II FARO DE VIGO
XOVES, 16 DE NOVEMBRO DE 2023
Os torques son xoias en
xeito de colares ríxidos, en
forma de arco ultrasemicir-
cular, que tiveron o seu mo-
mento de maior esplendor
durante a Idade do Ferro (s.
VIII-s. I d.C), no ámbito no-
roeste da península Ibérica.
A abundancia de ouro nes-
ta rexión facilitou a apari-
ción dunha rica ourivaría na
que o torques, un dos ele-
mentos máis característicos
da iconografía dos guerrei-
ros galaicos, tivo un papel
destacado. A recente apari-
ción de dous novos exem-
plares áureos desta alfaia na
comarca das Mariñas coru-
ñesas, volveu poñer o foco
mediático nesta manifesta-
ción de ourivaría prehistóri-
ca eminentemente masculi-
na, segundo evidencia a ico-
nografía coetánea.
Os estudos tipolóxicos e
da distribución xeográfica
dos torques da cultura dos
castros confirman a existen-
cia de grupos xeográficos, o
que suxire a súa utilización
como obxecto de prestixio
en mans das elites e mesmo
como forma de identifica-
ción étnica fronte a outros
pobos galaicos que ocupa-
ban as zonas próximas.“Nas
fontes clásicas (gregas e ro-
manas) fálase dos torques
como distintivos de poder, ri-
queza e superioridade mili-
tar dos pobos bárbaros do
Norte; serviron como regalo
diplomático entre pobos, e
os propios romanos adop-
táronos como condecora-
ción militar”, sinala Rebore-
do Canosa (1998), e así o
evidencia a súa presenza
nos guerreiros de Monteale-
gre e Sanfíns, no torso de
Castromao, ou na cabeza de
Rubiás. Da súa parte, o ar-
queólogo González Ruibal
(2007) cre que os torques,
en canto que artefactos de
poder, predominan no no-
roeste da Gallaecia fronte
área meridional,“onde en-
contramos toda clase de ele-
mentos de diferenciación
social”. Esta xoia masculina
“adorna visiblemente o cor-
po do guerreiro”, o que bus-
ca “unha sanción pública
dun status privilexiado”. En
opinión deste investigador
do CSIC, o torques era máis
que un símbolo de ostenta-
ción xa que estas alfaias ti-
ñan tamén un “valor biográ-
fico”, un “capital simbólico”
que contaba historias que
reforzaban o prestixio social
do seu posuidor.
Os dous torques atopa-
dos recentemente na co-
marca das Mariñas, de 390 e
365 gramos de peso respec-
tivamente, presentan os tra-
zos habituais do tipo árta-
bro, unha tipoloxía da que
só se coñecen 24 exemplos.
Este tipo de colares está or-
ganizado en tres partes cla-
ramente diferenciadas e ca-
racterízase por posuír rema-
tes piriformes e decoración
de fíos de ouro enrolados
nos terzos laterais, con moti-
vos en espiral con botón
central que delimitan a zona
lisa.“Un aspecto a destacar
desta tipoloxía é que con
frecuencia non son de ouro
macizo, senón que conte-
ñen núcleos elaborados con
metais ou aliaxes menos no-
bres”, destaca Armada Pita,
investigador do Incipit-CSIC.
E, en efecto, ese vén ser o ca-
so das xoias mariñas, onde,
segundo onde, segundo o
mesmo especialista,“un dos
torques ten máis dun 87%
de ouro, por un 12% de pra-
ta e un engadido de cobre.
O segundo é só de ouro po-
la parte exterior, pois a inter-
na contén unha aliaxe con
prata e algo de cobre”.A súa
cronoloxía situaríase “entre
os séculos I antes de Cristo e
I despois de Cristo”, conclúe.
A día de hoxe o total de
exemplares documentados
en Galicia, Asturias e norte
de Portugal ascende a dous-
centos, a meirande parte de-
les atopados no norte de Ga-
Torques
ártabros
Novas alfaias de ouro galaico
ALBERTE REBOREDA
Na imaxe
grande: detalle
dun guerreiro
lusitano. Un dos
torques atopados na
bisbarra das Mariñas.
FOTOS:
ARQUIVO
Che-
gados ata
aquí xorde a
cuestión do contex-
to arqueolóxico no
que estas alfaias viron a
luz. Os dous torques árta-
bros que están depositados
no Museo de Santo Antón fo-
ron atopados por unha familia
de labregos mentres araban a
súa leira. Procedían dun castro
próximo?. Non sería de estrañar,
Sen contexto claro
licia, un-
ha re-
xión que dado que o número de castros
coincide existentes en Galicia supera os
coa que catro mil e as zonas límite das al-
ocuparon deas fortificadas en altura po-
os ártabros, den ser lugares propicios pa-
o que sancio- ra o seu depósito. Así o cre
naría un víncu- González Ruibal (2007)
lo artístico entre que sostén que “os tor-
este tipo de xoias ques eran enterrados
masculinas e un te- no marco de deter-
rritorio concreto, “ou minados
incluso unha etnicidade” tuais”, tal e
en opinión de Armada Pita co-
e García-Vuelta (2014).
Os torques tamén son
PATRIMONIO
unha mostra do alto nivel
técnico e artístico alcanza-
do polos ourives castrexos,
un testemuño do comple-
xo mundo social e cultural
no que se desenvolveu es-
ta cultura hai dous mil
anos. Aos nosos ollos hai
un contraste significativo
entre a grande calidade da
ourivería dos galaicos, on-
de se pon de manifesto un
dominio asombroso da téc-
nica (filigrana, granulado,
cera perdida, repuxado...)
e a mediocridade da esta-
tuaria (frontalismo, rixidez,
ausencia de expresividade,
limitacións representativas
do detalle...).
A chegada de Décimo
Xunio Bruto á Gallaecia no
ano 137 a.C e, sobre todo, a
campaña liderada por Cé-
sar, que chegou por vía ma-
rítima ao Golfo Ártabro no
ano 61 a.C, marcarían o final
da cultura na que os torques
tiñan sentido.“Nun período
relativamente breve de tem-
po, os vellos aristócratas ga-
laicos cambiaron o seu ves-
tido de trísceles e o seu tor-
ques pola toga e o anel ro-
manos”, describe grafica-
mente González Ruibal
(2007).
mo evidencian
os paralelos estudados
noutras rexións atlánticas, caso
dos atopados na localidade ingle-
sa de Snettisham, por exemplo.
Polo de agora, a Consellería de
Cultura non fixo público moitos
datos sobre a procedencia do
achado, unha medida que preten-
de protexer a propiedade dos te-
rreos -que tivo un comportamento
cívico exemplar, digno de todo elo-
xio- e tamén a investigación cientí-
fica fronte a curiosos e detectoris-
tas sen es-
crúpulos.
Arma-
da Pita
non des-
carta que o contexto dos achados
estea vinculado a“unha ofrenda ou
ocultación intencional temporal,
coa perspectiva de seren recupera-
dos con posterioridade”. O que se-
mella descartado, grazas ao xeorra-
dar, é a presenza de estruturas ar-
queolóxicas vinculadas ao terreo
no que estes dous torques emerxe-
ron, aínda que deberemos agardar
ri- aos resultados definitivos da inves-
tigación, que non se publicarán
ata final de ano.