Professional Documents
Culture Documents
6. ლიბერალიზმი
6. ლიბერალიზმი
„თუ ომის გამოცხადებაზე მოქალაქეთა თანხმობაა საჭირო, არაფერია იმაზე ბუნებრივი, ვიდრე ის, რომ
მოქალაქეები ძალიან ფრთხილად მოეკიდებიან ასეთი სუსტი თამაშის წამოწყებას და საკუთარი ქმედებით
ომის ყველა საშინელების დაკანონებას. ამ უკანაკნელში იგულისხმება: საკუთარი რესურსებიდან ომის
ხარჯების ანაზღაურება, ომის თანმდევი უბედურებების გადატანა, მძიმე ეროვნული ვალის დადება,
რომელიც თავად მშვიდობასაც მწვავე ელფერს შესძენდა და რომლის ლიკვიდაციაც მუდმივი ომის
პირობებშიც კი შეუძლებელი იქნებოდა…“
კანტი თვლიდა, რომ დროთა განმავლობაში ადამიანები ისწავლიდნენ ომების თავიდან აცილების გზებს და
მიხვდებოდნენ, რომ რესპუბლიკური ფორმის სახელმწიფოები შიდა მშვიდობის დამყარების საუკეთესო
საშუალებაა და ისინი საგარეო ასპარეზზეც ბევრად მოქნილნი არიან. ის ამტკიცებდა, რომ რესპუბლიკების
ფედერაცია გადახრილი იქნებოდა მშვიდობისკენ და უფრო სერიოზულად მოეკიდებოდა საერთაშორისო
სამართალს, ვიდრე მონარქიები და იმპერიები. რამდენადაც რესპუბლიკების რაოდენობა გაიზრდებოდა,
საერთაშორისო პოლიტიკური წესრიგი უფრო დაუახლოვდებოდა „მარადიული მშვიდობის“
მდგომარეობას. მისი აზრით სახელმწიფოთა ლიგაში შემავალი სახელმწიფოები თავად
გააკონტროლებდნენ ერთამნეთს, ასევე კოლექტიურად უპასუხებდნენ სხვა არაწევრი ქვეყნების მხრიდან
ომების წამოწყების მცდელობას. ამ ლიგის წევრებს შორის საომარ დაპირისპირებას ჩაანაცვლებდა
ეკონომიკური და სავაჭრო კავშირები, რაც შეამცირებდა მათ შორის ომების ალბათობას.
გვაქვს ისტორიული მაგალითიც. ერთა ლიგა, რომელიც პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ დაარსდა და
ასახავდა კანტისა და და ლიბერალური სკოლის სხვა წარმომადგენლების იდეებს. აშშ–ის პრეზიდენტ
ვუდრო უილსონის ლიდერობით, მომლაპარაკებლებმა გვერდით გადადეს ალიანსების, საიდუმლო
მოლაპარაკებების, ძალისა და ძალთა ბალანსის ცნებები – საერთაშორის პოლიტიკის წარმოების ეს
ინსტრუმენტები მიჩნეული იქნა, როგორც წინა ომის მიზეზები და სანაცვლოდ დაიწყო კოლექტიური
უსაფრთხოების სისტემის შექმნა, რომელიც დაფუძნებული იქნებოდა კანონის უზენაესობაზე. აგრესია
აიკრძალა (და შემდგომში ომი არაკანონიერად გამოცხადდა – ბრიან-კელოგის პაქტით, 1928 წელს).
კანონმორჩილი სახელმწიფოები იდეაში ერთად უნდა შეკრებილიყვნენ და როგორც კანონის
ამმუშავებლებს, კოლექტიური ძალა უნდა გამოეყენებინათ აგრესორის წინააღმდეგ.
ლიბერალიზმი
ალექსანდრე რონდელი
პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ საზოგადოებაში და, განსაკუთრებით, აკადემიურ წრეებში გაჩნდა
ახლებური მოსაზრება, რომ საყოველთაო მშვიდობის მიღწევა შესაძლებელია:
● მოლაპარაკებათა მაგიდასთან მოსული სახელმწიფოების დიალოგის გზით;
● საერთაშორისო სამართლის პრინციპების დანერგვის მეშვეობით;
● საერთაშორისო ინსტიტუტებისა და ორგანიზაციევის შექმნით;
● საგარეო პოლიტიკაში ზნეობრივი და სამართლებრივი ნორმების დამკვიდრებით.
