MELC 5 Lesson #1:
IMPLUWENSIYA NG HEOGRAPIYA SA PAGBUO AT PAG-UNLAD NG MGA SINAUNANG KABIHASNAN SA DAIGDIG:
MESOPOTAMIA, INDUS VALLEY, AT CHINA
Panoorin sa: https://youtu.be/bhUOKJRQDRQ
Ang mga unang kabihasnan ay nabuo sa mga ilog-
lambak (o river-valley/lambak-ilog). Mataba ang lupa sa
mga lugar na ito ngunit sa kabilang banda ay may kinaharap
na mga hamon tulad ng pagbaha at limitadong lugar para
magpatubo ng mga halaman. Nagbunsod ito upang umunlad
din ang konsepto ng kapangyarihan at awtoridad. Para
masolusyonan ang mga hamon ng kapaligiran, sinimulan
ang mga proyekto tulad ng sistema ng irigasyon na
nangailangan ng pamumuno – dito naman nagsimula ang
pagkakaroon ng organisadong pamahalaan. Panahon pa
lang ng Bronse (o bronze age) nakapagdebelop na ang mga
sinaunang kabihasnan ng mga kasangkapang gawa sa
bronse, gulong, mga gamit pang-araro, matematika, at
sistema ng pagsusulat na magbubukas sa yugto ng
kasaysaysa na tinatawag na “Historiko”. Ang mga
inobasyong ito ay kumalat sa pamamagitan ng kalakalan,
digmaan, at paggalaw ng mga tao sa iba’t ibang lugar. Paano
naimpluwensiyahan ng mga ilog-lambak ang pagkakabuo ng
mga sinaunang Kabihasnan?
A) HEOGRAPIYA NG SINAUNANG MESOPOTAMIA
Ang kauna-unahang kabihasnan ay umusbong sa
Asya – sa lugar na tinatawag noong “Mesopotamia”.
Mahalaga ang kabihasnang nabuo rito dahil sumasalamin
ito sa pagkakabuo ng permanenteng paninirahan na nabuo
rin sa iba’t ibang panig ng mundo. Dalawang ilog ang
umaagos mula sa kabundukan na nasa bansang Turkey.
Anim na libong taon na ang nakaraan, ang tubig mula sa
dalawang ilog na ito ay nagsilbing dugo na nagbigay ng
buhay para mabuo ang mga lipunang sakahan. Mula sa mga
lipunang sakahang ito, nagkaroon ng mga “villages” at
kalaunan ay naging mga “lungsod”.
“Desert climate” ang klima sa malaking bahagi ng
Timog Kanlurang Asya ngunit sa kabila ng tuyong rehiyon na
ito, matatagpuan ang isang arko ng lupain na napakainam
para taniman. Ang hugis ng rehiyong ito na pakurba at ang
matabang lupain nito ang nagbunsod sa mga iskolar para
tawagin itong “Fertile Crescent”. Binubuo ito ng: (1) mga
lupain na nakaharap sa Mediterranean Sea at (2) isang
kapatagang tinatawag namang “Mesopotamia”, na
nangangahulugang “lupain sa pagitan ng dalawang ilog”
Ang Mesopotamia ay napaliligiran ng dalawang ilog:
ang “Tigris” at “Euphrates”. Umaagos sila patimog silangan
papalabas ng Persian Gulf. Isang beses sa isang taon,
bumabaha sa Mesopotamia dahil sa dalawang ilog.
Page 1
Ngayon, sa paghupa ng baha, may naiiwang makapal na
putik na tinatawag na banlik o “silt”. Sa mataba at bagong
lupa na ito nagtatanim ng butil ang mga magsasaka. Para
may suplay ng tubig, naghuhukay sila ng mga kanal
papuntang ilog para may dumaloy na tubig papunta sa
pananim. Nagresulta ito ngayon sa malaking bilang at sobra-
sobrang ani lalo na ng “wheat” at “barley”. Ang mga sobra
sobrang ani o “surplus” ang nagbunsod naman sa paglago
ng mga “villages”.
