DALFIL FINALS
Wika
● wikang binibigkas ng isang tao ay naglalahad
ng pagkakakilanlan ng kanyang pinagmulan.
● Ito rin ay nagsilbing daan para
magkaintindihan at magkaunawaan ang mga
mamamayan sa isang bansa.
Wika
● ay mahalaga at kinakailangan ng isang bansa
maging ng tao sapagkat ito ang ginagamit sa
pakikipagkomunikasyon, pakikipag-ugnayan,
at pakikipagtalastasan ng bawat
mamamayan.
● Ito ay talagang napakahalaga dahil kung wala
ito, ang ekonomiya ay hindi lalago o uunlad
kung ang mga tao ay hindi nagkakaisa o
nagkakaintindihan.
EDWARD SAPIR
“Ang wika ay isang likas at makataong pamamaraan
ng paghahatid ng mga kaisipan, damdamin at
mithiin.”
CAROL (1964)
“Ang wika ay isang sistema ng mga sagisag na
binubuo at tinatanggap ng lipunan.”
HALIMBAWA NG MGA PAGBABAGO SA WIKA
1. PAGKAKAROON NG MAS MARAMING BARAYTI
NG WIKA
➢ Kung hindi pagaaralan ay hindi maalaman na may
bagong bahagi na pala ng bagong wika.
2. PAG-USBONG NG TEKNOLOHIYA
➢ Naging sanhi ng pagkalimot sa pangunahing
kaalaman kagaya ng wastong paggamit ng salita at
ang kahalagahan ng pagtangkilik sa ating sariling
wika; ang wikang Filipino.
BARAYTI NG WIKA
ay dulot ng pagkakaiba ng antas ng edukasyon,
hanapbuhay o trabaho, henerasyon ng pagkabuhay o
edad, pamumuhay sa lipunang kinabibilangan, at
maging lokasyon o heograpiya ng isang lugar.
IDYOLEK
● bawat indibidwal ay may sariling estilo ng
pamamahayag at pananalita na naiiba sa
bawat isa.
● Gaya ng pagkakaroon ng personal na
paggamit ng wika na nagsisilbing
simbolismo o tatak ng kanilang pagkatao.
● Ito ay ang salitang namumukod tangi at
yunik.
– May tatak o laging sinasabi na naging tatak mo na
ng pagkatao
– Malimit na sabihin ng isang tao.
MGA HALIMBAWA
■ “Magandang Gabi, Bayan!” ni Noli de Castro
■ “Hindi ka namin tatantanan!” ni Mike Enriquez
■ “Ito ang iyong Igan.” ni Arnold Clavio
■ “Hoy, gising!” ni Ted Failon
■ “Ang buhay ay weather weather lang.” ni Kim
Atienza
■ “I shall return” ni Douglas MacArthur
II. DAYALEK
● Ito ay barayti ng wika na nalilikha ng
dimensiyong heograpiko.
● Ito ang salitang gamit ng mga tao ayon sa
partikular na rehiyon o lalawigan na kanilang
kinabibilangan.
● Tayo ay may iba’t ibang uri ng wikang
panrehiyon na kung tawagin ay wikain o
dayalekto.
MGA HALIMBAWA
■ Tagalog = Bakit?
■ Batangas = Bakit ga?
■ Ilocos = Bakit ngay?
■ Pangasinan = Bakit ei?
III. SOSYOLEK
● Ito ay pansamantalang barayti lamang. Ito ay
uri ng wika na ginagamit ng isang partikular
na grupo.
● Ang mga salitang ito ay may kinalaman sa
katayuang sosyo-ekonomiko at kasarian ng
indibidwal na gumagamit ng mga naturang
salita.
MGA HALIMBAWA
■ “Repapips, ala na ako datung eh.” (Pare, wala na
akong pera)
■ “Oh my God! It’s so mainit naman dito.” (Naku,
ang init naman dito!)
■ “Wa facelak girlash mo.” (Walang mukha o itsura
ang gelpren moo kaya ay pangit ng gelpren mo)
■ “Sige ka, jujumbagin kita!” (sige ka, bubugbugin
kita!)
■ “May amats na ako ‘tol.” (may tama na ako
kaibigan/kapatid o kaya ay lasing na ako
kaibigan/kapatid)
■ GAY LINGGO
Ang wika ng mga gay na kabilang sa LGBTQIA++
Community. Ginamit nila ito upang mapanatili ang
kanilang pagkakakilanlan kaya binago nila ang tunog
o kahulugan ng salita.
