PRÜMMER

MANUALE
THEOLOGIAE

1
MORALIS

SUPPLEMENTUM
AD EDITIONEM TERTIAM DECIMAM

HER DER
 DOMINICUS M. PRÜMMER O. P.

M ANU ALE T HEOLOG I AE MORAL I S

SUPPLEMEN TUM
 MANUALE
THEOLOGIAE MORALIS
SECUNDUM

PRINCIPI A S. THOMAE AQUIN ATIS

IN USUM SCHOLARUM EDIDIT

DO MI N ICUS M. PRÜMMER O . P .
PROFESOR IN UNI VERSIT AT E FRIBURGI H ELVETI CORUM

SUPPLEMENTUM
AD EDITIONEM TERTIAM DECIMAM
RECOGNIT A A P. JOACHIM OVERBECK O. P.

H ER D ER
B AR CI N ON E - F RI B U R G I B RI S G . - R O MAE
1958
 Elencbus numerorum, ad quos in Supplemento babentur adnotationes

Ad tom. I. Ad tom. III. 516 761

520 762
111-116 128 555 763
lMPRIMI POTEST: FR. WrNNIBALD M. BRACHTHAUSER O. P . . PRIOR Plwv. TEUT. 154- 158 140 557 768
Colon i a e, die 26 octubris a. D. 1957 526 159 593- 594 774
530 160 Ad tractatum X. 788
198- 204 629 791
NxHIL OBSTAT: El Censor, DR. CYPRIANUS MoNTSERRAT, CANONrcus Ad tom. II. 211 640 792
Praelatus domest icus S. S. 221 652 799
ll6 281- 283 676 807
131 290 693 815
IMPRIMATUR! Barcinone, die 30 octubris 1957 373 328 699 838
425 4ll 703 858
t GREGORIO. ARCHII!PISCOPUS- EPISCOPUS BA RCINONENSIS
482 506 723
602 511 736
De mandato S. E. R dmae. 658 513 754
663 515 755
ALI!XANDER PEcH, PBTRR., Cancellarius a secretis

0MNIA JURA RESRII.VANTUR PRINTED IN SPAIN

Gr afe s a - Ba rc inon e
 S UPPL:EM:ENTUM

ad XIII. Editionem

MANUALIS THEOI�O(jiAE MORALIS

A. R. p. DOMINICI PRÜMM:ER OP

AD TOMUM I

111 - ll6. De Ethica Situationis.

Contra doctrinam moralem eiusque applicationem in Ecclesia catho­
lica traditam multis in regionibus etiam inter catholicos spargi coepit
systema ethicum quod plerumque nomine cuiusdam <<Ethicae Situationis >>
venit, quamque dicunt non dependere a principiis ethicae obiectivae (quae
ultimatim in <<Esse>> fundatur), sed cum ea non solum in eadem linea
poni, sed eidem superordinari.
Auctores qui hoc systema sequuntur decisivam et ultimam agendi nor­
mam statuunt non esse ordinem obiectivum rectum, naturae lege deter­
minatum et ex hac lege certe cognitum, sed intimum aliquod mentis unius­
cuiusque individui iudicium ac lumen, quo ei in concreta situatione posito
innotescit quid sibi agendum sit. Haec igitur ultima homiuis decisio se­
cundum eos non est, sicut ethica obiectiva apud auctores maioris momenti
tradita docet, legis obiectivae ad particularem casum applicatio, attentis
simul ac ponderatis, secundum regulas prudentiae, particularibus <<situa­
tionis >> adiunctis, sed immediatum illud internum lumen et iudicium. Hoc
iudicium saltem multis in rebus ultimatim nulla norma obiectiva, extra
hominem posita atque ab eius persuasione subiectiva independente,
quoad suam obiectivam rectitudinem ac veritatem est mensuratum, neque
mensurandum neque mensurabile, sed sibi ipsi plene suf:ficit.
Secundum hos auctores << naturae humanae >> conceptus traditionalis
non suf:ficit, sed recurrendum est ad conceptum naturae humanae << exis­
tentis >> qui quoad plurima non habet valorem obiectivum absolutum, sed
relativum tantum ideoque mutabilem, exceptis fortasse illis paucis ele­
mentis atque principiis quae ad naturam humanam metaphysicam (abso­
lutam et immutabilem) spectant. Eiusdem valoris tantum relativi est
traditionalis conceptus <<legis naturae >>. Perplura autem quae hodie cir-
8 Prümmer. Manuale Theologiae Moralis Supplementum ad editionem tertiam decimam 9

cumferuntur tamquam legis naturae postulata absoluta, nituntur secun­ libet in sacris communicationem ad normam canonum 1258 et 731, § 2,
dum eorum opinionem et doctrinam in dicto conceptu naturae existentis, omnino prohibitam esse.

ideoque non sunt nisi relativa et mutabilia atque omni semper situationi Supr. S. Congr. S. Off. d. 5 Iunii 1948 ; AAS 40 (1948) 257.
adaptari queunt. Cf. etiam Instructionem eiusdem S. Congr. Ad locorum Ordinarios

Acceptis atque ad rem deductis his prindpiis, dicunt atque decent <<De motione oecumenica >> d. 20, Dec. 1949; AAS 42 (1950) 142 -147.
homines in sua quisque conscientia non imprimis secundum leges obiec­
530.
tivas sed mediante lumine illo interne individuali secundum intuitionem
personalem iudicantes, quid ipsis in praesenti situatione agendum sit, a Cum quaesitum fuerit utrum :fideles orientalis ritus teneantur, prae­
multis conflictibus ethicis aliter insolubilibus praeservari vel facile liberari. terquam can. 1396 CIC, etiam can. 1399, Sacra Congregatio pro Ecclesia
Multa quae in huius << Ethicae Situationis >> systemate statuuntur, rei Orientali respondendum censuit : Affirmative.
veritati sanaeque rationis dictamini contraria sunt, relativismi et moder­ AAS 36 (1944) 25.
nismi vestigia produnt, a doctrina catholica per saecula tradita longe
aberrant. Variis systematibus Ethicae non catholicae in non paucis asser­
tis af:finia sunt.
Quibus perpensis, ad avertendum <<Novae Moralis >> periculum, de
quo Summus Pontifex: Pius Pp. XII in Allocutionibus diebus 23 Martii
et 18 Aprilis 1952 habitis locutus est, et ad doctrinae catholicae purita­
tem et securitatem tuendam, haec Suprema Sacra Congregatio Sancti
Officii interdicit et prohibet hanc << Ethicae Situationis >> doctrinam, quo­
vis nomine designetur, in Universitatibus, Athenaeis, Seminariis et reli­
giosorum formationis domibus tradi vel approbari, aut in libris, disserta­
tionibus, acroasibus seu, ut aiunt, conferentiis, vel quocumque alio modo
propagari atque defendi.
Supr. S. Congr. S. Off. Instructio: De Ethica Situationis die 2 Feb.
1956; AAS 48 (1956) 144 sq.

1 54- 158. De Ethica Situationis.

Instructio Supr. S. Congr. S. Off. De Ethica Situationis d. 2 Feb. 1956;
cf. ad I, n. 111 -116.

526. De mixtis conventibus cum acatholicis.

Cum compertum sit variis in locis, contra Sacrorum Canonum praes­
cripta et sine praevia S. Sedis venia, mixtes conventus acatholicorum
cum catholicis habites fuisse, in quibus de rebus :fidei tractatum est, om­
nibus in memoriam revocatur ad normam canonis 1325, § 3, prohibitum
esse quominus his conventibus intersint, sine praedicta venia, cum laici,
tum clerici sive saeculares sive œligiosi. Multo autem minus catholicis li­
citum est huiusmodi conventus convocare et instituere. Quapropter Ordi­
narii urgeant, ut haec praescripta ab omnibus adamussim serventur.
Quae quidem potiore iure observanda sunt, cum agitur de conventi­
bus, quos << oecumenicos >> vocant, quibus catholici, sive laici sive clerici,
sine S. Sedis praevio consensu, nullo modo interesse possunt.
Cum vero, tum in praedictis conventibus tum extra ipsos, etiam
actus mixti cultus haud raro positi fuerint, denuo omnes monentur quam-
 S UPPLEMENTUM

ad XIII. Editionem

AD TOMUM II

116. De sterilizatione.
Proposito Supremae Sacrae Congregationi S. Officii dubio : <<An li­
cita sit directa sterilizatio sive perpetua sive temporanea, sive viri, sive
mulieris >>, Emi ac Revmi Patres DD. Cardinales rebus :fidei ac morum
tutandis praepositi, feria IV, die 21 febr. 1940, respondendum decreverunt:
<<Negative, et quidem prohiberi lege naturae, eamque, quoad sterili­
zationem eugenicam attinet, Decreto huius Congregationis, die 21 martii
1931, reprobatam iam esse>>.
Die 24 Feb. 1940; AAS 32 (1940) 73.

131. De directa occisione insontium ex mandato auctoritatis publicae pe­

ragenda
Quaesitum est ab hac Suprema Sacra Congregatione: <<Num licitum
sit, ex mandato auctoritatis publicae, directe occidere eos qui, quamvis
nullum crimen morte dignum commiserint, tamen ob defectus psychicos
vel physicos nationi prodesse iam non valent, eamque potins gravare eius­
que vigori ac robori obstare censentur )>.
. .. Emi ac Revmi Cardinales... respondendum mandarunt :
Negative, cum sit iuri naturali ac divino positivo contrarium.
... Ssmus D. N. Pius divina Providentia Papa XII. .. hanc ... reso­
lutionem adprobavit, confirmavit et publicari iussit.
Die 2 Dec. 1940 ; AAS 32 (1940) 553 sq.

