Welkom!

(Inleiding tot de)

Psychodiagnostiek
Introductie

2
Didactisch team
• dr. Sofie Wouters

• Mevr. Veerle Briers

• prof. dr. Patricia Bijttebier

3
Praktisch
Q&A

4
Gekoppeld aan practicum

Iedereen ingeschreven?
1. Toledo hoorcollege (samen voor PSY/PW)
2. Toledo practicum (apart voor PSY/PW)
3. Practicumgroep

5
Enkel voor studenten psychologie

• Schrijf je in voor de CoVaT-opdracht

via Toledo!
• - zelfstandige groepsopdracht per 2
studenten in 2 delen
• - deadlines & meer info, zie Toledo
practicum

6
Werkvorm

7
Werkvorm

8
Verplichte cursusstof?

• Voor de meeste topics: slides met mondelinge

toelichting en/of kennisclips (gekoppeld aan klassiek
college, interactiecollege of zelfstudie) > Toledo
• Soms: teksten > reader (bij Alphacopy aan € 10)
• Soms: oefeningen/opdrachten > reader of Toledo

Meer info? Zie Studiewijzer (op Toledo)

Merk op: Materiaal AJ 22-23 ≠ AJ 21-22

9
Hoe studeer ik dit vak?
• Volg de planning in de Studiewijzer en wees actief bezig met dit
hoorcollege
• Verwerk de stof na een klassiek college en begin tijdig aan de zelfstudie,
wacht dus niet tot december!
• Bereid je voor op interactiecolleges
• Integreer informatie (bijv. info uit interactiecollege verbinden met info uit
voorbereiding), maak een overzicht voor jezelf
• Maak de oefeningen die worden aangeboden
• Informatie StudyTracker & bevragingen vorige jaren > studenten
onderschatten de inspanningen nodig voor 3 studiepunten!

10
Hoe studeer ik dit vak?
Anoniem: “Veel studenten leren uit een samenvatting en hebben de teksten zelf
nooit gelezen. Door de teksten al maar te lezen en hier in aan te duiden, merkte
ik dat het instuderen veel makkelijker ging. Hier had ik persoonlijk veel tijd mee
gewonnen.”
Anoniem: “Op tijd beginnen aan de basisthema's die zelf verwerkt moeten
worden; schema's maken om de leerstof overzichtelijk te maken; eventueel
samenwerken met enkele studenten”

11
The ‘Studiewijzer’ Challenge

12
The ‘Studiewijzer’ Challenge
Als we op Toledo zien dat 90% van de totale groep studenten
ingeschreven op Toledo de Studiewijzer heeft gelezen
EN
Indien 2 toevallig aangewezen studenten elke één vraag over de
studiewijzer in het volgende hoorcollege op 13 oktober correct kunnen
beantwoorden

Dan plaatsen we een examenvraag vanuit het

doorgaans moeilijkste Basisthema 2 op Toledo die
sowieso aan bod zal komen in het meerkeuze-examen
van januari
(weliswaar zonder oplossing)
13
 Introductie in de
psychodiagnostiek

Basisthema 1

14
College 1: Situering

6 oktober 2022
15
Overzicht College 1

1. Wat is psychodiagnostiek?
• Gangbare definities
• De psychologische test
2. Rol van diagnostiek in werkveld
3. Classificatie van psychologische testen

16
Cursusmateriaal College 1

slides + mondelinge toelichting = verplichte

cursusstof

17
 Wat is
psychodiagnostiek?

18
etymologie

«Psychodiagnostiek»

< Grieks:
• Ψυχή (“psychè”): 'ziel'
• Διά (“dia”): 'uiteen'
• Γνώσis (“gnosis”): 'kennis'

19
basisassumpties
mensen hebben herkenbare psychologische trekken of eigenschappen die
potentieel belangrijk zijn én waarin mensen individueel verschillen
 kunnen gekwantificeerd worden
 zekere mate van stabiliteit
 belangrijke link met effectief gedrag

Hogan (2015) 20
psychodiagnostiek

“systematisch beslissingsproces waarin verschillende theoretische en

empirische onderzoekslijnen samengebracht worden” - De Bruyn
(1988)

“individuele verschillen tussen mensen vaststellen om deze kennis toe

te passen op het enkele individu, de persoon ten dienste van zijn of
haar belang in persoonlijk of maatschappelijk opzicht” - De Zeeuw
(1983)

“op wetenschappelijk verantwoorde wijze verzamelen van informatie

omtrent de persoon en zijn omgeving met het oog op het nemen van
beslissingen” - Van Aarle (1990)

21
psychodiagnostiek

“systematisch beslissingsproces waarin verschillende theoretische en

empirische onderzoekslijnen samengebracht worden” - De Bruyn
(1988)

