‫اﻧﺘﺸﺎر ﺗﻐﯿﯿﺮات‪...

‬‬ ‫درج‬ ‫ﯾﺎدﮐﺮد‬
‫اﯾﺠﺎد ﺣﺴﺎب‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮ در وﯾﮑﯽﭘﺪﯾﺎ‬

‫اﻓﺰودن زﺑﺎنھﺎ‬ ‫ﺻﻨﺎﯾﻊ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ‬ ‫وﯾﺮاﯾﺶ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن‬ ‫ﺑﺤﺚ‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬

‫از وﯾﮑﯽﭘﺪﯾﺎ‪ ،‬داﻧﺸﻨﺎﻣ ٔﻪ آزاد‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪﺧﺎطﺮ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺧﻮد ﺟﺰﺋﯽ از ﺗﻤﺪنھﺎﯾﯽ ﭼﻮن اﯾﺮان‪ ،‬ﯾﻮﻧﺎن‪ ،‬ھﻨﺪ‪ ،‬ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺮکھﺎ‪ ،‬ﻣﻐﻮﻻن و اﻋﺮاب ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ورود اﺑﺰار ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻣﮫﺎرت ﺗﻮﻟﯿﺪ اﯾﻦ ﺧﻄﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻤﺪن آﻏﺎز ﻧﻤﻮد؛ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﮐﺎﻧﻮن ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮی ﺗﻤﺪن آرﯾﺎﯾﯽھﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺣﺪود ﺳﻪ ھﺰار ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﻣﺴﯿﺢ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺸﺎورزی و آﺑﯿﺎری‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺷﮫﺮھﺎی ﺑﺎﺷﮑﻮه‪ ،‬ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ و ﭘﺮﻧﻔﻮس وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬در ھﺰار ﺳﺎل اول ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺴﮑﻮﮐﺎت‪ ،‬ﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬ﻧﺠﻮم‪ ،‬ﻧﺴﺎﺟﯽ و ﻓﻠﺰﮐﺎری وﺟﻮد داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ از ﺳﻄﺢ ﺑﻠﻨﺪ ﭘﯿﺸﻪوری آن زﻣﺎن را ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺻﻨﺎﯾﻊ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در زﻣﺎن ﺑﺎﺧﺘﺮﯾﺎن ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن و ﻏﺰﻧﻮﯾﺎن روﻧﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮ داﺷﺖ‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻤﺪن ﮐﺸﻮرھﺎی‬
‫ھﻤﺴﺎﯾﻪ ﻧﯿﺰ در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻋﻼوه ﮔﺮدﯾﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻤﺪن ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن‪ ،‬ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺳﺎﻣﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‪ ،‬ﻣﻐﻮﻻن ھﻨﺪ‪ ،‬ھﻨﺪ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ‪ ،‬ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ در‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﺎص ﺧﻮدرا داﺷﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪهاﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺻﻨﺎﯾﻊﺳﺒﮏ و ﺻﻨﺎﯾﻊﺳﻨﮕﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ھﺮ ﺑﺨﺶ وزارتﺧﺎﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ داﺷﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ‬
‫ﺻﻨﺎﯾﻊ ھﻨﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻮﯾﺖ ﻣﻠﯿﺖھﺎ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺳﻼطﯿﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽدارد‪ .‬ﺧﺎﻧﻢ ﮔﺎﻟﯿﻨﻪ ﭘﻮﮔﺎﭼﯿﻨﮑﻮا‬
‫ﻣﺤﻘﻖ روﺳﯽ در ﺳﺎل ‪ ١٩۶٣‬ﺻﻨﺎﯾﻊ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﻤﻮدهاﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﯾﮑﻮﺑﺎﺧﺘﺮ‪ ،‬دوره طﻼﯾﯽ ﻗﺮون‬
‫وﺳﻄﯽ‪ ،‬دوره درﺧﺸﺎن ھﺮات‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺧﺎص ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺧﻮد ﻣﺮﮐﺰ ﺗﻤﺪنھﺎی ﻋﻈﯿﻢ ﺑﺸﺮی‬
‫ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ ازﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت راه و ﺗﻮﻗﻒ ﮔﺎھﺎی راه اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﭼﻨﯿﻦ راه ﺑﺰرگ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺟﮫﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ آن ﮔﺮدﯾﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺗﻤﺪنھﺎی ھﻨﺪ‪ ،‬ﭼﯿﻦ‪ ،‬اروﭘﺎ‪ ،‬اﻋﺮاب و ﺑﺎﻻﺧﺮه اﻧﮕﻠﯿﺲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺷﺎھﺎن ﮐﻪ درﯾﻦ‬
‫ﮐﺸﻮر ﻓﺮﻣﺎنرواﯾﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﺸﺮ ﺗﻤﺪنھﺎی ﺷﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﺧﺘﻼط اﯾﻦ ﺗﻤﺪنھﺎ ﺗﻤﺪن ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن‬
‫آﻣﺪهاﺳﺖ‪ .‬آرﯾﺎﯾﯽھﺎ در ﺻﻨﻌﺖ ﮐﺸﺎورزی ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن در ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻌﻤﺎری ﺻﻨﻌﺖ ﺿﺮب ﺳﮑﻪ و ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزی‪،‬‬
‫ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن در ﺻﻨﻌﺖ ظﺮﯾﻔﻪ ﺣﮑﺎﮐﯽ ﺳﻨﮓﺗﺮاﺷﯽ ﮐﺸﺎورزی ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن و دﯾﮕﺮ دوﻟﺖھﺎی ﻗﺮون وﺳﻄﯽ در ﻣﻌﻤﺎری‬
‫ﺷﺮﻗﯽ ﮐﺎﺷﯽ ﮐﺎری ﻧﻘﺎﺷﯽ ﮔﻨﺒﺪﺳﺎزی ﻣﺪارس ﻗﻠﻌﻪ ارگﺳﺎزی راهﺳﺎزی ﮐﺘﺎب و ﻣﯿﻨﺎﺗﻮری ﺷﺎھﻨﺎﻣﻪ و ﺷﻌﺮ‬
‫ﻣﺴﯿﺮ زﻣﯿﻨﯽ و ﻣﺴﯿﺮ درﯾﺎﯾﯽ ﺟﺎده اﺑﺮﯾﺸﻢ‪.‬‬ ‫ﺳﺮاﯾﯽ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ و ﻏﯿﺮه ﺷﮫﺮت داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺪن آرﯾﺎﯾﯽھﺎ ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﮐﺎﻧﻮن ﭘﻨﺠﻢ ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮی ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺪی از زﻣﺎن ظﮫﻮر زردﺷﺖ اﻟﯽ ورود اﻋﺮاب ﺷﮫﺮت ﺟﮫﺎﻧﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﺻﻨﺎﯾﻊ ظﺮﯾﻔﻪ در زﻣﺎن ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫زﯾﺎدی ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬آﺛﺎری ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪١٣۵٨‬از طﻼﺗﭙﻪ و آی ﺧﺎﻧﻢ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪهاﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﮔﻨﺞ ﺑﺎﺧﺘﺮ ﺷﮫﺮت دارد‪.‬‬
‫ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن در ﻣﻌﻤﺎری ﮐﺸﺎورزی ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻣﺪارس ﺷﮫﺮت داﺷﺖ‪ .‬در ﻋﮫﺪ ﻏﺰﻧﻮﯾﺎن ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺪارج ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و اﻧﮑﺸﺎف ﺧﻮد رﺳﯿﺪهﺑﻮد ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﻋﮫﺪ‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد ﻏﺰﻧﻮی اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﻌﻤﺎری ﮐﺎﺷﯽ و ﻣﻨﺴﻮﺟﺎت‪ ،‬زرﮔﺮی‪ ،‬ﺣﺠﺎری ﺑﻪ اوج ﺗﺮﻗﯽ رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﻨﻌﺖ‬
‫اﺳﻠﺤﻪﺳﺎزی ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺷﻤﺸﯿﺮ و ﺧﻨﺠﺮ آﺑﺪار در زﻣﺎن ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻏﻮرﯾﺎن ﺷﮫﺮت ﺑﻪ ﺳﺰای ﮐﺴﺐ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻨﺎرﺟﺎم و ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ھﺮات ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﻏﻮرﯾﺎن اﺳﺎس ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ ﺑﻌﺪاً ذرﯾﻌﻪ ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن ھﺮات ﺗﺮﻣﯿﻢ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬روﺿﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ در ﻣﺰارﺷﺮﯾﻒ و ﻣﺴﺠﺪ اﺑﻮ ﻧﺼﺮ ﭘﺎرﺳﺎ در ﺑﻠﺦ در اﯾﺎم ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن اﻋﻤﺎر ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در اﯾﺎم ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ‬
‫دراﻧﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺳﻠﺤﻪ ﺟﻨﮕﯽ و ﻣﻌﻤﺎری ﻣﺒﺬول ﮔﺮﯾﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﺑﺎﺑﺮﯾﺎن ﮐﺎﻧﺎل ﮐﺸﯽ و ﺑﺎﻏﺪاری روﻧﻖ ﺧﻮب داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎغ ﺷﮫﺮ آرا و ﺑﺎغ ﺑﺎﺑﺮ از آن زﻣﺎن‬
‫ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪهاﺳﺖ‪↵.‬درﻗﺮن ‪ ١٨‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﮔﯿﺮ دار ﺟﻨﮓ ﺑﻮد ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﭘﺮورش ﮐﺮماﺑﺮﯾﺸﻢ و ﺑﺎﻓﺖ ﭘﺎرﭼﻪھﺎی اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺑﺎﻓﺖ ﻗﺎﻟﯿﻦ ﻧﻤﺪ و ﻏﯿﺮه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬در‬
‫اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﺰدھﻢ ﺗﻌﻤﯿﺮ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺎﺑﻞ )ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺣﺮﺑﯽ( اﻋﻤﺎر ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺷﯿﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ اﺳﻠﺤﻪ ﺳﺎزی‪ ،‬ﺿﺮب ﺳﮑﻪ‪،‬‬
‫ﺣﮑﺎﮐﯽ‪ ،‬ﺑﻮت دوزی‪ ،‬ﺑﺎﻓﺖ اﻧﻮاع ﭘﺎرﭼﻪ ﺟﺎت ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد‪ .‬در اواﯾﻞ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﺮﻋﻼوه ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺪی ﻣﺒﺬول ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ‬
‫ﻣﺜﻞ ﻗﺎﻟﯿﻦ ﺑﺎﻓﯽ‪ ،‬ﮔﻠﯿﻢ ﺑﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺷﺎل ﺑﺎﻓﯽ و ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﺴﺎﺟﯽ دﺳﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺜﻞ ﺑﺎﻓﺘﻦ ﭘﺎرﭼﻪھﺎی ﭘﻨﺒﻪای‪ ،‬ﭘﺸﻤﯽ‪ ،‬اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ‪ ،‬ﺣﺠﺎری و ﻧﺠﺎری‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎری و ﻏﯿﺮه دوﻟﺖ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫زﯾﺎدی داﺷﺖ‪ .‬در ﺳﺎلھﺎی ‪ ١٣٠۶–١٣٠۵‬ﻏﺮض ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺗﮑﻪھﺎی داﺧﻠﯽ ﻣﻨﻊ ﭘﻮﺷﯿﺪن اﻟﺒﺴﻪ ﺧﺎرﺟﯽ از طﺮف دوﻟﺖ اﻋﻼن ﮔﺮدﯾﺪ؛ ﮐﻪ درﯾﻦ ﺻﻮرت ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﺴﺎﺟﯽ دﺳﺘﯽ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﻤﻮد ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪھﺎی ﻧﺴﺎﺟﯽ ﮐﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺟﺒﻞﺳﺮاج و دﺳﺘﮕﺎهھﺎی اﻧﻔﺮادی ﺻﻨﻌﺖﮔﺮان دﺳﺘﯽ در ﻣﺰارﺷﺮﯾﻒ ﺑﻐﻼن ﮐﻨﺪز ﺑﺪﺧﺸﺎن‪ ،‬ﻗﻨﺪھﺎر‪ ،‬ﺟﻼلآﺑﺎد‪ ،‬ﮐﺎﺷﯽ ﮐﺎری‬
‫اﺳﺘﺎﻟﻒ ﺟﺮاب دﺳﺘﮑﺶ و ژاﮐﺖ ھﺰارﺳﺘﺎن و ﻏﺰﻧﯽ ﮐﺴﺐ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎلھﺎی ﭘﺲ از ‪ ١٣۴٠‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻟﺤﺎظ ﺗﻮﻟﯿﺪات ﮐﺸﺎورزی‪ ،‬ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ‪ ،‬روﻏﻦ و ﺷﮑﺮ‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺧﻮد ﮐﻔﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﺳﺘﮕﺎهھﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﯿﻞ ﮐﺸﯽ‪ ،‬ﺻﺎﺑﻮنﺳﺎزی‪ ،‬ﺗﮑﻪ ﺑﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻋﻼﻓﯽ و ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﯽ ﻓﺮش را در ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد راﯾﺞ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ و دﺳﺘﯽ در زﻣﺎن ظﺎھﺮ ﺧﺎن روﻧﻖ ﺧﻮﺑﯽ داﺷﺖ در ﺷﮫﺮ ﮐﺎﺑﻞ ﭘﺎرکھﺎ و ﺷﮫﺮکھﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ ﮐﺎﺑﻞ دارای ‪ ٢٨١‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ و در ﻣﺠﻤﻮع در ﺗﻤﺎم‬
‫ﮐﺸﻮر ‪ ۵٢٠٠‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎزی‪ ،‬ﭘﺸﻤﯿﻨﻪ ﺑﺎﻓﯽ ﺧﺸﺖ اﺧﺘﯿﻒ ﻧﺴﺎﺟﯽھﺎ ﺑﻮت آھﻮ ژاﮐﺖﺳﺎزی ﭘﯿﺮوز ﺳﯿﻠﻮ ﻣﺮﮐﺰ داری ﺷﮫﺮت‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮآن ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺘﯿﮏﺳﺎزی ‪ ۴٢٠٠٠‬ﻣﺪل ﯾﺎ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺷﯿﺸﻪ ھﺮات‪ ،‬ﺳﺮاﻣﯿﮏ اﺳﺘﺎﻟﻒ‪ ،‬دﺳﺖ دوزی ﻏﺰﻧﯽ و ﺑﺎﻣﯿﺎن ﻗﺎﻟﯿﻦ ﺷﻤﺎل ھﺰاران ﮔﺮدﺷﮕﺮ را ﺑﻪﺧﻮد‬
‫ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ‬
‫ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از دوزﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺟﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎری‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﯽ‪ ،‬ﮐﻨﺪهﮐﺎری‪ ،‬ﺣﮑﺎﮐﯽ‪ ،‬ﻧﺠﺎری‪،‬‬
‫ﻓﻠﺰﮐﺎری‪ ،‬ﺳﺮاﻣﯿﮏﺳﺎزی‪ ،‬ﮐﺸﺎورزی‪ ،‬ﮔﻨﺒﺪﺳﺎزی‪ ،‬ﺷﯿﺸﻪﺳﺎزی‪ ،‬ﺑﻮتدوزی‪ ،‬ﻓﻠﺰﮐﺎری‪ ،‬ﻋﻄﺎری‪ ،‬ادوﯾﻪﺳﺎزی و‬
‫ﻏﯿﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را در ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺮون‬
‫وﺳﻄﯽ ﯾﺎ دوره ﭘﺲ از اﺳﻼﻣﯽ و ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ در داﻣﻨﻪھﺎی ھﻨﺪوﮐﺶ اﻧﺴﺎنھﺎی اوﻟﯿﻪ ﻧﺌﺎﻧﺪرﺗﺎل‬
‫اﯾﻨﺪوﮔﻮﻧﺲ از ‪١٠٠‬ھﺰار ﺳﺎل ﭘﯿﺶ و اﻧﺴﺎن ﻣﺪرن از ‪ ٢٠‬ھﺰار ﺳﺎل ﭘﯿﺶ در ﮐﻨﺎرهھﺎی رود آﻣﻮ ارﻏﻨﺪاب و ﺳﻨﺪ اﻟﯽ‬
‫ﻣﮫﺎﺟﺮت آرﯾﺎﯾﯽھﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﻮدهاﺳﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ در ﻣﻮرد ﺑﺪون ﺷﻮاھﺪ دﻗﯿﻖ ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻮد؛ وﻟﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫اھﺎﻟﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪ ٩٠٠٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﺑﺎ ﮐﺸﺎورزی و داﻣﭙﺮوری آﺷﻨﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫دوزﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ دوزﻧﺪﮔﯽ ھﻨﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺿﺮورت ﻣﺒﺮم اﺧﺘﺮاع و ﺗﻮﺳﻌﻪ داده ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﺸﺮ اﺳﺘﻔﺎده از‬

‫ﺷﯿﺸﻪﺳﺎزی ﻓﻠﻮت از زﻣﺎن ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن اﻟﯽ اﻣﺮوز در ھﺮات‬