373. De bora competenti r ecitandi officium divinum in triduo s acro

In triduo sacro, id est: feria V in Cena Domini, feria VI in Passione
et Morte Domini, et sabbato sancto, si officium peragatnr in choro, vel in
communi, haec serventur:
Matutinum et Laudes non anticipantur de sero, sed dicuntur mane,
hora competenti. In ecclesiis tamen, ubi feria V in Cena Domini Missa
chrismatis mane celebretur, Matutinum et Laudes eiusdem feriae V anti­
cipari possunt de sero.
Horae minores dicuntur hora competenti.
Vesperae feria V et VI omittuntur, cum earum locum teneant func­
tiones liturgicae principales horum dierum. Sabbato sancto vero dicuntu r
post meridiem, hora consueta.
I2 Prümmer. Manuale Theologiae Moralis
Completorium feria V et VI dicitur post functiones liturgicas vesper­
tinas; sabbato sancto omittitur.
In privata recitatione, his tribus diebus, omnes horae canonicae dici
debent, iuxta rubricas.
Ex S. C. Rit. Decreto generali << Liturgicus hebdomadae sanctae ordo
instauratur >>, n. 5·; AAS 47 (1955) 840 sq.
4 25. De dispensatione in votis reservatis
An sub verbis can. 81 <<a generalibus Ecclesiae legibus >> comprehen­
dantur vota Sedi Apostolicae reservata.
R. Negative.
CPI d. 26 lan. 1949 ; AAS 41 (1949) 158.
482. De loco adsistendi Missae
An, non obstante praescripto can. 1249, legi de audiendo Sacro satis­
faciat qui Missae adstiterit in loco de quo in can. 822, § 4.
R. Affirmative.
CPI d. 26 Mart. 1952; AAS 44 (1952) 497.
602. De resistentia contra auctoritatis civilis abusum
Concedendum sane est, ad christianam vitam explicandam, externa
quoque subsidia, quae sensibus percipiuntur, esse necessaria, pariterque
Ecclesiae, tamquam hominum societati, opus omnino esse, ad vitae usuram
atque incrementum, iusta agendi libertate, ipsosque fideles iure gaudere
in societate civili vivendi ad rationis conscientiaeque praescripta.
Consequens ergo est, ut, quum nativae libertates ordinis religiosi ci­
vilisque impugnentur, cives catholici id perferre patique non possint.
Attamen horum quoque iurium libertatumque vindicatio, pro diversis
rerum adiunctis, magis vel minus opportuna, magis vel minus vehemens
esse potest.
Vos autem ipsi, Venerabiles Fratres, pluries fideles vestros docuistis
Ecclesiam, etiam cum gravi suo incommodo, pacis atque ordinis fautri­
cem esse, omnemque iniustam rebellionem veJ violentiam contra consti­
tutas potestates condemnare. Ceterum apud vos confirmatum quoque
est, si quando potestates ipsae iustitiam ac veritatem manifeste impugnent,
ita ut vel fundamenta auctoritatis evertant, non videri cur improbari
debeant cives illi, qui in unum coalescant ad tuendos semetipsos nationem­
que servandam, licita atque idonea auxilia adhibentes contra eos, qui
imperio abutantur ad rem publicam labefactandam.
Quod si huius quaestionis solutio a singularibus rerum adiunctis
necessario pendet, nonnulla tamen principia sunt in lumine collocanda :
1. Vindicationes eiusmodi rationem medii seu finis relativi habent,
non finis ultimi atque absoluti.
Supplementum ad editionem tertiam decimam I3
2. Eaedem, tamquam media, esse debent actiones licitae, neque in­
trinsece malae.
3. Quum ipsas ad finem idoneas et adaequatas esse oporteat, eate­
nus adhibendae sunt, quatenus ad propositum finem ex integro vel ex
parte conducant, ita tamen, ut maiora damna communitati et iustitiae
non afferant, quam ipsa damna resarcienda.
4. Usus vero talium mediorum et plenum civilium politicorumque
iurium exercitium, quum causas quoque ordinis mere temporalis techni­
cique aut violentae defensionis complectantur, non attingunt directe mu­
nus Catholicae Actionis, licet ad eandem officium pertineat catholicos viros
instruendi ad propria iura recte exercenda, eademque ex communis boni
necessitate iustis modis vindicanda.
5. Clerus et Actio Catholica - quum ob missionem pacis amoris­
que sibi concreditam omnes homines <<În vinculo pacis >> (Eph. 4, 3) devin­
cire teneantur, plurimum ad nationis prosperitatem conferre debent, tum
civium classiumque coniunctionem maxime fovendo, tum obsecundando
omnibus socialibus inceptis, quae a Christi doctrina moralique lege non
discordent.
Ex Encycl. Pii XI << Firmissimam constantiam >> d. 28 mart. 1937;
AAS 29 (1937) 196 sq.
658, a) De abstinentia et ieiunio quadragesimali.
Abstinentia et ieiunium tempore quadragesimae praescriptum, quod
hucusque, iuxta can. 1252, § 4, sabbato sancto cessabat post meridiem, in
posterum cessabit media nocte eiusdem sabbati sancti.
Ex S. C. Rit., Decreto generali << Liturgicus ordo hebdomadae sanc­
tae instauratur >>, n. 10 ; AAS 47 (1955) 841.
Mitigatio legis ieiunii et abstinentia (pro tempore ).
... Ssmus Dominus Noster Pius divina Providentia Pp. XII decer­
nere dignatus est pro omnibus fi.delibus ritus latini, etiam pertinentibus
ad Ordines et Congregationes Religiosas, facultatem Ordinariis concessam
super praedictam legem dispensandi ita coarctari ut, a prima die proximae
Sacrae Quadragesimae et donec aliter provideatur, abstinentia servetur
singulis feriis sextis; lex vero abstinentiae simul et ieiunii feria quarta
Cinerum, feria sexta Maioris Hebdomadae, pervigiliis Assumptionis B. M. V.
et Nativitatis D. N. I. C; ( *) benigne tamen indulgens ut diebus
( *) . . . (propter) difficultates quae, ob locorum et temporum adiuncta,
continenter obstant fideli observantiae legis ieiunii et abstinentiae pervigilio
Festi Deiparae in Caelum Assumptae statntae, S. C. Concilü, omnibus ma­
ture perpensis, de speciali S. P. mandato, praedictam obligationem deinceps
ad pervigilium Festi Concept. Imm" culatae B. M. v. pro omnibus Christi
fidelibus ubique terrarum commorantibus, praesenti Decreto transfert.
Decretum S. C. Concilii, d. 25 Iul. 1957 ; AAS. 49 (1957) 638.
 Prümmer. Manuale Theologiae Moralis
abstinentiae simul et ieiunii ova et lacticinia etiam mane et vespere
ubique sumere liceat.
Locorum autem Ordinarij, qui nova hac legis abstinentiae et ieiunii
moderatione utuntur, :fideles hortari ne omittant, praesertim clericos, re­
ligiosos et religiosas, ut gravissimis hisce temporibus voluntaria christia­
nae perfectionis exercitia nec non caritatis opera, maxime erga inopes et
aegrotos, libenter addant, itemque ad mentem Summi Ponti:ficis preces
effundant.
Ex S. Congr. Conc. Decreto d. 28 lan. 1949 ; AAS 41 (1949) 32 sq.
Mitigatio le gis abstinentiae et ieiunii (ad tempus ) pro E cclesia Orientali.
. . . abstinentiae et ieiunii lex servetur << si et prout viget in singulis
ritibus >> his diebus :
I. Abstinentia : singulis feriis sextis ;
II. Abstinentia et ieiunium :
1) prima die Magnae Quadragesimae;
2) feria sexta Maioris Hebdomadae;
3) pervigiliis Nativitatis D. N. I. C. ; vel, pro :fidelibus byzan­
tini ritus, pervigiliis Epiphaniae D. N. I. C.;
4) pervigiliis Assumptionis B. M. V. ;
benigne tamen indulgens ut diebus abstinentiae simul et ieiunii Excmi Or­
dinarii ova et lacticinia etiam mane et vespere permittere valeant.
... (ut in Decreto supra citato S. Congr. Conc. ).
Ex S. Congr. pro Eccl. Or. Decreto d. 28 lan. 1949; AAS 41 {1949)
31 sq.
663, 3. De lege abstinentiae et ieiunii.
Abstinentia et ieiunium tempore quadragesimae praescriptum, quod
hucusque, iuxta can. 1252, § 4, sabbato sancto cessabat post meridiem,
in posterum cessabit media nocte eiusdem sabbati sancti.
Decretum generale S. Congr. Rit., d. 23 Dec. 1955; AAS.
Mitigatio legis abstinentiae et ieiunii (ad tempus ) .
Cf. Decreta ad n. 658.
S UPPLEMENTUM
ad XIII. Editionem
AD TOMUM III
128, 3 . De obligatione baptizandi infantes parentum acatholicorum.
An probari possit consuetudo renuendi baptismum pueris et puellis,
in:fidelium :filiis, qui scholas catholicas frequentant et bene de religione
docti, baptismum petunt, eorum parentibus consentientibus, licet post
baptismum, in suam familiam paganam redeuntes, permultis periculis
sint expositi.
R. Negative, idest consuetudo renuendi baptismum pueris et puellis
in:fidelium :filiis, de quibus agitur, probari nequit, ideoque baptismum tuto
illis conferri potest.
S. C. S. Off. d. 30 Mart. 1933 ; Cf. Sartori, Enchiridion canonicum 148.
140. De usu salivae in administratione baptismi.
. .. Sacra Rituum Congregatio, de mandato Sanctissimi Domini Nostri
Pii Papae XII, rubricam Ritualis Romani Tit. II, cap. II, n. 13, ita refor­
mandum decrevitz << Postea sacerdos pollice accipit de saliva oris sui (quod
omittitur quotiescumque rationabilis adest causa munditiei tuendae aut
periculum morbi contrahendi vel propagandi) et tangit aures et nares in­
fantis.. . >> et in futuris eiusdem Ritualis Romani editionibus inserendum
mandavit.
Ex Decreto S. C. Rit. d. 14 lan. 1944 ; AAS 36 {1944) 29.
159. Ex decreto S. Congr. de Sacramentis De Confirmatione administran­
da iis, qui ex gravi morbo in mortis periculo sunt constituti. Normae.
1. Ex generali Apostolicae Sedis indulto, tamquam ministris extra­
ordinariis (can. 782, § 2) facultas tribuitur conferendi sacramentum Con­
fi.rmationis, in casibus tantum et sub conditionibus infra enumeratis, se­
quentibus presbyteris, iisdemque dumtaxat :
a) parochis proprio territorio gaudentibus, exclusis igitur paro­
chis personalibus vel familiaribus, nisi et ipsi proprio, licet cumulativo,
fruantur territorio;
b) Vicariis, de quibus in can. 471, atque vicariis oeconomis;
c) sacerdotibus, quibus exclusive et stabiliter commissa sit in
certo territorio et cum determinata ecclesia plena cura animarum cum
omnibus parochorum iuribus et of:ficiis.

