SỞ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO BẠC LIÊU

TRƯỜNG THPT CHUYÊN BẠC LIÊU

LỚP 11L


CHUYÊN ĐỀ VẬT LÝ
ĐỊNH LUẬT BIOT-SAVART-LAPLACE

Bạc liêu, tháng 2/2014

Trường THPT Chuyên Bạc Liêu 2013-2014

Chuyên đề: ĐỊNH LUẬT BIOT-SAVART-LAPLACE

2
Trường THPT Chuyên Bạc Liêu 2013-2014
I – SƠ LƯỢC VỀ TỪ TRƯỜNG:
Theo thuyết tương tác gần, chúng ta đã thừa nhận tương tác được thực hiện với sự tham gia của môi
trường chung quanh. Và môi trường xung quanh dòng điện có một từ trường. Từ trường giữ vai trò
truyền tương tác từ dòng điện này đến dòng điện khác.

II – TỪ TRƯỜNG CỦA DÒNG ĐIỆN.

ĐỊNH LUẬT Biot-Savart-Laplace.

1. Phần từ dòng điện:

• Thực nghiệm cho thấy:
môi trường xung quanh dòng điện.
Từ trường phụ thuộc vào: cường độ dòng điện sinh ra nó.
hình dạng của dây dẫn mang dòng điện.
vị trí của điểm khảo sát so với dây dẫn.

• Phần tử mang điện là một đoạn dây dẫn rất nhỏ mang dòng điện, có tiết diện ngang và chiều dài rất
nhỏ so với khoảng cách từ nó đến điểm khảo sát.
Được đặc trưng bởi: cường độ dòng điện I chạy qua nó và chiều dài đoạn của nó và chiều của dòng điện.
Hay nói cách khác, được đặc trưng bởi . Và nó tương tự yếu tố điện tích vi phân dq trong các bài toán
tĩnh điện, còn yếu tố dòng điện vi phân là một vecto.

2. Định luật Biot-Savart-Laplace:

Xét một điểm M cách phần tử mang dòng điện một đoạn r và kí hiệu là vecto có độ dài r, chiều hướng từ
phần tử mang dòng điện đến M. Theo định luật Biot-Savart-Laplace, độ lớn của cảm ứng từ sinh ra bởi
phần tử dòng điện tại M là:

Với : • là hằng số từ thẩm có giá trị H/m; hằng số này có ý nghĩa như hằng số điện thẩm
trong tĩnh điện.
• là góc hợp bởi vecto và vecto .
 Phương và chiều của dB:
• Phương vuông góc với mặt phẳng chứa phần tử mang dòng điện và điểm M.
• Chiều được xác định bằng quy tắc bàn tay phải : cho bàn nắm lấy đường thẳng vuông góc với mặt
phẳng chứa 2 vecto, sao cho các ngón tay có thể quét lần lượt và qua góc nhỏ hơn.

3. Nguyên lí chồng chất từ trường:

• ‘Vecto cảm ứng từ do nhiều dòng điện gây ra tại một điểm bằng tống các vecto cảm ứng từ ,

… do từng dòng điện gây ra tại điểm đó: + + …’

• Nguyên lí chồng chất từ trường còn được áp dụng để xác định vecto cảm ứng từ do cả dòng điện gây ra tại
1 điểm, sau khi xác định được vecto do từng phần tử dòng điện gây ra:

Chuyên đề: ĐỊNH LUẬT BIOT-SAVART-LAPLACE

3
Trường THPT Chuyên Bạc Liêu 2013-2014

III – TỪ TRƯỜNG CỦA MỘT SỐ DÒNG ĐIỆN CÓ DẠNG ĐƠN GIẢN:

1. Từ trường của dòng điện thẳng:
Thí nghiệm cho thấy , các đường sức từ của dòng điện trong dây dẫn thẳng dài là các đường tròn đồng
tâm.
Giả sử có một đoạn dây dẫn thẳng AB có dòng điện I không đổi đi qua. Xác định vecto cảm ứng từ tại
một điểm ở ngoài dây dẫn.

Áp dụng định luật Biot-Savart-Laplace để tính độ lớn cảm ứng từ tại M.

Chia dòng điện thành các phần tử I gây tại M cảm ứng từ có phương vuông góc với mặt phẳng
chứa dòng điện và điểm M. Độ lớn của . Ta suy ra được độ lớn của do dòng điện
AB sinh ra tại M:
A

1

O
R M
B
I
r
dl

B
2
Do tất cả các vecto do dòng điện AB sinh ra đều có cùng phương chiều, nên
Có cùng phương chiều với và có độ lớn:
.

Ta có mối liên hệ: nên .Và .