Maraming hamong dulot ang kapaligiran ng
Mesopotamia. Panahong Neolitiko pa lang, may mga
sinaunang tao na nagtanim na dito. Pagdating ng Copper Age
at Bronze Age, dumating naman ang mga “Sumerian” na
naakit na tumira sa Mesopotamia dahil sa matabang lupain.
Subalit, may tatlong hamon ang heograpiya ng Mesopotamia:
Una, “unpredictable” o mahirap bantayan ang pagbaha,
napakadalang pa ng ulan, at halos nagiging disyerto rin ang
ibang lupa; Ikalawa, walang natural na harang ang
Mesopotamia para protektahan ang mga tao sa pananakop;
at Ikatlo, limitado ang mga produkto at likas na yaman
dito.
Paano naman nalampasan ng mga Sumerian ang
mga hamong ito? Una, para may tubig pandilig, naghukay
sila ng mga kanal ng irigasyon papuntang ilog na
dadaluyan ng tubig papunta sa mga pananim na nakatulong
para makapagprodyus ng surplus ng ani; Ikalawa, para may
depensa, nagtayo sila ng mga matataas na pader na
gawa sa bloke ng mga luwad o “clay”; at Ikatlo; para may
suplay ng mga produkto, nakipaglitan naman sila sa
ibang lugar ng kanilang produkto tulad ng mga butil, tela,
at handicraft kapalit ng bato, kahoy, at metal.
Ngayon, ang ganitong mga gawain ay
nangangailangan ng organisasyon, kooperasyon, at
pamumuno. Maraming tao ang kumilos para makabuo ng
malalaking sistema ng irigasyon. Kinailangan ng mga lider
na bubuo ng plano at susubaybay sa mga proyekto. Ngayon,
dahil sa mga proyekto na ito, kinailangan din ng mga batas
para maayos ang sigalot sa paghahati hati ng lupa at tubig.
Ang konsepto ng mga pinuno at mga batas na ito ang
magpapasimula ng pagkakaroon ng – organisadong
pamahalaan, at kalaunan ay magiging “kabihasnan”
B) HEOGRAPIYA NG SINAUNANG INDUS VALLEY
Tinatawag ng mga eksperto ang malaking masa ng
lupa na binubuo ng India, Pakistan, at Bangladesh bilang
“Indian Subcontinent”. Ang mga pinakamatataas na
kabundukan sa buong mundo ang naghihiwalay sa rehiyon
na ito sa ibang panig ng Asya – ang Hindu Kush,
Karakoram, at Himalayas. Ang mga pinakamatataas na
kabundukan sa hilaga at isang malawak na disyerto sa
silangan ang nagsilbing depensa ng Indus Valley mula sa
pananakop. Pinoprotektahan ng mga bundok na ito ang
napakalawak at matabang kapatagan na nabuo dahil sa
dalawang ilog – ang “Indus” at ang “Ganges”. Ang Indus
river ay umaagos patimog-kanluran mula sa Himalayas
papalabas ng Arabian Sea. Malaking bahagi ng Southern
Indus Valley ay bahagi ng Thar Desert pero may mga lugar
dito na puwedeng taniman lalo na ang malapit sa Indus
River. Ang Ganges river naman sa Northern India ay galing
rin ng Himalayas at umaagos pasilangan kasabay ng
Brahmaputra River papalabas ng Bay of Bengal. Ang Indus
at Ganges, at mga lupaing nadadaanan nito ang bumubuo
sa napakalawak na rehiyong bumabagtas hanggang 1,700
miles sa Hilagang India – ang “Indo-Gangetic Plain”. Gaya
ng Tigris at Euphrates, ang Indus at Ganges ay hindi lang
pinagmumulan ng tubig pang-irigasyon, sila rin ay
nagbibigay ng banlik o “silt” na nagpoprodyus ng
napakatabang lupa na angkop sa pagtatanim.