‫ﭘﻮﺳﺖ ﺟﺎﻧﻮران را ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺮای ﻣﺤﮑﻢ ﻧﻤﻮدن ﭘﻮﺳﺖ در ﺑﺪن ﺧﻮد از ﮔﺮه و ﺳﻮراخ ﻧﻤﻮدن ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪهاﺳﺖ‬ ‫دوزﻧﺪﮔﯽ اﻟﺒﺴﻪ دردوره ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن ﺳﻠﺠﻮﻗﯿﺎن و ﺧﻮارزم ﺷﺎھﯿﺎن روﻧﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎﻗﻮت‪ .‬در ﻣﺠﺴﻤﻪھﺎی ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫آﻣﺪه ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن از ﺗﮑﻤﻪ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺮون وﺳﻄﯽ دوره ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن ﻏﺰﻧﻮﯾﺎن دوزﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﺳﻮزن و‬
‫ﮐﺮوﺷﻨﯿﻞ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﮔﻠﺪوزی ﮐﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ از دوزﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ از زﻣﺎن ﺳﮑﺎھﺎ راﯾﺞ ﯾﺎﻓﺘﻪ و در دﯾﮕﺮ دورهھﺎ‬
‫ﺑﻪ ھﻤﺮاه ﺳﺎﯾﺮ دوﺧﺖ و دوزھﺎ از رواج ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدهاﺳﺖ دوره اوج اﯾﻦ ھﻨﺮ را در دوران ﻧﺎدرﺷﺎه اﻓﺸﺎر‬
‫ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮزندوزی ﯾﺎ ﺳﯿﺎهدوزی در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻨﺘﯽ ﺗﺮﮐﻤﻦ ﺑﺮای ﺗﺰﯾﯿﻦ ﻟﺒﺎسھﺎی ﻣﺮدان‪ ،‬زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن و ھﻢ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺮدهھﺎ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻣﺮوز ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﻟﺒﺎس زﻧﺎن دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﻮع دوﺧﺖ آن زﻧﺠﯿﺮه ﻓﺸﺮده و‬
‫ﺑﺴﯿﺎر رﯾﺰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﺮﮐﻤﻨﯽ ﺑﻪ آن »ﺳﺎﻧﺠﯿﻢ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻧﻘﻮش ھﻨﺪﺳﯽ و ﻗﺮﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ذھﻨﯽ‬
‫ﺑﮫﺮه ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﮐﻤﻦھﺎ ﺑﻪ ﻓﺮھﻨﮓ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﺮم اﺑﺮﯾﺸﻢ زود آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎده اﺻﻠﯽ ﺳﻮزن‬
‫دوزی ﺗﻠﻘﯽ ﺑﻮده و دﺧﺘﺮان و زﻧﺎن ﻟﺒﺎسھﺎی ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻧﺦھﺎی اﺑﺮﯾﺸﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ رﻧﮓھﺎی طﺒﯿﻌﯽ رﻧﮓ رﯾﺰی‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻮزن دوزی ﻣﯽﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻼ ً ﺗﺮﮐﻤﻨﯽ اﺳﺘﻔﺎده زﯾﺎد دارﻧﺪ‪ .‬زﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﺳﺎل‬
‫ازدواج ﺧﻮد ﮐﻼ ً ﻣﯽﭘﻮﺷﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ زن ﮐﻪ ‪ ٣٠‬ﺳﺎل از ازدواﺟﺶ ﻣﯽﮔﺬرد ‪ ٣٠‬ﮐﻼ ً ﻣﯽﭘﻮﺷﺪ‪↵.‬ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﻣﻮرد ﻣﺼﺮف‬
‫در ﺳﻮزندوزی ﺗﺮﮐﻤﻦ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺦ ﭘﺎرﭼﻪ اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ و ﭘﻨﺒﻪای ﭘﺸﻢ ﻧﺦھﺎی ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﺳﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﯿﺰ‬
‫از اﻧﻮاع اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ و ﭘﺸﻤﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪↵.‬ﭘﺲ از اﺧﺘﺮاع ﻣﺎﺷﯿﻦ دوزﻧﺪﮔﯽ در ﺳﺎل ‪ ١٨٧٠‬و ورود وﺳﺎﯾﻞ‬
‫ﭘﺲ از ﺳﺎل ‪٢٠٠٢‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺎﺣﺸﯽ در ﺻﻨﻌﺖ ﺳﻮزن‬ ‫ﺑﮫﺘﺮ‪ ،‬دوزﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﺪارج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﻮد رﺳﯿﺪ‪ .‬ﻓﻌﻼ ً اﯾﻦ ھﻨﺮ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن راﯾﺞ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺻﺎدرات ﻧﯿﺰ وﺟﻮد‬
‫دوزی ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آﻣﺪ‬
‫دارد‪ .‬اﯾﻦ ھﻨﺮ در ﺑﺎﻻی ﺗﮑﻪ‪ ،‬اﻟﺒﺴﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮاب‪ ،‬ﭘﺮده دﯾﻮاری‪ ،‬ﭘﺎرﭼﻪ ﺑﺎﻻی اﺷﺘﺮ اﺳﭗ و ﮐﻼ ً ﻧﻘﺶ ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ؛ ﮐﻪ ﺗﺎ‬
‫ﻓﻌﻼ ً از اﻗﻼم ﻣﮫﻢ ﺻﺎدرات اﯾﻦ ﮐﺸﻮر را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدھﺪ‪ .‬در ﺑﺴﺎ ﺣﺎﻻت از ﻣﻮره دوزی و زرک ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻟﯿﻦ‬
‫آرﯾﺎﯾﯽھﺎ ﻗﻮم داﻣﭙﺮور ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ‪ ٩٠٠٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﺑﻪ اھﻠﯽ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﺎﻧﻮران آﻏﺎز ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬آنھﺎ ﺑﻌﺪاً ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﭘﺸﻢ و ﭘﻮﺳﺖ آﺷﻨﺎ ﺷﺪه از ﺗﺎر ﭘﺸﻢ ﺑﺮای ﺧﻮد ﻗﺎﻟﯿﻦ‪ ،‬ﻧﻤﺪ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ از ﺗﺄﺛﯿﺮات ﺳﺮدی زﻣﯿﻦ و ﻧﻢ ﺑﺎﻻی‬
‫ﺑﺪﻧﺸﺎن در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮش ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﻪﺷﮑﻞ ﻧﻤﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺪ رطﻮﺑﺖ اﺳﺖ و اﻣﺮوز ھﻢ‬
‫در ﻣﯿﺎن ﻋﺸﺎﯾﺮ ﯾﺎ ﮐﻮﭼﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار دارد؛ وﻟﯽ ﻗﺪاﻣﺖ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﯽ ﻗﺎﻟﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ زردﺷﺖ اﺳﺖ‪ .‬در اﻓﺴﺎﻧﻪھﺎ‬
‫از ﻗﺎﻟﯿﻦ ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن ﯾﺎدآوری ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﺸﻒ ﯾﮏ ﻋﺪد ﻗﺎﻟﯿﻦ در زﯾﺮ ﯾﺦ ﺳﺎﯾﺒﺮی‪ ،‬ارﺳﺎل ﯾﮏ ﻋﺪد ﻗﺎﻟﯿﻦ از‬
‫طﺮف ﺳﮑﻨﺪر ﮐﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﻣﺎدر ﺧﻮد‪ ،‬ﮐﺸﻒ اﺑﺰار ﻗﺎﻟﯿﻦ ﺑﺎﻓﯽ در ﺑﻠﺦ ﺷﺮﯾﻒ ﺗﻮﺳﻂ دﮐﺘﺮ ﻟﻮﺋﯽ دوﺑﺮی ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﺳﺎزد‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎنﺑﺰرگ ﺳﺎزﻧﺪه ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻗﺎﻟﯿﻦ ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﯾﻦ ﺻﻨﻌﺖ ﺗﺎ اﻣﺮوز در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺗﺮﮐﻤﻦ‬
‫زﯾﺎده ﻣﺮوج اﺳﺖ و ﻗﺎﻟﯿﻦ ﺳﺎزان ﻣﺸﮫﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺮﮐﻤﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﻌﻼ ً دارای ‪ ٢٠٠‬ﺷﺮﮐﺖ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﻗﺎﻟﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ ۵٠٠‬ھﺰار ﻣﺘﺮ ﻗﺎﻟﯿﻦ ﺑﻪ ارزش ‪٢٠٠-١٨٠-٢‬ﻣﯿﻠﻮن دﻻر ﺗﻮﻟﯿﺪ دارد‪ .‬ﺣﺪود‬
‫‪ ٨١٢٠٠٠‬ﻧﻔﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺘﻦ ﻗﺎﻟﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ دﺳﺘﮕﺎه ﻗﺎﻟﯿﻦ ﺑﺎﻓﯽ درﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ‪۴٠٠٠٠‬‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬از ﻟﺤﺎظ رﻧﮓ ﮔﻞ و دﯾﺰاﯾﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ‪ ۵٠٠‬ﻧﻮع ﻗﺎﻟﯿﻦ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺴﺎز اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﻓﺮوش ﮔﻠﯿﻢ ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺎن ادرﺳﮑﻦ ھﺮات‬
‫اﻓﻐﺎنھﺎ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و اﯾﺮان ﻣﮫﺎﺟﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺻﻨﻌﺖ ﻗﺎﻟﯿﻦﺑﺎﻓﯽ را در اﯾﻦ دو ﮐﺸﻮر ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ از ﻣﻘﺎم اول ﺑﻪ‬
‫دوم و ﺳﻮم ﻧﺰول ﻧﻤﻮدهاﺳﺖ؛ زﯾﺮا اﯾﺮان و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن راه درﯾﺎﯾﯽ داﺷﺘﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮔﻤﺮﮐﯽ راه درﯾﺎﯾﯽ ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻢ‬
‫اﺳﺖ اﻓﻐﺎنھﺎ ﻗﺎﻟﯿﻦھﺎی ﺧﻮدرا ﺑﻪ ﻧﺎم اﯾﻦ دو ﮐﺸﻮر ﺻﺎدر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮش دﺳﺘﯽ ﮐﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١‬اﻧﻮاع ﻗﺎﻟﯿﻦ‪ :‬ﻗﺮﻗﯿﻦ آﻗﭽﻪ ﭼﻮب ﺑﺎش ھﺮاﺗﯽ ﺑﻠﻮﭼﯽ ﻗﺰل اﻋﯿﺎق‪ ،‬دو ﺗﺎر ﮔﻞ‪ ،‬ادرﺳﮑﻦ‪ ،‬ﺳﺎورﻗﯽ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ زاﻟﯽ‪ ،‬اﻧﺪﺧﻮیﺋﯽ‪ ،‬واس ﺑﺮﮐﻠﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻟﯿﻦ ﮔﻞ ﭘﻠﯿﺖ دار‪ ،‬دوﻟﺖآﺑﺎدی‪،‬‬
‫ﺗﺨﺘﻪ رﻧﮓ‪ ،‬ﺧﺎل ﻣﺤﻤﺪی‪ ،‬اﻧﺪﺧﻮی‪ ،‬ﻗﺎﻟﯿﻦ ﺧﻮاﺟﻪ روﺷﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻟﯿﻦ ﺑﺎﻏﭽﻪﮐﻨﺪزی‪ ،‬اﻧﻮاع ﻗﺎﻟﯿﻦ دﯾﻮاری و ﻏﯿﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺎﻟﯿﻦھﺎ در وﻻﯾﺎت ﻗﻨﺪوز ﺑﻠﺦ ﺟﻮزﺟﺎن‬
‫ﻣﯿﻤﻨﻪ ﺑﺎدﻏﯿﺲ ھﺮات ﻓﺮاه ﮐﺎﺑﻞ زﯾﺎده ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﮔﻠﯿﻢ دوﻣﯿﻦ ﺻﺎدرات ﻓﺮش اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ در وﻻﯾﺎت ﻓﻮق و ھﺰاره ﺟﺎت ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .٣‬ﺳﻄﺮﻧﺠﯽ اﯾﻦ ﻓﺮش از ﭘﻨﺒﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬زﯾﺎده ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .۴‬ﻧﻤﺪاﯾﻦ ﻓﺮش از ﻣﻮی و ﭘﺸﻢ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻟﺪاران و ﮐﻮﭼﯽھﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻘﺎﺷﯽ‬
‫ھﻨﺮ ﻧﻘﺎﺷﯽ و ﻣﯿﻨﺎﺗﻮری در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ اﺳﺘﺎد ﮐﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ ﺑﮫﺰاد )‪ ١۴۵۵‬م( طﻮر وﺳﯿﻊ ﺑﻨﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ ھﻨﺮ ﻧﻘﺎﺷﯽ اﯾﺮاﻧﯽ را ﺑﺎ ھﻨﺮ آﺳﯿﺎﯾﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﺨﻠﻮط ﻧﻤﻮد و‬
‫ﺳﺒﮏ ﺟﺪﯾﺪ را ﺑﻪﻣﯿﺎن آورد ﮐﻪ ﺗﺎ اﮐﻨﻮن در اﯾﺮان‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ازﺑﮑﺴﺘﺎن ﻣﺮوج اﺳﺖ‪ .‬روی ﮐﺎﻏﺬ ظﺮوف ﺗﮑﻪ و ﺳﺎﯾﺮ اﺷﯿﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫﺰاد در ھﺮات زاده ﺷﺪ‪ .‬در ﺟﻮاﻧﯽ‬
‫ﺑﻪ درﺑﺎر ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺎﯾﻘﺮا راه ﯾﺎﻓﺖ و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺳﻠﻄﺎن و وزﯾﺮش اﻣﯿﺮﻋﻠﯽ ﺷﯿﺮ ﻧﻮاﯾﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺻﻔﻮی ھﻨﮕﺎم ﺗﺼﺮف ھﺮات ﺑﮫﺰاد را ﮐﻪ‪ ،‬در ﻧﻘﺎﺷﯽ‬
‫ﺷﮫﺮﺗﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﮫﺰاد در ﺧﺪﻣﺖ ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و ﭘﺴﺮش ﺷﺎه طﮫﻤﺎﺳﺐ ﺑﻪ اوج ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ھﻨﺮی رﺳﯿﺪ و ﺷﮫﺮﺗﺶ از ﻣﺮزھﺎی ﮐﺸﻮرش ﺗﺎ‬
‫دوردﺳﺖھﺎی درﺑﺎر ﺑﺎﺑﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻐﻮﻟﯽ ھﻨﺪ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﯿﻦ او را اﺳﺘﺎدی ﺑﯽ ﭼﻮن و ﭼﺮای و زﺑﺎن زد ھﻤﮕﺎن ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬در ازﺑﮑﺴﺘﺎن اﻧﺴﺘﯿﺘﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﮫﺰاد وﺟﻮد دارد‬
‫ﮐﻪ ﻧﻘﺎﺷﯽ رﺳﺎﻣﯽ و ﺳﺮاﻣﯿﮏ درس داده ﻣﯽﺷﻮد در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻮھﻨﺰی ھﻨﺮھﺎی زﯾﺒﺎ ﯾﺎ »داﻧﺸﮑﺪه ھﻨﺮھﺎی زﯾﺒﺎ ﮐﺎﺑﻞ« وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در آن آﺛﺎر ﺑﮫﺰاد و ﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻣﯿﻤﻨﻪ‬
‫ﮔﯽ درس داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﻤﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﮕﺎرﺳﺘﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در آن ﻧﻘﺎﺷﯽھﺎی ﺑﮫﺰاد اﺳﺘﺎد ﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻣﯿﻤﻨﻪ ﮔﯽ و ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎﺷﺎن را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻠﺰات‬
‫ﺣﺪود ﯾﮏ ھﺰار ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد آرﯾﺎﯾﯽھﺎ در ﮐﻨﺎر درﯾﺎی ﮐﻢ ﻋﻤﻖ ﺑﻠﺨﺎب ﺷﮫﺮ ﺑﻨﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ دارای ‪ ١٨‬ﻧﮫﺮ‬
‫داﺷﺖ ﺑﻪ ﮐﺸﺎورزی ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در ﮐﺸﺖوﮐﺎر ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﺑﺰار آھﻨﯽ را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪↵.‬ﻓﺮھﻨﮓ ﻋﺼﺮ ُﺑ ُﺮﻧﺰ )ﻋﺼﺮ‬
‫ِﻣﻔﺮَغ( اوﻟﯿﻪ در ﺷﻤﺎل و ﺷﺮق اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ظﮫﻮر ﮐﺮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از دﻻﯾﻞ آن اﺳﺘﻔﺎده اﺑﺰار ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﺨﺮاج ﻻﺟﻮرد‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻨﮓ ﻻﺟﻮر ﺑﻪ دو ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻌﻤﺎل داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮای رﻧﮓ آﻣﯿﺰی و ﺟﻮاھﺮات‪ .‬ﺳﻨﮓ ﻻﺟﻮرد در ﻓﻠﺰات از ﻗﺒﯿﻞ‬
‫طﻼ ﻧﻘﺮه و ﻣﺲ اﺳﺘﻔﺎده داﺷﺖ‪ .‬ﺗﺠﺎرت ﻻﺟﻮرد اﻟﯽ ﺗﻤﺪن ﻣﺼﺮ و ﺑﯿﻦاﻟﻨﮫﺮﯾﻦ ﮐﺸﺎﻧﯿﺪه ﺷﺪ‪↵.‬ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎدآوری ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‬
‫درﺟﻪ ﺳﺨﺘﯽ ﻻﺟﻮرد ‪ ۵ ۵–۵‬و درﺟﻪ ﺳﺨﺘﯽ ﻣﺲ ‪ ٢ ۵‬اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﺲ ﺗﻨﮫﺎی ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻻﺟﻮرد را اﺳﺘﺨﺮاج‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬اﺑﺰاری ﮐﻪ ﺑﺮای اﺳﺘﺨﺮاج ﻻﺟﻮرد اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯽﺷﺪه ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺨﺖ ﺑﻮدهاﺳﺖ‪) .‬ﻣﻔﺮغ ﯾﺎ آھﻦ( اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﺲ از‬
‫ورود ﯾﻮﻧﺎﻧﯽھﺎ‪ ،‬آرﯾﺎﯾﯽھﺎ ﺑﺎ ﻓﺮھﻨﮓ و اﺑﺰار اروﭘﺎﯾﯽ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮋاد در ﻋﺼﺮ ﺑﺮﻧﺰ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺗﻤﺪن ﺑﺎﺧﺘﺮ‪-‬ﻣﺮو‪ ،‬در ٔه‬
‫ﺳﻨﺪ ﺟﯿ ُﺮﻓﺖ ﺗﻤﺪﻧﯽ ﻧﯿﺎﻋﯿﻼﻣﯽ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻻی ﻣﺮدم اﯾﻦ ﺧﻄﻪ اﺛﺮﮔﺬار ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻦ زﯾﻮران ﻧﻔﯿﺴﻪ و‬ ‫ِ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از طﻼ در ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽھﺎ ﻣﺮوج ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺿﺮب ﺳﮑﻪ ظﺮوف ﻣﺴﯽ و ﺑﺮﻧﺠﯽ در ھﻤﯿﻦ‬
‫اﯾﺎم زﯾﺪه ﻣﺮوج ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن در ﺟﻨﻮب اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ُﻣﻨﺪﯾﮕﮏ )در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻗﻨﺪھﺎر اﻣﺮوزی( ﺷﻮاھﺪی از‬
‫ﺳﻨﮓ ﻻﺟﻮرد‪ ،‬اﻧﻮاع ﺳﻨﮓھﺎی ﻗﯿﻤﺘﯽ در ﻓﻠﺰات ازﻗﺒﯿﻞ‬
‫طﻼ ﻧﻘﺮه و ﻣﺲ اﺳﺘﻔﺎده داﺷﺖ‪[١].‬‬ ‫ﯾﮏ ﺷﮫﺮ واﻗﻌﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﻮاھﺪی از ﺑﻨﺎھﺎ و اﺷﯿﺎی ﮐﻪ ﺷﮫﺮھﺎی واﻗﻌﯽ ﺑﺮﺟﺎی ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﻨﺎھﺎی ﻣﺬھﺒﯽ‬
‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ‪ ،‬ﺑﺎﻻ‪ :‬ﻧﻤﻮﻧﻪای از ﺳﻨﮓ ﻻﺟﻮَرد‪.‬‬ ‫و آﺛﺎر ھﻨﺮی ﺣﺠﺎریﺷﺪه و ﻧﻘﺎﺷﯽﺷﺪه‪ .‬در ﻣﻨﺪﯾﮕﮏ‪ ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻨﺎی ﺳﺘﻮندار ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ھﺰار ٔه‬
‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ :‬ﻻﺟﻮرد ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ در ﯾﮑﯽ از زﯾﻮرآﻻت‬ ‫ﺳﻮم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﮐﺸﻒ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ درﮔﺎھﺶ ﺑﺎ ﺧﻂ ﺳﺮخ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و اﺣﺘﻤﺎﻻ ً ﺑﺮای اھﺪاف ﻣﺬھﺒﯽ ﺑﻨﺎ‬
‫ﺗﻮتﻋﻨﺦآﻣﻮن‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻓﺮاﻋﻨ ٔﻪ ﻣﻘﺘﺪر ﻣﺼﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪–١٣۵٢ ،‬‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﺗﭙ ٔﻪ ِده ُﻣﺮاﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﯾﮏ زﯾﺎرﺗﮕﺎه را ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺎوی اﺷﯿﺎﯾﯽ ﺑﻮد‬
‫‪ ١٣۶١‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد‪.‬‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬھﺒﯽ ھﻤﭽﻮن ﺷﺎخھﺎی ُﺑﺰ‪ ،‬ﯾﮏ ﮐﺎﺳﻪ‪ُ ،‬ﻣﮫﺮ ِﻣﺴﯽ‪ ،‬ﻧﻞ ﻣﺴﯽ ﻣﯿﺎن ﺧﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺟﺎم ﮐﻮﭼﮑﯽ از‬
‫ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‪ :‬ﻻﺟﻮَر ِد ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ در »ﻗﻮچ در ﯾﮏ ﺑﯿﺸﻪ«‪،‬‬
‫ﺑﺪﺳﺖآﻣﺪه از ﻣﻘﺒﺮهھﺎی ﺷﺎھﯽ ﺷﮫﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اور‪،‬‬ ‫ﺳﻨﮓ ﻣﺮﻣﺮ‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﻨﺪﯾﺲ ﺳﻔﺎلﮔﺮیﺷﺪه و ﮐﻨﺪهﮐﺎریﺷﺪه از ﯾﮏ ﻣﻠﮑﻪ ﻣﺎدر و ﺗﻨﺪﯾﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧ ٔﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﻮده و‬
‫ﻣﯿﺎنرودان )ﺑﯿﻦاﻟﻨﮫﺮﯾﻦ( ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺮاق اﻣﺮوزی‪–٢۵٠٠ ،‬‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﻨﺪﯾﺲھﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻣﻨﺪﯾﮕﮏ ﻧﯿﺰ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺳﮏھﺎ زﯾﺎده ﭘﯿﺸﻪور ﺑﻮده در‬
‫‪ ٢۶٠٠‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ظﺮوف ﻣﺴﯽ‪ ،‬زﯾﻮرات طﻼ و ظﺮﯾﻒﺳﺎزی ﻣﮫﺎرت داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺲ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺲ در طﺒﻌﺖ ﺑﻪ درﺻﺪی ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺳﺨﺘﯽ اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ‪ ٣–٢ ٣‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﻠﺰ ﻧﺮم ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﻪ ﻣﻌﺎدن ﻣﺲ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺪن ﻣﺲ ﻋﯿﻨﮏ ﻣﺲ ﺑﻠﺨﺎب و ﻣﻌﺎدن ﻣﺲ ﻏﺰﻧﯽ از ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬از ﻣﻌﺎدن ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن آرﯾﺎﯾﯽھﺎ‬
‫ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن ﺑﺎﺧﺘﺮ ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن ﺳﯿﺘﯽھﺎ و ﻏﯿﺮه اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ در ﻣﻌﺎدن ﻋﯿﻨﮏ آﺛﺎر ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن ﺑﺰرگ و ﺳﺎﻣﺎﻧﯿﺎن دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از طﻼ و ﻣﺲ‬
‫ﻏﺰﻧﻪ ﻏﺰﻧﻮﯾﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .١‬ﻣﻔﺮغ‬
‫‪ .٢‬آھﻦ‬
‫‪ .٣‬ﻓﻮﻻد‬
‫‪ .۴‬ﺑﺮﻧﺞ‬
‫‪ .۵‬طﻼ‬
‫‪ .۶‬ﻧﻘﺮه‬

