Tarihsel Süreçte Gürcistan

Oldukça eski ve köklü bir tarihi geçmişe sahip Gürcülerin, bulundukları coğrafyaya M.Ö. 7.
yüzyılda Mezopotamya’dan geldikleri tahmin edilmektedir. Tarihteki ilk Gürcü Devleti M.Ö. 4.
yüzyılın sonlarına doğru kurulmuştur. M.Ö. 1. yüzyılda Romalılar tarafından işgal edilen Gürcüler,
M.S. 4. yüzyılda Hıristiyanlık dini ile tanışmıştır. İslamiyet’in yayılmaya başladığı 7. yüzyılda Arap
hakimiyeti altına girmiş ve 9. Yüzyıla kadar Arap hakimiyeti altında kalmıştır. Gürcistan 11.
yüzyılda Türk kavimlerin ön Asya’ya göç etmeye başlaması sonucunda Türk istilasına uğramıştır.
Ondokuzuncu yüzyılda Rusya’ya bağlanan Gürcistan, kısa bir bağımsızlık döneminin (1918-1920)
ardından 1921’de Gürcüstan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adını aldı. Sovyetler Birliğinin dağıl-
masının ardından 1991 yılında bağımsız bir cumhuriyet oldu.

Gürcistan’da yaşayan halk kendilerini Kartvelebi olarak tanımlarken, yaşadıkları ülkeyi

Sakartvelo, konuştukları dili ise Kartuli olarak tanımlamaktadır. Gürcülerin kendilerini bu şekilde
tanımlamalarının temelinde, kökenlerini incile ve dini mitolojiye dayandırma düşüncesi yatmaktadır
( Grigoriantz, 1999: 21). Gürcistan‟ın demografik yapısı incelendiğinde, nüfusun yaklaşık
%83,8‟ini Gürcüler ve alt gurupları Lazlar, Megreller, Svanlar oluşturmaktadır. Gürcülerden sonra
en büyük etnik gruplar %6,5 Azeriler, %5,7 Ermeniler, %1,5 ise Ruslar, Abhazlar ve Osetler yer al-
maktadır. Gürcistan; ‘kuzeyden Rusya Federasyonu, doğudan Çeçenistan, İngusetya, Kuzey Osetya,
Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkez Özerk Cumhuriyetleri, güneyden Ermenistan güneydoğudan
Azerbaycan, güneybatıdan Türkiye ve batıdan ise Karadeniz’ tarafından çevrelenmektedir (Esen,
2011: 2). 69,700 kilometrekare yüzolçümü ve 4.4 milyon nüfusa sahip Gürcistan’ın nüfusunun
büyük çoğunluğu Ortodoks Hıristiyandır. Nüfusun %81,9’u Gürcistan Ortodoks kilisesine bağlıdır.
Hıristiyanlardan başka ülkede %9,9 oranında Müslümanlar, %3,9 Ermeni Apostolikler, %2 Rus
Ortodokslar, %0,8 Katolikler vb. azınlık grupları bulunmaktadır (DTM Gürcistan Ülke Raporu,
2012: 7).

Etnik Gruplar
 Aşağıdaki haritadan da görülebileceği gibi (Şekil 1.) Gürcistan’da etnik grupların sayısı
oldukça fazladır. Kevsurlar, Tuşlar, Pşavlar, Mokevler, Mtiullar, Kaketianlar, Kartlianlar ve

Meskler gibi bir çok bölge ve grup söz konusudur.

Doğu Gürcistan’daki etnik gruplar dağlık, plato ve güney batıda yaşayanlar olarak üç kate-
goriye ayrılırlar. Kuzey doğu dağlık bölgelerde Kevsurlar, Tuşlar, Pşavler, Mokevler ve Mtiullar,
merkezdeki platolarda yaşayan Kaketianlar, Kartlianlar, ve son olarak güney batıda yaşayan
Meskler olarak kategorize edilirler. Genellikle etnografik araştırmalarda Gürcüler, Kevsur, Tuş ve
Pşavları bir alt grup olarak tek sınıfta toplarlar. Batı Gürcistanda ise Svaneti ve Raca’lar dağlık böl-
gelerde, Imereti, Gruia, Samegrelo ve Acara’lar ise ovalık bölgede yaşayanlar olarak iki kategoride
değerlendirilir.

Şekil 1. Gürcistandaki etnik gruplar

Kevsurlar

Şehir yaşamından tamamen uzakta izole bir halde Kafkas dağlarının kıyısında yaşayan Kev-
surların şarkıları genellikle tekseslidir. Panduri denilen üç telli lavta eşliğinde seslendirilir. Ritüel
ağıtları Kevsur geleneksel müziğinde önemli bir yer tutar.

Tuşlar

Tuşların’da müziği Kevsurlar gibi Kafkasya halk şarkı pratikleri ile paralellik gösteririr.
Genellikle iki sesli olmakla birlikte ana ezginin sahibi bit solist ve drone korosu ile müzik icra
edilir. Drone genelde birinci derece başlar, yedinci dereceye gider ve tekrar birinci dereceye döner.
(I-VII-I) Ezgi hattının inici olması ve ana temanın başkanması Tuş şarkılarının en tipik özellikl-
lerindendir.

