Ap 8 Q2.

1
1
MODYUL SA ARALING PANLIPUNAN 8
IKALAWANG MARKAHAN
ANG DAIGDIG SA KLASIKO AT TRANSISYUNAL NA PANAHON
Paglilipat:
Ang mga mag-aaral sa kanilang sariling kakayahan ay nakabubuo ng adbokasiya
pamamagitan ng paggawa ng Vlog na nagsusulong ng pangangalaga at pagpapahalaga sa
mga natatanging kontribusyon ng Klasiko at Transisyunal na Panahon na
nakakaimpluwensiya sa pamumuhay ng tao sa kasalukuyan.
Narito ang mga aralin na dapat mong matutuhan.
1. Pag-usnong at Pag-  Nasusuri ang kabihasnang Minoan at Mycenean;

unlad ng mga Klasikong  Nasusuri ang kabihasnang klasiko ng Greece;
Lipunan sa Europa  Naipapaliwanag ang mahahalagang pangyayari sa
kabihasnang klasiko ng Rome (mula sa sinaunang Rome
hanggang sa tugatog at pagbagsak ng Imperyong Romano);
 Nasusuri ang pag-usbong at pagunlad ng mga Klasiko na
Lipunan sa Africa, America, at mga Pulo sa Pacific;
 Naipapaliwanag ang mga kaganapan sa mga klasikong
kabihasnan sa Africa (Mali at Songhai); at
 Nasusuri ang mga kaganapan sa kabihasnang klasiko ng
America.
2. Ang Daigdig sa  Nasusuri ang kabihasnang klasiko ng pulo sa Pacific;
Panahon ng Transisyon  Naipapahayag ang pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng
kabihasnang klasiko sa pag-unlad ng pandaigdigang
kamalayan;
 Nasusuri ang mga pangyayaring nagbigay-daan sa Pag-
usbong ng Europa sa Gitnang Panahon;
 Nasusuri ang mga dahilan at bunga ng paglakas ng
Simbahang Katoliko bilang isang institusyon sa Gitnang
Panahon;
 Nasusuri ang mga kaganapang nagbigay-daan sa
pagkakabuo ng “Holy Roman Empire”;
 Naipapaliwanag ang mga dahilan at bunga ng mga Krusada
sa Gitnang Panahon;
 Nasusuri ang buhay sa Europa noong Gitnang Panahon:
Manoryalismo, Piyudalismo, at ang pag-usbong ng mga
bagong bayan at lungsod; at
 Natataya ang epekto at kontribusyon ng ilang
mahahalagang pangyayari sa Europa sa pagpapalaganap ng
pandaigdigang kamalayan.
Paunang Pagsusulit
Panuto: Basahin at unawain ng mabuti ang bawat tanong. Piliin at isulat ang titik ng tamang
sa patlang bago ang numero.
_____1. Ano ang tawag sa pinakamagandang arkitekturang nagawa sa Gresya at kilala rin
bilang Templo nu Athena?
A. Acropolis
B. Colosseum
C. Olympic Stadium
D. Parthenon
1
_____2. Sino ang may akda- ng Iliad at Odyssey?
A. Levi
B. Homer
C. Horace
D. Virgil
_____3. Ang pamahalaang demokrasya na umiiral sa ating bansa ngayon ay nahahawig sa
pamahalaan ng mga Griyego. Paano nagkakahawig ang mga ito?
A. Ang ating pamahalaan ay may tatlong sangay.
B. Ang lahat ng kapangyarihan sa pamumuno ay nasa pangulo.
C. Ang Saligang Batas ang naglalaman ng mga karapatang pantao.
D. Ang mga mamamayan ay may karapatang mamili ng kanilang pinuo.
_____4. Anong imperyo ang sinasabing pinakamakapangyarihan sa mga midyibal sa
kanlurang Aprika?
A. Imperyong Mali
B. Imperyong Songhai
C. Imperyong Asante
D. Imperyong Sonike
_____5. Ang mga taong naninirahan sa mga pulo sa Pasipiko ay magkakaiba sa pisikal na
anyo, sa kultura, at gawi. Ano kaya ang ibig ipinahiwatig nito?
A. Nanggaling sila sa iisang ninuno ngunit nagkaroon ng away ang bawat isa.
B. Iba-iba ang mga sumakop sa mga isla.
C. Nagmula sila sa iba’t-ibang lugar.
D. Nakibagay na lamang ang mga tao sa kanilang paligid.
_____6. “Ang tatalong kabihasnan sa Amerika na Maya, Aztec at Inca ay magkakaparehas”.
Hindi tama ang nasabing pangungusap. Paano mo gagawing taman ang nasabing
pangungusap?
A. Ang mga kabihasnan sa Amerika na nabanggit sa pangungusap ay galing lamang
sa iisang ninuno.
B. Ang heograpiya ng mga nasabing kabihasnan ay magkakatulad na magubat at
bulubundukin.
C. Ang tatlong kabihasnan ay hindi tumagal ng isangdaang taon.
D. Ang tatlong kaharian na nabanggit ay layo-layo sa isa’t-isa at may pagkakaiba sa
kanilang kultura.
_____7. Kailan nagsimulang lumakas ang kapangyarihan at impluwensya ng Simbahan sa
imperyong Romano?
A. Nakita ng simbahan na marami na ang mga suliraing kinakaharap ng pamahalaan
kaya sila nanghimasok sa paraan ng pamamahala ng imperyo.
B. Bumagsak ang pananalakay ng mga barbaro sa kanlurang bahaging bansa at ang
imperyo ay nagkawatak-watak.
C. Inutos ng hari ng mga Frank na si Clovis na manghimasok ang simbahan sa mga
usaping pamamalakad sa imperyo
D. Sunod-sunod ang mga digmaan kaya naging madali para sa simbahan na makialam
sa mga usaping pampamahalaan.
_____8. Sa kasaysayan, sinasabing hindi naging matagumpay ang Krusada ngunit ito ay
mayroong magandang naidulot sa kristiyanismo. Ano ang magandang naidulot nito?
A. Ang paglakas ng kapangyarihan at impluwensya ng Simbahan sa pamahalaan.
B. Ang pagiging bahagi ng maraming lider gaya ng mga hari sa mga krusada.
C. Ang patuloy na pagyabong at pag-unlad ng kultura ng Simbahan
D. Ang pagkilala sa Kristiyanismo sa buong mundo.
_____9. Alin sa mga sumusunod ang tumutukoy sa politikal na institusyon noong Gitnang
Panahon?
A. Kabalyero
B. Piyudalismo
2
C. Manoryalismo
D. Sistema ng katapatan
_____10. Paano nakaapekto ang paglitaw ng panggitnang uri sa ralasyong panlipunan sa
Gitnang Panahon?
A. Ang panggitnang uri ay nagkaroon ng higit na kapangyarihan sa hari.
B. Pinahina ng kapangyarihan ng panggitnang uri ang kapangyarihan ng mga
panginoon.
C. Hindi panginoon kung hindi panggitnang uri ang namahala sa manor at mga taong
naninirahan dito.
D. Ang mga basalyo ay nagbigay ng katapatan at suportang militas sa panggitnang uri
at hindi sa panginoon.
3
Aralin 1: Kabihasnang Minoan,
Mycenean at ang mga Klasikal na
Kabihasnang Griyego
Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa Europe. Ang unang
kilalang sibilisasyon sa Europa ay ang mga Minoans. Ang sibilisasyong Minoan ay
isang sibilisasyong Bronze Age na sumibol sa isla ng Crete at umusbong humigit-
kumulang na ika-27 siglo BC hanggang ika-15 siglo BC.
Sa bahaging ito ng modyul ay pag-aaralan ang mahahalagang pangyayari tungkol

sa pag-usbong, pag-unlad, at pagbagsak ng mga Kabihasnang Greece at Rome.
Masasagot din ang katanungang:paano nakaimpluwensiya ang Panahong
Klasikal sa Europe sa pagunlad ng pandaigdigang kamalayan?
Ngunit sa puntong ito, kinakailangan mo munang isagawa ang paunang gawain

upang maibigay mo ang iyong inisyal na ideya hinggil sa araling ito. Handa ka na ba?
Kung gayon ay maaari mo nang simulan ito. God bless!
Paunang Gawain: Alamin Natin!

Panuto: Suriin ang bawat baitang at sagutin ang mga tanong tungkol dito. Isulat
ang iyong sagot sa likod ng pahinang ito.
Maharlika
Mangangalakal
Magsasaka
Alipin
4
Tanong:
1. Ano ang masasabi mo tungkol sa iba’t-ibang estado ng pamumuhay?
Ipaliwanag
2. May pagkakatulad ba ang pamumuhay sa kasalukuyang panahon?
Patunayan
Mahusay! Naibigay mo ang iyong inisyal na ideya. Ngayon naman ay samahan

mo akong basahin at aralin ang hinggil dito.
Napakaraming mga lungsod-estado ng Greece na matatagpuan sa tabi ng

dagat. Gayundin, marami sa kanila, mayroon din naninirahan sa mga matatarik
na mga burol at bundok, o sa dagat mismo (kung sila ay nasa mga isla), tinitiis
nila ang kakulangan ng lupang pang-agrikultura. Mula sa isang maagang yugto
sa kanilang kasaysayan, samakatuwid, maraming mga Greeks ang umaasa sa
dagat para sa kanilang ikabubuhay. Para sa isang panahon ng halos 150 taon
pagkatapos ng 750 BC, maraming mga lungsod-estado ang nagpadala ng mga
grupo ng kanilang mga mamamayan upang makahanap ng mga kolonya sa
malayong baybayin ng Mediteranean Sea at Black Sea. Itinatag ng mga ito ang
matibay na ugnayan sa pangangalakal sa kanilang lungsod. Hindi nagtagal ang
mga mangangalakal na Greek ang namamahala sa pangangalakal ng
Mediterranean Sea, na pinalabas ang mga Phoenician na nauna sa kanila. Ang
pag-ampon ng metal na sensilyo ay dapat na pinadali ang prosesong ito.
Minoans
Ang sibilisasyong Minoan ay umunlad sa Panahon ng Bronze sa isla ng

Crete na matatagpuan sa silangang Mediterranean mula sa c. 2000 BCE
hanggang c. 1500 BCE. Sa kanilang natatanging sining at arkitektura, at
pagpapalaganap ng kanilang mga ideya sa pamamagitan ng pakikipag-ugnay
5
sa iba pang mga kultura sa buong Aegean, ang mga Minoans ay gumawa ng
isang makabuluhang kontribusyon sa pag-unlad ng sibilisasyong Kanlurang
Europa tulad ng kilala ngayon. Ang mga kumplikadong palasyo sa labyrinth,
matingkad na mga frescoes na naglalarawan ng mga eksena tulad ng bull-
leaping at processions, pinong gintong alahas, mga magagandang vase na
bato, at palayok na may makulay na dekorasyon, at ang pamumuhay sa dagat
ay lahat ng mga partikular na itinatampok ng Minoan Crete.
Ang arkeologo na si Sir Arthur Evans ay unang naalerto sa posibleng
pagkakaroon ng isang sinaunang kabihasnan sa Crete sa pamamagitan ng
nakaligtas na mga inukit na mga bato na selyo na isinusuot bilang mga
katutubong Cretans noong unang bahagi ng ika-20 siglo CE. Ang paghuhukay
sa Knossos mula 1900 hanggang 1905 CE, natuklasan ni Evans ang malawak na
mga lugar ng pagkasira na kinumpirma ang mga sinaunang tao, kapwa
pampanitikan at alamat, ng isang sopistikadong kultura ng Cretan at posibleng
lugar ng maalamat na labirint at palasyo ni Haring Minos. Ito ay si Evans na
pinahusay ang termino sa Minoan bilang pagtukoy sa maalamat na hari ng
Bronze Age. Hinati ang Bronze Age ng isla sa tatlong natatanging mga yugto
batay sa iba't ibang mga estilo ng palayok:
 Early Bronze Age or Early Minoan (EM): 3000-2100 BCE

 Middle Bronze Age o Middle Minoan (MM): 2100-1600 BCE
 Late Bronze Age o Late Minoan (LM): 1600-1100 BCE
Tanong:
1. Saan nagsimula ang Kabihasnang Minoan?
2. Ano ang dahilan ng pag-unlad ng kabuhayan ng mga Minoan?
3. Sino-sino ang mga pangkat ng tao sa pamayanang Minoan?
Mycenean
Ang sibilisasyong Mycenaean (c. 1700-1100 BCE) ay umunlad sa Late

Bronze Age, umabot sa rurok nito mula ika-15 hanggang ika-13 siglo BCE nang
6
pinalawak nito ang impluwensya hindi lamang sa buong Peloponnese sa Greece
kundi pati na rin sa buong Aegean, lalo na sa Crete at sa mga isla ng Cycladic.
Ang mga Mycenaeans, na pinangalanan sa kanilang punong lungsod ng
Mycenae sa Argolid ng hilagang-silangan ng Peloponnese, ay
naimpluwensyahan ng naunang sibilisasyong Minoan (2000-1450 BCE) na
kumalat mula sa mga pinanggalingan nito sa Knossos, Crete upang isama ang
mas malawak na Aegean. Ang arkitektura, sining at relihiyong kasanayan ay
iniangkop upang mas mahusay na maipahayag ang militaristic at austere
Mycenaean culture. Ang mga Mycenaeans ay dumating upang mangibabaw
ang karamihan sa mainland Greece at ilang mga isla, na nagpapalawak ng
ugnayan sa pangangalakal sa iba pang mga kultura ng Bronze Age sa mga lugar
tulad ng Cyprus, ang Levant, at Egypt. Ang kultura ay gumawa ng isang
pangmatagalang impression sa kalaunan mga Greeks sa mga panahon ng
Archaic at Classical, na halos kapansin-pansin sa kanilang mga alamat ng mga
bayani ng Bronze Age tulad ng Achilles at Odysseus at ang kanilang mga
pagsasamantala sa Digmaang Trojan.
Ang sibilisasyong Mycenaean ay nakipag-ugnayan sa iba pang mga

kultura ng Aegean at napatunayan sa pamamagitan ng pagkakaroon ng mga
dayuhang kalakal sa mga tirahan ng Mycenaean tulad ng ginto, garing, tanso at
baso at sa pamamagitan ng pagtuklas ng mga kalakal ng Mycenaean tulad ng
palayok sa mga lugar na malayo sa Egypt, Mesopotamia , ang Levant,
Anatolia, Sicily, at Cyprus.
Ang mga mungkahi mula sa mga iskolar upang ipaliwanag ang
pangkalahatang pagbagsak ng kultura ng Mycenaean (at iba pang mga
kontemporaryo sa Mediterranean) ay kasama ang natural na sakuna (lindol,
pagsabog ng bulkan, at tsunamipag taas ng bilang ng populasyon, panloob na
kaguluhan sa lipunan at pampulitika, pagsalakay ng mga dayuhang tribo tulad
ng mga Mandaragat, pagbabago ng klima sa rehiyon o isang kombinasyon ng
7
ilan o lahat ng mga salik na ito. Sa mahiwagang pagtatapos ng sibilisasyong
Mycenaean at ang tinatawag na Bronze Age Collapse sa sinaunang Aegean at sa
malawak na bahagi Mediterranean, dumating ang 'Dark Ages' (ito ay isang
panahon na nagdudulot ng mga imahe ng digmaan, pagkawasak at kamatayan).
Tanong:
1. Paano nagwakas ang kabihasnang Mycenean?
2. Ano ang katangian ng kabihasnang Minoan at Mycenean?
3. Ano-ano ang mga nakita mong pagkakaiba at pagkakatulad ng
kabihasnang Minoan at Mycenean
Sibilisasyong Ionia
Karamihan sa mga lungsod ng Ionian ay itinayo sa paligid ng 1050 BC sa
Ionia, sinaunang rehiyon sa Anatolia, sa heograpiya sa pagitan ng Golpo ng
Smyrna (Izmir) at gulpo ng Mandalya (Didim). Sa una sila ay nanirahan sa
agrikultura at walang pagiging sopistikado. Lamang sa paligid ng 850 BC
kasama ang mga impluwensya na nagmula sa Egypt, Asyano, Phenicia at Hittite
sinimulan nilang ipakita ang mga unang palatandaan ng isang sibilisadong
lipunan. Ang pinakamahalagang kinalabasan ng mga sibilisadong lungsod ng
Ionian ay ang paglikha ng pang-agham na pag-iisip at pagmamasid. Ang
bagong ideolohiyang ito ay biglang naging pinakamalaking hakbang, ang
sangkatauhan ay naganap sa kasaysayan ng sibilisasyon. Lalo na, ang lungsod
ng Miletos ay naging hindi lamang isang lungsod ng kalakalan, kundi pati na
rin isang intelektwal na sentro ng Ionia at ng sinaunang mundo.
Ang mga Polis
Polis,ang tawag sa sinaunang lungsod-estado ng mga Greece. Ang maliit

na estado sa Greece ay nagmula marahil sa likas na mga dibisyon ng bansa sa
pamamagitan ng mga bundok at dagat at mula sa orihinal at lokal na tribu
8
(etniko) at mga dibisyon ng kulto. Ang kasaysayan at konstitusyon ng
karamihan sa mga ito ay kilala lamang sa sketchily kung sa lahat. Kaya, ang
karamihan sa sinaunang kasaysayan ng Greece ay naitala sa mga tuntunin ng
mga kasaysayan ng Athens, Sparta, at ilang iba pa. polis ang kanilan Mahigpit
na ipinagtanggol ng mga kalayaan sa isa’t isa.
Madalas hindi nagtutulungan ang mga polis maliban nalang kapag ka may
banta sa kanilang kaligtasan. Itinayo ang templo sa acropolis o ang
pinakamataas na lugar sa lungsod -estado. Ang gitna ng lungsod ay isang bukas
na lugar kung saan maaring magtinda o magtipontipon ang mga tao. Ang
tawag ay agora. Ang mga paligid nito ay mga bukid para sa pagtaniman at para
sa pagpapastolan ng mga alagang hayop.
Sparta, ang Pamayanan ng mga Mandirigma
Nanatiling oligarkiya ang pamahalaang uiiral sa Sparta at nangunguna

sila sa isang estadong militar. Ang pagunahing layunin ng Sparta ay lumikha ng
magagaling na sundalo. Lahat ng mahihinang bata o yaong may kapansanan ay
pinapatay. Tanging ang malalakas at malulusog lamang ang pinayagang
mabuhay. Ang Sparta ay isang lungsod sa Laconia, sa Peloponnese sa Greece. Sa
mga sinaunang panahon, ito ay isang makapangyarihang lungsod-estado na
may isang sikat na tradisyon sa martial. Minsan tinukoy ito ng mga sinaunang
manunulat bilang Lacedaemon at ang mga tao nito bilang mga Lacedaemonians.
Naabot ng Sparta ang taas ng kapangyarihan nito noong 404 B.C. matapos
ang tagumpay nito laban sa Athens sa ikalawang digmaang Peloponnesian.
Kapag ito ay nasa kalakhan nito, ang Sparta ay walang mga pader ng lungsod;
ang mga naninirahan dito, tila mas pinipili upang ipagtanggol ito sa mga lalaki
kaysa sa mortar.
9
Tanong:
1. Ano ang pangunahing katangian ng Sparta bilang isang lungsodestado
ng Greece?
2. Paano sinasanay ang mga Spartan upang maging malakas?
3. Paano nakabuti at nakasama ang paraan ng disiplina ng mga Spartan?
Ang Athens at ang Pag-unlad Nito
Hindi naglaon, dalawang malakas na lungsod estado ang naging tanyag_

