60 LA REGIÓN
SOCIEDAD
Alonso de Puga, o gran falsificador
Unha espectacular torre en ruínas e o que queda dunha casa grande no lugar do Olivar de Puga (Toén), son algúns dos
vestixios que un día pertenceron a Alonso de Puga gracias ás malas artes que este utilizou para ver crecer o seu patrimonio
A existencia dun pergameo
do séc. XII no Arquivo da
Nobreza de Toledo, que
uns monxes da abadía de
Cardeña (Burgos) falsificaron
para que semellase do séc.
X e así apropiárense dunha
igrexa e o litixio polas ruínas
de Santa Comba de Naves,
mentáronme ó impar Alonso
de Puga, un ourensán do séc.
XVII que manipulou ducias
de documentos, polo que
foi condenado varias veces
“por falsificador, seductor
de testigos, sobornador de
escribanos y sustractor de
papeles”. Unha delas, a dous
anos de cadea en Orán.
ANTONIO PIÑEIRO
ourensalia@gmail.com
C
ando os profanos contem-
plamos un documento
medieval -xa sexa en pa-
pel ou pergameo- nin remota-
mente pensamos na posibilidade
de que poida ser falso. É un xei-
to subconsciente -presupoño- de
outorgármoslle veracidade á his-
toria que nos conduciu ata aquí.
Sen embargo, a actualidade ten-
nos demostrado que non todo o
que reloce é ouro, cousa que sa-
ben ben os historiadores e do que,
como non podía ser doutro xeito,
tamén temos un exemplo (seguro
que hai moitos máis!) en Ouren-
se, na figura de Alonso de Puga.
Membro sinalado da torgueira
dos Puga, o tal Alonso -coñecido
como “señor de la torre de Loure-
do”- viviu alá polos anos que uni-
ron o século XVI co XVII e moitas
das súas falsificacións (algunhas
de documentos do século XIV) co
tempo provocarían unha manchea
de litixios cun longo ronsel de po-
derosas familias galegas e co clero
regular e secular, que viron amea-
zados os seus dereitos e posesións
polas falsas atribucións ás que fa-
cían referencia os documentos ma-
nipulados por Alonso.
Das singulares feitorías de tan
singular personaxe dá fe o histo-
riador Benito Fernández Alonso
no Boletín da Comisión de Mo-
numentos de Ourense, nun artigo
que titula “Falsificadores célebres”
e no que enumera algunhas des-
tas familias tales como os Temes,
A torre de Puga preside parte dos territorios que pertenceron á saga familiar e que hoxe relocen co dourado outonizo.
Varela, Feijóo, Nóvoa, Villamarín,
Sarmiento, Fefiñanes, Bahamon-
de, Sotomayor, Ozores, Mosquera,
Valladares, Sandoval y Figueroa,
ademais dos mosteiros de Oseira
e Melón, sen esquecer ós cabidos
O asasinato do bispo no pozo Maimón e
unha novela de Otero Pedrayo na Cuqueira
Entre os documentos que sufriron
a manipulación de Puga (“recogía
pergaminos antiguos y raspándo-
les el manuscrito, los apomazaba
y escribiendo encima los ponía al
humo para que parecieran viejos”)
destacan especialmente, dous.
O primeiro responde a un li-
tixio que mantivo coa catedral de
Ourense “por el derecho de presen-
tación del curato de San Pedro de
Moreiras”, para o cal Alonso pre-
sentou un testamento falso de Pe-
dro Vázquez de Puga “O Branco”.
Para outorgarlle credibilidade,
Alonso de Puga non ten reparo en
responsabilizar ó seu avó de pro-
mover “la muerte del obispo don
Francisco Alfonso, arrojándole al
pozo Maimón del río Miño, camino
de Puga”, un afamado crime que re-
colle o Padre Florez na “España Sa-
grada” e que resultou ser obra ma-
quinada polo escudeiro do duque
de Arjona, Pedro López Mosquera.
da catedral de Ourense e mesmo
da metrópole compostelá.