‫ﺷﯿﺸﻪﺳﺎزی‬
‫ھﻨﺮ ﮐﻨﺪه ﮐﺎری روی ﻣﺲ‬ ‫ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺷﯿﺸﻪﺳﺎزی در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در دوره ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن و ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن و ﻏﺰﻧﻮﯾﺎن ﻣﺮوج ﺑﻮد‪ .‬آﺛﺎر ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﮐﺎﭘﯿﺴﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ‬
‫و طﻼ ﯾﮑﯽ از ﻓﻦ اﻓﻐﺎﻧﮫﺎﺳﺖ‬ ‫ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن در ﺷﯿﺸﻪ از ﻧﻘﺎﺷﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﻓﻌﻼ ً ﮐﺎرﺧﺎﻧ ٔﻪ ﺷﯿﺸﻪﺳﺎزی وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺻﺮف ﺷﯿﺸﻪھﺎی زﯾﻨﺘﯽ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎرﮔﺮان ھﺮات ﮔﻠﺲ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ اﮐﻨﻮن ﻓﻌﺎل و ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻘﺪاری ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺻﺎدر ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺣﺠﺎری و ﻧﺠﺎری‬
‫زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪه ﮔﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﻣﻔﺮغ )ﺑﺮﻧﺞ( اﺟﺴﺎم ﺳﺨﺖ ﺳﺎزﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺑﺰار ﻧﺠﺎری ﻧﯿﺰ آﻏﺎز ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺠﺎری در‬
‫ﮐﺸﻮر ﭼﯿﻦ و ﻣﺼﺮ ﺑﺎر آول رواج ﯾﺎﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرھﺎ ﺗﺮوﯾﺞ ﮔﺮدﯾﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻧﺠﺎری در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ ﺷﮫﺮﺳﺎزی‬
‫ﻣﺮوج ﮔﺮدﯾﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻨﮑﻪ دﯾﻦ ﺑﻮدای در ﮐﺸﻮر راﯾﺞ ﯾﺎﻓﺖ ﺳﺮﻧﺸﯿﻨﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﺠﺎری ﮐﻨﺪن ﮐﺎری و ﺳﻨﮕﺘﺮاﺷﯽ آﻏﺎز‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻨﺠﯿﻨﻪھﺎی ﮐﻪ از ﮐﺎوش ﺑﮕﺮام ﺗﻮﺳﻂ ژوزف َ‬
‫ھﮑﯿﻦ ھﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﯽ وﺗﯿﻢ ﻓﺮاﻧﺴﻮی در ﺳﺎلھﺎی ‪ ١٩٣٩–١٩٣٧‬ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻨ ٔﻪ ﺳﺪهھﺎی اول و دوم ﻣﯿﻼدی ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ ﺷﺎﻣﻞ ظﺮوف ﺷﯿﺸﻪای‪ ،‬ظﺮوف و ﺗﻨﺪﯾﺲھﺎی ﺑﺮﻧﺠﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻟﺐھﺎی‬
‫ﭼﻮﺑﯽ ﺳﺎﻣﺎن و‬
‫ِ‬ ‫ﮔﭽﯽ ﺑﺎ ُﺑﻦﻣﺎﯾﻪھﺎی ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ ،‬و اﺷﯿﺎی اﺳﺖ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ آن از ﻣﻨﺎطﻖ ﻣﺪﯾﺘﺮاﻧﻪ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺪادی از ﻗﻄﻌﺎت‬
‫ﻟﻮازم ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﺎج ھﻨﺪی ﺣﮑﺎﮐﯽ و ﺗﺰﺋﯿﻦ ﺷﺪهاﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻧﺠﺎری و ﺣﺠﺎری طﻮر وﺳﯿﻊ در زﻣﺎن ﺑﺎﺧﺘﺮﯾﺎن ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن ﻣﺮوج‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺷﮫﺮھﺎی ﮐﺎﭘﯿﺴﺎ ﺑﺎﻣﯿﺎن ﯾﮑﯽ از ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎی آن وﻓﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ آﺛﺎرش ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪهاﺳﺖ‪ .‬ھﻨﺮ ﻧﺠﺎری ﭘﺲ از ورود اﻋﺮاب روﻧﻖ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎﻓﺖ درﯾﻦ زﻣﺎن اﺷﯿﺎ و ﻟﻮازم ﭼﻮﺑﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯾﻦ دروازهھﺎ در روﺿﻪ ﻣﺰارﺷﺮﯾﻒ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ھﺮات دﯾﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ھﻨﺮ ﮐﻨﺪن ﮐﺎری ﭼﻮپ ﭘﺲ از ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن درﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﺮوج ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﻗﺮن ‪ ١٨‬در ﮐﻮﭼﻪ ﻋﻠﯽ رﺿﺎ ﺧﺎن ﺷﮫﺮ ﮐﺎﺑﻞ ﺑﺎزار ﻧﺠﺎری‬
‫ﺗﻨﺪﯾﺲ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪-‬روﻣﯽ از ﯾﮏ‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺷﺪﮐﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬در زﻣﺎن ظﺎھﺮ ﺷﺎه ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺣﺠﺎی ﺑﺘﻦ واﻗﻊ ﮐﺎرﺗﻪ ﭼﮫﺎرم و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺣﺠﺎری و ﻧﺠﺎری در ﮔﺬرﮔﺎه ﺑﻪ‬
‫ﮔﻼدﯾﺎﺗﻮر ﺑﺮ روی ظﺮف ﺷﯿﺸﻪای‪ ،‬ﭘﺎﯾﮕﺎه‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آﻏﺎز ﻧﻤﻮد اﯾﻦ دو ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ در ﺟﻨﮕﮫﺎی ﮐﺎﺑﻞ ﺑﻪ آﺗﺶ ﮐﺸﺎﻧﯿﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﮕﺮام در وﻻﯾﺖ ﭘﺮوان‪،‬‬
‫ﺳﺪه ﻧﺨﺴﺖ ﻣﯿﻼدی‪ ،‬ﻣﻮزﯾﻢ ﻣﻠﯽ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﮐﺎﺑﻞ‬
‫ﮐﺎﺷﯿﮑﺎری‬
‫ﺳﻔﺎلﮔﺮی ﯾﮑﯽ از ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ و ﻗﺪﯾﻤﯽﺗﺮﯾﻦ ھﻨﺮھﺎی دﺳﺘﯽ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﺎلھﺎی ﻣﺘﻤﺎدی در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن روﻧﻖ داﺷﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪ ۶٠٠٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﮐﻮره ﭘﺨﺖ در ﺻﻨﻌﺖ ﺳﻔﺎل دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد در ‪ ٣۵٠٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از‬
‫ﻣﯿﻼد ﭼﺮخ ﺳﻔﺎﻟﮕﺮی ﺳﺎدهای ﮐﻪ آن را ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در طﯽ ﺟﺴﺘﺠﻮھﺎ در ﺗﭙ ٔﻪ ِده ُﻣﺮاﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﯾﮏ زﯾﺎرﺗﮕﺎه را ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺎوی اﺷﯿﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬھﺒﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎخھﺎی ُﺑﺰ‪ ،‬ﯾﮏ ﮐﺎﺳﻪ‪ُ ،‬ﻣﮫﺮ‬
‫ِﻣﺴﯽ‪ ،‬ﻟﻮﻟ ٔﻪ ﻣﺴﯽ ﻣﯿﺎن ﺧﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺟﺎم ﮐﻮﭼﮑﯽ از ﺳﻨﮓ ﻣﺮﻣﺮ‪ ،‬و ﯾﮏ ﺗﻨﺪﯾﺲ ﺳﻔﺎلﮔﺮیﺷﺪه و ﮐﻨﺪهﮐﺎریﺷﺪه از ﯾﮏ رباﻟﻨﻮع ﻣﺎدر ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﻨﺪﯾﺲھﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻣﻨﺪﯾﮕﮏ ﻧﯿﺰ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺪود ‪٧ ٠٠٠–۵ ٠٠٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد‪ ،‬دھﻘﺎﻧﺎن و ﭼﻮﭘﺎﻧﺎﻧﯽ در‬
‫ُ‬
‫ھﻨﺪوﮐﺶ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﺻﻨﻌﺖ اﺑﺘﺪاﺋﯽ ﺧﺎﻧﻪﺳﺎزی را ﺑﺎ ﺧﺸﺖ ﺧﺎم و ﺳﻔﺎﻟﮕﺮی ﺑﺎ ﺧﻮد‬ ‫داﻣﻨﻪھﺎی ﺣﺎﺻﻠﺨﯿﺰ اطﺮاف‬
‫ﺑﻪ ﺷﮫﺮھﺎ آوردﻧﺪ و ﺳﭙﺲ‪ ،‬در ﻋﺼﺮ ﻣﺲ )‪ ،(Chalcolithic‬از ﻓﺮوش ﻻﺟﻮرد و ﺗﺠﺎرت آن ﺑﻪ ﮐﺸﻮرھﺎی اﯾﺮان‪ ،‬ھﻨﺪ و ﺑﯿﻦاﻟﻨﮫﺮﯾﻦ‬
‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در زﻣﺎن ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن آﺑﺮﯾﺰی ﺳﻔﺎل و ﮐﺸﯿﺪن ﻧﻘﺶھﺎ ﺑﺎﻻی اﺷﯿﺎ ﺳﻔﺎﻟﯽ ﺑﻨﺎ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﺎﺷﯽ در زﻣﺎن‬
‫ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن ﻧﯿﺰ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ؛ ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ آن ﺗﺎ ﻓﻌﻼ ً در ﺷﮫﺮ ﻣﺰارﺷﺮﯾﻒ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ظﺮوف ﺳﻔﺎﻟﯽ ﺗﺎ اﮐﻨﻮن در ﺗﻤﺎی‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن راﯾﺞ اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﮫﺮ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﺘﺎﻟﻒ طﻮر وﺳﯿﻊ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﮫﺮت ﺟﮫﺎﻧﯽ دارد‪ .‬رﻧﮓ ظﺮوف اﺳﺘﺎﻟﻔﯽ‬
‫ھﻨﺮﮐﻨﺪن ﮐﺎری ﭘﺲ از دوره اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ً ﺳﺒﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺴﺎﺟﯽ‬
‫ﺷﻮاھﺪ ﮐﻪ از دیانای ﺷﺒﺶ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن درﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ‪ ۶۵٠٠٠٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﺑﺮای ﺑﺪن ﺧﻮد ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬ﭼﯿﻨﯿﺎن ‪–٣‬‬
‫‪۴‬ھﺰار ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﺗﮑﻪ ﺑﺎﻓﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ؛ و ‪ ۴٠٠٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﻣﺮدم ھﻨﺪوﺳﺘﺎن از ﭘﻨﺒﻪ ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪٢٢٠ .‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﺟﺎده اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻮاھﺪ ﻧﺸﺎن دادهاﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ ‪۶۵٠٠–۴٠٠٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﭘﻮﺳﺖ ﺟﺎﻧﻮران ﺑﻪﺧﺼﻮص ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎک ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺳﺮﻣﺎ و ﮔﺮﻣﺎ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﮑﻪﺑﺎﻓﯽ‬
‫در ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در زﻣﺎن ﺑﺎﺧﺘﺮﯾﺎن ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن ﯾﻔﺘﻠﯿﺎن راﯾﺞ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﮑﻪﺑﺎﻓﯽ ﻣﺪرنﺗﺮ در زﻣﺎن ﺳﻠﺠﻮﻗﯿﺎن و ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن ﭘﺪﯾﺪار ﮔﺸﺖ؛ ﮐﻪ ﺗﺎ اﮐﻨﻮن در ﻣﺤﻼت ﺷﻤﺎل و ﻏﺮب‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪوﺳﯿﻠ ٔﻪ دﺳﺘﮕﺎهھﺎی ﮐﻮﭼﮏ دﺳﺘﯽ ﻣﺮدم ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﯽﺑﺎﻓﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺴﺎﺟﯽ ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ‪ :‬ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ ١٣٣٢‬در ﮔﻠﺒﮫﺎر وﻻﯾﺖ ﮐﺎﭘﯿﺴﺎ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ در زﻣﺎن ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﺶ دارای ‪ ٢۵٠٠‬ﻣﺎﺷﯿﻦ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﯽ‪ ۵٢ ،‬ھﺰار دوک‬
‫رﯾﺴﻨﺪﮔﯽ ﯾﺎ ﻧﺦﺗﺎﺑﯽ دارای ‪ ٣٠٠‬ﻣﻨﺰل رھﺎﯾﺸﯽ و ‪ ١۴٠٠٠‬ﮐﺎرﮔﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪھﺎی ﻧﺴﺎﺟﯽ اﻓﻐﺎن‪ ،‬ﻧﺴﺎﺟﯽ ﺑﮕﺮاﻣﯽ‪ ،‬ﻧﺦﺗﺎﺑﯽ‪ ،‬ﭘﺸﻤﯿﻨﻪﺑﺎﻓﯽ و ﻏﯿﺮه ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮔﺮدﯾﺪ؛ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻘﺪاری ھﻢ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺻﺎدر ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻤﺎری‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻌﻤﺎری از زﻣﺎن ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺑﺎﺧﺘﺮﯾﺎ در ﺷﮫﺮھﺎی ﺑﻠﺦ‪ ،‬طﻼﺗﭙﻪ و آی ﺧﺎﻧﻢ آﻏﺎز ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺎﻧﻢ ﮔﺎﻟﯿﺎﭘﻮﮔﻮﭼﯿﻨﮑﻮ ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻌﻤﺎری ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن را در ﻣﻨﺎطﻖ ﻧﻮﺑﮫﺎر ﺳﯿﻨﯽھﺎی‬
‫ﺑﺪﺧﺸﺎن ﺳﺮخ ﮐﻮﺗﻞ ﺑﮕﺮام ھﺪه ﻓﻨﺪﻗﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺷﺎھﮑﺎرھﺎی ﻗﺮون وﺳﻄﯽ ﯾﺎ دوره اﺳﻼﻣﯽ را در ﻣﺤﻼت ﺑﻠﺦ ﻏﺰﻧﯽ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻗﻨﺪھﺎر ھﺮات ﻣﻨﺎرھﺎ ﻣﺪارس زﯾﺎرﺗﮫﺎ و ﺑﻨﺎھﺎی‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺷﺎھﮑﺎرھﺎی دوره ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن را در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﺤﻼت ﭼﻮن ﻣﺪرﺳﻪ ﮔﻮھﺮﺷﺎد ﮔﻨﺒﺪیھﺎ ﺣﺼﺎر ارگ ھﺮات آراﻣﮕﺎه اﻧﺼﺎری در ﮔﺎزرﮔﺎه ﻣﺪرﺳﻪ ﺧﺮﮔﺮد ﺑﻨﺎی ﺟﻮاﻧﻤﺮد‬
‫ﻗﺼﺎب‪ ،‬ﺑﻠﺦ ارگ ﻏﺰﻧﯽ روﺿﻪ ﻣﺰارﺷﺮﯾﻒ دوره ﻣﺸﻌﺸﻊ ھﺮات ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻣﺼﻠﯽ اﺧﻼﺻﯿﻪ ﻣﻮارد ﭼﻮن ﮐﺘﺎبﺳﺎزی و ﻣﯿﻨﺎ ﺗﻮری ﺷﺎھﻨﺎﻣﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﮫﺰاد و ھﻨﺮﻣﻨﺪان و ﻋﺮوج ھﻨﺮی‬
‫ﻗﺮن ‪ ١۵‬را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮاردادهاﺳﺖ‪.‬‬

