Professional Documents
Culture Documents
1
budynki, jakie zatrzymali rolnicy, którzy przekazali państwu w zamian za rentę swoje
nieruchomości rolne (do 1983 r.);
lokale wyodrębnione jako samodzielne przedmioty własności;
urządzenia pracowniczego ogrodu działkowego przeznaczone do wspólnego korzystania przez
użytkowników działek są własnością Polskiego Związku Działkowców, natomiast nasadzenia,
urządzenia i obiekty znajdujące się na działce wykonane lub nabyte ze środków finansowych
użytkownika działki stanowią jego własność (ustawa pracowniczych ogrodach działkowych);
* rzeczy ruchome (def. negatywna) – to co nie jest nieruchomością (brak def. w kodeksie);
– rzeczy oznaczone CO DO TOŻSAMOŚCI (cechy indywidualne) i CO DO GATUNKU (cechy rodzajowe) → podział
subiektywny, gdyż o przynależności rzeczy do danej kategorii decyduje wola stron;
– CZĘŚĆ SKŁADOWA (art. 47) → 3 łącznie przesłanki:
* połączenie przede wszystkim w sensie fizycznym;
* odłączenie spowodowałoby zasadnicze zmiany bądź całości, bądź przedmiotu odłączonego;
* połączenie z rzeczą musi być trwałe, a nie dokonane tylko dla przemijającego użytku;
→ wg orzecz. użytek przemijający → to nie użytek krótkotrwały, lecz taki, który według zamiaru tego,
kto dokonuje połączenia, ma trwać pewien, choćby nawet długi czas (w doktrynie też pogląd
obiektywny);
→ wyjątek → art. 49 urządzenia doprowadzające wodę, pary, gaz, prąd nie stanowią części składowych,
jeśli stanowią część przedsiębiorstwa lub zakładu;
→ wyjątek → art. 50 prawa związane z własnością nieruchomości uważa się za części składowe;
→ skutek → nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych;
* części składowe nieruchomości → art. 48 i 191 → zasada superficies solo cedit – wszystko co zostało z
gruntem połączone w sposób naturalny lub sztuczny dzieli los prawny gruntu;
→ wyjątki → patrz wyżej oraz art. 272 i 279;
→ zasada ta ma charakter normy iuris cogentis;
– PRZYNALEŻNOŚCI (art. 51) → spełnione łącznie przesłanki:
* tylko rzecz ruchoma;
* rzecz odrębna;
* charakter rzeczy pomocniczej (podporządkowanie gospodarcze w stosunku do rzeczy głównej);
* potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem;
* faktyczny związek z rzeczą główną, ale nie traci sojego charakteru przez przemijające pozbawienie jej tego
związku;
* tylko jeśli jest to własność właściciela rzeczy głównej;
→ np. klucz do szafy; maszyna rolnicza dla nieruchomości rolnej, pokrowce na siedzenia dla samochodu;
→ skutek (art. 52) → czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem
przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych;
– POŻYTKI (art. 53, 54) → jedna z form korzystania z rzeczy;
* 2 kategorie:
→ pożytki rzeczy → to dochody, jakie przynosi rzecz:
pożytki naturalne to płody rzeczy oraz odłączone od niej części składowe, jeżeli według zasad
prawidłowej gospodarki stanowią one normalny przychód z rzeczy;
pożytki cywilne – dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego, np. czynsz
dzierżawny.
→ pożytki prawa → to dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem, np. odsetki;
* pożytki przypadają w zależności od stosunku prawnego łączącego strony lub od szczegółowych
uregulowań – albo właścicielowi (art. 140) – albo innym osobom (np. art. 233, 252, 693 § 1), a art. 55
określa następujące zasady:
→ pożytki naturalne, które zostały odłączone w czasie trwania uprawnienia przypadają uprawnionemu;
→ pożytki cywilne przypadają uprawnionemu w stosunku do czasu trwania tego uprawnienia;
→ za nakłady w celu uzyskania pożytków, które przypadły innej osobie należy się wynagrodzenie, do
wysokości pożytków;
2
– prawo rzymskie → ius in re (prawo wynikające ze stosunku do rzeczy) i ius in personam (prawo wynikające
ze stosunku między osobami) → obecnie koncepcja odrzucona, gdyż prawa i obowiązki mogą dot. tylko osoby
obecnie → krąg osób względem, których prawo jest skuteczne – prawa względne i bezwzględne;
– o zaliczeniu do kategorii praw bezwzględnych decyduje ustawodawca, kierując się względami
ekonomicznymi i celowościowymi, a strony mogą jedynie wybrać formę stosunku prawnego, który zawrą;
– KATEGORIA POŚREDNIA → prawo czasem nadaje niektórym prawom względnym pewne cechy właściwe
prawom bezwzględnym (głównie skuteczność erga omnes); są to np:
* niektóre prawa względne mogą uzyskać skuteczność erga omnes na skutek ujawnienia ich w księdze
wieczystej (art. 16 ust. o ks. wiecz. i hip.);
* zobowiązania realne (actio in rem scripta) – sprzężone są z pewną sytuacją prawnorzeczową (własność
albo posiadanie), a skutkiem tego sprzężenia jest to, że są one, niezależnie od tego, w stosunku do kogo
powstały, skierowane przeciwko aktualnemu właścicielowi albo aktualnemu posiadaczowi rzeczy, której
roszczenie dotyczy, np. roszczenie posiadacza o wykup gruntu, na którym wzniósł budynek;
* gdy przepisy szczególne tak stanowią, np. najem lokalu czy spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu
mieszkalnego czy każdego typu prawo do lokalu mieszkalnego (odpowiednio stosuje się przepisy o
ochronie własności);
→ podobnie dożywocie (odpowiednio przepisy o prawach rzeczowych ograniczonych);
* wierzytelność może być chroniona na podstawie przepisów o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną
poza istniejącym stosunkiem zobowiązaniowym (tzw. odpowiedzialność z czynu niedozwolonego art. 415 i
n. k.c);
* tzw. roszczenia pauliańskie – ochrona wierzycieli przed czynnościami prawnymi dłużników dokonanymi
z ich szkodą poprzez uznanie przez sąd za bezskuteczną względem wierzyciela czynności dłużnika w
wyniku, której określone przedmioty wyszły z jego majątku lub do tego majątku nie weszły, dzięki czemu
wierzyciel zaspokaja się z przedmiotu, który do dłużnika nie należy (art. 527 kc);
* tzw. prawa do rzeczy (ius ad rem) – art. 59 kc;
– łączność między prawami rzeczowymi a obligacyjnymi to nie tylko przyznanie zobowiązaniom skuteczności
względem osób trzecich, ale też gdy prawo przewiduje zobowiązania, które stanowią element treści praw
rzeczowych (choć z reguły mają one charakter uboczny, a rzadko strony mogą inaczej ułożyć zobowiązania,
jakie wynikają z praw rzeczowych);
* np. obowiązki między współwłaścicielami; obowiązek użytkownika ponoszenia ciężarów związanych z
prowadzeniem prawidłowej gospodarki; obowiązek użytkownika dokonywania napraw i innych nakładów
związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy, obowiązek zastawnika czuwania nad zachowaniem rzeczy
oddanej mu w zastaw;
3
istnienie stosunku prawnego między uprawnionym a wszystkimi innymi podmiotami, czyli też osobami
wzajemnie się nie znającymi. W związku z tym powstały 2 koncepcje:
należy odróżnić od konkretnego (zindywidualizowanego, obligacyjnego) stosunku prawnego
stosunek prawny potencjalny (pewien wzorzec stosunku prawnego, niezależny od tego, czy w
konkretnej sytuacji ktoś stał się adresatem tego stosunku);
odrzucenie założenia (stanowiącego podstawę dla konstrukcji stosunku prawnego z
nieokreśloną liczbą podmiotów), że prawa podmiotowe wynikają jedynie ze stosunków prawnych.
Wg tej koncepcji prawa podmiotowe wynikają albo ze stosunków prawnych (w przypadku
zobowiązań), albo wprost z nakazów i zakazów z norm prawnych, skierowanych bezpośrednio do
adresatów;
– korzystają z zasady pierwszeństwa (inaczej zobowiązania) w 2 aspektach:
* pierwszeństwo przed prawami i roszczeniami osobistymi;
* w razie kolizji między prawami rzeczowymi podlegają realizacji w kolejności odpowiadającej ich
pierwszeństwu, a nie według zasady proporcjonalności (jak w przypadku zobowiązań);
– prawo rzeczowe „idzie za rzeczą”, tzn. mogą być realizowane bez względu na to, w czyim ręku rzecz się
znajduje (są związane z rzeczą);
– w istnieniu i wykonywaniu prawa rzeczowego zainteresowany jest tylko ten, komu prawo to przysługuje, więc
może on jednostronnie zrzec się swojego prawa (a ewentualne przepisy mówiące o tym, nie dają tego
prawa, a jedynie regulują sposób i skutki zrzeczenia się). Zobowiązania by wygasły musi istnieć nie tylko
zwolnienie z długu dokonane przez wierzyciela, ale także przyjęcie tego zwolnienia przez dłużnika;
– trwałość praw rzeczowych (gdyż chronią interes prawny polegający na korzystaniu z rzeczy, co jest procesem
w miarę trwałym/długim), a prawa obligacyjne z reguły są realizowane jednorazowo;
– prawo rzeczowe obciąża zawsze całą rzecz, choćby nawet jego wykonywanie było ograniczone do oznaczonej
jej części (wynika z zasady, że część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności lub
innych praw rzeczowych);
– jawność praw rzeczowych (ze względu na skuteczność erga omnes), a w przypadku ruchomości istnieje
domniemanie istnienia prawa, tak gdzie istnieje posiadanie;
4
Trójpodział praw rzeczowych (wcześniej dwójpodział)
– własność;
– użytkowanie wieczyste → ze względu na szczególną doniosłość zostało ono wyodrębnione w oddzielną grupę
i usytuowane między własnością a prawami rzeczowymi ograniczonymi, chociaż mogłoby być zaliczone do
ograniczonych praw rzeczowych; w kc potraktowane jako prawo pośrednie;
– prawa rzeczowe ograniczone;
* to prawa rzeczowego należą też przepisy o posiadaniu;
– tzw. zasada zamkniętej listy praw rzeczowych (numerus clausus tych praw) – w odróżnieniu od
zobowiązań (swoboda umów, ograniczana jedynie wyjątkowo, więc strony mogą powołać do życia taki
stosunek, jakiego ustawa w ogóle nie przewiduje – stosunek nienazwany, bądź też zmodyfikować stosunek w
ustawie unormowany według swego uznania);
* powód – ich skuteczność erga omnes oraz konieczność dla ich utworzenia istnienia pewnych zasad
organizacyjnych, których stworzenie przekracza możliwości zainteresowanych osób (np. ujawnianie praw
rzeczowych w księdze wieczystej);
* tylko w ustawie, ale albo na sposób wyraźny, albo w taki sposób, że suma cech składa się na istotę prawa
rzeczowego;
5
TREŚĆ, ZAKRES I WYKONYWANIE WŁASNOŚCI
TREŚĆ PRAWA WŁASNOŚCI
– niezależnie od teorii skąd wynika prawo własności to właściciel jest osoba uprawnioną, a zobowiązanym do
nienaruszania jest każdy inny podmiot → wyróżnienie strony:
* pozytywnej – uprawnienia (atrybuty), jakie składają się na prawo własności jako prawo podmiotowe; była
(i czasem nadal jest) określana przez tzw. triadę uprawnień (ius possidendi, ius utendi fruendi, ius
abutendi), które wyczerpują ten zakres → inaczej kc, który nie wymienia wyczerpująco tego katalogu, a
jedynie określa podstawowe uprawnienia właściciela (stanowiące trzon własności):
→ uprawnienie do korzystania z rzeczy, które tradycyjnie składa się z:
do posiadania rzeczy (ius possidendi);
do używania rzeczy (ius utendi);
do pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy (ius fruendi);
do dyspozycji faktycznych, czyli przetworzenia, zużycia, zniszczenia rzeczy (ius abutendi);
→ uprawnienie do rozporządzania rzeczą (ius disponendi):
uprawnienie do wyzbycia się własności rzeczy;
uprawnienie do obciążenia rzeczy albo przez prawo rzeczowe albo obligacyjne;
* negatywnej – w art. 140 kc wskazuje na nią sformułowanie „z wyłączeniem innych osób”, które oznacza
obowiązek innych podmiotów do nieingerowania, a wkroczenie w tą sferę może się odbywać jedynie za
zgodą właściciela, albo wyjątkowo ex lege;
– granice prawa własności określane są czasem jako „ustawowe granice”, ale w rzeczywistości jedynymi
ograniczeniami prawa własności są prawa podmiotowe innych osób, a ograniczenia wynikające z przepisów
ustawy określają zakres treści prawa własności, czyli stanowią element ustawowej definicji tego prawa, co
znajduje wyraz w sformułowaniu art. 140 kc, że właściciel może korzystać z rzeczy „w granicach okreś lonych
przez ustawy”;
* charakter ograniczeń – z reguły negatywny (zakazujący czynić coś), ale czasem pozytywny (nakazujący
czynić coś), ale przeważa pogląd, że pozytywne obowiązki nie należą do prawa własności, a są jedynie z
nim skorelowane, gdyż prawo podmiotowe nie może zobowiązywać właściciela w sensie cywilistycznym;
– z art. 140 kc wynikają 3 wyznaczniki granic treści prawa własności:
* przepisy ustaw – brak wskazania konkretnych przepisów, więc chodzi o całokształt obowiązującego
ustawodawstwa;
→ w dziale II kc poza art. 140, kolejne artykuły określają granice treści prawa własności, do
najważniejszych z nich należy art. 142 określający sytuację działania w stanie wyższej konieczności;
kolejne art. 144-154 uwzględniają uzasadnione interesy właścicieli nieruchomości sąsiednich, też np.
art. 231 kc – możliwość utraty własności na rzecz posiadacza;
→ ustawy szczególne – patrz ogólna charakterystyka prawa rzeczowego w znaczeniu przedmiotowym →
ważne by ograniczenia te były zgodne z art. 64 i 31 Konstytucji;
* zasady współżycia społecznego – kwestia sporna – wzajemny stosunek tego pojęcia z art. 5 i art. 140 →
pogląd dominujący uznaje, że art. te spełniają inne funkcje – art. 5 dot. wykonywania prawa
podmiotowego, w tym własności, a art. 140 uznaje te zasady za element treści tego prawa, np.:
→ art. 140 – niedopuszczalność korzystania z prawa własności tylko w celu szykany;
→ art. 5 – żądanie właściciela, aby osoba władająca jego nieruchomością wydała mu ją w sytuacji
szczególnie dla niej niedogodnej (np. podczas choroby);
istnieje też wątpliwość czy te klauzule powinny być ze względu na wymóg ustanawiania
ograniczeń prawa własności tylko w drodze ustawy, ale zasada ta nie odnosi się do zakazu
posługiwania się klauzulami generalnymi przez ustawodawcę; dodatkowo TK potwierdził
konstytucyjność art. 5; patrz też wewnętrzna teoria nadużycia prawa;
* społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa własności – podobnie jak w/w zasada stanowi kategorię,
która zarówno określa sposób wykonywania prawa (art. 5), jak i kształtuje jego treść (art. 140), ale chodzi o
przeznaczenie konkretnego prawa własności a nie własności w ogóle;
→ w kc tendencja do bardziej społecznego traktowania własności (głównie nieruchomości) – patrz. art.