“individuele verschillen tussen mensen vaststellen om deze kennis toe te

passen op het enkele individu, de persoon ten dienste van zijn of haar
belang in persoonlijk of maatschappelijk opzicht” - De Zeeuw (1983)

“op wetenschappelijk verantwoorde wijze verzamelen van

informatie omtrent de persoon en zijn omgeving met het oog op
het nemen van beslissingen” - Van Aarle (1990)

22
psychodiagnostiek

“systematisch beslissingsproces waarin verschillende theoretische en

empirische onderzoekslijnen samengebracht worden” - De Bruyn
(1988)

“individuele verschillen tussen mensen vaststellen om deze kennis toe te

passen op het enkele individu, de persoon ten dienste van zijn of haar
belang in persoonlijk of maatschappelijk opzicht” - De Zeeuw (1983)

“op wetenschappelijk verantwoorde wijze verzamelen van informatie

omtrent de persoon en zijn omgeving met het oog op het nemen van
beslissingen” - Van Aarle (1990)

23
psychodiagnostiek
“proces van hulp bieden aan personen
met hun vragen en problemen
(informatieverzameling, begrijpen van
de informatie, integreren van de
informatie tot een oordeel en advies,
interventie om het probleem op te
lossen)” - Walsh & Betz (2001)
“wetenschappelijke discipline die
methoden ontwikkelt en toepast
om relevante kenmerken van
personen, groepen, situaties,
instituties en zelfs voorwerpen vast
te stellen, die vervolgens in een
oordeel geïntegreerd moeten
worden” - Jager & Petermann
(1999)
24
psychodiagnostiek
“proces van hulp bieden aan
personen met hun vragen en
problemen (informatieverzameling,
begrijpen van de informatie,
integreren van de informatie tot een
oordeel en advies, interventie om het
probleem op te lossen)” - Walsh &
Betz (2001)
“wetenschappelijke discipline die
methoden ontwikkelt en toepast om
relevante kenmerken van personen,
groepen, situaties, instituties en
zelfs voorwerpen vast te stellen, die
vervolgens in een oordeel
geïntegreerd moeten worden” - Jager
& Petermann (1999)
25
psychodiagnostiek

European Federation of Psychologists' Associations - Board of

Assessment:
• The Board agreed a definition of assessment as “a systematic method or
procedure for ascertaining the psychological characteristics of an individual
or group of individuals, or the performance of an individual or group of
individuals”.
• The Board emphasizes that it intends a broad view of ‘psychological
characteristics’

26
De psychologische test

assessment/PD

Ψ test
diag-
nose

27
De psychologische test

Definitie = ?
- niet zo makkelijk
- op vele manieren gebruikt
- vaak circulair

Binnen gedragswetenschappen toch 6 centrale elementen

(Hogan, 2015)

28
De psychologische test
6 definiërende kenmerken:
 soort proces of materiaal dat
 informatie oplevert over
 een steekproef van
 gedrag en cognitieve processen
 op systematische, gestandaardiseerde wijze
 resulterend in één of andere kwantifcatie

(Hogan, 2015)

29
De psychologische test
• Anastasi (1988):
• “A psychological test is the measurement of a sample of behavior
obtained under standardized conditions and that has established rules
for scoring or interpreting this sample”
• Drenth en Sijtsma (2005):
• Een psychologische test is “een systematisch onderzoek van gedrag met
behulp van speciaal geselecteerde vragen of opgaven, met de bedoeling
inzicht te krijgen in een psychologisch kenmerk van de betrokkene in
vergelijking met anderen”

30
Rol in werkveld?

31
Rol van diagnostiek in het
psychologisch/pedagogisch werkveld

32
Rol van diagnostiek in het
psychologisch/pedagogisch werkveld

33
Voorbeelden toepassingen

34
Rol van diagnostiek in het
psychologisch/pedagogisch werkveld
* Psychologencommissie
Klinisch psychologen
• …[schoolpsychologen]…Hun taken omhelzen onder andere: psychodiagnostiek
van cognitieve en gedragsmatige vaardigheden of beperkingen, zoals dyslexie
of ADHD…
• …Klinisch psychologen voeren uiteenlopende taken uit: diagnostisch
onderzoek, begeleiding of therapie, psychoeducatie, preventie, etc.