‫ای ﺧﺎﻧﻢ‬
‫ﺷﮫﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ آیﺧﺎﻧﻢ‪ ،‬واﻗﻊ در ﻣﻨﺘﮫﯽاﻟﯿﻪ ﺷﻤﺎلﺷﺮﻗﯽ ﺑﺎﺧﺘﺮ )وﻟﺴﻮاﻟﯽ ﺧﻮاﺟﻪ ﻏﺎر وﻻﯾﺖ ﺗﺨﺎر( در ﻣﺤﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪﮔﺎه رودھﺎی آﻣﻮ و ﮐﻮﮐﭽﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎ اﯾﻦ ﺷﮫﺮ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫اﺳﮑﻨﺪر ﻣﻘﺪوﻧﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﺪﯾﺲھﺎ‪ ،‬ﺳﮑﻪھﺎ و ﺳﺮﺳﺘﻮنھﺎی ﺳﻨﮕﯽ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺷﮫﺮ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮ ھﻨﺮ و ﺻﻨﻌﺖ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ آنزﻣﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ [٢].‬ورود‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن ﮐﻮچﻧﺸﯿﻦ )ﻋﺸﺎﯾﺮ( ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺷﮫﺮ را ﺑﯿﻦ ﺳﺪ ٔه ﭼﮫﺎرم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد و ﺳﺎل ‪ ١٣٠‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد دارای ﺳﮑﻨﻪ ﮐﺮدهﺑﻮد‪ [٣].‬وﯾﺮاﻧﻪھﺎی اﯾﻦ ﺷﮫﺮ در ﺳﺎل ‪١٩۶١‬‬
‫ﺑﻪطﻮر ﺗﺼﺎدﻓﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ظﺎھﺮﺷﺎه ھﻨﮕﺎم ﺷﮑﺎر ﮐﺸﻒ ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎ ل ‪ ١٩۶۵‬ﻣﯿﻼدی ﻣﻄﺎﺑﻖ ‪ ١٣۴٣‬ھﺠﺮی ﺷﻤﺴﯽ ﺗﯿﻢ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن اﻓﻐﺎن – ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﭘﺮﺳﺘﯽ‬
‫ﭘﺮوﻓﺴﻮر داﻧﯿﻞ ﺷﻠﻮمﺑﺮژه ‪ Daniel Schlumberger‬رًﯾﯿﺲ دﻓﺘﺮ دﻓﻪ ‪) DAFA‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ﻧﯿﺰ ﺑﻮد ﺳﺮوی ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ای ﺧﺎﻧﻢ را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد‬
‫و ﺑﻪ زودی ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﺣﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ آی ﺧﺎﻧﻢ ﯾﮏ ﺷﮫﺮ ﺑﺰرﮔﯽ ﯾﻮﻧﺎﻧﻮﺑﺎﺧﺘﺮی ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻮاھﺪ ﮔﻪ از ﺗﯿﮑﺮ و ﺳﮑﻪھﺎ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﮫﺮ اﻟﯽ ‪٢٣٠‬‬
‫ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎﻻﺧﺮه درﯾﮏ آﺗﺶﺳﻮزی از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬آﺛﺎر ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از آیﺧﺎﻧﻢ اﺧﺘﻼط ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻌﻤﺎری ﻣﺤﻠﯽ و ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت ﻣﻌﻤﺎری ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ را در ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺰ اداری ﺑﺰرگ‪،‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻟﻦ ﺗﺌﺎﺗﺮ‪ ،‬و ﯾﮏ ورزﺷﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﻪھﺎ و ﻧﺴﺨﻪھﺎی ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻄﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ از ﺧﻂ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ‪↵.‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ً ﻣﻮادی ﮐﻪ ﺑﻨﺎھﺎی اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺎر ﺷﺪهاﺳﺖ از ﺳﻨﮓ ﻣﺮﻣﺮ وﺳﺎﯾﺮ ﺳﻨﮕﮫﺎ‪ ،‬ﮔﻞ‪ ،‬ﺧﺸﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺰات‪ ،‬ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﺳﺒﮏ ﻣﻌﻤﺎری در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻌﻤﺎری آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ »ﮔﻨﺒﺪی«‪ ،‬ھﻨﺪی »زﯾﺎده از ﭼﻮب« ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ »ﺳﻨﮕﯽ« و اروﭘﺎﯾﯽ ﺧﺸﺖ ﭘﺨﺘﻪ ﻣﺮوج ﺑﻮدهاﺳﺖ‪↵.‬در اﻋﻤﺎر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنھﺎ و دﯾﻮارھﺎی ﺗﺪاﻓﻌﯽ دورادور ﺷﮫﺮ و‬
‫اﺳﺘﺤﮑﺎﻣﺎت آن از ﺧﺸﺖھﺎی ﺑﺰرگ ﻣﺮﺑﻊ ﺷﮑﻞ ﺧﺎم ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺻﺮف در اﻋﻤﺎر زﯾﺮ ﺧﺎﻧﻪھﺎ و ﺑﻌﻀﯽ از ﺗﮫﺪابھﺎ ﺧﺸﺖ ﭘﺨﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺧﺸﺖ ﺧﺎم )ﻣﻨﺎزل ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ( ﮐﻪ ﺳﺎﺣﻪ ﻧﻮد ھﺰار ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ را اﺣﺘﻮا ﻣﯽﮐﻨﺪ ھﻤﭽﻨﺎن ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﻗﺼﺮ ﯾﺎ ﺳﺎﺣﻪ دﻓﺎﺗﺮ اداری ﮐﻪ ﺳﺎﺣﻪ ‪ ١٨٠‬در ‪ ١٣٧‬ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ را اﺣﺘﻮا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و دارای ‪ ١٠٨‬ﻋﺪد ﺳﺘﻮن ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﺳﺘﻮﻧﯽھﺎی ﺳﻨﮕﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دھﻨﺪه اﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﮫﺮی ﺑﻪ اﯾﻦ وﺳﻌﺖ‪ ،‬ﺷﮑﻮه و ﺟﻼل واﻗﻌﺎً ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ و از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﮫﺮھﺎی ﻣﮫﻢ ﺑﺎﺧﺘﺮ در ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ‪ ٢٣٠٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از اﻣﺮوز ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬ﺗ ًﺰﯾﯿﻨﺎت در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنھﺎ ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺳﺮﺳﺘﻮﻧﯽھﺎ در ﺳﻪ ﺳﺒﮏ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ :‬ﮐﻮرﻧﺘﯿﻦ‪،‬‬
‫دورﯾﮏ و اﯾﻮﻧﯿﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ دﯾﮕﺮ ھﻨﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ در آی ﺧﺎﻧﻢ ﻋﺒﺎرت از ﻓﺮشھﺎی ﻣﻮزاﯾﯿﮏ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻓﺮشھﺎ از ﺗﺰﯾﯿﻨﺎت ﻧﺒﺎﺗﯽ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و اﯾﻦ ﺧﻮد اﻣﺘﺰاج ھﻨﺮ‬
‫ﺷﺮﻗﯽ و ﻣﺤﻠﯽ را ﺑﺎ ھﻨﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﺪ زﯾﺮا در ﯾﻮﻧﺎن وﻗﺖ زﯾﺎدﺗﺮ از ﺗﺰﯾﯿﻨﺎت ﺣﯿﻮاﻧﯽ در ﻣﻮزاﯾﯿﮏ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺻﺮف در ﻣﻮزاﯾﯿﮏ ﻓﺮش ﺣﻤﺎم ﻗﺼﺮ آی ﺧﺎﻧﻢ اﺷﮑﺎل‬
‫دوﻟﻔﯿﻦ‪ ،‬اﺳﭗ آﺑﯽ و اھﺮﯾﻤﻨﮫﺎی درﯾﺎﯾﯽ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه ﮐﻪ در ان ﺑﻪ ﺟﺎی ﺳﻨﮓ رﯾﺰهھﺎی ﻣﺮﺑﻊ ﺷﮑﻞ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻨﮓھﺎی ﺧﺮد و رﯾﺰه رﻧﮕﻪ ﻣﺤﻞ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﮕﺮام‬
‫ﺑﮕﺮام ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﯽ اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺷﮫﺮ ﯾﮑﯽ از اﯾﺴﺘﮕﺎه راه اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن درﯾﻦ ﺷﮫﺮ ﺛﺮوت‬
‫زﯾﺎدی را ﺟﻤﻊآوری ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در ﮔﻨﺠﯿﻨﻪھﺎی ﺑﮕﺮام در ﻣﺪﺧﻞ اﺳﺘﻮﭘﻪھﺎﯾﯽ ﺑﻮداﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﺎن‬
‫ﺷﺪ‪ [۴].‬ﮔﻨﺠﯿﻨﻪھﺎی ﺑﮕﺮام‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﯿﺸﯿﻨ ٔﻪ آنھﺎ ﺑﻪ ﺳﺪهھﺎی اول و دوم ﻣﯿﻼدی ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬طﯽ ﺳﺎلھﺎی ‪ ١٩٣٧–٣٩‬ﺗﻮﺳﻂ ژوزف‬
‫ﮑﻦ )‪ (Joseph Hackin‬و ﺗﯿﻢ وی در ھﯿﺌﺖ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺎوش ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ ﺷﺎﻣﻞ ظﺮوف‬ ‫ھ َ‬
‫َ‬
‫ﺷﯿﺸﻪای‪ ،‬ظﺮوف و ﺗﻨﺪﯾﺲھﺎی ُﺑ ُﺮﻧﺰی‪ ،‬ﻗﺎﻟﺐھﺎی ﮔﭽﯽ ﺑﺎ ُﺑﻦﻣﺎﯾﻪھﺎی ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ ،‬و اﺷﯿﺎی اﺳﺖ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ آن از ﻣﻨﺎطﻖ ﻣﺪﯾﺘﺮاﻧﻪ‬
‫]‪[۶‬‬
‫ﭼﻮﺑﯽ ﺳﺎﻣﺎن )اﺛﺎﺛﻪ( ﺧﺎﻧﻪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﺎج ھﻨﺪی ﺣﮑﺎﮐﯽ و ﺗﺰﺋﯿﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫آﻣﺪهﺑﻮدﻧﺪ‪ [۵].‬اﯾﻦ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻗﻄﻌﺎت‬
‫ظﺮوف ﻣﺸﺮوبﻧﻮﺷﯽ ﭼﯿﻨﯽ ﻧﯿﺰ ﮔﻮاه ﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎده از راه اﺑﺮﯾﺸﻢ اﺳﺖ‪↵[٧].‬آﺛﺎر ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻓﺮھﻨﮓھﺎ و ﺗﻤﺪنھﺎی‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ در ﺟﮫﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و از ﻧﻘﺎطﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻠﻤﺮو اﻣﭙﺮاﺗﻮری رم‪ ،‬ھﻨﺪ و ﭼﯿﻦ ﺑﻪ ﺑﮕﺮام آورده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ اﯾﻦ‬
‫اﺷﯿﺎء ﺑﺨﺸﯽ از ﮔﻨﺠﯿﻨ ٔﻪ ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﮐﻮﺷﺎن ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ﮔﺮدآوری و اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﮐﻪ اﯾﻦ اﺷﯿﺎء ﺑﺨﺸﯽ‬
‫از ﻣﺤﻤﻮﻟﻪھﺎی ﺗﺠﺎری ﺑﺰرگ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در آن زﻣﺎن ﺗﻨﮫﺎ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪه اﯾﻦ اﺷﯿﺎء‬
‫ﮔﺮاﻧﺒﮫﺎ از ﻧﻘﺎط دﯾﮕﺮ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻌﺎل در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ آﺛﺎر‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻨﺪهﮐﺎریھﺎی روی ﻋﺎج و ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪھﺎی‬
‫ﮔﭽﯽ‪ ،‬ﻓﻠﺰﺳﺎزی ﻣﺸﺎرﮐﺖ داﺷﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺸﯿﻨ ٔﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﮕﺮام دوره ﺳﻠﻄﻨﺖ‬
‫دوﻟﺖ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﺎﺧﺘﺮ‪ ،‬ﺳﺪهھﺎی ﺳﻮم و‬ ‫ﻗﻨﺪھﺎر‬
‫دوم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد؛‬
‫در ﺟﻨﻮب اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺛﺮات ﺗﻤﺪن ﺑﻮداﯾﯽ زﯾﺎده دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻨﺪﯾﺲھﺎی ﮔِﻠﯽ ﮐﻮﭼﮏ و ﺳﺎده از دور ٔه ﻧﻮﺳﻨﮕﯽ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ً‬
‫دوﻟﺖ ھﻨﺪوﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و دوﻟﺖ ھﻨﺪوﭘﺎرﺗﯽ‪،‬‬
‫ﺳﺪ ٔه دوم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﺗﺎ اول ﭘﺲ از‬ ‫اﯾﺰدان ﻣﺤﺎﻓﻆ ﺑﻮدﻧﺪ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﭘﺎﯾﮕﺎهھﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ از ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺗﺎ ھﻨﺪ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ھﻢ اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎهھﺎ در‬
‫ﻣﯿﻼد؛‬ ‫ُﻣﻨﺪﯾﮕﮏ‪ [٨]،‬ﻧﺎ ِد ﻋﻠﯽ]‪ [٩‬و ﺗﭙ ٔﻪ ِده ُﻣﺮاﺳﯽ]‪ [١٠‬واﻗﻊ ھﺴﺘﻨﺪ؛ ﺳﺮدﯾﺲ ﺳﻨﮕﯽ ﮐﻮﭼﮏ]‪ [١١‬ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻤﺘﺎھﺎی آن در ﻣﯿﺎنرودان‬
‫ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺳﺪهھﺎی اول ﺗﺎ ﺳﻮم؛‬
‫)ﺑﯿﻦاﻟﻨﮫﺮﯾﻦ( ﻣﺸﺎﺑﻪاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺮدﯾﺲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﺠﯿﺐزاده ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﺧﺘﺮیھﺎ و ﺳﭙﺲ ﮐﻮﺷﺎﻧﯿﺎن و‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺳﺪهھﺎی ﺳﻮم؛‬
‫ﺗﺮﮐﯽﺷﺎھﯿﺎن و ﮐﺎﺑﻞﺷﺎھﯿﺎن‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺎن آﻧﮫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ اﻟﮫﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺳﻨﺖ ﺑﻮﻣﯽ آرﯾﺎﺋﯽ ﺧﻮد و ﺳﻨﺖ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﮫﺮهﻧﮕﺎری ﺷﮫﺮﯾﺎراﻧﺸﺎن ﺑﺮ روی ﺳﮑﻪھﺎ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪای‬
‫ﺳﺪهھﺎی ھﻔﺘﻢ ﺗﺎ دھﻢ؛‬ ‫ﻣﮫﻢ از ھﻨﺮ و ﻣﻨﺒﻌﯽ ﻏﻨﯽ از دادهھﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ را ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ [١٢].‬ﭼﮫﺮهﻧﮕﺎریھﺎی ﺷﺎھﺎن را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﮑﺎﮐﯽﺷﺪه ﺑﺮ‬
‫ﻏﺰﻧﻮﯾﺎن و ﻏﻮرﯾﺎن‪ ،‬ﺳﺪهھﺎی ﯾﺎزدھﻢ ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺪﺧﻞ ﻣﻌﺎﺑﺪ ﺳﻨﮕﯽ]‪ [١٣‬ﯾﺎ ﺑﺮ روی دﯾﻮارھﺎی ﻧﯿﺎﯾﺸﮕﺎهھﺎ ﯾﺎﻓﺖ‪↵[١۴].‬ﺗﺎﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮی از ھﻨﺮ ﻏﺮب‪ ،‬در ﺳﺪهھﺎی ﺷﺸﻢ و ﭘﻨﺠﻢ ﭘﯿﺶ از‬
‫ﺳﯿﺰدھﻢ ﻣﯿﻼدی ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﯿﻼد آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬آﺛﺎر ﺑﺠﺎیﻣﺎﻧﺪه از اﯾﻦ دوران در ﻧﺎد ﻋﻠﯽ‪ [١۵]،‬ﻗﻨﺪھﺎر‪ [١۶]،‬ﺑﻠﺦ‪ [١٧]،‬طﻼﺗﭙﻪ‪ [١٨]،‬آﻟﺘﯿﻦﺗﭙﻪ‪ [١٩]،‬و دھﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن]‪ [٢٠‬ﯾﺎ‬
‫»زرﯾﻦ«‪ ،‬ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ زرﻧﮓ )ﺑﮕﻔﺘ ٔﻪ ﮐﺘﺰﯾﺎس( ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎھﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺮھﻨﮓ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ در اﯾﻦ ﺷﮫﺮھﺎ ﺑﻪ دوران ﻓﺘﻮﺣﺎت‬
‫اﺳﮑﻨﺪر ﻣﻘﺪوﻧﯽ در ﺳﺪ ٔه ﭼﮫﺎرم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺎن اﺳﮑﻨﺪر در ﻣﺸﺮقزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻠﻮﮐﯿﺎن‪ ،‬ﯾﻮﻧﺎﻧﯽﺑﺎﺧﺘﺮیھﺎ در واﻗﻊ ﻧﺎﻗﻠﯿﻦ واﻗﻌﯽ ھﻨﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ آﺳﯿﺎﯾﯽ‬
‫در ﻋﺼﺮﺷﺎن )ﺳﺪ ٔه ﺳﻮم پ‪ .‬م ‪ -‬ﺳﺪ ٔه ﺷﺸﻢ ﻣﯿﻼدی( ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﺄﺛﯿﺮ ھﻨﺮﺷﺎن در ﻣﻌﻤﺎری )ﻧﻘﺸﻪھﺎی ﺷﮫﺮھﺎ و دژھﺎ‪ ،‬ﺳﺘﻮنھﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺎھﺎی ﺷﮫﺮی و ﻏﯿﺮه(‪ ،‬ﺗﻨﺪﯾﺲﮔﺮی‬
‫)ﺳﺘﻮنھﺎی ﺷﺒﻪ ُﮐﺮﯾﻨﺘﯽ‪ ،‬ﺳﺮﺳﺘﻮنھﺎی ﻓﺮﺗﻮردار‪ ،‬ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎرھﺎی ُﮔﻞدار و طﻮﻣﺎرﺷﮑﻞ(‪ ،‬و ﻧﮕﺎرﮔﺮی ﻗﺎﺑﻞ روﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺰﺋﯿﻨﯽ در ﻣﻐﺎرهھﺎی ﺑﻨﺎ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن ﮐﻮچﻧﺸﯿﻦ )ﭼﺎدرﻧﺸﯿﻨﺎن( اِﺳﺘِﭗھﺎ‪ ،‬زرﮔﺮھﺎی ﺳﮑﺎﯾﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮﯾﺎﻓﺘﻪ از ھﻨﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ ،‬و ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان ﺟﻨﻮب ﺳﯿﺒﺮی و ُاردوس ھﻢ ﺳﻨﺖھﺎ و ﺳﺒﮏھﺎﯾﺸﺎن را ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫اﻧﺘﻘﺎل دادﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺪ ٔه اول ﻣﯿﻼدی‪ ،‬راھﺒﺎن ﺑﻮداﯾﯽ ﻣﻨﻄﻘ ٔﻪ َﮔﻨﮓ در ھﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﻧﯿﺎﯾﺸﮕﺎھﺎیﺷﺎن ﻧﻤﺎدھﺎ و ﻧﮕﺎرهھﺎﯾﯽ آﻓﺮﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺘﺪاول ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ھﻨﺮ‬
‫ﭘﯿﮑﺮﻧﮕﺎری ﮐﻪ از ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ھﻨﺪ و ﮔﻨﺪھﺎرا اﻟﮫﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﺳﻼم دوام ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪) .‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ھﻨﺮ ﮔﻨﺪھﺎرا(‬