I6 Prümmer. Manuale Theologiae Moralis
2 . Praefati ministri Confinnationem valide et licite conferre valent
per se ipsi, personaliter, fidelibus tantummodo in proprio terri�o�i� d �g �n­
tibus, personis non exceptis in locis commorantibus a paroectah lu:tsd�<: ­
tione subductis ; non exclusis igitur seminariis, hospitiis, valetudman�s
aliisque omne genus institutis etiam religiosis quoquo modo exemptls
(cf. can. 792) ; dummodo hi fideles ex gravi morbo in vero mortis pericul�
sint constituti, ex quo decessuri praevideantur. Si huiusmodi mandat!
limites iidem ministri praetergrediantur, probe sciant se perperam agere
et sacramentum nullum conficere, incolumi praeterea manente statuto
can. 2365 .
3 . Hac facultate uti possunt tum in ipsa episcopali urbe tum extra
ipsam, sive sedes plena sit sive vacans, dummodo Episcopus dioecesanus
haberi non possit vel legitime impediatur quominus Confirmationem per
se ipse valeat conferre, nec alius praesto sit Episcopus communionem
habens cum Apostolica Sede, licet titularis tantum, qui sine gravi in­
commodo ipsi suffici queat.
4 . Confirmatio conferatur servata disciplina per CIC inducta et ad
rem accomodata, nec non ritu adhibito ex Rituali Romano excerpto quae
fuse et ex integro infra transcribuntur : gratis vero quovis titulo est con­
ferenda.
5. Si confirmandi rationis usum sint assecuti, praeter statum gra­
tiae, aliqua dispositio atque intructio requiritur ut f!'uctuose hoc sacra ­
mentum valeant suscipere. Ministri est pro singulorum aegrotorum captu
eos edocere de his, quae scitu sunt necessaria, intentionem aliquam sus­
citando percipiendi hoc sacramentum ad robur animae conferendum. Cu­
rari autem debet ab his, ad quos spectat, ut si dein convaluerint, oppor­
tunis institutionibus circa fidei mysteria, naturam atque effectum huius
sacramenti diligenter instruantur. (Cf. can. 786).
6. Ad normam can. 798, collati sacramenti adnotationem minister
extraordinarius in paroeciali confirmatorum libro peragat, ibidem inscri­
bendo nomen suum ac nomina confirmati (et si eius subditus non sit, etiam
illius dioecesis et paroeciae) , parentum et patrini, diem et locum, adiectis
demum verbis : << confirmatio collata est ex Apostolico indulto, urgente
mortis periculo ob gravem confirma ti morbum>>. Adnotatio facienda est
etiam in libro baptizatorum ad normam can. 470 , § 2 .
Si confirmatus sit alienae paroeciae, quamprimum minister ipse de
collato sacramento parochum confirmati proprium certiorem reddat per
authenticum documentum, quod omnes notitias complectatur, de quibus
supra.
7 . Ministri extmordinarii tenentur praeterea singulis vicibus statim
ad Ordinarium dioecesanum proprium authenticum nuntium mittere col­
latae a se Confirmationis, additis adiunctis omnibus in casu concurren­
tibus.
8. Ordinarii loci est ministros extraordinarios, de quibus supra,
huius decreti praescriptiones meliore, quem censuerit, modo edocere, iis-
Supplementum ad editionem tertiam decimam I7
demque singillatim explanare ut pares omnino inveniantur tarn gravi ne­
gotio obeundo.
9. Eiusdem Ordinarii loci officium est quolibet anno, sub initio anni
proxime insequentis, relationem mittere ad hanc S. Congregationen de
numero confirmatorum, necnon de ratione a ministris extraordinariis suae
dicionis in tam praeclaro munere perfungendo adhibita.
Ssmus. Dominus Noster Pius divina Providentia Pp. XII, in Audien­
tia Excmo. Secretario huius Sacrae Congregationis die 20. Augustii 1946
concessa, decretum de quo supra approbare et Apostolica Auctoritate
munire dignatus est, contrariis quibuslibet, etiam speciali mentione dignis,
minime obstantibus ; mandavitque ut idem decretum, in Actorum Apos­
tolicae Sedis commentario officiali edendum, vim legis habere incipiat a
die 1 J anuarii 1 947.
S. Congr. de dise. Sacr. d. 14 Sept. 1946 ; AAS 38 (1946) .
Extensio huius Decreti.
Omnibus itaque Ordinariis locorum ab hac Sacra Congregatione de
Propaganda Fide dependentibus potestatem Sanctissimus fecit, absque
praeiudicio ceterorum indultorum quibus in re iam fruuntur, ut Sedis
Apostolicae indulto (can. 782, § 2) , tribuere valeant omnibus sacerdotibus
sibi subditis curamque animarum gerentibus, facultatem sacram Confir­
mationem fidelibus sive adultis sive infantibus, intra fines missionalis
circumscriptionis extantibus et in mortis periculo constitutis, valide mi­
nistrandi ; necnon licite in ipso loco residentiae Episcopi, absente tamen
quolibet Episcopo vel legitime impedito ; servataque formula a Rituali
Romano statuta.
Praesens vero decretum eadem Sanctitas Sua confici publicique iuris
fieri mandavit.
Ex Decreto S. Congr. de Propaganda Fide d. 18 Dec. 1947 ; AAS 40
(1948) 41 .
Extensio huius Decreti.
. . . Sacra haec Congregatio pro Ecclesia Orientali . . . necessarium du­
xit Ssmum. D. N. Pium Div. Prov. Pp. XII suppliciter exorare ut, quoties
Latini ritus presbyteri, vi legitimi induti, Confirmationis Sacramentum va­
lide et licite administrare possunt fidelibus proprii ritus, idem- dummodo
constet ipsum immediate post Baptismum, uti mos est, iam non fuisse
conlatum - conferre valeant fidelibus quoque rituum Orientalium, quo­
rum spiritualis cura ipsis permaneat, ad normam Constitutionis Aposto­
licae << Orientalium Dignitas >> diei 30 mensis Novembris a. 1894, art. 9 ,
quae statuit : << Quicumque Orientalis extra patriarchale territorium com­
morans, sub administratione sit cleri latini>>.
Eadem, uti patet, valere pariter dicenda sunt quoties Confirmationis
Sacramentum conferri possit ad normam memorati Decreti S. Congrega­
tionis de Disciplina Sacramentorum.
I8 PrLmmer. ManuaL� Theologiae Moralis
Quas preces . . . Sanctitas Sua benigne dignatus est adprobare ; si­
mulque iussit id publici iuris fieri praesenti Decreto.
Ex Decreto S. Congr. pro Eccl. Orientali d. 1 Maii 1 948 ; AAS 40
(1948) 422 sq.
Declaratio quoad missionarios emigrantium.
Missionariis emigrantium quibus, ad normam Constitutionis Aposto­
licae << Exsul Familia >> nn. 34 40, curam animarum in propria dioecesi
-
locorum Ordinarii commiserint, competit potestas administrandi subdi­
tis, in articulo mortis constitutis, Sacramentum Confirmationis ad normam
Decreti Sacrae Congregationis de disciplina Sacramentorum << Spiritus
Sancti munera >> diei 14 Septembris 1946 (AAS 38 pag. 3L19) .
S. Congr. Consist. d. 7 Oct. 1953 ; AAS 45 (1953) 7 58.
1 60. De aetate confirmandorum.
An, attento can. 788, sustineatur mandatum Ordinarii loci vetantis
quominus sacramentum Confirmationis administretur pueris qui aetatem
decem annorum adepti non sint.
R. Negative.
CPI d. 26 Mart. 19C2 ; AAS 44 (1952) 496 .
19 8 - 204. De ieiunio eucharistico.
Nos, attendentes ad notabiles mutationes, quas ordinatio laborum ac
munerum publicorum necnon universae vitae societatis passa est, instan­
tibus Sacrorum Antistitum precibus satisfacere censuimus atque ideo de-
cernimus :
1 . Ordinarii locorum, exceptis Vicariis Generalibus sine mandato
speciali, permittere possunt Missae celebrationem boris postmeridianis
quotidie, si bonum spirituale notabilis partis christifidelium id postulet.
2 . Tempus ieiunii eucharistici servandi a sacerdotibus ante Missam
et a christifidelibus ante sacram Communionem, boris sive antemeridia­
nis sive postmeridianis, limitatur ad tres boras quoad cibum solidum et
potum alcoholicum, ad unam autem horam quoad potum non alcoholicum :
aquae sumptione ieiunium non frangitur.
3. Ieiunium eucharisticum per tempus supradictum servare tenen­
tur etiam qui Missam celebrant vel sacram Communionem recipiunt me­
dia nocte aut primis diei boris.
4. Infirmi, quamvis non decumbant, potum non alcoholicum et
veras et proprias medicinas, sive liquidas sive solidas, ante Missae cele­
brationem vel Eucharistiae receptionem sine temporis limite sumere
possunt.
At enixe hortamur sacerdotes et christifideles, qui id praestare valeant,
ut venerandam et vetustam eucharistici ieiunii formam ante Missam vel
sacram Communionem servent.
Supplementum ad editionem tertiam decimam I9
Omnes denique, qui his facultatibus perfruentur, collatum beneficium
pro viribus rependere satagant fulgentioribus christianae vitae exemplis,
praesertim poenitentiae et caritatis operibus.
Praescripta, quae his Litteris Apostolicis Motu Proprio datis conti­
nentur, vim suam exerunt a die vigesimo quinto mensis Martii, in festo
Annuntiationis Beatae Mariae Virginis.
Pius XII, Motu Proprio : Indulta a Constitutione Apostolica << Chris­
tus Dominus >> extenduntur, d. 1 9 Mart. 1957 ; AAS 4 9 (1957) 1 7 7 sq.
21 1. De Missa, sacra communione et ieiunio eucharistico in triduo sacro
1 7 . Feria V in Cena Domini, antiquissima Romanae Ecclesiae ser­
vanda est traditio, qua, privatarum Missarum celebratione interdicta
omnes sacerdotes omnesque clerici, sacris in Cena Domini intersint, quo�
expedit ad sacram mensam accedere.
Ubi vero ratio pastoralis id postulet, loci Ordinarius unam alteramve
Missam lectam in singulis ecclesiis vel oratoriis publicis permittere pote­
rit ; in oratoriis autem semipublicis unam tantum Missam lectam ea ·
quidem de causa, ut omnes fideles hoc sacro die Missae sacrificio inte;esse
et corpus Christi sumere possint. Hae autem Missae inter easdem diei boras
permittuntur, quae pro Missa sollemni in Cena Domini assignatae sunt.
1 8 . Eadem Feria V in Cena Domini, sacra communio fidelibus dis­
tribui potest tantummodo inter Missas vespertinas, vel continuo ac sta­
tim ab iis expletis ; item sabbato sancto dari potest tantummodo inter
Missarum solemnia, vel continuo ac statim ab iis expletis ; exceptis infir­
mis in periculo mortis constitutis.
1 9 . Feria VI in Passione et Morte Domini, sacra communio distri­
bui potest unice inter solemnem actionem liturgicam postmeridianam, ex­
ceptis item infirmis in periculo mortis constitutis.
20. Sacerdotes, qui Missam solemnem vigiliae paschalis hora pro­
pria celebrant, idest post mediam noctem quae intercedit inter sabbatum
et dominicam, possunt ipso dominico die Resurrectionis Missam festivam
celebrare, atque etiam, si indultum habeatur, bis aut ter.
21 . Locorum Ordinarii, qui feria V in Cena Domini, Missam chris­
matis mane celebraverint, possunt vespere Missam quoque solemnem in
Cena Domini litare ; verum sabbato sancto, si vigiliam solemnem pascha­
lem celebrare voluerint, possunt, sed non tenentur, Missam solemnem
ipso die dominicae Resurrectionis litare.
Ex Instructione De ordine hebdomadae sanctae instaurato rite pe­
ragendo III ; AAS 47 (1955) 846 sq.
221 �- De sacra Communione recipienda in Nocte Nativitatis Domini.
An can. 867 , § 4 , collatus cum can. 821, § 2 , ita intelligendus sit ut
sacra communio distribui possit in missa, quae sive iure sive apostolico
indulto celebratur media nocte nativitatis Domini:
20 Prümmer. Manuale Theologiae Moralis
R. Affirmative, nisi loci Ordinarius iustis de causis ïn casibus par­
ticularibus id prohibuerit ad normam can. 869.
CPI d. 16 Mart. 1936 ; AAS 28 (1936) 178.
281- 283. De Missa ultimo triduo hebdomadae sanctae.
Cf. ad III, n. 221.
290. De missis vespertinis.
Cf. Constitutionem Apostolicam << Christus Dominus >> et Instructio­
nem Supr. S. Congr. S. Off. ad III, n. 198- 204.
De missa vespertina in navi.
Quaesitum est ab hac Suprema S. Congregatione S. Officii :
1. Utrum Ordinarii locorum, ad normam n. VI Constitutionis Apos­
tolicae << Christus Dominus >>, permittere valeant Missae vespertinae ce­
lebrationem in favorem christifidelium qui navibus addicuntur, maritimo
itinere perdurante ; et quatenus affirmative :
2. Quinam sit Ordinarius loci competens in casu.
Emi. ac Revmi. Patres ... respondendum decreverunt :
Ad 1. Affirmative.
Ad. 2. Competens est ad praedictam facultatem elargiendum Ordina­
rius loci, in cuius territorio est portus, in quo navis habitualiter :consistit.
Ssmus. autem , D . N. D. Pius divina Providentia Pp. XII. . . . hoc Emo­
rum Patrum Decretum adprobavit at que promulgari iussit.
·
Supr. S. Congr. S. Off. Decretum d. 31 Maii 1953; AAS 45 (1953) 426.
328� Circa absolutionem sacramentalem g�nerali modo pluribus imper­
tiendam.
Vide AAS 36 (1944) 155 sq.
4 1t. Facultas extenditur ad sacerdotes iter aereum facientes.
. . . Nos . . . certa scientia et matura deliberatione, de Apostolicae po­
testatis plenitudine, statuimus ac decernimus ut quae can. 883 cre de
facu1tate excipiendi confessiones sanciuntur pro sacerdotibus maritimum
iter habentibus, valeant atque e'x'tendantur, consentaneis quidem clausu­
lis ' ad sacerdotes iter aereum facientes.
Pius XII, Motu Proprio d. 16 Dec. 194 7 ; AAS 40 {1948) 17.
Sacerdotibus, qui in peculiaribus custodiae locis detinentur, facultas con­
ceditur sacramentalem eorum confessionem audiendi, qui iisdem in
Iocis quavis de causa commorantur.
. . . Sacra Paenitentiaria Sacerdotibus, qui eamdem vitae rationem
participant, Apostolica Auctoritate, concedit faculta:tem confessionem sa-
Supplementum ad editionem tertiam decimam 21
cramentalem eorum omnium audiendi, qui vel in iisdem conditionibus
versantur vel pro suo munere in iisdem locis commorantur, dummodo
praedicti sacerdotes iurisdictionem ad confessiones excipiendas a proprio
Ordinario iam habuerint neque eadem privati fuerint.
. . . Ssmus. Dominus Noster Decretum Sacrae Paenitentiariae appro­
bavit, confirmavit et publicandum mandavit.
Die 22 Feb. 1941 ; AAS 33 (1941) 73.
506. Addatur 5.
Episcopus, cuiusvis ritus vel dignitatis, aliquem, neque ab Aposto­
lica Sede nominatum neque ab Eadem ecx:presse confirmatum, consecrans
in Episcopum, et qui consecrationem recipit, etsi metu gravi coacti (can.
2229, § 3, 3. 0) , incurrunt ipso facto in excommunicationem Apostolicae
Sedi specialissimo modo reservatam.
Hoc decretum vim suam exeret ab ipso promulgationis die.
Supr. S. Congr. S. Off. , d. 9 Apr. 1951; AAS 43 (1951) 217 sq.
5tt, 6. Addatur.
. . . Sanctissimus Dominus Noster Pius Pp. XII statuere dignatus est:
In excommunicationem speciali modo Sedi Apostolicae reservatam ipso
facto incurrunt :
1. qui contra legitimas ecclesiasticas auctoritates machinantur aut
earum potestatem quomodocumque conantur subvertere;
2. qui ecclesiasticum officium vel beneficium vel dignitatem sine ins­
titutione vel provisione canonica, ad normam sacrorum canonum facta,
occupat, vel in eadem sinit, illegitime immitti, vel eadem retinet ;
3. qui in criminibus nn. 1 et 2 declaratis quovis modo, directe vel
indirecte, partem habent.
S. Congr. Conc . , Decretum d. 29 Iun. 1950 ; AAS 42 (1950) 602.
5ll, 7. Quando haec Excommunicatio incurratur .
Utrum, ad incurrendam excommunicationem vel suspensionem de
quibus in can. 2341, sufficiat ut quis, ausu temerario, personam ex recen­
sitis in eodem canone conveniat coram laico iudice ; an requiratur ut per­
sona conventa re a iudice citetur.
R. Affirmative ad primam partem, negative ad secundam.
CPI d. 26 Apr. 1948; AAS 40 (1948) 301.
513. De vetita clericis et r eligiosis n egotiatione et mer catura.
(Addatur n. 12). Quo firmior et magis uniformis ecclesiastica disci­
plina hac de re habeatur atque abusus praecaveantur, Sanctissimus Do­
minus Noster Pius Pp. XII statuere dignatus est, ut Clerici et Religiosi
omnes ritus latini de quibus in canonibus 487- 681, ne exceptis quidem
recentium Institutorum saecularium sodalibus, per se vel per alios, mer-