143, 144, 146, 214);
→ ważne orzecz. SN z 1993 → nie wolno sztywno podchodzić do nadrzędności interesu ogólnego nad
interesem indywidualnym, z czego wynika obowiązek organu wskazania o jaki konkretnie interes
ogółu chodzi i udowodnić, dlaczego jest on ważniejszy;
6
– NEGATYWNA DEFINICJA WŁASNOŚCI – treść własności polega na tym, że właścicielowi wolno robić
wszystko, z wyjątkiem tego, co jest mu zakazane → definicja te wynika z braku wyczerpującego
pozytywnego podejścia do katalogu uprawnień właściciela, nawet jeśli dwa podstawowe uprawnienia zostaną
ograniczone, nadal ma inne, np. prawo do ochrony własności;
STOSUNKI SĄSIEDZKIE
– sąsiedztwo w szerokim znaczeniu → nie tylko bezpośrednie, ale i pewne oddalenie nieruchomości;
– prawo sąsiedzkie (art. 144-154 kc) – w prawie francuskim określane jako służebności ustawowe, w prawie
polskim należą do ustawowej treści własności;
* dot. przede wszystkim gruntów, ale też budynków czy lokali;
* dot. nie tylko właścicieli, ale i w ograniczonym zakresie innych użytkowników, czy uprawnionych z innych
tytułów (zarówno rzeczowych jak i obligacyjnych);
* mogą być kształtowane też w drodze czynności prawnej;
* wyróżniamy:
1 przepisy ograniczające oddziaływanie na nieruchomości sąsiednie (art. 144 i 147 k.c);
2 przepisy określające sposób korzystania przez sąsiadów z przygranicznych pasów ziemi (art. 148-150
k.c);
3 przepisy przewidujące możność ustanowienia pewnych służebności (art. 145, 146 i 151 k.c);
4 przepisy normujące problemy związane z granicami (art. 152-154 k.c).
ad 1. właściciel korzystający ze swojej nieruchomości może oddziaływać na grunt sąsiedni – immisje → to
działanie na gruncie własnym, którego skutki odczuwa grunt sąsiada;
7
dzieli się je na:
bezpośrednie – polegają na skierowaniu pewnych substancji na grunt sąsiedni za pomocą specjalnych
urządzeń i są zbliżone do fizycznej ingerencji zakazane;
pośrednie – dzieli się je na materialne – polegają na przenikaniu na nieruchomość sąsiednią cząstek
materii lub pewnych sił (pyły, hałasy) oraz niematerialne – oddziałują tylko na sferę psychiki
właściciela tej nieruchomości (innej osoby uprawnionej), poczucie bezpieczeństwa czy estetyki
niezakazane, ale ograniczenie w art. 144 kc;
art. 144 kc → zakres dopuszczalnych immisji jest różny w zależności od rodzaju nieruchomości;
do immisji należą: wytwarzanie cieczy, pary, dymu, pyłu, gazów, ciepła, hałasów, spalin, zapachów,
wstrząsów, hodowanie pszczół, utrudnianie nasłonecznienia przez dopuszczenie do nadmiernego
wzrostu na granicy drzew i krzewów lub przez wadliwe usytuowanie budynków i innych urządzeń
(kontrowersyjne), uniemożliwianie lub utrudnianie odbioru programu telewizyjnego (wg. SN);
środki prawne → roszczenie negatoryjne p-ko właścicielowi o przywrócenie stanu zgodnego z
prawem i o zaniechanie naruszeń (art. 222 § 2 k.c) oraz roszczenie o odszkodowanie na zasadach
ogólnych dot. czynów niedozwolonych o ile działanie było zawinione; też może dojść do zbiegu
roszczeń z art. 144 i 24 § 1 k.c.;
art. 147 kc → dot. robót ziemnych na gruncie, które mogłyby zagrozić nieruchomościom sąsiada;
też ograniczenia w Prawie o ochronie środowiska;
ad 2. sposób korzystania z nieruchomości – art. 149 i 150 kc:
owoce i gałęzie zwieszające się na grunt sąsiada mogą zostać zabrane przez właściciela, do czasu aż nie
opadną na grunt sąsiedni, gdyż wtedy stanowią pożytek tego gruntu (art. 148, z wyjątkiem dot. gruntów
publicznych); właściciel gruntu sąsiedniego może żądać naprawienia szkody jaka wynikła z zabierania
tych gałęzi i owoców;
dot. sytuacji gdy drzewo czy krzewy przerosną przez granicę, właściciel może wtedy obciąć ich
korzenie, gałęzie i owoce (i zostawić je sobie), ale jeśli dot. to gałęzi czy owoców powinien wyznaczyć
sąsiadowi termin do ich usunięcia;
ad 3. możliwości ustanowienia służebności – art. 145, 146, 151
art. 145, 146 – właściciel lub posiadacz samoistny mogą żądać od właściciela gruntu sąsiedniego
ustanowienia potrzebnej służebności drogowej jeśli nie ma dojazdu do drogi publicznej, albo
budynków gospodarskich;
art. 151 – reguluje kwestie tzw. służebności budynkowej, tj. sytuacji w której budowa budynku
przekroczyła granice gruntu, a właściciel gruntu częściowo zajętego może żądać przywrócenia do stanu
poprzedniego jedynie wyjątkowo, gdy:
przekroczenie granicy było wynikiem winy umyślnej;
istniał sprzeciw wobec budowy zgłoszony bez nieuzasadnionej zwłoki;
utrzymanie budowli grozi właścicielowi gruntu zajętego niewspółmiernie wielką szkodą;
jeśli nie zachodzi żadna z w/w okoliczności albo jeśli właściciel gruntu zajętego zrezygnuje z
możliwości w/w żądania może żądać albo:
wynagrodzenia w zamian za ustanowienie odpowiedniej służebności gruntowej (tzw.
budynkowej);
wykupienia zajętej części gruntu, jak również tej, która straciła dla niego znaczenie gospodarcze;
ad 4. stosunki graniczne → związane z nimi 3 zagadnienia:
utrzymanie granic w należytym stanie → art. 152 k.c. – obowiązek współdziałania przy
rozgraniczeniu gruntów oraz przy utrzymywaniu stałych znaków granicznych, a koszty po połowie;
własność i korzystanie z urządzeń granicznych (np. płoty, mury, miedze):
własność → nie uregulowana w kc, wynika z założeń ogólnych, tzn. jeśli urządzenie to część
składowa jednego z gruntów, właścicielem jest właściciel danego gruntu, ale kwestia sporna czy
urządzenia, które znajdują się częściowo na jednym, a częściowo na drugim gruncie są
współwłasnością czy należą w odpowiednich częściach do każdego z właścicieli;
korzystanie → art. 154 – domniemanie, że urządzenia te służą do wspólnego użytku, tak samo drzewa
i krzewy na granicy, a koszty utrzymania (ale nie wybudowania nowego urządzenia) ponoszą po
połowie;
rozgraniczenie → to określenie, jak na gruncie przebiega linia graniczna i jak mają być rozmieszczone
punkty graniczne umożliwiające wytyczenie tej linii; 3 sposoby:
8
w drodze umowy zainteresowanych właścicieli;
na mocy orzeczenia sądowego;
na podstawie decyzji organu administracyjnego.
TRYB ROZGRANICZENIA (prawo geodezyjne i kartograficzne): POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE: na
wniosek lub z urzędu na podstawie czynności dokonanych przez upoważnionego geodetę (tzw. władza miernicza)
wójt/burmistrz/prezydent miasta wydaje decyzję o rozgraniczeniu tylko wtedy, gdy: są pewne dowodu co do
granicy lub strony zawarły ugodę → jeśli brak jest przesłanek lub zgody albo strona nie zgadza się z decyzją (i w
terminie zawitym 14 dni od doręczenia decyzji wystąpi z wnioskiem do wójta) wójt przekazuje sprawę do sądu
POSTĘPOWANIE SĄDOWE: art. 153 kc ustala kolejność kryteriów branych pod uwagę przez sąd:
– według stanu prawnego;
– gdy nie można ustalić stanu prawnego i nie ma ugody między stronami → według ostatniego spokojnego stanu
posiadania;
– gdy i w/w kryterium nie zachodzi → według wszelkich okoliczności (celowość, czyli tak by było to jak
najbardziej sensowne) i może przyznać odpowiednią dopłatę pieniężną;
9
NABYCIE I UTRATA WŁASNOŚCI
PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI
I. umowy zobowiązująco-rozporządzające
– teoria – przeniesienie własności w drodze umowy = dwie umowy: zobowiązująca i rozporządzająca;
* system niemiecki → umowa zobowiązująca nie wystarcza do przeniesienia własności;
* system francuski → umowa zobowiązująca przenosi własność, tzn. wywiera podwójny skutek: obligacyjny
i rzeczowy;
– art. 155 kc → umowa zobowiązująca przenosi własność → wyjątki:
* przepis szczególny, np. art. 157 § 2, gdy umowa zawarta jest z warunkiem lub terminem; też w przypadku
prawa pierwokupu;
* wola stron;
! konieczna umowa rozporządzająca, gdy podstawą przeniesienia jest inne zobowiązanie niż umowa;
III. kauzalność
– (system niemiecki → umowa abstrakcyjna) a (system francuski → umowa kauzalna);
10
– art. 156 kc → kauzalność/zasada przyczynowości w znaczeniu materialnym, a przyczyny wymienione
przykładowo (inne to np. wybudowanie budynku na czyimś gruncie, co rodzi roszczenie o przeniesienie
własności);
– dominujący pogląd → zasada przyczynowości dot. ogółu czynności, więc wyjątki muszą wynikać z
przepisów szczególnych;
* ostatnio poglądy kwestionujące w/w pogląd (min. Zaradkiewicz); też że przeniesienie własności rzeczy
ruchomej jest czynnością „dyspozytywnie abstrakcyjną);
– zasada przyczynowości w znaczeniu formalnym → art. 158 kc – zobowiązanie, będące podstawą
przeniesienia nieruchomości musi być w akcie notarialnym wymienione nie dot. ruchomości;
VIII. zlecenie
11
– zlecenie dla zleceniobiorcy by kupił nieruchomość na swoje nazwisko, a potem na żądanie zleceniodawcy
przeniósł jej własność na niego, a gdy zleceniobiorca uchyla się od tego może zostać przymuszony do
przeniesienia własności przez sąd, którego orzeczenie zastępuje to przeniesienie (art. 64 kc) wg
utrwalonego orzecznictwa takie umowy zlecenia są dopuszczalne, a obowiązek przeniesienia własności przez
zleceniobiorcę istnieje ex lege (nawet jak nie zostanie on wyraźnie przez strony wyrażony), a forma takiej
umowy zlecenia może być dowolna;
12
OGRANICZENIA OBROTU NIERUCHOMOŚCIAMI
I. Historia ograniczeń
– punkt kulminacyjny – po II-giej wojnie światowej ze względu na przepisy powojenne, międzywojenne, a nawet
zaborcze → w praktyce zahamowało to obrót nieruchomościami w latach 50’tych → ustawa o obrocie
nieruchomościami rolnymi z 1957 r. zniosła wszystkie ograniczenia w obrocie gruntami rolnymi → ze
względu na ujemne efekty ustawa o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych z 1963 r. wprowadziła
szczegółową reglamentację → kc z 1964 r. przejął te rozwiązania (art. 160, 161 i 163-167) i wraz z przepisami
dot. współwłasności (art. 214-218 kc) oraz dot. dziedziczenia gospodarstw rolnych (art. 1058-1087 kc)
zmierzały do 3 celów:
* oddania ziemi w ręce ludzi o kwalifikacjach rolniczych („ziemia dla rolników”);
* zapobiegania nadmiernemu rozdrobnieniu ziemi;
* oddłużenia rolnictwa;
– ograniczenia te można podzielić na:
* podmiotowe – własność rolna tylko dla rolników;
* podziału – zapobieganie rozdrobnieniu;
* obszarowe – zapobieganie powstawaniu zbyt dużych gospodarstw;
* dot. przenoszenia udziału we własności gospodarstwa rolnego – prawo pierwokupu;
– nowela z 1982 r., która miała na celu uelastycznić te przepisy i dostosować je do potrzeb życia, ale po
wprowadzeniu gospodarki wolnorynkowej okazały się nieefektywne nowela z 1990 r. utrzymała jedynie art.
166 kc (prawo pierwokupu), przepisy dot. dziedziczenia zakwestionował TK, a o współwłasności utrzymane;
– ustawa z 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego wprowadziła szczególnego rodzaju ograniczenia, nadające
Agencji Nieruchomości Rolnych prawo pierwokupu i wykupu;
13
– ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego:
* PRAWO PIERWOKUPU – nie przysługuje p-ko osobom bliskim właściciela (art. 4 pkt. 13 ugn);
Dzierżawca → Agencja
umowa dzierżawy na piśmie z datą pewną; nie przysługuje, gdy nabywca powiększa swoje
wykonywana przez min. 3 lata; gospodarstwo rodzinne w tej samej gminie albo
gdy nieruchomość wchodzi w skład sąsiedniej;
gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy;
→ realizacja prawa pierwokupu:
umowa zobowiązująca po warunkiem, inaczej nieważna (art. 9 ustawy, art. 599 § 2 kc);
termin – 1 miesiąc na wykonanie tego prawa, a dla Agencji zaczyna biec albo po miesiącu od
zawiadomienia dzierżawcy, albo od dnia oświadczenia dzierżawcy o nie wykonaniu tego prawa;
* PRAWO WYKUPU (art. 4 ustawy)
inny tytuł niż sprzedaż;
wykonywanie prawa – odpowiednie stosowanie
przepisów dot. prawa pierwokupu →
dyskusyjne czy umowa musi być
zobowiązująca warunkowa?