Ngayon, ang dakilang kabihasnan ng Mesopotamia
ay umunlad at bumagsak. Nag-iwan ng maraming ebidensiya
ang kabihasnang ito tungkol sa uri ng pamumuhay nila.
Ganito rin ang kaso ng “Indus Valley Civilization” na
umusbong sa Pakistan noong 2,500 before common era.
Subalit, kaunti lang ang nalalaman ng mga historian tungkol
sa pinagmulan nito at mga dahilan kung bakit ito bumagsak,
dahil hindi tulad ng wika sa Mesopotamia, ang wika ng Indus
Valley ay hindi pa nade-decipher o nababasa.
Taong 1920 nang natuklasan ang lungsod ng
“Harappa” at “Mohenjo-Daro” sa Indus Valley. Halos
kasabay nitong sumibol ang Kabihasnang Sumer sa
Mesopotamia. At kung ikukumpara ang Indus Valley sa
Mesopotamia, mas malawak ang nasasakupan ng Indus
Valley. Matatagpuan ito ngayon sa Pakistan kung saan
naroroon din ang Indus River. Sa gilid ng ilog na ito nag-
umpisa ang sibilisasyon sa Timog Asya. Ang tubig nito ay
nanggaling sa natutunaw na yelo sa ibabaw ng
Himalayas na umaagos mula sa Kashmir hanggang sa
kapatagan ng Indus Valley papalabas ng Arabian Sea.
Dahil sa matabang lupa sa rehiyong ito, umunlad ang
pagtatanim at umusbong ang mga pamayanan. Tulad ng
Mesopotamia, kada-taon din kung bumaha sa Indus
Valley dahil sa Indus River na nagdadala rin ng banlik o
“silt” na puwedeng taniman.
Humarap din sa maraming hamon ang mga taga-
Indus Valley tulad ng mga Sumerian sa Mesopotamia. Una:
Nag-iwan ng malawak at matabang lupa ang kada-taon na
pagbaha ngunit ito naman ay “unpredictable” o mahirap
bantayan; Ikalawa, ang direksyon ng agos ng Indus River
ay kadalasang pabago-bago; at Ikatlo, ang klima sa
rehiyon ay mahirap ding bantayan. Kapag madalang ang
ulan, natutuyo ang mga pananim at nagugutom ang mga tao.
Kung sobra naman ang ulan, matindi ang pagbaha na
nagpapalubog ng mga “villages”.
Paano nalampasan ng mga taga-Indus Valley ang
mga hamong ito? Una, para masolusyonan ang pagiging
“unpredictable” ng ilog at pabagu-bagong direksyon nito,
tulad ng mga Sumerian, naghukay rin sila ng mga kanal
ng irigasyon na dadaluyan ng sobra-sobrang tubig. At
ikalawa, nagtayo na rin sila ng mga pader,
sistematikong kalsada, paagusan ng tubig, at
planadong mga lungsod para makontrol ang
matinding pagbaha.
C) HEOGRAPIYA NG SINAUNANG CHINA
Ang mga pader ng mga kauna-unahang lungsod sa
China ay naitayo apat na libong taon na ang nakaraan. Ito
Page 2
ay isang libong taon pagkatapos maitayo ang mga pader ng
Ur, great pyramids ng Egypt, at mga planadong lungsod sa
Indus Valley. Hindi tulad ng Mesopotamia at Indus Valley
Civilization, ang kabihasnang nagsimula sa Huang Ho River
sa China ay nagpapatuloy pa rin sa kasalukuyan.
Ang bansang China ay bulubundukin, dahilan para
ito ay ma-isolate o mahiwalay sa iba pang mga
kabihasnan. Tatlong malalaking anyong tubig ang nasa
silangan ng China: ang Yellow Sea, East China Sea, at ang
Pacific Ocean. Two thirds din ng China ay binubuo ng
kabundukan at mga disyerto. Nasa kanluran naman ng
China ang Taklimakan Desert at ang malamig na Tibetan
Plateau. Nasa timog-kanluran naman ang Himalayas. At
nasa hilaga naman ang Gobi Desert at Mongolian Plateau.