22 Prümmer. Manuale Theologiae Moralis
caturam seu negotiationem cuiusvis generis, etiam argentariam, exercen­
tes, sive in propriam sive in aliorum utilitatem, contra praescriptum
can. 142, utpote huius criminis rei, excommunicationem latae sententiae
Apostolicae Sedi speciali modo reservatam incurrant et ' si casus ferat
'
degradationis quo que poena plectantur.
Superiores vero qui eadem delicta, pro munere suo ac facultate, non
impediverint, destituendi sunt ab offi.cio et inhabiles declarandi ad quod­
libet regiminis et administrationis munus.
Pro omnibus denique, quorum dolo vel culpae patrata facinora tri­
buenda sint, firma semper manet obligatio reparandi damna illata.
S. Congr. Conc., Decretum d. 22 Maii 1950; AAS 42 (1950) 330 sq.
515, 3. De absolutione ab bac censura.
Absolutio sacerdotum ab excommunicatione, ob attentatum etiam
civile tantum matrimonium, et actu cum muliere caste conviventium
eorumque admissio ad participationem sacramentorum more laicorum
S . Poenitentiariae Apostolicae exclusive reservatur.
Cf. S. Poenit. Apost. d. 18 Apr. 1936 ; AAS 29 (1936) 242 sq.
Absolutio a censura, de qua supra ita est S. Poenitentiariae reservata,
ut nemo unquam, excepto casu periculi mortis, ab eo absolvere possit,
non obstante qualibet facultate, sive per can. 2254, § 1, sive per privile­
gium, sive denique per aliud quodcumque ius ceteroquin concessa.
Cf. S. Poenit. Apost. , d. 4 Maii 1937; AAS 29 (1937) 283 sq.
516. D ecretum Supr. S. Congr. S. Officii de Communistis.
Quaesitum est ab hac Suprema Sacra Congregatione:
1 . utrum licitum sit partibus communistarum nomen dare vel eis­
dem favorem praestare;
2. utrum licitum sit edere, propagare vel legere libros, periodica,
diaria vel folia, quae doctrinae vel actioni communistarum patrocinantur,
vel in eis scribere ;
3. utrum christifi.deles, qui actus de quibus in nn. 1 et 2 scienter
et libere posuerint, ad Sacramenta admitti possint;
4. utrum christifi.deles, qui communistarum doctrinam materialisti­
cam et antichristianam profi.tentur, et in primis qui eam defendunt vel
propagant, ipso facto, tamquam apostatae a fi.de catholica, incurrunt in
exconimunicationem speciali modo Sedi Apostolicae reservatam.
Emmi. ac Revmi. Patres . . . respondendum decreverunt:
Ad 1. Negative; communismus enim est materialisticus et antichris­
tianus; communistarum autem duces, etsi verbis quandoque profitentur
se Religionem non oppugnare, re tamen, sive doctrina sive actione, Deo
veraeque Religioni et Ecclesiae Christi sese infensos esse ostendunt ·
Ad. 2. Negative; prohibentur enim ipso iure (cf. can. 1399 CIC) ;
23
Supplementum ad editionem tertiam decimam
Ad. 3. Negative; secundum ordinaria principia de Sacramentis de­
negandis iis qui non sunt dispositi ;
Ad. 4. Affirmative.
Et . . . Ssmus. D. N. Pius divina Providentia Papa XIII . . . resolutio-
nem adprobavit et in Actorum Apostolicae Sedis Commentario promut­
gari iussit.
Supr. S. Congr. S. Off., d. 1 Iul. 1949 ; AAS 41 (1949) 334.
De associationibus, quae stant sub impulsu communistar um.
Nonnullae constitutae sunt associationes, impulsu ac ductu, sicut
omnibus notum est, partium communistarum, eo spectantes ut pueros
puellasque imbuant principiis et institutione, quae materialismum sapiunt
et mores christianos religionemque impetunt.
Monentur igitur christifideles huiusmodi associationes, quocumque
tegantur nomine, plecti sanctionibus, quas comminatur Decretum S. Of­
ficii latum die 1 Iul. 1949 (AAS 1949, p. 334).
1. !taque parentes vel eorum locum tenentes qui, contra praescrip­
tum can. 1372, § 2, CIC et memorati Decreti S . Officii, liberos praedictis
associationibus instituendos tradiderint, ad Sacramenta recipienda admit-
ti nequeunt.
2. Qui vero contra fidem vel christianos mores pueros ac puellas
docuerint, incurrunt in excommunicationem Apostolicae Sedi speciali
modo reservatam.
3. Pueri ac puellae autem, quamdiu huiusmodi associationum par-
ticipes sunt, ad Sacramenta admitti nequeunt.
Monitum S. Off. d. 28 Julii 1950 ; AAS 42 (1950) 553.
520, 10. Quando haec excommunicatio incurratur.
Cf. Declarationem CP.I citatam ad III, n. 511, 7.
555. De commutatione loci ad Iucrandam indulgentiam toties quoties et
Portiunculae.
An confessarii, vi can. 935, commutare possint visitationem eccle­
siae determinatae, etiam ad lucrandas indulgentias toties quoties et Por­
tiunculae nuncupat as.
R. Affirmative.
CPI d. 19 lan. 1940; AAS 32 (1940) 62.
557. Elenchus quo Preces et pia opera indulgentiis ditata in favorem
christifidelium rituum orientalium notificantur.
Vide AAS 35 (1944) 4 7 - 57.
Quoad Latini ritus christifideles vide Enchiridion Indulgentiftrum edi­
tum in Typis polyglottis Vaticanis et indicatum in AAS 44 (1942) 235 s q.
 Prümmer. Manuale Theologiae Moralis Supplementum ad editionem tertiam decimam 25

59 3 sq. De materia et forma Sacramenti Ordinis. 625 sq. Praenotamina ad tractatum X. De m atrimonio.
1. Maximi momenti pro tota doctrina de matrimonio est celeber­
4. Quae cum ita sint, divino lumine invocato, suprema Nostra Apos­
rima Encyclica Pii XI << Casti Connubii>> diei 31 Dec. 1930, publicata in
tolica Auctoritate et certa scientia declaramus et, quatenus opus sit, de­
AAS 22 (1930) 539- 592.
cernimus et disponimus: Sacrorum Ordinum Diaconatus, Presbyteratus
2. Die 22 Februarii 1949 Pius Pp. XII edidit Motu Proprio De disci­
et Episcopatus materiam eamque unam esse manuum impositionem ; for­
plina Sacramenti matrimonii pro ecclesia orientali, quod vigere incepit
mam vero itemque unam esse verba applicationem huius materiae deter­
die 2 Maii 1949. Cum ius matrimoniale Orientalium maiore ex parte cum
minantia, quibus univoce significantur effectus sacramentales - scilicet
iure Latinorum congruat, hic non totum documentum pontificium affer­
potestas Ordinis et gratia Spiritus Sancti ---, quaeque ab Ecclesia qua talia
rimus, sed tantum in quantum continet reales et non tantum verbales
accipiuntur et usurpantur. Hinc consequitur ut declaremus, sicut revera
differentias ad ius CIC.
ad omnem controversiam auferendam et ad conscientiarum anxietatibus
Publicatum in ASS 41 (1949) pag. 89 -119.
viam praecludendam Apostolica Nostra Auctoritate declaramus, et, si
unquam aliter legitime dispositum fuerit, statuimus instrumentorum tra­
ditionem saltem in posterum non esse necessariam ad Sacrorum Diaco­ MOTU PROPRIO Pii PP. XII De disciplina Sacramenti m atrimonii
natus, Presbyteratus et Episcopatus Ordinum validitatem. pro Ecclesia Orientali
5. De materia autem et forma in uniuscuiusque Ordinis collatione,
eadem suprema Nostra Apostolica Auctoritate, quae sequuntur decerni­ [CICJ lus. Eccl. Or. 1

mus et constituimus : In Ordinatione Diaconali materia est Episcopi [1017]