IV. Cudzoziemcy.
– ustawa o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców → konieczne zezwolenie MSW, za zgodą MON, a
gdy dot. rolnych też MR, inaczej umowa nieważna;
– dot. nabycia własności/użytkowania, udziałów w spółce, będącej właścicielem/użytkownikiem wieczystym
nieruchomości, jeśli w wyniku tego spółka ta stanie się cudzoziemcem lub jeżeli nabywcą udziałów w takiej
już kontrolowanej spółce jest cudzoziemiec niebędący dotychczas jej wspólnikiem czy akcjonariuszem;
* cudzoziemiec to:
→ osoba nieposiadąjąca obywatelstwa polskiego;
→ osoba prawna mająca siedzibę za granicą;
→ nieposiadąjąca osobowości prawnej spółka osób wymienionych w pkt 1 i 2, mająca siedzibę za
granicą, utworzona zgodnie z ustawodawstwem państw obcych;
→ osoba prawna mająca siedzibę w RP, ale kontrolowana przez cudzoziemców;
– wyjątki (rozszerzane w drodze rozp. RM):
* gdy zamieszkuje min. 5 lat od udzielenia zezwolenia na osiedlenie/lub 2 lata, gdy małżonek jest
obywatelem;
* nabycie własności lokalu mieszkalnego, a zwłaszcza nabycie na cele statutowe przez spółkę mającą
siedzibę w Polsce, kontrolowaną przez cudzoziemców, nieruchomości (użytkowania wieczystego) o łącz-
nej powierzchni w kraju do 0,4 ha, położonych na terenie miast;
14
V. Nieruchomości SP lub samorządu terytorialnego.
– ugn → różne ograniczenia, min. wymagana zgoda wojewody/sejmiku na sprzedaż lub użytkowanie wieczyste;
ZASIEDZENIE I PRZEMILCZENIE
I. Zasiedzenie a przemilczenie
– cecha wspólna – nabycie własności na skutek upływu czasu (wraz ze spełnieniem innych przesłanek);
– różnica – zasiedzenie to długotrwałe wykonywanie prawa przez osobę nieuprawnioną, a przemilczenie to
brak wykonywania przez właściciela swojego prawa:
* różne funkcje:
→ zasiedzenie – usuwa rozbieżność między stanem prawnym a stanem posiadania;
→ przemilczenie – ma na celu likwidację stanu polegającego na tym, że właściciel nie wykazuje
zainteresowania swoją rzeczą;
– zasiedzenie uregulowane generalnie w art. 172-177 kc, a przemilczenie nie zostało ogólnie uregulowane;
V. Dobra wiara
– DOBRA WIARA występuje, gdy z przyczyn usprawiedliwionych (ale nie z niedbalstwa) nie wie on o tym, że nie
przysługuje mu prawo własności → np.:
* TAK: osoby, które kupiły rzecz od osoby nieuprawnionej lub nie mającej zdolności do czynności
prawnych oraz gdy akt notarialny był dotknięty brakiem powodującym jego nieważność;
15
* NIE: gdy aktu notarialnego w ogóle nie było, gdyż wtedy wie, że nie jest właścicielem (wg SN);
– nieruchomość – dobra wiara musi być w chwili uzyskania posiadania;
– ruchomość – dobra wiara musi być cały czas;
– art. 7 kc – domniemanie dobrej wiary;
VII. Przemilczenie
– podstawą nabycia jest bezczynność właściciela → 2 elementy:
* niewykonywanie przez właściciela swego prawa;
* upływ określonego w ustawie czasu;
– przykład: rzeczy znalezione – albo znalazca albo SP;
– przykład: dekret z 8.03.1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich → majątki te miały zarząd
państwowy a osoby przez ten dekret uprawnione mogły w określonym terminie żądać przywrócenia
posiadania. Jeśli do tego nie doszło w określonym terminie (ruchomości do 1950, nieruchomości do 1955) to
własność nabywał SP. W razie uzyskania posiadania w tej drodze, osoba ta własność uzyskiwała po 10 latach
→ ten sposób nabycia został zaliczony przez orzecznictwo do przemilczenia, gdyż przesłanką nabycia
własności nie było posiadanie;
VIII. ustawa z 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (tzw. ustawa o uwłaszczeniu
posiadaczy)
– 2 elementy: posiadanie i upływ czasu;
– przewidywała nabycie własności nieruchomości:
* znajdujących się w samoistnym posiadaniu w dniu wejścia w życie przez tych, którzy to posiadanie
uzyskali na podstawie umowy o przeniesienie własności zawartej bez zachowania formy aktu notarialnego
nabycie ex lege;
* także przez tych, którzy w dniu wejścia w życie byli samoistnymi posiadaczami, nawet jeśli nie mieli w/w
umowy, o ile posiadanie to do dnia wejścia w życie ustawy trwało co najmniej 5 lat (zła wiara – 10 lat)
nabycie ex lege;
* przez posiadaczy zależnych (głównie dzierżawców) gruntów rolnych, jeśli ich właściciele nie
gospodarowali na nich od 5 lat do dnia wejścia w życie ustawy nabycie na podstawie orzeczenia organu;
– uchylona w 1982 r. przez nowelę kc, ale z zaznaczeniem, że pozostaje w mocy nabyta na jej podstawie
własność → tzn. że w przypadku 1 i 2 nawet jeśli nie mieli odpowiedniego orzeczenia organu, to mogli go
dostać, ale już od sądu, ale w 3 przypadku posiadacze zależni, nie mogli już uzyskać na tej podstawie
własności;
16
* samorządowa osoba prawna → jednostka samorządu terytorialnego („macierzysta”);
– części składowe, jakimi są min. służebności czy udział w tzw. części wspólnej dzielą los prawny
nieruchomości;
– odpowiedzialność z nieruchomości → nabycie pierwotne, ale gmina odpowiada za obciążenia nieruchomości
do wysokości jej wartości, wg stanu w chwili nabycia, a wg cen rynkowych w chwili zaspokojenia wierzyciela;
– kwestia sporna → możliwość zrzeczenia się przez SP lub jednostki samorządu terytorialnego – ze względu na
brak uregulowania tych rozporządzeń, przy jednoczesnym uregulowaniu innych, oraz ze względu na charakter
tych podmiotów nie jest to możliwe wg. Ignatowicz, Stefaniuk;
* gmina nie może zrzec się własności gruntu położonego na jej terenie;
– wcześniej w art. 179 kc był wymóg uzyskania zgody na zrzeczenie u starosty, a w u.g.n. u jednostki
samorządu terytorialnego – po noweli z 2003 wykreślono to z art. 179 kc, ale art. 16 w u.g.n. pozostał bez
zmian, jednak uregulowanie z u.g.n. zmieniało jedynie organ, który miał kompetencję do jej udzielenia, więc z
tego wynika (wykładania systemowa), że uregulowanie to straciło doniosłość normatywną, tym bardziej, że w
stosunku do państwowych osób prawnych uregulowanie to przestało istnieć;
RUCHOMOŚCI
– art. 180: 1) porzucenie rzeczy; 2) z zamiarem wyzbycia się własności → czynność prawna jednostronna,
realna;
– ruchomość staje się rzeczą niczyją;
17
V. Akcesja, czyli połączenie (art. 191-194 kc)
– akcesja to zdarzenie czysto faktyczne, tzn. że przemiany własności jakie wywołuje następują niezależnie od
tego, kto dokonał połączenia, nawet jeśli doszło do tego bez udziału człowieka;
– POŁĄCZENIE NIERUCHOMOŚCI Z RUCHOMOŚCIĄ – art. 191 kc – na rzecz nieruchomości, o ile ruchomość
stała się jej częścią składową;
* dot. gruntów (superficies solo cedit), budynków, lokali;
podstawa rozliczeń – przepisy o rozliczeniach między właścicielem a posiadaczem (art. 224-231
k.c.), przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i nast.) oraz o naprawieniu szkody (art.
415 i nast.);
– POŁĄCZENIE 2 RUCHOMOŚCI (art. 192-194) – 3 sytuacje:
* połączenie;
* pomieszanie;
→ jeśli przywrócenie do stanu poprzedniego byłoby zbyt kosztowne lub trudne – współwłasność, a
udziały w stosunku do wartości rzeczy połączonych, pomieszanych, chyba, że jedna z rzeczy ma
wartość szczególnie wysoką w porównaniu z pozostałymi, wtedy tamte stają się jej częściami
składowymi;
* przetworzenie → właścicielem ten kto wytworzył nową rzecz, chyba, że: działał w złej wierze albo gdy
wartość materiałów jest wyższa niż wartość nakładu pracy;
podstawa rozliczeń – przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i nast.) oraz o
naprawieniu szkody (art. 415 i nast.);
II. Wywłaszczenie
– akt władczy indywidualny, na mocy którego następuje, ze względu na interes publiczny pozbawienie
właściciela własności określonej nieruchomości albo ograniczenie własności lub pozbawienie bądź
ograniczenie innego prawa rzeczowego na nieruchomości;
– uregulowania prawne – Konstytucja (art. 21) i u.g.n. – zasady z ustawy:
* tylko na cele publiczne;
* może polegać na odjęciu własności/ograniczonego prawa rzeczowego lub tylko na ich ograniczeniu;
* możliwe, gdy jest niezbędne do zrealizowania określonego celu publicznego, a w/w działania nie mogą
nastąpić w drodze umowy;
* generalnie tylko na rzecz SP lub jednostki samorządu terytorialnego, ale też innego podmiotu
realizującego cele publiczne, gdy wywłaszczenie polega na ograniczeniu własności/prawa rzeczowego (czy
nawet obligacyjnego), polegającej na założeniu lub przeprowadzeniu na nieruchomości urządzeń np.
kanalizacyjnych, wodociągowych, i.in.;
– za słusznym odszkodowaniem (wartości wywłaszczonej nieruchomości) w jednorazowej wypłacie;
– wydaje starosta (zadanie zlecone z adm. rząd.) decyzję wywłaszczeniową oraz decyzję o zwrocie
wywłaszczonej nieruchomości, gdy stała się zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu;
18
WSPÓŁWŁASNOŚĆ
POJĘCIE, RODZAJE I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WSPÓŁWŁASNOŚCI
I. Podzielność prawa własności.
– własność podzielona według czasu jej trwania → wyraża się w tym, że rzecz ma właściciela aktualnego i
przyszłego;
– własność podzielona według treści → wywodzi się ze średniowiecza z własności podzielonej, której istotą
było to, że każdemu właścicielowi (zwierzchniemu i użytkowemu) przysługiwały inne atrybuty własności,
które razem składały się na własność; potem jeszcze jako emfiteuza, grunty wieczysto-czynszowe, wieczysta
dzierżawa; obecnie – nie ma;
– własność należąca niepodzielnie do kilku osób, czyli współwłasność (condominium pro indivisio) →
każdemu ze współuprawnionych przysługują wszystkie atrybuty prawa własności, ale ich zakres może być
różny;
19
– przykłady:
* wspólna droga należąca do kilku współwłaścicieli – po to by mogli lepiej korzystać ze swych
nieruchomości; w ugn alternatywą dla ustanowienia służebności drogowej jest ustanowienie wspólnej
drogi;
* ustawa o własności lokali – współwłasność części wspólnej;
WSPÓŁWŁASNOŚĆ SIEDLISK
– na Ziemiach Odzyskanych siedliska, ze względu na ich wielkość, były przekazywane kilku osadnikom (2
dekrety z 1946 i 1951), a współwłasność ta była zaliczana do w. ułamkowej, ale o 2 różnicach:
* zasadą było podzielne korzystanie z siedlisk przez ich współwłaścicieli;
* zniesienie tej współwłasności było z reguły wyłączone;
→ cechy te nie wynikały z kategorycznego uregulowania ustawowego, lecz z określonego układu
faktycznego → obecnie problematyka ta straciła na znaczeniu;
WSPÓŁWŁASNOŚĆ SPADKOWA
– 2 rodzaje:
* wspólność całej masy spadkowej
* współwłasność poszczególnych rzeczy wchodzących w skład spadku (współwłasność sensu stricto)
– ograniczenia praw współwłaścicieli:
* możliwość żądania zniesienia współwłasności tylko w ramach działu całego spadku;
* prawo rozporządzania udziałem w przedmiocie wchodzącym w skład spadku;
WSPÓŁWŁASNOŚĆ WSPÓLNOT GRUNTOWYCH
– unormowane ustawą o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych;
– do zarządu powoływane są specjalne spółki przymusowe, które są jedynie zarządcami, a współwłaścicielami są
mieszkańcy danego terenu;
– udział oznaczony ułamkiem, ale o ograniczonym prawie zbywania i niemożności żądania zniesienia
współwłasności → wg SN do tych wspólnot nie mają w ogóle zastosowania przepisy o k.c. o współwłasności,
ale wg doktryny jest to zbyt krańcowe;
V. Istota udziału.
– pogląd przeważający w doktrynie (jednolicie przyjęty przez orzecznictwo) → współwłasność nie jest
instytucją samodzielną, lecz odmianą własności, więc udział jest wycinkiem własności, czyli w swej istocie
jest prawem własności → stąd stosuje się do niego bezpośrednio (a nie przez analogię) przepisy dot. własności,
jak przeniesienie, zasiedzenie, itd;
– inny pogląd → każdemu ze współwłaścicieli przysługuje samoistne prawo rzeczowe sui generis, na które
składa się szereg uprawnień o charakterze bezwzględnym → głównym argumentem jest, że na prawo
współwłasności składają się prawa, które nie mieszczą się w prawie własności oraz że współwłaściciel podlega
pewnym ograniczeniom → ale cechy swoiste nie zmieniają prawa, a jedynie powodują powstanie jego
odmiany;
20
– brak uregulowań współwłasności innych praw, więc stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności, w
szczególności do:
* wspólności masy majątkowej (art. 1035 k.c. i art. 42 k.r.o.);
* wspólności innych praw rzeczowych, np. do wspólności wieczystego użytkowania;
* wspólności niektórych praw obligacyjnych, jak np. prawa najmu;
* wspólności niektórych praw na dobrach niematerialnych należących do kilku osób, jak np. do wspólnego
prawa autorskiego lub do wspólności patentu;
* do współposiadania;
UDZIAŁY WSPÓŁWŁAŚCICIELI
I. Charakter udziału
– udział wyraża zakres uprawnień współwłaściciela względem rzeczy wspólnej (określany ułamkiem zwykłym,
czasem dziesiętnym – stąd nazwa część ułamkowa, a dawn. „cz. idealna albo myślowa”) i przysługuje
wyłącznie jego właścicielowi;
– wielkość udziału wynika z tytułu, który był podstawą współwłasności, ale gdy nie można tego ustalić w art.