35
Rol van diagnostiek in het
psychologisch/pedagogisch werkveld

*Hoge GezondheidsRaad

36
Voorbeelden impact
Kan gaan van subtielere tot ernstigere
consequenties...
 een begaafd meisje dat cognitief onderschat werd door haar leerkracht mag
na een psychodiagnostisch proces dan toch naar de kangoeroeklas waar ze
eindelijk zichzelf kan zijn en voldoende wordt uitgedaagd
 een 25-jarige man die politieagent wil worden, wordt niet aangenomen
ondanks een indrukwekkend sollicitatiegesprek omdat een
persoonlijkheidstest laat zien dat hij impulsief is en moeilijk omkan met
autoriteit
 een 40-jarige vrouw die recent een depressie heeft doorgemaakt, vertelt bij
de psycholoog dat ze heel gefrustreerd is nu ze beseft dat ze in het verleden
een verkeerde studie- en carrièrekeuze (in het financiële domein) heeft
gemaakt na testing door het toenmalige PMS. Ze twijfelt of ze zich nu nog
kan herscholen tot kinderverzorgster.

oa. Gregory (2015)

37
Classificatie

38
Classificatie van testen

Verschillende indelingen!

zie oa. Drenth & Sijtsma (2005)

39
Classificatie van testen

Verschillende indelingen!

1) volgens instructie & afname

40
Individuele vs. groepstesten

Voordelen/nadelen??

41
 Snelheidstest vs. niveautest

Snelheidstest Niveautest
peilt naar snelheid waarmee peilt naar het prestatieniveau
de onderzochte kan werken dat de onderzochte behaalt

maat = aantal opgaven dat maat = aantal correct

onderzochte kan voltooien opgeloste opgaven
binnen bepaalde tijd

42
Classificatie van testen

Verschillende indelingen!

2) volgens aard van de vragen

43
Cultuurvrij of niet?

Bijv. Raven
Progressive Matrices

44
Directe versus indirecte testen

versus

45
Testen met vrije antwoorden
versus keuzeantwoorden

Test met vrije antwoorden Test met keuze-antwoorden

test waarbij de onderzochte zelf test waarbij de onderzochte

het antwoord moet bedenken verzocht wordt een keuze te
en formuleren maken uit vooraf door de
testconstructeur geformuleerde
antwoordmogelijkheden
Open vragen Gesloten vragen
Ongecodeerde vragen Geprecodeerde vragen

46
Classificatie van testen

Verschillende indelingen!

3) vanuit onderzoek naar individuele verschillen

47
Onderzoek naar individuele verschillen:
4 soorten data
4 soorten bronnen/soorten gegevens voor informatie over verschillen
tussen/binnen mensen (Kuppens, 2021):
1. S-data: Self reported
2. O-data: Observer reported
3. T-data: testgegevens
4. L-data: levensgegevens

48
Onderzoek naar individuele verschillen:
4 soorten data
4 soorten bronnen/soorten gegevens voor informatie over verschillen
tussen/binnen mensen (Kuppens, 2021):
1. S-data: Self reported
2. O-data: Observer reported
3. T-data: testgegevens
4. L-data: levensgegevens

49
Classificatie van testen

Verschillende indelingen!

4) volgens testgedrag

50
Indeling volgens testgedrag

2 soorten
1. testen voor prestatieniveau
• van de onderzochte persoon wordt een maximale prestatie
gevraagd
• duidelijke norm voor wat ‘goed’ is en wat ‘fout’
• meting van intelligentie, cognitieve capaciteiten, kennis, inzicht,…
2. testen voor gedragswijze
• focus op hoe iemand iets doet of op welke manier zijn prestatie of
reactie plaatsvindt
• geen vooraf gekende ‘goed/fout’-sleutel
• meting van persoonlijkheidstrekken, voorkeuren, houdingen,…

51
3 soorten niveautesten (~T-data)

1. Algemene niveautesten > Testen peilend naar

algemene vaardigheden, zoals algemene
intelligentie

52
algemene niveautesten

Bijv. WISC-5/CoVaT-CHC/RAKIT-2/…

53
3 soorten niveautesten

1. Algemene niveautesten > Testen peilend naar

algemene vaardigheden, zoals algemene
intelligentie
2. Speciale niveautesten > Testen peilend naar meer
specifieke vaardigheden, zoals logisch redeneren,
aandacht & EF, geheugen, kleurenblindheid, of
andere vaardigheden nodig in een bepaalde
prestatiecontext

54
Speciale niveautesten

55
3 soorten niveautesten

1. Algemene niveautesten > Testen peilend naar algemene

vaardigheden, zoals algemene intelligentie
2. Speciale niveautesten > Testen peilend naar specifieke
vaardigheden
3. Vorderingentesten > Testen peilend naar in hoeverre de cliënt
het doel van een opleiding bereikt heeft:
schoolvorderingentest (‘achievement test’) vs. vaardigheidstest
(‘proficiency test’)

56
Tests voor gedragswijze

4 categorieën
1. Observatiemethoden
2. Somatofysiologische methoden
3. Zelfbeoordelingen
4. Projectieve technieken

57
1. Observatiemethoden (~O-data)
• Beoordelaar observeert de cliënt (individueel of in groep)
• Getrainde beoordelaars vs. gekenden
• Real life vs. testlocatie