Athens at Sparta. Naging sentro ng kalakalan at kulturasa Greece ang Athens.
Binago ng Athens ang tradisyon ng pamamahala ng isang makapangyarihang
hari. Iniwasan ng mga taga Athens ang isang sentralisadong pamumuno sa
pamamagitan ng pagtatag ng isang lupon ng mga dugong bughaw upang
palitan ang hari. Ang tawag sa ganitong uri ng pamahalaan ng iilan ay
oligarkiya o oligarchy.
Matapos talunin ng mga taga-Athens (sa tulong ng mga Plataeans) ang
mga Persiano sa Labanan ng Marathon noong 490 BCE at, muli, pagkatapos na
mapalayas ang pangalawang pagsalakay sa Persia sa Salamis noong 480 BCE (at
mahusay na talunin ang mga Persian sa Plataea at Mycale noong 479 BCE ), Ang
Athens ay lumitaw bilang ang kataas-taasang makapangyarihan sa larangan ng
mandaragat sa Greece. Binuo nila ang Delian League, na likas na lumikha ng
isang cohesive Greek network sa mga lungsod-estado upang iwanan ang
karagdagang pag-atake ng Persia, at, sa pamumuno ni Pericles, ay lumakas at
napakahusay na ng Imperyong Athenian ay maaaring epektibong magdikta sa
mga batas, kaugalian, at kalakalan ng mga karatig na mga isla gaya ng Attica at
ang mga isla ng Aegean.
10
Ang Ginintuang Panahon
Kahit na, sa ilalim ng pamamahala ni Pericles, ang Athens ay pumasok sa
ginintuang panahon at ang mahusay na mga makata, manunulat, at artista ay
umunlad sa lungsod. Si Herodotus, ang 'ama ng kasaysayan', ay nanirahan at isa
sa mga manunulat sa Athens. Si Socrates, ang 'ama ng pilosopiya', ay nagturo sa
pamilihan. Si Hippocrates, 'ang ama ng medesina, ay nasanay doon bilang
dalubhasang manggagamot. Nilikha ni Phidias ang kanyang mahusay na mga
gawa ng iskultura ng Greek para sa Parthenon sa Acropolis at ang Temploni
Zeus sa Olympia, isa sa Pitong Kababalaghan ng sinaunang mundo. Si
Democritus ay inisip ng isang atomic universe. Si Aeschylus, Euripedes,
Aristophanes, at Sophocles ay gumawa ng trahedya ng Greek at sikat na
komedya ng Greece, at si Pindar, isa pang mahalagang pigura ng panitikan ng
Greek, ay sumulat ng kanyang Oda. Ang pamana na ito ay magpapatuloy, sa
paglaon, matatagpuan ang obra ni Plato sa kanyang Academy sa labas ng mga
pader ng Athens noong 385 BCE at, sa paglaon, itatag ang Aristotle's Lyceum sa
sentro ng lungsod.
Tanong:
1. Ano ang pangunahing katangian ng Athens bilang iang lungsodestado
ng Greece?
2. Para sa iyo, ano ang pinakamahalagang ambag ng Athens sa daigdig?
3. Nakabuti ba sa Greek ang pagpapatupad ng demoksrasya? Patunayan.
Ang Banta ng Persia

Sa paghahangad ng Persia na palawigin at palawakin ang nasasakopan.
Sinalakay ni Cyrus the Great ang Lydia sa Asia Minor. Ipinagpatuloy ni Darius I
ang nagmana sa trono ni Cyrus the Great, ang hangaring ito. Noong 499 B.C.E.,
sinalakay niya ang mga kalapit na kolonyang Greek. Nagpadala ng tulong ang
Athens ngunit natalo ang mga kolonyang Greek sa labanang pandagat s Miletus
noong 494 B.C.E. Bagama’t natalo ang puwersa ng Athens, nais ni darius I na
parusahan ang lungsod sa ginawang pagtulong at gawin itong hakbang sa
pagsakop ng buong Greece. Bilang paghahanda sa napipintong pananalakay ng
Persia, sinimulan ng Athens ang paggawa ng isang plota o fleet na pandigma.
Gawain 1: Venn Diagram

Panuto: Sa tulong ng venn diagram, isulat ang pagkakatulad at pagkakaiba ng
Sparta at Athens bilang mga lungsod-estado ng sinaunang Greece.
Digmaang Peloponnesian
11
Ang Digmaang Peloponnesian, (431–404 BCE), ang digmaan ay lumaban
sa pagitan ng dalawang nangungunang mga lungsod-estado sa sinaunang
Greece, Athens at Sparta. Ang bawat isa ay tumayo sa pinuno ng mga alyansa
na, sa pagitan nila, ay kasama ang halos bawat lungsod ng estado ng Greece.
Ang labanan ay napuspos ng buong mundo ng Griego, at wastong itinuturing
ito ng Thucydides, na ang kontemporaryong account nito ay itinuturing na
kabilang sa mga pinakamahusay na akda ng kasaysayan ng mundo, bilang ang
pinaka-napakahalagang digmaan hanggang sa oras na iyon.
12
Tanong: Ano ang epekto sa Greece ng hidwaan at digmaan sa pagitan ng mga
lungsod-estado nito? I paliwanag
Imperyong Macedonian
Ang Macedonia ay isang makasaysayang rehiyon na sumasaklaw sa mga

bahagi ng hilagang Greece at Balkan Peninsula. Ang sinaunang kaharian ng
Macedonia (kung minsan ay tinawag na Macedon) ay isang sangang-daan sa
pagitan ng mga sibilisasyong Mediterranean at Balkan. Maya-maya ay naging
pinakamalaking emperyo sa Macedonia sa ilalim ng paghahari ni Alexander the
Great noong ika-apat na siglo B.C. Dahil ang pagbuo ng Republika ng
Macedonia noong 1991, ang mga taga-Macedonian at Griego ay nagsparred
kung aling bansa ang makakakuha upang maangkin ang kasaysayan ng
sinaunang Macedonia.
Lumikha si Phillip II ng isang pederasyon ng mga estado ng Greek na
tinawag na League of Corinth o Hellenic League upang palakasin ang kanyang
mga puwersang militar. Ito ang unang pagkakataon sa kasaysayan na ang
karamihan sa mga estado ng Greece ay sumanib.
Ang sinaunang Macedonia ay bantog sa lakas ng militar nito. Ipinakilala
ni Phillip II ang isang bagong uri ng infantry na kilala bilang Macedonian
phalanx, kung saan ang bawat sundalo ay may dalang isang mahabang sibat
(tinawag na sarissa) na humigit-kumulang 13 hanggang 20 talampakan ang
haba.
Si Alexander the Great ay kilala bilang charismatic, ruthless, brilliant at
uhaw sa dugo. Ang kanyang labing-tatlong-taong paghahari bilang hari ng
Macedonia ay nagbago ng landas ng parehong kasaysayan sa Europa at Asya.
Si Alexander ang naghari sa trono sa edad na 20 ng pumanaw ang
kanyang ama. Mabilis niyang isinagawa ang mga puwersang militar ng Hellenic
League, na nagtipon ng isang hukbo na higit sa 43,000 infantry at 5,500 na
kabalyero. Namatay siya na hindi nalaman ang totoong kadahilanan noong 323
13
B.C. sa sinaunang lungsod ng Babilonya, sa modernong-araw na Iraq. 32 years
old pa lang siya.
Tanong:
1. Ano ang dahilan ng paghina ng mga lungsod-estado ng Greece?
2. Ano ang nagbigay-daan sa paglakas ng Macedonia?
3. Ano ang maituturing na kontribusyon ng Imperyong Macedonia sa
mundo?
Gawain 2: Paglalapat ng Kaalaman

Panuto: Gumuhi ng kahon ng isang bagay na pinahahalagahan mo bilang isang
kabataan ng modernong panahon na sa palagay mo ay hango sa mga
sibilisasyong Minoan o Mycenean. Pagkatapos, magbigay ng paliwanag
tungkol sa kaugnayan ng bagay na ito sa nasabing sibilisasyon at kung
paano ito nakaimpluwensya sa iyong pang-araw-araw na buhay. Isulat
ang iyong gawa sa likod ng pahinang ito.
Gawain 3: Sanaysay
Panuto: Magsulat ng isang maikling sanaysay na may temang “Ang
Sibilisasyong Griyego at ang Pagkakakilanlan Ko bilang
Isang Kabataang Pilipino.” Isulat ang iyong sagot sa liko ng panhinang
ito.
14
Mahusay! Naisagawa niyo ng mabuti ang mga gawain!
Tunay na mahalaga ang papel na ginagampanan ng mga sinaunang klasikal na

kabihasnan sa Europa sa pagkakabuo at pag-unald ng pagkakilanlan ng mga abnsa at
rehiyon ng daigdig sa kasalukuya. Lahat tayo ay may kanya-kanyang tungkulin na
dapat gampanan para sa ating bansa. Nakasalalay sa ating lahat ang pagsulong at pag-
unlad ng ating bansa. Kayat bilang isang kabataang Polipino, nawa ay maisabuhay mo
ang mga aral na natutuhan mo sa araling ito.
Mga Pinagkuhan ng Impormasyon at ilang mga gawain:
 https://drive.google.com/drive/folders/1T5E0X4k66v5eYpGZ8L0FzDst3z
uVvl_m
 PEAC_2017_AP8Q2.pdf(Encrypted)
 Kasaysayan ng Daigdig (JO-ES)
15
Aralin 2: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga
Klasikong Kabihasnan sa Africa,America,
at mga Pulo sa Pacific
Ikaw ba ay may nalalaman na tungkol sa America, Africa o mga pulo sa Pacific?

Naririnig mo ba ito sa balita sa telebisyon o nababasa sa mga aklat? Maaaring ang mga
kabihasnang ito ay makakakatulong sa atin upang mainitindihannatin ang ating
sariling kasaysayan, maaaring tungkol sa ating pinagmulan o mga pangyayarina
magbibigay kahulugan sa ating mga kaugalian.
Mapag-aaralan mo sa aralin na ito ang pag-usbong at pag-unlad ng mga imperyo
saAmerica, Africa, at mga pulo sa Pacific. Masusuri mo rin kung paano
nakaimpluwensiya angmga pangyayari at mga tugon sa hamon ng mga sinaunang
mamamayan sa mga nabanggitna kontinente tungo sa pagbuo ng sariling
pagkakakilanlan. Maipapahayag mo rin ang pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng
kabihasnang klasiko sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan.
Sa puntong ito, kinakailangan mong isagawa ang paunang gawain upang
makapagbigay ka ng iyong inisyal na ideya hinggil dito. Handa ka na ba? Kung gayon
ay maaari mo nang simulan ito. God bless!

Panuto: Panooring ang tatlong kwento mula Aprika, Amerika at mga pulo sa
Pasipiko. Pagkatapos, sagutan ng mga sumusunod na katanungan.
Isulat ang iyong sagot sa likod ng pahinang ito.
 The Stolen Smell- https://www.youtube.com/watch?v=klUuRADwXEw

 Anansi and the Wisdom of the World
https://www.youtube.com/watch?v=iccuR2jM9mE
 Girawu the Goanna https://www.youtube.com/watch?v=tWvoTZxvEs8
Tanong:
1. Ano ang sinsasabi sa tatlong kwento?
2. Ano ang mas magandang kwento sa tatlo?
3. Paano kaya nabuo at umunlad ang pagkakakilanlan ng mga bansa sa Aprika,
Amerika at mga pulo sa Pasipiko?
Mahusay! Naibigay mo ang iyong inisyal na ideya. Ngayon naman ay samahan mo

akong basahin at aralin ang hinggil dito.
16
Aralin 1.1: Kabihasnang Klasikal sa America
Habang umuunlad at nagiging makapangyarihan ang mga Sinaunang

Kabihasnan sa Mesopotamia, India, at China, nagsisimula naman ang mga
mamamayan sa Mesoamerica. Nagsimula ito sa kabihasnang Olmec at Maya,
sinundan ng kabihasnang Aztec at Inca.Ang mga kabihasnang ito ay mayroon
nang sariling pamamaraan sa pagtataguyod ngkanilang politikal, espirituwal at
sosyal na aspeto ng kanilang lipunan. Sa araling ito ay masmalalaman mo ang
pagkakaiba at pagkakatulad ng kabihasnang Olmec, Maya, Aztec at Inca.
1. KABIHASNANG OLMEC (1500-500 B.C.E)
Ang kabihasnang Olmec ang kauna-unahang pangkat na umusbong sa

gitnangAmerica. Tinawag silang Olmec, na nangangahulugang “rubber”, dahil
sila ang unang gumamit ng dagta ng punong rubber o goma.
Pagsasaka ang pangunahing ikinabubuhay ng mga Olmec. Nagtayo sila

ng kanilang sistemang irigasyon upang masaka ang kanilang lupain. Sila rin ay
nakagawa ng kalendaryo, gumamit ng isang sistema ng pagsulat na may
pagkakatulad sa hieroglyphics ng mga Egyptian, at nakalinang ng katangi-
tanging akda ng sining. Naunawaan na rin nila ang konseptong zero sa
pagkukuwenta. Sa kasamaang palad ang kanilang sulat ay hindi pa lubusang
nauunawaan ng mga iskolar hanggang ngayon kaya mayroong limitasyon sa
pagbibigay ng impormasyon tungkol sa ibang pangyayari sa kanilang
kasaysayan. Dahil dito ang mga kaalaman sa Olmec at iba pang mga sinaunang
tao sa America ay hango mula sa iba pang labi ng kanilang panahon. Ang mga
likhang ito at maging ang paniniwalang Olmec ay may malaking impluwensiya
sa kultura ng mga sumunod na kabihasnan, tulad ng Maya at Aztec.
17
Kulturang Olmec
Larong Pok-a-tok Ang larong ito ay isang rituwal na
ukol sa paniniwala ng mga Olmec. Ito ay
kahalintulad sa larong basketbol ngunit
hindi maaaring hawakan ng manlalaro ang
bola, sa halip ay gagamitin nila ang
kanilang siko at baywang upang maipasok
ang bola na yari sa goma sa isang maliit na
ring na gawa sa bato at nakadikit sa mataas
na pader. Pinaniniwalaan ng mga
arkeologo na ang ilang mga manlalaro ay
ginagawang sakripisyo pagkatapos ng laro.
Ang larong ito ay ginagamit na rin ng mga
ibang kabihasnan sa Mesoamerica.
Lilok ng anyong ulo mula sa mga Ang mga Olmec ay kilala rin sa
bato paglililok ng mga anyong ulo mula sa mga
bato. Sa katunayan, ang pinakamalaking
ulo ay maytaas na siyam na talampakan at
may bigat na 44 libra. Maaari diumanong
ang mga lilok na ito ay hango sa anyo ng
kanilang mga pinuno. Sila rin ay nakagawa
ng mga templong hugis-piramide sa
ibabaw ng mga umbok ng lupa. Ang mga
estrukturang ito ay nagsilbing mga lugar-
sambahan ng kanilang mga diyos.
Hayop na jaguar Mahalaga sa paniniwalang Olmec ang

hayop na jaguar na pinakakinatatakutan ng
maninila (predator) sa Central America at
South America. Ito ay nagpapakita ng lakas,
katusuhan, at kakayahang manirahan
saanmang lugar. Ito rin ay agresibo at
matapang. Sinasamba ng mga Olmec ang
espiritu ng jaguar.
18
2. Kabihasnang Maya (250 C.E. – 900 C.E.)
Namayani ang Kabihasnang Maya sa Yucatan Peninsula, ang rehiyon sa