‫طﻼ ﺗﭙﻪ‬
‫طﻼﺗﭙﻪ ﻧﺎم ﯾﮏ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺷﮫﺮ ﺷﺒﺮﻏﺎن در ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎوش آن در ﺳﺎل ‪ ١٩٧٨‬ﻣﯿﻼدی ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﮔﺮوھﯽ از ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن اﻓﻐﺎن و روس ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ وﯾﮑﺘﻮر ﺳﺎرﯾﺎﻧﯿﺪی ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎس در ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮔﻨﺞ‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪای ﺑﺎﺧﺘﺮ ﺑﻮد ﺗﺎ آﻧﮑﻪ آن را از طﻼ ﺗﭙﻪ درﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻨﺞ از ﺷﺶ ﮔﻮر )ﭘﻨﺞ زن و ﯾﮏ ﻣﺮد( ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪهاﺳﺖ و ﺗﺎ آنزﻣﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﯽ ﻧﮫﻔﺘﻪ و دﺳﺖﻧﺨﻮرده ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪهﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺟﺴﺎد ﻣﺪﻓﻮن در اﯾﻦ ﮔﻮرھﺎ در ﭘﺎرﭼﻪھﺎﯾﯽ ظﺮﯾﻒ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪهﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ از ﻣﺪالھﺎی‬
‫زرﯾﻦ دوﺧﺘﻪ ﺷﺪهﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺎﻣﻪھﺎی آنھﺎ از ﺗﺎرھﺎی طﻼﯾﯽ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻣﺮوارﯾﺪ ﻧﻘﺶدوزی ﺷﺪهﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺸﯿﺮھﺎ و ﺧﻨﺠﺮھﺎی‬
‫آنھﺎ در ﻏﻼفھﺎی طﻼﯾﯽ و ﺗﺰﯾﯿﻦﺷﺪه ﺑﺎ ﻧﻘﺶھﺎﯾﯽ از ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﺟﺎی ﮔﺮﻓﺘﻪﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﮐﻤﺮﺑﻨﺪھﺎی آنھﺎ ﺑﺎ ﻧﻘﺶھﺎی ﻣﺪاﻟﯽ آذﯾﻦ‬
‫داده ﺷﺪهاﻧﺪ؛ ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪھﺎ و آوﯾﺰهھﺎ ﺑﺎ اﯾﺰدان اﯾﺮاﻧﯽ و ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ ،‬ھﻤﭽﻮن ﮐﻮﺑﻠﻪ )‪ (Cybele‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﯾﺰدﺑﺎﻧﻮی ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻧﻘﺶﻧﮕﺎری‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ [٢١].‬ﮔﻤﺎن ﻣﯽرود اﯾﻦ آﺛﺎر ھﻨﺮی ﺗﻮﺳﻂ زرﮔﺮان ﺳﯿﺘﯽ )‪ (Scythian‬ﯾﺎ ھﻤﺎن ﺳﮑﺎﯾﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﺗﺎج طﻼﯾﯽ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﯾﮏ زن‬ ‫ﺷﺎھﺰادﮔﺎن ﮐﻮچﻧﺸﯿﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎﺧﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮔﻨﺪھﺎرا ﺗﻨﺪﯾﺲھﺎﯾﯽ ﺗﮫﯿﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ھﻨﺮ ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ در آن ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ از‬
‫ﮐﻮچﻧﺸﯿﻦ ﺳﮑﺎﯾﯽ‪ ،‬ﭘﺎﯾﮕﺎه‬
‫ھﻨﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪-‬ﭘﺎرﺗﯽ و ھﻨﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ٔه اِﺳﺘِﭗھﺎ ﺑﻮده و ﺷﺎﻣﻞ زﯾﻮرآﻻت و ﺗﻨﺪﯾﺲھﺎی از ﺑﻮداﺳﻒ ﻣﯽﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ طﻼﺗﭙﻪ در وﻻﯾﺖ‬
‫ﺟﻮزﺟﺎن‪ ،‬ﺳﺪ ٔه اول ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ‪-‬‬
‫ﺳﺪ ٔه اول ﭘﺲ از ﻣﯿﻼد‪ ،‬ﻣﻮزﯾﻢ ﻣﻠﯽ‬ ‫ﺑﺎﺧﺘﺮ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎﺧﺘﺮ‪ ،‬واﻗﻊ در در ٔه آﻣﻮدرﯾﺎ )ﺑﻪ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ ،(Oxus :‬زﻣﺎﻧﯽ ﯾﮏ واﺣﺪ ﯾﮑﭙﺎرﭼ ٔﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪای را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽداد‬
‫ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﭼﻨﺪ وﻻﯾﺖ ﺷﻤﺎﻟﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪھﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺣﮑﺎﯾﺖ از آﺑﺎداﻧﯽ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ زﯾﺎدی در آن ﻣﯽزﯾﺴﺘﻨﺪ‪ [٢٢]،‬ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوز ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﯿﺎﺑﺎن ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬در ﭘﮋوھﺶھﺎی اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺎطﻖ ﺷﮫﺮی و ﻓﺮھﻨﮕﯽ‬
‫ﺣﯿﺮتاﻧﮕﯿﺰی در اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺎوی ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎﯾﯽ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﯿﺰ از ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت و ﻣﻌﻤﺎری ھﺴﺘﻨﺪ‪↵.‬ﺷﮫﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ آیﺧﺎﻧﻢ‪ ،‬واﻗﻊ در‬
‫ﻣﻨﺘﮫﯽاﻟﯿﻪ ﺷﻤﺎلﺷﺮﻗﯽ ﺑﺎﺧﺘﺮ ﯾﮑﯽ از ﺷﮫﺮھﺎی ﻣﮫﻢ دوره ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﺳﮑﻨﺪرﻣﻘﺪوﻧﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﺷﻪ از ﮔﻨﺞ‬
‫ﺑﺎﺧﺘﺮ ﺳﺪه اول‬ ‫ﺻﻨﺎﯾﻊ ﭘﺲ از ﻗﺮن ‪١٨‬‬
‫ﭘﺲ ازﻣﯿﻼد‬
‫ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﻏﺮب ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ھﻨﺪ ﮐﻪ ھﻤﺴﺎﯾﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽھﺎ وارد ﺷﺪ‪ .‬رویھﻢرﻓﺘﻪ دوﻟﺖ و ﻣﺮدم‬
‫ﺷﺒﺮﻏﺎن‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی آﺷﻨﺎ ﺷﺪه ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺷﺪ ﺗﺎ در ﮐﺸﻮر از اﯾﻦ ﻓﻨﺎوریھﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫رﺷﺪ ﺻﻨﻌﺖ در زﻣﺎن اﻣﯿﺮ ﺷﯿﺮ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‬

‫اﻣﯿﺮ ﺷﯿﺮﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮد ﮐﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ در ﮐﺸﻮر ﺗﺠﺎرت ﺗﻮﻟﯿﺪات ﮐﺸﺎورزی و ﺻﻨﻌﺖ رﺷﺪ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬در دوران ھﻤﯿﻦ ﺷﺎه ﻣﻄﺒﻌﻪ ﻟﯿﺘﻮﮔﺮاﻓﯽ‪ ،‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮپرﯾﺰی‪،‬‬
‫ﺗﻔﻨﮓﺳﺎزی و ﺑﺎروتﺳﺎزی ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ )ﻣﺎﺷﯿﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺎﺑﻞ( ﺑﺮ طﺒﻖ اﺣﺼﺎﺋﯿﻪ ﻣﯿﺮ ﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر ﻣﺆﻟﻒ »اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺦ« ﯾﮑﺼﺪو ﭼﮫﺎر ﺗﻮپ ﺟﻠﻮ ﭘﺮ‬
‫و دﻧﺒﺎﻟﻪ ﭘﺮ ﺻﺤﺮا‪ ،‬ﺗﻮپ طﺎھﺮی‪ ،‬ﺗﻮپ ﺑﺰرگ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﻗﻠﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺎﺷﯿﻨﺪار و ‪ ٢۵٠٠‬ﺗﻔﻨﮓ ﻧﻮع ھﻨﺮی ﻣﺎرﺗﯿﻦ‪ ،‬ﺗﻔﻨﮓ ‪ ٣٠٣‬ﺑﻮر‪ ،‬ﺗﻔﻨﮓ ﺑﻐﻞ ﭘﺮ‪ ،‬ﺗﻔﻨﮓ ‪ ١٢‬ﺗﮑﻪ‪ ،‬ﺗﻔﻨﮓ ﭘﻨﺞ ﺗﮑﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻏﺮ دار‪،‬‬
‫ﺗﻔﻨﮓ دوﻣﯿﻠﻪ ﺷﮑﺎری‪ ،‬ﺧﻨﺠﺮ‪ ،‬ﮐﺎرد‪ ،‬ﭼﺎﻗﻮ‪ ،‬ﺑﺎروت‪ ،‬ﮐﺎرﺗﻮس‪ ،‬ﭘﺘﺎﻗﯽ‪ ،‬ﺗﻮپ و ﺗﻔﻨﮓ ﻓﯿﻮز ﺑﺮﻧﺠﯽ و ﭼﻮﺑﯽ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪات زراﻋﺘﯽ ﺑﻠﻨﺪ رﻓﺖ و در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ و دوﻟﺘﯽ ﭘﺎ ﻧﮫﺎده ﺷﺪ‪.‬‬