Thay vào biểu thức (*) ta được . Với và lần lượt là các góc hợp bởi hướng của

dòng điện và vecto có gốc là hai đầu dây và ngọn là điểm M.

Tính tích phân, ta được
Nếu ta xét một dây dẫn thẳng rất dài thì ta được
Từ đây:

Chuyên đề: ĐỊNH LUẬT BIOT-SAVART-LAPLACE

4
Trường THPT Chuyên Bạc Liêu 2013-2014
2. Từ trường của dòng điện tròn:
Thí nghiệm cho thấy trong mp đi qua tâm vòng dây và vuông góc với vòng dây, các đường sức từ có
dạng như hình bên.

Áp dụng định luật Biot-Savart-Laplace để tính độ lớn cảm ứng từ tại

M trên đường thẳng vuông góc với mp khung dây và qua tâm khung
dây.
Chia dòng điện thành các phần tử I gây tại M vecto .
Xét hai phần tử I và I , có cùng độ lớn và đối xứng nhau qua
O, tạo nên các cảm ứng từ và . 
dl1
Do và đối xứng nhau nên từ trường tổng 
hợp của = + có phương .  r
dB1
R
h M  dB
O 12
dBn

Từ đây ta có: . Nên từ trường tổng r dB2
hợp là 
dl 2

Với . Vì vậy:

 Theo định nghĩa, đại lượng pm = IS được gọi là momen từ của dòng điện tròn.
Momen từ pm có thể được biểu diễn bằng một vecto có phương chiều trùng với vecto pháp tuyến (chiều
được xác định bằng quy tắc nắm tay phải) của S của mạch điện thì viết theo biểu thức vecto ta được:

. Vì vậy, vecto cảm ứng từ tại M được viết dưới dạng:

Ý nghĩa của : nếu biết ta có thể xác định được ; đặc trưng cho tính chất từ của dòng điện tròn
cũng như các dòng điện kín khác.
Vecto momen từ của dòng điện kín không những đặc trưng cho từ trường nó sinh ra còn đặc trưng
cho tác dụng của từ trường khác tác dụng lên nó.

3. Từ trường của ống dây thẳng mang dòng điện:

Chuyên đề: ĐỊNH LUẬT BIOT-SAVART-LAPLACE

5
Trường THPT Chuyên Bạc Liêu 2013-2014
Xét một ống dây thẳng gồm các vòng dây quấn xít nhau trên một khung hình trụ tròn, có dòng điện I
không đổi đi qua

A B

x’ x
1
M

D
C

Hình bên là thiết diện cắt của một ống dây thẳng ABCD, xx’ là trục của ống. Cảm ứng từ do dòng
điện I chạy qua ống dây gây ra tại điểm M nằm trên trục xx’ của ống có giá trị:

Với góc và là góc giữa các vecto nối M đến hai đầu ống và trục xx’.

Phương của trùng với trục xx’, chiều theo quy tắc nắm tay phải.

Ống dây có điện có thể xem như tương đương với một thanh nam châm thẳng có cực Bắc là đầu mà đi
ra khỏi ống và cực Nam là đầu mà đi vào trong ống.

Trong trường hợp đặc biệt, bán kính của các vòng dây quá nhỏ so với chiều dài ống dây thì ta có
và , nên có thể xem ống dây là dài vô hạn. Khi đó cảm ứng từ trong lòng ống dây là

IV – LUYỆN TẬP:
Chuyên đề: ĐỊNH LUẬT BIOT-SAVART-LAPLACE

6
Trường THPT Chuyên Bạc Liêu 2013-2014
1. Dòng điện thẳng cường độ I = 0,5 A đặt trong không khí.
a) Tính cảm ứng từ tại M cách dòng điện 4cm.
b) Cảm ứng từ tại N bằng 10-6T. Tính khoảng cách từ N đến dòng điện.
Hướng dẫn giải:
a)
Cảm ứng từ tại M có độ lớn:

b)
Khoảng cách của N đến dòng điện:

2. Hai dây dẫn thẳng dài vô hạn đặt song song trong không khí cách nhau khoảng d = 6cm, có các
dòng điện I1 = 1A, I2 = 2A đi qua, I1 và I2 ngược chiều nhau. Xác định vị trí những điểm có cảm ứng từ
tổng hợp bằng 0.
Hướng dẫn giải:

Giả sử tại M tồn tại từ trường tổng hợp B1
I1 I2
M
Khi đó, ta có O1 O2

B2
Khi đó, vị trí của điểm M nằm ngoài O1O2, về phía dòng điện I1

Vị vậy, trong không gian tập hợp các điểm M là một đường thẳng song song và thuộc mp của 2 dòng
điện. Cách dòng điện I1 6cm và I2 12cm.