TimogMexico hanggang Guatemala. Nabuo rito ang mga pamayanang lungsod
ng Maya tulad ngUaxactun, Tikal, El Mirador, at Copan. Nakamit ng Maya ang
rurok ng kaniyang kabihasnan sa pagitan ng 300 C.E. at 700 C.E.
Nang lumaon, naitayo ng mga Maya ang mga lungsod-estado. Ang mga
lungsod-estado ay nag-uugnay sa pamamagitan ng maayos na kalsada at rutang
pantubig. Ipinapakita ng kabihasnang Maya ang kaayusan ng kanilang lugar.
Nahahati ang lipunan ng tao, magkahiwalay ang tirahan ng mga mahihirap at
mga nakaririwasa. Ang sentro ng bawat lungsod-estado ay mayroong pyramid
na ang itaas na bahagi ay may dambana para sa mga diyos. May mga templo at
palasyo sa tabi ng pyramid.
Sa larangan ng ekonomiya, pangunahing produktong pangkalakal ay ang
mais, asin, tapa, pinatuyong isda, pulot-pukyutan, kahoy at balat ng hayop. Sila
rin ay nagtatanim sa pamamagitan ng pagkakaingin. Mainam ang pananim nila
sa mais, patani, kalabasa, abokado, sili, pinya, papaya, at cacao. Dahil sa
agrikultura ang pangunahing ikinabubuhay ng mga Maya, mahalaga sa kanila
ang magsamba sa kanilang diyos na may kaugnayan sa pagtatanim at ang
tungkol sa ulan.
Nakamit ng Maya ang tugatog ng kabihasnan matapos ang 600 C.E.
Subalit sa pagtatapos ng ikawalong siglo C.E., ang ilang mga sentro ay nilisan,
ang paggamit ng kalendaryo ay itinigil, at ang mga estrukturang panrelihiyon at
estado ay bumagsak. Sa pagitan ng 850 C.E. at 950 C.E., ang karamihan sa mga
sentrong Maya ay tuluyang inabandona o iniwan. Wala pang lubusang
makapagpaliwanag sa pagbagsak ng Kabihasnang Mayan. Ayon sa ilang
dalubhasa, maaaring ang pagkasira ng kalikasan, paglaki ng populasyon, at
patuloy na digmaan ay ilan lamang sa mga dahilan ng paghina nito. Maaari rin
na sanhi ng panghihina nito ang pagbagsak sa produksiyon ng pagkain batay sa
mga nahukay na labi ng tao na nagpapakita ng kakulangan sa sapat na
nutrisyon. Ang mga labi ay natuklasang hindi gaanong kataasan samantalang
mas manipis ang mga buto nito.
19
Kasing tulad ng pyramid ang estrukturang ito. Subalit, mapapansin na
ang itaas na bahagi nito ay patag. Sa loob nito ay may altar kung saan
isinasagawa ang pag-aalay. Gawa ang pyramid mula sa malalaking bato.
Mayroon itong apat na panig na may mahabang hagdan. Ipinagawa ang templo
upang pagdausan ng mga seremonyang panrelihiyon. Ito ay parangal para kay
Kukulcan, ang tinaguriang “God of the Feathered Serpent”. Ang pyramid na ito
ay patunay ng mataas na kaalaman ng mga Mayan sa arkitektura, inhenyeriya,
at matematika. Isang maunlad na kabihasnan ang nabuo ng mga Mayan.
Makikita sa diyagram ang mga sanhi ng kanilang paglakas at pagbagsak.
Paglakas at Paghina ng Imperyong Mayan

Imperyong Mayan Paglakas Paghina
Pamahalaan at Relihiyon Tapat ang mga Palagiang nakikidigma
nasasakupansa pinuno. ang mga pinuno at
Siya ay namumuno sa kaniyang nasasakupan
pamahalaan at relihiyon. upang makahuli ng mga
Napag-isa ang mga alipin na iaalay sa
mamamayan dahil sa kanilang mga diyos.
iisang paniniwala.
Ekonomiya at May mahusay na sistema Pagkawala ng sustansiya
Kabuhayan ngpagtatanim na nglupa. Ang paglaki ng
nagdudulot ng sobrang populasyon ay nagdulot
produkto. ng suliranin sa suplay ng
pagkain.
Mga Lungsod-Estado Mayayaman at maunlad Nagdulot ng kaguluhan
angmga lungsod-estado at kahirapan ang
ng Mayan. madalas na digmaan sa
pagitan ng mga lungsod-
estado.
Gawain 1: Pagkakaiba
Panuto: Ipakita sa pamamagitan ng chart na ito ang pagkakaiba ng kabihasnang
Olmec at Maya pagdating sa kanilang lokasyon, lipunan, ekonomiya,
relihiyon at paniniwala, at ang dahilan ng pagbagsak.
Batayan Kabihasnang Olmec Kabihasnang Maya

1. Lokasyon
2. Lipunan
3. Ekonomiya
4. Relihiyon at
Paniniwala
20
3. Kabihasnang Aztec (1200 – 1521)
Kung ang mga Maya ay nagtatag ng kanilang Kabihasnan sa timog na

bahagi ng Mesoamerica, ang mga Aztec naman ay naging makapangyarihan sa
gitnang bahagi nito. Matatandaan na sa bahagi ring ito umusbong ang
sinaunang Kabihasnang Olmec. Bunga nito, ang pamumuhay at paniniwala ng
mga Aztec ay may impluwensiya ng mga Olmec. Subalit, hindi tulad ng mga
Olmec, ang mga Aztec ay nagpalawak ng kanilang teritoryo. Mula sa dating
maliliit na pamayanang agrikultural sa Valley of Mexico, pinaunlad ng mga
Aztec ang kanilang kabihasnan at nagtatag ng sariling imperyo. Kinontrol nila
ang mga karatig lupain sa gitnang bahagi ng Mesoamerica.
Ang mga Aztec ay mga nomadikong tribo na ang orihinal na pinagmulan
ay hindi tukoy. Unti-unti silang tumungo sa Lambak ng Mexico sa pagsapit ng
ika-12 siglo C.E. Ang salitang Aztec ay nangangahulugang “isang nagmula sa
Aztlan,”isang mitikong lugar sa Hilagang Mexico.
Noong 1325, itinatag nila ang pamayanan ng Tenochtitlan, isang maliit na
isla sa gitna ng lawa ng Texcoco. Ang Texcoco ay nasa sentro ng Mexico Valley.
Nang lumaon, ang lungsod ay naging mahalagang sentrong pangkalakalan.
Angkop ang Tenoctitlan sa pagtatanim na siyang pangunahing
ikinabubuhay ng mga Aztec dahil mayroon itong matabang lupa. Sa kabila nito,
hindi sapat ang lawak ng lupain upang matugunan ang pangangailangan ng
mga mamamayan. Ang hamong ito ay matagumpay na natugunan ng mga
Aztec.
Ang lupa sa paligid ng mga lawa ay mataba subalit hindi lubos na
malawak. Upang madagdagan ang lupang tinataniman, tinabunan ng lupa ng
mga Aztec ang mga sapa at lumikha ng mga chinampas, mga artipisyal na pulo
na kung tawagin ay mga floating garden.
Wala silang kasangkapang pambungkal ng lupa o hayop na pantrabaho.
Nagtatanim sila sa malambot na lupa na ang gamit lamang ay matulis na kahoy.
Dahil sila ay mga magsasaka, ang mga Aztec ay taimtim na umaasa sa
mga puwersa ng kalikasan at sinasamba ang mga ito bilang mga diyos. Ang
pinakamahalagang diyos nila ay si Huitzilopochtli, ang diyos ng araw.
Mahalaga ang sikat ng araw sa pananim ng mga magsasaka kaya sinusuyo at
hinahandugan ang naturang diyos. Mahalaga rin sina Tlaloc, ang diyos ng ulan
at si Quetzalcoatl. Naniniwala ang mga Aztec na kailangang laging malakas ang
21
mga diyos na ito upang mahadlangan ng mga ito ang masasamang diyos sa
pagsira ng daigdig. Dahil dito, ang mga Aztec ay nag-alay ng tao. Ang mga
iniaalay nila ay kadalasang bihag sa digmaan bagama’t may mga mandirigmang
Aztec na nagkukusang-loob ialay ang sarili.
Sa pagsapit ng ika-15 siglo, nagsimula ang malawakang kampanyang
militar at ekonomiko ng mga Aztec. Ang isa sa mga nagbigay-daan sa
mgapagbabagong ito ay si Tlacaelel, isang tagapayo at heneral. Itinaguyod niya
ang pagsamba kay Huitzilopochtli. Kinailangan din nilang manakop upang
maihandog nila ang mga bihag kay Huitzilopochtli.
Ang paninindak at pagsasakripisyo ng mga tao ay ilan sa mga naging
kaparaanan upang makontrol at mapasunod ang iba pang mga karatig-lugar na
ito. Ang mga nasakop na lungsod ay kinailangan ding magbigay ng tribute o
buwis. Dahil sa mga tribute at mga nagaping estado, ang Tenochtitlan ay naging
sentrong pangkabuhayan at politikal sa Mesoamerica mula sa Pacific Ocean
haggang Gulf of Mexico at mula sa hilagang Mexico hanggang sa Guatemala.
Ang mga Aztec ay mahuhusay na inhenyero at tagapagtayo ng mga
estruktura tulad ng mga kanal o aqueduct, mga dam, gayundin ng sistema ng
irigasyon, liwasan, at mga pamilihan.
Ang biglaang pagbaba ng populasyon ng mga Aztec ay dulot ng
epidemya ng bulutong, pang-aalipin, digmaan, labis na paggawa, at
pagsasamantala. Sa kabuuan, tinatayang naubos ang mula 85 hanggang 95
bahagdan ng kabuuang katutubong populasyon ng Mesoamerica sa loob
lamang ng 160 taon.
Sa pagdating ni Hernando Cortes at mga Espanyol sa Mexico noong 1519,
natigil ang pamamayani ng mga Aztec sa Mesoamerica. Si Cortes ang namuno
sa ekspedisyong Espanyol na nanakop sa Mexico. Inakala ni Montezuma II,
pinuno ng mga Aztec, na ang pagdating ng mga Espanyol ay ang sinasabing
pagbabalik ng kanilang diyos na si Quetzalcoatl dahil sa mapuputingkaanyuan
ng mga ito.Noong 1521, tuluyang bumagsak ang Tenochtitlan.
4. KABIHASNANG INCA (1200-1521)
22
Noong ika-12 siglo, isang pangkat ng mga taong naninirahan sa hilagang
kanlurang bahagi ng Lake Titicaca sa matabang lupain ng Lambak ng Cuzco. Sa
pamumuno ni Manco Capac, bumuo sila ng maliliit na lungsod-estado. Ang
salitang Inca ay nagangahulugang “imperyo.” Hango ito sa pangalan ng
pamilyang namuno sa isang pangkat ng tao na nanirahan sa Andes. Unti-unting
pinalawig ng mga Inca ang kanilang teritoryo hanggang sa masakop nito ang
3,220 kilometro kuwadrado sa kahabaan ng baybayin ng Pacific. Saklaw ng
imperyong ito ang kasalukuyang lupain ng Peru, Ecuador, Bolivia, at Argentina.
Noong 1438, pinatatag ni Cusi Inca Yupagqui o Pachakuti ang lipunang
Inca sa pamamagitan ng pagkakaroon ng isang sentralisadong estado. Sa ilalim
ni Topa Yupanqui (1471-1493), pinalawig niya ang imperyo hanggang hilagang
Argentina, bahagi ng Bolivia, at Chile. Napasailalim din sa kaniyang
kapangyarihan ang estado ng Chimor o Chimu na pinakamatinding katunggali
ng mga Inca sa baybayin ng Peru. Sa ilalim naman ni Huayna Capac, nasakop
ng imperyo ang Ecuador.
Batayan Aztec Inca Patunay

Pinagmulan Parehas ang dalawang
-namula sa maliit na imperyo mula sa
pamayanang agrikultural matagumpay na pagtatanim
Paniniwala Huitzilopochtli- diyos ng
-pagsamba sa araw bilang mga Aztec Inti-diyos ng
diyos araw ng mga Incan
Inhinyera Pyramid of the Sun- ginawa
-mahusay sa paggawa ng ng mga Aztec Mahaba at
kalsada, templo, at iba batong kalsada- ginawa ng
pang gusali mga Incan
Sa pagdating ni Francisco Pizarro, ang Espanyol na mananakop ng Inca

noong 1532, ang lupain ng Imperyong Inca ay sumasaklaw mula sa hilaga sa
kasalukuyang Colombia hanggang sa katimugan sa bahagi ng Chile at
Argentina. Subalit dahil sa mga tunggalian tungkol sa pamumuno at kawalang
kapanatagan sa mga nasakop na bagong teritoryo, unti- unting humina ang
imperyo. Dagdag pa rito ang tila napakalaking saklaw ng Imperyong Inca na
naging malayo mula sa sentrong pangangasiwa sa Cuzco. Nariyan din ang
malaking pagkakaiba ng mga pangkat ng tao sa ilalim ng kanilang
kapangyarihan.
Samakatuwid, ang imperyo ay nasa kaguluhang politikal na pinalubha pa
ng epidemya ng bulutong na dala ng mga sinaunang dumating na conquistador
o mananakop na Espanyol. Sa katunayan, si Huayna Capac, isa sa mga pinuno
ng Inca, ay namatay sa isang epidemya noong 1525. Ang pagpanaw na ito ay
nagdulot ng tunggalian sa kaniyang mga anak na sina Atahuallpa at Huascar.
Sa huli, nanaig si Atahuallpa. Nakilala niya si Pizarro habang naglalakbay ito
patungong Cuzco. Nang lumaon, binihag ni Pizarro ang Atahuallpa at
pinatubos ng pagkarami-raming ginto. Noong 1533, pinapatay si Atahuallpa at
23
makalipas ang isang taon, sinakop ng mga Espanyol ang Cuzco gamit lamang
ang maliit na hukbo.
Sa kabila ng katapangan ng mga Inca, hindi nila nagawang manaig sa
bagong teknolohiyang dala ng mga dayuhan, tulad ng mga baril at kanyon. Ang
ilan sa mga Inca ay nagtungo sa kabundukan ng Vilcabamba at nanatili rito
nang halos 30 taon. Hindi nagtagal, ang huling pinuno ng mga Inca na si Tupac
Amaru ay pinugutan ng ulo noong 1572. Dito tuluyang nagwakas ang
pinakadakilang imperyo sa Andes.
Gawain 2: Diagram ng Kabihasnan

Panuto: Punan ang bawat Diagram
Kabihasnang Aztec Kabihasnang Inca

A. Pinagmulan B. Pinagmulan
1. 1.
2. 2.
C. Paniniwala D. Paniniwala
1. 1.
2. 2.
E. Nagawa F. Nagawa
1. 1.
2. 2.
Gawain 3: Sanaysay
Panuto: Sumulat ng sanaysany tungkol sa kahalagahan ng mga kontrobution ng
mga Kabihasnang Klasikal sa Mesoamerica. Isulat ang iyong sanaysay
sa likod ng pahinang ito.
Gamiting gabay ang mga sumusunod:

1. Paano pinalawak ng mga Kabihasnang Klasikal sa Mesoamerica ang
kanilang kapangyarihan?
2. Ang kanilang mga pinuno ay may pagkakatulad ba sa mga pinuno ng
ating bansa?
3. Kung ikaw ay maging isang punong barangay sa inyong lugar, paano
mo mapangangasiwaan ang mga tao para labanan ang banta ng pandemic
na Corona Virus?
Binabati kita! Natapos mong aralin at isagawa ang mga gawain sa araling ito.
Natapos mo ng maipakita ang iyong kaalaman at pag-unawa sa pag-unlad at pagubog
ng pagkakakilanlan ng mga bansa sa daigdig. Nawa ay maisabuhay ang lahat ng iyong
inaral sa paghubog sa iyo bilang kabataang Pilipino.
24
Mga Pinagkuhan ng aralin at ilang mga gawain:
 https://drive.google.com/drive/folders/1DEGUSdO6kgYC-fL3-
fn3nAYjZs_Zjul3
25
Aralin 1.2: Mga Kaharian at Imperyo sa Africa
1. Heograpiya ng Africa
Mahalaga ang papel ng heorapiya kung bakit ang Africa ang huling
pinasok at hulingnahati-hati ng mga Kanluraning bansa. Tinawag ito ng mga
Kanluranin na dark continent dahil hindi nila ito nagalugad kaagad. Nanatiling
limitado ang kaalaman ng mga bansang Kanluranin tungkol sa kontinenteng ito
hanggang noong ika-19 na siglo.
Ang pinakamainit at pinakamaulang bahagi ng Africa ay yaong malapit sa
equator.Matatagpuan dito ang rainforest o isang uri ng kagubatan kung saan
sagana ang ulan at ang mga puno ay malalaki, matataas, at may mayayabong na
dahon. Sa hangganan ng rainforest ay ang savanna, isang bukas at malawak na
grassland o damuhan na may mga puno. Sagrassland sa hilaga ng equator
matatagpuan ang rehiyon ng Sudan. Sa bandang hilaga naman ng rehiyon ng
Sudan makikita ang Sahara, ang pinakamalaki at pinakamalawak na disyerto sa
daigdig. Ang Sahara na malaki pa sa Europe ay hindi natitirhan maliban sa mga
oasis nito. Ang oasis ay lugar sa disyerto kung saan may matabang lupa at tubig
na kayang bumuhay ng halaman at hayop. Tanging sa oasis lamang may mga
maliliit na pamayanan sa Sahara. Hiwa-hiwalay at kalat-kalat ang mga kultura
at kabihasnang sumibol at namayani sa malawak na kontinente ng Africa.
Isa sa mga umunlad na kultura ng Africa ay ang rehiyon na malapit sa
Sahara. Nakatulong sa kanilang pamumuhay ang pakikipagkalakalan. Tinawag
itong kalakalang Trans-Sahara. Bunga nito, nakarating sa Europe at iba pang
bahagi ng Asya ang mga produktong African.
Ang Kalakalang Trans-Sahara
26
Noong 3000 B.C.E., isang masaganang kalakalan ang umunlad sa pagitan
ng Hilagang Africa at Kanlurang Sudan, ang rehiyon sa timog ng Sahara.
Tinawag na Trans- Sahara ang kalakalang naganap dito. Ang kalakalang Trans-
Sahara ay tumagal hanggang ika-16 na siglo. Tinawag itong kalakalang Trans-
Sahara dahil tinawid ng mga nomadikong mangangalakal ang Sahara sa
pamamagitan ng caravan, dala-dala ang iba’t ibang uri ngnlakal. Kamelyo ang
kadalasang gamit sa mga caravan. Ang caravan ay pangkat ng mga taong
magkakasamang naglalakbay.
Ang mga mangangalakal mula sa Carthage ay pumupunta sa Sahara
upang mamili ng mga hayop tulad ng unggoy, leon, elepante, at mga
mamahaling hiyas. Sinasabi na ang mga elepante na ginamit ni Hannibal sa
Digmaang Punic laban sa Rome ay nanggaling sa Kanlurang Africa. Iba’t ibang
grupo ng mga tao ang nagtayo ng mga pamayanan sa mga lugar na dinaraanan
ng kalakalan.
Ang Pagpasok ng Islam sa Kanlurang Africa