‫رﺷﺪ ﺻﻨﻌﺖ در زﻣﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﺎن‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ در ‪ ٢٠‬ﺳﺎل ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻮد اﺻﻼﺣﺎت دوﻟﺘﯽ رﺷﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداری‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺠﺎرت ﮐﻮﺷﯿﺪ‪ .‬ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن اﺑﻦﺳﯿﻨﺎ و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آب آﺷﺎﻣﯿﺪﻧﯽ ﺻﺤﯽ ﺑﻨﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺼﺪیھﺎی‬
‫رﺳﻤﯽ ﺗﺠﺎری ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﺻﺎدرات ﭘﻮﺳﺖ ﻗﺮه ﻗﻞ‪ ،‬ﺑﺎدام‪ ،‬ﭘﺴﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻮب و ﺳﻨﮓھﺎی ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﮐﺸﻮر آﻏﺎز ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻌﺎدن ﺑﺎ آﻻت و اﺑﺰارھﺎی اﺑﺘﺪاﯾﯽ آﻏﺎز ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ و ﭘﯿﺸﻪوری دوﺑﺎره زﻧﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺑﺎزارھﺎی ﮐﺸﻮر اﯾﻦ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﻪ وﯾﮋه ﻧﺴﺎﺟﯽ ﮐﺮک‪ ،‬ﺑﺮک‪ ،‬ﺑﺸﺮوﯾﻪ‪ ،‬ﻗﻨﺎوﯾﺰ‪ ،‬اﻟﭽﻪ‪ ،‬ﻗﺎﻟﯿﻦ‪ ،‬ﮔﻠﯿﻢ‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﯿﻦ و ﻏﯿﺮه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪات ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺣﺮﺑﯽ ﮐﺎﺑﻞ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﭼﺮمﮔﺮی در رﺷﺘﻪھﺎی ﻓﻠﺰﮐﺎری و ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻓﺰارھﺎی ﭼﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ارﺗﻘﺎی ظﺮﻓﯿﺖھﺎی ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان و ﭘﯿﺸﻪوران ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺻﻨﻌﺖ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‬
‫در اﯾﻦ دوره ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ دﺳﺘﻪ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ از ھﻨﺪ داﺧﻞ ﮐﺸﻮر ﺷﺪ‪ .‬واردات ﺗﻮﻟﯿﺪات اﻧﮕﻠﯿﺲ آﻏﺎز ﺷﺪ‪.‬‬

‫رﺷﺪ ﺻﻨﻌﺖ در زﻣﺎن ﺣﺒﯿﺐاﻟﻪ ﺧﺎن‬

‫ﺣﺒﯿﺐﷲ ﺧﺎن ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﭘﺴﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬در رﺷﺪ داﻧﺶ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪات داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪات ﮐﺸﺎورزی‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنھﺎی دوﻟﺘﯽ‪ ،‬رﺷﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداری‪ ،‬ﺗﻼش ﺑﻪﺧﺮج داد‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻏﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻧﻨﮕﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺌﻮداﻟﯽ ﺑﻮد از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدهﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ رﺷﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺷﺮﮐﺖ ﺗﻮرﯾﺪ ﻣﻮﺗﺮ ﺗﻮﺳﻂ درﺑﺎرﯾﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬درھﻤﯿﻦ وﻗﺖ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﭼﺮمﮔﺮی در ﮐﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻣﺘﺨﺼﺺ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﭼﺮم ﺑﻮت‪ ،‬ﻣﻮزه و ﺳﻠﯿﭙﺮ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮای اردوی اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﮫﯿﻪ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮد و ھﻢ در ﺑﺎزارھﺎی ﮐﺎﺑﻞ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬در ‪ ١٩١٣‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﭘﺸﻤﯿﻨﻪﺑﺎﻓﯽ ﮐﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﻗﻮای ‪ ۵٠٠‬اﺳﺐﺑﺨﺎر ﺑﻨﯿﺎد ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ و در ‪ ١٩١۴‬ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻏﺎز ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ در‬
‫اﺑﺘﺪا ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺮای ‪ ۵٠٠٠٠‬ﺳﺮﺑﺎز ﺗﮑﻪ درﯾﺸﯽ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺳﺮج ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮق آﺑﯽ ﺟﺒﻞ اﻟﺴﺮاج در ‪ ١٩٠٧‬زﯾﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮای‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺣﺮﺑﯽ ﮐﺎﺑﻞ ﺑﺎروت ﺳﻔﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺎروت ﺑﯿﺪود ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺪﯾﺪ ﺧﻄﻮط ﺗﻠﻔﻦ ﮐﺎﺑﻞ ـ ﻧﻨﮕﺮھﺎر و ﮐﺎﺑﻞ ـ ﺟﺒﻞ اﻟﺴﺮاج و… ﻧﯿﺰ در ھﻤﯿﻦ دوره ﺻﻮرتﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در‬
‫‪ ١٩١١‬ﻣﯿﻼدی ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﻠﮑﯽ ﮐﺎﺑﻞ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪ‪ .‬اﻋﻤﺎر و ﺗﺮﻣﯿﻢ ﺟﺎدهھﺎ روی دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎر ﮐﺎرﮔﺮان در اﯾﻦ ﻣﻘﻄﻊ از ‪ ١۵٠٠‬ﺑﻪ ‪ ۵٠٠٠‬رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺳﯿﺮ ﺻﻌﻮدی اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﮐﺎرﮔﺮان در دور ٔه ﺳﻠﻄﻨﺖ اﻣﯿﺮ ﺣﺒﯿﺐﷲ ﺧﺎن ﻧﺸﺎﻧﺪھﻨﺪ ٔه ﮔﺴﺘﺮش ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری در اﯾﻦ دوره اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﺷﺪ ﺻﻨﻌﺖ در زﻣﺎن ﺷﺎه اﻣﺎناﻟﻪ ﺧﺎن‬

‫اﻣﺎنﷲ ﺷﺎه ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻨﺒﺶ ﺷﺎھﯽ ﻣﺸﺮوطﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ اﻗﺘﺪار آﻣﺪ‪ .‬او ﺧﻮد ﯾﮏ ﺷﺨﺺ اﺻﻼحطﻠﺐ‬
‫ﺑﻮد ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺮﯾﻊ ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ ﻣﺪارج ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺪﻣﻪ اول اﺻﻼﺣﺎت ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫را ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ زﻣﯿﻨﻪ رﺷﺪ را آﺳﺎن ﺳﺎزد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ١٩٢٢‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪ و‬
‫ﺷﺎه از راه اﺻﻼح ﻣﺎﻟﯿﺎت‪ ،‬رﺷﺪ ﺻﻨﺎﯾﻊ را ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﺮد‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮای ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫»ﺗﻘﺎﻋﺪ« وﺿﻊ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ دوره ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺗﺤﮑﯿﻢ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻟﻐﻮ ﮔﻤﺮﮐﺎت ﻣﺘﻌﺪد‬
‫داﺧﻠﯽ‪ ،‬روﻧﺪ ﮔﺴﺘﺮش ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداری ﺗﺴﺮﯾﻊ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺮﮐﺖھﺎی ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺗﻨﻮﯾﺮات‪ ،‬ﻣﻮﺗﺮ‪ ،‬ادوﯾﻪ‪،‬‬
‫رﻓﻘﺎی اﻓﻐﺎن‪ ،‬اﺗﺤﺎد اﻓﻐﺎن‪ ،‬ﻗﻤﺮ و ﺿﯿﺎ ﺟﺮﻣﻨﯽ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺗﺠﺎری ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﺷﺮﮐﺖ اﻣﺎﻧﯿﻪ و ﺷﺮﮐﺖ ﺛﻤﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ار آﻧﺠﺎﺋﯿﮑﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺎﻻھﺎی ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﺎﻧﻊ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺻﻨﺎﯾﻊ داﺧﻠﯽ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺪوی ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪھﺎی ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺧﻂ آھﻦ و ﮐﺘﻠﻪھﺎی وﺳﯿﻊ ﮐﺎرﮔﺮی ﺑﻮد؛ ﻟﺬا ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻣﺎﻧﯿﻪ در ﺻﺪد اﯾﺠﺎد‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪھﺎ و ﺧﻂ آھﻦ ﺑﺮآﻣﺪ و در ﻟﻮﯾﻪ ﺟﺮﮔﻪ ‪ ١٣٠٧‬ھﺠﺮی ﺧﻮرﺷﯿﺪی اﻋﻼن ﻧﻤﻮد ﮐﻪ دوﻟﺖ ﺑﺮای‬
‫ﻗﺼﺮ دارﻻﻣﺎن‬
‫ﺗﮫﯿﻪ ﯾﮏ ﮐﺎرﺧﺎﻧ ٔﻪ ﺑﺎزﺳﺎزی ھﻮاﭘﯿﻤﺎ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ را روی دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ و ھﻤﭽﻨﺎن ﯾﮏ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﺎروت ﺳﻔﯿﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ دوره ﺑﺎ دو ﺷﺮﮐﺖ آﻟﻤﺎﻧﯽ و ﻓﺮاﻧﺴﻮی‬
‫ﻗﺮاردادھﺎﯾﯽ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﯿﺎد آن ﻗﺮار ﺑﻮد از ﺟﻨﻮب ﺑﻪ ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﺪت ده ﺳﺎل ﺧﻂ آھﻦ اﺣﺪاث ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤﺪﯾﺪ ﻟﯿﻦ ﺗﻠﮕﺮاف و ﺗﻠﻔﻦ ﺑﯿﻦ ﻣﺮﮐﺰ و وﻻﯾﺎت ﮐﺸﻮر زﯾﺮ‬
‫دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﺴﺘﮕﺎهھﺎی ﺑﺮق در ﭘﻐﻤﺎن‪ ،‬ﺟﻼلآﺑﺎد و ﻗﻨﺪھﺎر زﯾﺮ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪھﺎی ﭼﺮم ﮔﺮی‪ ،‬ﺑﺎروت ﺳﺎزی‪ ،‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺳﻤﻨﺖ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﻮﮔﺮد اﻧﺮژی‬
‫ﺑﺮق داده ﺷﺪ؛ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺗﺮﻣﯿﻢ ﻣﻮﺗﺮ و ﭘﺮزه ﺳﺎزی‪ ،‬ﺻﺎﺑﻮن‪ ،‬ﻋﻄﺮﯾﺎت‪ ،‬ﻧﺨﺘﺎﺑﯽ و ﭘﺎرﭼﻪ ﺑﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻧﺠﺎری و ﯾﺦ ﺳﺎزی‪ ،‬ﭘﻨﺒﻪ و روﻏﻦ ﮐﺸﯽ در ﻗﻨﺪھﺎر‪ ،‬ﻣﺰارﺷﺮﯾﻒ و ھﺮات ﺗﺄﺳﯿﺲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﺎن در اﯾﻦ دوره ﻗﺮار ﺑﻮد ﺗﺎ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪھﺎ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریھﺎی ذﯾﻞ روی دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﻗﻨﺪﺳﺎزی‪ ،‬ﻧﺴﺎﺟﯽ ﻧﺨﯽ و ﺟﯿﻢ‪ ،‬دﮐﻤﻪ ﺳﺎزی‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻣﯿﻮه‪ ،‬ﻣﺴﮑﻪ و‬
‫ﭘﻨﯿﺮ ﺳﺎزی‪ ،‬آﺑﮑﺸﯽ و ﺗﯿﻞﺧﺎکﮐﺸﯽ‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﻪ ھﻮاﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﮐﺎﺑﻞ و ﻣﺰار ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎھﯿﺮ ﺷﻮروی‪ ،‬اﯾﺮان و ﺗﺮﮐﯿﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دوﻟﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ؛ ﺑﻨﺪ آب ﻏﺎزی و ﺑﻨﺪ ﺳﺮاج‬
‫ﻏﺰﻧﯽ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺪ و ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻨﺪ آب ﭼﻤﮑﻨﯽ و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻧﮫﺮ رزاق روی دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮاردادھﺎﯾﯽ ﻣﻌﺎدن ﻻﺟﻮرد ﺑﺪﺧﺸﺎن‪ ،‬ﻧﻔﺖ ھﺮات و اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ذوب آھﻦ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻌﺎدن آھﻦ‪ ،‬زﻏﺎلﺳﻨﮓ‪ ،‬ﮔﻮﮔﺮد‪ ،‬ﺳﺮب‪ ،‬اﺑﺮک‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺮﻣﺮ و ﮔِﻞ ﺳﻔﯿﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎی روی دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و دوﺧﺖ ﻟﺒﺎس از ﺗﮑﻪھﺎی ﺳﺎﺧﺖ ﮐﺸﻮر ﺑﺮای‬
‫ﮐﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺖ اﺟﺒﺎری ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﻮﯾﻦ ﻣﺴﮑﻮﮐﺎت در دور ٔه اﻣﺎﻧﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ و در اﺧﯿﺮ اﯾﻦ دوره ﭘﻮل ﮐﺎﻏﺬی ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻠﮕﺮاف ﺑﺎ ﻣﺮاﮐﺰ ﺑﺰرگ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ وﺻﻞ ﺷﺪ‪ .‬در ﻋﺮﺻ ٔﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ اﻣﺎنﷲ ﺧﺎن اداﻣ ٔﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪھﺎی ﻧﻮﯾﻦ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾ ٔﻪ دوﻟﺖ ﺑﻮد‪ .‬در دوره‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺎه اﻣﺎنﷲ ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ آﻣﺎدﮔﯽھﺎی ﻻزم ﺑﺮای ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری در ﻋﺮﺻﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ را ﻧﺪاﺷﺖ و از آﻧﺠﺎﺋﯿﮑﻪ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪھﺎی دوﻟﺖ ﺑﺪون ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻮاد ﺧﺎم و ﺳﻨﺠﺶ‬
‫درآﻣﺪ و ﻣﺼﺎرف ﺧﺮﯾﺪاری ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺆﺛﺮ ﻣﻮرد ﺑﮫﺮهﺑﺮداری ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺳﺒﺐ رﺷﺪ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎنﷲ ﺧﺎن ﺗﻼش ورزﯾﺪ ﺗﺎ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﻠﯽ را‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺧﺎرﺟﯽ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺘﮫﻠﮑﯿﻦ را وادار ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﮐﺎﻻی داﺧﻠﯽ ﻣﯽﮐﺮد و ﺳﻌﯽ ﻣﯽورزﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺻﻨﺎﯾﻊ داﺧﻠﯽ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎزار‬
‫وارداﺗﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺻﺎدراﺗﯽ و ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪﺧﻮد ﻣﺒﺪلﺳﺎزد‪.‬‬

‫رﺷﺪ ﺻﻨﻌﺖ در زﻣﺎن ﻧﺎدر ﺧﺎن‬

‫ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ﺷﺎه اﻣﺎناﻟﻪ ﯾﮏ دوره ﺗﺎراج ﺑﻤﯿﺎن آﻣﺪ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﻣﯿﺎنﺗﮫﯽ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻧﺎدر ﺧﺎن ﺑﻨﺎ دوﺑﺎره دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را از ﺻﻔﺮ آﻏﺎز ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﺗﻘﻮﯾﻪ اردو‪ ،‬ﻣﻌﺎرف و ﺗﻮﻟﯿﺪات ﻣﻠﯽ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﺷﺶ ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﯾﻦ دوره دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺿﻌﻒ اﻗﺘﺼﺎدی ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﮐﺸﻮر راه ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ١٣٠٩‬ﯾﮏ ﺷﺮﮐﺖ ﺳﮫﺎﻣﯽ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ‪۵‬ﻣﯿﻠﯿﻮن اﻓﻐﺎﻧﯽ ﯾﮏ‬
‫ﺑﺎﻧﮏ را ﺑﺎ ﻧﺎم ﺑﺎﻧﮏ ﻣﻠﯽ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫رﺷﺪ ﺻﻨﻌﺖ در زﻣﺎن ظﺎھﺮ ﺷﺎه‬