197 kc jest domniemanie równości udziałów;
21
z nich sprawuje zarząd (niezależnie od podstawy) przysługuje mu wynagrodzenie odpowiadające
uzasadnionemu nakładowi jego pracy (art. 205 kc), a inny współwłaściciele mogą żądać w odpowiednich
terminach rachunku z zarządu (art. 208 kc);
V. Zarząd umowny
– współwłaściciele mogą zupełnie odmiennie uregulować zasady zarządu rzeczą wspólną, ale taka umowa jest
czynnością przekraczającą zarząd wspólny i potrzebuje zgody wszystkich;
– ustanowienie zarządu umownego bardzo często łączy się z ustaleniem sposobu korzystania z rzeczy wspólnej;
22
I. Sposób korzystania
– rodzaje sposobów korzystania:
* korzystanie ustawowe;
* korzystanie umowne;
* korzystanie na podstawie orzeczenia sądowego;
– na prawo współwłaścicieli do korzystania z rzeczy wspólnej składają się prawa:
* do pobierania pożytków z rzeczy → podzielne (art. 207 kc);
* do posiadania rzeczy i do jej używania → niepodzielne (art. 206);
→ szerokie orzecznictwo, szczególnie ważne są wytyczne SN z 1963 r. (ta instytucja już nie istnieje, ale
nadal ma silne oddziaływanie);
23
możliwością przedłużenia na rok przed końcem porozumienia);
– skutek → nie rodzą skutków względem osób trzecich – powstają jedynie roszczenia względne, skuteczne tylko
między współwłaścicielami (nie powstają prawa rzeczowe), ale by załagodzić ten by złagodzić ten
rygorystyczny skutek – WYJĄTKI:
* art. 221 kc – umowy te mają zastosowanie w stosunku do nabywcy udziału, jeśli o nich wiedział, lub jeśli
z łatwością mógł się dowiedzieć. To samo dot. wypadku, gdy sposób korzystania został ustalony w
orzeczeniu sądowym;
* ust. o ks. wiecz. i hip. – roszczenia z tych umów mogą być ujawnione w księdze wieczystej i wtedy
nabywca nawet, jeśli nie wiedział o roszczeniu, musi je honorować;
ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI
I. Pojęcie zniesienia współwłasności
– zniesienie współwłasności to likwidacja stosunku prawnego, jaki łączy współwłaścicieli
* w przypadku spadku – termin „dział spadku”;
* w przypadku majątku małżonków – termin „podział”;
– art. 210 – prawo żądania zniesienia współwłasności ma każdy współwłaściciel, bez wyjątków ustawowych
(nie licząc specyficznych odmian współwłasności), a jedynie strony przez czynność prawną mogą to
uprawnienie wyłączyć na nie więcej niż 5 lat (z możliwością przedłużenia);
* prawo to nie ulega przedawnieniu (art. 220);
24
spłaty, czyli wartość całego swojego udziału;
– z reguły dot. ruchomości, a w przypadku nieruchomości, gdy jest to np. lokal, działka, której podzielić nie
można ze względu na plan miejscowy, warsztat pracy jednego ze współwłaścicieli;
– terminy i warunki dopłat i spłat ustala sąd, mający w tym względzie dużą swobodę – art. 212 § 3 kc;
25
WŁASNOŚĆ LOKALI
POJĘCIE WŁASNOŚCI LOKALI I ROZWÓJ USTAWODAWSTWA
– na przeszkodzie realizacji koncepcji odrębnej własności lokali stała zasada superficies solo cedit, dlatego
konieczne było dokonanie w niej wyłomu koncepcja „odrębnej własności lokali” zakłada, że lokal, który
wg zasad ogólnych stanowi część składową nieruchomości gruntowej, zostaje z tego reżimu wyłączony i staje
się oddzielną nieruchomością;
– historia → rozp. Prezydenta RP o własności lokali z 1934 r, → uchylone przez kc z 1964 → uchylone przez
USTAWĘ Z 1994 R. O WŁASNOŚCI LOKALI
* poprzednie unormowania:
→ tylko na cele mieszkalne;
→ określenie maksymalnej wielkości lokalu;
→ początkowo tylko w tzw. małych domach mieszkalnych (2-4 lokali) i musiało dot. wszystkich lokali;
* nowela z 1990 – zniesiono ograniczenia, ale wiele niedociągnięć, min. pominięto zasady zarządzania
wspólnymi sprawami, brak sankcji na „uciążliwego” sąsiada; unormowanie w kilku aktach, w sposób
różny, w zależności czy chodziło o domy SP, gminy czy prywatne;
* obecnie → krytykowana za niejasność, ale niesłusznie, gdyż posłużono się pojęciami znanymi;
26
* NIE możliwe ustanowienie odrębnej własności lokalu w drodze orzeczenia sądowego wydanego na
podstawie art. 231 § 1 kc;
V. Podmiotowość prawna
– brak osobowości prawnej, ale ustawa konstruuje wspólnotę mieszkaniową (ogół właścicieli) jako tzw. ułomną
osobę prawną → może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana, a za zobowiązania
dot. nieruchomości wspólnej odpowiada bez ograniczenia, a każdy właściciel lokalu w części odpowiadającej
jego udziałowi;
VII. Sankcja
– wspólnota może żądać w trybie procesu, aby sąd nakazał sprzedaż lokalu w drodze licytacji, tego właściciela,
który w sposób rażący narusza swe obowiązki;
27
– w razie istnienia zarządu umownego, ale braku uregulowania tylko niektórych kwestii stosuje się przepisy
u.w.l.;
– w razie powierzenia zarządu osobie trzeciej, ten umowny zarządca w duże wspólnocie ma kompetencje jak
zarząd w systemie z. ustawowego;
28
V. Swoistość spółdzielczego reżimu
– nie występuje wspólnota mieszkaniowa → art. art. 27 ust. 3 u.s.m.;
29
OCHRONA WŁASNOŚCI
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OCHRONY WŁASNOŚCI
– system roszczeń, jakie przysługują właścicielowi w razie naruszenia jego prawa (art. 222-231 kc) → ochrona
cywilistyczna;
– OCHRONA PETYTORYJNA → ochrona prawa;
* podstawowe roszczenia – ROSZCZENIE WINDYKACYJNE (art. 222 § 1 kc) i NEGATORYJNE (art. 222 § 2 kc)
→ wzmacniane przez TZW. ROSZCZENIA UZUPEŁNIAJĄCE;
→ roszczenie ≠ powództwo (procesowa forma dochodzenia roszczeń);
– ochrona posesoryjna → ochrona stanu faktycznego;
* właściciel może skorzystać z ochrony posesoryjnej, ale występuje wtedy jako posiadacz;
– powództwo o ustalenie prawa (art. 189 kpc) – specjalny środek ochrony. Powód nie dochodzi roszczenia w
sensie materialnoprawnym, a jedynie domaga się od sądu stwierdzenia istnienia jego prawa;
30
nieformalnego obrotu nieruchomościami właściciele domagali się zwrotu nieruchomości, za którą dostali
cenę;
PRZEDAWNIENIE
– na mocy szczególnego unormowania roszczenia windykacyjne dot. nieruchomości nie ulegają przedawnieniu,
ale upływ czasu może doprowadzić do utraty włąsności w skutek zasiedzenia jej przez inną osobę;
– roszczenia o ruchomości – 10 lat;
ROSZCZENIA UZUPEŁNIAJĄCE
I. Pojęcie i istota
– dla wyrównania szkody powstałe z braku możliwości władania rzeczą właścicielowi przysługują roszczenia
uzupełniające (art. 224 i 225 kc):
* roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy;
* roszczenie o zwrot pożytków (lub ich równowartości);
* roszczenie o odszkodowanie za szkodę spowodowaną zużyciem rzeczy, jej pogorszeniem lub utratą;
– związek tych roszczeń z roszczeniem windykacyjnym i z prawem własności nie jest nierozdzielny → mogą
być dochodzone oddzielnie albo być samoistnym przedmiotem obrotu;
III. Przedawnienie
– przedawnienie z upływem roku od dnia wydania rzeczy, a wg orzecznictwa w razie braku wydania w c
upływem lat 10 (art. 118 kc);
31
ROSZCZENIA Z TYTUŁU NAKŁADÓW
32
a innymi osobami, np. rodzice i dzieci, małżonkowie, też osoby pozostające w konkubinacie → osoby te
mogą żądać od właściciela udziału w zabudowanej działce, ale nie ustanowienia odrębnej własności lokalu
w budynku (możliwie w przypadku rozliczeń małżonków podczas podziału wspólnoty majątkowej);
SKUTEK ROSZCZENIA
– w razie spełnienia przesłanek – wykup wielkości działki potrzebnej do racjonalnego używania budynku za
odpowiednim wynagrodzeniem, tzn. przeciętna cena gruntu w okolicy;
– zrealizowane poprzez zawarcie umowy o przeniesienie własności albo na podstawie orzeczenia sądowego;
– wg orzecz. roszczenie posiadacza o wykup nie ulega przedawnieniu, ale wygasa wraz z utratą posiadania;
GRUNT NALEŻĄCY DO SKARBU PAŃSTWA.
– wcześniej był jeszcze § 3 który uprzywilejowywał pozycję SP, gdyż ustalał jedynie obowiązek ustanowienia
użytkowania wieczystego. Obecnie nie obowiązuje już ten przepis, więc grunt należący do SP podlega
zasadom ogólnym, ale możliwe jest, by w drodze umowy doszło do ustanowienia użytkowania wieczystego,
zamiast do przeniesienia własności;
33
UŻYTKOWANIE WIECZYSTE
POJĘCIE I FUNKCJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO
I. Przedmiot użytkowania wieczystego (art. 232 § 1 kc).
– początkowo → tylko grunty należące do państwa o charakterze miejskim;
– zrezygnowano z tych założeń wraz z :
* reaktywacją samorządu terytorialnego;
* rezygnacją z zasady jedności państwowej (art. 441 kc);
– obecnie → 2 kategorie:
* grunty należące do SP (położone w granicach miast lub poza nimi, jeśli są włączone do planu
zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki), ale już
nie np. należące do państwowej osoby prawnej;
→ § 2 – też inne; jeśli jest przepis szczególny (→ przepis wadliwy, ze względu na dodanie wyrażenia
„jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków”)
* grunty należące do jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków, ale nie należące do
samorządowej osoby prawnej;
34
II. Własność budynków i urządzeń (art. 235 kc).
– budynki wzniesione przez użytkownika → są jego własnością, nawet te, które wzniósł niezgodnie z umową,
a wg. Ignatowicza, też budynki wzniesione przez inne osoby (np. posiadaczy);
– budynki pozostałe → do noweli kc z 1990 r. zd. 2 tego przepisu było różnie rozumiane: albo były własnością
użytkownika, jeśli kupił je wraz z ustanowieniem użytkowania wieczystego, albo wchodziły w skład gruntu →
obecnie w zw. z art. 31 ugn wraz z ustanowieniem użytkowania wieczystego, następuje sprzedaż tych
budynków;
* własność budynków jest prawem związanym z prawem użytkowania wieczystego; dzielą jego los prawny;
– inne urządzenia → ich status prawny nie jest jasny: art. 46 nie zaliczył ich do nieruchomości, ale są one stale
wymieniane łącznie z budynkami i poddane temu samemu reżimowi prawnemu (art. 235, 272, 273, 279 k.c),
więc ich nie wymienienie w art. 46 stanowi przeoczenie;
* niezależnie od tego, czy są nieruchomościami czy ruchomościami stanowią one też odrębny przedmiot
własności;
V. Sposób korzystania.
– art. 239 kc → powinien być określony w umowie, a jeśli celem jest wzniesienie budynków lub innych
urządzeń, umowa powinna określać:
* termin rozpoczęcia i zakończenia robót;
* rodzaj budynków lub urządzeń oraz obowiązek ich utrzymania w należytym stanie;
* warunki i termin odbudowy w razie zniszczenia albo rozbiórki budynków lub urządzeń w czasie
trwania użytkowania wieczystego;
* wynagrodzenie należne wieczystemu użytkownikowi za budynki lub urządzenia istniejące na gruncie
w dniu wygaśnięcia użytkowania wieczystego → w związku z art. 33 ust. 2 ugn postanowienie to ma
charakter iuris cogentis;
→ postanowienia te podlegają ujawnieniu w ks. wiecz. (art. 30 ugn);
II. Zasiedzenie.
– uchw. (7) SN z 11.12.1975 r. (też pogląd doktryny) → nie można nabyć w ten sposób prawa użytkowania
wieczystego, które wcześniej nie zostało ustanowione (nie ma ogólnej zasady dopuszczalności nabywania
prawa rzeczowych przez zasiedzenie). SN uznał jednak, że można w tej drodze nabyć to prawo, jeśli zostało
ono już wcześniej ustanowione (np. brak zachowania formy aktu notarialnego dla przeniesienia tego prawa).
35
Podstawą takiego nabycia per analogiam byłyby przepisy o zasiedzeniu nieruchomości;
36
PRAWA RZECZOWE OGRANICZONE — PRZEPISY OGÓLNE
POJĘCIE I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRAW RZECZOWYCH OGRANICZONYCH
I. Pojęcie ograniczonych praw rzeczowych.
– sfera możności osoby, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe, jest ograniczona do tych
uprawnień, jakie w ustawie są jej przyznane (określone pozytywnie i wyczerpująco uprawnienia, jakie
składają się na treść każdego ograniczonego prawa rzeczowego) → stąd nazwa ograniczone prawa rzeczowe
(termin prawa na rzeczy cudzej, jest nieścisły, gdyż użytkowanie wieczyste też jest prawem na rzeczy cudzej;
– katalog ograniczonych praw rzeczowych → użytkowanie, służebność, zastaw, hipoteka i spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu;
* przejściowo istnieją też inne ograniczone prawa (prawo do domu jednorodzinnego w s.m., ciężary realne);
* rozważania nad wprowadzeniem „długu na nieruchomości”, jako kolejnego prawa rzeczowego
zastawniczego, ale nie o akcesoryjnym charakterze;
37
– USTANOWIENIE OGRANICZONEGO PRAWA RZECZOWEGO (tzn. umowa między właścicielem a drugą stroną;
art. 245 kc) → z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych stosuje się odpowiednio przepisy o
przeniesieniu własności (konsensualność; przyczynowość; zasada, że umowa zobowiązująca przenosi prawo
własności, jeżeli co innego nie wynika z ustawy lub z woli stron) → WYJĄTKI (art. 245 § 2 kc oraz przepisy
szczególne):
* prawo rzeczowe na nieruchomości może być ustanowione z zastrzeżeniem warunku lub terminu;
* forma aktu notarialnego jest wymagana tylko dla oświadczenia właściciela nieruchomości;
* oświadczenie drugiej strony może być nawet dorozumiane;
* do ustanowienia hipoteki konieczny jest wpis do księgi wieczystej;
* do ustanowienia zastawu konieczne jest wydanie rzeczy;
* do ustanowienia zastawu rejestrowego konieczny jest wpis do rejestru zastawów;
* do ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych o charakterze zastawniczym nie jest wymagana umowa,
lecz wystarczy jednostronne oświadczenie woli właściciela rzeczy obciążanej w wyjątkowych sytuacjach
(ustawa o obligacjach);
– ORZECZENIE SĄDOWE → min. ustanowienie służebności drogi koniecznej (art. 145 i 146 k.c), ustanowienie
służebności w orzeczeniu o zniesieniu współwłasności (art. 212 § 1 kc) oraz powstanie hipoteki przymuso wej
(art. 109 ust. o ks. wiecz. i hip.);
– ORZECZENIE ADMINISTRACYJNE → min. powstanie służebności gruntowej w drodze wywłaszczenia,
powstanie tzw. zastawu skarbowego oraz hipoteki przymusowej zabezpieczającej należności podatkowe;
– ZASIEDZENIE → w pr. rzecz. każde, które polegało na władaniu rzeczą, mogło być zasiedziane, obecnie tylko
te, co do których ustawa to przewiduje, czyli tylko służebność gruntową (art. 292);
– Z MOCY PRAWA → np. zastaw, w bardzo ograniczonym zakresie hipoteka;
38
* w wypadku zbiegu praw wpisanych do księgi wieczystej o pierwszeństwie decyduje chwila złożenia
wniosku o wpis (godzina i minuta danego dnia, w którym wniosek wpłyną);
* prawa wpisane na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają równe pierwszeństwo;
→ podobnie zastaw rejestrowy, ale decyduje dzień, a nie godzina i minuta;
→ niedopuszczalność wykonania prawa niemającego pierwszeństwa z uszczerbkiem dla prawa mającego
pierwszeństwo;
– zasady szczególne – mogą wynikać z:
* ustawy – np. hipoteka przymusowa zabezpieczająca należności podatkowe;
→ swoiste rozwiązanie zbiegu hipotek z innymi ogr. pr. rzecz. podczas egzekucji z nieruchomości
przyjęła nowela kpc z 2001 r. – pierwszeństwo hipoteki, niezależnie od ew. pierwszeństwa innych; też
uprzywilejowanie zastawu rejestrowego przed zastawem zwykłym;
* umowy (zastrzeżenia właściciela nieruchomości) – art. 250 kc i art. 13 i 14 ust. o ks. wiecz. i hip. –
konieczna umowa i wpis do księgi, jeśli choć jedno z tych praw jest ujawnione; zmiana ta nie może
szkodzić innym prawom (konieczna ich zgoda na zmianę);
CIĘŻARY REALNE
– wcześniej uregulowane w art. 279-289 pr. rzecz. z 1946 r. oraz w przepisach szczególnych:
* art. 2 dekretu z 8.08.1946 r. o wpisywaniu w księgach hipotecznych (gruntowych) prawa własności
nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej;
* art. 6 ust. 2 dekretu z 28.10.1947 r. o mocy prawnej ksiąg wieczystych na obszarze Ziem Odzyskanych i
byłego Wolnego Miasta Gdańska;
* uchw. (7) SN z 1965 r. ciężary te mogą zostać wpisane do księgi wieczystej również po wejściu w życie kc;
– cel → zabezpieczenie różnego rodzaju rent; przepisy szczególne → dla zabezpieczenia należności SP z tytułu
ceny nabycia przez rolników ziemi i inwentarza w trybie przepisów o reformie rolnej i o osadnictwie na
Ziemiach Zachodnich;
– CIĘŻAR REALNY polega na obowiązku powtarzających się świadczeń (w pieniądzu lub rzeczach zamiennych, a
wyjątkowo świadczenia należne dożywotnikowi na podstawie umowy dożywocia) ze strony każdoczesnego
właściciela oznaczonej nieruchomości na rzecz oznaczonej osoby lub na rzecz każdoczesnego właściciela innej
nieruchomości;
– 2 postacie ciężarów realnych ze względu na treść:
* postać zwykła – powtarzające się świadczenia w pieniądzu lub w rzeczach zamiennych → po wejściu w
życie kc z 1964 r. – istnieją nadal, ale o ile nie są ustanowione na czas życia uprawnionego, właściciel
może je wykupić z trzymiesięcznym wypowiedzeniem; stosuje się prawo dotychczasowe (art. XLVI przep.