Nang makapagtatag ng mga pamayanang Muslim sa Morocco, ang Islam
ay unti- unting nakilala at kalaunan ay namayani sa mga kultura at kabihasnang
nananahan sa Kanlurang Africa. Ang Islam ay pinalaganap ng mga Berber, mga
mangangalakal sa Hilagang Africa. Pumupunta sila sa Kanlurang Africa upang
bumili ng ginto kapalit ng mga aklat, tanso, espada, seda, kaldero, at iba pa.
Mga Kabihasnan sa Africa

Matatandaan na ang Egypt ang isa sa mga pinakaunang lunduyan ng
kabihasnan sa daigdig. Maliban sa Egypt, ang Axum ang kasalukuyang Ethiopia
sa Silangang Africa ay napatanyag din dahil sa naging sentro ito ng kalakalan.
Binibisita ito ng mga mangangalakal mula sa Persia at Arabia. Umusbong din
ang mga estado sa rehiyon ng Sudan kung saan ang kanilang yaman ay dulot ng
kanilang kapangyarihan sa kalakalang tumatawid sa Sahara. Kapwa nasa
Silangang Africa ang dalawang kabihasnang ito. Ang Kanlurang Africa ay
naging tahanan din ng mga unang kabihasnan. Dito umusbong ang mga
imperyo ng Ghana, Mali, at Songhai.
Namayani ang Kaharian ng Axum sa

350 C.E.
Silang Africa
700 dantaon Naging makapangyarihan ang Imperyo ng

Ghana sa Kanlurang Africa
Naitatag ang Imperyong Mali nang matalo

1240
ang Imperyong Ghana
1335 Nagsimulang mamuno ang dinastiyang
Sunni na siyang nagpalawak sa teritoryo
ng Imperyong Songhai
27
Gawain 1: Pagsagot sa Tsart
Panuto: Punan ng maikling paglalarawan tungkol sa kontinente ng Africa ayon
sa hinihingi ng tsart.
Ang Kontinente ng Africa
Heograpiya ng Kalakalang Pagpasok ng Kabihasnan sa
Africa Trans-Sahara Islam Africa
28
2. Imperyong Ghana
Ang Ghana ang unang estadong naitatag sa Kanlurang Africa. Sumibol
ang isang malakas na estado sa rehiyong ito dulot ng lokasyon nito sa timog na
dulo ng kalakalang Trans-Sahara. Nagkaroon sa Ghana ng malaking pamilihan
ng iba’t ibang produkto tulad ng ivory, ostrich, feather, ebony, at ginto. Ang
mga ito ay ipinagpalit ng mga katutubo sa asin, tanso, figs, dates, sandatang
yari sa bakal, katad, at iba pang produktong wala sila.
Malayang nakapagtatanim ang mga tao dulot ng matabang lupa sa
malawak na kapatagan ng rehiyon. Ang pagkakaroon ng sapat na pagkain ay
isang dahilan kung bakit lumaki ang populasyon dito. Sagana rin ang tubig
upang punan ang pangangailangan sa mga
kabahayan at sa irigasyon.
Mahalagang Salik sa
Paglakas ng Ghana
Naging maunlad dahil

naging sentro ng
kalakalan sa Kanlurang
Asya
Bumili ng mga
kagamitang pandigma na
yari sa bakal at mga
kabayo
Ginamit ang mga Ang mga kabayo ay

sandatang gawa sa bakal nagbibigay ng ligtas at
upang makapagtatag ng mabilis na paraan ng
kapangyarihan sa mga transportasyon para sa
pangkat na mahina ang mga mandirgma nito.
mga sandata
29
Ghana
Ipinag-utos ni haring Al- Bakri na ibigay sa kaniya ang mga butil ng ginto
at tanging mgagold dust ang pinayagang ipagbili sa kalakalan. Sa ganitong
paraan, napanatili ang mataasna halaga ng ginto.
3. Ang Imperyong Mali

Ang Mali ang tagapagmana ng Ghana. Nagsimula ang Mali sa estado ng
Kangaba, isa sa mahalagang outpost ng Imperyong Ghana. Ang pag-akyat ng
Mali sa kapangyarihan ay sinimulan ni Sundiata Keita. Noong 1240, sinalakay
niya at winakasan ang kapangyarihan ng Imperyong Ghana. Sa pamamagitan
ng patuloy na pananalakay, ang Imperyong Mali ay lumawak pakanluran
patungong lambak ng Senegal River at Gambia River, pasilangan patungong
Timbuktu, at pahilaga patungong Sahara Desert. Hawak nito ang mga ruta ng
kalakalan. Noong mamatay si Sundiata noong 1255, ang Imperyong Mali ang
pinakamalaki at pinakamapangyarihan sa buong Kanlurang Sudan.
Katulad ng Ghana, ang Imperyong Mali ay yumaman sa pamamagitan ng
kalakalan. Nang mamuno si Mansa Musa noong 1312, higit pa niyang
pinalawak ang teritoryo ng imperyo. Sas pagsapit ng 1325, ang malalaking
lungsod pangkalakalan tulad ng Walata, Djenne, Timbuktu, at Gao ay naging
bahagi ng Imperyong Mali.
Maliban sa pagpapalawak ng imperyo, naging bantog din si Mansa Musa
sa pagpapahalagang ibinigay niya sa karunungan. Nagpatayo siya ng mga
mosque o pook- dasalan ng mga Muslim sa mga lungsod ng imperyo. Hinikayat
niya ang mga iskolar na pumunta sa Mali. Sa panahon ng kaniyang paghahari,
ang Gao, Timbuktu, at Djenne ay naging sentro ng karunungan at
pananampalataya.
30
Mali
Nagsilbing sentro ng kalakalan ang Timbuktu. Bukod dito, lumaganap rin
ang relihiyongIslam at tumaas ang antas ng kaalaman dulot ng impluwensiya
ng mga iskolar na Muslim.Ang Sankore Mosque ay ipinagawa ni Mansa Musa
noong 1325.
4. Imperyong Songhai
Simula pa noong ikawalong siglo, ang Songhai ay nakikipagkalakalan na
sa mga Berber na taon-taon ay dumarating sa mga ruta ng kalakalan sa Niger
River. Maliban sa kalakalan, dala rin ng mga Berber ang pananampalatayang
Islam. Sa pagsapit ng 1010, tinanggap ni Dia Kossoi, hari ng mga Songhai, ang
Islam. Bagama’t hinikayat niya ang mga Songhai na tanggapin ang Islam, hindi
niya pinilit ang mga ito.
Sa pamamagitan ng Gao at ng Timbuktu, nakipagkalakalan ang Songhai
sa Algeria. Dahil dito, nakapagtatag ng ugnayan ang Songhai sa iba pang bahagi
ng Imperyong Islam.
Noong 1325, ang Songhai ay sinalakay at binihag ng Imperyong Mali.
Subalit hindi ito nagtagal sa pagiging bihag ng Mali. Noong 1335, lumitaw ang
bagong dinastiya, ang Sunni, na matagumpay na binawi ang kalayaan ng
Songhai mula sa Mali. Mula 1461 hanggang 1492, sa ilalim ni Haring Sunni Ali,
ang Songhai ay naging isang malaking imperyo. Sa panahon ng kaniyang
paghahari, pinawalak niya ang Imperyong Songhai mula sa mga hangganan ng
kasalukuyang Nigeria hanggang sa Djenne. Hindi niya tinanggap ang Islam
sapagkat naniniwala siyang sapat na ang kaniyang kapangyarihan at ang
suporta sa kaniya ng mga katutubong mangingisda at magsasaka. Gayunpaman,
iginalang at pinahalagahan pa rin niya ang mga mangangalakal at iskolar na
Muslim na nananahan sa loob ng kaniyang imperyo. Sa katunayan, hinirang
niya ang ilan sa mga Muslim bilang mga kawani sa pamahalaan.
31
Ghana, Mali at Songhai
Ang mga imperyong ito ay naging makapangyarihan dahil sa kalakalan.
Pangunahing produkto nila ang ginto. Nagsilbi silang tagapamagitan ng mga
African na mayaman sa ginto at ng mga African na mayaman sa asin. Sa
panahong ito,ginagamit ng mga African ang ginto upang ipambili ng asin.
Ginagamit ng mga African ang asin upang mapreserba ang kanilang mga
pagkain.
Gawain 2: Triple Diagram

Panuto: Isa-isahin ang pagkakatulad at pagkakaiba ang Imperyong Ghana, Mali
at Songhai. Isulat ang iyong sagot sa Venn Diagram.
32
Gawain 3: Alternating Flow Chart
Panuto: Gamit ang Alternating Flow Chart, isulat ang ilan sa mga pagbabago ng
kontinenteng Africa mula sa sinauna nitong pamumuhay hanggang sa
kasalukuyan.

fn3nAYjZs_Zjul3
 Kasaysayan ng Daigdig (JO-ES
33
Aralin 2.3: Mga Kabihasnan sa Pulo ng Pacific
Magkaugnay ang sinaunang kasaysayan at kultura ng mga pulo ng Pacific

at Timog- Silangang Asya. Ito ay dahil ang nandayuhan at nanahan sa dalawang
rehiyong ito ay mga Austonesian. Ang Austronesian ay tumutukoy sa mga
taong nagsasalita ng mga wikang nabibilang sa Austronesian o Malayo-
Polynesian. Ito ang pinakamalaking pamilya ng wika sa daigdig.
Ayon sa teorya ng iskolar na si Peter Bellwood, nagmula sa timog China
ang mga Austronesian. Sa hangaring makahanap ng mga bagong teritoryo na
masasaka, umalis sila ng China at nandayuhan simula noong 4000 B.C.E.
Tumungo sila sa mga lugar na kilala ngayon bilang Taiwan, Pilipinas, Malaysia,
Brunei, at Indonesia. Noong 2000 B.C.E., may mga Austronesian na tumungo
pakanluran hanggang makarating sa Madagascar sa Africa. Samantala, may
mga tumungo pasilangan at tinawid ang Pacific Ocean at nanahan sa mga pulo
ng Pacific.
Unang narating ng mga Austronesian ang New Guinea, Australia, at
Tasmania. Noong 1,000 B.C.E., nanahan ang mga Austronesian sa Vanuatu, Fiji,
at Tahiti.
Narating din nila ang Tonga, Samoa, at Marquesas. Tinatayang nasa mga
pulo ng Hawaii sila noong 100 B.C.E. Pinakamalayo nilang naabot ang Easter
Island, isang pulo sa Pacific na bahagi na ng South America.
Sa pag-aaral ng kabihasnan ng mga pulo sa Pacific, mahalagang
tunghayan ang lipunan ng mga tao rito bago dumating ang mga Kanluranin.
Ang lipunan at kulturang ito ay Austronesian.
Ang mga pulo sa Pacific o Pacific Islandsay nahahati sa tatlong malalaking
pangkat –ang Polynesia, Micronesia, at Melanesia. Ang mga katawagang ito ay
iginawad ng mga Kanluranin matapos nilang makita ang kaayusan ng mga pulo
at ang anyo ng mga katutubo nito.
34
1. Polynesia
Ang Polynesia ay matatagpuan sa gitna at timog na bahagi ng Pacific

Ocean na nasa silangan ng Melanasia at Micronesia. Ang Polynesia ay higit na
malaki kaysa pinagsamang lupain ng Melanasia at Micronesia.
Ang Polynesia ay binubuo ng New Zealand, Easter Island, Hawaii, Tuvalu,
Wallis at Futuna, Tonga, Tokelau, Samoa, American Samoa, Niue, Cook Islands,
French Polynesia, Austral Islands, Society Islands, Tuamotu, Marquesas, at
Pitcairn.
Batay sa dami ng pinagkukunan ng pagkain ang laki ng pamayanan sa
Polynesia.
Umabot hanggang 30 pamilya ang bawat pamayanan dito. Ang sentro ng
pamayanan ay ang tohua na kadalasang nasa gilid ng mga bundok. Ito ay
tanghalan ng mga ritwal at pagpupulong. Nakapaligid sa tohua ang tirahan ng
mga pari at mga banal na estruktura.
Ang pangunahing kabuhayan ng mga Polynesian ay pagsasaka at
pangingisda.Ang karaniwang tanim nila ay taro o gabi, yam o ube, breadfruit,
saging, tubo, at niyog.Sa pangingisda naman nakakakuha ng tuna, hipon,
octopus, at iba pa. Nanghuhuli rin sila ng pating.
Sa larangan ng pananampalataya, naniniwala sila sa banal na
kapangyarihan o mana. Ang katagang mana ay nangangahulugang “bisa” o
“lakas.”Sa mga sinaunang Polynesian, ang mana ay maaaring nasa gusali, bato,
bangka, at iba pang bagay.
May mga batas na sinusunod upang hindi mawala o mabawasan ang
mana. Halimbawa, bawal pumasok sa isang banal na lugar ang
pangkaraniwang tao. Ang sinaunang kababaihan sa Marquesas ay hindi
maaaring sumakay sa bangka sapagkat malalapastangan niya ang bangka na
may angking mana. Gayundin, ang mga lalaking naghahanda sa
pakikipaglaban o para sa isang mapanganib na gawain ay dapat nakabukod.
Bawal silang makihalubilo sa babae at pili lang ang dapat nilang kainin upang
hindi mawala ang kanilangmana. Ang tawag sa mga pagbabawal o
35
prohibisyong ito ay tapu. Kamatayan ang pinakamabigat na parusang igagawad
sa matinding paglabag sa tapu.
2. Micronesia
Ang maliit na pulo at atoll ng Micronesia ay matatagpuan sa hilaga ng

Melanesia at sasilangan ng Asya. Ang Micronesia ay binubuo ng Caroline
Islands, Marianas Islands, MarshallIslands, Gilbert Islands (ngayon ay Kiribati),
at Nauru.
Ang mga sinaunang pamayanan dito ay matatagpuan malapit sa mga
lawa o dagat- dagatan. Ito ay upang madali para sa mga tao ang lumabas at
maglayag sa karagatan. Itinatag nila ang kanilang mga pamayanan sa bahaging
hindi gaanong tinatamaan ng bagyo o malalakas na ihip ng hangin.
Pagsasaka ang pangunahing kabuhayan ng mga Micronesian.Nagtatanim
sila ng taro, breadfruit, niyog, at pandan. Sagana ang mga ito sa asukal at starch
na maaaring gawing harina. Pangingisda ang isa pang ikinabubuhay ng mga
Micronesian. May kaalaman din sa paggawa ng simpleng palayok ang mga
lipunan ng Marianas, Palau, at Yap.
Malimit din ang kalakalan ng magkakaratig-pulo. Sa Palau at Yap, bato at
shell ang ginagamit bilang paraan ng palitan. Gumagamit din ang Palau ng
batong ginawang pera (stone money). Sa iba pang mga pulo, nagpapalitan ng
kalakal ang matataas (high-lying islands) at mabababang pulo (low-lying coral
atolls). Ipinagpapalit ng mga high-lying island ang turmericna ginagamit bilang
gamot at pampaganda. Samantala, ang mga low-lying coral atoll ay
nakipagpalitan ng mga shellbead, banig na yari sa dahon ng pandan, at
magaspang na tela na galing sa saging at gumamela. Bilang tela, ginagawa itong
palda ng kababaihan at bahag ng kalalakihan.
36
Animismo rin ang sinaunang relihiyon ng mga Micronesian. Ang mga
rituwal para sa mga makapangyarihang diyos ay kinapapalooban ng pag-aalay
ng unang ani.
3. Melanesia
Ang Melanesia ay matatagpuan sa hilaga at silangang baybay-dagat ng

Australia. Ito ay kasalukuyang binubuo ng New Guinea, Bismarck Archipelago,
Papua New Guinea, Solomon Islands, Vanuatu (dating New Hebrides), New
Caledonia, at Fiji Islands.
Ang mga sinaunang pamayanan dito ay maaaring nasa baybaying-dagat o
sa dakong loob pa. Pinamumunuan ito ng mga mandirigma. Tagumpay sa
digmaan ang pangkaraniwang batayan ng pagpili sa pinuno. Sa maraming
grupong Papuan, ang kultura ay hinubog ng mga alituntunin ng mga
mandirigma tulad ng katapangan, karahasan, paghihiganti, at karangalan.
Taro at yam ang pangunahing sinasaka sa Melanesia. Nagtatanim din dito
ng pandan at sago palm na pinagkukunan ng sago. Pangingisda, pag-aalaga ng
baboy, at pangangaso ng mga marsupial at ibon ang iba pang kabuhayan dito.
May kalakalan din sa pagitan ng mga pulo. Karaniwang produktong
kinakalakal ng mga Melanesian ay mga palayok, kahoy, yam, baboy, asin, apog,
gayundin ang mga gawa nilang bangka.
Naniniwala rin sa animism ang mga sinaunang Melanesian. Ipinababatid
ng diyos ng kalikasan ang mga kaganapan tulad ng tagumpay sa labanan,
sakuna, kamatayan, o pag- unlad ng kabuhayan. Laganap din sa Solomon
Islands at Vanuatu ang paniniwala sa mana.
May sariling katangian at kakayahan ang mga isla sa Pacific. Nakabatay
ang kanilang pamumuhay sa pakikipagkalakalan sa iba-ibang isla at kontinente.
Bagama’t hindi ito kasing-unlad, kasing-tanyag at kasing-yaman ng mga
kabihasnan at imperyo sa America at Africa, nakaimpluwensiya rin ito sa mga
mamamayang naninirahan sa mga isla sa Pacific at sa mga karatig bansa nito sa
Timog-Silangang Asya sa kasalukuyan.
37
Tandaan Mo!
Ayon sa teorya ni Peter Bellwood, nagmula sa China ang mga
Austronesian. Nilisan nila ang China dahil sa paghahanap ng bagong teritoryo
na masasaka hanggang sa marating nila ang mga pulo sa Pacific. Ang mga pulo
sa Pacific ay nahahati sa tatlong pangkat, Polynesia o maraming isla, Micronesia
o maliliit na mga isla, at Melanesia o maiitim ang mga tao dito. Pangunahing
ikinabubuhay ng mga Polynesian ay pagsasaka at pangingisda. Naniniwala ang
mga Polynesian sa mana na nangangahulugang “bisa” o “lakas”. Mayroon
silang mga batas na sinusunod para hindi mawala ang kanilang mana, tulad
nalang ng bawal pumasok sa banal na lugar ang karaniwang tao. Ang unang
pamayanan naman ng mga Micronesian ay nagsimula malapit sa lawa upang
mas madali ang paglayag sa karagatan. Pagsasaka ang pangunahing
ikinabubuhay ng mga Micronesian. Ang mga Melanesian naman ay mayroong
pananim na taro at yam. Animism ang relihiyon ng mga Melanesian.
Gawain 1: Pagsagot sa Tsart