Mokev ve Mtiul’lar

İki grup da gerek kültürel gerekse ekonomik olarak 200 yıldan daha eski olan bir dağ yolun-
dan (TransKafkasya-Rusya) faydalanmıştır. Müziksel bakımdan çok fazla ortak özellikleri vardır.
İki ya da üç sesli şarkılar görülür, Mokevlerin şarkı tipleri çalışma, ritüel ve gündelik yaşam
şarkıları, aşk şarkıları, tarih-
sel ve kahra- manlık
şarkıları ile dans
şarkılarından oluşur. Ritüel
şarkıları Mtiullar için
oldukça önem- lidir ve genel-
likle bu tip ritüel
şarkılarında süslemelere
oldukça yer verilir. Bun-
ların başında ‘Jvaris Tsi-
nasa’ (Çar- mıhtan Önce)
gelir. (Şekil 2.)
 Şekil 2. Çarmıhtan Önce

Megreller

Çoğunlukla üç sesli müziksel pratikleri olan Megreller, genellikle yükses bir ses ve vurgusal ifade
ile şarkı söylerler. Metinlerin baskın rol oynadığı görülmezken daha çok ‘o’, ‘okho’ , ’oyda’,
’orira’, ‘dela’ ya da ‘abadela şeklindeki haykırmalar metnin yerini alır.

Çoksesli Müzik ve İşlevi

Polifonik şarkı söyleme geleneğinin görüldüğü Avrupadan farklı olarak Gürcistan’ın hemen
hemen tamamında çoksesli şarkı söyleme görülür ve hala devam etmektedir. Monofonik şarkı
söylemenin çok nadir görüldüğü ve bunların genelde sadece tarlada çalışırken, yalnız gezerken, ya
da bir bebeği uyuturken uygulandığı görülür. Bir ortamda müzik yapmak isteyen iki kişi var ise
şarkı söyleme pratiği hemen çoksesli bir hal alır ya da en kötü ihtimalle antifonal (karşılıklı şarkı
söyleme) yapılır.

Doğu Gürcistan’da drone (süreğen) bas çok yaygındır. Drone bas varsa iki solist antifonal
şekilde seslendirme yapar. Dört sesli partilerde bazen iki bas partisi olduğu da görülür. Kadın ve
erkek şarkıları konuları ve işlevleri bakımından ayrılır. Kadınlar genellikle ninnileri, ağıtları, ritüel
şarkılarının seslendirirken erkekler ise daha çok kahramanlık savaş ve belirli bazı dinsel müzikleri
seslendirir. Tarımlar genellikle basit zamanlı olup batıda iki zamanlı doğuda ise üç zamanlı tartım
görülür. Seslendirmede tiz partileri genellikle solist, bas partileri de koro söyler.
 Hemen hemen her etnik grubu kendine özgü bir çokseslilik biçim bulunur. Halk şarkılarında
kadın erkek karışık söyleme pek görülmezken, aile ve sofra şarkılarında ise yetenekleri doğrul-
tusunda uzmanlık olmadan herkes istediği partiyi yaş cinsiyet gözetmeksizin alabilir.

Şekil 3. Batı Gürcistan çalışma şarkısı. Ritmik

drone özelliği ile dikkat çekmektedir.

Aşağıda
örneği görülen (Şekil 4.) bir diğer şarkı İmereti bölgesine ait Sakhumoro. Çallışma şarkılarından
görülen ritmik drone yapısının görüldüğü bu bölge şarkıları genellikle metin ağırlıklıdır. Melodinin
defalarca farklı metinlerle tekrarlandığı bu şarkıda özellikle dörtlü ve beşli aralıkların olması dikkat
çekmektedir.
 Şekil 4. Sakhumoro. İmereti Bölgesi

Kakhetianlar’ın yaşadığı Kakheti bölgesi Gürcistanın doğu kesiminde yer alır. Kuzeyinde
Tuşeti bölgesi ve Kafkas Dağları, güneyinde ve doğusunda Azerbaycan, batısında ise Kartli bölgesi
yer alır. Bölgede seslendirilen şarkılar genellikle dramatik bir şekilde motive olan savaşçı askerlerin
şarkılarıdır. Karakter-
istik özelliği bizans
ayinlerinde kullanılan
klasik batı sanat
müziği poli- fonisine
benzemesi ve basit poli-
foniye eşlik ede bir
statik drone olmasıdır.
.
 Şekil 5. Mravalzhamier. Kakhetian Şarkısı.

Gürcü polifonisinin en önemli özelliklerinden biri olan ‘krimanchuli’ terimi ilk olarak et-
nomüzikolog Pilimon Koridze tarafından yayımlanan bir yazıda ele alındı. ‘Krini’ kelimesi, bir
kadının yükses ses tonunu vurgulamaktadır. Bir falsetto tipi olan ve batı Gürcistanda Guria böl-
gesinde sıklıkla uygulanan bu teknik alp dağlarında uygulanan alp yodeli ile sıklıkla kıyaslanmak-
tadır. Nefes tutma yeteneğine bağlı olarak melodik figürler ve atlamalar yaratan bir gırtlak sesi kul-
lanılır.
Gürcüler tarafından kuşların şarkı söylemesi diye anlandırılmasının nedeni Gürcü halkı için
insan bilincinde üretilen ilk taklit sesin kuş sesi olduğuna inanmalarıdır. Çok uzak vadiler arasında
kişilerin iletişime geçmek için kullandığı düşünülen bu tekniğin en önemli özelliği, beşli ve üçlü at-
lamaları kullanarak yediliye inip bunu defalarca tekrarlamasıdır. Ur-va-ho, ir-va-ho, ri-a- ho gibi
heceler ile
uygu- lanan
bu

teknikte en belir-
leyici özellikle ezginin sürekli ve sadece aşağıya doğru hareket etmesi, asla yukarıya doğru yapıl-
mamasıdır. Avusturya Tirol ve Orta Afrika Pigmelerinde de görülen bu pratik Gürcistan’ın Ab-
hazya ve Svaneti bölgelerinde görülmez (Şekil 6.).
Şekil 6. Krimanchuli olarak bilinen teknik ile yapılan
bir polifoni örneği