Dalawang pangunahing river systems ang umaagos
mula sa bulubunduking kanluran papuntang Pacific Ocean:
Ang Huang Ho River (o Yellow River sa hilaga) at ang
Chiang Jiang River (o Yangtze sa central China). Ang
Huang Ho ay may kulay dilaw na banlik o “silt” kapag
umaapaw. Bagamat madumi tingnan ang kulay, ang silt ay
may matabang lupa na tinatawag na “loess”, na mula sa mga
buhanging nilipad ng hangin galing sa mga disyerto sa
kanluran at hilaga. Ang sibilisasyon sa China ay nagsimula
sa gilid ng Huang Ho. Tulad ng mga Sumerian at taga-Indus
Valley, ang mga sinaunang Chinese ay humarap din sa
panganib ng pagbaha. Sobrang delikado ang bahang dulot
ng Huang Ho. Kaya nitong lamunin ang isang buong “village”
kaya tinawag ang ilog na “Pighati ng China” dahil sa dami
ng namamatay kaya sinubukan nilang kontrolin ang sobra
sobrang pag-apaw ng ilog na ito. Dahil rin sa nahihiwalay na
lokasyon ng China, kailangan gumawa ng sariling suplay ng
mga produkto ang mga tao nang hindi nakikipagpalitan sa
mga tagalabas. At bagamat bulubundukin ang China, hindi
rin sila nakaligtas sa mga pananakop na naging bahagi ng
kasaysayan nila. Sampung porsyento lamang ng lupain sa
China ang puwedeng taniman na matatagpuan sa pagitan ng
Huang Ho at Chiang Jiang – ito ang tinatawag na “North
China Plain” – ang puso ng lupaing Chinese. Sa loob ng
mahabang kasaysayan ng China, lumawak at lumiit ang
hangganan nito depende sa lakas o hina ng namumunong
dinastiya. Gayunpaman, ang North China Plain pa rin ang
sentro ng sibilisasyong Chinese.
Tandaan: Talagang malaki ang impluwensiya ng mga ilog sa
pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan. Hindi mo man
napapansin pero hanggang sa kasalukuyan, ang mga ilog ay
bahagi pa rin ng ating pamumuhay. Bukod sa source ng tubig
at isda, alam niyo ba na hindi lang “ozone layer” ang nag-
aabsorb ng radiation mula sa araw? May kakayahan ding
mag-absorb ng radiation ang mga ilog na ito upang
protektahan ang mga hayop at tao. Ang mga ilog ay
mahalagang paraan din ng transportasyon. Ginagamit ng
maraming bansa ang malalaking ilog bilang daanan ng mga
bangka at barko para sa turismo. Ang mga ilog ay puwede
ring source ng enerhiya para mapatakbo ang mga
hydroelectric plant na lumilikha ng kuryente. At syempre pa,
mula noon hanggang ngayon, ang mga ilog ay mahalaga sa
agrikultura. Hindi tutubo ang mga pananim kung walang
tubig, kaya mahalaga ang sistema ng irigasyon sa tulong ng
ilog para maparami ang ani na ating pagkain.
ACTIVITY 4 (2 PTS EACH)
PANUTO: Gumuhit ng “thumbs up” kung ang pahayag ay
“tama” at gumuhit ng “thumbs down” kung ang pahayag ay
“mali”.
______1. Ang kapatagang tinatawag na “Mesopotamia” ay
nangangahulugang “lupain sa pagitan ng dalawang ilog”.
______2. Dalawang ilog ang matatagpuan sa Indo-Gangetic
Plain, ang ilog Huang Ho at Chiang Jiang.
______3. Ang Chiang Jiang river sa China ay may kulay dilaw
na banlik o “silt” kapag umaapaw.
______4. Ang Mesopotamia ay matatagpuan sa pagitan ng
Tigris at Euphrates river.
______5. Ang lupain sa pagitan ng Huang Ho at Chiang Jiang
ay tinatawag na “North China Plain”