Panuto: Punan ng kinakailangang impormasyon ang talahanayan.
Isla Kahulugan ng Kabuhayan Relihiyon

Pangalan
Polynesia
Micronesia
Melanesia
Gawain 2: Noon at Ngayon

Panuto: Gamit ang tsart, isulat ang pagkakaiba batay sa pamumuhay,
paniniwala o kaugalian ng mga kabihasnan sa Pulo ng Pacific at
sa kasalukuyang panahon.
Noon Ngayon
Sa Kasalukuyan, paano mo
ipinakikita ang iyong
pananampalataya?
38
Sa larangan ng pananamapalataya ng mga
Polynesian, naniniwala sila sa banal na
kapangyarihan o mana.
Sa kasalukuyan, ano ang sistema

ng kalakalan sa ating bansa
ngayon?
Sa Palau at Yap, bato at shell ang ginagamit

bilang paraan ng palitan. Gumagamit din
ang Palau ng batong ginawang pera (stone
money)
Sa kasalukuyan, paano pinipili

ng mga Pilipino ang magiging
pinuo ng bansa?
Pinamumunuan ang mga Melanesian ang

mga mandirigma, Tagumpay sa digmaan
ang pangkaraniwang batayan ng pagpili sa
pinuno.
Gawain 3: Paglalapat ng Kaalaman

Panuto: Isa sa mga kilalang katangian ng kulturang sumibol sa rehiyon Ocenia
ay ang kanilang bukod-tanging sining ng pagta-tattoo na hanggang sa
kasalukuyan ay papular pa rin. Kaugnay nito, gumawa ng isang doodle-art na
may anyo ng temang tattoo ng rehiyong ito. Gawing inspirasyon ang mga
impormasyon na inilahad sa teksto. Magsaliksik din kung kinakailanga. Igawa
ang gawaing ito sa isang malinis na papel.
39
fn3nAYjZs_Zjul3
40
Aralin 3: Pag-usbong ng Europa sa
Gitnang Panahon
Matapos talakayin ang mga Kabihasnang Klasikal na nabuo sa daigdig, bibigyan
naman ng tuon sa bahaging ito ng Modyul ang kalagayan ng mundo sa Panahon ng
Transisyon. Pagtutuunan sa araling ito ang mga kaganapan sa kasaysayan na
nakasentro sa Europe- mga pangyayari na nagbigay-daan sa pag-usbong ng Europe sa
Panahong Medieval. Ano nga ba ang epekto ng mga pangyayaring ito sa
pagpapalaganap ng pandaigdigang kaalaman?
Sa bahaging ito ay inaasahan na masusuri mo ang mga pangyayaring nagbigay-
daan sa Pag-usbong ng Europa sa Gitnang Panahon. Sagutin ang mga gawain upang
lalo pang mapagyaman ang iyong kaalaman tungkol sa paksa. Handa ka na ba?
Ngunit, kinakailangan mo munang isagawa ang paunang gawain upang
maibigay mo ang iyong inisyal na ideya hinggil dito.

Panuto: Suriin ng mabuti ang larawan. Pagkatapos, sagutin ang sumusunod na
katanungan. Isulat ang sagot sa likod ng pahinang ito.
Tanong:
1. Ano-ano ang mga nakita mo sa larawan? Ipaliwanag kung ano ang iyong
pagkakaunawa dito.
2. Sa iyong palagay, maari nang tumakbong opisyal ng pamahalaan ang mga
pinuno ng isang relihiyong samahan? Bakit? O bakit hindi
41
Mga Pangyayaring Nagbigaydaan Sa Pag-usbong ng Europe sa Panahong
Medieval
Sa araling ito ay malalaman mo ang dahilan at bunga ng paglakas ng
Simbahang Katoliko bilang institusyon noong Panahong Medieval. Mayroon
itong apat na mga pangyayari na nagbigay-daan sa pag-usbong ng Europe sa
Panahong Medieval: Ang Paglakas ng Simbahang Katoliko Bilang Isang
Institusyon sa Gitnang Panahon, Ang Holy Roman Empire, Ang Paglunsad ng
mga Krusada, at ang Buhay sa Europe noong Gitnang Panahon. Pero bago mo
mapag-aralan ang mga ito ay sasagutan mo muna ang paunang gawain.
Ang Paglakas ng Simbahang Katoliko Bilang Isang Institusyon sa Gitnang

Panahon
Mayroong apat na pangunahing salik na nagbigay-daan sa paglakas ng
kapangyarihan sa Rome.
a. Pagbagsak ng Imperyong Roman . Marami ang dahilan ng paglakas ng
kapangyarihan ng Simbahang Katoliko at ng Kapapahan. Isa na rito ang
pagbagsak ng Imperyong Roman noong 476 CE, na naghari sa kanluran at
silangang Europe sa gitnang silangan at hilagang Africa sa loob ng halos 600
taon at bumagsak lamang sa kamay ng mga barbaro.
b. Matatag at Mabisang Organisasyon ng Simbahan. Nang lumaganap ang
Kristiyanismo mula sa lungsod patungo sa mga lalawigan, sumanngguni sa
mga Obispo ang mga pari sa kanilang pamumuno.
c. Uri ng Pamumuno sa Simbahan. Maraming mga naging pinuno ng simbahan
ang nakatulong sa pagpapalakas ng pundasyon ng simbahang Katoliko Roman
at Kapapahan. Ilan lamang sa mga mahahalagang tao ng simbahan ang
sumusunod.
Pinuno/Papa Paraan ng Pamumuno

1. Constantine the Great  Pinagbuklod-buklod niya
ang lahat ng mga
Kristiyano sa buong
imperyo ng Rome at ang
Konsehong Nicea na
kaniyang tinawag.
42
2. Papa Leo the Great (440-461)  Binigyang-diin niya ang
Petrine Doctrine, ang
doktrinang nagsasabing
ang Obispo ng Rome,
bilang tagapagmana ni San
Pedro, ang tunay na pinuno
ng Kristiyanismo.
3. Papa Gregory I  Iniukol niya ang kaniyang

buong kakayahan at
pagsisikap sa paglilingkod
bilang pinuno ng lungsod
at patnubay ng Simbahan
sa buong kanlurang
Europe.
4. Papa Gregory VII  Sa kaniyang pamumuno

naganap ang labanan ng
kapangyarihang sekular at
eklesyastikal ukol sa power
of investiture o sa
karapatang magkaloob ng
tungkulin sa mga tauhan
ng Simbahan noong
kapanahunan ni Haring
Henry IV ng Germany.
43
d. Pamumuno ng mga Monghe. Namumuhay ang mga monghe sa ilalim ng
mahigpit na mga alituntunin ng monasteryo. Dahil dito malaki ang kanilang
impluwensiya ng pamumuhay ng tao noong Panahong Medieval. Nagsikap sila
sa paglinang at pagtanim sa mga lupain na nakapaligid sa kanilang monasteryo.
Ang Monghe ay isang pangkat na tumatalikod sa makamundong pamumuhay
at naninirahan sa mga monasteryo upang mamuhay sa panalangin at sariling
disiplina.
Tandaan Mo!
Mayroong apat na pangyayaring nagbigay-daan sa pag-usbong ng Europe sa
Panahong Medieval, ito ay ang paglakas ng Simbahang Katoliko bilang isang
institusyon sa Gitnang Panahon, ang Holy Roman Empire, ang paglunsad ng
mga Krusada, at ang buhay sa Europe noong Gitnang Panahon. Sa paglakas ng
Simbahang Katoliko bilang isang institusyon, mayroon itong apat na salik na
nakatulong sa paglawak ng kapangyarihan ng Kapapahan. Una, pagbagsak ng
Imperyong Roman. Pangalawa, matatag at mabisang organisasyon ng Simbahan.
Pangatlo, uri ng pamumuno sa Simbahan. Panghuli, ang pamumuno ng mga
Monghe.
Tanong:
1. Ano ang kahalagahan ng pagkakaroon ng mahusay na pinuno sa pagtatag ng
isang organisasyon? Ipaliwanag.
2. Batay sa teksto, ano ang pangunahing papel na ginagampanan ng Simbahan
noong Gitnang Panahon? Patunayan.
Holy Roman Empire

Isa sa mga mayor ng palasyo si Charles Martel, ang nagsikap na pag-
isahin ang France. Tinalo niya ang mga mananalakay na Muslim. Mula noon,
hindi na nagtangkang sakupin ang Kanlurang Europe.
Si Pepin the Short ang unang hinirang na hari ng France. Noong 768,
humalili kay Pepin ang anak na si Charlemagne o Charles the Great, isa sa
pinakamahusay na hari sa Medieval Period. Sa gulang na 40, kinuha niya si
Alcuin, pinakamahusay na iskolar ng panahon upang magpaturo ng iba’t ibang
wika. Inanyayahan din niya ang iba’t ibang iskolar sa Europe upang turuan at
sanayin ang mga pari at opisyal ng pamahalaan. Sinakop niya ang Lombard,
Muslim, Bavarian at Saxon at ginawang mga Kristiyano.
Noong kapaskuhan ng taong 800, kinoronahan siyang emperador ng
Banal na Imperyong Romano (Holy Roman Empire). Marami ang nagsabi na
ang imperyo ang bumuhay na muli sa imperyong Romano. Sa panahon ng
imperyo, ang mga iskolar ang naging tagapangalaga ng kulturang Graeco-
Romano. Ang pagsasama-sama ng elementong Kristiyano, German, at Roman
ang namayani sa kabihasnang Medieval.
Nang namatay si Charlemagne noong 814, humalili si Louis the Religious.
Hindi nagtagumpay ang pagsisikap nitong mapanatili ang imperyo dahil sa
paglaban ng mga maharlika. Nang mamatay siya, hinati ng kaniyang tatlong
44
anak ang imperyo sa pamamagitan ng Kasunduan ng Verdun noong 841.
Napunta kay Charles the Bald ang France; kay Louis the German ang Germany;
atang Italy kay Lothair.Sa pagkakawatak-watak ng imperyo, nawalan ng
kapangyarihan ang mga haring Carolingian sa mga maharlika at nagsimula na
naman ang paglusob ng mga Viking, Magyar at Muslim. Namayani sa Europe
ang mga maharlika at humina ang mga hari. Nagsimula ang isang
sistematikong sosyo-ekonomiko, politiko at militari- ang piyudalismo.
Ang Paglunsad ng Krusada

Sa panahong Medieval, unti-unting namayagpag ang Simbahang Katoliko.
Nagsimulang maging Kristiyano ang mga tao sa Europa, subalit ng bumagsak
ang Holy Roman Empire, nawalan ng malakas na pinuno ang imperyo. Sa
kabilang dako ay nagpapalawak din ng imperyo ang Muslim. Nakuha ng
mgaMuslim ang Jerusalem. Bunsod dito, nanawagan ang Papa ng paglulunsad
ng Krusada.
Mula sa Jerusalem, balak salakayin ng mga Turkong Muslim ang
Imperyong Byzantine kaya humingi ng tulong ang Emperador ng Byzantine sa
Papa sa Rome lalo pa at sa pagsalakay na ito ay mapalaganap ang Islam.
Sa panawagan ni Papa Urban II, hinimok niya ang mga kabalyero (knights)
na maging krusador at pinangakuan niya ang mga ito na papatawarin sila sa
kanilang kasalanan; kalayaan sa mga pagka-utang at kalayaan pumili ng fief
mula sa lupa na kanilang masakop.
45
Tandaan Mo!
Napag-isa ang France dahil sa pagsusumikap ni Charles Martel. Si Pepin
the Short ang unang hari ng France, nang lumaon pinalitan siya ng kanyang
anak na si Charlemagne o Charles the Great na isa sa pinakamahumasay na hari
sa Panahong Medieval. Sa pamumuno ni Charlemagne naitatag ang Holy
Roman Empire. Nang mamatay si Charlemagne, pumalit sa kanya si Louis the
Religious pero hindi ito naging matagumpay dahil sa paglaban ng mga
maharlika.
Ang Krusada ay isang ekspedisyong militar na inilunsad ng mga
Kristiyano laban sa mga Turkong Muslim. Pangunahing layunin nito na
mabawi ang banal na lugar na Jerusalem mula sa kamay ng mga Turkong
Muslim.
Gawain 1: TAMA o MALI

Panuto: Isulat ang TAMA kung ang pangungusap ay tama at MALI naman
kung ito ay mali. Isulat sa patlang ang inyong sagot.
______1. Ang Krusada ay isang banal na labanan ng mga relihiyosong Europeo
laban sa mga Turkong Muslim na sumakop sa banal na pook sa
Jerusalem.
______2. Isa sa mga mayor ng palasyo si Charles Martel, ang nagsikap na
pag-isahin ang France.
______3. Si Pepin the Short ang unang hinirang na hari ng France.
______4. Nang namatay si Charlemagne noong 814 CE, humalili si Louis
the Religious.
______5. Ipinangako ni Papa Urban sa mga kabalyero na sila ay papatawarin sa
kanilang kasalanan, palayain sa pagkakautang, at itaas ang antas
ng buhay kung sila ay sasama sa Krusada.
Ang Buhay sa Europe Noong Gitnang Panahon Ang Piyudalismo

Mula sa ika-9 hanggang ika-4 na siglo, ang pinakamahalagang anyo ng
kayamanan sa Europe ay lupa. Kailangan pangalagaan ang pagmamay-ari ng
lupa. Pangunahing nagmamay-ari ng lupa ang hari.
46
Ang homage ay isang seremonya kung saan inilalagay ng vassal ang
kaniyang kamay sa pagitan ng mga kamay ng lord at nangangako rito na siya ay
magiging tapat na tauhan nito. Bilang pagtanggap ng lord sa vassal, isinasagawa
ang investiture o seremonya kung saan binibigyan ng lord ang vassal ng fief.
Kadalasang isang tingkal ng lupa ang ibinibigay ng lord sa vassal bilang sagisag
ng ipinagkaloob na fief. Ang tawag sa sumpang ito ay oath of fealty.
Lipunan sa Panahong Piyudalismo

Nahahati sa tatlong pangkat ang lipunang Europeo sa panahong
Piyudalismo. Ang mga pari, kabalyero o maharlikang sundalo at mga alipin o
serf.
1. Mga Pari. Hindi itinuturing ang mga pari na natatanging sektor ng lipunan
sapagkat hindi namamana ang kanilang posisyon dahil hindi sila maaaring
mag-asawa.
2. Mga Kabalyero. Noong panahon ng kaguluhan kasunod ng pagkamatay ni
Charlemagne, may matatapang at malalakas na kalalakihan na nagkusang
loob na maglingkod sa mga may-ari ng lupa upang iligtas ang mga ito sa
mananakop.
3. Mga Serf. Kaawa-awa ang buhay ng mga serf. Nakitira sila sa maliit at
maruming silid na maaaring tirahan lamang ng hayop ngayon. Napilitan
silang magtrabaho sa bukid ng kanilang panginoon ng walang bayad.
Makakapag-asawa lamang ang isang serf sa pahintulot ng kaniyang
panginoon. Lahat ng kanyang gamit, pati na ang kaniyang anak ay
itinuturing na pag-aari ng panginoon. Wala silang maaaring gawin na hindi
nalalaman ng kanilang panginoon.
Paglago ng mga Bayan

Ang paglakas ng kalakalan ay naging malaking tulong sa paglago ng mga
bayan. Nagkaroon ng pagbabago sa agrikultura bunsod ng pagtuklas ng mga
bagong teknolohiya at mga bagong pamamaraan sa pagtatanim. Bunga nito,
tumaas ang ani kaya nagkaroon ng magandang uri ng pamumuhay ang mga tao.
Paggamit ng Salapi
Sa unang mga taon ng Gitnang Panahon, ang Sistema ng kalakalan ay
palitan ng produkto o barter. Dinadala ng mga magbubukid o kaya ng mga serf
ang mga produktong bukid o produktong gawa sa bahay sa mga lokal na
47
pamilihan. Naisip ng panginoong piyudal na mataunang perya. Dito sa peryang
ito nakita ang paggamit ng salapi ngunit iba-iba ang kanilang salaping barya.
Dahil dito, nagsulputan na ang mga mamamalit ng salapi o money changer.
Natuklasan ng ilang mangangalakal na hindi delikado ang mag-iwanng
malalaking halaga sa mga mamamalit ng salapi. Ang salaping ito ay
ipinauutang din ng may tubo.
Guild System
Marami sa mga naninirahan sa mga bayan ay sumali sa guild. Ang guild
ay samahan ng mga taong nagtatrabaho sa magkatulad na hanapbuhay. May
dalawang uri ng guild system: ang Merchant Guild at Craft Guild. Merchant
Guild Ang unang guild ay binalangkas ng mga mangangalakal. Nagpatayo sila
ng mga bulwagang pinagdarausan ng pulong tungkol sa mga detalye ng
kanilang negosyo. Kontrolado ng guild ng mga mangalakal ang lahat ng
kalakalan sa bayan. Maari rin nilang hadlangan ang mga dayong
mangangalakal sa pagnenegosyo sa kanilang bayan. Craft Guild Nang lumaki
ang mga bayan, ang mga artisan ay nagtatag ng sariling guild. Ang bawat craft
o kasanayan ay may sariling guild. Halimbawa, ang mga karpintero, barber,
panadero, sastre, at iba pang hanapbuhay ay may sariling guild. Ang sinumang
hindi kasapi sa isang guild ay hindi maaaring gumawa ng produkto na
ginagawa ng nasabing guild.
Tandaan Mo!
Sa panahon ng Piyudalismo, ang hari ang nangunguna sa pagmamay-ari
ng lupa. Ngunit hindi niya ito kayang ipagtanggol kaya namamahagi ang hari
ng lupa sa mga nobility o dugong bughaw at ang kabayaran nito ay ang
pagbibigay serbisyo sa hari. Sa panahon rin ng Piyudalismo nahahati sa tatlong
pangkat ang mga tao, ito an gang mga pari, mga kabalyero, at ang mga serf o
alipin.
48
Gawain 2: Dahilan-Epekto
Panuto: Batay sa mga binasang teksto, punan ang talahanayan ng wastong sagot.
Dahilan Pangyayari Epekto