■ KONYO
Ito ay isang baryant ng Taglish o salitang Ingles na
hinahalo sa Filipino kaya nagkakaroon ng code
switching.
■ WIKANG BALBAL O KALYE
Ito ay di- pamantayang paggamit ng mga salita sa
isang wika ng isang partikular na grupo ng lipunan.
■ JEJEMON
Usong-usong wika mula sa pag-tetext. Kakaiba ang
istilo ng pagsusulat ng mga salitang ang kayarian ay
kakaiba.
IV. EKOLEK
● Ito ay tumutukoy sa mga salita at wikang
ginagamit sa loob ng tahanan.
● Ito rin ay ang ginagamit sa pakikipag-usap
araw-araw.
MGA HALIMBAWA
■ Silid tulugan o pahingahan – kuwarto
■ Pamingganan – lalagyan ng plato
■ Pappy – ama/tatay
■ Mumsy – nanay/ina
■ Palikuran – banyo o kubeta
V. ETNOLEK
● Mayroon namang mga salitang likas at
naging pagkakakilanlan na ng mga pangkat
etniko sa bansa.
● Ang tawag sa Barayting nabuo nila ay
etnolek. Batay ito sa mga etnolinggwistikong
pangkat sa Pilipinas.
MGA HALIMBAWA
■ Vakuul – tumutukoy sa mga gamit ng mga ivatan
na pantakip sa kanilang ulo tuwing panahon ng
tag-init at tag-ulan
■ Bulanim – salitang naglalarawan sa pagkahugis
buo ng buwan
■ Laylaydek Sika – Salitang “iniirog kita” ng mga
grupo ng Kankanaey ng Mountain Province
■ Palangga – iniirog, sinisinta, minamahal
VI. CREOLE
● Ito ay ang pinaghalo-halong salita ng
indibidwal, mula sa magkaibang lugar
hanggang sa naging personal na wika.
● Halimbawa rito ay pinaghalong salita ng
Tagalog at Espanyol (ang Chavacano),
halong African at Espanyol (ang Palenquero),
at ang halong Portuguese at Espanyol (ang
Annobonese).
MGA HALIMBAWA
■ Mi nombre – Ang pangalan ko...
■ Di donde lugar to? – Taga saan ka?
■ Buenas dias! – Magandang umaga!
■ Buenas tardes! – Magandang hapon!
■ Buenas noches! – Magandang gabi!
VII. PIDGIN
● Ito ay barayti ng wika na walang pormal na
estraktura.
● Ito ay binansagang “nobody’s native
language” ng mga dayuhan.
● Ito ay ginagamit ng dalawang indibidwal na
nag-uusap na may dalawa ring magkaibang
wika. Sila ay walang komong wikang
ginagamit.
● Umaasa lamang sila sa mga “make-shift” na
salita o mga pansamantalang wika lamang.
MGA HALIMBAWA
■ Ako kita ganda babae. (Nakakita ako ng
magandang babae.)
■ Kayo bili alak akin. (Kayo na ang bumili ng alak
para sa akin.)
■ Ako tinda damit maganda. (Ang panindang damit
ay maganda.)
■ Suki ikaw bili akin ako bigay diskawnt. (Suki, bumili
ka na ng paninda ko. Bibigyan kita ng diskawnt.)
■ Ikaw aral mabuti para ikaw kuha taas grado.
(Mag-aral ka ng mabuti upang mataas ang iyong
grado.)
VIII. REGISTER
● Ito ay barayti ng wikang espisyalisadong
ginagamit ng isang partikular na domeyn.
● May isang salita o termino na nababago ang
kahulugan ayon sa larangan o disiplinang
paggagamitan nito.
✓ Parehas ang salita (bigkas at baybay)
✓ Magkaiba ng kahulugan
Aralin 6: PAGSASALIN NG PILING TEKSTONG
MAKABULUHAN SA DALUMAT NG/SA FILIPINO
Marami sa mga tagapagsalin noong araw ang
naniwala na wasto ang kanilang salin kapag nailipat
nila sa wikang pinagsasalin ang sukat at tugma kung
tula ang isinasalin o kaya'y ang balangkas ng mga
pangungusap kung prosa naman ang isinasalin.
Sa makabagong kahulugan ng pagsasalin, kung
pinagtutuunang pansin man ang porma ay
pangalawa lamang sa mensahe ng tekstong
isinasalin. Alam natin na bawat wika ay may
kani-kaniyang kakayahan, may kani-kaniyang
sistema ng pagbubuo at pagsusunud-sunod ng mga
salita upang magpahayag ng isang kaisipan.