manus impositio quae in ritu istius Ordinationis una occurrit. Forma au­
tem constat verbis << Praefationis >> quorum haec sunt essentialia ideoque
ad valorem requisita : << Emitte in eum, quaesumus, Domine, Spiritum
Sanctum, quo in opus ministerii tui fideliter exsequendi septiformis gra­
tiae tuae munere roboretur >>. In Ordinatione Presb'yterali materia est
Episcopi prima manuum impositio quae silentio fit, non autem eiusdem
impositionis per manus dexterae extensionem continuatio, nec ultima cui
coniunguutur verba : << Accipe Spiritum Sanctum : quorum remiseris pee­
ca ta, etc.>> Forma autem constat verbis << Praefationis>> quorum haec
sunt essentialia ideoque ad valorem requisita : << Da, quaesumus, omni­
potens Pater, in hune famulum tuum Presbyterii dignitatem ; innova in
visceribus eius spiritum sanctitatis, ut acceptum a Te, Deus, secundi me­
riti munus obtineat censuramque morum exemplo suae conversationis in­
sinuet>>. Denique in Ordinatione seu Consecratione Episcopali materia est
manu.um impositio quae ab Episcopo consecratore fit. Forma autem cons­
tat verbis << Praefationis >>, quorum haec sunt essentialia ideoque ad
valorem requisita : << Comple in Sacerdote tuo ministerii tui summam, et
ornamentis totius glorificationis instructum coelestis unguenti rore
sanctifica .. . >>
6. Ne vero dubitandi praebeatur occasio, praecipimus ut impositio
manuum in quolibet Ordine conferendo caput Ordinandi physice tangendo
fiat, quamvis etiam tactus moralis ad Sacramentum valide conficiendum
sufficiat . . . Huius Nostrae Constitutionis dispositiones vim retroactivam
non habent . . .
Ex Const. Apost. << Sacramentum Ordinis>> d . 30 Nov. 1947; AAS 40
(1948) 5-7.
C an. 6, § 1 . Matrimonii promissio, etsi bilateralis seu sponsalitia ,
irrita est in utroque foro, nisi facta fuerit coram parocho aut loci Hierar­
cha aut sacerdote cui ab alterutro facta sit facultas assistendi.
§ 2, 1 . o Matrimonii promissioni valide assistit idem parochus vel
loci Hierarcha aut sacerdos ab alterutro designatus qui ex praescripto
cau. 86, 87, matrimonio valide assistit ;
2. o Ille qui matrimonii promissioni assistit obligatione tenetur cu­
randi ut eius celebratio in libro sponsalium adnotetur.
C an. 7. Sacerdos promissioni matrimonii assistens , sponsis catho­
licis benedictionem in libris liturgicis praescriptam impertire, si ius
particulare id ferat, ne omittat.
[1022]
C an. 1 2. Publiee a parocho denuntietur inter quosnam matri­
monium sit contrahendum, iure particulari id ferente.
[1037]
Can. 27. Publicum censetur impedimentum quod publico ex facto
oritur vel quod alio modo pro bari in foro externo po test ; secus est
occultum.
[1040] omittitur.
[1042]
C an. 3 1, § 1. Impedimenta gradus minoris sunt :
1 Canones CIC semper ponuntur in [ ].
26 Prümmer. Manuale Theologiae Moralis
1.o Consanguinitas in sexto gradu lineae obliquae;
2. o Affinitas de qua in can . 67, § 1, n. 1 , in quarto gradu lineae obli-
quae : et illa de qua in eodem canone § 1, nn. 2, 3, in quovis gradu ;
3. o Publica honestas in secundo gradu ;
4. o Cognatio spiritualis ;
5. o Tutela et cognatio legalis de quibus in can. 7 1 ;
6.° Crimen ex adulterio cum promissione vel attentatione ma ­
trimonii etiam per civilem tantum actum.
§ 2. Cetera impedimenta dirimentia sunt maioris gradus.
[ sacerdos qui matrimonio, ad normam can. 89, n. 2, assistit, tum con­
• . • J
C an. 32, § t. Salva ampHore facultate quae ex privilegie vel iure
particulari iis competat, canonica causa suffragante, locorum Hierar­
chae, non autem Syncellus sine mandata speciali, dispensare possunt
proprios subditos ab impedimentis prohibentibus, exceptis impedimen­
tis provenientibus ex mixta religione vel ex voto in professione minore
seu simplici emisso in religione iuris pontificii vel patriarchalis, et a
dirimentibus quae sequuntur :
1 . o Ab impedimenta consanguinitatis in quinto et sexto gradu lineae
obliquae ;
2. o Ab impedimenta affinitatis de quo in can. 67, § 1, n. 1, in
quarto gradu lineae obliquae et ab impedimentis de quibus in eodem
canone § 1, nn. 2, 3, in quovis gradu ;
3. o Ab impedimenta honestatis publicae in secundo gradu ;
4. o Ab impedimenta cognationis spiritualis ;
5. o Ab impedimenta cognationis legalis et tutelae ;
6. o Extra patriarchatus, ab impedimenta aetatis, non autem ultra
biennium completum.
§ 2. Patriarcha, salva ampHore facultate quae ex privilegia vel
iure particulari ei competat, praeter facultatem de qua in § 1, dispensare
potest:
1.o Ab impedimenta aetatis, non tamen ultra biennium completum ;
2. o Ab impedimenta criminis de quo in can. 65, n. 1;
3. o A quarto gradu consanguinitatis in linea obliqua ;
4.0 Ab affinitatis impedimenta de quo in can. 67 § 1, n. 1, in se­
cundo et ulteriori gradu lineae obliquae ;
5. o A forma celebrationis matrimonii in casu de quo in can.
90 § 1, n. 2, gravissima tamen ex causa.
§ 3. Patriarcha potestatem quae ei tribuitur vel agnoscitur in
§§ 1, 2, exercere potest in proprios subditos ubique, et in omnes sui ritus
fideles in patriarchatu actu degentes, etsi domicilium vel quasi-domi­
cilium in aliqua eparchia patriarchatus non habeant.
§ 4. Ceterorum impedimentorum dispensatio Sedi Apostolicae re­
servatur.
Supplementum ad editionem tertiam decimam 27
§ 5. Si contrahentes ad diversas eiusdem ritus eparchias perti­
neant vel ad diversos ritus, dispensatio petatur ab Hierarcha viri, et s i
vir sit acatholicus, a b Hierarcha mulieris.
§ 6. Delegato ad universalitatem causarum non competit facul­
tas subdelegandi, nisi expresse ei ad singulos actus concedatur.
[1044]
C an. 3 4, § t. In iisdem rerum adiunctis de quibus in can. 33 et
.
solum in casibus inquibus ne loci quidem Hierarcha adiri possit, eadem
dispensandi facultate pollet tum parochus, tum vicarius cooperator, tum
fessarius, sed hic pro foro interna in actu sacramentalis confessionis
tantum.
§ 2. In casu de quo in § 1, loci Hierarcha censetur adiri non
posse, si tantum per telegraphum vel telephonum ad eum possit recurri.
[1045]
C an. 35, § t. Possunt Hierarchae locorum, sub clausulis in fine
can. 33 statutis, dispensationem concedere ab omnibus impedimentis de
qu ibus in can. 33, quoties impedimentum detegatur vel, quamvis antea
cognitum, tune solum ad notitiam Hierarchae aut parochi deferatur, cum
iam omnia sunt parata ad nuptias, nec matrimonium, sine probabili gravis
mali periculo, differri possit usquedum a Sede Apostolica vel, quod attinet
ad impedimenta a quibus dispensari valet, a Patriarcha dispensatio ob­
tineatur.
§ 2. Haec facultas valet etiam ad convalidationem matrimonii
iam contracti, si idem periculum sit in mora nec tempus suppetat recur­
rendi ad Sedem Apostolicam vel, quod attinet ad impedimenta a quibus
dispensare valet, ad Patriarcham.
§ 3. In iisdem rerum adiunctis, eadem facultate gaudent omnes
de quibus in can. 34 , § 1 , sub eiusdem canonis clausulis, sed solum si casus
natura sua vel tantum facto sit occultus et ne loci quidem Hierarcha adiri
ad normam can. 34 possit, vel nonnisi cum periculo violationis sigilli.
§ 4. Facultate de qua in § 1 non aufertur Hierarchis potestas
dispensandi a forma in matrimonii celebratione servanda, et ab impedi­
mentis iuris ecclesiastici in quibus Sedes Apostolica solet dispensare, quo­
ties difficilis sit recursus ad Sedem Apostolicam itemque ad I(egatum
Romani Pontificis necessaria facultate praeditum, et simul in mora sit
periculum gravis damni.
[1048'
C an. 38, § t. Si petitio dispensationis ad Sedem Apostolicam missa
sit, Hierarchae locorum suis facultatibus, si quas habeant, ne utantur,
nisi ex gravi urgentique causa, quo in casu statim Apostolicam Sedem
de re moneant.
z8 Prümmer. Manuale Theologiae Moralis
§ 2. Idem servetur ab Hierarchis locorum Patriarchae subiectis, si
dispensationis petitio missa sit ad Patriarcham.
(1050]
C an. 40. Si quando cum impedimenta seu impedimentis publicis a
quibus ex indulto dispensare quis potest, concurrat aliud impedimen­
tum a quo dispensare nequeat, pro omnibus adiri debet Superior qui
ab omnibus dispensare potest ; si tamen impedimentum seu impedi­
menta a quibus dispensare potest, comperiantur post impetratam a Snpe­
riore dispensationem, suis facultatibus uti poterit.
[1053]
Can. 43. Data a Sede Apostolica dispensatio a matrimonio rato et
non consummato vel facta, etiam ab iis qui potestatem habent infra
Sedem Apostolicam, licentia transitus ad alias nuptias ob praesumptam
coniugis mortem, secumfert semper dispensationem ab impedimento
de quo in can. 65, n. 1, si qua opus sit.
[1056]
Can. 46. Excepta modica aliqua praestatione ratione expensarum
cancellariae in dispensationibus pro non pauperibus, locorum Hierarchae
eorumve officiales, reprobata quavis contraria consuetudine, nequeunt,
occasione concessae dispensationis, emolumentum ullum exigere, nisi ad
id faciendum expressam obtinuerint Sedis Apostolicae licentiam aut id
sit in probatis Synodis constitutum vel recognitum; et si illegitime exege­
rint, obligatione restituendi tenentur.
[1057]
Can. 47. Qui ex potestate delegata dispensationem concedunt, in
eadem expressam mentionem indulti Superioris delegantis fadant.
[1058]
C an. 48, § 1. Matrimonium prohibet :
1.0 Votum publicum castitatis perfectae in professione simplici
seu minore emissum ;
2. o Votum privatum virginitatis, castitatis perfectae, non nubendi,
amplectendi statum religiosum, et, in ritibus in quibus clerici a recepto
subdiaconatus ordine obligatione servandi sacrum caelibatum tenentur,
suscipiendi subdiaconatum vel ordinem maiorem.
§ 2.0 Nullum votum, uno sollemni seu quod in professione maiore
emittitur excepto, dirimit matrimonium, nisi id speciali Sedis Apostolicae
praescripto pro aliquibus statutum fuerit.
Supplementum ad editionem tertiam decimam 29
[1059]
Can. 49. In iis regionibus ubi lege civili tutela, vel legalis cognatio
ex adoptione orta, nuptias prohibet, iure canonico matrimonium illici­
tum est.
[1064, 4 °j omittitur.
[1070, § 1]
Can. 60, § 1 . Nullum est matrimonium contractum a persona non
baptizata cum persona baptizata.
[1076]
Can. 66, § 2. In linea obliqua irritum est usque ad sextum gra­
dum inclusive, ita tamen ut matrimonii impedimentum toties multipli­
cetur quoties communis stipes multiplicatur.
§ 4. 1. o Consanguinitas computatur per lineas et gradus ;
2. o In linea recta, tot sunt gradus quot personae, stipite dempto ;
3. o In linea obliqua, tot sunt gradus quot personae in utroque ductu,
stipite dempto.
[1077]
Can. 67, § 1. 1.0 Affinitas de qua in can. 68, § 1, dirimit tnatri­
monium in linea recta, in quolibet gradu ; in linea obliqua, usque ad
quartum gradum inclusive ;
2. o Affinitas de qua in can. 68, § 2, dirimit matrimonium usque
ad quartum gradum inclusive ;
3 . o Affinitas de qua in can. 68, § 3, dirimit matrimonium in
primo gradu.
§ 2. Affinitatis de qua in can. 68, § 1, n. 1, impedimentum mul­
tiplicatur :
1. o Quoties multiplicatur impedimentum consanguinitatis a quo
procedit ;
2. o Secundo vel ulteriore matrimonio inito cum consanguineo con­
iugis defuncti.
[ •.. J
C an. 68, § 1. 1. o Affinitas ex digeneia oritur ex matrimonio valido
etsi non consummato ;
2. o Viget inter alterutrum coniugem et alterius consanguineos ;
.
3. o Qua quis linea et quo gradu, alterutrius coniugis est consangUl­
neus, alterius est affinis.
§ 2. 1.0 lure particulari, affinitas ex digeneia de qua i_n � 1, n. 1,
oritur etiam inter consanguineos viri et consanguineos muhens ;
2 . 0 Ita computatur ut tot sint gradus quot fert summa graduum
consanguinitatis quibus uterque affinium distat a coniugibus ex quo­
rum matrimonio affinitas oritur.
 Prümmer. Manuale Theologiae Moralis
§ 3. 1. o Iure particulari, af:finitas praeterea oritur ex trigeneia
seu ex duobus matrimoniis validis, etiam non consummatis, si duae per­
sonae matrimoninm contrahant : a) cum una eademque tertia persona,
soluto matrimonio, unam post alteram, aut b) cum duabus personis inter
se consanguineis ;
2 . o Affinitatem ex trigeneia contrahunt alteruter coniux cum iis
qui sunt, ex alio matrimonio, alterius coniugis affines ex digeneia ;
3. o Haec affinitas, inter alterutrum coniugem et alterius affines,
ita computatur ut qui sunt ex alio matrimonio affines viri ex digeneia,
in eodem gradu sint uxoris affines ex trigeneia, et vice versa ;
4 . o Quoties haec affinitas viget inter consanguineos quoque unius
et alterius coniugis, ita computatur ut tot sint gradus quot fert summa
graduum cum consanguinitatis tum affinitatis ex digeneia quibus uter­
que af:finium distat a coniugibus ex quorum matrimonio affinitas oritur.
[1079]
Can. 70, § t. Ea spiritualis cognatio matrimonium dirimit, de
qua in § 2.
§ 2. 1. o Ex baptismo spiritualem cognationem contrahit patrinus
cum baptizato eiusque parentibus ;
2 . o Si iteretur baptismus sub conditione, cognationem spiritualem
patrinus non contrahit, nisi iterum adhibitus sit.
[1080]
Can . 7 1. Qui lege civili ad nuptias inter se ineundas inhabiles
habentur ob tutelam vel ob cognationem legalem ex adoptione ortam ,
nequeunt vi iuris canonici matrimonium inter se valide contrahere.
[ ... J
C an. 8 0, § l. Matrimonium contrahi nequit per procuratorem, nisi
Hierarcha loci in casu singulari hanc facultatem scripto dederit.
§ 2. Hierarcha loci hanc facultatem dare potest tantum in casu
necessitatis, id est si contrahentes, ob gravem causam, sacerdoti se una
simul sistere nequeunt.
[1090� omittitur.
[1091] omittitur.
[ .. J
. ut intra fines sui territorii determinato matrimonio assistat, dummodo id
Can. 8 2, § 1. Ut matrimonium per procuratorem valide celebre­
tut, servandae sunt normae can. 85. et 86.
§ 2. Coniuges, cum simul fuerint, benedictionem de qua in can. 91
a sacerdote ad normam horum canonum designato recipere ne negligant .
[1092�
C an. 83. Matrimonium sub conditione contrahi nequit.
Supplementum ad editionem tertiam decimam 3I
[1094]
C an. 85, § 1. Ea tantum matrimonia valida sunt quae contra­
huntur ritu sacro, coram parocho, vel loci Hierarcha, vel sacerdote cui
ab alterutro facta sit facultas matrimonio assistendi et duobus saltem
testibus, secundum tamen praescripta canonum quae sequuntur, et
salvis exceptionibus de quibus in can. 89.
§ 2. Sacer censetur ritus, ad effectum de quo in § 1, ipso inter­
ventu sacerdotis adsistentis ac benedicentis.
[1095, § 1] Can. 8 6, § 1.
[ . . J
.
C an. 86, § 2. Matrimonio fidelium diversi ritus valide assistit
Hierarcha loci et parochus qui ad normam § 3, nn. 2 - 4 est eorum pro­
prius Hierarcha vel parochus.
§ 3. 1 . o Nisi aliud statuatur, sive per domicilium sive per quasi­
domicilium suum quisquis parochum et Hierarcham proprii ritus sortitur ;
2 . o Deficiente parocho pro fidelibus alicuius ritus horum Hie­
rarcha designet alius ritus parochum, qui eorumdem curam suscipiat,
postquam idem Hierarcha habuerit consensum Hierarchae parochi desig­
nandi ;
3. o Extra territorium proprii ritus, deficiente huius ritus Hierarcha,
habendus est tamquam proprius, Hierarcha .loci. Quodsi plures sint,
ille habendus est tamquam proprius, quem designaverit Sedes Apos­
tolica vel, obtento eiusdem consensu, Patriarcha, si iure particulari cura
:fidelium sui ritus extra patriarchatus commorantium ei commissa est.
4. o Proprius vagi parochus vel Hierarcha est sui ritus parochus
vel Hierarcha loci ubi vagus actu commoratur ; deficiente parocho ve l
Hierarcha sui ritus, serventur normae in nn. 2, 3 statutae ;
5. o Illorum qui non habent nisi eparchiale domicilium vel quasi­
domicilium, parochus proprius est parochus loci in quo actu com­
morantur.
[1095, § 2, et 1 096]
Can. 87, § 1. 1 . 0 Parochus et loci Hierarcha, qui matrimonio
possunt valide assistere, possunt quoque alii sacerdoti facultatem dare
expresse fadant, et sacerdos sit determinatus ; possunt quoque eidem
sacerdoti concedere facultatem subdelegandi alium determinatum sacer­
dotem, qui illi matrimonio assistat ;
2. o Vicario cooperatori concedi potest a parocho vel a loci Hie­
rarcha etiam facultas generalis assistendi matrimoniis ; qua obtenta,
ipse facultate subdelegandi gaudet, ut in n. 1 ;
3 . o Facultas concessa contra praescriptum nn. 1, 2 irrita est.
32 Prümmer. Manuale Theologiae Moralis
§ 2. Facultas de qua in § 1, n. 1, ne concedatur, nisi expletis om­
nibus quae ius constituit pro libertate status comprobanda.
§ 3. Locorum Hierarchae administrationem fidelium diversi ritus
ad normam iuris gerentes dare possunt cuiusvis orientalis ritus rectoribus
ecclesiarum vel aliis sacerdotibus, curam fidelium, parocho proprii ritus
orborum, habentibus, generalem facultatem assistendi matrimoniis fide­
lium ritus orientalis, etsi a ritu rectoris vel presbyteri diversi.
[1097, § 1] Can. 88, § 1.
[ . .. l
Can. 88, § 2. Parochus, si ita ferat ius particulare, ut matrimo­
nio licite assistat, indiget insuper licentia Hierarchae loci.
[1097, § 2]
Can. 88, § 3. Matrimonium coram sponsi parocho celebretur, nisi
vel legitima consuetudo aliud ferat vel iusta causa excuset ; matrimonia
autem catholicorum mixti ritus, in ritu viri et coram eiusdem parocho
sunt celebranda, nisi vir, domicilium vel quasi-domicilium habens in
regione orientali, consentiat ut matrimonium ritu sponsae et coram
huius parocho celebretur.
[1097, § 3] Can. 8 8, § 4.
[1099, § 1, 3. 0] omittitur.
l1099, § 2]
Can. 90, § 2. Firmo autem praescripto § 1, n. 1, acatholici bapti­
zati, si inter se vel cum acatholicis non baptizatis contrahant, nullibi
tenentur ad catholicam matrimonii formam servandam.
[1101] omittitur.
[1102] omittitur.
[1103, § 1]
Can. 92, § 1. Celebrato matrimonio, parochus vel qui eius vices
gerit, quamprimum describat in libro matrimoniorum nomina coniugum
ac testium, locum et diem celebrati matrimonii, dispensationem, si dis­
pensatio locum habuit, eiusque auctorem una cum impedimento eiusque
gradu, atque alia secundum modum in libris liturgicis et a proprio
Hierarcha praescriptum ; idque licet alius sacerdos facultate vel a se
vel ab Hierarcha obtenta matrimonio adstiterit.
[1109, § 3] omittitur.
[1114]
Can . 1 03. Legitimi sunt filii concepti aut nati ex matrimonio
valido vel putativo.
Supplementum ad editionem tertiam decimam 33
[1131, §§ 1, 2] Can. 1 20, § 1.
[ .. . ]
C an. 1 20, § 2. Etiam coniux ab altero malitiose desertus obtiner�
potest decretum separationis ab Hieracha loci ad certum incertumve tem­
pus ad normam § 1, n. 2 .
[1 141]
Can. 130, § 1. Sanatio in radiee concedi unice potest ab Apostolica
Se de , firmo praescripto § 2.
§ 2. Patriarcha potitur facultate concedendi sanationem in radiee
si validitati matrimonii obstat tantum defectus formae celebrationis vel
impedimentum a quo dispensare potest.
[1143] omittitur.
Interpretationes authenticae ad ius matrimoniale Eccl. Or.
Can . 85. D. I. Utrum sacerdos, latini ritus, legitime assistens
nuptiis inter partem catholicam orientalis ritus et partem acatholicam ,
sive baptizatam sive non baptizatam, servare debeat praescriptum ca­
nonis 1102 , § 2, CIC, an praescriptum can. 85 Litterarum Apostolicarum
<< Crebrae allatae sunt >> .
R. Affirmative ad primam partem ; negative ad alteram.
D. II. Utrum sacerdos, orientalis ritus, legitime assistens nuptiis
inter partem catholicam latini ritus et partem acatholicam, sive b aptiza­
tam sive non baptizatam, servare de beat praescriptum canonis 1102, § 2 ,
CIC, a n praescriptum canonis 85 Litterarum Apostolicarum <1 Crebrae
allatae sunt >> .
R. Negative ad primam partem; affirmative ad alteram.
P ontif. Comm. ad redigendum Codicem iuris canonic i orientalis die 8
lan. 195 3 ; AAS 45 (1953) 104.
Can. 1 8, § 2. D. I. An loci Hierarcha, in cuius eparchia matrimo­
nium celebratur, dispensare possit ad normam can . 18, § 2 a publicatio­
nibus matrimonii contrahentes eadem lege adstrictos, diversi tamen ritus.
R. Affirmative, dummodo sit Hierarcha proprius eius qui dispen­
satione eget.
D. II. An Hierarcha loci, in cuius eparchia matrimonium celebra­
tut, dispensare possit ad normam can. 18 , § 2 a publicationibus matrimonii
contrahentes eiusdem quidem ritus ac ipse Hierarcha, qui tamen non sit
eorum Hierarcha proprius.
R. Negative.
Can. 3 1, D. Cuius gradus in singulis casibus censendum sit im­
pedimentum quod ex diverso computandi modo, orientali vel latino,
sit maioris vel minoris gradus iuxta can . 31.