Pagkakaroon ng
investiture
Pagkakahati ng lipunan
sa tatlong pangkat
Ang paggamit ng salapi

Pagkakaroon ng
sistemang guild
Gawain 3: Venn Diagram

Panuto: Isulat ang Pagkakaiba at pagkakatulad ng Simbahan Noon at Simbahan
Ngayon. Isulat sagot sa loob ng Venn Diagram.
Gawain 4: Paggawa ng Poster

Panuto: Natutunan mo sa aralin na ito na ang pagkakaroon ng matatag at
mabisangorganisasyon ng Simbahan ay isa sa mga salik na nakatulong
sa paglawak ng kapangyarihanng Kapapahan. Sa puntong ito,
49
sa pamamagitan ng poster, gumuhit ng larawan nanagpapakita ng
kasaysayan sa pagdating ng Simbahang Katoliko sa Pilipinas. Isagawa
ang iyong poster sa isang malinis na papel.
Mga pinagkuhanan ng impormasyon at ilang mga gawain:

 https://drive.google.com/drive/folders/1r-
m6LxsInwsG58vEYIQiTverJBLOPa2R
50
Aralin 4: Ang Simbahang Katoliko:
Isang Makapangyarihang Institusyon
sa Gitnang Panahon at Ang Krusada
Bago ka tumungo sa atinga aralin, kinakailangan mo munang isagawa ang paunang
gawain na ito. God bless!
Paunang Gawain: Alamin Natin

Panuto: Suriin ang diyagram tungkol sa pag-usbong ng Europe sa Panahong
Medieval.
Mga Panahong Nagbigay-daan sa Pag-

usbong ng Europa sa Panahong
Medieval
Ang Buhay sa
Ang Europa noong
Paglakas ng Gitnang
Simbahang Gitnang
Ang Holy Ang Panahon
Katoliko sa
Roman Paglunsad (Piyudalismo,
Bilang isang
Empire ng Krusada Monarialismo,
Institusyon
Pag-usbongb
sa Gitnang ng mga Byan
Panahon at Lungsod
Mga Tanong:
1. Anu-anong mga konsepto ang nabuo bawat Larawan?
2. Ilarawan ang mga sumusunod:
a. Simbahang Katoliko
b. Holy Romang Empire
c. Krusada
d. Europa noong Ginintuang Panahon
51
Pagbagsak ng Imperyong Roman
Marami ang dahilan ng paglakas ng kapangyarihan ng Simbahang

Katoliko at ng kapapahan. Isa na rito ang pagbagsak ng imperyong Romano
noong 476 C.E., na naghari sa kanluran at silangang Europe sa Gitnang Silangan
at sa hilagang Africa sa loob ng halos 600 taon.
Tinukoy ni Silvian, isang pari, na kalooban ng mga Roman ang bunga ng
kanilang mga kasamaan. Ang mga kayamanang umagos papasok sa Rome ang
naging sanhi ng palasak na kabulukan sa pamahalaan ng imperyo. Sa walang
tigil na pagsasamantala sa tungkulin ng mga umuugit ng pamahalaan, nahati
ang lipunan sa dalawang panig- ang pinakamaliit na bahagi ng lipunan na
binubuo ng mayayaman at malalakas na pinuno sa pamahalaan at mga
nakararaming maliliit na mamamayan.
Lubhang nakapagpahina ang kabulukan sa pamahalaan at ang kahabag-
habag na kalagayan ng pamumuhay ng mga pangkaraniwang tao sa katayuan
ng Imperyong Rome. Noong 476 C.E., tuluyan itong bumagsak sa kamay ng
mga barbaro na dati ng nakatira sa loob ng imperyo mula pa noong ikatlong
siglo ng Kristiyanismo.
Sa kabutihang-palad, ang simbahang Kristiyano, na tanging institusyong
hindi pinakialaman ng mga barbaro, ang nangalaga sa mga pangangailangan ng
mga tao. Sa kawalan ng pag-asang maibalik ang dating lakas-militar at
kasaganaang materyal ng imperyo, bumaling ang mamamayan sa simbahang
Katoliko sa pamumuno at kaligtasan. Binigyangdiin nila ang kalagayan ng
kaluluwa sa ikalawang buhay ayon sa pangako ng Simbahan para sa mga
nailigtas sa pamamagitan ni Kristo.
Sa kabilang dako, nahikayat naman ang mga barbaro sa kapangyarihan ng
Simbahan. Pumayag sila na binyagan sa pagka- Kristiyano at naging matapat na
mga kaanib ng pari.
52
Tanong:
1. Anu-anong mga dahilan sa pagbagsak ng Imperyong Roman?
2. Paano nakaimpluwensiya ang Simbahan sa panahon ng pagbagsak ng
Imperyong Romano?
Matatag at Mabisang Organisasyon ng Simbahan

Noong mga unang taon ng Kristiyanismo, karaniwang tao lamang ang
mga pinuno ng Simbahan na nakilala bilang mga presbyter na pinili ng mga
mamamayan. Mula sa mga ordinaryong taong ito lumitaw ang mga pari at mga
hirarkiya.
Isang diyosesis ang kongregasyon ng mga Kristiyano sa bawat lungsod na
pinamunuan ng Obispo. Nasa ilalim ng Obispo ang maraming pari sa iba’t
ibang parokya sa lungsod. Nang lumaganap ang Kristiyanismo mula sa lungsod
patungo sa mga lalawigan, sumangguni sa mga Obispo ang mga pari sa
kanilang pamumuno. Sa ilalim ng pamumuno at pamamahala ng Obispo, hindi
lamang mga gawaing espiritwal ang pinangalagaan ng mga pari, kundi
pinangasiwaan din nila ang gawaing pangkabuhayan, pang-edukasyon
atpagkawanggawa ng Simbahan. Bukod dito, ang Obispo rin ang namamahala
sa pagpapanatili ng kaayusan at katarungan sa lungsod at sa iba pang mga
nasasakupan.
Tinawag na mga Arsobispo ang mga Obispo na nakatira sa malalaking
lungsod na naging unang sentro ng Kristiyanismo. Bukod sa panrelihiyong
pamamahala ng kanilang sariling lungsod, may kapangyarihan ang isang
Arsobispo sa mga Obispo ng ilang karatig na maliit na lungsod. Ang Obispo ng
Rome, na tinawag bilang Papa, ang kinikilalang katas-taasang pinuno ng
Simbahang Katoliko sa kanlurang Europe. Kabilang siya sa mga Arsobispo,
Obispo at mga Pari ng mga parokya.
Mula noong kalagitnaan ng ika-11 siglo, pinipili ang mga Papa ng
Kolehiyo ng mga Kardinal sa pamamagitan ng palakpakan lamang, depende
kung sino ang gusto ng matatandang kardinal. Sa Konseho ng Lateran noong
1719, pinagpasyahan ng mayorya ang paghalal ng Papa.
Ang kapapahan (Papa) ay tumutukoy sa tungkulin, panahon, ng

panunungkulan at kapangyarihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng
Simbahang Katoliko, gayundin ang kapangyarihang pampulitika bilang pinuno
ng estado ng Vatican.
Ang salitang “Pope” ay ngangangahulugang AMA na nagmula sa salitang
Latin na “Papa”. Noong unang panahon itinuturing ng mga kristyano ang
“Papa” bilang ama ng mga Kristiyano, na siya pa ring tawag sa kanya sa
kasalukuyan.
Tanong:
1. Ano ang ippinahihiwatig ng pagkakaroon ng matatag at mabisang
organisasyon ng simbahan?
2. Bakit mahalaga ang pagpili ng pinuno ng simbahan? Ipaliwanag.
53
3. Sa kasalukuyan, ganoon pa rin ba kalakas ang kapangyarihan ng Papa kung
ihahalintulad sa kaniyang kapangyarihan noon sa Europa?
Gawain 1: Sagutan Mo!

Panuto:Punan ng wastong sagot ang mga tanong sa Butterfly Graphic Organizer
na nasa ibaba.
54
Uri ng Pamumuno sa Simbahan
Constantine the  Pinagbuklod-buklod niya ang lahat ng
Great mga Kristiyano sa buong imperyo ng
Rome at ang Konseho ng Nicea na
kaniyang tinawag.
 Pinalakas ni Constantine ang
kapapahan sa pamamagitan ng
Konseho ng Constantinople. Sa
kapulungang ito, pinag- uri-uri ng
mga Obispo ang iba’t ibang
malalaking lungsod sa buong
imperyo. Gayundin, pinili ang Rome
bilang pangunahing diyosesis at dahil
dito, kinilala ang Obispo ng Rome
bilang pinakamataas na pinuno ng
Simbahang Katoliko Romano.
Papa Leo the  Binigyang-diin niya ang Petrine
Great (440-461) Doctrine, ang doktrinang nagsasabing
ang Obispo ng Rome, bilang
tagapagmana ni San Pedro, ang tunay
na pinuno ng Kristiyanismo. Sa
kaniyang mungkahi, ang emperador
sa kanlurang Europe ang nag-utos na
kilalanin ang kapangyarihan ng
Obispo ng Rome bilang pinakamataas
na pinuno ng Simbahan. Makalipas
ang ilang daang taon, ibinigay ang
pangalang Papa sa Obispo ng Rome.
Mula noong kapanahunan ni Papa
Leo, kinilala ang kapangyarihan ng
Papa sa lahat ng mga Kristiyano sa
kanlurang Europe. Tumanggi naman
ang Simbahang Katoliko sa silangang
Europe na kilalanin ang Papa bilang
pinakamataas na pinuno ng
Kristiyanismo hanggang sa panahong
ito.
Papa Gregory I  Iniukol niya ang kaniyang buong
kakayahan at pagsisikap sa
paglilingkod bilang pinuno ng
lungsod at patnubay ng Simbahan sa
buong kanlurang Europe.
 Natamo ni Papa Gregory I ang
sukdulan ng tagumpay nang magawa
niyang sumampalataya ang iba’t ibang
55
mga barbarong tribo at lumaganap
ang Kristiyanismo sa malalayong
lugar sa kanlurang Europe. Dahil dito,
nagpadala siya ng mga misyonero sa
iba’t ibang bansa na hindi pa
sumasampalatay sa Simbahang
Katoliko. Buong tagumpay na
nagpalaganap ng kapangyarihan ng
Papa ang mga misyonerong ito nang
sumampalataya sa Kristiyanismo ang
England, Ireland, Scotland, at
Germany.
Papa Gregory VII  Sa kaniyang pamumuno naganap ang

labanan ng kapangyarihang sekular at
eklesyastikal ukol sa power of
investiture o sa karapatang magkaloob
ng tungkulin sa mga tauhan ng
Simbahan noong kapanahunan ni
Haring Henry IV ng Germany.
Itiniwalag kaagad niya sa simbahan si
Haring Henry IV na gumanti naman
nang ipag-utos niya ang pagpapatalsik
kay Papa Gregory VII. Ngunit nang
maramdaman ni Henry IV na kaanib
ni Papa Gregory VII ang mga
Maharlika sa Germany, sumuko siya
sa Papa at humingi ng kapatawaran.
Binawi ng Papa ang kaparusahang
pagtitiwalag sa Simbahan pagkatapos
ng lubhang paghihirap sa pagtawid sa
Alps at napahamak pagkaraan nang
malaon at masidhing pag-aaregluhan.
Ang investiture ay isang seremonya kung saan ang isang pinunong secular
katulad ng hari ay pinagkakalooban ng mga simbolo sa pamumuno katulad ng
singsing sa obispong kaniyang hinihirang bilang maging pinuno ng simbahan.
Sa pamumuno ni Papa Gregory sa Simbahan, tinanggal niya ang
karapatan ng mga pinunong secular na magkaloob ng kapangyarihan sa pinuno
ng Simbahan
Tanong: Ano ang kahalagahan ng pagkakaroon ng mahusay na pinuno sa

pagtatag ng isang organisasyon? Ipaliwanag ng mahusay.
56
Pamumuno ng mga Monghe at ang Holy Roman Empire
Pamumuno ng mga Monghe
Mga Gawain ng mga Monghe.
Nagtiyaga ang mga monghe sa pag-iingat
ng mga karunungang klasikal ng mga sinaunang Griyego at Romano. Dahil sa
hindi pa natutuklasan ang palimbagan at ang paggawa ng papel, ang lahat ng
mga libro na kanilang iniingatan sa mga aklatan sa monasteryo ang kanilang
matiyagang isinusulat muli sa mga sadyang yaring balat ng hayop. Dahil sa
ginawang pagsisikap ng mga monghe, ang mga kaalaman tungkol sa sinauna at
panggitnang panahon ay napangalagaan sa kasalukuyan. Ang makatarungang
pamumuno ng mga monghe sa kanlurang Europe ay nakatulong din sa lawak
ng katanyagan at kapangyarihan ng Simbahan sa ilalim ng pamumuno ng Papa.
Nagpakain ang mga monasteryo sa mahihirap, nangalaga sa mga
maysakit at kumupkop sa mga taong nais makaligtas sa kanilang mga kaaway.
Bumalangkas ang Simbahan ng isang sistema ng mga batas at nagtatag ng mga
sariling hukuman sa paglilitis ng mga pagkakasala na kinasasangkutan ng mga
tao.
Ang Holy Roman Empire
Taon Pangyayari
481 Pinag-isa ni Clovis ang iba-ibang tribung Franks at sinalakay
ang mga Roman
496 Naging Kristiyano si Clovis at ang kaniyang buong
sandatahan
511 Namatay si Clovis at hinati ang kaniyang kaharian sa kanyang
mga anak
687 Pinamunuan ni Pepin II ang tribung Franks
717 Humalili kay Pepin II ang kaniyang anak na si Charles Martel
751 Ang anak ni Charles Martel na si Pepin the Short ay hinirang
bilang Hari ng mga Franks sa halip na Mayor ng Palasyo
Isa sa mga mayor ng palasyo si Charles Martel, ang nagsikap na pagisahin

ang France. Tinalo niya ang mga mananalakay na Muslim. Mula noon, hindi na
nagtangkang sakupin ang Kanlurang Europe.
Si Pepin the Short ang unang hinirang na hari ng France. Noong 768,
humalili kay Pepin ang anak na si Charlemagne o Charles the Great, isa sa
pinakamahusay na hari sa Medieval Period. Sa gulang na 40, kinuha niya si
Alcuin, pinakamahusay na iskolar ng panahon upang magpaturo ng iba’t ibang
wika. Inanyayahan din niya ang iba’t ibang iskolar sa Europe upang turuan at
sanayin ang mga pari at opisyal ng pamahalaan. Sinakop niya ang Lombard,
Muslim, Bavarian at Saxon at ginawang mga Kristiyano.
ANG KRUSADA
Ang Krusada ay isang ekspedisyong militar na inilunsad ng Kristiyanong
Europeo dahil sa panawagan ni Pope Urban II noong 1095. Ito ay isang banal na
labanan ng mga relihiyosong Europeo laban sa mga Turkong Muslim na
57
sumakop sa banal na pook sa Jerusalem. Mula Jerusalem balak salakayin ng
mga Turkong
Muslim ang Imperyong Byzantine kaya humingi ng tulong ang
Emperador ng Byzantine sa Papa sa Rome lalo pa at sa pagsalakay na ito ay
mapalaganap ang relihiyong Islam. Sa panawagan ni Papa Urban, hinimok niya
ang mga kabalyero (knights) na maging krusador at pinangakuan niya ang mga
ito na papatawarin sila sa kanilang mga kasalanan; kalayaan sa mga pagkautang;
at kalayaang pumili ng “fief” mula sa lupa na kanilang masakop.
Unang Krusada
Ang unang Krusada ay binuo ng mga 3000 kabalyero at 12000 na
mandirigma sa pamumuno ng Prinsipe at mga Pranses na nabibilang sa
“nobility”. Matagumpay na nabawi ng grupong ito ang Jerusalem noong 1099 at
nagtatag sila ng Estadong Krusador malapit sa Mediterranean. Sa pagsalakay
nila sa Jerusalem, maraming Muslim ang napatay, pati na ang mga Hudyo at
Kristyano. Nanatili sila ng mga limampung taon sa Jerusalem ngunit sinalakay
din sila ng mga Muslim.
58
Ikalawang Krusada
Sa paghihikayat ni St Bernard ng Clairvaux, sinamahan siya nina Haring
Luis VIIng France at Emperor Conrad III ng Germany. Maraming balakid na
naranasan anggrupong ito sa pagpunta sa Silangan at ang pinakatagumpay nila
ay ang pagsakop ngDamascus. Hindi pa man sila nakalayo sa pinanggalingang
Europe ay nalunod na si Frederick at si Philip naman ay bumalik sa France dahil
nag-away sila ni Richard. Nagpatuloy si Richard hanggang sa nagkasagupaan
sila ni Saladin, ang pinuno ng mga Turko. Sa kahulihulihan nagkasundo silang
itigil ang labanan. Sa loob ng tatlong taon ang mga Kristiyano ay malayang
nakapaglakbay sa Jerusalem. Binigyan pa sila ng maliit na lupain malapit sa
baybayin.
59
Krusada ng mga Bata
Noong 1212 isang labin dalawang taong French na ang pangalan ay
Stephenay naniwala na siya ay tinawag ni Kristo na mamuno ng krusada.
Libong mga bata angsumunod sa kaniya ngunit karamihan sa kanila ay
nagkasakit, nasawi sa karagatan at ang iba ay ipinagbili bilang alipin sa
Alexandria
Ikaapat na Krusada
Ang ikaapat na Krusada na inulunsad noong 1202 ay naging isang
iskandalo. Ang mga krusador ay ibinuyo ng mga mangangalakal ng Venetra na
Kristiyanong bayan ng Zara. Nagalit ang Papa sa ginawa nilang ito kaya sila ay
idineklarang “excomunicado”. Nagpatuloy sa pagdarambong ang mga krusador
hanggang sa Constantinople kungsaan nagtayo sila ng sariling pamahalaan.
Noong 1261 sila ay napatalsik sa Constantinople at naibalik ang imperyong
Byzantine. Ang huling kuta ng mga Kristiyano sa Arce ay napasakamay ng mga
Muslim at ito ay naging simula ng paghina ng Krusada.
Iba pang Krusada