wprow. k.c);
* postać wyjątkowa – świadczenia należne dożywotnikowi → po wejściu w życie kc z 1964 r. – wygasły,
gdyż znalazły inne zabezpieczenie(art. 910 kc);
39
UŻYTKOWANIE
POJĘCIE I FUNKCJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA UŻYTKOWANIA ORAZ ZASADY WSPÓLNE
DLA WSZYSTKICH WYPADKÓW UŻYTKOWANIA
I. Funkcja użytkowania.
– początkowo użytkowani miało charakter alimentacyjny → w państwach o gospodarcze planowanej i
znacjonalizowanych terenach nabrało użytkowanie zaczęło służyć celom produkcyjnym, a nie konsumpcyjnym
→ obecnie po wprowadzeniu samorządu terytorialnego, możliwości sprzedawania czy oddawania w wieczyste
użytkowanie gruntów instytucja ta nie ma już takiego znaczenia;
* ustawa o pracowniczych ogrodach działkowych → Polski Związek Działkowców dostaje w użytkowanie
(czasem w użytkowanie wieczyste) grunty, które w użytkowanie przekazuje działkowcom,
* ustawa o timesharingu – cel: zagwarantowanie osobom fizycznym korzystania corocznie z domów, lokali
w celu wakacyjnym lub innym, nie polegającym na działalności gospodarczej;
40
– prawo niezbywalne (z wyjątkiem timesharingu) ze względu na jego funkcję, ale możliwe jest oddanie go
osobie trzeciej do wykonywania na podstawie stosunku obligacyjnego, np. najem;
– może być terminowe lub bezterminowe (zależy na czyją rzecz zostało ustanowione), a timesharing na od 3 do
50 lat;
– do istoty użytkowania nie należy odpłatność, z wyjątkiem timesharingu;
41
– prawo terminowe – na umówiony czas, a najpóźniej wygasa wraz z jej śmiercią; nie dot. timesharingu;
– z ważnych powodów właściciel może żądać zabezpieczenia, a po bezskutecznym upłynięciu terminu może
wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy; użytkownik może żądać uchylenia zarządu, w razie dania
zabezpieczenia;
– nieprawidłowe użytkowanie → właściciel może zawsze odmówić wydania rzeczy przez uzyskaniem
zabezpieczenia;
TIMESHARING
1
I. Pojęcie timesharingu (art. 270 kc).
– timesharing może mieć postać prawa osobistego (wierzytelności) lub prawa rzeczowego → DECYDUJE
WOLA STRON;
– umowa między przedsiębiorcą a osobą fizyczną o treści → ustanowienie prawa do korzystania z domu lub
pomieszczenia mieszkalnego w określonym czasie za zryczałtowanym wynagrodzeniem na okres min. 3
lat;
* istota → periodyczność wykonywania uprawnienia, prawo zbywalne i dziedziczne;
42
→ z tego wynika, że obciążenie gruntów rolnych SP nie jest możliwe; ustawa ta dot. tylko nieruchomości
rolnych stanowiących tzw. Zasób Własności Rolnej SP, to istotą tej instytucji jest użytkowanie
gruntów rolnych, a nie innych, jak to teraz jest tylko możliwe;
– zasady wynikające z przepisów dot. tego użytkowania:
* powstanie z mocy umowy, a nie jak to wynika z niezmienionych art. 272 § 2 i 275 kc na mocy decyzji
administracyjnej;
* spółdzielnia może zmienić przeznaczenie gruntów lub naruszyć ich substancję, chyba, że w przekazaniu
inaczej zastrzeżono → swoboda kształtowania produkcji;
* regułą jest przekazywanie bezterminowe, ale możliwe terminowe;
* nie mają obecnie przywileju bezpłatnego korzystania z gruntów SP;
* prawo niezbywalne (art. 254 ck);
* jeśli grunt jest zabudowany, to budynki i inne urządzenia albo przekazywane w użytkowanie albo na
własność, a budynki i inne urządzenia wzniesione przez spółdzielnię stanowią jej własność, chyba, że
inaczej w umowie/decyzji;
* odpowiednie stosowanie przepisów o budynkach do drzew i roślin (ale one są ruchomościami);
* wygaśniecie:
→ z upływem czasu, na który zostało ustanowione;
→ wskutek rozwiązania umowy o przekazaniu;
→ w razie zrzeczenia się użytkowania przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną;
→ w wypadku konfuzji;
→ z chwilą likwidacji spółdzielni (art. 271 kc);
* budynki i inne urządzenia należące do spółdzielni, po wygaśnięciu użytkowania stają się własnością SP, ale
spółdzielnia może żądać zapłaty ich wartości, chyba, że wzniesiono jest wbrew społ.-gosp. przeznaczeniu
gruntu;
43
I. Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej.
– art. 284 kc – ogólne odesłanie innych sposobów użytkowania przez osoby prawne do rozdziału I (wprost) i II
(odpowiednio) o ile nie są uregulowane w przepisach szczególnych;
– ugn → stosuje się odpowiednio przepisy o trwałym zarządzie w zakresie użytkowania gruntów SP lub
samorządu przez osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej istniejące do dnia
5.12.1990 r.;
– ugn → na zasadach ogólnych – możliwość oddania w użytkowanie każdemu podmiotowi, ale ustawa o gosp.
nieruch. rolnymi SP wprowadza tylko formę najmu i dzierżawy;
– norma z art. 284 kc dot. też ustanowienia przez osobę fizyczną użytkowania na rzecz osoby prawnej;
44
SŁUŻEBNOŚCI
SŁUŻEBNOŚCI GRUNTOWE
I. Definicja służebności gruntowej (art. 285 § 1 kc).
– „nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej)
prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w
oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej
zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym,
że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu
względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu
własności (służebność gruntowa)”;
– 2 postacie służebności:
* CZYNNE – polegają na uprawnieniu właściciela nieruchomości władnącej do ograniczonego korzystania z
innej nieruchomości; np. przechodu, przejazdu, przegonu bydła, czerpania wody, pobierania ściółki lub
drzewa;
* BIERNE – polegają na obowiązku właściciela nieruchomości obciążonej niewykonywania określonych
uprawnień wchodzących w zakres jego prawa własności;
→ polegają na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej ma obowiązek powstrzymania się od
pewnych czynności faktycznych, które mógłby podejmować w ramach prawa własności; np. zakaz
wznoszenia budynku ponad pewną wysokość = s. widoku/światła;
→ polegają na tym, że właściciel musi się powstrzymać od wykonywania takich uprawnień, które z mocy
przepisów o treści i wykonywaniu prawa własności służą mu względem nieruchomości sąsiednich; np.
pozbawienie prawa wchodzenia na grunt, w celu ścięcia wyrastających gałęzi;
– ustanawiana na rzecz właściciela nieruchomości władnącej, a w drodze wyjątku na rzecz rolniczej
spółdzielni produkcyjnej, bez względu na to czy jest właścicielem gruntu;
45
wynikiem sprzedaży lub innej czynności, a pomiędzy stronami nie ma porozumienia, sąd zarządzi
przeprowadzenie drogi przez te grunty;
→ per analogiam dot. też przeprowadzenia sieci elektrycznej lub wodociągowej → też pomimo
istnienia przepisów dot. przyłączy w ugn, ale tam dot. to administracyjnego zezwolenia, udzielanego
tylko na cele publiczne, a nie dot. potrzeb indywidualnych → kwestia ta nie jest bezsporna;
→ uprawniony do żądania – właściciel, wg. orzecz. też wieczysty użytkownik;
posiadacz samoistny – może żądać tylko ustanowienia służebności osobistej;
→ orzeka sąd w postępowaniu nieprocesowym, ale realizacja tego roszczenia może nastąpić też w
drodze umowy;
* tzw. służebność budynkowa – patrz art. 151 kc;
* orzeczenie o zniesieniu współwłasności;
– ZASIEDZENIE (art. 292 kc) → tylko gdy polega na korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia, a przepisy
o zasiedzeniu własności stosuje się odpowiednio → czyli przesłanki nabycia to;
* posiadanie → posiadanie służebności (art. 352), tzn. faktyczne korzystanie z cudzego gruntu w taki
sposób, jak to czyni osoba, której przysługuje służebność, ale nie np. gdy korzysta z drogi koniecznej
dzięki grzeczności sąsiada (wtedy jest prekarzystą);
* upływ czasu → 20 lat dla dobrej wiary, 30 dla złej (też ten, kto wykonuje służebność na podstawie
zezwolenia właściciela nieruchomości „obciążonej", ale udzielonego bez zachowania formy aktu
notarialnego);
* istnienie trwałego i widocznego urządzenia → urządzenia te muszą być wykonane przez właściciela
nieruchomości „władnącej”;
→ ale SN w orzecz. z 2002 r. zmodyfikował to stanowisko, twierdząc, że nie jest konieczne, by
urządzenia te wybudował właściciel nieruchomości władnącej → kwestia sporna;
– ORZECZENIE ADMINISTRACYJNE → na podstawie przepisów o wywłaszczeniu, gdyż wywłaszczenie to też
ograniczenie prawa własności, np. poprzez ustanowienie służebności;
* szczególny przypadek w ugn – zgoda na podział działek dokonywana pod warunkiem ustanowienia w
drodze czynności prawnych odpowiednich służebności drogowych, albo ustanowienia tzw. drogi
wewnętrznej;
SŁUŻEBNOŚCI OSOBISTE
I. Pojęcie służebności osobistej.
– treść służebności osobistej może być taka sama → czynna i bierna, a obciąża każdoczesnego właściciela
nieruchomości obciążonej, ale uprawnionym jest tylko konkretna osoba fizyczna,
– inna funkcja:
* s. gruntowa – zaspokaja z reguły trwałą potrzebę produkcyjno-gospodarczą;
* s. osobista – cel konsumpcyjny;
46
II. Uregulowania charakterystyczne dla służebności osobistej.
– art. 297 – odesłanie ogólne do przepisów o s. gruntowej, ale wyjątki:
* zakres i sposób wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według osobistych potrzeb
uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych;
* prawo związane z daną osobą, wygasa wraz z jej śmiercią;
* prawo niezbywalne i nie można przenieść jego wykonywania;
* gdy uprawniony dopuszcza się rażących uchybień, właściciel może żądać zmiany na rentę;
* gdy grunt obciążony taką służebnością wniesiony do rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielnia
może z ważnych powodów żądać zmiany sposobu wykonywania lub zamiany na rentę;
* wyłączona możliwość zasiedzenia;
47
SPÓŁDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU
PRZEMIANY PRAW DO LOKALI W SPÓŁDZIELNIACH MIESZKANIOWYCH
– ustawa o spółdzielniach z 1920 r. → nie zajmowała się bezpośrednio spółdzielczością mieszkaniową, a dot.
tego przepisy okólne tej ustawy i przepisy prawa cywilnego ze szczególną rolą statutów spółdzielni;
* od początku formułowały się dwie odmiany praw członków do korzystania z przydzielanych im mieszkań
– silniejsza i słabsza (zależne od wysokości wpłaty) → prawa nienazwane;
– ustawa z 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach → nazwanie obu form „prawem spółdzielczym do lokalu”,
a jego silniejsza lub słabsza forma zależała od przynależności do spółdzielni mieszkaniowej lub mieszkaniowo-
budowlanej → w praktyce zacierał się związek z rodzajami spółdzielni, gdyż powstawały spółdzielnie
mieszane (własnościowo-lokatorskie); brak innowacji w treści tych praw;
– ustawa z 1982 r. prawo spółdzielcze – też nie zmieniła treści tych praw, ale uściśliła terminologię:
* własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu → ograniczone prawo rzeczowe;
* i lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu → nie jest ograniczonym prawem rzeczowym (tak było też
wcześniej);
* prawa te, oraz prawo do domu jednorodzinnego nie są związane z typem spółdzielni;
* usankcjonowanie możliwości przekształcenia własnościowego w lokatorskie;
* wprowadziła spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego;
* unormowano sytuację członków oczekujących na nabycie własności domów budowanych przez
spółdzielnie (podobne do własnościowego);
– duża nowelizacja z 1994 r → szereg modyfikacji, ale nie zmienił podstawowych konstrukcji;
– ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych z 2000 r. → utrzymała lokatorskie prawo, ale zlikwidowała prawo
do lokalu użytkowego i domu jednorodzinnego;
* główna forma dostarczania lokali – prawo własności oraz przekształcanie dotychczasowych praw w prawo
własności;
– nowela z 2002 r. → powrócono do własnościowego prawa do lokalu, ale nie wprowadzono 2 osobnych praw
silniejszych do lokalu mieszkalnego i użytkowego, ani nie powrócono do prawa do domu jednorodzinnego;
– obowiązujące formy aktualnie to: własnościowe, lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu i własność domu
jednorodzinnego → o formie prawnej dostarczanych lokali decyduje statut spółdzielni, co jednak nie odbiera
możliwości przekształcenia lokatorskiego we własnościowe;
* lokatorskie – to nie jest prawo rzeczowe;
48
III. Powstanie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.
UMOWA O USTANOWIENIE TEGO PRAWA (art. 171 ust. 1 i 3 usm).
– forma pisemna; zawarta z członkiem lub z członkiem i osobami, którym wspólnie z nim przysługuje
uprawnienie do nabycia tego prawa;
– konieczne elementy wcześniej to:
* uzyskanie przez zainteresowanego członkostwa;
* zawarcie przez spółdzielnię z członkiem umowy o budowę lokalu, zobowiązującej strony do zawarcia
umowy o ustanowienie własnościowego prawa do tego lokalu → powstaje roszczenie o lokal, które stanie
się wymagalne po spełnieniu n/w warunku – „ekspektatywa własnościowego prawa do lokalu”;
→ zbycie ekspektatywy wymaga aktu notarialnego i obejmuje też wkład budowlany → skuteczne wraz z
chwilą przyjęcia do spółdzielni;
→ też w przypadku dziedziczenia konieczne jest przyjęcie do spółdzielni;
* wniesienie przez członka wkładu budowlanego lub jego części;
* wybudowanie lokalu.
UMOWA O PRZEKSZTAŁCENIE SPÓŁDZIELCZEGO LOKATORSKIEGO PRAWA DO LOKALU MIESZKALNEGO (art.
111 ust. 1 usm).
