24.02.

23

STRUKTURA PRAWA CYWILNEGO

 Działy prawa cywilnego
 Część ogólna
 Prawo rzeczowe
 Prawo zobowiązań
 Prawo spadkowe
 Prawo rodzinne
 Prawa na dobrach niematerialnych (prawo własności intelektualnej)

Pokrewne gałęzie prawa cywilnego:

 Prawo handlowe
 Prawo ubezpieczeń gospodarczych  Prawo medyczne
 Prawo rolne
 Prawo spółdzielcze
 Prawo pracy

POJĘCIE PRAWA RZECZOWEGO

 Znaczenie przedmiotowe
 Zespół przepisów, które regulują formy prawne korzystania z rzeczy przybierające postać
podmiotowych praw rzeczowych. (czyli regulujących problematykę nabycia i utraty, treści i ochrony
praw rzeczowych)
 Znaczenie podmiotowe
Skatalogowane zgodnie z zasadą numerus clausus prawa podmiotowe o charakterze bezwzględnym
dotyczące rzeczy: prawo własności, użytkowanie wieczyste i ograniczone prawa rzeczowe
(użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, hipoteka)

CHARAKTER PRAW RZECZOWYCH

 Bezwzględne – osoby uprawnione mogą korzystać z praw rzeczonych z wyłączeniem innych osób.
 Skuteczne erga omnes (wobec wszystkich) – każdy może dochodzić ochrony jego praw
rzeczowych, jeśli zostały naruszone przez inny podmiot.

Numerus clausus – tylko takie prawa rzeczowe, które są wymienione w katalogu przez
ustawodawcę. Nie ma również możliwości modyfikowania treści praw rzeczowych
 Jawność praw rzeczowych – w księgach wieczystych lub rejestrze zastawów.

RODZAJE PRAW RZECZOWYCH

1. Prawo własności
2. Użytkowanie wieczyste
3. Ograniczone prawa rzeczowe:

 Użytkowanie - obciążenie rzeczy prawem do jej używania i pobierania jej pożytków. Należy
zaznaczyć, że przedmiotem użytkowania mogą być także zwierzęta.

 Służebność - obciąża nieruchomość służebną w celu zwiększenia użyteczności innej nieruchomości

zwanej władnącą, albo zapewnienie zaspokojenia określonych potrzeb osoby fizycznej.

 Zastaw - może być ustanowiony jedynie na rzeczach ruchomych i wyjątkowo na zwierzętach.

Ponadto, wraz z ustanowieniem zastawu powstaje więź łącząca go z wierzytelnością, którą
zabezpiecza.
 Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu - oznacza, że faktycznym właścicielem danego
mieszkania jest spółdzielnia mieszkaniowa, która pozwala właścicielowi tego ograniczonego prawa
użytkować oraz rozporządzać mieszkaniem. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu jest
dziedziczone.

 Hipoteka - służy zabezpieczeniu wierzytelności wynikającej z oznaczonego stosunku prawnego

(zwykle kredytu hipotecznego), na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z
nieruchomości.

POJĘCIE RZECZY
 Art. 45 k.c.
 Tylko przedmioty materialne
 Dostatecznie wyodrębnione z przyrody (w sposób naturalny lub sztuczny), iż w stosunkach
społeczno-ekonomicznych mogą występować samoistnie
Czyli rzeczami nie są np. zwierzęta, woda w jeziorze, utwory muzyczne, energia, pieniądze, ALE
mogą być one przedmiotem obrotu na podstawie innych szczególnych przepisów.

ZWIERZĘTA
Dereifkacja zwierząt – zwierzę nie jest rzeczą!
Zwierzę jako istota żyjąca, zdolna do odczuwanie cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest winien mu
poszanowanie, ochronę i opiekę. (art. 1 ust. 1 ustawy o ochronie zwierząt z dnia 21 sierpnia 1997 r.)
ALE
W sprawach nieuregulowanych w ustawie do zwierząt stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące
rzeczy. (art. 1 ust. 2)

ZWIERZĘTA LEŚNE
 Zwierzęta łowne w stanie wolnym, jako dobro ogólnonarodowe, stanowią własność Skarbu
Państwa. (art. 2 ustawy z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie)

WODY
Wody stojące oraz wody w studniach i rowach stanowią własność właścicieli gruntów, na których się
znajdują. Ryby i inne organizmy żyjące w tych wodach stanowią pożytki tych wód.
Inne wody niebędące własnością właścicieli gruntów należą do państwa. Do państwa należą też grunty
pokryte państwowymi wodami płynącymi, ale tylko w granicach określonych liniami
brzegów. (art. 10 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne)

 ALE np. woda mineralna zamknięta w butelce już może podlegać obrotowi cywilnoprawnemu, bo
jest materialna i wyodrębniona z przyrody.

KOPALINY
Do kopalin zalicza się m.in. ropę naftową, gaz ziemny, węgiel kamienny, sól kamienną, rudy metali,
kamienie szlachetne (art. 10 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze)
Kopalina nie jest rzeczą do momentu odłączenia jej od złoża i wydobycia jej na powierzchnię, wtedy
może stać się przedmiotem samodzielnego obrotu w postaci np. węgla sprzedawanego na opał.