Nagkaroon ng iba pang krusada noong 1219, 1224, 1228 ngunit lahat ng
mga ito ay naging bigo sa pagbawi muli sa Holy Land. Sa kabuuan, ang mga
krusada ay pawang bigo, maliban sa una na nahawakan nila ang Jerusalem sa
loob ng isang daang taon at pagkatapos nito ay nanumbalik na naman sa kamay
ng mga Turkong Muslim ang mga lupain.
60
Resulta ng Krusada
Kung mayroon mang magandang naidlot ang Krusada, ito ay sa larangan
ng kalakalan. Napalaganap ang komersyo at ito ay nagsilbing salik sa pag-unlad
ng mga lungsod at malalaking daungan. Ang kulturang Kristiyano
aynapayaman din.
*Ang salitang Crusade ay nagmula sa salitang Latin na “crux” na

nangangahulugang”cross”. Ang mga Krusador ay taglay ang simbolo ng Krus
sa kanilang kasuotan.
Sa kabilang panig, ang Krusada ay naglantad ng tunay na mga layunin ng
mga sumama sa gawaing ito. Hindi pagmamalasakit sa simbahan ang naging
dahilan sa pagsama sa banal na laban na ito kundi ang pagkakataong
makapaglakbay at mangalakal.
Gawain 2: Sariwain ang mga Pangyayari

Panuto: Punang ng tamang sagot ang tsart na nasa ibaba.
Mga Krusada Pinuno Petsa Nagawa

Unang Krusada
Ikalawang
Krusada
61
Ikatlong Krusada
Ikaapat na
Krusada
Gawain 3: Larawang-Suri
Panuto: Tukuyin ang mga nasa larawan. Pagkatapos, sagutin ang mga
sumusunod na katanungan.
62
Tanong:
1. Ano ang konseptong maaaring iugnay sa mga larawan?
2. Paano mo mailalarawan ang mga pangyayari sa mga larawan?
3. May kaugnayan ba ang nasa larawan sa iyong pamumuhay?
4. Sa iyong palagay, anong kahalagahan na makikita sa mga larawan ang
patuloy mong pinahahalagahan sa kasalukuyan? Bakit?
Gawain 4: Pagbubuod
Panuto: Ibuod ang mga pangyayaring nagbunsod sa paglulunsad ng mga
Krusada. Punan ng impormasyon ang mga patlang upang mabuo
ang talata.
Ang Krusada ay isang __________________________ na inilunsad ng mga

taga Europe sa panawagan ni _______________________________. Layunin nito
na_____________________________________________________________________
__________________________________________. Sa kasaysayan,maraming
Krusada ang naganap. Ilan sa mga ito ay ang
_______________________________________________________________________
________________________________________________.
Sa kabuuan, masasabi na hindinagtagumpay ang mga inilunsad na
Krusada dahil
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
______________________________________________________________________.
Binabati kita! Naisagawa mo na ang mga gawain na nauukol sa pag-unawa sa

aralin. Nawa ay naunawaan mo nang lubos ang kahalagahan ng aralin na ito.
Pinagkuhanan ng impormasyon at ilang gawain:

 https://drive.google.com/drive/folders/1JN0wiAFHwEj-35VFGtgp6qAQ2n-
OPx5T
63
Aralin 5: Ang Daigdig sa Klasikal at
Transisyonal na Panahon
Ang aralin na ito ay magdadala sa iyo sa Gitnang Panahon sa Kanlurang Europa
kung kailan ang sistemang piyudal ang umiral. Kaakibat nito ang sistemang
pampulitika, panlipunan, at pang-ekonomiya noong mga panahong iyon. Ang sistemang
pampulitika ay makikita sa desentralisadong pamamahala. Ang sistemang pang-
ekonomiya ay nailalarawan ng sistemang manoryal na siyang sentro ng mga gawaing
pangkabuhayan. Ang sistemang panlipunan naman ay makikita sa pag-uuri ng lipunan
sa tatlo: 1) uring maharlika; 2) mga klerigo; 3) at mga pesante
Masisilayan sa aealin na ito ang pagkakatatag ng sistemang piyudal at ang
gampanin ng mga kabalyero sa sistemang ito. Dito makikita ang nagkakaibang lipunan
sa panahong piyudalismo at sistema ng kalakalan sa Gitnang Panahon kung saan dito
lumago at nagsimulang umusbong ang mga bayan at lungsod.
Sa bahagi ng aralin na ito, pag-aaralan ang mga mahahalagang pangyayari
tungkol sa buhay noong Gitnang Panahon sa Europa. Dito natin masisilayan ang
pagusbong ng sistemang Piyudalismo at Manoryalismo at ang Pag-usbong ng mga
bagong Bayan at Lungsod. Ating malalaman ang mga epekto at kontribusyon ng
mahahalagang pangyayari sa Europa sa pagpapalaganap ng pandaigdigang kamalayan.
Inaasahan na sa pagtatapos ng iyong pag-aaral sa modyul na ito, masasagot mo
ang mga katanungang ito: Ano ang epekto at kontribusyon ng mahahalagang
pangyayari sa Europa sa pagpapalaganap ng pandaigdigang kamalayan?
Sa puntong ito, kinakailangan mo munang isagawa ang mga paunang gawain
upang maibigay mo ang iyong inisyal na ideya hinggil dito. Handa ka na ba? Kung
gayon ay maaari mo nang simulan. God bless

Panuto: Suriing Mabuti ng dalawang larawan. Pagkatapos, sagutin ang tanong
na “ Ano ang ipinahihiwatig ng mga larawang nasa ibaba? Ibigay ang
iyong hinuha”
64
Ang Piyudalismo
Mula sa ikasiyam hanggang ika-14 na siglo, ang pinakamahalagang anyo

ng kayamanan sa Europe ay lupa. Kinakailangang pangalagaan ang pagmamay-
ari ng lupa. Pangunahing nagmamay-ari ng lupa ay ang hari.
Dahil sa hindi niya kayang ipagtanggol ang lahat ng kaniyang lupain,
ibinahagi ng hari ang lupa sa mga nobility o dugong bughaw. Ang mga dugong
bughaw na ito ay nagiging vassal ng hari. Ang hari ay isang lord o panginoong
my lupa. Ang iba pang katawagan sa lord ay liege o suzerain. Samantala, ang
lupang ipinagkakaloob sa vassal ay tinatawag na fief. Ang vassal ay isang lord
dahil siya ay may ari ng lupa. Ang kaniyang vassal ay maaaring isa ring dugong
bughaw.
Ang homage ay isang seremonya kung saan inilalagay ng vassal ang
kaniyang kamay sa pagitan ng mga kamay ng lord at nangangako rito na siya
ay magiging tapat na tauhan nito. Bilang pagtanggap ng lord sa vassal,
65
isinasagawa ang investiture o seremonya kung saan binibigyan ng lord ang
vassal ng fief. Kadalasang isang tingkal ng lupa ang ibinibigay ng lord sa vassal
bilang sagisag ng ipinagkaloob na fief. Ang tawag sa sumpang ito ay oath of
fealty.
Kapag naisagawa na ng lord at vassal ang oath of fealty sa isa’t isa,
gagampanan na nila ang mga tungkuling nakapaloob sa kasunduan. Tungkulin
ng lord na suportahan ang pangangailangan ng vassal sa pamamagitan ng
pagkakaloob ng fief. Tungkulin din niya na ipagtanggol ang vassal laban sa mga
mananalakay o masasamang-loob at maglapat ng nararapat na katarungan sa
lahat ng mga alitan. Bilang kapalit, ang pangunahing tungkulin ng vassal ay ay
magkaloob ng serbisyong pangmilitar. Tungkulin din ng vassal na magbigay ng
ilang kaukulang pagbabayad tulad ng ransom o pantubos kung mabihag ang
lord sa digmaan. Kailangan din niyang tumulong sa paghahanap ng sapat na
salapi para sa dowry ng panganay na dalaga ng lord at para sa gastusin ng
seremonya ng pagiging knight ng panganay na lalaki ng lord. Ang knight ay
isang mandirigmang nakasakay sa kabayo at nanumpa n katapatan sa kaniiyang
lord.
Tanong:
1. Ano ang ibig sabihin ng Piyudalismo?
2. Sa iyong nabasang teksto, paano mo mailalarawan ang relasyon ng lord
at vassal?
Ang Pagtatag ng Piyudalismo

Ang Piyudalismo sa Gitnang Panahon ay nag-ugat sa paghahati-hati ng
Banal na Imperyo ni Charlemagne batay sa kasunduan sa Verdum. Mahihinang
tagapamahala ang mga tagapagmana ni Charlemagne kaya ang mga opisyal ng
pamahalaan at mga may-ari ng lupain ay humiwalay sa pamumuno ng hari.
Naibangon muli ang mga local na pamahalaan na ngayon ay pinatatakbo ng
mga maharlikha katulad ng mga konde at duke. Sa sitwasyong ito pumasok ang
mga barbarong Viking, Magyar, at Muslim. Sinalakay nila ang iba’t ibang panig
ng Europa lalo na sa bandang Pransya. Ang mga Viking na kilala rin sa tawag
na Normans ay nabigyan ng lupain sa bandang Pransya kapalit ng pagtanggap
nila ng Kristiyanismo. Ang lupaing napasakanila ay kilala ngayon sa tawag na
Normandy. Ang madalas na pagsalakay na ito ng mga barbaro ay nagbigay
ligalig sa mga mamamayan ng Europa. Dahil dito, hinangad ng lahat ang
pagkakaroon ng proteksyon kaya naitatag ang sistemang piyudalismo.
Ang Kabalyero sa Sistemang Piyudal

Ang lalaki na mula sa mababang antas ng lipunan ay halos hindi
nabibigyan ng pagkakataong maging kabalyero. Para makatiyak na ang mga
magiging kabalyero ay manggagaling sa angkang maharlikha, ang pagsasanay
sa pagkakabalyero ay mahigpit. Ang kabalyero ay mula sa salitang Pranses na
“Chevalier” na ang ibig sabihin ay mangangabayo. Ang nagnanais na maging
kabalyero ay dumadaan sa pagsasanay ayon sa Codigo ng pagiging Kabalyero.
66
Ang pagsasanay ay nagsisimula sa mga gulang na pitong taon kung saan siya
ay nagsisilbi sa Corte ng kastilyo o palasyo bilang “valet” (little vassal) o
damoireau (little lord) habang natututo ng kagandahang asal at pagsasanay sa
pakikidigma. Sa pagbibinata, siya ay magiging “assistant” o “squire” ng
kabalyero. Maaari na siyang sumama sa digmaan at kung mapatunayan ang
kanyang kasanayan sa kagandahang asal at pakikidigma, siya ay gagawin nang
kabalyero sa pamamagitan ng isang seremonya kung saan siya ay bibigyan na
ng damit at gamit pandigma.
Tanong:
1. Ano ang kinahinatnan ng mahinang uri ng pamumuno, batay sa tekstong
iyong binasa?
2. Bakit naitatag ang sistemang Piyudalismo?
Lipunan sa Panahong Piyudalismo
Uri ng Lipunan Katangian Tungkulin

Pari Maaring manggaling Hindi itinuturing ang mga pari na
ang mga pari sa hanay natatanging sektor ng lipunan
ng maharlika, sapagkat hindi namamana ang
manggagawa at mga kanilang posisyon dahil hindi sila
alipin. maaaring mag-asawa.
Kabalyero Ang mga kabalyero ang Noong panahon ng kaguluhan

unang uri ng mga kasunod ng pagkamatay ni
maharlika, tulad ng Charlemagne, may matatatapang at
mga panginoon ng malalakas na kalalakihan na
lupa, maaaring nagkusang loob na maglingkod sa
magpamana ng mga hari at sa mga may-ari ng lupa
kanilang lupain. upang iligtas ang mga ito sa mga
mananakop.
Mga Serf Nanatili silang nakatali Napilitan silang magtrabaho sa

sa lupang kanilang bukid ng kanilang panginoon nang
sinasaka. Kaawa-awa walang bayad. Wala silang
ang buhay ng mga pagkakataon na umangat sa
serf. Nakatira sa maliliit susunod na antas ng lipunan tulad
at maruming silid na ng maharllika at malayang tao.
maaaring tirahan Makapagasawa lamang ang isang
lamang ng hayop sa serf sa pahintulot ng kaniyang
ngayon. panginoon. Lahat ng kaniyang
gamit, pati na ang knaiyang mga
anak ay itinuturing nap ag-aari ng
panginoon. Wala silang maaaring
gawin na hindi nalalaman ng
67
kanilang panginoon.
Tanong:
1. Ano ang ipinahihiwatig ng pagkakaroon ng uri ng lipunan sa sistemang
Piyudalismo?
2. Bakit mahalaga ang lupa sa Sistemang Piyudalismo? Ipaliwanag.
3. Sa kasalukuyan, umiiral pa ba ang sistemang Piyudalismo? Pangatwiranan
Pagsasaka: Batayan ng Sistemang Manor

Ang sistemang manoryal ay nakasalalay sa pagsasaka. Dito kinukuha ang
panggastos para sa pagpapatakbo ng pamahalaang piyudal. Ang manor ay
sentro ng lipunan at ekonomiya ng mga tao na nakatira dito. Ikaw ba ay
nakapunta na sa isang hacienda dito? Kung nakapunta ka na, may
pagkakahawig ang kaanyuan ng dalawa.
Sistemang Manoryal
Ang sistemang manoryal ang sistemang pang-ekonomiya noong Gitnang
Panahon. Sa manor nanggagaling ang halos lahat ng produkto at serbisyong
kailangan ng mga tao.
Pagasasaka: Batayan ng Sistemang Manor

Ang sistemang manor ang sentro ng lipunan at ekonomiya ng mga tao na
nakatira dito. Ang isang fief ay maaaring binuo ng maraming manor na
nakahiwalay sa isa’t isa. Ito ay maaaring maihalintulad sa isang pamayanan
(village) kung saan ang mga naninirahan dito ay umaasa ng kanilang
ikabubuhay sa pagsasaka sa manor. Sa kabilang dako ang kanilang panginoon
ay dito rin umaasa sa kita ng pagsasaka sa manor na kanyang magiging
kayamanan. Ang kastilyo ng panginoong piyudal ang pinakapusod ng isang
manor. Maari ring ang bahay sa manor ay isang malaking nababakurang gusali
o kaya ay palasyo. Ang lupain sa loob ng manor ay nahahati ayon
sapaggagamitan nito. Kumpleto sa mga kakailanganin ng magsasaka ang mga
gamit sa manor. Para sa mga naninirahan doon, ang mga pangangailangan nila
ay napapaloob na sa manor. Nandiyan ang kamalig, kiskisan, panaderya, at
kuwadra ng panginoon. Mayroon ding simbahan, pandayan, at pastulan. Kung
maibigan ng panginoon, ang mga kaparangan at kagubatan ay kanyang
hinahati ngunit nag-iiwan siya ng pastulan na maaaring gamitin ng lahat.
Ang Pamamahala sa Manor

Ang Panginoong Piyudal ay karaniwang abala sa pakikidigma. Sa ganitong
pagkakataon ang pamamahala sa manor ay ipinagkakatiwala sa mga piling
opisyales. Halimbawa sa England, ang mga pinagkakatiwalaan ay tinatawag na
steward, bailiff, at reeve. Ang steward ang may pinakamataas na ranggo. Siya
ang legal na tagapamahala sa korte ng manor. Binibisita niya ang iba’t ibang
68
manor para matingnan ang sitwasyon dito. Ang bailiff naman ang
nangangasiwa sa mga gawain ng magbubukid at sa pagsasaka. Siya ang
namamahala sa pagkukuwenta ng salapi at sa paniningil ng upa, multa, at iba
pang bayarin. Ang reeve ay tumutulong sa bailiff. Maraming reeve ang
kailangan kapag ang manor ay malaki. Sila ang namamahala sa pagpaparami ng
dayami at sa pagtatago nito. Sila rin ang nag-aalaga ng kawan ng hayop at sa
nag-aani ng mga pananim. Siya rin ang nagpapaabot sa panginoong piyudal ng
reklamo ng mga magbubukid tungkol sa mga opisyales. Sa panig naman ng
mga pesante, sila ay obligadong magtrabaho ng dalawa hanggang tatlong araw
sa bawat linggo sa lupa ng panginoong piyudal. Bahagi ng kanilang ani ay
kinukuha bilang buwis. Kung sila naman ay gumagawa ng tinapay o alak, halos
lahat ng ito ay ibibigay din sa panginoon. Ang mga itinuturing na serf ay hindi
malayang makaalis sa manor. Sila ay itinuturing na pagaari ng panginoon.
Hindi rin sila makapangaso sa gubat o makapangisda sa batis. Dahil sa walang
pinag-aralan at itinuturing na tanga, ang mga magbubukid ay nakakita ng
kasiyahan sa mga paniniwala tungkol sa mangkukulam, mahika, at halimaw.
Kung minsan sila ay nagdaraos ng kasiyahan tulad ng piyesta, sayawan, at
paligsahan.
Tanong:
1. Batay sa teksto, anong uri ng relasyon mayroon ang lord at mga magbubukid?
2. Sa iyong palagay, naipagkakaloob ba sa isang manor ang mga
pangangailangan ng mga mamamayan nito? Patunayan.
3. Bakit sinasabing sistemang pangkabuhayan ang sistemang Manor sa
panahong Medieval? Ipaliwanag.
4. Sa iyong hinuha, mayroon pa bang makikita na kahalintulad ng sistemang ito
sa kasalukuyan? Pangatwiran.
5. Paano nakaimpluwensiya ang sistemang manor sa kasalukuyang panahon?
Gawain 2: Paghahambing
Panuto: Ihambing ang dalawang sistemang umusbong sa panahong Medieval
sa Europa. Isulat ang iyong sagot sa loob ng kahon.
Piyudalismo Monaryolismo
69
ANG PAGSIMULA AT PAGLAGANAP NG MGA BAYAN AT LUNGSOD
Panahon ng ika-sampu hanggang ikalabing-isang dantaon ng lumitaw ang
mga bagong bayan at lungsod sa Europa. Ang pinakamabilis na pag-unlad ay
naganap noong ikalabintatlong dantaon. Ang lungsod ay lugar kung saan ang
mga bagong uri ng tao ay yumaman at naging makapangyarihan. Ito rin ang
nagsilbing sentro ng edukasyon, panitikan, at sining.
Matapos ang araling ito, inaasahan na iyong:
1. Mailalarawan ang sitwasyon na naging salik sa pagsimula ng lungsod;
2. Matutukoy ang mga lugar sa Europa na naapektuhan sa pagkakaroon ng
maunlad
na kalakalan; at
3. Mailalarawan ang mga bagong uri ng tao na siyang umusbong at umunlad.
Paglago ng mga Bayan