Entre tódolos legaxos que foron
obxecto de litixio, destaca Fernán-
dez Alonso “quince documentos
apócrifos” que chegaron ata as Au-
O Pazo do Olivar puido ser o escenario perfecto para a novela de Otero.
O segundo documento corres-
póndese co foro da “granja y pousa
de la Cuqueira”, unha gran finca si-
tuada na actual parroquia de Ma-
cendo e que no ano 1474 estaba afo-
rada “en contrato de enfiteusis -é
dicir, vitalicio- al imperial monas-
terio de Santa María de Oseira”.
Unha finca que espertou no seu
momento a curiosidade de Ramón
crónicas de agora e sempre
diencias da Coruña e de Vallado-
lid, onde foron definitivamente
resoltos “condenando a perpetuo
silencio a muchos de los litigan-
tes y mandados encerrar -os docu-
mentos- en el archivo secreto de la
Otero Pedrayo, que o levou a elixi-
la como escenario dunha das súas
novelas escritas en castelán e que
o patriarca titulou como “La voca-
ción de Adrián Silva”.
A novela saíu á luz en 1950, pe-
ro tres anos antes, o don Ramón,
que xa debía andar con ela, escri-
bía no seu “Parladoiro” de “La No-
che” compostelá: “... Noutro tempo
Lunes, 21 de Febrero de 2022
Real Chancillería de Valladolid”.
Ora ben, o mellor perfil do “ca-
baleiro” Puga dánolo o crego de
Razamonde nunha declaración so-
licitada polo Nuncio. Nela, Her-
menegildo de Arba di: “... según es
pública su fama, se dedica a fal-
sificar escrituras y, como hombre
poderoso y sagaz, los labradores y
personas que saben una cosa, de
temor y miedo que le tienen por to-
do el contorno, se abstienen de de-
clarar o deponen lo que les manda”.
Para poder levar a cabo todos
estes “desaguisados” Alonso pre-
cisaba de leais colaboradores,
sen escrúpulos, tales como “los
escribanos Gregorio de Parada
y Alonso de Sobreira”, que tam-
pouco saíron indemnes das súas
falcatruadas escribanas, pois no
ano 1601 o segundo deles foi con-
denado “a privación perpetua del
oficio, vergüénza pública, costas
y otras penas”; mentres que o pri-
meiro foino a “pérdida de escri-
banía y oficio, a 200 azotes y diez
años a galeras al remo y sin sueldo”.
Pola súa banda, Alonso de Pu-
ga, en 1604 sufriría dous anos de
desterro e multa de 60 mil mara-
vedíes, mentres que en 1610 sería
condenado “a dos años de presidio
en Orán y 200 mil maravedíes de
multa y costas procesales”, que non
habían ser pouca cousa.n
había na Cuqueira, un vello e rexo
patriarca inzado en fillas e fillos.
Orgolecíalle ser o xefe da única fa-
milia mouradora na encosta ma-
duradeira no tempo de cepa vella
dos mellores brancos entre o Viso e
Ventosela. Inda que non hai noticia
algunha, os pardiñeiros da Cuquei-
ra semellan, envolveitos no brui-
dar das vésporas ou no abrochar
da primavera temperá, as roinas
dun pazo maxinado. Arestora fá-
lase moito da Cuqueira. Ogallá se
non falara. O sangue do crime vai
faguela máis lonxana e sola”.
A chegada dun seminarista ó pa-
zo, un manuscrito medieval, unha
xitana do sur de Italia, unha filla
bastarda do derradeiro cabaleiro,
os ciumes da señorita do pazo e un
tráxico final adoviado coa prosa so-
branceira de Otero, crean un cal-
do de cultivo literario que pide ser
consumido coa lectura inmediata
da descoñecida da novela.n