram› soruna bafl-
ka bir aç›dan yaklafl›yor. Göreli-
lik denklemlerini Einstein’›n teori-
sinden al›p da kuantum fizi¤ine
uyarlamak yerine, teorinin kendi-
sini kuantum fizi¤inden ç›karma-
ya çal›fl›yor! Nitekim; Einstein da
Newton mekani¤ini, görelili¤in
özel bir sonucu olarak, görelilik
denklemlerinden türetmiflti. Bu
ba¤lamda, görelilik de kuantum
kütleçekiminin özel bir çözümü
olabilir.
Peki, "Halka Kuram›", kuantum
fizi¤iyle Görelilik Teorisi aras›nda
nas›l ba¤ kuruyor? Amelino Came-
lia’n›n buldu¤u çözüm, hem Planck
Sabiti’ni, hem kütleçekim sabitini,
hem de ›fl›k h›z›n› geometrik ola-
rak birlefltirmek. Böylece bir
Planck uzunlu¤u ve Planck enerji-
si de¤eri elde edilebilir. Ameli-
no-Camelia buna "‹ki Kat Göreli-
lik" diyor (Doubly Special Rela-
tivity ya da DSR). Nedeni, Eins-
tein’›n teorisinin tek bir yasa¤›
olmas›na karfl›n (kütlesi olan hiç-
bir madde ›fl›k h›z›n› geçemez),
DSR’nin iki yasa¤›n›n olmas›...
Görelilikten kuantuma
Geçilemez ›fl›k h›z›n›n yan› s›ra,
bir de geçilemez uzunluk efli¤i var,
ki bu da klasik fizik ile kuantum fi-
zi¤i aras›ndaki efliktir. Amelino-
Camelia, iflte bu efli¤i sabitliyor.
Böylelikle, ister klasik fizik dün-
yas›ndan, ister kuantum dünyas›n-
dan bakal›m, iki dünya aras›nda-
ki eflik herkese ayn› görünür. Böy-
lece bu sabit eflik sayesinde, gö-
relilikten kuantum fizi¤ine hiçbir
ölçüm sorunu ortaya ç›kmadan ge-
çilebilir.
Halka Kuram›’n›n açmazlar›n-
dan birisi de uzay-zaman tanecik-
lerinin ölçülemeyecek kadar küçük
olmas›. Bizzat evrenin yap›tafllar›
olan bu tanecikler, ancak dolayl›
yoldan gözlemlenebiliyor. Biraz da
flans›n yard›m›yla deneysel fizik-
te kaydedilen geliflmeler, bu ku-
ram›n asla s›nanamayaca¤›n› öne
sürenlerin karamsarl›¤›n› da¤›tt›.
Kalabal›k y›ld›z kümelerinde
çarp›flan günefller, gamma ›fl›n
patlamalar› üretebilir.
Ne yaz›k ki, bilim adamlar›n›n
bofllu¤un en düflük enerji seviyesi-
ni do¤rudan gözlemlemeleri ola-
naks›z. Ancak, ›fl›kla ayn› özel-
likleri gösteren ve üstüne üstlük
çok enerjik olan gamma ›fl›nlar› fi-
zikçilere arad›¤›n› verebilir.
"Do¤ada çok uzak gamma ›fl›n
kaynaklar› var" diye belirtiyor
Amelino-Camelia: "E¤er kuram
do¤ruysa, ayn› anda yola ç›k›p da
farkl› frekanslarda olan ve bize
farkl› zamanlarda ulaflan gamma
›fl›nlar›n› beklememiz gerekiyor."
E¤er durum Camelia’n›n dedi¤i gbi
ise, daha enerjik ›fl›nlar, daha az
enerjik ›fl›nlara göre dünyam›za da-
ha çabuk varmal›, ama hiçbir ›fl›n
da ›fl›¤›n boflluktaki ideal h›z›n› afl-
mamal›. Halka Kuram›’n›n temsil-
cilerinden Lee Smolin, "2006’da
yörüngeye oturtulmas› öngörülen
GLAST uydusu (Gamma Ifl›n› Ge-
nifl Alan Uzay Teleskopu) bu de-
neyi gerçeklefltirecek kadar kesin
ölçümler yapabilecek" diye ilan
ediyor. Amelino-Camelia da bu ko-
nuda umutlu.
Her fley yolunda giderse,
2006’da, hem de insano¤lu Mars’a
gitmeden y›llar önce, varoluflumu-
zun flu temel sorusu yan›tlanabi-
lecek: Evrenin yap›s› nedir?