ENERGIA
Mimo, że energia jest niematerialna można ją zmierzyć i wycenić w pieniądzu, dlatego może być
przedmiotem obrotu.
np. art. 555 k.c. wskazuje, że przepisy o sprzedaży rzeczy stosuje się odpowiednio do sprzedaży
energii oraz do sprzedaży praw.

PRZEDSIĘBIORSTWO
Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne stanowią przykład zespołu zorganizowanych praw
majątkowych, które stanowią pewną całość.
Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych
przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. (art. 55 zn. 1 k.c.)

Obejmuje ono w szczególności:

1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa
przedsiębiorstwa);
2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz
inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do
korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
5) koncesje, licencje i zezwolenia;
6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;
7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne; 8) tajemnice przedsiębiorstwa;
9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności
gospodarczej.

Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład

przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów
szczególnych. (art. 55 zn. 2 k.c.)

GOSPODARSTWO ROLNE
Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami,
urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą,
oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. (art. 55 zn. 3 k.c.)

Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za

jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili
nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności.
Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa
według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności
tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć. (art. 55 zn. 4 k.c.)

KLASYFIKACJE RZECZY
1.
 Rzeczy dopuszczone do obrotu (res in commertio)
 Rzeczy wyłączone z obrotu (res extra commertium) np. zwłoki ludzkie, tkanki ludzkie, powietrze
atmosferyczne
 Rzeczy w ograniczonym obrocie np. broń, amunicja, lekarstwa
Rzeczą ruchomą jest rzecz, która nie jest nieruchomością, ponieważ tylko nieruchomości mają swoją
definicję w art. 46 Kodeksu Cywilnego (wykładnia a contrario)
Rzeczy nieruchome mogą występować w 3 wymienionych wariantach.

KLASYFIKACJA RZECZY
 Nieruchomością gruntową jest części powierzchni ziemskiej stanowiąca odrębny przedmiot
własności.
 Nieruchomość budynkowa stanowi budynek trwale z gruntem związany, jeśli na mocy odrębnych
przepisów stanowi przedmiot odrębnej własności.
Nieruchomość lokalową stanowi część budynku trwale z gruntem związana, jeśli na mocy
odrębnych przepisów stanowi przedmiot odrębnej własności

Specyficznym rodzajem nieruchomości gruntowej jest nieruchomość rolna, czyli grunty rolne. (art. 46
zn. 1 k.c.)
Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być
wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej
i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

 Nieruchomość budynkowa może powstać tylko w 3 przypadkach określonych w Kodeksie

Cywilnym m.in.
 Na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste
 Na gruncie będącym własnością rolniczej spółdzielni
 Nieruchomość lokalowa powstaje na podstawie zdarzenia cywilnoprawnego konstytutywnego
określonego w prawie (ustawa o własności lokali z dnia 24 czerwca 1994 r.)
produkcyjnej

 Rzeczy oznaczone co do gatunku

do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy; świadcząc rzeczy
oznaczone co do gatunku mają być one średniej jakości np. worek ziemniaków czy tona węgla
 Rzeczy oznaczone co do tożsamości
Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca
do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę.
Np. rower, samochód
Ważne są skutki prawne czynności.

 Rzeczy podzielne np. cukierki, grunty

 Rzeczy niepodzielne np. żaglówka,
Ważne przy określaniu współwłasności, a także przy określaniu czy dane świadczenie może być
podzielne w przypadku zobowiązań.
ZASADA SUPERFICIES SOLO CEDIT
 Przykłady części składowych:
Budynki trwale z gruntem związane, drzewa i
krzewy od chwili zasadzenia lub zasiania
 ALE jeżeli w skład przedsiębiorstwa wchodzą urządzenia służące do doprowadzania lub
odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne NIE należą do
części składowych nieruchomości
 Przykłady przynależności:
Samochód i koło zapasowe, samochód i radio samochodowe, mieszkanie i meble w mieszkaniu

KLASYFIKACJE POŻYTKÓW
POŻYTKI RZECZY
 Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączone od niej części składowe, o ile według
zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy
 np. jabłka, zboże, ryby
 Uprawniony do pożytków naturalnych rzeczy nabywa ich własność poprzez odłączenie ich od
rzeczy np. skoszenie łąki, zerwanie jabłek.
Jeśli rzeczy nie zostały odłączone w trakcie trwania uprawnienia przepadają.

Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego.
np. czynsz za wynajem mieszkania, którego jest się właścicielem
 Pożytki przypadają właścicielowi rzeczy odpowiednio do czasu trwania uprawnienia
Np. jeśli komuś przysługuje czynsz za 2 mce wynajmu mieszkania może się go domagać także wtedy,
gdy dłużnik nie zapłacił, a już się wyprowadził z mieszkania.

Pożytki cywilne prawa to DOCHODY, które to prawo przynosi zgodnie ze swoim społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem.
Np. pożytkami z wierzytelności pieniężnej mogą być odsetki (kategoria pożytków cywilnych prawa
nie ma bezpośredniego związku z prawem rzeczowym).