‫ﻋﺼﺮ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و رﺷﺪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از زﻣﺎن اﻋﻠﯽﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ظﺎھﺮ ﺷﺎه آﻏﺎز ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﮐﺸﻮر ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ ‪ ۵‬ﺳﺎﻟﻪ و‬
‫‪ ٢۵‬ﺳﺎﻟﻪ طﺮح و ﺗﺎ‪ ٢‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﺎﻣﻼ ً ﺗﻄﺒﯿﻖ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬درﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم ﻣﺸﮑﻼت در ﺑﻮدﺟﻪ وارد ﮔﺮدﯾﺪه و ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﮫﺎرم ﻧﯿﺰ ﻣﻮﻓﻘﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫اﺗﻤﺎم رﺳﯿﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺻﺎﺣﺐ ﺷﺎهراه ﺣﻠﻘﻮی ‪١١‬ﺳﺪ ﺑﺮق ‪ ۵٢٠٠‬ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺻﻨﺎﯾﻊ ﮐﻮﭼﮏ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪھﺎ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬وﺿﻊ‬
‫ﺣﻤﻞوﻧﻘﻠﯽ ﺧﺼﻮﺻﯽ و دوﻟﺘﯽ ﺑﮫﺘﺮ و ﻣﻨﻈﻢ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬از ﺗﺄﺳﯿﺴﺎت و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪھﺎی ﻣﮫﻢ آنوﻗﺖ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻧﺴﺎﺟﯽ ﮔﻠﺒﮫﺎر‪ ،‬ﻧﺴﺎﺟﯽ‬
‫ﺑﮕﺮاﻣﯽ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺟﯽ اﻓﻐﺎن‪ ،‬ﭘﺸﻤﯿﻨﻪ ﺑﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻧﺨﺘﺎﺑﯽ ﮐﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻮت آھﻮ‪ ،‬ﭘﺸﻤﯿﻨﻪ ﺑﺎﻓﯽ ﻗﻨﺪھﺎر‪ ،‬ﮐﻮد و ﺑﺮق ﻣﺰارﺷﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺻﺎﺑﻮن ﺳﺎزی‪،‬‬
‫ﺳﯿﻠﻮھﺎ‪ ،‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳﻤﻨﺖ ﻏﻮری‪ ،‬ﺟﺒﻞﺳﺮاج‪ ،‬و ھﺮات‪ ،‬دوﭼﺮﺧﻪﺳﺎزی ﭘﺎﻣﯿﺮ‪ ،‬ﭘﻼﺳﺘﯿﮏ ﺳﺎزیھﺎ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ھﻠﻤﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺳﭙﯿﻦ ﻏﺮ‪ ،‬راه ﻣﯿﺪان ﺳﺎزی‪ ،‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﺳﺎزی‪ ،‬ﺗﺼﺪی ﺟﻨﮕﻠﮏ‪ ،‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺣﺠﺎری ﺑﺘﻮن‪ ،‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺣﺠﺎری و‬
‫ﻧﺠﺎری‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ ﻓﻠﺰ‪ ،‬ﺧﺸﮑﻪ ﺷﻮﯾﯽھﺎ‪ ،‬ﮐﺎﻣﺎزھﺎ‪ ،‬اﻓﺴﻮﺗﺮ‪ ،‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪھﺎی ﮐﺸﻤﺶ ﭘﺎکﮐﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏھﺎ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖھﺎی ﺻﺎدراﺗﯽ‬
‫ﻓﺎﺑﺮﯾﮑﻪ ﻧﺴﺎﺟﯽ ﮔﻠﺒﮫﺎر در اوج ﺗﻮﻟﯿﺪ‬ ‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺑﻨﺎدر ﺗﺠﺎری‪ ،‬ﺳﻔﺎرت ﺧﺎﻧﻪھﺎ‪ ،‬وزارت ﺧﺎﻧﻪھﺎ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺴﺎت و ﺑﻨﺎھﺎی دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺷﮑﺮ ﺑﻐﻼن‪ ،‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺟﯿﻦ و ﭘﺮس‬
‫ﻣﺰارﺷﺮﯾﻒ‪ ،‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ روﻏﻦﺳﺎزی ﺳﭙﯿﻦ زر‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج زﻏﺎلﺳﻨﮓ وﺳﺎﯾﺮ ﻣﻌﺎدن‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﻣﮑﺎﺗﺐ و ﻟﯿﺴﻪھﺎ‪ ،‬ﺗﻮزﯾﻊ ﮐﻮﭘﻦ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺷﯿﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‪ ،‬ﻗﻮای ﻣﺴﻠﺢ ﻣﺠﮫﺰ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ اﺣﺰاب ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺎوﻧﯽھﺎ و اﺗﺤﺎدﯾﻪھﺎی ﺻﻨﻔﯽ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻣﯿﺪانھﺎی‬
‫ھﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻼت رھﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﺻﺎدراﺗﯽ ﻗﺎﻟﯿﻦ‪ ،‬ﻗﺮه ﻗﻞ و ﻏﯿﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در آنزﻣﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻟﺤﺎظ ﺗﻮﻟﯿﺪات ﮐﺸﺎورزی ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪﺧﻮد ﺑﻮده و ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺻﺎدرات‬
‫ﺧﺸﮏﻣﯿﻮهھﺎ ﺗﺎزه ﭘﻮﺳﺖ ﻗﺎﻟﯿﻦ و ﮔﯿﺎھﺎنداروﯾﯽ را داﺷﺖ؛ ﮐﻪ ﺗﻮازن اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮر را ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ و ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬در طﻮل ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﺤﻤﺪ ظﺎھﺮﺷﺎه ﻧﺮخ ارزھﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده از‬
‫‪ ٣۴‬اﻓﻐﺎﻧﯽ ھﯿﭽﮕﺎه ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺳﺮای ﺻﺮاﻓﯽ ﺷﮫﺰاده ﻣﺸﮑﻼت ھﺰاران ﺗﺎﺟﺮﯾﻦ و ﺳﺎﯾﺮ اﻓﻐﺎنھﺎ را ﺣﻞﮐﺮدهاﺳﺖ ﮐﻪ ھﻢاﮐﻨﻮن ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﺑﺎزار ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﺷﺪ ﺻﻨﻌﺖ در زﻣﺎن داود ﺧﺎن‬

‫داود ﺧﺎن ﺷﺨﺺ ﻣﻘﺘﺪر و ﺳﯿﺎﺳﺖﻣﺪار اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬او در طﻮل ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ظﺎھﺮ ﺷﺎه اردو اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﺠﮫﺰ ﺑﻪ ﺳﻼح ﻣﺪرن‬
‫روﺳﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ داود ﺧﺎن در زﻣﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد در ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎد و ﭘﺮوژهھﺎی ﻋﺎماﻟﻤﻨﻔﻌﻪ ﮐﻤﮏ زﯾﺎد ﻧﻤﻮد‪ .‬وی طﺮح ‪ ٢۵‬ﺳﺎﻟﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ را در ﻋﻤﺮان ﮐﺸﻮر روی دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺮوژه اﻋﻤﺎر ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺮوی ﺧﻂ آھﻦ از اﺳﻼم ﻗﻠﻌﻪ ﺗﻮرﻏﻨﺪی ﻗﻨﺪھﺎر‬
‫ﻏﺰﻧﯽ ﺗﺎ ﮐﺎﺑﻞ‪ ،‬طﺮح ﻣﯿﺪان ھﻮای دﺷﺖ ﻗﻠﻌﻪ ﻟﻮﮔﺮ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﺲ ﻋﯿﻨﮏ‪ ،‬ﺳﺪ ﺑﺮﻗﯽ‪ ،‬آﺳﻔﺎﻟﺖ ﺳﺮک ﮐﺎﺑﻞ ﮔﺮدﯾﺰ و ﻏﯿﺮه را در ﭘﯿﺶ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬داوود ﺧﺎن در ‪ ٧‬ﺛﻮر ﺳﺎل ‪ ١٣۵٧‬ﺗﻮﺳﻂ اﻓﺴﺮان ﮐﻮدﺗﺎ ﭼﯽ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫رﺷﺪ ﺻﻨﻌﺖ از ﺳﺎل ‪٢٠٠١–١٩٧٨‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺳﺎل ‪ ١٣۵٧‬اﻟﯽ ‪ ١٣٨٠‬ﻧﻪ ﺗﻨﮫﺎ رﺷﺪ ﻧﻤﻮده ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺟﻨﮓھﺎی داﺧﻠﯽ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﯿﺰ وﯾﺮان ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫رﺷﺪ ﺻﻨﻌﺖ ﭘﺲ از ﺳﺎل ‪٢٠٠٢‬‬

‫ﭘﺲ از ﺳﺎل ‪ ٢٠٠٢‬ﺑﺨﺎطﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺸﻮرھﺎی ﺟﮫﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺻﻔﺮ در ﻣﺴﯿﺮ رﺷﺪ ﭘﺎ ﻧﮫﺎده و وﺿﻊ اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﮫﺘﺮ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫اﯾﻦ ﺳﺎل در ﺣﺼﻪ ﺳﺮکﺳﺎزی‪ ،‬اﺣﺪاث ﭘﺮوژهھﺎی ﺑﺮقآﺑﯽ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪی و ﺑﺎد‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎری‪ ،‬ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ و ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ ﺧﺪﻣﺎت ارزﻧﺪه‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺮوژهھﺎی ﻣﺮغداری و زﻧﺒﻮرداری وﺿﻊ ﺑﮫﺘﺮی ﯾﺎﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬در وﺿﯿﻌﺖ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺗﺐ و ﻧﺸﺮ‪ ،‬و اطﻼﻋﺎت ﺟﻤﻌﯽ ﺗﻔﺎوت‬
‫ظﺮوف ﺳﻔﺎﻟﯽ اﺳﺘﺎﻟﻔﯽ‬ ‫ﺧﯿﻠﯽ ارزﻧﺪه ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﺻﺪھﺎ ﻣﺪرﺳﻪ و ﻣﮑﺘﺐ و دهھﺎ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮔﺮدﯾﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ھﺰاران ﭘﺮوژه رھﺎﯾﺸﯽ ﺧﺼﻮﺻﯽ‬
‫ﺑﻨﺎ ﺷﺪ‪ .‬وﺿﻊ ﻣﺨﺎﺑﺮات ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺑﮫﺘﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺎس ارﻗﺎم اداره ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺳﺎل ‪ ٢٠٠٣‬ﺗﺎ ‪ ٢٠١١‬ﻣﯿﻼدی ‪٢۵٢۶۵‬‬
‫ﺷﺮﮐﺖ داﺧﻠﯽ و ‪ ٣٨۵۴‬ﺷﺮﮐﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﯿﺰان ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری آنھﺎ در ﺑﺨﺶھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از‬
‫‪ ۵٬٢۵۵‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬در ‪ ١٣٨۴ ٩ ١۵‬ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ‪ ٩‬ﻓﺼﻞ ‪٣٣‬ﻣﺎده ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮔﺮدﯾﺪ ﺗﺎ در ﮐﺸﻮر ﺻﻨﻌﺖ رﺷﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ‪ ١٠‬ﻓﺎﺑﺮﯾﮑﻪ ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ظﺮﻓﯿﺖ‬ ‫ظﺮﻓﯿﺖ‬
‫ﻧﻮع‬ ‫ﺑﺨﺶ‬ ‫ﻓﺎﺑﺮﯾﮑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎره‬
‫ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﻣﻄﻠﻮب‬

‫‪ُ ٣٠‬ﺗﻦ در‬ ‫‪ ٢٢‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬ ‫ﭘﺎرﭼﻪ‬ ‫ﻧﺴﺎﺟﯽ‬

‫ﺗﺼﺪی‬ ‫‪١‬‬
‫ﺳﺎل‬ ‫ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ‬ ‫ﻧﺨﯽ‬ ‫ﺑﻠﺦ‬

‫ﺷﺮﮐﺖ‬ ‫‪ُ ١۶‬ﺗﻦ در‬ ‫‪ ٢۴‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬ ‫ﭘﺎرﭼﻪ‬ ‫ﻧﺴﺎﺟﯽ‬

‫‪٢‬‬
‫ﺳﮫﺎﻣﯽ‬ ‫ﺳﺎل‬ ‫ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ‬ ‫ﻧﺨﯽ‬ ‫ﭘﻠﺨﻤﺮی‬

‫‪٨٧۶‬‬
‫‪ ١‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬ ‫ﮐﻮد‬
‫ﺗﺼﺪی‬ ‫ھﺰار ُﺗﻦ در‬ ‫ﮐﻮد ﯾﻮرﯾﺎ‬ ‫‪٣‬‬
‫ُﺗﻦ در ﺳﺎل‬ ‫ﻣﺰارﺷﺮﯾﻒ‬
‫ﺳﺎل‬

‫‪ ٣‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬ ‫‪ ۴‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬ ‫ﺳﻤﻨﺖ‬

‫ﺧﺼﻮﺻﯽ‬ ‫ﺳﻤﻨﺖ‬ ‫‪۴‬‬
‫ُﺗﻦ در ﺳﺎل‬ ‫ُﺗﻦ در ﺳﺎل‬ ‫ﻏﻮری اول‬

‫‪ ٩‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬ ‫‪ ١٠‬ﻣﯿﻠﯿﻮت‬ ‫ﺳﻤﻨﺖ‬

‫ﺧﺼﻮﺻﯽ‬ ‫ﺳﻤﻨﺖ‬ ‫‪۵‬‬
‫ُﺗﻦ در ﺳﺎل‬ ‫ُﺗﻦ در ﺳﺎل‬ ‫ﻏﻮری دوم‬

‫‪١١٠‬‬ ‫ﭘﻨﺒﻪ‬
‫ﺗﺼﺪی‬ ‫‪ ۶٠‬ھﺰار ُﺗﻦ‬ ‫ﺳﭙﯿﻦ زر‬
‫ھﺰار ُﺗﻦ در‬ ‫ﻣﺤﻠﻮج‬ ‫‪۶‬‬
‫دوﻟﺘﯽ‬ ‫در ﺳﺎل‬ ‫ﮐﻨﺪز‬
‫ﺳﺎل‬ ‫روﻏﻦ‬

‫ﭘﻨﺒﻪ‬
‫ﺗﺼﺪی‬ ‫‪ ١٢‬ھﺰار ُﺗﻦ‬ ‫‪ ۴٠‬ھﺰار ُﺗﻦ‬ ‫ﺟﻦ و ﭘﺮس‬
‫ﻣﺤﻠﻮج‬ ‫‪٧‬‬
‫دوﻟﺘﯽ‬ ‫در ﺳﺎل‬ ‫در ﺳﺎل‬ ‫ﺑﻠﺦ‬
‫روﻏﻦ‬

‫‪ ٢ ٢‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ‪ ١ ۵‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬
‫ﺗﺼﺪی‬ ‫ﺳﯿﻠﻮی‬
‫ُﺗﻦ آرد در‬ ‫ﺗﻦ آرد در‬ ‫ﻧﺎن و آرد‬ ‫‪٨‬‬
‫دوﻟﺘﯽ‬ ‫ﺑﻠﺦ‬
‫ﺳﺎل‬ ‫ﺳﺎل‬

‫ﺗﺼﺪی‬ ‫‪ ١۶‬ھﺰار ُﺗﻦ‬ ‫‪ ۴٠‬ھﺰار ُﺗﻦ‬ ‫ﺳﯿﻠﻮی‬

‫ﻧﺎن و آرد‬ ‫‪٩‬‬
‫دوﻟﺘﯽ‬ ‫آرد در ﺳﺎل‬ ‫ﻧﺎن‬ ‫ﭘﻠﺨﻤﺮی‬

‫ﺷﺮﮐﺖ‬ ‫‪ ۶‬ھﺰار ُﺗﻦ‬ ‫‪ ١٠‬ھﺰار ُﺗﻦ‬ ‫ﻣﺮﻣﺮ و‬ ‫ﺣﺠﺎری‬

‫‪١٠‬‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻂ‬ ‫در ﺳﺎل‬ ‫در ﺳﺎل‬ ‫ﻣﺒﻠﻤﺎن‬ ‫ھﻠﻤﻨﺪ‬