PAGSASALIN/ PAGSASALING-WIKA
- isang proseso kung saan ang isang pahayag,
pasalita man o pasulat, ay nagaganap sa
isang wika at ipinapalagay na may katulad
ding kahulugan sa isang dati nang umiiral na
pahayag sa ibang wika.
- muling paglalahad sa pinagsasalinang wika
ng pinakamalapit na natural na katumbas ng
orihinal ang mensaheng isinasaad ng wika,
una’y batay sa kahulugan, at ikalawa’y batay
sa istilo.
- paglilipat sa pinagsasalinang wika ng
pinakamalapit na katumbas sa diwa at estilo
na nasa wikang isinasalin.
THEODORE SAVORY (1968)
Nagagawa ang pagsasalin sa pamamagitan ng
pagtutumbas sa kaisipang nasa likod ng mga
pahayag na berbal.
GREGORRY RABASA
Hindi kailanman mapapantayan ng salin ang orihinal.
SANTIAGO (2003)
Ang pagsasaling-wika ay ang paglilipat sa
pinagsalinang wika ng pinakamalapit na katumbas na
diwa at estilong nasa wikang isasalin. Ang isasalin ay
ang diwa ng talata at hindi ang bawat salita na
bumubuo rito.
MGA PARAAN NG PAGSASALIN AYON KAY JOHN
DRYDEN
I. METAPHRASE
Ito ang literal na paglilipat ng isang awtor ang salita
sa salita at linya sa linya tungo sa ibang wika.
II. PARAPHRASE
Ito ang pagsasalin sa kahulugan ng sinabi ng awtor
ngunit sa paraang nababago at nadadagdagan ang
kanyang wika.
III. IMITASYON
Ito ang ganap na kalayaang lumihis sa salita at
kahulugan ng awtor kaya nagdudulot lamang ng
pangkalahatang pahiwatig mula sa orihinal.
MGA KATANGIAN NA DAPAT TAGLAYIN NG ISANG
TAGAPAGSALIN
Imposibleng maisalin nang ganap sa ibang wika ang
diwang sinulat ng awtor sa isang wika sapagkat
naisin man at hindi ng tagasalin ay tiyak na may
mawawala, mababago, o madaragdag sa orihinal na
diwa ng kanyang isinasalin. Isipin na lang na ang
manunulat ay malaya, samantalang sa pagsasalin,ang
tagapagsalin ay ‘nakatali’ o ‘nakagapos’ sa orihinal na
ideya ng manunulat - walang kalayaan.
MGA KATANGIANG DAPAT TAGLAYIN NG ISANG
TAGAPAGSALIN AYON KINA NIDA AT SAVORY
1. Sapat na kaalaman sa gramatika ng dalawang
wikang kasangkot sa pagsasalin.
2. Sapat na kakayahan sa pampanitikang paraan ng
pagpapahayag.
3. Sapat na kaalaman sa paksang isasalin.
4. Sapat na kaalaman sa kultura ng dalawang
bansang kaugnay sa pagsasalin.
5. Sapat na kaalaman sa dalawang wikang kasangkot.
MGA KATANGIAN NG ISANG MAHUSAY NA SALIN
Kailangan na katulad na katulad ng orihinal ang diwa,
ang estilo at paraan ng pagsulat at taglay ang
“luwag” at “dulas” ng pananalitang tulad ng sa
orihinal, upang hangga’t maari aymagparaang
orihinal. (Santiago, 1976).
Kailangang matagumpay rin na matamo ang layuning
maipahatid ito sa kinauukulang target. (Nida, 1976).
Kailangan na kumakatawan ito sa orihinal nang hindi
nilalapastangan ang wikang kinasalinan. (Medina,
1988)
Kailangang meaning based na nangangahulugang
dapat itong magpahayag ng wastong kahulugan o
diwa ng orihinal sa tunay na porma ng pokus ng
wika. (Lacson, 1984)
Kailangang may sensibilidad, naipahahayag ang
nilalaman at paraan ng orihinal, may natural at
madulas na ekspresyon at tumutugon sa pagtanggap
na tulad ng orihinal. (Nida, 1964)
LAYUNIN NG PAGSASALIN
(Virgilio Almario)
May dalawang maituturing na pangkalahatang
layunin sa pagsasalin: Imitasyon at Reproduksyon
TAGASALIN
Dalawang wika ang dalawang pagkadalubhasaan ng
tagasalin sa ordinaryong sitwasyon.