R. Impedimentum censendum est illius gradus cuius est in disci­
plina Hierarchae qui dispensationem dedit.
Can. 3 2, § 5. D. I. An per verba can. 32 , § 5 , << dispensatio peta ­
tur ab Hierarcha viri >> excludatur potestas Hierarchae mulieris valide
dispensandi ab impedimenta quod dumtaxat hanc liget.
R. Negative.
D. II. An praescriptum can. 32, § 5 , applicandum sit si contrahentes
eiusdem ritus pertineant ad eparchias diversi ritus.
R. Affirmative.
Can. 85, § 2. D. Utrum per verbum can. 85 , § 2 << benedicentis >>
intelligatur simplex benedictio an requiratur certus ritus liturgicus.
R. Affirmative ad primam partem, negative ad secundam.
Can. 8 6, § t, n. 2. D. An verba can. 86 , § 1 , n. 2 : << . . . sive con­
trahentes sint subditi, sive n on subditi, mod; sint sui ritus >>, collata cum
verbis can. 1095 , § 1 , 11. 2 cre : . . in quo (territorio) matrimoniis nedum
.
suorum subditorum, sed etiam non subditorum valide assistunt >> , ita
intelligenda sint ut parochus et loci Hierarcha orientalis ritus valeant
valide assistere matrimonio duorum fidelium latini ritus, itemque ut
parochus et loci Hierarcha latini ritus valide assistere valeant matrimo­
nio duorum fidelium orientalis ritus.
R. Negative.
C an. 8 8, § 3. D. An praescriptum can. 88, § 3, <<matrimonia autem
catholicorum mixti ritus in ritu viri et coram eiusdem parocho sunt
celebranda . . . >> abroget praescriptum can. 1097 ' § 2, cre << . . . matrimonia
autem catholicorum mixti ritus, nisi aliud particulari iure cautum sit, in
ritu viri et coram eiusdem parocho sunt celebranda >>.
R. Affirmative.
Pont. Comm. ad redigendum Codicem Iuris Canonici Orientalis
die 3 Maii 1 953 ; AAS 45 (1953) 31 2 sq.
Can. 86, § t, n. 2. D. I. An vi can . 86, § 1, n. 2, parochus et lod
Hierarcha intra fines sui territorii licite et valide assistant matrimonio
fidelium sui ritus etiam in lods quae sunt exclusive alius ritus, dummodo
adsit expressus consensus Orinarii, vel parochi, vel rectoris praedictorum
locorum.
R. Affirmative.
D. II. Utrum interpretatio data in responsione ad I sit declarativa
an extensiva.
R. Negative ad primam partem ; affirmative ad secundarn.
Pont. Comm. ad redigendum Codicem Iuris Canonici Orientalis, d. 8
Iul. 1 952 ; AAS 44 (1952) 552.
629. De finibus matrim onii.
De matrimonii finibus eorumque relatione et ordine his postremis
annis nonnulla typis edita prodierunt, quae vel asserunt finem primarium
Supplementum ad editionem tertiam decimam 35
matrimonii non esse prolis generationem, vel fines secundarios non esse fini
primario subordinatos, sed ab eo independentes .
Risee i n elucubrationibus primarius coniugii finis alius ab aliis desig­
natur, ut ex. gr. : coniugum per omnimodam vitae actionisque communio­
nem complementum ac personalis perfectio ; coniugum mutuus amor
atque unio fovenda ac perficienda per psychicam et somaticam propriae
personae traditionem ; et huiusmodi alia plura.
In iisdem scriptis interdum verbis in documentis Ecclesiae occur­
rentibus (uti sunt v.gr. finis primarius, secundarius) sensus tribuitur,
qui cum his vocibus, secundum communem theologorum usum, non con­
gruit.
Novatus hic cogitandi et loquendi modus natus est ad errores et in-
certitudines fovendas ; quibus avertendis prospicientes Emi . ac Revmi .
Patres huius Supremae Sacrae Congregationis, rebus fidei et morum tu­
tandis praepositi, in consessu plenario feriae IV, die 2 9 . Martii 1 944 ha­
bito, proposito sibi dubio : << An admitti possit quorumdam recentiorum
sententia, qui vel negant finem primarium matrimonii esse prolis genera­
tionem et educationem, vel docent fines secund arios fini primario non
esse essentialiter subordinatos, sed esse aeque principales et independen­
tes >>, respondendum decreverunt : Negative.
Decretum S. Officii d. 1 Apr. 1 944 ; AAS 36 (194L!) 103.
640. Matrimonium p utativum.
An sub verbo celebratum canonis 1015, § 4, intelligi debeat dumtaxat
matrimonium coram Ecclesia celebratum.
R. Affirmative.
CPI die 26 lan. 1949 ; AAS 41 (1949) 1 5 8 .
65 2. De p otestate potestatis civilis in matrimonia non baptizatorum.
1. Utrum omnia matrimonia Sinensium infidelium, post praedic­
tam legem promulgatam inita secundum morem Sinensium tantum, omissa
formalitate civili, invalida haberi debeant?
R. Non certo constare de nullitate matrimonii Sinensium infidelium
in circumstantiis propositis ;
2. Utrum Sinenses qui, post civilem illam legem promulgatam, in
infidelitate non secundum formam a lege civili praescriptam, sed tantum
secundum morem popularem Sinensium matrimonium contraxerunt, in
recipiendo sacramento baptismi debeant in forma Ecdesiae matrimo­
nialem consensum renovare?
R. In recipiendo sacramento baptismi debent renovare consensum
in forma ecclesiastica, saltem ad cautelam ; ad quam renovationem per
se admitti non debent nisi velint actum quoque civilem perficere ;
3. Quomodo agendum sit in casibus, in quibus Sinenses catholici
revera volunt contrahere in foro Ecclesiae, nolunt autern se subiicere legi
 Prümmer. Manuale Theologiae l\!Ioralis
civili atque recusant consensum matrimonialem exhibere coram ma:gis­
tratu civili?
R. Missionarii generatim loquendo Sinenses sponsos christianos ad
civile matrimonium aptos, ad nuptias ne admittant, nisi prius civili praes­
cripto ob temperaverint vel eidem obtemperare certo parati sint ; et inte­
rim accurate edoceantur de vero matrimonio christiano et de vi caere­
moniae civilis prae oculis habendo Instructionem super hac re a S. 'Poeni­
tentiaria datam die 1 5 Ianuarii 1866.
Littera Cardinalis Secretarii Supr. S. Congr. S. Off. die 28 Iun. 1938
in : Sylloge n. 206 quater, p. 574/57 5 .
676, 4. De s olutione m atrimonii inter acatholicos quorum saltem alter
baptizatus non sit.
Connubia inita inter acatholicos, quorum saltem alter baptizatus
non sit, valida quidem censenda sunt, non tamen adeo rata ut suadente
necessitate dissolvi non possint in favorem fidei per Supremam Summi
Pontificis auctoritatem.
Ex Normis pro conficiendo processu in casibus solutionis vinculi ma­
trimonialis in favorem fidei per Supremam Summi Pontificis auctori­
tatem. S. Off. d. 1 Maii 1934. Cf. Periodica 45 ( 1 9 56) 22.
693. D e actibus matrimonialibus et praesertim de amplexu reservato.
Gravi cum sollicitudine Apostolica Sedes animadvertit non paucos
scriptores his ultimis temporibus, de vita coniugali agentes, passim palam
et minute ad singula eam spectantia inverecunde descendere : praeterea
nonnullos auctores actum quemdam, amplexum reservatum nuncupatum,
describere, laudare et suadere.
Ne in re tanti momenti, quae matrimonii sanctitatem et animarum
salutem respicit, munere suo deficiat, suprema Sacra Congregatio S. Officii,
de expresso mandato SSmi. D.N.D. Pii, divina providentia Pp. XII ,
o:nnes pr�edictos scriptores graviter monet, u t ab huiusmodi agendi ra­
tlone des1stant, Sacros quoque Pastores enixe hortatur ut in his rebus
sedulo advigilent et quae opportuna sint remedia sollicite opponant.
Sacerdotes autem, in cura animarum et in conscientiis dirigendis ,
numquam, sive sponte sive interrogati, ita loqui praesumant quasi ex
parte legis christianae contra 'amplexum reservatum' nihil esset obii­
ciendum.
Monitum Supr. Congr. S. Off. d. 30 Iun. 1952 ; AAS 44 (1952) , pag. 546 .
69 9.
Cf. Monitum Supr. Congr. S. Off. notatum ad n. 693 .
Supplementum a d editionem tertiam decimam 37
703. De continentia periodica.
Neque contra naturae ordinem agere ii dicendi sunt coniuges, qui
iure suo recta et naturali ratione utuntur, etsi ob naturales sive temporis
sive quorundam defectuum causas nova inde vita oriri non possit. Ha­
bentur enim tarn in ipso matrimonio, quam in coniugalis iuris usu etiam
secundarii fines, ut sunt mutuum adiutorium mutuusque fovendus amor
et concupiscentiae sedatio, quos intendere coniuges minime vetantur,
dummodo salva semper sit intrinseca illius actus natura ideoque eius ad
primarium finem debita ordinatio . . .
E x Encycl. Pii Pp . X I << Casti connubii >> ; AAS 2 2 (1930) pag. 561 .
Si presenta inoltre oggigiorno il grave problema, se ed in quanto
l'obbligo della pronte dispositione al servizio della maternità sia conci­
liabile col sempre più diffuso ricorso ai tempi della sterilità naturale (co­
sidetti periodi agenesici nella donna) , il che sembra una chiara espres­
sione della volontà contraria a quella disposizione .. .
Occorre innanzi tutto considerare due ipotesi. Se l'attuazione di
quella teoria non vuol significare altro se non che i coniugi possono far
uso del loro diritto matrimoniale anche nei giorni di sterilità naturale,
non vi è nulla da opporre : con cio , infatti, essi non impediscono nè pre­
giudicano in alcun modo la consumazione dell' atto naturale e le sue ulte­
riori naturali conseguenze. Proprio in cio l' applicazione della teoria, di
cui parliamo, si distingue essenzialmente dal abuso già segnalato, che
consiste nella perversione dell' atto stesso. Se invece si va più oltre, per­
mettendo cioè l' atto coniugale esclusivamente in quei giorni, allora la
condotta degli sposi deve essere esaminata più attentamente.
E qui di nuvo due ipotesi si presentano alla nostra rifl.essione. Se già
nella conclusione del matrimonio almeno uno dei coniugi avesse avuto
l ' intenzione di restringere ai tempi di sterilità lo stesso diritto matrimo­
niale, e non soltanto il suo uso, in modo che negli altri giorni l' altro con­
inge non avrebbe neppure il diritto di richiedere l'atto, cio implicherebbe
un difetto essenziale del consenso matrimoniale, che porterebbe con sè
la invalidità del matrimonio stesso, perchè il diritto derivante dal con­
tratto matrimoniale è un diritto permanente, ininterrotto, e non intermit­
tente, di ciascuno dei coniugi di fronte all'altro.
Se invece quella limitazione dell' atto ai giorni di naturale sterilità
si riferisce non al diritto stesso, ma solo all' uso del diritto, la validità del
matrimonio resta fuori di discussione ; tuttavia la liceità morale di una
tale condotta dei coniugi sarebbe da affermare o da negare, secondo che
l'intenzione di osservare costantemente quei tempi è basata, oppure no,
su motivi morali sufficienti e sicuri. Il solo fatto che i coniugi non offen­
dono la natura dell' atto e sono anche pronti ad accettare ed educare il
figlio, che, nonostante le loro precauzioni, venisse alla luce, non baste­
rebbe per sè solo a garantire la rettitudine della intenzione e la moralità
ineccepibile dei motivi medesimi.
 Prümmer. Manuale Theologiae Moralis
La ragione è perchè il matrimonio obbliga ad uno stato di vita, il
quale, come conferisce certi diritti, cosi impone anche il compimento di
un'opera positiva, riguardante lo stato stesso. In tal caso si puo appli­
care il principio generale che una prestazione positiva puo essere omessa,
se gravi motivi, indipendenti dalla buona volontà di coloro che ne sono
obbligati, mostrano que quella prestazione è inopportuna, o provano che
non si puo dal richiedente in questo caso il genere umano equamente
pretendere.
Il contratto matrimoniale, che conferisce agli sposi il diritto di sod­
disfare l' inclinazione della natura, li constituisce in uno stato di vita, lo
stato matrimoniale. Ora ai coniugi, che ne fanno uso con l' atto specifico
del loro stato, la natura e il Creatore impongono la funzione di provvedere
alla conservazione del genere umano. È questa la prestazione caratte­
ristica, che fa il valore proprio del loro stato, il bonum prolis. L' individuo
e la società , il popolo e lo Stato, la Chiesa stessa, dipendono per la loro
esistenza, nell'ordine da Dio stabilito, dal matrimonio fecondo. Quindi
abbracciare lo stato matrimoniale, usare continuamente la facoltà ad
esso propria e in esso solo lecita, e, d' altre parte, sottrarsi sempre e delibe­
ramente, senza un grave motivo, al suo primario dovere, sarebbe un pec­
care contro il senso stesso della vita coniugale.
Da quella prestazione positiva obbligatoria possono esimere, anche
per lungo tempo, anzi per l' intera durata del matrimonio, seri motivi,
come quelli che si hanno non di rado nella cosidetta << Indicazione >> me­
dica, eugenica, economica e sociale. Da cio consegue che l'osservanza dei
tempi infecondi puo essere lecita sotto l'aspetto morale ; e nelle condi­
zioni menzionate è realmente tale. Se pero non vi sono, secondo un giu­
dizio ragionevole ed equo, simili gravi ragioni personali o derivanti dalle
circostanze esteriori, la volontà di evitare abitualmente la fecondità della
loro unione, pur continuando a soddisfare pienamente la loro sensualità ,
non puo derivare che da un falso apprezzamento della vita e da motivi
estranei alle rette norme etiche.
Ora pero voi insisterete forse osservando che nell' esercizio della vostra
professione vi trovate talvolta dinanzi a casi assai delicati, in cui, cioè,
non si puo esigere di correre il rischio della maternità , la quale anzi deve
essere assolutamente evitata, ed in cui d' altra parte, l'osservanza dei
periodi agenesici, o non dà sufficiente sicurrezza, ovvere deve essere scar­
tata per altri motivi. E allora domandate come si possa ancora parlare
di un apostolato al servizio della maternità .
Se, a vostro sicuro e sperimentato giudizio, le condizioni richiedono
assolutamente un << no >>, cioè l'esclusione della maternità , sarebbe un
errore e un torto d'imporre o di consigliare un << si >>. Si tratta qui, invero ,
di fatti concreti, e quindi di una questione non teologica, ma medica :
essa è dunque di vostra competenza. Pero in tali casi i coniugi non doman­
dano da voi una risposta medica, necessariamente negativa, ma l' appro-
Supplementum ad editionem tertiam dedmam
vazione di una << tecnica >> dell' attività coniugale assicurata contro il rischio
della maternità . Ed ecco che siete cosi di nuovo chiamate ad esercitare il
vostro apostolato, in quanto non lasciate alcun dubbio che anche in questi
casi estremi ogni manovra preventiva e ogni diretto attentato alla vita e
allo sviluppo del germe è in coscienza proibito ed escluso, e che una sola
via rimane aperta, vale a dire quella dell' astinenza da ogni attuazione
completa della facoltà naturale. Qui il vostro apostolato vi obbliga ad
avere un giudizio chiaro e sicuro e una calma fermezza.
Ma si obiettera che una simile astinenza è impossibile, che un tale
eroismo è inattuabile. Questa obiezione voi oggi la sentirete, voi la leg­
gette dappertutto, anche da parte di chi, per dovere e per competenza,
dovrebbe essere in grado di giudicare ben diversamente. E si adduce a
prova il seguente argomento : << Niuno è obbligato all'impossibile, e nes­
sun legislatore ragionevole si presume che voglia obbligare con la sua
legge anche all'impossibile. Ma per i coniugi l 'astinenza a lunga durata
è impossibile. Dunque non sono obbligati all' astinenza ; la legge divina
non puo avere questo senso >>.
In tal guisa da premesse parzialmente vere si deduce una conse­
guenza falsa. Per convincersene basta invertire i termini dell'argomento :
Iddio non obbliga all' impossibile. Ma Iddio obbliga i coniugi all' astinenza,
se la loro unione non puo essere compiuta secondo le norme della natura.
Dunque in questi casi l' astinenza è possibile. Abbiamo a conferma di
tale argomento la dottrina del Concilio di Trento, il quale, nel capitulo
sulla osservanza, necessaria e possibile, dei comandamenti, insegna, rife­
rendosi a un passo di S . Agostino : << Iddio non comanda cose impossibili,