‫{‬

‫‪Archéologique Française en‬‬
‫‪Afghanistan [MDAFA] 15, 1957‬‬
‫‪V. I. Sarianidi, Raskopki Tillya-tepe v ↑ .١٨‬‬
‫‪Severnom Afganistane I, Moscow,‬‬
‫‪1972‬‬
‫‪V. I. Sarianidi, “Altin-tepe, rovesnika ↑ .١٩‬‬
‫‪drevneichikh ,” Vokrug Sveta 2, 1968,‬‬
‫‪pp. 46-48‬‬
‫‪U. Scerrato, “Excavations at Dahan-i- ↑ .٢٠‬‬
‫‪Ghulaman [Seistan-Iran]: First‬‬
‫‪Preliminary Report [1962-1963],” East‬‬
‫‪and West 16, 1966, pp. 9-30‬‬
‫‪V. I. Sarianidi, “Trésors d’une ↑ .٢١‬‬
‫”‪nécropole royale en Bactriane,‬‬
‫;‪Archéologia 1979, no. 135, pp. 18-27‬‬
‫‪p. 21, fig. 4; p. 24, fig. 1, 2; p. 25, fig.‬‬
‫‪4; p. 23, fig. 3‬‬
‫‪A. Foucher, La vieille route de l’Inde) ↑ .٢٢‬‬
‫‪de Bactres à Taxila, Paris, MDAFA 1,‬‬
‫‪.1942, I, p. 13ff‬‬
‫‪Casal, Fouilles, pl. XLIII, XLIV; J. ↑ .١١‬‬
‫‪Auboyer, L’Afghanistan et son art,‬‬
‫‪Prague, 1968, pl. 1‬‬
‫‪J. M. Rosenfeld, The Dynastic Arts of ↑ .١٢‬‬
‫‪the Kushans, Berkeley, 1967‬‬
‫‪D. Schlumberger, “Fouilles à Surkh- ↑ .١٣‬‬
‫;‪Kotal,” JA, 1952, p. 443, pl. VI‬‬
‫‪Auboyer, L’Afghanistan, pl. 41‬‬
‫‪Z. Tarzi, L’architecture et le décor ↑ .١۴‬‬
‫‪rupestre des grottes de Bamiyan,‬‬
‫‪Paris, 1977, pl. Al, figs. 9 B14, B15,‬‬
‫‪10-12‬‬
‫‪Dales, New Excavations ↑ .١۵‬‬
‫‪S. V. Helms, “The British Excavations ↑ .١۶‬‬
‫‪at Old Kandahar: Preliminary Report of‬‬
‫‪the Work of 1977,” Afghan Studies 2,‬‬
‫‪forthcoming‬‬
‫‪J. C. Gardin, Ceramiques de Bactres, ↑ .١٧‬‬
‫‪Paris, Mémoires de la Délégation‬‬
‫‪XX, XXIV; Auboyer, L’Afghanistan, pl.‬‬
‫‪14a, b, 15; 10-12; 8, 9‬‬
‫‪Hackin, Recherches, pl. XXVIII, ↑ .۶‬‬
‫‪XXXIX; idem, Nouvelles recherches‬‬
‫‪archéologiques à Begram, Paris,‬‬
‫‪MDAFA 11, 1954, fig. 8ff. ; Auboyer,‬‬
‫‪L’Afghanistan, pl. 25, 20‬‬
‫‪Hackin, Nouvelles recherches, fig. ↑ .٧‬‬
‫‪243-49‬‬
‫‪J. M. Casal, Fouilles de Mundigak,) ↑ .٨‬‬
‫‪Paris, 1961‬‬
‫‪G. F. Dales, New Excavations at Nad- ↑ .٩‬‬
‫‪i-ali (Sorkh Dagh) Afghanistan,‬‬
‫‪Berkeley, 1977‬‬
‫‪L. Dupree, “Deh Morasi Gundai: A ↑ .١٠‬‬
‫‪Chalcolithic Site in South Central‬‬
‫‪Afghanistan,” Anthropological Papers‬‬
‫‪of the American Museum of Natural‬‬
‫‪History 50/2, 1963‬‬
‫ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ‬
‫‪Sarah Stone, 'LAPIS LAZULI in ↑ .١‬‬
‫‪pursuit of a celestial stone', EAST and‬‬
‫‪WEST PUBLISHING LTD, London,‬‬
‫‪2010, ISBN 978-1-907318-03-0, pp.‬‬
‫‪.10, 11, 13, 15, 17, 19, 20, 82‬‬
‫‪ ↑ .٢‬ﺧﺎﻧﻢ ﯾﮏ ﺷﮫﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﺎﺧﺘﺮ در ﺷﻤﺎل‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺣﻔﺮﯾﺎت ﺗﺎ دﺳﺘﺒﺮد‬
‫]ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﺮده[‬
‫ﮐﺎﻣﻞ‬
‫‪P. Bernard, Fouilles de Aï-Khanoum, ↑ .٣‬‬
‫‪Paris, MDAFA 21, 1973, II, pl. 1‬‬
‫‪C. Masson, “Memoir on the Ancient ↑ .۴‬‬
‫‪Coins Found at Beghram, in the‬‬
‫‪Kohistan of Kabul,” Journal of the‬‬
‫‪Asiatic Society of Bengal 3, 1834, pp.‬‬
‫‪153-75; 5, 1836, pp. 1-28, 537-47‬‬
‫‪J. Hackin, Recherches ↑ .۵‬‬
‫‪archéologiques à Begram, Paris,‬‬
‫‪MDAFA 9, 1939, pl. IV, XI, XII; VII,‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ Afghan rug‬وﯾﮑﯽﭘﺪﯾﺎ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﺻﻨﻌﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮔﺎﻟﯿﻨﻪ ﭘﻮﮔﺎﭼﯿﻨﮑﻮا ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻﺪﯾﻖ طﺮزی ﭼﺎپ ﺳﺎل ‪ ١٣۵٧‬ﻣﻄﺒﻌﻪ دوﻟﺘﯽ ﮐﺎﺑﻞ‪.‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯿﺮ ﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر ﺻﻔﺤﺎت ‪ ۵۶–٣۵‬ﺟﻠﺪ اول ﺳﺎل اﻧﺘﺸﺎر ‪١٣٨٨‬ھ‪.‬ش‬
‫‪ The Lost World of Buddhist Gandhara‬ھﻨﺮ ﺑﻮدﯾﺴﻢ در ﮔﻨﺪھﺎرا در وﺑﮕﺎه ]‪[The Lost World of Buddhist Gandhara‬‬
‫ﮔﻨﺠﯿﻨ ٔﻪ ﭘﻨﮫﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻣﻮزﯾﻢ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ )‪ ،(AFGHANISTAN Hidden Treasures from the National Museum, Kabul‬ﻧﻮﺷﺘ ٔﻪ ﻓﺮدرﯾﮏ ھﯿﺒﺮت ])‪ (Hiebert, F.‬و ﭘ ِﯿﺮ‬
‫َﮐﻤﺒﻮن )‪ ،(Cambon, P.‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﻣﻠﯽ )‪ ،(National Geographic‬واﺷﯿﻨﮕﺘﻦ‪[٢٠٠٨ ،‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎﺳﺘﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬آﺛﺎر ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ روف ﻣﮫﺪﯾﺰاده ﮐﺎﺑﻠﯽ در داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ آرﯾﺎﻧﺎ‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﯾﻤﯿﻞ ھﺎﺷﻮرا در ھﻔﺘﻪﻧﺎﻣﻪ ﮐﻠﯿﺪ و وﺑﮕﺎه »ﺑﺴﺎ«‬
‫آی ﺧﺎﻧﻢ ﯾﮏ ﺷﮫﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﺎﺧﺘﺮ در ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺣﻔﺮﯾﺎت ﺗﺎ دﺳﺘﺒﺮد ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﺤﻤﺪ اﮐﺒﺮ اﻣﯿﻨﯽ در وبﺳﺎﯾﺖ ﮐﺎﺑﻞ ﻧﺎﺗﻪ‬

‫]‪[1‬‬

‫ﮐﺘﺎب ﺗﺸﮑﻞ ﺳﺮﺣﺪات و واﺣﺪھﺎی اداری اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮھﻨﯿﺎر ﻓﮫﯿﻢ »ﮐﻮﺷﺎ« اﺳﺘﺎد دﭘﺎرﺗﻤﺎﻧﺖ ﺗﺎرﯾﺦ ﺻﻔﺤﺎت ‪٢۶–٢۵‬‬

‫]ﻧﮫﻔﺘﻦ[‬ ‫ﭘﺎﯾﮕﺎهھﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )دوران ﭘﯿﺸﺎﺗﺎرﯾﺦ(‬ ‫ن•ب•و‬

‫زﯾﺮﯾﻦ‪ :‬دﺷﺖ ﻧﺎ ُور‬

‫َ‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﯽ‪ :‬ﺣَﯿﺮَﺗﺎن • در ٔه ﭼﺨﻤﺎخ • در ٔه دا ِدل • در ٔه ﮐﻮر )ﺑﺎﺑﺎ دروﯾﺶ( • دﺷﺖ ﻧﺎ ُور • ز‬
‫َﻣﺒﻮﮐﻦ • َ‬
‫ﺳ ِﺮ‬ ‫ﭘﺎرﯾﻨﻪﺳﻨﮕﯽ‬
‫ﻏﺎر ُﻣﺮدهﮔﻮﺳﻔﻨﺪ • َﻗﺮَه َﮐﻤَﺮ • ِﮐﺸﻢ‬ ‫ِ‬ ‫ﻧﻤﮏ •‬ ‫)‪ ١٠٠ ٠٠٠-١٠ ٠٠٠‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد(‬

‫ﺳ ِﺮ ﻧﻤﮏ • ﮐِﻠِﻔﺖ • ﮐﻮکﺟَﺮ‬‫ﺑﺎﻻﯾﯽ‪ :‬اﺳﻼمﭘﻨﺠﻪ • ﺣَﯿﺮَﺗﺎن • در ٔه ﮐﻼن • َ‬

‫آق ُﮐﭙ ُﺮک )ﺷﺎﻣﻞ آقﮐﭙﺮک ‪ ٣‬و ‪ • (۴‬اوچﺗﭙﻪ • ﺑﺎد آﺳﯿﺎ؟ • ﺑﺮﺧﺎ ِ‬
‫ن زادﯾﺎن • ﺑﮫﺎرک؟ • ﺗﺎﺷﻘﻮرﻏﺎن‬
‫ﻓﺮاﭘﺎرﯾﻨﻪﺳﻨﮕﯽ‬
‫• ﺗﺎش ُﮔﺬر • در ٔه ﮐﻼن • رﺣﻤﺎن ُﮔﻞ • َ‬
‫ﺳﻨﺪوﮐﺘﯽ • ﺳﯿﺎهرﯾﮕﺎن • ﺷﺎهﺗﭙﻪ • َﻗﺮَه َﮐﻤَﺮ •‬ ‫ﻋﺼﺮ ﺳﻨﮓ‬
‫)‪ ١٠ ٠٠٠-٨ ٠٠٠‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد(‬
‫ُ‬
‫ھﺰارﺳﻢ‬ ‫ﻟَﻨﮕﺎرﮐﯿﺶ؟ •‬
‫ﮏ ُﻗﻞ • ﭼﯿﻠﯿ ِ‬
‫ﮏ ﯾﺎسﺧﺎن •‬ ‫آق ُﮐﭙ ُﺮک )ﺷﺎﻣﻞ آقﮐﭙﺮک ‪ ٣‬و ‪ • (۴‬ﺟَﺮﻗﻮدوق • ﭼﺎشﺑﺎﺑﺎ • ﭼﯿﻠﯿ ِ‬
‫ﺳ َﻔﺮوال • ﺳﯿﺪآﺑﺎد‬ ‫ﮏ ﯾَﻠﺪَش • ﺧﻮاﺟﻪ دوﮐﻮه • ﺧﻮاﺟﻪ دوﮐﻮه ﻧﻮ • در ٔه ﮐﻮر )ﺑﺎﺑﺎ دروﯾﺶ( • َ‬ ‫ﭼﯿﻠﯿ ِ‬ ‫ﻧﻮﺳﻨﮕﯽ‬
‫ق ﻧﻈﺎرآﻏﺎ • ﻗﺮه ُﻗﻞ • َﻗﺮهﺗﭙﻪ • ﻗﻮرﻗﻮدوق • َﮐﻮک • ﮐﯿﻠﯿﻔﺖ • ﮔﻮرزﯾﻮان • ﻟَﯿﺮو؟ •‬
‫• ﻗﺎق • ﻗﺎ ِ‬ ‫)‪ ٨٠٠٠-۴٠٠٠‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد(‬

‫ُ‬
‫ھﺰارﺳﻢ‬

‫آق ُﮐﭙ ُﺮک )ﺷﺎﻣﻞ آقﮐﭙﺮک ‪ ٣‬و ‪ • (۴‬اَرَﻧﺠﯽ • اِﺳﭙﯿﺮوَن • اﮐﺮمﻗﻠﻌﻪ • اورﺗﻪ ُﺑﺰ • اَﯾَﺘﺎنﺗﭙﻪ • ﺑﺎد ﺳﻪﻏﻮﻧﺪَی • ﺑﺎﺳﯿﺰ • ﺑﺎغِ ﭘﻮلﻏﻮﻧﺪی •‬
‫ل آﺑﺪان • ﺧﻮشﺑﺎی • ﺧﻮشﺗﭙﻪ ُ‬
‫)ﻓﻠﻮل( • در ٔه ﮐﻮر )ﺑﺎﺑﺎ دروﯾﺶ( • دَﺷﻠﯽ‬ ‫ﺗﯿﮑﺮ • ﭼﺎ ُدرﺗﭙﻪ • ﭼﺎرﺳﻨﮓﺗﭙﻪ • ﭼﻮ ِ‬‫ﺑَﺮَگﺗﻮت • ﺑﻮﺋﯿﻨﻪﻗﺮه • َ‬
‫ﻋﺼﺮ ُﺑ ُﺮﻧﺰ‬
‫ﭼﭙَﺮ‪ ،‬اَرَﻧﺠﯽ و ﻓﺮخﻗﻠﻌﻪ( • دَم • ِده ُﻣﺮاﺳﯽ ﻏﻮﻧﺪَی • ده ﻧﻮ •‬
‫)دَﺷﻠﯽ ‪ ،١‬دﺷﻠﯽ ‪ ،٣‬دﺷﻠﯽ ﺷﺮﻗﯽ و دﺷﻠﯽ ﺟﻨﻮﺑﯽ؛ ﺷﺎﻣﻞ آق َ‬
‫)‪ ۴٠٠٠-١۵٠٠‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد(‬
‫ﺷﮫﺮ‬
‫ِ‬ ‫َ‬
‫ﺷﻮرﺗﻮﻏﯽ • ﺷﮫﺮ ﺻﻔﺎ • ﺷﯿﺮآﺑﺎد • ﻋﻠﯽآﺑﺎد • ﻓﺮخآﺑﺎد • ﻗﻨﺪھﺎر )ﯾﺎ‬ ‫ﺳ ِﺮ ﺳﻨﮓ • ﺳﺴﻤﺎق • ﺳﻌﯿﺪ ﻗﻠﻌﻪﺗﭙﻪ • ﺳﯿﺎهرﯾﮕﺎن •‬ ‫َ‬
‫ﻨﺪﯾﮕﮏ • ُﻣﻨﺪیﺣﺼﺎر • ھﯿﺮدایﺗﭙﻪ‬‫َ‬ ‫ُﮐﮫﻨﻪ ﯾﺎ ﺗﮕﯿﻦآﺑﺎد ﯾﺎ زورﺷﮫﺮ( • ﻗﻮرﻏﺎنﺗﭙﻪ • ﻗﻮﻧﺴﺎی • ﮐﮫﻨﻪ ﻗﻠﻌﻪ طﺎﻟﻘﺎن • ﮔﺮدانرﯾﮓ • ﻟَﯿﺮو • ُﻣ‬

‫ﺖ‬
‫ﺧﻮﺳ ِ‬ ‫ل آﺑﺪان • ﺧﺎ ُﻧﻢ • ُ‬ ‫ﭼﭙَﺮ • ُاﻟﺠَﺘﻮ • اَﯾَﺘﺎنﺗﭙﻪ • اﯾﺸﺎنﺗﻮپ • ُﺑﺮاتﺗﭙﻪ • ﺑﮫﺎرک • ﺑﯿﺶﮐﭙﻪ • ﺑﻮری • ﭘَﺮﭼَﻮ • ﺟﻼﯾِﺮ • ﭼﻮ ِ‬
‫آق َ‬
‫ﺧﯿﻠﻪ • ﺷﮫﺮآﺑﺎد • ﺷﯿﺮآﺑﺎد •‬ ‫ﺳ ِﺮ ﺳﻨﮓ • ﺳﯿﺎهرﯾﮕﺎن • ﺷﺎهﺗﭙﻪ • ﺷﺎ ِه َ‬ ‫ﻤﺮ • َ‬ ‫َ‬
‫زردﮐ ِ‬ ‫ﻗﺸﻼق • دﺷﻠﯽ ‪ِ • ٣‬دهﻧﻮ • رو ِد ﺷﺎھﺮَوان •‬
‫ﺷﮫﺮ ُﮐﮫﻨﻪ ﯾﺎ‬ ‫ﺟﻤَﻞ • ﻗﻨﺪھﺎر )ﯾﺎ‬ ‫ﻏﺎر ُﻣﺮدهﮔﻮﺳﻔﻨﺪ • ﻓﯿﺮﯾﺘﻮ • ﻗﻠﻌﮥ َ‬ ‫ظﻠﻢ • ﻏﺎرﻟﻮﻟﯽ •‬‫ﺷﯿﺮآﺑﺎ ِد ﺷﻤﺎلﺷﺮﻗﯽ • ﺷﯿﻨﮕﺎن • طﻼﺗﭙﻪ • ُ‬ ‫ﻋﺼﺮ آھﻦ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺗﮕﯿﻦآﺑﺎد ﯾﺎ زورﺷﮫﺮ( • ﻗﻮرﻏﺎنﺗﭙﻪ • ﻗﻮﻧﺴﺎی • ﮐﺎﻓﺮﻗﻠﻌﻪ ُرﺳﺘﺎق • َﮐﻠَﻔﮕﺎن • َﮐﻠَﻔﮕﺎن ﺟﻨﻮﺑﯽ • َﮐﻠَﻔﮕﺎن ﺷﺮﻗﯽ • ﮐﻮﻣﻠﯽ •‬ ‫)‪ ١۵٠٠-٧٠٠‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد(‬

‫ﺷﮫﺮ ﺳﯿﺴﺘﺎن ﯾﺎ زَردان؛ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻔﯿﺪداغ و‬

‫ِ‬ ‫َ‬
‫ﻨﺪﯾﮕﮏ • ﻣﯿﻤﻨﻪ • ﻧﺎ ِد ﻋﻠﯽ )ﯾﺎ ﺑﯿﻨﺎی َﮐﯽ ﯾﺎ‬‫ُﮐﮫﻨﻪﻗﻠﻌﻪ • ُﮔﺪ َِر ﺷﺎه • ﻟَﻠﻤﯽ ُﺑﺰ • ُﻣ‬
‫ﺳﺮخداغ( • ﯾﮑﻪﺗﻮت‬ ‫ُ‬

‫ﺻﻨﻌﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫ردهھﺎ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ آﺧﺮﯾﻦﺑﺎر در ‪ ١٧‬ﻣﺎرس ‪ ٢٠٢٢‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ ١٩:٢١‬وﯾﺮاﯾﺶ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫ھﻤ ٔﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪھﺎ ﺗﺤﺖ ﻣﺠﻮز ‪ Creative Commons Attribution/Share-Alike‬در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ؛ ﺑﺮای ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺘﻔﺎده را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫وﯾﮑﯽﭘﺪﯾﺎ® ﻋﻼﻣﺘﯽ ﺗﺠﺎری ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻏﯿﺮاﻧﺘﻔﺎﻋﯽ ﺑﻨﯿﺎد وﯾﮑﯽﻣﺪﯾﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﯿﺎﻧﯿ ٔﻪ ﮐﻮﮐﯽ‬ ‫آﻣﺎر‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪدھﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻧﻤﺎی ﻣﻮﺑﺎﯾﻞ‬ ‫ﺗﮑﺬﯾﺐﻧﺎﻣﻪھﺎ‬ ‫درﺑﺎر ٔه وﯾﮑﯽﭘﺪﯾﺎ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺣﻔﻆ ﺣﺮﯾﻢ ﺧﺼﻮﺻﯽ‬