Ang paglakas ng kalakalan ay naging malaking tulong sa paglago ng mga
bayan. Nagkaroon ng pagbabago sa agrikultura bunsod ng pagtuklas ng mga
bagong teknolohiya at mga bagong pamamaraan sa pagtatanim. Bunga nito,
tumaas ang ani kaya nagkaroon ng magandang uri ng pamumuhay ang mga tao.
Nakatulong din nang malaki ang pagsasaayos ng mga kalsada upang mapadali
ang pagdala at pagbili ng mga produktong agrikultural. Marami ang nanirahan
sa mga lugar na malapit sa pangunahing daan.
Paggamit ng salapi
Sa unang mga taon ng Gitnang Panahon, ang sistema ng kalakalan ay
palitan ng produkto o barter. Dinadala ng mga magbubukid o kaya ng “serf”
ang mga produktong bukid o produktong gawa sa bahay sa mga lokal na
pamilihan. Dito nagpapalitan ng produkto ang mga tao. Ang local na pamilihan
ay nagaganap lamang bawat linggo sa mga malalawak na lugar malapit sa
palasyo o simbahan. Sa paglawak ng kalakalan kung saan maraming lugar na
ang sumali, naisip ng panginoong piyudal na magtatag ng taunang perya. Dito
sa peryang ito nagkatagpotagpo ang mga mangangalakal. Sa peryang ito
kumikita ang panginoong piyudal dahil siya ay naniningil ng buwis at multa
dito. Dito sa peryang ito nakita 17ang paggamit ng salapi ngunit iba-iba ang
kanilang salaping barya. Dahil dito, nagsulputan ang mga namamalit ng salapi
(money changer), na sa maliit na halaga ay namamalit ng iba’t ibang barya. Sa
pagpapalit ng salapi na ito nasabing nagsimula ang pagbabangko. Natuklasan
ng ilang mangangalakal na hindi delikado ang magiwan ng malalaking halaga
sa mga namamalit ng salapi. Ang salaping ito ay ipinauutang din nang may
tubo. Ang isang mangangalakal ay maari ring magdeposito ng salapi sa isang
lungsod at bibigyan siya ng resibo. Itong dineposito niya ay maaari niyang
kolektahin sa ibang lungsod. Sa ganitong paraan naging ligtas ang paglipat ng
salapi.
Ang sistemang ito ng pagpapautang at pagbabangko ay nalinang sa
hilagang Italya. Ang paggamit ng pera ay nakatulong sa paglalapit ng mga tao
buhat sa iba’t-ibang lugar.
70
Ang paglitaw ng Burgis
Sa pag-unlad ng kalakalan at industriya at paglawak ng mga bayan, isang
makapangyarihang uri ng tao ang lumitaw. Sila ay tinatawag na burgis (men of
burg o burgers o bourgeoisie). Ang interes ng grupong ito ay nasa kalakalan.
Ang mataas na uri ng bourgeoisie ay ang mga mauunlad na negosyante at mga
bangkero. Ang kanilang mga anak ay nag-aaral sa mga magagaling na
unibersidad. Ang mga bourgeoisie ay ang nagiging gitnang uri at mababa ang
pagtingin sa kanila ng panginoong piyudal dahil sa sila ay mga bagong yaman
lamang. Ang mga burgis ay patuloy na umiral at sila ang nagtaguyod ng sining
at nakalinang ng sariling uri ng pagkamaharlika. Mababa rin ang pagtingin nila
sa mga dalubhasang manggagawa kaya nagkaroon ng pag-uuri ng tao sa
lipunan batay sa yaman at hindi na sa angkan.
Ang Sistemang “Guild”
Ang “guild” ay isang samahang institusyunal na ang pangunahing
layunin ay protektahan ang interes ng mga kasapi. Bawat “guild” ay may
sinusunod na patakaran. Nawata nila ang pagsali sa kalakalan nang hindi kasali
sa “guild”. Ang “guild” ng artisano ang nangangasiwa sa pagsasanay ng isang
tao sa pamamagitan ng sistemang “apprenticeship”. Bago tanghaling dalubhasa
ang isang artisano, siya ay dumadaan sa dalawang antas ng pagsasanay: 1) ang
kandidato (apprentice) ay kailangang tumira kasama ang isang dalubhasa o
master sa gawaing nais niyang pagaralan. Siya ay bibigyan ng damit at tuturuan
ng kagandahang asal. Obligasyon ng apprentice ang sundin lahat ang utos ng
master at kailangang manatiling lihim ang mga sikreto sa sining at paggawa na
natutuhan niya sa master. Ang antas na ito ay 3 hanggang 12 taon; at 2) sa
ikalawang antas siya ay magiging journeyman, isang bihasang artisano na
naglilingkod sa isang panibagong master at tumatanggap ng araw-araw na
sahod. Ang gawa ng isang artisano na pumasa sa pamantayan ng “guild” ay
itinuturing na “obra maestra”.
Gawain 3: Iyong Gawin!

Panuto: Batay sa nabasang teksto, punan ang talahanayan ng wastong sagot.
Isulat ang iyong sagot sa kahon
Dahilan Pangyayari Epekto

Pag-unlad ng kalakalan
Pag-usbong ng mga
Bourgeoisie
71
Paggamit ng salapi o
pera
Pagkakaroon ng
sistemang guild
Gawain 4: Pagnilayan at Gawain

Panuto: Punan ang graphic organizer sa angkop na impormasyon batay sa
iyong mga naunawaan sa mga nakaraang aralin.
Ano ang kontribusyon ng iba-ibang panahon na tinalakay sa modyul na ito sa

pag-unlad ng Pandaigdigang Kamalayan?
Pag-unlad
ng
Pandigdiga
ng
Kamalayan
Kabihasnang Mga
Kabihasnang Klasikal sa Mahahalagang
Klasikal ng America, Africa, at Pangyayari sa
Europa mga Pulo sa Panahong Medyibal
Pacific
Gawain 5: Performance Task

Panuto: Basahin at unawain ng mabuti ang sitwasyon.
Ang kalihim ng United Nation of Education, Scientific, and Cultural

Organization (UNESCO) ay naglulunsad ng “Campaign Program”. Layunin ng
programang ito ay maisulong ang pangangalaga at pagpapahalaga sa mga
natatanging kontribusyon ng klasiko at transisyunal na panahon na
nakakaimpuwensya sa pamumuhay ng tao sa kasalukuyan. Bilang miyembro
72
ng UNESCO, ikaw ay inatasang gumawa ng kampanya sa pamamagitan ng
paggawa ng Vlog upang mapaigting ang pagsusulong ng programang ito na
maipapakita o maipapanood sa mga tao sa buong daigdig. Ang iyong Vlog ay
huhusgahan batay sa: nilalaman, organisasyon sa datos, matalinong pagpapasya,
hikayat sa madla at araw ng pagpasa.
RUBRICS
Criteria 4 3 2 1 Tota
l
Nilalaman Kompleto Kompleto Kompleto May
ang ang ang kakulangan
impormasyo impormasyo impormasyo sa
n at n at n impormasyo
natatalakay natatalakay n
ang paksa na ang paksa na
may higit na may sapat na
batayan batayan
Organisasyo Malinaw, Malinaw at Malinaw ang Hindi
n sa Datos nauunawaan nauunawaan inilalahad na maayos ang
at ang mga datos paglalahad
kompletong inilalahad na na mga
inilalahad mga datos datos
ang mga
datos
Matalinong Nakikita at Nakikita ang Nakikita ang May kulang
Pagpapasya naiintindiha matalinong iilang sa
n ang pagpapasya pagpapasya pagpapasya
matalinong
pagpapasya
Hikayat sa Katatangi- May dating Mahina ang Walang
Madla tangi ang sa mga dating sa dating sa
dating sa manonood o mga mga madla
mga madla manonood o
manonood o madla
madla
Araw ng Mas maaga Nasa tamang Nahuli sa Sobrang

Pagpasa ang pagpasa oras ang pagpasa nahuli sa
pagpasa pagpasa
Total Score:
Binabati kita! Naisagawa mo na ang mga gawain na nauukol sa pag-unawa sa

aralin. Nawa ay naunawaan nang lubos ang kahalagaha ng aralin na ito. Bago magtapos
ay susukatin ang iyong kaalaman sa pamamagitan ng isang pagsusulit.
73
Panghuling Pagsusulit
Panuto: Basahin at unawain ng mabuti ang bawat tanong. Piliin at isulat
ang titik ng tamang sa patlang bago ang numero.
_____1. Ano ang tawag sa pinakamagandang arkitekturang nagawa sa Gresya
at kilala rin bilang Templo nu Athena?
A. Acropolis
B. Colosseum
C. Olympic Stadium
D. Parthenon
_____2. Sino ang may akda- ng Iliad at Odyssey?
A. Levi
B. Homer
C. Horace
D. Virgil
_____3. Ang pamahalaang demokrasya na umiiral sa ating bansa ngayon
ay nahahawig sa pamahalaan ng mga Griyego. Paano nagkakahawig
ang mga ito?
A. Ang ating pamahalaan ay may tatlong sangay.
B. Ang lahat ng kapangyarihan sa pamumuno ay nasa pangulo.
C. Ang Saligang Batas ang naglalaman ng mga karapatang pantao.
D. Ang mga mamamayan ay may karapatang mamili ng kanilang pinuo.
_____4. Anong imperyo ang sinasabing pinakamakapangyarihan sa mga
midyibal sa kanlurang Aprika?
A. Imperyong Mali
B. Imperyong Songhai
C. Imperyong Asante
D. Imperyong Sonike
_____5. Ang mga taong naninirahan sa mga pulo sa Pasipiko ay magkakaiba sa
pisikal na anyo, sa kultura, at gawi. Ano kaya ang ibig ipinahiwatig nito?
A. Nanggaling sila sa iisang ninuno ngunit nagkaroon ng away ang bawat
isa.
B. Iba-iba ang mga sumakop sa mga isla.
C. Nagmula sila sa iba’t-ibang lugar.
D. Nakibagay na lamang ang mga tao sa kanilang paligid.
_____6. “Ang tatalong kabihasnan sa Amerika na Maya, Aztec at Inca ay
magkakaparehas”. Hindi tama ang nasabing pangungusap. Paano mo
gagawing taman ang nasabing pangungusap?
A. Ang mga kabihasnan sa Amerika na nabanggit sa pangungusap ay
galing lamang sa iisang ninuno.
B. Ang heograpiya ng mga nasabing kabihasnan ay magkakatulad na
magubat at bulubundukin.
C. Ang tatlong kabihasnan ay hindi tumagal ng isangdaang taon.
D. Ang tatlong kaharian na nabanggit ay layo-layo sa isa’t-isa at may
pagkakaiba sa kanilang kultura.
74
_____7. Kailan nagsimulang lumakas ang kapangyarihan at impluwensya ng
Simbahan sa imperyong Romano?
A. Nakita ng simbahan na marami na ang mga suliraing kinakaharap ng
pamahalaan kaya sila nanghimasok sa paraan ng pamamahala ng imperyo.
B. Bumagsak ang pananalakay ng mga barbaro sa kanlurang bahaging
bansa at ang imperyo ay nagkawatak-watak.
C. Inutos ng hari ng mga Frank na si Clovis na manghimasok ang
simbahan sa mga usaping pamamalakad sa imperyo
D. Sunod-sunod ang mga digmaan kaya naging madali para sa simbahan
na makialam sa mga usaping pampamahalaan.
_____8. Sa kasaysayan, sinasabing hindi naging matagumpay ang Krusada
ngunit ito ay mayroong magandang naidulot sa kristiyanismo. Ano ang
magandang naidulot nito?
A. Ang paglakas ng kapangyarihan at impluwensya ng Simbahan sa
pamahalaan.
B. Ang pagiging bahagi ng maraming lider gaya ng mga hari sa mga
krusada.
C. Ang patuloy na pagyabong at pag-unlad ng kultura ng Simbahan
D. Ang pagkilala sa Kristiyanismo sa buong mundo.
_____9. Alin sa mga sumusunod ang tumutukoy sa politikal na institusyon
noong Gitnang Panahon?
A. Kabalyero
B. Piyudalismo
C. Manoryalismo
D. Sistema ng katapatan
_____10. Paano nakaapekto ang paglitaw ng panggitnang uri sa ralasyong
panlipunan sa Gitnang Panahon?
A. Ang panggitnang uri ay nagkaroon ng higit na kapangyarihan sa hari.
B. Pinahina ng kapangyarihan ng panggitnang uri ang kapangyarihan ng
mga panginoon.
C. Hindi panginoon kung hindi panggitnang uri ang namahala sa manor
at mga taong naninirahan dito.
D. Ang mga basalyo ay nagbigay ng katapatan at suportang militas sa
panggitnang uri at hindi sa panginoon.
Mga pinagkuhanan ng Impormasyon at ilang mga gawain:

 https://drive.google.com/drive/folders/1iCOcMvX2D8qkIa6RItNzq5UiLb
6bPH28
Inihanda ni:
CATHERINE C. TAGAYUN
Guro sa Araling Panlipunan
75

Ap 8 Q2.

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ap 8 Q2.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Narito ang mga aralin na dapat mong matutuhan.

1. Pag-usnong at Pag-  Nasusuri ang kabihasnang Minoan at Mycenean;

Sa bahaging ito ng modyul ay pag-aaralan ang mahahalagang pangyayari tungkol

Ngunit sa puntong ito, kinakailangan mo munang isagawa ang paunang gawain

Paunang Gawain: Alamin Natin!

Mahusay! Naibigay mo ang iyong inisyal na ideya. Ngayon naman ay samahan

Napakaraming mga lungsod-estado ng Greece na matatagpuan sa tabi ng

Ang sibilisasyong Minoan ay umunlad sa Panahon ng Bronze sa isla ng

 Early Bronze Age or Early Minoan (EM): 3000-2100 BCE

Ang sibilisasyong Mycenaean (c. 1700-1100 BCE) ay umunlad sa Late

Ang sibilisasyong Mycenaean ay nakipag-ugnayan sa iba pang mga

Ang mga Polis

Polis,ang tawag sa sinaunang lungsod-estado ng mga Greece. Ang maliit

Sparta, ang Pamayanan ng mga Mandirigma

Nanatiling oligarkiya ang pamahalaang uiiral sa Sparta at nangunguna

Ang Athens at ang Pag-unlad Nito

Hindi naglaon, dalawang malakas na lungsod estado ang naging tanyag_

Ang Banta ng Persia

Gawain 1: Venn Diagram

Ang Macedonia ay isang makasaysayang rehiyon na sumasaklaw sa mga

Gawain 2: Paglalapat ng Kaalaman

Tunay na mahalaga ang papel na ginagampanan ng mga sinaunang klasikal na

Mga Pinagkuhan ng Impormasyon at ilang mga gawain:

Ikaw ba ay may nalalaman na tungkol sa America, Africa o mga pulo sa Pacific?

Paunang Gawain: Alamin Natin!

 The Stolen Smell- https://www.youtube.com/watch?v=klUuRADwXEw

Mahusay! Naibigay mo ang iyong inisyal na ideya. Ngayon naman ay samahan mo

Habang umuunlad at nagiging makapangyarihan ang mga Sinaunang

1. KABIHASNANG OLMEC (1500-500 B.C.E)

Ang kabihasnang Olmec ang kauna-unahang pangkat na umusbong sa

Pagsasaka ang pangunahing ikinabubuhay ng mga Olmec. Nagtayo sila

Hayop na jaguar Mahalaga sa paniniwalang Olmec ang

Namayani ang Kabihasnang Maya sa Yucatan Peninsula, ang rehiyon sa

Paglakas at Paghina ng Imperyong Mayan

Batayan Kabihasnang Olmec Kabihasnang Maya

Kung ang mga Maya ay nagtatag ng kanilang Kabihasnan sa timog na

4. KABIHASNANG INCA (1200-1521)

Batayan Aztec Inca Patunay

Sa pagdating ni Francisco Pizarro, ang Espanyol na mananakop ng Inca

Gawain 2: Diagram ng Kabihasnan

Kabihasnang Aztec Kabihasnang Inca

Gamiting gabay ang mga sumusunod:

Ang Kalakalang Trans-Sahara

Ang Pagpasok ng Islam sa Kanlurang Africa

Mga Kabihasnan sa Africa

Namayani ang Kaharian ng Axum sa

700 dantaon Naging makapangyarihan ang Imperyo ng

Naitatag ang Imperyong Mali nang matalo

Naging maunlad dahil

Ginamit ang mga Ang mga kabayo ay

3. Ang Imperyong Mali

Gawain 2: Triple Diagram

Mga Pinagkuhan ng aralin at ilang mga gawain:

Magkaugnay ang sinaunang kasaysayan at kultura ng mga pulo ng Pacific

Ang Polynesia ay matatagpuan sa gitna at timog na bahagi ng Pacific

Ang maliit na pulo at atoll ng Micronesia ay matatagpuan sa hilaga ng

Ang Melanesia ay matatagpuan sa hilaga at silangang baybay-dagat ng

Gawain 1: Pagsagot sa Tsart

Isla Kahulugan ng Kabuhayan Relihiyon

Gawain 2: Noon at Ngayon

Sa kasalukuyan, ano ang sistema

Sa Palau at Yap, bato at shell ang ginagamit