3. Người ta nối hai điểm A,B của một vòng dây dẫn kín hình tròn có điện rở
tỉ lệ theo độ dài vào hai
cực của một nguồn điện không đổi. Phương của các dây nối đi qua tâm của vòng
dây, chiều dài của chúng coi như vô cùng lớn. Xác định cảm ứng từ tại tâm của
vòng dây. A

M N
Hướng dẫn giải:
O
Ta thấy do hai dây dẫn cắt nhau tại O nên nên từ trường gây bởi hai
dây này coi như bằng không.
B
Theo nguyên lí chồng chất từ trường:

Chuyên đề: ĐỊNH LUẬT BIOT-SAVART-LAPLACE

7
Trường THPT Chuyên Bạc Liêu 2013-2014

Để tính và ta chia đoạn khung tròn thành nhiều đoạn rất nhỏ chiều dài ; mỗi đoạn được
xem như là một đoạn thẳng, gây ra tại O vecto cảm ứng từ bằng nhau vuông góc với mặt phẳng
vòng dây có độ lớn:

Gọi I1, I2 là cường độ dòng điện qua các đoạn dây

là độ dài các đoạn dây .

. Ta thấy nên .

Theo tính chất mạch song song: nên B = 0.

4. Một dây dẫn ABCD mang dòng điện I = 10A, gồm 2 đoạn thẳng dài BA
và CD và đoạn BC uốn cong thành một cung tròn bán kính r = 10cm với góc
A
. Xác định cảm ứng từ tại tâm O.
O
B
Hướng dẫn giải:
Cảm ứng từ tại O do 3 đoạn AB, BC, CD lần lượt gây ra tại O là: r

Mà . C D

Tính B2: Lập luận tương tự bài 1, ta được

5. Tìm tỉ số chiều dài và đường kính của một ống dây thẳng dài mang dòng điện không đổi sao
cho có thể dùng công thức tính cảm ứng từ của ống dây dài vô hạn để tính cảm ứng từ tại tâm của ống
dây đó mà không sai quá 0,5%?
Hướng dẫn giải:
* Để tiện lợi, ta xét tại trung điểm M nằm trên trục của
ống dây có cảm ứng từ x’ x
2 1
M

Chuyên đề: ĐỊNH LUẬT BIOT-SAVART-LAPLACE

8
Trường THPT Chuyên Bạc Liêu 2013-2014

Mà với nên theo công thức gần đúng ta

được . Vì vậy

* Đối với ống dây dài vô hạn thì , ta có:

Sai số tương đối mắc phải và thỏa mãn đề bài :

6. Một dòng điện cường độ I = 8A chạy trong khung dây dẫn có dạng một tam giác đều cạnh
a = 60cm. Xác định cảm ứng từ tại tâm của tam giác.
ĐS:
7. Súng phát electron trong màn hình TV phóng ra chùm electron có động năng 25 KeV, đường
kính chùm tia là 0,22 mm khi nó tới màn hình huỳnh quang. Số electron đập vào màn là 5,6.1014 hạt
trong một giây. Tính từ trường do chùm đó sinh ra tại điểm cách trục của chùm tia 1,5 mm.
ĐS: 1,19.10-8T
8. Một đoạn dây dẫn được uốn thành mạch điện kín ABC như hình bên với AB là đoạn thẳng, còn
ACB là ba phần tư đường tròn bán kính a = 2cm. Cho dòng điện cường độ I
= 10A chạy trong mạch. Xác định cảm ứng từ tại tâm O. C
I a
ĐS:
A O

9. Dây dẫn thẳng dài vô hạn có một đoạn được uốn thành nửa hình B tròn
bán kính R như hình vẽ. Xác định ở tâm O của nửa hình tròn.
I O
ĐS:

…Hết…

Chuyên đề: ĐỊNH LUẬT BIOT-SAVART-LAPLACE

9
Trường THPT Chuyên Bạc Liêu 2013-2014
Tài liệu tham khảo:
1. Vật lý đại cương Tập 2 (Lương Duyên Bình, Dư Trí Công, Nguyễn Hữu Hồ; NXB GD 2000)
2. Bồi dưỡng HSG Vật lí THPT Điện học 2 (Vũ Thanh Khiết, Tô Giang; NXB GD 2010)
3. Giải toán Vật Lí 11 tập 1( Bùi Quang Hân, Đào Văn Cư, Phạm Ngọc tiến, Nguyễn Thành Tương,;
NXB GD 1999).
4. Cơ sở Vật Lý tập 5 (Intermet).

Chuyên đề: ĐỊNH LUẬT BIOT-SAVART-LAPLACE

10