1
პაციფიზმი არის იდეოლოგია, რომელიც გმობს ნებისმიერი სახის ომს, როგორც სახელმწიფოებს შორის სადავო
საკითხების მოგვარების საშუალებას. პაციფისტები ეწინააღმდეგებიან განმათავისუფლებელი ომების წარმოებასაც
კი იმ მოტივით, რომ ყოველგვარ ომს ადამიანური მსხვერპლი მოჰყვება. ის არის მსოფლმხედველობა, რომელიც
დედამიწაზე კონფლიქტების მოსაგვარებლად მხოლოდ მშვიდობიან გზებსა და საშუალებებს აღიარებს.
ბრიანი იყო საფრანგეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი, ხოლო ფრენკ კელოგი - აშშ-ს სახელმწიფო
მდივანი; 1927 წელს ბრიანმა შესთავაზა ამერიკელებს საფრანგეთსა და აშშ-ის შორის ხელშეკრულების
დადება, რათა ომი კანონგარეშედ გამოეცხადებინათ. აშშ-ის სახელმწიფო მდივანმა ფრენკ კელოგმა,
ფრანგებს საპასუხო წინადადება გაუგზავნა, რომლითაც ის იწონებდა იდეას, მაგრამ მიაჩნდა, რომ
მსგავსი ხელშეკრულების მხოლოდ საფრანგეთთან დადება საკმარისი არ იქნებოდა და მისთვის ხელი
უნდა მოეწერა ყველა წამყვან სახელმწიფოს. 1928 წელს 14 ქვეყანამ მოაწერა პაქტს ხელი. მათ შორის
იყვნენ მაშინდელი დროის მსოფლიოს მთავარი ძალები (საფრანგეთი, ინგლისი, გერმანია, იტალია,
იაპონია და სხვა), რუსეთის გამოკლებით. ხელმოწერა პარიზში შედგა, ამიტომ ამ შეთანხმებას პარიზის
პაქტსაც უწოდებენ. მოგვიანებით მას კიდევ 48 სახელმწიფო შეუერთდა. პაქტით ცხადდებოდა, რომ
ხელმომწერ სახელმწიფოებს უარი უნდა ეთქვათ ომზე, როგორც ეროვნული პოლიტიკის გატარების
მეთოდზე და რომ მის წევრ სახელმწიფოებს ყველა სახის უთანხმოება მხოლოდ მშვიდობიანი გზით
გადაეწყვიტათ. მასთან შეერთება შეეძლო ყველა სახელმწიფოს.
1932 წელს აშშ-ს სახელმწიფო მდივანმა ჰენრი სტიმსონმა ჩინეთსა და იაპონიას ნოტა გაუგზავნა,
რომელიც ცნობილია, როგორც „სტიმსონის დოქტრინა“. მან გაკიცხა იაპონიის აგრესია მანჯურიაში2
და განაცხადა, რომ აშშ არასოდეს აღიარებს იაპონიის მიერ ძალით მიერთებულ ტერიტორიას. ამ
დიპლომატიურ ნოტას შემდგომში ეწოდა ე. წ. “სტიმსონის დოქტრინა”, რომლის მიხედვითაც აშშ უარს
აცხადებდა ძალის ნებისმიერი გამოყენებით შეძენილი ტერიტორიების დიპლომატიურ ცნობაზე.
აღნიშნული დოქტრინაც საერთაშორისო ურთიერთობებში ლიბერალიზმის თეორიის დამკვიდრების
მცდელობად შეიძლება შეფასდეს.
2
1931 წელს იაპონიამ დაიპყრო ჩინეთის პროვინცია მანჯურია და იქ მარიონეტული სახელმწიფო დაარსა,
რომელმაც 1945 წელს საბჭოთა ჯარების შესვლამდე გასტანა.