– spółdzielnia jest zobowiązana zawrzeć tą umową na pisemne żądanie uprawnionego, po spełnieniu przez niego
określonych warunków (wpłata wkładu budowlanego);
* w razie bezpodstawnej odmowy ma roszczenie o zawarcie tej umowy;
* w razie gdy przysługuje małżonkom, konieczna jest zgoda obojga, w razie braku porozumienia jedno z nich
może wystąpić do sądu o rozstrzygnięcie;
49
– nie jest wymagane dla jego zachowania członkowstwo w spółdzielni, ani też nie jest ono wymagane dla
dokonania działu spadku czy pozostania we wspólności;
– spadkobiercy i zapisobiorcy przysługuje roszczenie o przyjęcie w poczet członków, chyba, że jest to osoba
prawna, a statut wyklucza przyjęcie takich osób;
– zbycie udziału w spadku, jakim jest to prawo jest ograniczone prawem pierwokupu, a na zasadach
ogólnych wymaga zgody pozostałych spadkobierców, pod rygorem tzw. bezskuteczności względnej;
– rozstrzygnięcie o prawie do lokalu w sądowym dziale spadku → przeważnie przyznanie jednemu ze
spadkobierców, ale na żądanie kilku może być przyznane na wspólność w częściach ułamkowych; też
możliwość tzw. podziału cywilnego, czyli zarządzenie sprzedaży wg przepisów kpc i podział uzyskanej kwoty;
– spadkobiercy w umowie działowej mogą albo przyznać prawo do lokalu jednemu, albo przyznać je kilku z
nich, ale forma tej umowa to akt notarialny (bo to umowa de facto przenosząca to prawo, co wymaga formy
aktu notarialnego);
– wykonanie zapisu → należy traktować zapisobiorcę jak spadkobiercę, więc nie musi on najpierw zostać
przyjęty w poczet członków spółdzielni;
VII. Egzekucja.
– podlega egzekucji, ale warunkiem przysądzenia prawa licytantowi jest uzyskanie przez niego członkostwa
(ma roszczenie o członkostwo);
VIII. Współwłasność.
– współwłasność może wynikać z różnych źródeł – dziedziczenie, inne zdarzenia przeniesienie na kilku
nabywców lub przeniesienie ułamkowej części; też jako składnik majątku wspólnego małżonków;
– prawo pierwokupu dla pozostałych współwłaścicieli w przypadku sprzedaży;
– odpowiednie stosowanie art. 16 uwl;
– odpowiednie stosowanie w razie braku uregulowań przepisów o współwłasności;
– „pełnomocnik spadkobierców” – jeśli jest kilku spadkobierców powinni w ciągu roku wyznaczyć
pełnomocnika, a w razie jego braku sąd go wyznaczy, na wniosek spadkobierców lub spółdzielni; umocowanie
pełnomocnika ma obejmować czynności prawne związane z wykonywaniem tego prawa, włącznie z
zawarciem w ich imieniu umowy o przeniesienie własności lokalu → wyjaśnienie niejasności:
* chodzi o czynności kształtujące sytuację współuprawnionych ze spółdzielnią, a nie „zewnętrzne”, jak
obciążanie hipoteką;
* nie ma obowiązku, by upoważnienia do przekształcenia tego prawa we własność, gdyż to jest uprawnienie,
a nie obowiązek – dot. to tak uprawnionych jak i sądu – realizacja tego uprawnienia podlega przepisom
ogólnym dot. zarządu rzeczą wspólną;
* postanowienie to nie uchybia przepisom o pełnomocnictwie (np. wymagana forma);
* przepis ten sugeruje, że jego racją bytu jest to, że spadkobiercy nie są członkami, a w każdym innym
przypadku wspólności nie jest wymagany taki pełnomocnik, bo jeden jest zawsze członkiem; jednak
kompetencje przyznane pełnomocnikowi nie odpowiadają uprawnieniom współuprawnionego na innej
podstawie, a trudno przyznać na podstawie tego art. takie kompetencje temu ostatniemu, tylko ze względu
na jego członkostwo;
50
– obowiązek wnoszenia do spółdzielni tzw. opłat eksploatacyjnych oraz świadczeń na wkład budowlany oraz
uzupełnienia wkładu budowlanego w pewnych sytuacjach;
* rozmiar świadczeń zależny od wydatków ponoszonych przez spółdzielnię; szczegółowe zasady dot. tych
świadczeń w statucie s.m.;
* odpowiedzialność solidarna za w/w świadczenia;
51
PRAWA ZASTAWNICZE
UWAGI OGÓLNE
– zabezpieczenia wierzyciela mogą wynikać albo z ustawy albo z umowy;
* dzielą się na:
→ osobowe – obok dłużnika głównego jest jeszcze dłużnik dodatkowy, np. poręczenie;
→ rzeczowe – zabezpieczenie w postaci przedmiotu, do którego pierwszeństwo ma wierzyciel, nawet w
przypadku sprzedaży tego przedmiotu (tzw. prawa zastawnicze), np. hipoteka, zastaw (w tym zastaw
rejestrony, skrabowy) i inne (tzw. przewłaszczenie na zabezpieczenie);
– zabezpieczenia rzeczowe mają szczególne znaczenie dla gospodarki rynkowej → dostosowania przepisów:
* zastaw → tradycyjna postać przyjęta w kc uniemożliwiała wykorzystanie go na szerszą skalę przede
wszystkim dlatego, że wyłączała zastawiony przedmiot z produkcji oraz z powodu egzekucyjnego trybu
zaspokojenia wierzytelności → zmiany: ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów wraz z ustawą
wprowadzającą instytucję domów składowych;
* hipoteka → szereg modyfikacji: rozszerzenie przedmiotu hipoteki (w tym przywrócenie subintabulatu);
wprowadzenie umownej hipoteki łącznej; modyfikacje w kierunku zlikwidowania hipoteki ustawowej;
→ ustawa o obligacjach – dla zabezpieczenia wierzytelności wynikających z obligacji może być hipoteka,
ustanawiany jednostronnym oświadczeniem woli właściciela, a wierzycieli nie oznacza się imiennie,
lecz podaje liczbę, serię, numery i wartość obligacji, oraz łączną kwotę hipoteki;
→ ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych – specjalne banki „hipoteczne” udzielające
kredytów zabezpieczanych hipoteką, refinansowanych ze środków uzyskanych z emisji tzw.
hipotecznych listów zastawnych (=papiery wartościowe); przedmiot tylko własność lub użytkowanie
wieczyste nieruchomości;
PRZEWŁASZCZENIE NA ZABEZPIECZENIE.
– polega na tym, że dłużnik przenosi na wierzyciela własność rzeczy z jednoczesnym zobowiązaniem
wierzyciela, że będzie z niej korzystał tylko w granicach określonych w umowie, a często też rzecz taka
pozostaje nadal we władaniu dłużnika;
– ruchomości → w orzecz. uznana za dopuszczalną, a od niedawna przewidziana w pr. bank.;
– nieruchomości → kwestia kontrowersyjna – początkowo SN (orz. z 1964 r.) uważał, że jest to niemożliwe,
gdyż w takiej formie kryje się przeniesienie własności z zastrzeżeniem warunku lub terminu, co jest zakazane,
ale ostatnio w 2 orz. (2000 i 2002 r.) odszedł od tego poglądu → dyskusja w doktrynie nadal trwa i nie opiera
się jedynie na zgodności z art. 157, ale również na zagadnieniu spójności z ukształtowanym systemem
zabezpieczeń rzeczowych, a głównie zasadą egzekucyjnego trybu zaspokajania wierzycieli oraz na
wątpliwościach zasadności uzasadniania dopuszczalności tej formy zasadą swobody umów;
– prawa → występują też powiernicze rozporządzenia wierzytelnościami, a SN uznał za dozwolone
przeniesienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w celu zabezpieczenia wierzytelności;
ZASTAW ANTYCHRTYCZNY.
– polega na tym, że wierzyciel może zaspokoić się jedynie z pożytków jakie rzecz przynosi, ale nie z samej
rzeczy – istniał w Kodeksie Napoleona, obecnie nie istnieje;
– zastawem tym nie jest przypadek z art. 319 kc i art. 27 ust. o zast. rej.
DŁUG GRUNTOWY.
– ograniczone prawo rzeczowe (podobne do hipoteki) – uprawniony może dochodzić oznaczonej sumy
pieniężnej z obciążonej nieruchomości, bez względu na to czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed
wierzycielami osobistymi właściciela, ale nie jest to prawo akcesoryjne;
* występuje w prawie niemieckim;
* z reguły powiązany jest z inną wierzytelnością/ami (istniejącymi lub przyszłymi), co nie wynika z
treści tego prawa, ale z umowy między dłużnikiem a wierzycielem; wygaśnięcie/niepowstanie tych
wierzytelności nie powoduje wygaśnięcia tego zabezpieczenia, a może rodzić obligacyjne roszczenie
zrzeczenia się długu gruntowego lub jego przeniesienie na właściciela, o ile strony nie zawrą nowej umowy
zabezpieczającej kolejną wierzytelność;
52
HIPOTEKA
POJĘCIE, FUNKCJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA HIPOTEKI
I. Treść hipoteki (art. 65 ust. 1 ust. o ks. wiecz. i hip.).
– „W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy
którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się
własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka)” →
2 uprawnienie:
* pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi (z wyjątkiem tzw. przywileju egzekucyjnego);
* hipoteka jest skuteczna względem każdego właściciela nieruchomości → 2 konstrukcje:
→ nowy właściciel nieruchomości nie jest dłużnikiem, ale ma obowiązek znoszenia, że z jego
nieruchomości zostanie zaspokojony wierzyciel innej osoby;
→ właściciel nieruchomości staje się obok dłużnika osobistego dalszym dłużnikiem, z ograniczeniem
odpowiedzialności tylko do nieruchomości;
całokształt przepisów sugeruje przyjęcie drugiej konstrukcji;
PRZEDMIOT HIPOTEKI
I. Prawa obciążane hipoteką.
wg. art. 65 ust. o ks. wiecz. i hip. hipoteką mogą być obciążone następujące prawa:
I. prawo własności nieruchomości;
II. udział współwłaściciela we własności nieruchomości;
III. użytkowanie wieczyste;
IV. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu;
V. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej;
VI. wierzytelność zabezpieczona hipoteką;
Hipoteka morska – zastaw na statkach wpisanych do rejestru okrętowego – stosuje się odpowiednio przepisy dot.
hipoteki na nieruchomości, ale to wciąż jest zastaw, gdyż dot. ruchomości;
ad I. Własność nieruchomości.
– zasada szczegółowości hipoteki – może obciążyć ściśle określoną nieruchomość;
– może to być KAŻDA NIERUCHOMOŚĆ, ale:
* konieczny wpis w księdze wieczystej (wyjątek – na podstawie postanowienia sądu do tzw. samodzielnego
zbioru dokumentów);
* niezależnie od własności, ale wg ustawy o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez SP oraz niektóre
osoby prawne – zakazana jest hipoteka umowna zabezpieczająca cudzy dług;
* dot. gruntów i lokali, ale budynki – zależy od ich statusu – albo wraz z użytkowaniem podlegają
hipotece, albo gdy są niezbywalne (np. gdy należą do spółdzielni rolniczej na gruncie SP) nie podlegają
obciążeniu;
– hipoteka obciąża wraz z nieruchomością (art. 84-90 ust. o ks. wiecz. i hip.):
* jej części składowe,
53
* jej przynależności,
* niektóre roszczenia okresowe (czynsz najmu i dzierżawny należne właścicielowi nieruchomości);
HIPOTEKA ŁĄCZNA.
– art. 76 ust. o ks. wiecz. i hip. – ZABEZPIECZENIE JEDNEJ WIERZYTELNOŚCI NA KILKU NIERUCHOMOŚCIACH
→ wierzyciel wg własnego wyboru może żądać zaspokojenia wierzytelności w całości lub części z jednej z
nich, z niektórych lub wszystkich łącznie;
* stosunki między właścicielami nieruchomości – na zasadach ogólnych;
– powstaje ex lege w wyniku podziału nieruchomości obciążonej (zasada niepodzielności hipoteki), ale jeśli
cześć odłączona nie nieznaczna, a pozostała zapewnia bezpieczeństwo wierzycielowi zbywca jak i nabywca tej
części może żądać od wierzyciela zwolnienia;
* wg SN, gdy podział nieruchomości polega na powstaniu wielu nieruchomości mniejszych (lokalowych),
hipoteka obciąża te lokale, jak również nieruchomość obejmującą pozostałe lokale, oraz udziały w
nieruchomości wspólnej;
* wyjątek od w/w zasady w art. 76 ust. 4 ust. o ks. wiecz. i hip. i w art. 44 usm;
– hipoteka łączna umowna (art. 76 ust. 3 ust. o ks. wiecz. i hip.) – do je powstania stosuje się przepisy ogólne o
powstaniu hipoteki, czyli potrzebne są wpisy do ksiąg wieczystych, a wg doktryny możliwe jest powstanie
takiej hipoteki w miarę sukcesywnie dokonywanych wpisów dot. poszczególnych nieruchomości;
– hipoteka łączna przymusowa – (art. 1111 ust. 1 ust. o ks. wiecz. i hip.) – może powstać tylko wyjątkowo:
* gdy przewiduje ją przepis szczególny;
* gdy nieruchomości są już obciążone inną hipoteką łączną lub stanowią własność dłużników solidarnych;
→ podział zabezpieczenia między poszczególne nieruchomości zależy od wierzyciela;
→ w art. 34 ord. pod. nie ma hipoteki łącznej przymusowej, tylko hipotekę przymusową;
ad II. Współwłasność.