• Aanvangsgegevens zijn al het resultaat van een

informatieverwerkingsproces

58
Illustratie: Assessment center
Stel bijvoorbeeld dat je een verkoopsleider zoekt. Dan
kunnen individuele opdrachten er zo uitzien:
 De kandidaat moet een presentatie verzorgen voor de directie over de
aankoop van een softwaresysteem. Hij moet kiezen tussen drie
softwaresystemen en vervolgens zijn keuze funderen. (presentatie)
 De kandidaat moet een functioneringsgesprek voeren met een jonge
verkoper, waarover de klanten de laatste tijd klachten hebben. Hij moet
peilen naar de oorzaken van het minder presteren en samen met hem een
oplossing vinden. (gesprekssimulatie)
 De kandidaat moet een bakje met post (klachtbrieven, uitnodigingen,…)
ordenen en de juiste prioriteiten stellen. Hij merkt bijvoorbeeld dat de
eigenaar van het postbakje drie afspraken tegelijk heeft: met de juf van zijn
dochtertje, met zijn collega, met een potentiële grote klant. Aan hem om te
beslissen welke afspraak voorrang heeft. (postbakoefening)

59
Illustratie: Assessment center
• Stel bijvoorbeeld dat je een verkoopsleider zoekt. Dan kan een
groepsopdracht er zo uitzien:
• De kandidaat moet met de andere sollicitanten een vergadering voeren
over de verdeling van een extra budget. Het is de bedoeling dat hij
zoveel mogelijk geld binnenrijft. (groepsdiscussie)

60
2. Somatofysiologische methoden
• Psychologische kenmerken wordt afgeleid uit meting van
lichamelijke kenmerken of processen
• 2 soorten
*Morfologische methoden (vooral historisch belang)
bijv. fysiognomiek, zoölogische methode, frenologie,...
*Fysiologische methoden
bijv. EEG, hersenscans, huidgeleiding,...

61
3. Zelfbeoordelingen (~ S-data)

persoon rapporteert over zichzelf

>> kan op vele verschillende manieren:
oa. klassieke meerkeuze vragenlijsten

62
Zelfbeoordelingen

persoon rapporteert over zichzelf

>> kan op vele verschillende manieren:
oa. klassieke meerkeuze vragenlijsten

AJ 21-22: alle starters aan KU Leuven > LASSI-3

63
Zelfbeoordelingen

Maar... ook andere soorten metingen, naast klassieke

vragenlijsten
 Osgood schalen / semantic differential scale
 Q-technique / Q-sort

64
65
Q-sort

66
Zelfbeoordelingen

Maar... ook andere soorten metingen, naast klassieke

vragenlijsten
 Osgood schalen / semantic differential scale
 Q-technique / Q-sort
 Gecontextualiseerde vragenlijsten/vignetten

67
Zelfbeoordelingen

Maar... ook andere soorten metingen, naast klassieke

vragenlijsten
 Osgood schalen / semantic differential scale
 Q-technique / Q-sort
 Gecontextualiseerde vragenlijsten/vignetten
 Via herhaalde metingen, bijv. dagboeken of
Experience Sampling onderzoek

68
m-Path (ontwikkeld binnen PPW)

https://m-path.io/landing/ 69
 Bron: Merijn Mestdagh

1) Behandelaar creëert 2) Client ontvangt 3) Behandelaar

vragenlijst/instructielijst vragenlijst/instructielijst analyseert antwoorden

70
4. Verschillende types projectieve
technieken (S-data)
• Perceptietests (bijv. Rorschach)

71
Verschillende types projectieve
technieken
• Perceptietests (bijv. Rorschach)
• Interpretatietests (bijv. Thematic Apperception Test)

72
Verschillende types projectieve
technieken
• Perceptietests (bijv. Rorschach)
• Interpretatietests (bijv. Thematic Apperception Test)
• Expressietests (bijv. Boomtest)

73
Verschillende types projectieve
technieken
• Perceptietests (bijv. Rorschach)
• Interpretatietests (bijv. Thematic Apperception Test)
• Expressietests (bijv. Boomtest)
• Constructietests (bijv. Wereldspel)

74
Verschillende types projectieve
technieken
• Perceptietests (bijv. Rorschach)
• Interpretatietests (bijv. Thematic Apperception Test)
• Expressietests (bijv. Boomtest)
• Constructietests (bijv. Wereldspel)
• Vrije associatietests (bijv. Zinaanvultest)

bv. “ik raak soms in de problemen door...”

75
Verschillende types projectieve
technieken
• Perceptietests (bijv. Rorschach)
• Interpretatietests (bijv. Thematic Apperception Test)
• Expressietests (bijv. Boomtest)
• Constructietests (bijv. Wereldspel)
• Vrije associatietests (bijv. Zinaanvultest)
• Keuzetests (bijv. Szondi)

76
Classificatie van testen

Verschillende indelingen!

5) volgens inhoud

77
78