ავტონომიურმა და საკუთარ ინტერესებზე ორიენტირებულმა აგენტებმა, არამედ როგორც ამა თუ იმ
გაერთიანების წევრებმა.
რა არის რაციონალობა?
კოლექტიური უსაფრთხოება
კოლექტიური უსაფრთხოების წარმატება ორ პირობაზეა დამოკიდებული. მათ შორის პირველი არის ის,
რომ წევრები უნდა იყვნენ ალიანსის ინტერესების ერთგულნი (მათ სხვა წევრების მსგავსად,
მონაწილეობა უნდა მიიღონ და თავი არ აარიდონ პასუხისმგებლობას, არ უნდა გამოიყენონ სხვა
წევრების უპირატესობანი თავიანთ სასარგებლოდ).
კოლექტიური უსაფრთხოების მეორე აუცილებელი რეკვიზიტის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ წევრთა
გარკვეულმა რაოდენობამ უნდა დაადგინოს, თუ რა არის აგრესიის მიზეზი და რა სახის აგრესიას აქვს
ადგილი. გაეროს უშიშროების საბჭო ისე არის სტრუქტურირებული, რომ აგრესიის განსაზღვრა
ევალება ხუთ მუდმივ წევრს და დამატებით არანაკლებ ოთხ სახელმწიფოს დარჩენილი ათი ქვეყნიდან.
კოლექტიური უსაფრთხოების აღნიშნული სისტემა ვერ ეწინააღმდეგება ძლიერი სახელმწიფოს მიერ
გამოვლენილ აგრესიას. გაერო უძლური აღმოჩნდა, როდესაც საბჭოთა კავშირმა ავღანეთის
ტერიტორია დაიპყრო, ან როდესაც შეერთებული შტატების მთავრობის დავალებით დაინაღმა
ნიკარაგუას ნავსადგომები, ან როდესაც საფრანგეთმა ააფეთქა გრინფისის ხომალდი. მიზეზი გაეროს
უძლურებისა გახლდათ ის ფაქტი, რომ აღნიშნულ სახელმწიფოებს უშიშროების საბჭოს რეზოლუციებზე
ვეტოს დადების უფლება ჰქონდათ მინიჭებული.
გაეროს უშიშროების საბჭოსთვის მომდევნო გამოცდა 2003 წელს ერაყში ამერიკის მიერ შექმნილი
საერთაშორისო კოალიიციის მიერ დაწყებული ომი გახდა. 2002 წელს აშშ-მ და მისმა მთავარმა
მოკავშირე ბრიტანეთმა ერაყის ლიდერი სადამ ჰუსეინი მასობრივი განადგურების ბიოლოგიური
იარაღის შექმნაში დაადანაშაულა და სამხედრო შეტევით დაემუქრა, თუ გაეროს საინსპექციო მისიას არ
შეუშვებდა საეჭვო ობიექტების შესამოწმებლად. ჰუსეინი დათანხმდა შემოწმებას და 2002 წლის ბოლოს,
გაეროს დამკვირვებლები გაგზავნეს ერაყში და ერაყს მიეცა განიარაღების შესაძლებლობა. დიდი
სახელმწიფოების აზრი ერაყში ომის დაწყების შესახებ გაიყო. საფრანგეთმა მხარი არ დაუჭირა
ამერიკულ-ბრიტანული ძალების გამოყენების შესახებ მიღწეულ კონსენსუსს. ომთან დაკავშირებით
თავიანთი ოპოზიციური აზრი დააფიქსირეს რუსეთმა, გერმანიამ და ჩინეთმაც. საზოგადოებრივი აზრი
გაერთიანდა ომის წინაღმდეგ მთელს მსოფლიოში, განსაკუთრებით კი მუსულმანურ ქვეყნებში. თუმცა
გაეროს უმოქმედობის შედეგად აშშ-მ, ბრიტანეთმა და ავსტრალიამ სამხედრომ ოპერაცია გაეროს
უშიშროების საბჭოს რეზოლუციის გარეშე წამოიწყეს და დაამხეს სადამ ჰუსეინის რეჟიმი. გაეროს კი
ბრალი დასდეს ერთა ლიგის მსგავსად უმოქმედობაში.