– część nieruchomości może być obciążona tylko jeśli stanowi udział współwłaściciela, a nie możliwe gdy jest
jeden właściciel;
* nie jest konieczna zgoda współwłaścicieli (art. 198 kc);
– w razie, gdy nieruchomość stanie się własnością jednej osoby (bez względu na powód) – hipoteka nadal
będzie obciążać jedynie ułamkową część nieruchomości;
– w razie zniesienia współwłasności przez fizyczny podział (art. 211 kc) hipoteka będzie obciążać każdą z
utworzonych w ten sposób nieruchomości (hipoteka łączna) w części odpowiadającej temu udziałowi;
54
– WIERZYCIEL MOŻE ŻĄDAĆ BEZPOŚREDNIO ZAPŁATY OD DŁUŻNIKA WIERZYTELNOŚCI OBCIĄŻONEJ I MOŻE
DOCHODZIĆ ZASPOKOJENIA Z NIERUCHOMOŚCI
– SPŁATA WIERZYTELNOŚCI OBCIĄŻONEJ HIPOTEKĄ MOŻE BYĆ DOKONANA DO WYSOKOŚCI SUMY
SUBINTABULATU TYLKO DO RĄK WIERZYCIELA, NAWET JEŚLI JEGO WIERZYTELNOŚĆ NIE JEST JESZCZE
WYMAGALNA, A HIPOTEKA NA NIERUCHOMOŚCI WYGASA DO WYSOKOŚCI TEJ KWOTY;
– taka wierzytelność może być przedmiotem dalszych hipotek;
– może dot. też wierzytelności zabezpieczonej na użytkowaniu wieczystym lub spółdzielczym prawie do
lokalu;
– może dot. też hipoteki kaucyjnej (chyba, że zabezpiecza ona wierzytelność warunkową lub przyszłą – wg
SN);
55
* gdy prowadzona jest egzekucja z nieruchomości → z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu o
przysądzeniu w toku egzekucji własności nieruchomości wygasają wszelkie prawa jej dotyczące, a na ich
miejsce powstaje prawo do zaspokojenia z ceny uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości, przy
uwzględnieniu obowiązującego pierwszeństwa;
→ postanowienie to stanowi podstawę do wykreślenia z księgi wieczystej praw obciążających, ale
hipoteki wykreśla się po stwierdzeniu w postanowieniu zapłaty gotówką przez nabywcę całej ceny
nabycia;
– ADMINISTRACYJNY TRYB EGZEKUCYJNY – do 2001 r. (nowela ustawy o postęp. egz. w adm. zmieniła art. 75
ust. o ks. wiecz. i hip.) zaspokojenie wierzyciela hipotecznego tylko w drodze egzekucji sądowej, nawet w
przypadku należności publicznoprawnych;
* ZASADĄ JEST SĄDOWA EGZEKUCJA, a wyjątki od niej określone w przepisach szczególnych, min. w kpc i
ustawy o postęp. egz. w adm.;
* administracyjna egzekucja, gdy:
→ gdy ze względu na swój charakter podlega takiej egzekucji, ale w przypadku zbiegu tej egzekucji z
egzekucją sądową, zaspokojenia wierzyciela nastąpi w drodze egzekucji sądowej, jeśli sąd postanowi
o łącznym przeprowadzeniu egzekucji;
→ gdy dojdzie do zbiegu egzekucji sądowej z administracyjną, a sąd postanowi o dalszym łącznym
prowadzeniu egzekucji przez administracyjny organ egzekucyjny;
→ gdy z egzekucja sądowa nie została wszczęta, a prowadzona jest administracyjna;
56
kwestia sporna → nie tylko orzeczenie zasądzające wierzytelność, ale też wyrok ustalający
istnienie wierzytelności, ale w takim wypadku klauzulę wykonalności należy zastąpić
stwierdzeniem prawomocności wyroku → wykładnia rozszerzająca art. 109 ust. 1;
→ tymczasowe zarządzenie sądu = postanowienie zabezpieczające dochodzone w postępowaniu
sądowym roszczenie pieniężne → hipoteka kaucyjna;
→ wydane w postępowaniu karnym postanowienie sądu (lub prokuratora w postępowaniu
przygotowawczym) o zastosowaniu takiej formy zabezpieczenia wykonania grożącej oskarżonemu
grzywny lub wyegzekwowania innych, określonych należności → hipoteka kaucyjna;
* akt pochodzący od organów administracyjnych:
→ administracyjny tytuł wykonawczy stwierdzający wierzytelność (należność) pieniężną → kwestia
sporna czy dot. tytułu wykonawczego w rozumieniu ustawy u postęp. egz. w adm., ale sformułowanie
„określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym” nie pozwala zawęzić interpretacji;
→ inne akty organu administracyjnego z art. 110 → w wypadkach przewidzianych w przepisach
szczególnych, hipoteka ta może powstać w oparciu o decyzję kształtującą/ustalającą wierzytelność,
nawet nie ostateczną; też przez wydanie na podstawie przepisów o egzekucji w administracji
zarządzenia zabezpieczenia w ten sposób należności podlegającej takiej egzekucji;
np. w ord. pod. – wpis na podstawie dostarczonej decyzji określającej czy ustalającej należności
podatkowe lub tytuł wykonawczy
hipoteka wpisana na podstawie nie ostatecznej decyzji jest hipoteką kaucyjną;
– wierzyciel może uzyskać hipotekę przymusową „na wszystkich nieruchomościach dłużnika” → nie oznacza
to hipoteki łącznej, ale możliwość wierzyciela podzielenia swojej wierzytelności i rozłożenia na
nieruchomości dłużnika wg jego uznania, a jedynie w wypadkach określonych w przepisach szczególnych
może powstać jako hipoteka łączna;
WYGAŚNIĘCIE HIPOTEKI
I. Wygaśnięcie wierzytelności.
– powoduje wygaśnięcie hipoteki chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej, bez względu na powód dla
którego wygasła wierzytelność, ale przedawnienie wierzytelności nie powoduje wygaśnięcia hipoteki;
57
– wygasa gdy wierzytelność jest wymagalna, a wierzyciel dopuszcza się zwłoki albo też zaspokojenie go
napotyka trudności, hipoteka wygasa w razie złożenia zabezpieczonej hipoteką kwoty do depozytu sądowego,
zrzekając się uprawnienia do odebrania jej z powrotem → podstawa do wykreślenia hipoteki z księgi
wieczystej;
IV. Konfuzja.
– wygasa gdy ten, komu to prawo przysługuje nabędzie własność rzeczy obciążonej;
58
ZASTAW
POJĘCIE, FUNKCJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA ZASTAWU
I. Definicja zastawu.
– art. 306 kc – „W CELU ZABEZPIECZENIA OZNACZONEJ WIERZYTELNOŚCI MOŻNA RZECZ RUCHOMĄ
OBCIĄŻYĆ PRAWEM, NA MOCY KTÓREGO WIERZYCIEL BĘDZIE MÓGŁ DOCHODZIĆ ZASPOKOJENIA Z
RZECZY BEZ WZGLĘDU NA TO, CZYJĄ STAŁA SIĘ WŁASNOŚCIĄ, I Z PIERWSZEŃSTWEM PRZED
WIERZYCIELAMI OSOBISTYMI WŁAŚCICIELA RZECZY, WYJĄWSZY TYCH, KTÓRYM Z MOCY USTAWY
PRZYSŁUGUJE PIERWSZEŃSTWO SZCZEGÓLNE” → 2 uprawnienia:
* możność zaspokojenia z rzeczy bez względu kto jest właścicielem → możliwość wystąpienia dłużnika
osobistego i rzeczowego;
* pierwszeństwo → z zastrzeżeniem przepisów szczególnych np. art. 1025 kpc – niektóre należności mają
pierwszeństwo (np. za alimenty, pracę, podatki – tylko w tym przypadku mają pierwszeństwo, inaczej jest
w hipotece i zastawie rejestrowym);
59
* wyjątek → art. 313 – gdy rzecz ma tzw. cenę sztywną, rzecz ta w razie zwłoki może przejść na
zastawnika; czasem też w przepisach szczególnych dot. zastawu ustawowego;
– też wtedy gdy prowadzona jest egzekucja sądowa przez innego wierzyciela, jeśli w odpowiednim terminie
zgłosi swoją wierzytelność komornikowi i w odpowiednim terminie uzyska/złoży tytuł wykonawczy;
– też egzekucja administracyjna → w przypadku zbiegu egzekucji sądowej i administracyjne, jeśli:
* administracyjna prowadzona jest w celu realizacji zastawu skarbowego;
* sąd tak postanowi;
60
ZASTAW REJESTROWY
POJĘCIE I FUNKCJE ZASTAWU REJESTROWEGO
I. Rejestrowy zastaw skarbowy.
– rejestrowy zastaw skarbowy – konstytutywny wpis do prowadzonego przez urzędy skarbowe rejestru
zastawów, a podstawą wpisu jest decyzja dot. podatku, czasem deklaracja podatkowa;
* służy zabezpieczeniu wierzytelności SP i samorządu terytorialnego;
* podlegają niewyłaczone spod egzekucji rzeczy ruchome i prawa zbywalne, których wartość w dniu
ustanowienia wynosi min. 10000 zł.;
* tryb przepisów o egzekucji w administracji;
* pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi i innymi zwykłymi zastawami
III. Definicja.
– brak osobnej definicji, więc stosuje się definicję zastawu;
61
* w razie połączenia/przetworzenia kilku rzeczy obciążonych zastawem, zastawy te obciążają całość, a o
pierwszeństwie decyduje wcześniejszy dzień wniosku o wpis do rejestru;
* gdy rzecz stanie się częścią składową nieruchomości → zastaw wygasa, a zastawnik może żądać od
właściciela nieruchomości ustanowienia hipoteki do wysokości wartości rzeczy przyłączonej;
– zastaw rejestrowy obejmuje roszczenie o odszkodowanie z tytułu utraty, zniszczenia, uszkodzenia lub
obniżenia wartości przedmiotu zastawu rejestrowego chyba, że umowa stanowi inaczej;
62
* może być na żądanie zastawnika wydzierżawione w celu zaspokojenia wierzytelności z czynszu; w umowie
można zastrzec konieczność uzyskania zgody zastawnika na zawarcie umowy dzierżawy;
REJESTR ZASTAWÓW
– definicja wpisu – ujęta szeroko (podobnie jak w księgach wieczystych) – nie tylko wprowadzenie nowych
danych, ale ich zmiana i wykreślenie;
– rejestr prowadzi sąd rejonowy (gospodarczy), mający siedzibę w miastach wojewódzkich i obejmują obszar
województwa;
* sąd właściwy do wpisu – miejsca zamieszkania zastawcy; potem ten który pierwszy dokonał wpisu;
* wg rozp. Ministra Sprawiedliwości w sprawie szczegółowej organizacji i sposobu prowadzenia rejestru
zastawów → podział czynności: sąd podejmuje orzeczenia o wpisach oraz prowadzi akta rejestrowe →
rejestr prowadzony jest w systemie informatycznym (urządzenia znajdują się w MS) w Centrali Rejestru
Zastawów, która wprowadza dane na podstawie orzeczenia sądu (data wprowadzenia danych = data wpisu
do rejestru)
– skutki materialno-prawne rejestru:
* dokonanie, zmiana i wygaśnięcie – wpis konstytutywny;
* od dnia dokonania wpisu nikt nie może zasłaniać się nieznajomością tych danych, chyba że mimo
zachowania należytej staranności nie mógł o nich ;
* domniemanie prawdziwości danych ujawnionych w rejestrze, chyba, że zastawnik lub zastawca
niezwłocznie wystąpili z wnioskiem o sprostowanie;
– skutki formalnoprawne:
* formalna jawność rejestru;
* odpisy z rejestru zastawów, stanowiące dowód wpisu, a także zaświadczenia o braku wpisu zastawcy lub
przedmiotu zastawu wydawane są na wniosek każdego, kto tego zażąda (= dokumenty urzędowe w
rozumieniu art. 244 kpc);
– postępowanie rejestrowe na podstawie kpc i ust. o zast. rej. → postępowanie nieprocesowe na wniosek na
posiedzeniu niejawnym (ale sąd może zarządzić rozprawę) → orzeczenie w formie postanowienia →
postanowienie niezgodne z wnioskiem sąd uzasadnia z urzędu, gdy wydane na posiedzeniu niejawnym, w
pozostałych sytuacjach, gdy zostanie wniesiony środek odwoławczy (apelacja od postanowienia w przedmiocie
wpisu, inne postanowienia – zażalenie);
* czynności może dokonywać referendarz sądowy → skarga do sądu rejonowego, który działa jak I
instancja, ale orzeczenie referendarza zarządzające wpis pozostaje w mocy;
63
POSIADANIE
POJĘCIE I FUNKCJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
POSIADANIA
I. Przyczyny powstania posiadania.
– nieformalny obrót nieruchomościami;
– dokonywanie działów bez zachowania formy aktu notarialnego i przenoszeniu bez tej formy własności
nieruchomości przez rodziców na dzieci tytułem wyposażenia;
– nieważność umowy przeniesienia własności z innych przyczyn aniżeli niezachowanie formy, jak np. brak
świadomości czy z powodu uchybień przy sporządzaniu aktu notarialnego;
– objęcie spadku przez osobę, która spadkobiercą nie jest;
– odmowa zwrotu nieruchomości przez niesumiennego dzierżawcę, który bezzasadnie kwestionuje wygaśnięcie
dzierżawy lub uzurpuje sobie prawo własności do tej nieruchomości;
III. Współposiadanie.
– gdy rzecz znajduje się we wspólnym władztwie kilku osób, które władają nią w taki sposób, jak to czynią
współwłaściciele, współnajemcy itp.;
– 2 sposoby:
* zakłada element współdziałania przy korzystaniu z rzeczy → np. wspólne gospodarstwo rolne;
* każdy współposiadacz korzysta z całej rzeczy, ale nie współdziała z innymi → np. wspólna studnia,
pastwisko;
V. Kategorie posiadania.
– posiadanie bezprawne i prawne:
* posiadanie bezprawne → posiadanie nieodpowiadające prawu, np. nieformalny nabywca, ten, kto uważa
się za najemcę/dzierżyciela/itp, ale nim nie jest;
* posiadanie prawne → posiadanie zgodne ze stanem prawnym, np. właściciel, najemca, dzierżyciel;
– posiadanie wadliwe i niewadliwe → wykształcone z prawa rzymskiego (vi, dam, precario);
* posiadanie wadliwe (vitiosa possesio) → gdy zostało nabyte przy użyciu środków niedozwolonych, np.
zabór rzeczy, podstęp;
* posiadanie niewadliwe (non vitiosa possessio) → głównie wtedy, gdy zostało nabyte od dotychczasowego
posiadacza, albo w sposób pierwotny;
– posiadanie w złej i w dobrej wierze → kryterium: przeświadczenie posiadacza co do rzeczywistych lub
rzekomych jego uprawnień;
* dobrą wiarę wyłącza:
64
→ pozytywna wiadomość o braku uprawnienia;
→ brak świadomości spowodowany niedbalstwem;
→ nieformalny nabywca → to posiadacz w złej wierze, gdyż wie, że nie nabył własności bez
zachowania formy aktu notarialnego → SN zakwestionował ten pogląd w orz. z 1989 r., ale powrócił
do niego w uchw. (7) z 1991 r.; podobnie w orz. z 1988 dot. posiadania służebności bez zachowania
formy aktu notarialnego;
→ osoba, która uzyskała posiadanie nieruchomości na podstawie notarialnej umowy
zobowiązującej do przeniesienia własności → może zostać uznana za posiadacza w dobrej wierze,
ale zależy to od okoliczności (orz. SN z 1999, ale krytyka w doktrynie i w orz. 2001 odmienny pogląd
SN);
→ patrz roszczenie z tytułu nakładów;
VI. Dzierżenie.
– art. 338 kc – „kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego, jest dzierżycielem”;
* do kategorii dzierżycieli (animus possidendi pro alieno): też pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy,
przechowawca, przewoźnik, zarządca, itp;
* dzierżenie nie korzysta z ochrony sądowej;
– art. 337 kc – „posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie
zależne”;
* posiadacze zależni są jednocześnie dzierżycielami rzeczy w zakresie prawa własności → pogląd sporny;
65
→ posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane;
– domniemanie dobrej wiary – art. 7 kc;
OCHRONA POSIADANIA
I. Przyczyny i istota ochrony posiadania.
– przyczyny ochrony posiadania:
* skuteczne narzędzie walki z samowolą;
* często służy w rzeczywistości ochronie własności lub innych praw do rzeczy;
* w szczególnych okolicznościach służy ochronie tzw. korzyści/dobrodziejstw posiadania (związanych z
pożytkami, nakładami, zasiedzeniem);
– bezwzględny zakaz naruszania posiadania – art. 342 kc → nieograniczony przedmiotowo (każde
posiadanie) i podmiotowo (każda osoba, też uprawniony);
– 2 postacie ochrony:
* ochrona własna (art. 343 kc);
* ochrona sądowa (art. 344-347 kc);
IV. Legitymacja.
– legitymacja czynna → tylko posiadacz (samoistny i zależny), a nie dzierżyciel czy prekarzysta;
– legitymacja bierna → nie może żądać wydania rzeczy od każdego (jak w ochronie petytoryjnej), a jedynie od:
* tego, kto dopuścił się naruszenia posiadania;
* osoby, na której korzyść naruszenia dokonano;
→ może pozwać każdą z tych osób lub obydwie łącznie;
66
→ wg orzecz. dopuszczalne jest w wyjątkowych przypadkach badanie zgodności roszczenia z zasadami
współżycia społecznego;