➔ Simulaing Lengguwahe (SL) o ang wika ng
isinaling akda.
➔ Tunguhang Lenguwahe (TL) o ang wikang
pinagsasalihan ng akda.
IMITASYON
Imitasyon o panggagaya – paghahanap ng katumbas
na salita para sa Simulaing Lengguwahe hanggang sa
pagsisikap na gayahin ang anyo at himig ng orihinal
na akda. Hindi ito paggawa ng huwad, sa halip, ito
ang pagsisikap na matularan ang isang huwaran. May
layuning maging matapat ang imitasyon sa orihinal.
REPRODUKSYON
Reproduksyon o muling pagbuo – maaari itong
umabot sa paglalapat ng wikang higit na
maiintindihan ng mambabasa ang salin o sa isang
anyong ipinalalagay na mas ninanais na basahin ng
madla.
PROSESO NG PAGSASALING-WIKA
Maraming sinusunod na mga paraan ng
pagsasaling-wika. Ito ay nababatay sa pagpapasiya
ng tagasalin na ibinabatay naman niya sa kanyang
mga layunin at pangangailangan. Narito ang maaring
sunding pamamaraan:
1. PAGTUTUMBAS
● Sa prosesong ito ay inihahanap ng katapat na
salita/pahayag sa isinasaling wika.
● Angkop na angkop ang pagtutumbas na ito
sa mga pagkakataong ang pagsasalin ay
nangangailangan lamang ng isa-sa-isang
tapatan.
● Samakatuwid, ang pangalan sa isang kapwa
pangalan, pandiwa sa kapwa pandiwa,
pang-uri sa kapwa pang-uri, at iba pa.
● Ang pamamaraang ito ay may eksempsyon.
May mga pagkakataong hindi lamang salita
kundi parirala o pangungusap ang isinasalin.
HALIMBAWA:
FILIPINO INGLES
father
■ ama
contribution
■ ambag
widow
■ biyuda
copy
■ kopyahin
authorize
■ pahintulutan
shouted
■ sumigaw nang malakas
loudly
2. PANGHIHIRAM
● Ang panghihiram ay isa sa mga simulaing
karaniwang sinusunod sa pagsasaling-wika.
Likas ito sa mga Pilipino mula pa nang
pumasok sa katutubong wika ang Espanyol.
● Maraming mga salita o katawagang banyaga
ang malayang nakapasok sa katutubong wika
dahil sa mga katawagan o salitang yaon ay
wala sa angking bokabularyo nito.
HALIMBAWA:
Mula sa Espanyol Mula sa Ingles
■ kusina donya Imprenta ■ dyip kompyuterimporm
■ kuwelyo kubyerta senyor
3. PAGSASALING PA-IDYOMATIKO
● Kabilang dito ang mga ekspresyong
nagkaroon ng partikular na kahulugan dahil
sa paniniwala, saloobin at kaugalian ng isang
lahi.
● Gayundin ang mga ekspresyong nagkaroon
ng pagbabago sa kahulugan dahil sa
pag-iiba ng pang-angkop o preposition na
ginagamit (gaya ng sa Ingles).
HALIMBAWA:
INGLES FILIPINO
■ have a hand magkaroon ng kinalaman
■ dress to kill bihis na bihis
■ give a hand tumulong
4. ADAPSYON
● Ito ay ang pagtanggap ng mga salitang
isasalin nang tuwiran at walang pagbabago
sa baybay, kundi man bilang kakabit ng mga
katutubong panlapi.
● Gagamitin ito sa mga pagkakataong
kailangang-kailangan at hindi maiiwasan.
Sagisag na Pang-Agham
Fe (iron) bakal
H20 (water) tubig
HCL (muriatic muriatic
acid) acid
ANG PAPEL NG PAGSASALIN SA PAGDADALUMAT
Ang gawaing pagsasalin ay ang paglilipat ng ideya,
kaisipan, at mga salita mula sa isang wika patungo sa
isa pang wika na hindi nawawala ang kahulugan ng
orihinal. Ito ay isang masalimuot na gawain. Hindi
man eksperto ang isang tao sa pagsasalin ay
magagawa niya ito kung isasapuso ang gawain.
Minsan ay lumilihis ang mga salita subalit ang diwa
ay naroon pa rin.