ma mentre comanda, ammonisce, e di fare quel che puoi e di domandare
quel che non puoi, e aiuta affinchè tu possa >> (Conc. Trid. , sess. 6 , cap. 11 ;
Denz. n . 804) .
Ex allocut. Pii Pp. XII d. 29 Oct. 1 951 ; AAS 43 (1 951 ) pag. 844-847 .
723. De Probatione status liberi.
Facienda est haec probatio secundum normas datas in Instructione
S. Congr. de Sacramentis diei 29 Iunii 1941 (AAS 33 [1 941] 297-307 et
399) et normas datas a locorum Ordinariis.
736. De matrimonio per procuratorem.
Utrum procuratorem, de quo in can. 1089 , § 1, mandans ipse desig­
nare debeat ; an eiusdem designationem alii committere valeat.
R. Affirmative ad primam partem, negative ad secundam.
CPI d. 31 Maii 1 948 ; AAS 40 (1948) 302.
De adsentia simultanea in celebratione matrimonii inter acatholicos.
Proposito Supremae huic. S. Congregationi dubio :
Utrum praescriptum can. 1088 , § 1 , applicetur etiam matrimoniis
ac atholicorum baptizatorum ;
 Prümmer. Manuale Theologiae Moralis
Emmi. ac Revmi. DD. Cardinales. . . respondendum decreverunt :
Affirmative.
Ssmus. D.N.D� Pius divina Providentia Papa XII . . . , relatam sibi
Emmorum Patrum resolutionem adprobavit et publicari iussit.
Supr. S. Congr. S. Off. d. 30 Iun. 1 949 ; AAS 41 (1949) 427 .
754. Abrogatur alterum comma paragraphi secundae can. 109 9.
. . . Et ideo Nos . . . decernimus ac statuimus omnes in Ecclesia catho­
lica baptizatos teneri ad canonicam matrimonii formam servandam
·
abrogamus itaque alterum comma paragraphi secundae can. 1099, e�
iubemus ut verba item ab acatholicis nati, etsi in Ecclesia catholica bap­
tizati, qui ab injantili aetate in haeresi veZ schismate aut injidelitate aut sine
ulla religione adoleverunt, quoties cum parte acatholica contraxerint ex
can. 1099 expungantur.
Hac autem arrepta occasione, Missionarios ceterosque Sacerdotes
admonemus ut iidem praescripta canonum 750-751 sancte servent.
Mandamus igitur ut hae Litterae Apostolicae Motu Proprio datae
in Acta Apostolicae Sedis referantur, ac statuimus ut, quae in iisdem
iussa sunt, vim suam exerant a die 1 Januarii anni MCMXLIX.
Pius XII, Motu Proprio d. 1 Aug. 1 948 ; AAS 40 (1948) 305 sq.
755 .
An mulier latina, quae vi canonis 98, § 4 , declaret se velle transire
in matrimonio ineundo ad ritum orientalem viri, adhuc teneatur ad for­
mam celebrationis matrimonii, de qua in canone 1099, § 1 , n. 3 .
R . Affirmative.
CPI d. 29 Apr. 1 940 ; AAS 32 (1940) 2 1 2 .
7 6 1, 2 . De vicario cooperatore quoad matrimonia.
An vicarius cooperator ratione officii, de quo in canone 476, § 6, ma­
trimoniis valide assistere possit.
R. Negative.
CPI d. 31 l an. 1 942 ; AAS 34 (1 942) 50 .
D e Delegato episcopali quoad matrimonia.
An Delegato episcopali, cui conceditur facultas delegata ad univer­
sitatem negotiorum iuxta canonem 199 § 1 , hoc ipso concessa intelligatur
vel saltem concedi possit delegatio generalis ad assistendum matrimoniis,
attento canone 1096, § 1 .
R . Negative.
CPI d. 25 lan. 1 943 ; AAS 35 (1 943) 58.
Supplementum ad editionem tertiam decimam
7 62. De err ore communi.
An praescriptum can. 209 applicandum sit in casu sacerdotis, qui
delegatione carens matrimonio assistit.
R. Affirmative.
CPI d. 1 Iul. 1 952 ; AAS 44 (1952) 496 .
7 63. De Missionariorum emigrantium officiis quoad a dsistentiam ma­
trimoniis.
a) Ad normam Constitutionis Apostolicae << Exsul Familia >>, n. 39,
Missionarius emigrantium, cui cura animarum concredita est , servatis
ceteris de iure servandis, intra fines territorii sibi praestituti, valide assis­
tit matrimoniis quorum alteruter nupturientium sibi sit subditus.
b) Ad liceitatem quod attinet, servetur praescriptum canonis CIC
can. 1097 , § 2, iuxta quem << in quolibet casu pro regula habeatur ut ma­
trimonium coram sponsae parocho celebretur, nisi iusta causa excuset >> .
c) De investigationibus super statu nupturientium religiose ser­
vetur Instructio Sacrae Congregationis de disciplina Sacramentorum
<< De normis a parocho servan dis in peragendis . . . >>, edita die 29 I unii 1941 ,
praesertim praescriptum nn. 4 et 10 (AAS 33, pag. 297-307) .
S . Congr. Consist. , d . 7 . Oct. 1953 ; AAS 45 (1953) 758 sq.
76 8. Hoc praescriptum servetur etiam a Missionariis emigrantium.
Cf. declarationem citatam ad III , n. 763.
774. Declarationes ad can. 1 0 98.
An ad physicam parochi vel Ordinarii adsentiam, de qua in interpre­
tatione diei 10 Martii 1 928 ad canonem 1098, referendus sit etiam casus
quo parochus vel Ordinarius, licet materialiter praesens in loco, ob grave
tamen incommodum celebrationi matrimonii assistere nequeat requi­
rens et excipiens contrahentium consensum.
R. Affirmative.
CPI d. 2 5 . Iul. 1 931 ; AAS 23 (1931) 388 .
An, ratione habita responsi dati a Pont. Comm. ad Codicis canones
authentice interpretandos die 25 Iulii 1 931 relate ad hune can. 1098, ad
hune eundem canonem referendus sit casus, quo parochus vel Ordinarius
celebrationi matrimonii religiosi assistere nequit, quia lege civili prohi­
betur, etiam sub poena, matrimonium coram Ecclesia celebrare, nisi prae­
cesserit matrimonium sic dictum civile, et hoc ab auctoritate omnino re­
cusatur, e. g. ob defectum instrumentorum, quae lex civilis requirit.
R. Affirmative.
S. C. de Sacr. , d. 24 Apr. 1 935 ; PRMCL 27 (1938) 45/4 6 .
 Prümmer. Manuale Theologiae Moralis
Utrum grave incommodum, de quo in can. 1098, sit tantum illud
quod imminet parocho vel Ordinario vel sacerdoti delegato qui matri­
monio assistant, an etiam illud quod immineat utrique vel alterutri ma­
trimonium contrahenti.
R. Negative ad primam partem, affirmative ad secundam.
CPI d. 3. Maii 1 945 ; AAS 37 (1945) 149 .
7 88. De cautionibus in mixtis nuptiis praestandis.
. . . sequentibus dubiis :
I . an validum habendum sit matrimonium celebratum inter par­
tem catholicam et partem acatholicam certe non baptizatam, cum dis­
pensatione ab impedimento disparitatis cultus, si sola pars acatholica
cautiones ad norman can. 106 1 , § 1 , n. 2 (can. 107 1 ) cre praescriptas
praestiterit ;
II. an validum habendum sit matrimonium celebratum inter par ­
tem catholicam et partem acatholicam certe non baptizatam, cum eadem
dispensatione, ante Codicis Iuris Canonici promulgationem, si sola pars
acatholica cautiones praescriptas praestiterit ;
et quatenus negative ad I et II dubium,
III . utrum tractandae sint tales causae nullitatis matrimonii ad
normam cann. 1990-1992 cre, an coram tribunali collegiali ad ordina­
rium tramitem iuris ;
Emi. et Revmi. . . respondendum decreverunt :
Ad I et II : Negative, nisi pars catholica cautiones saltem implicite
praestiterit ;
ad III : Negative ad primam partem, affirmative ad secundam, nisi
in casu particulari certo constet de requisitis in can . 1 990 ; et ad mentem.
Mens autem est : Etsi Sancta Sedes e praxi immemoriali exegerit,
et nunc stricte exigat ut conditionibus adimplendis in quibuslibet matri­
moniis mixtis cautum sit per formalem promissionem ab utraque parte
explicite requisitam et praestitam ( c ann. 1061 , 1071 ) , tamen usus facul­
tatis dispensandi, sive ordinariae sive delegatae, invalidus dici nequit
si utraque pars saltem implicite cautiones praestiterit, i. e., eos actus posue­
rit e quibus concludendum sit et in foro externo constare possit eam cog­
noscere obligationem adimplendi conditiones et manifestasse firmum
propositum illi obligationi satisfaciendi.
. . . Ssmus . D. N. Pius XII. . . resolutionem adprobavit, confirmavit
et publicari iussit.
Supr. S. C. S. Off. , 10 Maii 1 941 ; AAS 33 (1941) 294 sq.
De cautionibus praestandis.
Quaesitum est ab hac Suprema S. Congregatione :
1 . o utrum cautiones quae ad normam can. 1061 praestari debent
de universa prole catholice tantum baptizanda et educanda comprehen-
dant solummodo prolem nascituram, an etiam prolem ante matrimonii
celebrationem forte iam natam ;
2 . o quid sentiendum de matrimoniis celebratis cum cautionibus
de prole nascitura, neglecta prole forte iam nata.
Emi. ac Revmi. Patres . . . responderunt :
ad 1 . um : Affirmative ad primam partem ; Negative ad secundam ;
ad 2 . um : Provisum in primo.
Et ad mentem ; Mens autem haec est : quamvis per se, ad normam
praefati canonis, cautiones non exigantur de prole forte iam nata ante
matrimonii celebrationem, omnino monendos esse nupturientes de gravi
obligatione iuris divini curandi catholicam educationem etiam dictae
prolis forte iam natae.
Et Ssmus. D. N. Pius XII . . . relatam resolutionem adprobavit, confir­
mavit et publicari iussit.
Supr. S. Congr. S. Off., d. 1 6 lan. 1 942 ; AAS 34 ( 1 942) 22.
7 9 1. De censura eorum, qui matrimonium contrahunt coram ministro
acatholico.
. . . quidam sacrorum canonum interpretes . . . vim can. 2 3 1 9 , § 1 , 1 . o ex­
tenuarunt atque plus aequo innixi praescripto can. 1063 , § 1 , in eodem re­
vocato, docuerunt non quodlibet matrimonium a catholicis initum seu
attentatum coram ministro acatholico puniri excommunicatione Ordi­
nario reservata.
!taque ne christifideles, metu poenae liberati, eiusmodi crimen ad­
mittere audeant, Nos, auditis Emmis et Revmis Patribus Supremae Con­
gregationis S. Officii, Motu proprio ac de Plenitudine Apostolicae potes­
tatis, decernimus ac iubemus ut a can. 2 3 1 9 , § 1 , 1 . 0, expungantur verba
<< contra praescriptum can. ro63, § 2 >> .
Pius XII, Motu proprio d. 2 5 . Dec. 1 953 ; AAS 46 (1954) 88.
7 92. De Communistarum matrimonii celebratione.
Quaesitum est utrum exclusio communistarum ab usu Sacramen­
torum in decreto S . Officii diei 1 Julii 1 949 statuta, secumferat etiam
exclusionem a celebrando matrimonio : et quatenus negative, an commu­
nistarum matrimonia regantur praescriptis canonum 1 0 60-1061 .
Ad rem Sacra Congregatio S . Officii declarat : Attenta speciali na­
tura sacramenti matrimonii, cuius ministri sunt ipsi contrahentes et in
quo sacerdos fungitur munere testis ex officio, sacerdos assistere potest
matrimoniis communistarum ad normam canonum 1065 , 1066.
In matrimoniis vero eorum, de quibus agit n. 4 praefati decreti, ser­
vanda erunt praescripta canonum 1061 , 1 102, 1 109, § 3 .
Supr. Congr. S. Officii, d . 1 1 Aug. 1 949 ; AAS 4 1 (1949) 427 sq.
Dictum decretum videbis ad III, n. 5 1 6 .
44 Prümmer . Manuale Theologiae Moralis
7 9 9. De fecundatione artificiali.
Nous avons déjà eu maintes occasions de traiter un bon nombre de
points particuliers, concernant la morale médicale. Mais voici que se pose
au premier plan une question qui réclame, avec non moins d' urgence que
les autres , la lumière de la morale catholique : celle de la fécondation arti­
ficielle. Nous ne pouvons laisser passer l' occasion présente d'indiquer
brièvement, dans les grandes lignes, le jugement moral qui s' impose en
cette matière.
1 . La pratique de la fécondation artificielle, dès lors qu'il s' agit
de l'homme, ne peut être considérée ni exclusivement, ni même principa­
lement du point de vue biologique et médical, en laissant de côté celui
de la morale et du droit.
2. La fécondation artificielle, hors du mariage, est à condamner
purement et simplement comme immorale. Telles sont, en effet , la loi na­
turelle et la loi divine positive que la procréation d'une nouvelle vie ne
peut être le fruit que du mariage. Le mariage seul sauvegarde la dignité
des époux (principalement de la femme dans le cas présent) , leurs biens
personnels ; de soi, seul il pourvoit au bien et à l'éducation de l' enfant.
Par conséquent, sur la condamnation de la fécondation artificielle
hors de l'union conjugale, aucune divergence d'opinions n'est possible
entre catholiques. L'enfant conçu dans ces conditions serait par le fait
même illégitime.
3 . La fécondation artificielle dans le mariage, mais produite par
l' élément actif d'un tiers, est également immorale et, comme telle, à ré­
prouver sans appel.
S euls les époux ont un droit réciproque sur leurs corps pour engen­
drer une vie nouvelle, droit exclusif, incessible, inaliénable. Et cela doit
être en considération aussi de l'enfant. A quiconque donne la vie à un petit
être, la nature impose, en vertu même de ce lien, la charge de sa conserva­
tion et de son éducation. Mais, entre l'époux légitime et l' enfant, fruit de
l' élément actif d'un tiers - l' époux fût-il consentant - , il n'existe aucun
lien moral et juridique de procréation conjugale.
4. Quant à la licéité de la fécondation artificielle dans le mariage,
qu' il Nous suffise pour l'instant de rappeler ces principes de droit na­
turel : le simple fait que le résultat auquel on vise est atteint par cette
voie ne j ustifie pas l' emploi du moyen lui-même ; ni le désir en soi très
légitime chez les époux d' avoir un enfant ne suffit à prouver la légitimité
du recours à la fécondation artificielle qui réaliserait ce désir. Il serait faux
de penser que la possibilité de recourir à ce moyen pourrait rendre valide
le mariage entre personnes inaptes à le contracter du fait de l'impedimentum
impotentiae.
D'autre part, il est superflu d'observer que l' élément actif ne peut
j amais être procuré licitement par des actes contre nature.
Bien que l' on ne puisse a priori exclure de nouvelles méthodes pour
le seul motif de leur nouveauté néanmoins en ce qui touche la fécondation
artificielle, non seulement il y a lieu d' être extrêmement réservé, mais il
faut absolument l'écarter. En parlant ainsi, on ne proscrit pas nécessaire­
ment l'emploi de certains moyens artificiels destinés uniquement soit à
faciliter l' acte naturel, soit à faire atteindre sa fin à l'acte naturel norma­
lement accompli.
Qu'on ne l'oublie pas : seule la procréation d'une nouvelle vie selon
la volonté et le plan du Créateur porte avec elle, à un degré étonnant de
perfection, la réalisation des buts poursuivis. Elle est à la fois conforme
à la nature corporelle et spirituelle et à la dignité des époux, au dévelop­
pement normal et heureux de l'enfant.
Ex Allocutione Pii Pp. XII ad me dicos catholicos in Congressu inter­
nationali Romae congregatos, die 29 Sept. 1 949 ; AAS 4 1 (1949) 559 sq.
De fecundatione artificiali.
Ridurre la coabitazione dei coniugi e l' atto coniugale ad una pura
funzione organica per la trasmissione dei germi sarebbe come convertire
il focolare domestico, santuario de la famiglia, in un semplice laboratori
biologico. Percio nella Nostra allocuzione del 29 settembre 1949 al Con­
gresse internazionale dei medici cattolici abbiamo formalmente esclusa
dal matrimonio la fecondazione artificiale. L' atto coniugale, nella sua
struttura naturale, è un' azione personale, una cooperazione simultanea e
immediata dei coniugi, la quale per la stessa natura degli agenti e la pro­
prietà dell' atto, è la espressione del dono reciproco, che, secondo la parola
della Scrittura, effettua l'unione << in una carne sola >> .
Ex allocutione Pii XII ad obstetrices catholicas Italiae Romae con­
gregatas, die 29 Oct. 1 951 ; AAS 43 (1951) 850 .
8 07. Ab acatholicis nati tenentur h o c impedimento.
An ab acatholicis nati, de quibus in can . 1099, § 2, ad normam
can. 1 070 subiiciantur impedimento disparitatis cultus, quoties cum parte
non baptizata contraxerint.
R. Affirmative.
CPI d. 29 Apr. 1 940 ; AAS 32 (1 940) 212.
8 1 5. De dispensatione a lege s. caelibatus.
An Ordinarii, vi can. 81 et sub clausulis in eo recensitis, valeant dis­
pensare subdiaconos et diaconos ab obligatione servandi sacrum caeli­
batum.
R. Negative.
CPI d. 26 lan. 1 949 ; AAS 41 (1949) 158 .
46 Prümmer. Manuale Theologiae Moralis