VII. Współposiadanie.
– w razie naruszenia posiadania przez osobę trzecią – każdy współposiadacz może korzystać z ochrony,
również w interesie innych współposiadaczy;
– art. 346 kc → roszczenie o ochronę posiadania nie przysługuje w stosunkach pomiędzy współposiadaczami
tej samej rzeczy, jeżeli nie da się ustalić zakresu współposiadania → wg orzecz.:
* gdy nie ma konieczności współpracy posiadaczowi przysługuje roszczenie do pozostałych
współposiadaczy;
* gdy konieczne jest współdziałanie w posiadaniu, ochrona nie przysługuje, wtedy może np. żądać by
sposób wykonywania współposiadania został określony przez sąd;
→ takie samo rozwiązanie jak dla ochrony petytoryjnej w stosunkach między współwłaścicielami;
67
I. Nabycie pierwotne.
– do nabycia posiadania dochodzi gdy powstaną dwa elementy: corpus i animus → możliwe zastępstwo w
posiadaniu (tak w nabyciu, jak i wykonywaniu);
– możliwe nabycie zarówno pochodne (tylko wtedy można zaliczyć posiadanie poprzednika) jak i pierwotne;
* pierwotne nabycie poprzez jednostronny akt posiadacza (zastępcy) polegający na objęciu rzeczy
połączony z wolą wykonywania określonego prawa względem tej rzeczy (occupatio):
→ gdy rzecz niczyja;
→ gdy rzecz do kogoś należy w drodze przemocy, podstępu, kradzieży, itp → posiadanie wadliwe;
– możliwe nabycie w drodze następstwa szczególnego jak i ogólnego;
68
KSIĘGI WIECZYSTE I EWIDENCJA GRUNTÓW
POJĘCIE, FUNKCJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA KSIĄG
WIECZYSTYCH
I. Pojęcie.
– księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości;
– rejestry dzielimy na podmiotowe (akta stanu cywilnego, ewidencja ludności KRS) i przedmiotowe (rejestr
zastawów, księgi wieczyste i ewidencja gruntów);
– rejestry dzielimy na czysto ewidencyjne (ewidencja gruntów) i pociągające za sobą skutki materialnoprawne
(np. księgi wieczyste);
– ewidencja gruntów – prowadzona w celu umożliwienia państwu i jednostkom samorządu terytorialnego
wykonywanie zadań związanych z zagospodarowaniem przestrzennym, gospodarką ziemi, ustanawianiem
danin publicznych
69
VI. Treść księgi wieczystej.
– TREŚĆ KSIĘGI WIECZYSTEJ TO POSZCZEGÓLNE WPISY;
– WPISY to każda adnotacja o zmianie stanu prawnego, dodanie nowych danych oraz wykreślenie prawa;
* nie jest wpisem adnotacja informująca o możliwości dokonania wpisu, np. tzw. wzmianka o wniosku;
* wpisu dokonuje sędzia (referendarz sądowy) na podstawie dokumentu stanowiącego jego podstawę i
obejmuje tylko istotną treść dokumentu (w przypadku rozbieżności – dla osoby trzecie decydujący jest
wpis, dla stron umowy – umowa);
* dzielimy na:
→ ostateczne → kończą definitywnie określone postępowanie, np. wpis nowego właściciela;
→ tymczasowe → tylko zabezpieczają wynik postępowania, a zbliżony do nich cel mają adnotacje
informacyjne;
– przykłady wpisów tymczasowych i wzmianek:
* wpis hipoteki przymusowej na podstawie tymczasowego zarządzenia sądu czy postanowienia prokuratora
lub zarządzenia zabezpieczenia wydanego w trybie administracyjnych przepisów egzekucyjnych (art. 110
ust. o ks. wiecz. i hip.);
* wpis ostrzeżenia o toczącym się procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym (art. 10 w/w ustawy);
* wpis ostrzeżeń z urzędu o niezgodności stanu ujawnionego w księdze z rzeczywistym stanem prawnym
(art. 36 ust. 3 ust. o ks. wiecz. i hip.; art. 62613 § 1 kpc);
* wzmianka o wniosku (art. 6267 § 2 kpc.);
* wzmianka o skardze na wpis dokonany przez referendarza sądowego (art. 6267 § 4 kpc);
* wzmianka o apelacji i kasacji (art. 62611 kpc);
* wpis o wszczęciu egzekucji z nieruchomości – wpis subhastacyjny (art. 924 kpc);
* wpis o wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego (art. 117 ugn);
ad I. Zasada wpisu.
– nie ma zasady wpisu w czystej postaci → zasadą jest deklaratywności wpisów, wyjątkiem
konstytutywność;
* te wyjątki to: ustanowienie odrębnej własności lokali; ustanowienie i przeniesienie użytkowania
wieczystego; ustanowienie hipoteki; przeniesienie i zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego, jeżeli
jest ono wpisane do księgi wieczystej;
– mogą postawać rozbieżności między stanem rzeczywistym a stanem prawnym, wynikającym z księgi
wieczystej → aby zapobiec ujemnym stronom tego przepisy kreują różne obowiązki:
* obowiązek właścicieli ujawnienia w księdze wieczystej swojego prawa pod rygorem odpowiedzialności za
szkodę poniesioną przez osobę trzecią wskutek nieujawnienia jego prawa, a czasem pod sankcją grzywny;
* też obowiązek notariusza, sądu czy organu administracji;
→ z tych obowiązków wynika, że wpis prawa własności ma charakter deklaratywny, ale obowiązkowy;
70
– art. 5 „W RAZIE NIEZGODNOŚCI MIĘDZY STANEM PRAWNYM NIERUCHOMOŚCI UJAWNIONYM W KSIĘDZE
WIECZYSTEJ A RZECZYWISTYM STANEM PRAWNYM TREŚĆ KSIĘGI ROZSTRZYGA NA KORZYŚĆ TEGO, KTO
PRZEZ CZYNNOŚĆ PRAWNĄ Z OSOBĄ UPRAWNIONĄ WEDŁUG TREŚCI KSIĘGI NABYŁ WŁASNOŚĆ LUB INNE
PRAWO RZECZOWE (RĘKOJMIA WIARY PUBLICZNEJ KSIĄG WIECZYSTYCH)” oraz art. 9 „PRZEPISY ART. 5-8
STOSUJE SIĘ TAKŻE W WYPADKACH NIEWYMIENIONYCH W ART. 5 ROZPORZĄDZEŃ PRAWAMI JAWNYMI Z
KSIĘGI WIECZYSTEJ ORAZ GDY NA PODSTAWIE WPISANEGO PRAWA ZOSTAJE SPEŁNIONE ŚWIADCZENIE NA
RZECZ OSOBY UPRAWNIONEJ WEDŁUG TREŚCI KSIĘGI”;
– zasada ta chroni osoby trzecie na wypadek:
* nabycia prawa rzeczowego;
* innego rozporządzenia takim prawem;
* spełnienia świadczenia przez osobę trzecią na rzecz osoby ujawnionej jako uprawnionej;
– zasada ta nie daje pewności co do tożsamości osoby z którą zawiera się umowę → nie nabywa prawa, gdy
osoba posługuje się fałszywym dowodem tożsamości;
– przesłanki (ŁĄCZNIE !!!) rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych:
* rękojmia chroni jedynie nabycie w drodze czynności prawnej, czyli nie w przypadku hipoteki
przymusowej, zasiedzenia, egzekucji;
* chroni tylko czynności prawne polegające na rozporządzeniu prawem rzeczowym ujawnionym w
księdze (oraz spełnienie świadczenia na rzecz uprawnionego wg księgi na podstawie wpisanego tam
prawa), nie chroni natomiast praw obligacyjnych, nawet ujawnionych w księdze;
* nie chroni nabycia pod tytułem ogólnym, np. sprzedaż spadku;
* nie chroni nabywcy w wypadku rozporządzeń nieodpłatnych; wg. SN z 1993 r. nie stanowi
rozporządzenia nieodpłatnego ustanowienie hipoteki także wtedy, gdy następuje to „grzecznościowo" w
celu zabezpieczenia cudzego długu (gdy osoba ustanawiająca hipotekę nie jest dłużnikiem osobistym
wierzyciela hipotecznego);
* rękojmię wyłącza zła wiara osoby trzeciej → ograniczenie zakresu złej wiary – NIE: gdy wiedział oraz
gdy z niedbalstwa się nie dowiedział, ale TAK: gdy wiedział oraz gdy z łatwością mógł się dowiedzieć;
→ już w pr. rzecz. z 1946 ograniczenie, ale bardzo duże, gdyż tylko do przypadku gdy wiedział, stąd w
orzecz. tendencja do rozszerzania tego artykułu → kc z 1964 r. zmienił to j/w → w związku z tym
pozostało aktualne orz. SN z 1981 r. nie ma złej wiary tylko dlatego, że nie sprawdził w organach
adm. państwowej czy ujawniony właściciel nie stracił własności, ale wg. Igantowicz, Stefaniuk zbyt
dużo wymaga od banku, na rzecz którego ustanawiana jest hipoteka, by sprawdzał treść stosunków
majątkowych małżonków;
* „negatywne rozumienie rękojmi” → rękojmia nie działa przeciwko (nawet jeśli nie są ujawnione w
księdze, a nabywca jest w dobrej wierze):
→ prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu ;
→ prawu dożywocia;
→ służebnościom ustanowionym na podstawie decyzji właściwego organu administracji państwowej ;
→ służebnościom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy
wznoszeniu budynku lub innego urządzenia;
* rękojmię wyłącza wzmianka o wniosku, o skardze na orzeczenie referendarza sądowego, o apelacji lub
kasacji oraz ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z
rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości;
– skutki rękojmi polegają przede wszystkim na zrobieniu wyjątku od zasady nemo plus iuris ...;
– problemy szczególne:
* nie chroni użytkownika wieczystego na gruncie niestanowiącym własności SP lub jednostek samorządu
terytorialnego (ich związków), ale osłania, gdy użytkowanie takie ustanowi inny taki podmiot → orzecz.;
* nie chroni nabywcy od osoby, która była właścicielem nieruchomości i nadal jest wpisana, ale utraciła ex
lege własność z mocy przepisów ustawy nacjonalizacyjnej → gdyż mechanizm rękojmi stosuje się do
obrotu cywilnoprawnego, ale chroni w przypadku dekretu z 1946 r. o majątkach opuszczonych i
poniemieckich oraz w przypadku ustawy uwłaszczeniowej z 1971 r.;
71
3. domniemanie istnienia prawa wynikające z wpisu hipoteki obejmuje także (chyba, że jest to hipoteka
kaucyjna), gdy chodzi o odpowiedzialność z nieruchomości, wierzytelność zabezpieczoną hipoteką;
– może się na nie powołać każdy zainteresowany;
– domniemania usuwalne → 2 możliwości:
* uzgodnienie w związku z tym, że stan prawny się zmienił → na podstawie dokumentu lub orzeczenia, które
stwierdzają (deklaratywnie lub konstytutywnie) zmianę stanu;
* uzgodnienie w związku z tym, że wpis był od początku niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym →
specjalne postępowanie – osoba, której prawo nie jest wpisane albo jest wpisane błędnie, albo jest dotknięta
wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności → tryb procesu, a
wyrok nakazujący uzgodnienie stanowi podstawę do wpisu;
– roszczenie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym – może być ujawnione
przez ostrzeżenie, wpisywane na podstawie tymczasowego zarządzenia sądu, przed którym toczy się proces o
uzgodnienie, albo na podstawie nieprawomocnego wyroku;
* też możliwość „urzędowego” ostrzeżenia, dokonywanego po zawiadomieniu przez sąd lub organ adm. o
zmianie właściciela, albo gdy sam dostrzeże nieprawidłowości;
* obie powyższe możliwości nie obalają domniemania, ale wyłączają rękojmię;
– możliwość obalenia domniemania także w innej sprawie jako przesłanka jej rozstrzygnięcia, ale to ma
znaczenie tylko dla danej sprawy;
ad V. Zasada skuteczności względem osób trzecich praw i roszczeń osobistych wpisanych do księgi.
– prawa obligacyjne na zasadzie wyjątku przez ustawę przewidzianego mogą być ujawniane w księdze
wieczystej, w szczególności mogą to być (art. 16 ust. o ks. wiecz. i hip.):
* prawo najmu lub dzierżawy, prawo odkupu lub pierwokupu, prawo dożywocia;
* roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie
ograniczonego prawa rzeczowego; dotyczy to także roszczeń przyszłych lub warunkowych; roszczenie
może być jednak wykreślone na jednostronne żądanie właściciela lub użytkownika wieczystego;
* roszczenie wynikające z określenia zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości przez
współwłaścicieli lub wieczystych użytkowników;
* roszczenie współwłaścicieli wyłączające uprawnienie do żądania zniesienia współwłasności;
* wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipoteką oraz informacje, że zostały one wpisane do
rejestru zabezpieczenia hipotecznych listów zastawnych;
* timesharing → ale jeśli ukształtowały jako użytkowanie, to może wpisać jako prawo rzeczowe, ale z
zaznaczeniem, że chodzi o timesharing;
* uwl – wynikające z umowy roszczenie o ustanowienie odrębnej własności lokalu;
– skutek → uzyskuje skuteczność względem praw nabytych po jego ujawnieniu, z wyjątkiem służebności
drogi koniecznej oraz służebności ustanowionej w związku z prze kroczeniem granicy przy wznoszeniu
budynku lub innego urządzenia;
* do pierwszeństwa tych praw odpowiednio stosuje się przepisy o pierwszeństwie ograniczonych praw
rzeczowych;
– szczególne znaczenie ma prawo pierwokupu gminy z art. 109 ust. 1 pkt. 3 i 4 → pomimo, że zastrzega je
ustawa, to przesłanką jego istnienia jest wpis w księdze wieczystej;
72
– pr. o ks. wiecz. z 1947 r. – sąd ustawa z 1964 r. o przekazaniu państwowym biurom notarialnym
prowadzenia ksiąg wieczystych ustawa z 1991 r. p. wpr. ustawę prawo o notariacie oraz o zmianie kpc i ust.
o ksi. wiecz. (Dz. U. nr 22. poz. 92) – sądy rejonowe ustawa z 1997 r. nowela k.p.c., prawa o ustroju sądów
powszechnych, ust. o ks. wiecz. i hip. – dodano, że czynności sądu w zakresie prowadzenia ksiąg wieczystych
mogą wykonywać referendarze sądowi;
EWIDENCJA GRUNTÓW
I. Istota ewidencji gruntów. Kataster.
– ustawa prawo geodezyjne i kartograficzne i rozp. wyk. w sprawie ewidencji gruntów i budynków;
73
– prowadzona przez starostę, jawna, a uwierzytelnione przez organ prowadzący ewidencję wyrysy i wypisy
(wydruki) oraz kopie map ewidencyjnych są dokumentami urzędowymi;
– prowadzi się dla poszczególnych jednostek ewidencyjnych (gł. gminy), dzielone na obręby;
– EWIDENCJA TO ZBIÓR DANYCH O POSTACI MAPY EWIDENCYJNEJ I REJESTRÓW ORAZ DOKUMENTÓW
UZASADNIAJĄCYCH WPISY DO TYCH REJESTRÓW (TZW. OPERAT EWIDENCYJNY), PROWADZONA W
SYSTEMIE INFORMATYCZNYM, GDZIE GRUNTY OZNACZA SIĘ NUMERYCZNIE JAKO DZIAŁKI WRAZ Z
PODANYMI OZNACZENIAMI KSIĄG WIECZYSTYCH;
– ewidencja ma zostać przekształcona w kataster nieruchomości → też po dokonaniu taksacji nieruchomości,
tzw. katastralna wartość nieruchomości (głównie dla podatku od nieruchomosci);
74