Katulad ng kultura at kasaysayan, ang pagsasalin at
pagdadalumat ay magkapatid. Hindi maisasalin ang
isang pahayag kung hindi ito susuriing mabuti. Sa
pagdadalumat ay kailangan ang masusing pagsusuri
sa isang pahayag upang lubos itong maunawaan.
Maging ang pagkakaroon ng malawak na
imahinasyon ay makakatulong din. Samakatuwid, ang
pagsasalin ay kailangan ng pagsusuri upang maging
wasto ang salin.
DALUMAT
● Tumutukoy sa pagteteorya at pagbubuo ng
mga konsepto o kaisipan na mailalapat sa
pagsusuri ng mga bagay-bagay sa lipunan.
● Samakatuwid; kung nagdadalumat ang isang
palaisip, nakakapit sa isip niya ang paglilirip,
 pagsisid sa kailaliman ng
kahulugan/penomenon at paghihiraya nito.
SANAYSAY
● Tumatalakay sa mga seryosong paksa at
nangangailangan ng masusing pag-aaral at
malalim na pag-unawa sa paksa.
● Naglalaman ng mahahalagang kaisipan at
nasa isang mabisang ayos na
pagkakasunod-sunod upang lubos na
maunawaan ng bumabasa
● Ang mga salitang umaakma sa piniling isyu
at kadalasang may mga terminong ginagamit
na kaugnay ng tungkol sa asignaturang
ginawan ng pananaliksik.
DALUMAT-SANAYSAY
● Pagtatambal ng dalawang salita upang ilahad
ang pagsusuri sa konsepto o kaisipan na
bunga ng mga pagsusuri sa mga
bagay-bagay sa lipunan na nangangailangan
ng masusing pag-aaral at malalim na
pag-unawa.
● Naglalaman ito ng mahahalagang kaisipan na
nasa mabisang ayos, ito ay nakakapit sa
paglilirip, pagsisisid sa kailaliman ng
kahulugan/ penomenon at paghihiraya.
● Tagakatha’t tagasuri ito at ang mga salitang
ginagamit dito ay umaakma sa piniling
paksa, ang mga terminong ginamit ay
kaugnay sa asignaturang ginawan ng
pananaliksik.
BAHAGI
a. PANIMULA
Pagtalakay ng mga nagdadalumat-sanaysay sa paksa
batay sa pangkalahatang pagkakaunawa ng
nakararami, maaari ring isama rito kung paano
ginagamit ito sa lipunan.
b. ETIMOLOHIYA NG MGA SALITA
Paglalahad sa kasaysayan ng salita at kung paano
nag-iiba ang kanilang anyo at kahulugan nito sa
paglipas ng panahon.
c. PAGLALAPAT NG TEORYA
Pumili ng lima (5) mula sa mga Teorya sa
Pagdadalumat at isa-isahing ilapat ang mga ito sa
paksang dinadalumat. Sa bawat teorya,
iminumungkahi na ito ay may talatang panimula,
gitna at wakas. Upang lubos na maging malinaw ang
gagawing dalumat-sanaysay, gumamit ng mga
halimbawa sa bawat teorya.
d. KONKLUSYON
Lagumin ang ginawang pagdadalumat-sanaysay.
e. TALAAN NG MGA SANGGUNIAN
Isa-isahin ang mga sanggunian na ginamit:
may-akda, taon ng pagkakalimbag, pamagat ng
aklat, artikulo, babasahin atbp., pahina, pook ng
palimbagan, palimbagan.

BAHAGI NG DALUMAT-SANAYSAY NA PAPEL

PAMAUNA
a. PABALAT
Nilalaman nito ang pangalan ng pamantasan,
kolehiyo, pangalan ng mga nagdalumat-sanaysay,
kurso, taon at pangkat, buwan at taon ng pagsumite.

b. DAHON NG PAGPAPATIBAY O PAGTANGGAP

Nakatala ang mga lupon ng tagasuri, tagapayo ng
mga nagdalumat-sanaysay, at ang dekano ng
kolehiyo.

c. PASASALAMAT
Pagkilala sa lahat ng mga tumulong sa mga
nagdalumat-sanaysay at ang mga naiambag nila.

d. PAGHAHANDOG
Pagbanggit sa mga naging inspirasyon at nais na
pag-alayan ng mga nagdalumat-sanaysay.

e. TALAAN NG NILALAMAN
Ang mga pangunahing paksa at pahina ng mga ito.