838. De dispensatione huius impedimenti ad normam can. 1 05 2 et 1 053.

Utrum can. 1052 ita intelligendus sit ut dispensatio impetrata pro
certo et determinato impedimento valeat etiam pro alio impedimento
eiusdem speciei in aequali vel inferiori gradu, quod in supplici libello bo na
vel mala fide reticitum fuerit ; an potius ita tantum ut dispensatio ab im­
pedimento expresso non vitietur per reticentiam alius impedimenti eius­
dem speciei in aequali vel inferiori gradu.
R. Affirmative ad primam partem , negative ad secundam.
CPI d. 8. Iul. 1 948 ; AAS 40 (1 948) 386.

Utrum verba can. 1 053 << facta permissio transitus ad alias nuptias >>
intelligi debeant dumtaxat de permissione facta a Sede Apostolica, an
etiam de permissione facta ab Ordinario loci.
R. Negative ad primam partem, affirmative ad secundam.
CPI d. 26 Mart. 1 952 ; AAS 44 ( 1 952) 496.

8 5 8, 2. De potestate dispensandi vi c an. 8 1.

An vi can. 8 1 , conlati cum can. 1045 , Ordinarius dispensare valeat
ab impedimentis matrimonialibus intra fines eiusdem canonis 8 1 , etsi
nondum omnia parata sint ad nuptias .
R. Affirmative.
CPI d. 27 Iulii 1 942 ; AAS 34 (1942) 241 .

An sub verbis can. 81 << a generalibus Ecclesiae legibus >> comprehen­

dantur vota Sedi Apostolicae reservata.
An Ordinarii, vi can. 8 1 et sub clausulis in eo recensitis, valeant dis­
pensare subdiaconos et diaconos ab obligatione servandi sacrum caeli­
batum.
R. Negative ad utrumque.
CP I d. 26 Ian. 1 949 ; AAS 41 (19 4 9) 1 58.